ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 26.4.2017

SWD(2017) 201 final

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

που συνοδεύει το έγγραφο

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων

{COM(2017) 250 final}
{SWD(2017) 200 final}
{SWD(2017) 206 final}

Περιεχόμενα

Εισαγωγή    

Κεφάλαιο I – Ισότητα ευκαιριών και πρόσβαση στην αγορά εργασίας    

Εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση    

Ισότητα των φύλων    

Ισότητα ευκαιριών    

Ενεργός υποστήριξη για την εξεύρεση απασχόλησης    

Ασφαλής και ευπροσάρμοστη απασχόληση    

Μισθοί    

Ενημέρωση για τους όρους απασχόλησης και προστασία σε περίπτωση απολύσεων    

Κοινωνικός διάλογος και συμμετοχή των εργαζομένων    

Ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής    

Υγιές, ασφαλές και κατάλληλα προσαρμοσμένο περιβάλλον εργασίας και προστασία δεδομένων    

Κεφάλαιο III – Κοινωνική προστασία και ένταξη    

Φροντίδα και υποστήριξη των παιδιών    

Κοινωνική προστασία    

Επιδόματα ανεργίας    

Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα    

Εισόδημα για ηλικιωμένους και συντάξεις    

Υγειονομική περίθαλψη    

Ένταξη ατόμων με αναπηρία    

Μακροχρόνια φροντίδα    

Στέγαση και βοήθεια για τους άστεγους    

Πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες    

Εισαγωγή

Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων προβλέπει μια σειρά βασικών αρχών και δικαιωμάτων για να στηριχθεί η εύρυθμη και δίκαιη λειτουργία των αγορών εργασίας και των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας. Αυτές οι αρχές και τα δικαιώματα καθορίζουν από κοινού ένα φιλόδοξο θεματολόγιο για τη βελτίωση των επιδόσεων των οικονομιών και την ενίσχυση της ισοτιμίας και της ανθεκτικότητας των κοινωνιών. Στόχος είναι η προαγωγή μιας ανανεωμένης διαδικασίας σύγκλισης με γνώμονα τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης σε όλη την Ευρώπη. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων αποσκοπεί στην εξασφάλιση νέων και αποτελεσματικότερων δικαιωμάτων για τους πολίτες και στην αντιμετώπιση των αναδυόμενων νέων κοινωνικών προκλήσεων και των εξελίξεων που σημειώνονται στη μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας, ενόψει, κυρίως, των νέων τύπων απασχόλησης που συνεπάγονται οι νέες τεχνολογίες και η ψηφιακή επανάσταση. Οι εν λόγω αρχές και δικαιώματα καλύπτουν τους τομείς της απασχόλησης, της κοινωνικής προστασίας, της κοινωνικής ένταξης, της εκπαίδευσης και των ίσων ευκαιριών.

Ο πυλώνας βασίζεται στο σύνολο της νομοθεσίας που υφίσταται σε επίπεδο ΕΕ και διεθνές επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, ο πυλώνας βασίζεται στον Κοινοτικό Χάρτη των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων του 1989, στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη του 1961, στον αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη του 1966 και στον Ευρωπαϊκό Κώδικα κοινωνικής ασφάλειας του Συμβουλίου της Ευρώπης. Οι αρχές λαμβάνουν επίσης υπόψη τις σχετικές συμβάσεις, συστάσεις και πρωτόκολλα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), καθώς και τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες. Παράλληλα, τα τελευταία 30 έτη έχουν σημειωθεί επίσης εξελίξεις στο κοινωνικό κεκτημένο της ΕΕ, με τη μορφή νέων διατάξεων στις Συνθήκες της ΕΕ, της θέσπισης του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, νέων νομοθετικών πράξεων, και της νομολογίας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο πρόσφατα, με τη θέσπιση των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ για το 2030 διαμορφώθηκε ένα νέο θεματολόγιο για την εξάλειψη της φτώχειας και την αντιμετώπιση των διαστάσεων της βιώσιμης ανάπτυξης που άπτονται της οικονομίας, της κοινωνίας, της αλληλεγγύης και του περιβάλλοντος με ισορροπημένο και ολοκληρωμένο τρόπο.

Το παρόν έγγραφο ακολουθεί τη δομή των τριών κεφαλαίων του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και περιγράφει αναλυτικά το περιεχόμενο κάθε αρχής ή δικαιώματος. Η κάθε αρχή και το κάθε δικαίωμα παρουσιάζονται σε τρεις βασικές ενότητες, στις οποίες παρατίθεται το υφιστάμενο κοινωνικό κεκτημένο, επεξηγείται το περιεχόμενο και το πεδίο εφαρμογής τους και διατυπώνονται προτάσεις όσον αφορά την εφαρμογή τους.

Το ενωσιακό κεκτημένο

Στην πρώτη ενότητα του παρόντος εγγράφου σκιαγραφείται το ενωσιακό κοινωνικό κεκτημένο για κάθε αρχή ή δικαίωμα. Πρώτα παρατίθενται οι σχετικές διατάξεις του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη συνέχεια υπενθυμίζονται οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους που προβλέπονται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Η ενότητα ολοκληρώνεται με την υπενθύμιση των κυριότερων νομοθετικών και μη νομοθετικών μέτρων που έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή και τα οποία συμβάλλουν στην υλοποίηση της εν λόγω αρχής ή δικαιώματος.

Η εν λόγω ενότητα δεν είναι εξαντλητική, καθώς σ’ αυτήν παρουσιάζονται οι πιο σημαντικές πράξεις, είτε πρόκειται για νομικώς δεσμευτικά μέτρα είτε για συστάσεις του Συμβουλίου ή της Επιτροπής με καθοδηγητικό χαρακτήρα.

Διευκρινίζεται ότι, όταν γίνεται αναφορά στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι σημαντικό να υπενθυμίζεται ότι οι διατάξεις του εν λόγω Χάρτη απευθύνονται στα θεσμικά και λοιπά όργανα και οργανισμούς της Ένωσης, λαμβανομένης δεόντως υπόψη της αρχής της επικουρικότητας, καθώς και στα κράτη μέλη μόνο όταν εφαρμόζουν το ενωσιακό δίκαιο.

 Αρχές και δικαιώματα του πυλώνα

Ο πυλώνας καθιστά τις αρχές και τα δικαιώματα που περιέχονται σε δεσμευτικές διατάξεις της ενωσιακής νομοθεσίας πιο ορατά, πιο κατανοητά και πιο σαφή για τους πολίτες και τους φορείς σε όλα τα επίπεδα. Επιπλέον, για ορισμένους συγκεκριμένους τομείς, ο πυλώνας προσθέτει νέα στοιχεία στο υφιστάμενο κεκτημένο. Τα παραπάνω αναλύονται λεπτομερώς στη δεύτερη ενότητα. 

Οι αρχές και τα δικαιώματα που κατοχυρώνει ο πυλώνας απευθύνονται στους πολίτες της Ένωσης και στους νόμιμα διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών σε κράτη μέλη, ανεξάρτητα από το καθεστώς απασχόλησής τους, καθώς και στις δημόσιες αρχές και στους κοινωνικούς εταίρους.

Εφαρμογή

Δεδομένης της νομικής φύσης του πυλώνα, οι αρχές και δικαιώματα που κατοχυρώνει δεν είναι άμεσα εκτελεστά και θα χρειαστεί να μετουσιωθούν σε συγκεκριμένες δράσεις και/ή χωριστά νομοθετήματα στο κατάλληλο επίπεδο. Αυτό επεξηγείται στην τρίτη ενότητα του παρόντος εγγράφου, στην οποία περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίο κάθε αρχή ή δικαίωμα θα μπορούσε να εφαρμοστεί αποτελεσματικά από τα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους, στους οποίους ανήκει η πρωταρχική ευθύνη για να καταστούν οι κοινωνικές αρχές και τα δικαιώματα εφαρμόσιμα στην πράξη. Στην ενότητα αυτή σκιαγραφείται επίσης ο τρόπος με τον οποίο οι δράσεις της Ένωσης θα συμβάλουν στην εφαρμογή του πυλώνα.

Το «ευρωπαϊκό εξάμηνο», ο ετήσιος κύκλος συντονισμού των οικονομικών πολιτικών, ήταν και παραμένει σημαντικό εργαλείο για τη στενή παρακολούθηση των εξελίξεων σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, ενώ παράλληλα προάγει μεταρρυθμίσεις στοχευμένες σύμφωνα με τις εθνικές ιδιαιτερότητες, οι οποίες καλύπτουν την ευρεία εμβέλεια του πυλώνα που εκτείνεται από την εκπαίδευση, την κατάρτιση και τη διά βίου μάθηση μέχρι την ενεργή υποστήριξη των ανέργων, τους μισθούς, την παιδική μέριμνα, την κοινωνική προστασία και το ελάχιστο εισόδημα ή τη σύνταξη και τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Η ανάλυση και οι συστάσεις για τη ζώνη του ευρώ και ανά χώρα θα αποτυπώνουν και θα προάγουν την ανάπτυξη των κοινωνικών δικαιωμάτων, μέσω της αξιολόγησης, της παρακολούθησης και της σύγκρισης της προόδου όσον αφορά την υλοποίησή τους. Η συγκριτική αξιολόγηση θα διενεργείται σταδιακά για ένα περιορισμένο σύνολο τομέων που είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για τη λειτουργία της ζώνης του ευρώ, όπως η νομοθεσία για την προστασία της απασχόλησης, τα επιδόματα ανεργίας, οι κατώτατοι μισθοί, το ελάχιστο εισόδημα και οι δεξιότητες.

Τα διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία θα στηρίξουν την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Πιο συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, καθώς και άλλες βασικές πρωτοβουλίες για την κοινωνική συνοχή, όπως η πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση και το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην παρακολούθηση της εφαρμογής του πυλώνα. Ο πυλώνας θα συμβάλει επίσης στον σχεδιασμό της περιόδου προγραμματισμού μετά το 2020.

Η έμπρακτη εφαρμογή των αρχών και των δικαιωμάτων που κατοχυρώνει ο πυλώνας αποτελεί κοινή δέσμευση και ευθύνη της Ένωσης, των κρατών μελών της και των κοινωνικών εταίρων, που θα ενεργούν σύμφωνα με τον επιμερισμό των αρμοδιοτήτων που ορίζεται στις Συνθήκες της Ένωσης, λαμβανομένων υπόψη των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, των υγιών δημόσιων οικονομικών και του σεβασμού της αυτονομίας των κοινωνικών εταίρων.

Τίποτα από όλα όσα προβλέπονται στο ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων δεν ερμηνεύεται κατά τρόπο που να περιορίζει ή να επηρεάζει δυσμενώς τις αρχές και τα δικαιώματα όπως αυτά αναγνωρίζονται, στα αντίστοιχα πεδία εφαρμογής τους, από τη νομοθεσία της Ένωσης ή τη διεθνή νομοθεσία, καθώς και τις διεθνείς συμφωνίες στις οποίες η Ένωση ή όλα τα κράτη μέλη είναι συμβαλλόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη του 1961 και των σχετικών συμβάσεων και συστάσεων της ΔΟΕ. Η εφαρμογή του πυλώνα μπορεί να ενισχυθεί μέσω της επικύρωσης των σχετικών συμβάσεων της ΔΟΕ, του αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη του 1966 και του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου του που προβλέπει μηχανισμό συλλογικών αναφορών.

Η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Η προαγωγή του διαλόγου μεταξύ της διοίκησης και των εργαζομένων κατοχυρώνεται ως κοινός στόχος της Ένωσης και των κρατών μελών της στο άρθρο 151 της ΣΛΕΕ. Σε επίπεδο Ένωσης, στους τομείς πολιτικής που καλύπτει το άρθρο 153 της ΣΛΕΕ, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ, ενώ οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να ζητούν την εφαρμογή των συμφωνιών τους σε επίπεδο Ένωσης σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή του πυλώνα μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων σε εθνικό επίπεδο και/ή της συγκέντρωσης και της ανταλλαγής ορθών πρακτικών σε ολόκληρη την Ευρώπη. 

Επιπλέον, ο πολιτικός διάλογος τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο Ένωσης είναι ζωτικής σημασίας για τη διεύρυνση της συμμετοχής στη διαδικασία χάραξης πολιτικής και την περαιτέρω κινητοποίηση κοινωνικών φορέων, με στόχο την εξασφάλιση των αρχών και των δικαιωμάτων του πυλώνα. Ο πολιτικός διάλογος στον οποίο συμμετέχουν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών καθιστά δυνατή την εκπροσώπηση ευρύτατου φάσματος ενδιαφερόμενων φορέων της κοινωνίας των πολιτών και ενισχύει τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και τη νομιμότητα των δημόσιων αποφάσεων.

Ο πυλώνας θα πρέπει να εφαρμόζεται σύμφωνα με τους διαθέσιμους πόρους και εντός των ορίων της χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης και των υποχρεώσεων των Συνθηκών που διέπουν τα δημόσια οικονομικά. Πιο συγκεκριμένα, η θέσπιση του πυλώνα δεν θίγει το δικαίωμα των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισής τους και δεν θα πρέπει να επηρεάζει την οικονομική ισορροπία τους.

Κεφάλαιο I – Ισότητα ευκαιριών και πρόσβαση στην αγορά εργασίας

Εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 14 του Χάρτη παρέχει σε όλους το δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην πρόσβαση στην επαγγελματική και συνεχή κατάρτιση. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ευχέρεια δωρεάν παρακολούθησης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 165 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να συμβάλλει στην ανάπτυξη παιδείας υψηλού επιπέδου, ενθαρρύνοντας την πολιτική συνεργασία μεταξύ κρατών μελών, και, εάν αυτό είναι αναγκαίο, υποστηρίζοντας και υλοποιώντας τη δράση τους, σεβόμενο ταυτόχρονα πλήρως την αρμοδιότητα των κρατών μελών για το περιεχόμενο της διδασκαλίας και την πολιτιστική και γλωσσική τους ποικιλομορφία. Το άρθρο 166 της ΣΛΕΕ εξουσιοδοτεί την Ένωση να εφαρμόζει πολιτική επαγγελματικής εκπαίδευσης, η οποία στηρίζει και συμπληρώνει τις δράσεις των κρατών μελών, σεβόμενη ταυτόχρονα πλήρως την αρμοδιότητα των κρατών μελών για το περιεχόμενο και την οργάνωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Στο πλαίσιο της σύστασης του Συμβουλίου, της 22ας Απριλίου 2013, για τη θέσπιση εγγυήσεων για τη νεολαία 1 , τα κράτη μέλη καλούνται να εξασφαλίζουν ότι όλοι οι νέοι ηλικίας κάτω των 25 ετών λαμβάνουν προσφορά απασχόλησης καλής ποιότητας, συνεχή εκπαίδευση, μαθητεία ή άσκηση εντός διαστήματος τεσσάρων μηνών από τη στιγμή που καθίστανται άνεργοι ή εξέρχονται από την επίσημη εκπαίδευση.

Η σύσταση 2006/962/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 2006, σχετικά με τις βασικές ικανότητες της διά βίου μάθησης 2 προσδιορίζει τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις στάσεις για προσωπική ολοκλήρωση, ενεργό συμμετοχή των πολιτών, κοινωνική συνοχή και απασχολησιμότητα.

Στο πλαίσιο της σύστασης του Συμβουλίου, της 28ης Ιουνίου 2011, σχετικά με πολιτικές για τη μείωση των ποσοστών πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου 3 , τα κράτη μέλη καλούνται να αναπτύξουν ολοκληρωμένες στρατηγικές για τη στήριξη των νέων στην ολοκλήρωση της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και να επιτύχουν τον πρωταρχικό στόχο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για μείωση των ποσοστών πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου σε λιγότερο από 10 % μέχρι το 2020.

Στη σύσταση 2006/143/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Φεβρουαρίου 2006, για περαιτέρω ευρωπαϊκή συνεργασία με σκοπό τη διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση προσδιορίζονται δράσεις οι οποίες θα μπορούσαν να αναληφθούν σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ, με στόχο τη στήριξη της ανάπτυξης και της πιστοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υψηλής ποιότητας.

Η σύσταση 2009/C 155/01 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Ιουνίου 2009, για τη δημιουργία ευρωπαϊκού πλαισίου αναφοράς για τη διασφάλιση της ποιότητας στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση 4 παρέχει κοινά εργαλεία για τη διαχείριση της ποιότητας, με στόχο τη βελτίωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Η σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Απριλίου 2008, σχετικά με τη θέσπιση του ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελματικών προσόντων για τη διά βίου μάθηση 5 θέτει μια βάση για τη μέτρηση των εκπαιδευτικών επιδόσεων βάσει μαθησιακών αποτελεσμάτων. Στο πλαίσιο της σύστασης του Συμβουλίου, της 20ης Δεκεμβρίου 2012, για την επικύρωση της μη τυπικής και άτυπης μάθησης 6 , τα κράτη μέλη καλούνται να προβλέψουν ρυθμίσεις για τον προσδιορισμό, την καταγραφή, την αξιολόγηση και την πιστοποίηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων που οδηγούν σε επαγγελματικό προσόν. 

Στο πλαίσιο του νέου θεματολογίου δεξιοτήτων για την Ευρώπη 7 , το οποίο εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2016, δρομολογήθηκε μια σειρά δράσεων προκειμένου να βελτιωθούν η ποιότητα και η συνάφεια της ανάπτυξης δεξιοτήτων, να καταστούν οι δεξιότητες πιο ορατές και συγκρίσιμες και να βελτιωθεί η πληροφόρηση σχετικά με τις δεξιότητες. Στις εν λόγω δράσεις περιλαμβάνονται η σύσταση του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 2016, όσον αφορά τις Διαδρομές Αναβάθμισης των Δεξιοτήτων: Νέες Ευκαιρίες για Ενηλίκους 8 , η οποία καλεί τα κράτη μέλη να παράσχουν στους ενηλίκους στήριξη προκειμένου να αποκτήσουν ένα ελάχιστο επίπεδο γραμματισμού, αριθμητισμού και ψηφιακών ικανοτήτων και να σημειώσουν πρόοδο στην πορεία προς την απόκτηση τίτλου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και το σχέδιο στρατηγικής για την διατομεακή συνεργασία στον τομέα των δεξιοτήτων.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων προβλέπει γενικό δικαίωμα σε εκπαίδευση και κατάρτιση σε όλη τη διάρκεια του βίου. Έχει ευρύτερη εμβέλεια από το άρθρο 14 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς επικεντρώνεται στην ποιότητα και την άρση των αποκλεισμών.

Στόχος του πυλώνα είναι να διασφαλίζεται η παροχή υψηλής ποιότητας εκπαίδευσης και κατάρτισης, τόσο τυπικής όσο και μη τυπικής. Ο πυλώνας δίνει έμφαση στην καταλληλότητα της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων για την επιτυχή συμμετοχή στην αγορά εργασίας και την εξασφάλιση κοινωνικής συνοχής, καθώς και στις ευκαιρίες για τη διατήρηση και την απόκτηση δεξιοτήτων. Αυτό προϋποθέτει ευέλικτες ευκαιρίες για μάθηση και επανεκπαίδευση, οι οποίες θα πρέπει να προσφέρονται καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου και της επαγγελματικής σταδιοδρομίας ενός ατόμου, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων βρεφονηπιακής, αρχικής ή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και κατάρτισης ή επιμόρφωσης, καθώς και των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης για ενηλίκους.

Η εκπαίδευση, η κατάρτιση και η διά βίου μάθηση χωρίς αποκλεισμούς προϋποθέτουν προσβάσιμα μέσα για την απόκτηση, τη διατήρηση ή την ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων σε επίπεδο που επιτρέπει σε όλους να έχουν μια ενεργό ζωή. Για παράδειγμα, οι ειδικές ανάγκες των ατόμων με αναπηρίες ή των ατόμων από μειονεκτούντα περιβάλλοντα θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσβασή τους σε ισότιμη βάση.

Δίνεται περαιτέρω έμφαση στις δεξιότητες που απαιτούνται κατά τη διάρκεια μεταβάσεων στην αγορά εργασίας, οι οποίες περιλαμβάνουν αλλαγές στο καθεστώς απασχόλησης, αλλαγή εργοδότη, έναρξη ή λήξη διακοπής της σταδιοδρομίας ή εναλλαγή μεταξύ απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης. Αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την απόκτηση και τη διατήρηση βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων.

 3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τον καθορισμό του περιεχομένου της διδασκαλίας και της επαγγελματικής κατάρτισης, καθώς και για την οργάνωση των εκπαιδευτικών συστημάτων και της επαγγελματικής κατάρτισης. Σ’ αυτό το πλαίσιο, καλούνται να προσδώσουν ισχύ στις διατάξεις του πυλώνα, επιπροσθέτως της εφαρμογής του κατά την εκτέλεση των μέτρων της Ένωσης που έχουν θεσπιστεί σε αυτούς τους τομείς.

Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών. Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούν να προάγουν, να εκπονούν και να συνδιαμορφώνουν πολιτικές σε εταιρικό, τοπικό, εθνικό ή ενωσιακό επίπεδο που στοχεύουν στη βελτίωση των ευκαιριών κατάρτισης, επανεκπαίδευσης και διά βίου μάθησης, καθώς και την παροχή περισσότερων ευκαιριών πρακτικής άσκησης και μαθητείας.

Οι κοινωνικοί εταίροι της ΕΕ σε διακλαδικό επίπεδο έθεσαν τις ανάγκες σε δεξιότητες στις ψηφιακές οικονομίες και την ενίσχυση της μαθητείας με στόχο την αύξηση της απασχόλησης των νέων ως προτεραιότητες για το τρέχον πρόγραμμα εργασίας τους για την περίοδο 2015-2017 και θα διοργανώσουν ανταλλαγές απόψεων μεταξύ των εθνικών κοινωνικών εταίρων επί αυτών των ζητημάτων.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

 Το 2017 η Επιτροπή θα προτείνει την έκδοση σύστασης από το Συμβούλιο σχετικά με ένα πλαίσιο ποιότητας για τη μαθητεία, το οποίο θα καθορίζει τα βασικά προαπαιτούμενα στοιχεία ώστε τα άτομα να μπορούν να αποκτούν κατάλληλες δεξιότητες και επαγγελματικά προσόντα μέσω προγραμμάτων μαθητείας υψηλής ποιότητας.

Το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων του 2008 τελεί υπό αναθεώρηση (στους κόλπους του Συμβουλίου βρίσκονται σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις για αναθεωρημένη σύσταση) και η σύσταση του 2006 σχετικά με τις βασικές ικανότητες της διά βίου μάθησης τελεί υπό επικαιροποίηση.

Το πλαίσιο Europass 9 τελεί υπό επικαιροποίηση προκειμένου να προσφέρει στους πολίτες βελτιωμένα εργαλεία παρουσίασης των δεξιοτήτων τους και απόκτησης πληροφοριών σχετικά με τις ανάγκες και τις τάσεις σε σχέση με τις δεξιότητες.

Η Επιτροπή θα θέση σε εφαρμογή την πρωτοβουλία του συνασπισμού για τις ψηφιακές δεξιότητες και θέσεις εργασίας που δρομολογήθηκε πρόσφατα στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού, μέσω της προώθησης της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών και της δημιουργίας συμπράξεων μεταξύ επιχειρήσεων, παρόχων εκπαίδευσης και κοινωνικών εταίρων.

Η Επιτροπή θα προτείνει το 2017 την έκδοση σύστασης από το Συμβούλιο σχετικά με την προώθηση της κοινωνικής ένταξης και των κοινών αξιών μέσω της εκπαίδευσης και της μη τυπικής μάθησης, ώστε να παράσχει στήριξη και καθοδήγηση στα κράτη μέλη.

Η Επιτροπή θα παρουσιάσει ανακοίνωση σχετικά με τον εκσυγχρονισμό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης προσδιορίζοντας δράσεις σε επίπεδο ΕΕ για την αντιμετώπιση βασικών προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης των αναντιστοιχιών δεξιοτήτων και της προαγωγής της αριστείας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, της δημιουργίας συστημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που δεν είναι μόνο αποδοτικά και αποτελεσματικά αλλά επίσης αίρουν τους κοινωνικούς αποκλεισμούς και είναι συνδεδεμένα με τις κοινότητές τους και της διασφάλισης ότι τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης συμβάλλουν στην περιφερειακή καινοτομία.

Η Επιτροπή θα παρουσιάσει ανακοίνωση σχετικά με την ανάπτυξη των σχολείων και της άριστης διδασκαλίας, που θα πραγματεύεται τα επίμονα υψηλά ποσοστά νέων με χαμηλές βασικές δεξιότητες, τις ανισότητες στην εκπαιδευτική διαδικασία και τις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις ως προς τις ικανότητες στις κοινωνίες μας.

Η Επιτροπή θα προτείνει την έκδοση σύστασης από το Συμβούλιο στην οποία θα ορίζονται κατευθυντήριες γραμμές για τη βελτίωση της διαθεσιμότητας ποιοτικής και ποσοτικής ενημέρωσης σχετικά με την πορεία που ακολουθούν οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στην ΕΕ μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης και της κατάρτισής τους.

Στην ανακοίνωσή της του Δεκεμβρίου του 2016 με τίτλο «Επενδύοντας στη νεολαία της Ευρώπης», 10  η Επιτροπή πρότεινε νέες δράσεις για τη στήριξη της απασχόλησης των νέων και τη δημιουργία περισσότερων ευκαιριών για τη νεολαία.

Προκειμένου να εξασφαλιστεί πλήρης και βιώσιμη εφαρμογή των εγγυήσεων για τη νεολαία, η Επιτροπή πρότεινε την επέκταση του προϋπολογισμού της πρωτοβουλίας για την απασχόληση των νέων και την παροχή 1 δισ. ευρώ επιπλέον στην ειδική πίστωση στον προϋπολογισμό για την πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων, σε συνδυασμό με 1 δισ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, καθώς και περαιτέρω στήριξη για δραστηριότητες προβολής και ενημέρωσης, αμοιβαία μάθηση και παρακολούθηση.

Τον Ιούνιο του 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε δράσεις για τη στήριξη των κρατών μελών όσον αφορά την ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην εκπαίδευση σύμφωνα με το σχέδιο δράσης για την ένταξη της ΕΕ.  11

Το Cedefop, το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης, ένας από τους αποκεντρωμένους οργανισμούς της ΕΕ, στηρίζει τις εργασίες της Επιτροπής, των κρατών μελών και των κοινωνικών εταίρων σχετικά με τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, μέσω της προαγωγή της πρόσβασης, της ελκυστικότητας και της αποτελεσματικότητας της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και της παροχής ενημέρωσης σχετικά με την τρέχουσα και μελλοντική προσφορά και ζήτηση δεξιοτήτων στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας.

Ισότητα των φύλων

α. Η ίση μεταχείριση και οι ίσες ευκαιρίες για γυναίκες και άνδρες πρέπει να διασφαλίζονται και να προωθούνται σε όλους τους τομείς, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, τους όρους και τις συνθήκες απασχόλησης και την εξέλιξη της σταδιοδρομίας.

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 23 του Χάρτη προβλέπει ότι η ισότητα γυναικών και ανδρών πρέπει να εξασφαλίζεται σε όλους τους τομείς, μεταξύ άλλων στην απασχόληση, την εργασία και τις αποδοχές. Ορίζει επίσης ότι η αρχή της ισότητας δεν αποκλείει τη διατήρηση ή τη θέσπιση μέτρων που προβλέπουν ειδικά πλεονεκτήματα υπέρ του υποεκπροσωπούμενου φύλου.

Το άρθρο 33 του Χάρτη προβλέπει ότι κάθε πρόσωπο, προκειμένου να μπορεί να συνδυάζει την οικογενειακή με την επαγγελματική ζωή του, έχει δικαίωμα προστασίας από την απόλυση για λόγους που συνδέονται με τη μητρότητα, καθώς και δικαίωμα αμειβόμενης άδειας μητρότητας και γονικής άδειας μετά τη γέννηση ή την υιοθεσία παιδιού.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 19 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να αναλάβει δράση για την καταπολέμηση των διακρίσεων, μεταξύ άλλων λόγω φύλου.

Σύμφωνα με το άρθρο 153 της ΣΛΕΕ, η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα, συμπεριλαμβανομένων οδηγιών που καθορίζουν ελάχιστες απαιτήσεις, προκειμένου να υποστηρίζει και συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών, μεταξύ άλλων στον τομέα της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών όσον αφορά τις ευκαιρίες στην αγορά εργασίας και τη μεταχείριση στην εργασία. Στις οδηγίες που εκδίδονται βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ, αποφεύγεται η επιβολή διοικητικών, οικονομικών και νομικών εξαναγκασμών, οι οποίοι θα παρεμπόδιζαν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Το άρθρο 157 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ εξουσιοδοτεί τον νομοθέτη της Ένωσης να θεσπίζει μέτρα με τα οποία εξασφαλίζεται η εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της ίσης αμοιβής για όμοια εργασία ή για εργασία της αυτής αξίας. Το άρθρο 157 παράγραφος 4 ορίζει ότι η αρχή της ίσης μεταχείρισης δεν εμποδίζει τα κράτη μέλη να διατηρήσουν ή να θεσπίσουν μέτρα που προβλέπουν ειδικά πλεονεκτήματα, τα οποία διευκολύνουν το λιγότερο εκπροσωπούμενο φύλο να συνεχίσει μια επαγγελματική δραστηριότητα ή προλαμβάνουν ή αντισταθμίζουν τα μειονεκτήματα στην επαγγελματική σταδιοδρομία.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαγορεύουν την εισαγωγή διακρίσεων και προάγουν την ισότητα των φύλων στην εργασία και στην απασχόληση, στην αυτοαπασχόληση, στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και στην παροχή αυτών, καθώς και στην κοινωνική ασφάλιση, ενώ παράλληλα προβλέπουν δικαιώματα που αφορούν τη μητρότητα και τη γονική άδεια.

Η οδηγία 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 12 κατοχυρώνει την ίση μεταχείριση των ανδρών και των γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, συμπεριλαμβανομένης της επαγγελματικής εξέλιξης, και στην επαγγελματική κατάρτιση, τους όρους εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της αμοιβής, και τα επαγγελματικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Η σύσταση 2014/124/ΕΕ 13 της Επιτροπής αποσκοπεί στην ενίσχυση της αρχής της ισότητας της αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών μέσω της διαφάνειας.

Η οδηγία 79/7/ΕΟΚ 14 του Συμβουλίου προβλέπει ίση μεταχείριση των ανδρών και των γυναικών σε ζητήματα κοινωνικής ασφάλισης, όπως τα συστήματα υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης τα οποία παρέχουν προστασία έναντι ασθένειας, αναπηρίας, εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών, ανεργίας και κινδύνων που σχετίζονται με το γήρας, καθώς και στην παροχή κοινωνικής πρόνοιας η οποία συμπληρώνει ή αντικαθιστά τα βασικά συστήματα. Η οδηγία 2004/113/ΕΚ 15 του Συμβουλίου κατοχυρώνει την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών. Η οδηγία 2010/41/EE του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 16 διευκρινίζει ότι η αρχή της ίσης μεταχείρισης μεταξύ ανδρών και γυναικών ισχύει για τους αυτοαπασχολούμενους εργαζομένους και στην περίπτωση όπου σύζυγοι ή σύντροφοι συμβίωσης των αυτοαπασχολούμενων εργαζομένων συμμετέχουν στις δραστηριότητές τους.

Η οδηγία 92/85/ΕΟΚ 17 του Συμβουλίου περιέχει μέτρα που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων και θεσπίζει το δικαίωμα σε άδεια μητρότητας για διάστημα 14 εβδομάδων, εξασφαλίζοντας προστασία από απόλυση επί διάστημα εκτεινόμενο από την αρχή της εγκυμοσύνης τους ως το τέλος της άδειας μητρότητας.

Η οδηγία 2010/18/ΕΕ 18 του Συμβουλίου θεσπίζει το δικαίωμα σε γονική άδεια και ορίζει ελάχιστες απαιτήσεις για αυτή την άδεια (4 μήνες για κάθε γονέα, εκ των οποίων τουλάχιστον ένας μήνας δεν μπορεί να μεταφερθεί στον άλλο γονέα), ενώ παράλληλα προστατεύει τα δικαιώματα απασχόλησης, μεταξύ άλλων κατά την επιστροφή στην εργασία, καθώς και το δικαίωμα απουσίας από την εργασία για λόγους ανωτέρας βίας.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας δίνει έμφαση στην ανάγκη ενίσχυσης, κατά τρόπο προορατικό, της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών μέσω της ανάληψης θετικής δράσης σε όλους τους τομείς. Καθώς επεκτείνει την ισότητα σε όλους τους τομείς, ο πυλώνας έχει ευρύτερη εμβέλεια από το υφιστάμενο κεκτημένο. Οι διατάξεις σχετικά με την ισότητα των φύλων εστιάζουν ιδίως στη συμμετοχή στην αγορά εργασίας (όπως αποτυπώνεται από το χάσμα στον τομέα της απασχόλησης μεταξύ γυναικών και ανδρών), στους όρους και στις συνθήκες απασχόλησης (π.χ. το χάσμα στη χρήση της μερικής απασχόλησης μεταξύ γυναικών και ανδρών) και στην εξέλιξη της σταδιοδρομίας (π.χ. το ποσοστό των γυναικών σε διευθυντικές θέσεις και οι χαμηλοί αριθμοί γυναικών επιχειρηματιών), δηλαδή σε όλους τους τομείς στους οποίους πρέπει να συντελεί μεγαλύτερη πρόοδος. Η αρχή 2β αφορά την ειδική πρόκληση που συνεπάγονται οι διαφορές στις αμοιβές μεταξύ των φύλων, οι οποίες εξακολουθούν να υφίστανται παρά την υφιστάμενη νομοθεσία.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά και την επιβολή των κανόνων που θεσπίζονται σε επίπεδο Ένωσης. Δεδομένου ότι τα μέτρα που θεσπίζονται σε επίπεδο Ένωσης περιέχουν απλώς ελάχιστα πρότυπα, τα κράτη μέλη καλούνται να υπερβούν αυτούς τους κανόνες ώστε να προσδώσουν ισχύ στην αρχή.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

Οι κοινωνικοί εταίροι σε διακλαδικό επίπεδο έθεσαν την ισότητα των φύλων ως προτεραιότητα για το τρέχον πρόγραμμα εργασίας τους για την περίοδο 2015-2017, διοργανώνοντας ανταλλαγές εθνικών και τομεακών πρακτικών κοινωνικών εταίρων σχετικά με τον τρόπο μείωσης των διαφορών στις αμοιβές μεταξύ των φύλων.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η Επιτροπή θα εφαρμόσει τη στρατηγική δέσμευση για την ισότητα των φύλων 2016-2019, 19 η οποία ορίζει τις βασικές προτεραιότητες για αυτό τον τομέα και περιγράφει τη χρήση των υφιστάμενων εργαλείων, όπως το ευρωπαϊκό εξάμηνο, τα ταμεία της Ένωσης και η επιβολή της νομοθεσίας.

Μαζί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Επιτροπή παρουσιάζει την πρωτοβουλία «Νέα αρχή για τη στήριξη της εξισορρόπησης μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής για τους γονείς και τα άτομα που παρέχουν φροντίδα». Προτείνει νομοθετικές και πολιτικές δράσεις οι οποίες αποσκοπούν στη διευκόλυνση της χρήσης της γονικής άδειας τόσο από τις γυναίκες όσο και από τους άνδρες, στη θέσπιση της άδειας πατρότητας και της άδειας των ατόμων που παρέχουν φροντίδα, στην προώθηση της χρήσης ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας, καθώς και στην προώθηση της δημιουργίας περισσότερων και καλύτερων εγκαταστάσεων παροχής φροντίδας σε παιδιά και άλλης φροντίδας και στην εξάλειψη οικονομικών αντικινήτρων όπως τα συνδεόμενα με τις παροχές και τη φορολογία αντικίνητρα, τα οποία αποθαρρύνουν τους χαμηλόμισθους, και συχνά τις γυναίκες, από την είσοδο στην αγορά εργασίας.

Η Επιτροπή θα εγκρίνει έκθεση παρακολούθησης σχετικά με την πρόοδο που έχει συντελεστεί από τα κράτη μέλη όσον αφορά την εφαρμογή της σύστασης για τη διαφάνεια, στο πλαίσιο της οποίας θα αξιολογηθεί το ενδεχόμενο ανάγκης πρόσθετων μέτρων, προκειμένου να διασφαλιστεί η πλήρης υλοποίηση της αρχής ίσης αμοιβής.

Επιπλέον, έχει υποβάλει πρόταση οδηγίας η οποία αποσκοπεί στην εξασφάλιση μεγαλύτερης ισότητας στις διευθυντικές θέσεις στον εταιρικό κόσμο. 20  

Η Επιτροπή εντείνει τις προσπάθειές της για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και εργάζεται με σκοπό την προσχώρηση της ΕΕ στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης) βάσει της πρότασης που υπέβαλε τον Μάρτιο του 2016 21 .

Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, ένας από τους αποκεντρωμένους οργανισμούς της ΕΕ, στηρίζει τις εργασίας της Επιτροπής, των κρατών μελών και των κοινωνικών εταίρων όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.

Ισότητα ευκαιριών

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 21 του Χάρτη απαγορεύει κάθε διάκριση για οποιονδήποτε λόγο, συμπεριλαμβανομένων των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Με την επιφύλαξη ορισμένων εξαιρέσεων, το άρθρο 21 του Χάρτη απαγορεύει επίσης την εφαρμογή διακρίσεων λόγω ιθαγένειας.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 19 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Επιπλέον, το άρθρο 18 της ΣΛΕΕ προβλέπει την απαγόρευση της εφαρμογής διακρίσεων λόγω εθνικότητας.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η οδηγία 2000/43/ΕΚ 22 του Συμβουλίου (οδηγία για τη φυλετική ισότητα) απαγορεύει κάθε διάκριση βάσει φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, στην αυτοαπασχόληση και στην εργασία, τις συνθήκες απασχόλησης και εργασίας, την εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση, την κοινωνική προστασία, τις κοινωνικές παροχές και την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες που διατίθενται στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης. Η οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου 23 (οδηγία για την ισότητα στην απασχόληση) απαγορεύει κάθε διάκριση λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, στην αυτοαπασχόληση, στην εργασία και στην επαγγελματική κατάρτιση. Αμφότερες οι οδηγίες απαγορεύουν διάφορα είδη διάκρισης: τις άμεσες και τις έμμεσες διακρίσεις, την παρενόχληση, την εντολή για την εφαρμογή διακριτικής μεταχείρισης και τα αντίποινα. Η ΕΕ είναι συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες 24 .

Οι νόμιμα διαμένοντες υπήκοοι τρίτων χωρών που είναι επί μακρόν διαμένοντες ή καλύπτονται από άλλες οδηγίες της ΕΕ 25 θα πρέπει να απολαύουν ίσης μεταχείρισης με τους υπηκόους των χωρών υποδοχής σε πολλούς τομείς, ιδίως όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένων της αμοιβής και της απόλυσης, την πρόσβαση σε εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση και την κοινωνική ασφάλιση. Το 2004, τα κράτη μέλη ενέκριναν τις κοινές βασικές αρχές για την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών, οι οποίες συνιστούν ένα πλαίσιο για πολιτική συνεργασία στον τομέα της ένταξης στην ΕΕ, καθώς και ένα πλαίσιο βάσει του οποίου τα κράτη μέλη μπορούν να κρίνουν και να αξιολογούν τις προσπάθειές τους.

Η σύσταση 2013/C 378/01 του Συμβουλίου 26 παρέχει καθοδήγηση σχετικά με αποτελεσματικά μέτρα για την ένταξη των Ρομά στα κράτη μέλη, ιδίως όσον αφορά την πρόσβαση σε εκπαίδευση, απασχόληση, υγειονομική περίθαλψη και στέγαση.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας έχει εν μέρει ευρύτερη εμβέλεια από το υφιστάμενο κεκτημένο καθώς επεκτείνει την προστασία από διακρίσεις λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας και σεξουαλικού προσανατολισμού στους τομείς της κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαμβανομένων της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης και της πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες που διατίθενται στο κοινό. Ο πυλώνας επεκτείνει επίσης την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω φύλου στον τομέα της εκπαίδευσης, ο οποίος δεν καλύπτεται από το τρέχον κεκτημένο.

Η ισότητα των ευκαιριών αποσκοπεί στην προώθηση της ένταξης και της συμμετοχής υποκεπροσωπούμενων ομάδων στην αγορά εργασίας και στην κοινωνία. Στις διατάξεις του πυλώνα επισημαίνεται ότι ενδέχεται να είναι αναγκαία η λήψη ειδικών μέτρων για την πρόληψη, την αποκατάσταση και την αντιστάθμιση μειονεκτημάτων που συνδέονται με ορισμένους λόγους για τους οποίους παρέχεται προστασία. Η αρχή ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν την πρόκληση που συνιστούν οι ομάδες που διατρέχουν κίνδυνο να υποστούν διακρίσεις μέσω θετικής δράσης και μέτρων ενθάρρυνσης, για παράδειγμα μέσω της προώθησης των πρακτικών ποικιλομορφίας του εργατικού δυναμικού μεταξύ των εργοδοτών.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά και την επιβολή των κανόνων που θεσπίζονται σε επίπεδο Ένωσης. Δεδομένου ότι τα προαναφερόμενα ενωσιακά μέτρα ορίζουν απλώς ελάχιστα πρότυπα, τα κράτη μέλη καλούνται να υπερβούν αυτούς τους κανόνες ώστε να προσδώσουν ισχύ στον πυλώνα. Επιπλέον, τα κράτη μέλη καλούνται να συνεχίσουν να επιτυγχάνουν πρόοδο στις διαπραγματεύσεις για την προτεινόμενη νέα οδηγία σχετικά με την ίση μεταχείριση με γνώμονα την ταχεία έγκρισή της. Μέσω των εθνικών φορέων ισότητά τους, τα κράτη μέλη μπορούν να προαγάγουν τις ίσες ευκαιρίες για τις υποεκπροσωπούμενες ομάδες και να βοηθήσουν τα θύματα διακρίσεων σε εθνικό επίπεδο.

Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η Επιτροπή θα συνεχίσει τις προσπάθειές της ώστε να εξασφαλίσει την έγκριση της προτεινόμενης νέας οδηγίας για την ίση μεταχείριση, με στόχο την επέκταση της προστασίας έναντι διακρίσεων λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού 27  στους τομείς της κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαμβανομένων της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης, των κοινωνικών πλεονεκτημάτων και της πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες διαθέσιμων στο κοινό, συμπεριλαμβανόμενης της στέγασης.

Η Ένωση στηρίζει τους ενδιάμεσους φορείς, όπως οι ΜΚΟ , οι κοινωνικοί εταίροι και οι φορείς ισότητας , προκειμένου να βελτιώσει την ικανότητά τους να καταπολεμούν τις διακρίσεις, να στηρίξει τη χάραξη πολιτικών ισότητας σε εθνικό επίπεδο και να ενθαρρύνει την ανταλλαγή ορθών πρακτικών μεταξύ των χωρών της Ένωσης, να προαγάγει τη διαχείριση της πολυμορφίας με επιχειρηματικό προσανατολισμό στο πλαίσιο μιας στρατηγικής απάντησης σε μια πιο διαφοροποιημένη κοινωνία, πελατειακή βάση, δομή αγοράς και εργατικό δυναμικό.

Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένας από τους αποκεντρωμένους οργανισμούς της ΕΕ, στηρίζει τις εργασίες της Επιτροπής, των κρατών μελών και των κοινωνικών εταίρων στον τομέα των ίσων ευκαιριών και της μη εισαγωγής διακρίσεων.

Ενεργός υποστήριξη για την εξεύρεση απασχόλησης

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 14 του Χάρτη παρέχει σε όλους το δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην πρόσβαση στην επαγγελματική και συνεχή κατάρτιση. Το άρθρο 29 του Χάρτη διασφαλίζει ότι κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα πρόσβασης σε δωρεάν υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας. Το άρθρο 34 του Χάρτη προβλέπει ότι η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα πρόσβασης σε κοινωνική ασφάλιση και κοινωνικές υπηρεσίες που εξασφαλίζουν προστασία, μεταξύ άλλων σε περίπτωση απώλειας της απασχόλησης.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 147 της ΣΛΕΕ, η Ένωση συμβάλλει στην επίτευξη υψηλού επιπέδου απασχόλησης ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών, υποστηρίζοντας και, εάν χρειάζεται, συμπληρώνοντας τις δράσεις τους. Ενεργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, σέβεται τις αρμοδιότητες των κρατών μελών. Το άρθρο 153 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ εξουσιοδοτεί την Ένωση να εκδίδει νομοθετικά μέτρα για την υποστήριξη και τη συμπλήρωση των δραστηριοτήτων των κρατών μελών όσον αφορά την αφομοίωση των αποκλειόμενων από την αγορά εργασίας προσώπων. Το άρθρο 166 της ΣΛΕΕ εξουσιοδοτεί την Ένωση να εφαρμόζει πολιτική επαγγελματικής εκπαίδευσης, η οποία στηρίζει και συμπληρώνει τις δράσεις των κρατών μελών, σεβόμενη ταυτόχρονα πλήρως την αρμοδιότητά τους για το περιεχόμενο και την οργάνωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η Ένωση και τα κράτη μέλη της συνεχίζουν να εφαρμόζουν από κοινού την ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση, η οποία ορίζει κοινούς στόχους για την πολιτική της απασχόλησης και αποσκοπεί στη δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας σε ολόκληρη την Ένωση. 28  Ο συντονισμός των δράσεων των κρατών μελών για την παροχή βοήθειας στους ανέργους ώστε να βρουν εργασία βρίσκεται στο επίκεντρο της εν λόγω στρατηγικής.

Στο πλαίσιο της σύστασης του Συμβουλίου, της 22ας Απριλίου 2013, για τη θέσπιση εγγυήσεων για τη νεολαία 29 (σύσταση σχετικά με τις εγγυήσεις για τη νεολαία), τα κράτη μέλη καλούνται να εξασφαλίζουν ότι όλοι οι νέοι ηλικίας κάτω των 25 ετών λαμβάνουν προσφορά απασχόλησης καλής ποιότητας, συνεχή εκπαίδευση, μαθητεία ή άσκηση εντός διαστήματος τεσσάρων μηνών από τη στιγμή που καθίστανται άνεργοι ή εξέρχονται από την επίσημη εκπαίδευση.

Η σύσταση του Συμβουλίου, της 15ης Φεβρουαρίου 2016, για την ένταξη των μακροχρόνια ανέργων στην αγορά εργασίας 30 συνιστά να προσφέρονται στους μακροχρόνια ανέργους εξατομικευμένες αναλυτικές αξιολογήσεις και καθοδήγηση, καθώς και συμφωνία ένταξης στην εργασία, η οποία περιλαμβάνει εξατομικευμένη προσφορά υπηρεσιών και τον καθορισμό ενός ενιαίου σημείου επαφής, το αργότερο μόλις συμπληρώσουν 18 μήνες ανεργίας.

Η σύσταση 2008/867/EC της Επιτροπής, της 3ης Οκτωβρίου 2008, σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας 31 ορίζει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την ενεργητική έναρξη των αποκλειόμενων από την αγορά εργασίας προσώπων, συνδυάζοντας επαρκή εισοδηματική στήριξη, αγορές εργασίας χωρίς αποκλεισμούς και πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες.

Το Πρόγραμμα δράσης για την επιχειρηματικότητα 2020 32 καθορίζει ένα όραμα και συγκεκριμένα μέτρα για την προαγωγή του επιχειρηματικού πνεύματος στην Ευρώπη. Τα μέτρα για τη στήριξη της αυτοαπασχόλησης σε επίπεδο ΕΕ στοχεύουν επίσης στα τμήματα του πληθυσμού το επιχειρηματικό δυναμικό των οποίων δεν έχει αξιοποιηθεί ακόμη πλήρως, και ιδίως στις γυναίκες (οι οποίες αντιπροσωπεύουν μόνο το 29 % των επιχειρηματιών στην Ευρώπη). Στο πλαίσιο της έκθεσης της ομάδας εμπειρογνωμόνων για την κοινωνική επιχειρηματικότητα (GECES) 33 που εγκρίθηκε το 2016 προτάθηκαν ειδικές δράσεις για την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

Το ευρωπαϊκό δίκτυο δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης (ΔΥΑ), το οποίο συστάθηκε βάσει της απόφασης αριθ. 573/2014/ΕΕ 34 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, παρέχει μια πλατφόρμα για τη σύγκριση των επιδόσεων των ΔΥΑ σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τον προσδιορισμό ορθών πρακτικών και την ενθάρρυνση της αμοιβαίας μάθησης, με στόχο την ενίσχυση των υπηρεσιών ενεργού υποστήριξης.

Το ευρωπαϊκό δίκτυο υπηρεσιών απασχόλησης (EURES), το οποίο συστάθηκε εκ νέου βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2016/589, 35 αποσκοπεί στη βελτίωση της λειτουργίας, της συνοχής και της ενοποίησης των αγορών εργασίας στην ΕΕ, μεταξύ άλλων σε διασυνοριακό επίπεδο.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας καθορίζει μια σειρά δικαιωμάτων για όλα τα άτομα που αναζητούν εργασία, ανεξάρτητα από το καθεστώς απασχόλησής τους. Εστιάζει στην παροχή βοήθειας για την εύρεση εργασίας, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει υπηρεσίες απασχόλησης, όπως παροχή συμβουλών και καθοδήγησης για την αναζήτηση εργασίας, ή τη συμμετοχή σε «ενεργητικά μέτρα», όπως κατάρτιση, επιδοτήσεις για προσλήψεις ή στήριξη για επανένταξη. Αυτά τα δικαιώματα έχουν ευρύτερη εμβέλεια από το άρθρο 29 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο οποίος κάνει λόγο μόνο για δικαίωμα πρόσβασης σε δωρεάν υπηρεσίες εύρεσης εργασίας. Η παροχή βοήθειας για έναρξη αυτοαπασχόλησης αποτελεί επίσης σημαντική επέκταση του υφιστάμενου κεκτημένου.

Τρία στοιχεία είναι καίριας σημασίας για αυτά τα δικαιώματα: παρέμβαση σε πρώιμο στάδιο, εξατομικευμένη βοήθεια και στήριξη για την ενίσχυση της ικανότητας επαγγελματικής ένταξης. Το τελευταίο στοιχείο, το οποίο βασίζεται στο δικαίωμα για τη λήψη στήριξης για κατάρτιση ή για την απόκτηση νέων επαγγελματικών προσόντων, είναι κρίσιμης σημασίας από άποψη προσαρμογής σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας.

Οι σημερινοί εργαζόμενοι αλλάζουν θέσεις εργασίας συχνότερα σε σχέση με το παρελθόν και τα υφιστάμενα δικαιώματα σε κατάρτιση ή κοινωνική προστασία δεν θα πρέπει να αποθαρρύνουν αυτή την κινητικότητα. Ο πυλώνας διασφαλίζει τη μεταφορά των κεκτημένων δικαιωμάτων των εργαζομένων σε κατάρτιση ή κοινωνική προστασία όταν αλλάζουν καθεστώς απασχόλησης ή εργοδότη, διακόπτουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία ή επιστρέφουν στην εργασία μετά από τέτοια διακοπή, ή μεταβαίνουν από τη μισθωτή απασχόληση στην αυτοαπασχόληση και αντίστροφα.

Όσον αφορά τους νέους, ο πυλώνας υπενθυμίζει τις βασικές γραμμές της σύστασης σχετικά με τις εγγυήσεις για τη νεολαία, επεκτείνοντας την εφαρμογή τους σε όλους τους νέους.

Όσον αφορά τους ανέργους, ο πυλώνας προβλέπει το δικαίωμα σε εξατομικευμένη στήριξη, η οποία εμπεριέχει την εξατομικευμένη αναλυτική αξιολόγηση, την παροχή συμβουλών και την καθοδήγηση. Η συνέπεια αφορά τον συνεχή χαρακτήρα της στήριξης, π.χ. σε περίπτωση απώλειας της επιλεξιμότητας για τη χορήγηση επιδομάτων ανεργίας, συμπεριλαμβανομένης της θέσπισης άλλων μέτρων, όπως η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, για την αντιμετώπιση των εμποδίων στην εύρεση εργασίας. Για τους μακροχρόνια ανέργους, δηλαδή για τα άτομα που είναι άνεργα για διάστημα μεγαλύτερο από δώδεκα μήνες, προβλέπει το δικαίωμα σε εξατομικευμένη στήριξη, η οποία εμπεριέχει την αναλυτική ατομική αξιολόγηση και τη συμφωνία ένταξης στην εργασία που αναφέρεται στη σύσταση του Συμβουλίου, της 15ης Φεβρουάριου 2016, για την ένταξη των μακροχρόνια ανέργων στην αγορά εργασίας.

3. Εφαρμογή  

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών και των συστάσεων σχετικά με τη στρατηγική για την απασχόληση που έχουν συμφωνηθεί σε επίπεδο Ένωσης. Για να προσδώσουν ισχύ στην αρχή, τα κράτη μέλη καλούνται να επικαιροποιήσουν και να επεκτείνουν τις πρακτικές τους όσον αφορά την παροχή βοήθειας για την εύρεση απασχόλησης και την αυτοαπασχόληση και, επιπλέον, να ενθαρρύνουν τη λήψη μέτρων για την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων σε κατάρτιση και κοινωνική προστασία όταν αλλάζουν θέση εργασίας.

Σε επίπεδο Ένωσης, πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι της ΕΕ σε διακλαδικό επίπεδο έθεσαν την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα των ενεργητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας ως προτεραιότητα για το τρέχον πρόγραμμα εργασίας τους για την περίοδο 2015-2017. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η υλοποίηση των εγγυήσεων για τη νεολαία αξιολογήθηκε στο πλαίσιο της ανακοίνωσης του Οκτωβρίου 2016 με τίτλο «Εγγυήσεις για τη νεολαία και Πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων: τρία χρόνια μετά» 36 . Στην ανακοίνωσή της του Δεκεμβρίου του 2016 με τίτλο «Επενδύοντας στη νεολαία της Ευρώπης» 37 , η Επιτροπή πρότεινε νέες δράσεις για τη στήριξη της απασχόλησης των νέων και τη δημιουργία περισσότερων ευκαιριών για τη νεολαία.

Προκειμένου να εξασφαλιστεί πλήρης και βιώσιμη εφαρμογή των εγγυήσεων για τη νεολαία, η Επιτροπή πρότεινε την επέκταση του προϋπολογισμού της πρωτοβουλίας για την απασχόληση των νέων και την παροχή 1 δισ. ευρώ επιπλέον στην ειδική πίστωση στον προϋπολογισμό για την πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων, σε συνδυασμό με 1 δισ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, καθώς και περαιτέρω στήριξη για δραστηριότητες προβολής και ενημέρωσης, αμοιβαία μάθηση και παρακολούθηση.

Η Επιτροπή παρουσιάζει μαζί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων το πρώτο στάδιο της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με την πρωτοβουλία που αφορά την «πρόσβαση σε κοινωνική προστασία», 38 με στόχο την αντιμετώπιση της μεταβαλλόμενης πρόσβασης σε κοινωνική προστασία των εργαζομένων που απασχολούνται με τυπικές συμβάσεις και των ατόμων που απασχολούνται με μη τυπικές συμβάσεις και με διάφορες μορφές αυτοαπασχόλησης. Στο πλαίσιο της διαβούλευσης θα εξεταστούν τα μέσα που θα παράσχουν τη δυνατότητα μεταφοράς των δικαιωμάτων και θα τα καθιστούν διαφανή σε περιπτώσεις αλλαγής εργοδότη, τύπου σύμβασης ή μετάβασης σε αυτοαπασχόληση. Κατά τη διαβούλευση θα εξεταστούν επίσης οι τρόποι μείωσης του χάσματος όσον αφορά την πρόσβαση σε υπηρεσίες απασχόλησης, κατάρτιση, αποκατάσταση και μέτρα επανένταξης για διάφορα είδη σχέσεων εργασίας και για τους αυτοαπασχολούμενους.

Επιπλέον, το 2017, η Επιτροπή θα συστήσει και θα θέσει σε ισχυρή νομική βάση το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης, με στόχο τη δημιουργία νέων ευκαιριών εθελοντισμού, πρακτικής άσκησης ή τοποθέτησης σε θέσεις εργασίας για τους νέους.

Το ευρωπαϊκό δίκτυο δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης (δίκτυο ΔΥΑ) υλοποιεί το έργο Συγκριτική μάθηση, το οποίο αποσκοπεί στη βελτίωση των επιδόσεων των ΔΥΑ, μέσω της σύνδεσης της συγκριτικής αξιολόγησης βάσει δεικτών με την αμοιβαία μάθηση, με στόχο την καλύτερη αντιμετώπιση του ζητήματος της παροχής ενεργού στήριξης στα άτομα που αναζητούν εργασία.

Τον Ιούνιο του 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε δράσεις για τη στήριξη των κρατών μελών όσον αφορά την ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην απασχόληση σύμφωνα με το σχέδιο δράσης για την ένταξη της ΕΕ 39 .

Κεφάλαιο ΙΙ – Δίκαιες συνθήκες εργασίας

Ασφαλής και ευπροσάρμοστη απασχόληση

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 31 του Χάρτη με τίτλο «Δίκαιες και πρόσφορες συνθήκες εργασίας» παρέχει σε κάθε εργαζόμενο το δικαίωμα σε συνθήκες εργασίας οι οποίες σέβονται την υγεία, την ασφάλεια και την αξιοπρέπειά του. Στο άρθρο 34 του Χάρτη κατοχυρώνεται ότι γίνεται σεβαστό το δικαίωμα πρόσβασης στις παροχές κοινωνικής ασφάλειας και στις κοινωνικές υπηρεσίες που εξασφαλίζουν προστασία σε περιπτώσεις όπως η μητρότητα, η ασθένεια, το εργατικό ατύχημα, η εξάρτηση ή το γήρας, καθώς και σε περίπτωση απώλειας της απασχόλησης, σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα που υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη δράση των κρατών, μεταξύ άλλων στους τομείς των εργασιακών συνθηκών και της κοινωνικής ασφάλισης και της κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων. Στις οδηγίες που εκδίδονται βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ, αποφεύγεται η επιβολή διοικητικών, οικονομικών και νομικών εξαναγκασμών, οι οποίοι θα παρεμπόδιζαν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Το άρθρο 153 παράγραφος 4 προβλέπει ότι οι διατάξεις που θεσπίζονται δυνάμει του άρθρου 153 δεν θίγουν την αναγνωρισμένη ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές του δικού τους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως και δεν πρέπει να επηρεάζουν αισθητά την οικονομική ισορροπία του.

Σύμφωνα με το άρθρο 162 της ΣΛΕΕ, στόχος του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου είναι η προώθηση της γεωγραφικής και επαγγελματικής κινητικότητας των εργαζομένων εντός της Ένωσης και η διευκόλυνση της προσαρμογής τους στις μεταλλαγές της βιομηχανίας και στις αλλαγές των συστημάτων παραγωγής.

Σύμφωνα με το άρθρο 166 της ΣΛΕΕ, η Ένωση εφαρμόζει πολιτική επαγγελματικής εκπαίδευσης, η οποία στηρίζει και συμπληρώνει τις δράσεις των κρατών μελών, σεβόμενη ταυτόχρονα πλήρως την αρμοδιότητα των κρατών μελών για το περιεχόμενο και την οργάνωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Έχουν ήδη θεσπιστεί τρεις οδηγίες για την προστασία των εργαζομένων που απασχολούνται βάσει άτυπων σχέσεων απασχόλησης: η συμφωνία-πλαίσιο για την εργασία μερικής απασχόλησης που συνήφθη από κοινωνικούς εταίρους (UNICE, CEEP και CES) —η οποία προσαρτάται στην οδηγία 97/81/ΕΚ του Συμβουλίου 40 — προστατεύει τους εργαζομένους με μερική απασχόληση έναντι λιγότερο ευνοϊκής μεταχείρισης σε σχέση με τους συγκρίσιμους εργαζομένους με πλήρη απασχόληση και προβλέπει ότι οι εργοδότες θα πρέπει να μελετούν τα αιτήματα των εργαζομένων για τη μετάβαση από εργασία πλήρους απασχόλησης σε εργασία μερικής απασχόλησης ή αντίστροφα· η συμφωνία-πλαίσιο για την εργασία ορισμένου χρόνου η οποία συνήφθη επίσης από κοινωνικούς εταίρους (CES, UNICE και CEEP) —η οποία προσαρτάται στην οδηγία 1999/70/ΕΚ του Συμβουλίου 41 —προστατεύει τους εργαζομένους με σύμβαση ορισμένου χρόνου έναντι λιγότερο ευνοϊκής μεταχείρισης σε σχέση με τους αντίστοιχους εργαζομένους με σύμβαση αορίστου χρόνου και επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να λαμβάνουν μέτρα για την αποτροπή των καταχρήσεων που προκύπτουν από τη σύναψη διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου· και η οδηγία 2008/104/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 42 περί της εργασίας μέσω εταιρείας προσωρινής απασχόλησης προβλέπει ίση μεταχείριση όσον αφορά τις βασικές συνθήκες εργασίας και απασχόλησης μεταξύ εργαζομένων μέσω εταιρειών προσωρινής απασχόλησης και εργαζομένων που προσλαμβάνονται απευθείας από την εταιρεία-χρήστη.

Επιπλέον, η οδηγία 91/533/ΕΟΚ του Συμβουλίου 43 (οδηγία για τη γραπτή δήλωση) παρέχει στους εργαζομένους το δικαίωμα να ενημερώνονται εγγράφως σχετικά με τις βασικές πτυχές της σχέσης απασχόλησής τους το αργότερο δύο μήνες μετά την έναρξη της απασχόλησης.

Η Επιτροπή στηρίζει τα καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα που δημιουργούν ευκαιρίες για τους πολίτες της ΕΕ από άποψη διευκόλυνσης της επαγγελματικής ένταξης, εργασιακής ευελιξίας και νέων πηγών εισοδήματος. 44  

Το πρόγραμμα δράσης για την επιχειρηματικότητα 2020 45 καθορίζει ένα όραμα και συγκεκριμένα μέτρα για την επιστροφή του επιχειρηματικού πνεύματος στην Ευρώπη. Τα μέτρα για τη στήριξη της αυτοαπασχόλησης σε επίπεδο ΕΕ στοχεύουν επίσης στα τμήματα του πληθυσμού το επιχειρηματικό δυναμικό των οποίων δεν έχει αξιοποιηθεί ακόμη πλήρως, και ιδίως στις γυναίκες (οι οποίες αντιπροσωπεύουν μόνο το 29 % των επιχειρηματιών στην Ευρώπη). Στο πλαίσιο της έκθεσης της ομάδας εμπειρογνωμόνων για την κοινωνική επιχειρηματικότητα (GECES) 46 που εγκρίθηκε το 2016 προτάθηκαν ειδικές δράσεις για την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

Η αυξημένη εθελοντική γεωγραφική και επαγγελματική κινητικότητα των εργαζομένων σε δίκαιη βάση περιλαμβάνεται στους στόχους τόσο του ευρωπαϊκού δικτύου δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης (ΔΥΑ), το οποίο συστάθηκε βάσει της απόφασης αριθ. 573/2014/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, όσο και του δικτύου EURES το οποίο συνίσταται εκ νέου βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2016/589 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Απριλίου 2016, για το ευρωπαϊκό δίκτυο υπηρεσιών απασχόλησης (EURES), την πρόσβαση των εργαζομένων σε υπηρεσίες κινητικότητας και την περαιτέρω ενοποίηση των αγορών εργασίας.

Ωστόσο, όσον αφορά τους υπηκόους τρίτων χωρών υψηλής εξειδίκευσης, η οδηγία 2009/50/ΕΚ του Συμβουλίου, της 25ης Μαΐου 2009, σχετικά με τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης 47 περιορίζει την επαγγελματική κινητικότητά τους για τα πρώτα δύο έτη νόμιμης απασχόλησης σε κράτος μέλος, ώστε να γίνεται σεβαστή η αρχή της κοινοτικής προτίμησης και να αποτρέπονται οι καταχρήσεις.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας επιλαμβάνεται των προκλήσεων που θέτουν ο μεταβαλλόμενος εργασιακός κόσμος και οι νέες μορφές απασχόλησης, προάγοντας, αφενός, την πολυμορφία των σχέσεων απασχόλησης, την επιχειρηματικότητα και την αυτοαπασχόληση και θεσπίζοντας, αφετέρου, διασφαλίσεις για την πρόληψη της κατάχρησης των σχέσεων απασχόλησης που μπορεί να οδηγήσει σε επισφαλείς σχέσεις απασχόλησης, καθώς και ορισμένες εγγυήσεις, ώστε να διασφαλίζεται η δυνατότητα πρόσβασης των εργαζομένων σε κατάρτιση και κοινωνική ασφάλιση καθ’ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους.

Ο πυλώνας επεκτείνει την κατοχύρωση της ίσης μεταχείρισης πέραν από τις τρεις μορφές σχέσεων απασχόλησης (μερική απασχόληση, ορισμένου χρόνου και εργασία μέσω εταιρείας) που καλύπτει επί του παρόντος το κεκτημένο της Ένωσης και προβλέπει την ίση μεταχείριση μεταξύ των εργαζομένων ανεξάρτητα από το είδος της σχέσης απασχόλησης. Επιπλέον, δίνει βαρύτητα στη στήριξη της μετάβασης σε μορφές απασχόλησης αορίστου χρόνου.

Ο πυλώνας αναγνωρίζει την αναγκαία ευελιξία ώστε οι εργοδότες να προσαρμόζονται γρήγορα στις μεταβολές των οικονομικών συγκυριών. Για παράδειγμα, αυτές οι προσαρμογές μπορούν να περιλαμβάνουν τη διαφοροποιημένη μεταχείριση για αντικειμενικούς λόγους ή προσαρμογή των όρων εργασίας ώστε να αποφεύγεται η υπερβολική απώλεια θέσεων εργασίας σε περιόδους ύφεσης. Αυτές οι αλλαγές δεν μπορεί να είναι μονομερείς και πρέπει να περιορίζονται εντός του πλαισίου της υφιστάμενης νομοθεσίας και των συλλογικών συμβάσεων.

Το ουσιαστικό πεδίο εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης επεκτείνεται στην κατοχύρωση της πρόσβασης σε κοινωνική προστασία και κατάρτιση. Η αρχή διασφαλίζει ίση μεταχείριση όσον αφορά την πρόσβαση στην υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. Βάσει των υφιστάμενων κανόνων της Ένωσης (για τη μερική εργασία και την εργασία ορισμένου χρόνου) οι εργοδότες οφείλουν να διευκολύνουν την πρόσβαση σε κατάρτιση. Η αρχή έχει ευρύτερη εμβέλεια καθώς απαιτεί ίση μεταχείριση όσον αφορά την πρόσβαση σε κατάρτιση.

Η ίση μεταχείριση μπορεί, ωστόσο, να μην είναι πάντα επαρκής για την αντιμετώπιση της ανασφάλειας, ιδίως όταν ο ίδιος εργοδότης χρησιμοποιεί μόνο άτυπες μορφές απασχόλησης. Για τον λόγο αυτό, η αρχή προβλέπει τη ρητή απαγόρευση της κατάχρησης. Η απαγόρευση τόσο της κατάχρησης των σχέσεων απασχόλησης που οδηγούν σε ανασφάλεια όσο και των αδικαιολόγητα παρατεταμένων δοκιμαστικών περιόδων έχει ευρύτερη εμβέλεια από το υφιστάμενο κεκτημένο της Ένωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, τα αποτρεπτικά μέτρα μπορούν να περιλαμβάνουν τη διαφοροποίηση της φορολογίας όσον αφορά τις σχέσεις απασχόλησης που οδηγούν σε ανασφάλεια ή τη θέσπιση συστημάτων bonus-malus για τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης.

Ο πυλώνας υπογραμμίζει τη σημασία της στήριξης των αναδυόμενων επιχειρηματικών μοντέλων, των καινοτόμων μορφών εργασίας, της επιχειρηματικότητας και της αυτοαπασχόλησης. Σε γενικές γραμμές, τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν ευκαιρίες, να διευκολύνουν την επαγγελματική ένταξη, να παράσχουν εργασιακή ευελιξία και νέες πηγές εισοδήματος. Ωστόσο, αυτή η στήριξη θα πρέπει να εδράζεται στην προϋπόθεση της εξασφάλισης ποιοτικών συνθηκών εργασίας. Προκειμένου να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος αυτής της καινοτομίας στην απασχόληση, η διευκόλυνση της επαγγελματικής κινητικότητας μπορεί να συνίσταται τόσο στην διεύρυνση των παρεχόμενων δυνατοτήτων για επαγγελματική κατάρτιση και επιμόρφωση όσο και στη δημιουργία ενός συστήματος κοινωνικής προστασίας το οποίο θα ενισχύει και θα διευκολύνει τις αλλαγές στην επαγγελματική σταδιοδρομία.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Κάθε κράτος μέλος μπορεί να καθορίζει την ισορροπία μεταξύ ασφάλειας και ευελιξίας στην αγορά εργασίας του με διαφορετικό τρόπο. Ωστόσο, για να προσδώσουν ισχύ τις διατάξεις του πυλώνα, τα κράτη μέλη καλούνται να εξασφαλίσουν ότι οι κανόνες τους για την απασχόληση και την κοινωνική προστασία λαμβάνουν υπόψη την εμφάνιση νέων μορφών εργασίας, επιπροσθέτως της μεταφοράς και της επιβολής των κανόνων που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο Ένωσης.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες που προβλέπονται στο άρθρο 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Παράλληλα με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Επιτροπή εγκαινιάζει το πρώτο στάδιο της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με την αναθεώρηση της οδηγίας 91/533/ΕΟΚ (οδηγία για τη γραπτή δήλωση) 48 . Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας διαβούλευσης, θα ζητηθεί η γνώμη των κοινωνικών εταίρων σχετικά με το ενδεχόμενο πιο ουσιαστικής τροποποίησης της οδηγίας με στόχο τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων που θα ισχύουν για κάθε σχέση απασχόλησης, καθώς και την απαγόρευση των καταχρήσεων.

Η Επιτροπή παρουσιάζει επίσης μαζί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων το πρώτο στάδιο της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με την πρωτοβουλία που αφορά την «πρόσβαση σε κοινωνική προστασία» 49 , με στόχο την αντιμετώπιση της μεταβαλλόμενης πρόσβασης σε κοινωνική προστασία των εργαζομένων που απασχολούνται με τυπικές συμβάσεις και των ατόμων που απασχολούνται με μη τυπικές συμβάσεις και με διάφορες μορφές αυτοαπασχόλησης. Η διαβούλευση αφορά εξίσου τόσο την πρόσβαση σε υπηρεσίες απασχόλησης και κατάρτιση όσο και τη δυνατότητα μεταφοράς δικαιωμάτων σε κοινωνική προστασία και σε κατάρτιση, με στόχο τη διευκόλυνση της επαγγελματικής κινητικότητας.

Το 2017 η Επιτροπή θα ολοκληρώσει την αξιολόγηση REFIT των οδηγιών που προσδίδουν ισχύ στις συμφωνίες-πλαίσια των κοινωνικών εταίρων για την εργασία ορισμένου χρόνου και τη μερική εργασία.

Το Eurofound, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας, ένας από τους αποκεντρωμένους οργανισμούς της ΕΕ, στηρίζει τις εργασίες της Επιτροπής, των κρατών μελών και των κοινωνικών εταίρων σχετικά με τις συνθήκες εργασίας και τη βιώσιμη εργασία, καθώς και τις εργασιακές σχέσεις, παρακολουθώντας τις διαρθρωτικές αλλαγές και διαχειριζόμενο τις διαδικασίες αναδιάρθρωσης, εστιάζοντας επίσης σε ευκαιρίες και προκλήσεις της ψηφιακής εποχής.

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 31 του Χάρτη με τίτλο «Δίκαιες και πρόσφορες συνθήκες εργασίας» παρέχει σε κάθε εργαζόμενο το δικαίωμα σε συνθήκες εργασίας οι οποίες σέβονται την υγεία, την ασφάλεια και την αξιοπρέπειά του.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Το άρθρο 153 παράγραφος 5 της ΣΛΕΕ προβλέπει ότι οι διατάξεις του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ δεν εφαρμόζονται στις αμοιβές.

Σύμφωνα με το άρθρο 145 της ΣΛΕΕ, η Ένωση και τα κράτη μέλη εργάζονται για την ανάπτυξη συντονισμένης στρατηγικής για την απασχόληση. Σύμφωνα με το άρθρο 147 της ΣΛΕΕ, η Ένωση συμβάλλει στην επίτευξη υψηλού επιπέδου απασχόλησης ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών, υποστηρίζοντας και, εάν χρειάζεται, συμπληρώνοντας τη δράση τους. Ενεργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, σέβεται τις αρμοδιότητες των κρατών μελών.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η Ένωση και τα κράτη μέλη της εφαρμόζουν από κοινού την ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση, μεταξύ άλλων όσον αφορά την παρακολούθηση των εξελίξεων στους τομείς των αμοιβών και των ελάχιστων αμοιβών και των σχετικών μηχανισμών καθορισμού των αμοιβών 50 . Παρακολουθούνται οι τάσεις όσον αφορά το κόστος εργασίας, συμπεριλαμβανομένου του σκέλους των αμοιβών, στο πλαίσιο της διαδικασίας συντονισμού των οικονομικών πολιτικών της Ένωσης σύμφωνα με τα άρθρα 120 και έπειτα της ΣΛΕΕ. Όπως προβλέπεται στο άρθρο 136 παράγραφος 1 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ, οι συστάσεις οικονομικής πολιτικής αφορούν επίσης τη ζώνη του ευρώ· αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την παρακολούθηση του κόστους εργασίας 51 . Η εποπτεία σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1176/2011 52 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Νοεμβρίου 2011, σχετικά με την πρόληψη και τη διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών περιλαμβάνει την παρακολούθηση των εξελίξεων στον τομέα της ανταγωνιστικότητας, συμπεριλαμβανομένου του κόστους εργασίας.

Σύμφωνα με τη σύσταση του Συμβουλίου, της 20ης Σεπτεμβρίου 2016, σχετικά με τη σύσταση εθνικών συμβουλίων παραγωγικότητας 53 , τα συμβούλια που συστήνονται βάσει αυτής της σύστασης θα πρέπει να αναλύουν τις εξελίξεις και τις πολιτικές που μπορούν να επηρεάζουν την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα, μεταξύ άλλων έναντι παγκόσμιων ανταγωνιστών, με πλήρη σεβασμό προς τις εθνικές καθιερωμένες πρακτικές.

Η σύσταση 2008/867/ΕΚ της Επιτροπής, 54 της 3ης Οκτωβρίου 2008, ορίζει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την ενεργητική ένταξη των αποκλειόμενων από την αγορά εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της προαγωγής της ποιοτικής εργασίας, ιδίως όσον αφορά τις αμοιβές και τις παροχές, με στόχο την πρόληψη του φαινομένου των φτωχών εργαζομένων.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας προβλέπει το δικαίωμα σε δίκαιους μισθούς που επιτρέπουν αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης για όλους τους εργαζομένους. Συγκρίσιμα δικαιώματα περιλαμβάνονται ήδη στον Κοινοτικό Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων του 1989, 55 μία από τις πηγές του τίτλου X της ΣΛΕΕ σχετικά με την κοινωνική πολιτική, καθώς και στον (αναθεωρημένο) Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη.

Ο πυλώνας προβλέπει ένα όριο ελάχιστου μισθού το οποίο λαμβάνει υπόψη τόσο τις ανάγκες των εργαζομένων και των οικογενειών τους όσο και κοινωνικούς παράγοντες, όπως η εξέλιξη του βιοτικού επιπέδου, και οικονομικούς παράγοντες, οι οποίοι μπορούν να περιλαμβάνουν το επίπεδο παραγωγικότητας. Ο πυλώνας αναγνωρίζει τον ρόλο του ελάχιστου μισθού στην καταπολέμηση της φτώχειας, καθώς και στην αποφυγή παγίδων απασχόλησης. Κατά αυτό τον τρόπο, αποσκοπεί στην ενίσχυση των εισοδημάτων των φτωχών οικογενειών και στην παροχή δίκαιης αμοιβής εργασίας για τους χαμηλόμισθους, κάτι που τη σειρά του αυξάνει τα κίνητρά τους να εργαστούν. Άλλα μέτρα μπορεί να περιλαμβάνουν τη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης για τους χαμηλόμισθους και τις οικογένειές τους και τη συμπλήρωση του εισοδήματος από την εργασία με αποτελεσματικές κοινωνικές παροχές.

Ο πυλώνας προβλέπει την υποχρέωση ο καθορισμός όλων των μισθών να γίνεται με διαφανή και προβλέψιμο τρόπο, με πλήρη σεβασμό προς την εθνική πρακτική, ιδίως όσον αφορά το δικαίωμα συλλογικής διαπραγμάτευσης και την αυτονομία των κοινωνικών εταίρων. Όσον αφορά τον ελάχιστο μισθό, τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει εθνικό νόμιμο κατώτατο μισθό. Πρόκειται για ένα ρυθμιστικό μέσο, με το οποίο καθορίζεται ένα ενιαίο ελάχιστο μισθολογικό όριο που είναι νομικώς δεσμευτικό για όλους τους εργαζομένους. Σε μικρό αριθμό κρατών μελών όπου δεν έχει θεσπιστεί νόμιμος κατώτατος μισθός, οι κοινωνικοί εταίροι ορίζουν διάφορα μισθολογικά όρια μέσω συλλογικών συμβάσεων, συχνά σε τομεακό επίπεδο. Ο πυλώνας δεν αμφισβητεί με κανέναν τρόπο αυτή την πολυμορφία πρακτικών και αναγνωρίζει την αυτονομία των κοινωνικών εταίρων. Σε αυτό το πλαίσιο, προϋπόθεση για διαφάνεια είναι να ακολουθούνται καθιερωμένες διαδικασίες διαβούλευσης κατά τη διαμόρφωση του κατώτατου μισθού, οι οποίες θα καταλήγουν σε συναίνεση μεταξύ των αρμόδιων εθνικών αρχών και των κοινωνικών εταίρων και, πιθανώς, θα βασίζονται στις παρατηρήσεις άλλων ενδιαφερόμενων φορέων και ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων. Επιπλέον, ο πυλώνας προβλέπει να διασφαλίζεται η προβλεψιμότητα των μισθολογικών αποφάσεων, για παράδειγμα μέσω του καθορισμού κανόνων, όπως η προσαρμογή του κατώτατου μισθού στο κόστος διαβίωσης.

3. Εφαρμογή  

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι είναι υπεύθυνοι για την αναπροσαρμογή του μισθολογίου και του κατώτατου μισθού σύμφωνα με τις εθνικές πρακτικές τους, όπως ορίζεται στα συστήματα συλλογικών διαπραγματεύσεων και διαμόρφωσης του κατώτατου μισθού. Καλούνται να προσδώσουν ισχύ στις διατάξεις του πυλώνα μέσω της θέσπισης διαφανών μηχανισμών διαμόρφωσης του κατώτατου μισθού και αποτελεσματικών συλλογικών διαπραγματεύσεων σε εθνικό, τομεακό και εταιρικό επίπεδο, καθώς και μέσω της λήψης συμπληρωματικών μέτρων για την πρόληψη του φαινομένου των φτωχών εργαζομένων.

Επιπλέον, τα κράτη μέλη μπορούν να επικυρώσουν, εάν δεν το έχουν πράξει ήδη, και να εφαρμόσουν τη Διεθνή Σύμβαση Εργασίας (ΔΣΕ) 131 για τον καθορισμό κατώτατων μισθών και τη ΔΣΕ 154 σχετικά με την προώθηση της συλλογικής διαπραγμάτευσης της ΔΟΕ.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή του πυλώνα μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Ο κατώτατος μισθός και άλλα μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου των φτωχών εργαζομένων, καθώς και πιο γενικά ζητήματα που αφορούν τις μισθολογικές εξελίξεις, αποτελούν αντικείμενο συστάσεων ανά χώρα στο πλαίσιο της διαδικασίας του ευρωπαϊκού εξαμήνου.

Ενημέρωση για τους όρους απασχόλησης και προστασία σε περίπτωση απολύσεων

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 27 του Χάρτη παρέχει σε κάθε εργαζόμενο το δικαίωμα έγκαιρης ενημέρωσης και διαβούλευσης, στα ενδεδειγμένα επίπεδα, στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται από το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Το άρθρο 30 του Χάρτη προβλέπει για κάθε εργαζόμενο το δικαίωμα προστασίας έναντι κάθε αδικαιολόγητης απόλυσης, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Το άρθρο 47 του Χάρτη διασφαλίζει ότι κάθε πρόσωπο του οποίου παραβιάστηκαν τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που διασφαλίζονται από το δίκαιο της Ένωσης έχει δικαίωμα πραγματικής προσφυγής.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 153 άρθρο 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα που υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη δράση των κρατών μελών στους τομείς των όρων εργασίας, της προστασίας των εργαζομένων σε περίπτωση καταγγελίας της σύμβασης εργασίας τους και της ενημέρωσης και διαβούλευσης με τους εργαζομένους. Στις οδηγίες που εκδίδονται βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ, αποφεύγεται η επιβολή διοικητικών, οικονομικών και νομικών εξαναγκασμών, οι οποίοι θα παρεμπόδιζαν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η οδηγία 91/533/ΕΟΚ του Συμβουλίου 56 (οδηγία για τη γραπτή δήλωση) παρέχει στους εργαζομένους το δικαίωμα να ενημερώνονται εγγράφως σχετικά με τις βασικές πτυχές της σχέσης απασχόλησής τους το αργότερο δύο μήνες μετά την έναρξη της απασχόλησης. Δεν περιέχει ειδικές υποχρεώσεις όσον αφορά τις δοκιμαστικές περιόδους. Η οδηγία για τη γραπτή δήλωση υποχρεώνει τους εργοδότες να ενημερώνουν τους εργαζομένους σχετικά με τη διάρκεια των προθεσμιών καταγγελίας που πρέπει να τηρούνται σε περίπτωση λύσης της σύμβασης ή της σχέσης εργασίας ή, αν δεν είναι δυνατή η ένδειξη αυτή κατά τη στιγμή παροχής της πληροφορίας, σχετικά με τα περί καθορισμού αυτών των προθεσμιών καταγγελίας.

Η οδηγία 2001/23/EK 57 , η οποία ρυθμίζει τα δικαιώματα των εργαζομένων σε περίπτωση μεταβιβάσεων επιχειρήσεων, ορίζει ότι η μεταβίβαση μιας επιχείρησης δεν συνιστά αυτή καθεαυτή λόγο απολύσεως. Η οδηγία 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου 58 για την προστασία της μητρότητας και η αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια που συνήφθη από κοινωνικούς εταίρους (BusinessEurope, UEAPME, CEEP και CES) —η οποία προσαρτάται στην οδηγία 2010/18/ΕΕ του Συμβουλίου— 59  παρέχουν, αντίστοιχα, ειδική προστασία έναντι της απόλυσης για τις γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους και για τους γονείς που λαμβάνουν άδεια πατρότητας ή άδεια λόγω υιοθεσίας. Η οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου 60 (οδηγία για την ισότητα στην απασχόληση) για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία προστατεύει τους εργαζομένους έναντι της απόλυσης σε περίπτωση διάκρισης για απαγορευμένο λόγο, όπως μεταξύ άλλων λόγω αντιποίνων. Η προστασία έναντι της απόλυσης και της λιγότερο ευνοϊκής μεταχείρισης προβλέπεται επίσης στο δίκαιο της ΕΕ μέσω της οδηγίας για τη μερική απασχόληση, 61 της οδηγίας για την ισότητα των φύλων, 62 της οδηγίας για την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών που ασκούν αυτοτελή επαγγελματική απασχόληση 63 και της οδηγίας για τη γονική άδεια 64 και ενισχύεται από τη νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ.

Η οδηγία 98/59/ΕΚ του Συμβουλίου 65 για τις ομαδικές απολύσεις υποχρεώνει τους εργοδότες να ενημερώνουν τους εκπροσώπους των εργαζομένων και να διαβουλεύονται μαζί τους, καθώς και να ενημερώνουν τις δημόσιες αρχές προτού προβούν σε ομαδικές απολύσεις.

Η σύσταση του Συμβουλίου, της 10ης Μαρτίου 2014, σχετικά με ένα ποιοτικό πλαίσιο για τις περιόδους πρακτικής άσκησης 66 αποσκοπεί στη βελτίωση της ποιότητας των θέσεων πρακτικής άσκησης, προβλέποντας ποιοτικά στοιχεία που μπορούν άμεσα να μεταφερθούν στην εθνική νομοθεσία ή σε συμφωνίες με κοινωνικούς εταίρους. Σχετίζονται ιδίως με το περιεχόμενο της μάθησης, τις συνθήκες εργασίας και τη διαφάνεια όσον αφορά τις χρηματοοικονομικές συνθήκες και τις πρακτικές πρόσληψης.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας προβλέπει την υποχρέωση παροχής γραπτής ενημέρωσης στον εργαζόμενο σχετικά με τους όρους απασχόλησής του στην αρχή της σχέσης απασχόλησης και όχι εντός δύο μηνών όπως προβλέπεται επί του παρόντος στην οδηγία για τη γραπτή δήλωση. Δεδομένου ότι η δοκιμαστική περίοδος είναι σημαντική για τις περισσότερες σχέσεις απασχόλησης, ο πυλώνας προβλέπει επίσης υποχρεώσεις ενημέρωσης σχετικά με αυτή. Αυτές οι αλλαγές θα αυξήσουν την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα δικαιώματα από την πλευρά των εργοδοτών και των εργαζομένων. Θα πρέπει επίσης να συμβάλουν στη μείωση της αδήλωτης εργασίας.

Ο πυλώνας έχει επίσης ευρύτερη εμβέλεια από το υφιστάμενο κεκτημένο καθώς θεσπίζει δικονομικές και ουσιαστικές εγγυήσεις για τους εργαζομένους σε περίπτωση απόλυσης. Θα πρέπει να παρέχεται επαρκής αιτιολογία και έγκαιρη προειδοποίηση. Επιπλέον, ο πυλώνας προβλέπει ότι οι εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματικές και αμερόληπτες διαδικασίες επίλυσης διαφορών. Αυτές οι διαδικασίες μπορούν να περιλαμβάνουν τη διαιτησία, τη μεσολάβηση ή τον συμβιβασμό. Ο πυλώνας θεσπίζει επίσης το δικαίωμα προσήκουσας επανόρθωσης σε περίπτωση αδικαιολόγητης απόλυσης, όπως η εργασιακή αποκατάσταση ή η καταβολή οικονομικής αποζημίωσης. Ως αδικαιολόγητη νοείται η απόλυση που παραβιάζει τους κανόνες που εφαρμόζονται στην εκάστοτε σχέση απασχόλησης.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά και την επιβολή των κανόνων που θεσπίζονται σε επίπεδο Ένωσης. Δεδομένου ότι τα προαναφερόμενα ενωσιακά μέτρα ορίζουν απλώς ελάχιστα πρότυπα, τα κράτη μέλη καλούνται να υπερβούν αυτούς τους κανόνες ώστε να προσδώσουν ισχύ στον πυλώνα.

Επιπλέον, τα κράτη μέλη μπορούν να επικυρώσουν, εάν δεν το έχουν πράξει ήδη, και να εφαρμόσουν τις σχετικές συμβάσεις της ΔΟΕ, όπως η ΔΣΕ 122 σχετικά με την πολιτική απασχόλησης, η ΔΣΕ 144 σχετικά με τις τριμερείς διαβουλεύσεις, η ΔΣΕ 135 σχετικά με τους εκπροσώπους των εργαζομένων και η ΔΣΕ 154 σχετικά με την προώθηση της συλλογικής διαπραγμάτευσης.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Παράλληλα με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Επιτροπή εγκαινιάζει το πρώτο στάδιο της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με την αναθεώρηση της οδηγίας για τη γραπτή δήλωση, 67 η οποία θα καλύπτει το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας και την επέκταση των «απαιτήσεων ενημέρωσης», μεταξύ άλλων όσον αφορά τη δοκιμαστική περίοδο. Στο πλαίσιο αυτής της διαβούλευσης, θα ζητηθεί η γνώμη των κοινωνικών εταίρων σχετικά με το ενδεχόμενο πιο ουσιαστικής τροποποίησης της οδηγίας με στόχο τη θέσπιση ενός ελάχιστου επιπέδου για τα δικαιώματα των εργαζομένων, το οποίο θα εφαρμόζεται σε κάθε είδος σχέσης απασχόλησης.

Κοινωνικός διάλογος και συμμετοχή των εργαζομένων

α. Ζητείται η γνώμη των κοινωνικών εταίρων όσον αφορά τη χάραξη και την εφαρμογή πολιτικών στους τομείς της οικονομίας, της απασχόλησης και των κοινωνικών ζητημάτων, σύμφωνα με τις εθνικές πρακτικές. Οι κοινωνικοί εταίροι ενθαρρύνονται να διαπραγματεύονται και να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις επί των ζητημάτων που τους αφορούν, με σεβασμό της αυτονομίας τους και του δικαιώματος συλλογικής δράσης. Εφόσον κρίνεται σκόπιμο, οι συμβάσεις που συνάπτονται μεταξύ των κοινωνικών εταίρων εφαρμόζονται στο επίπεδο της Ένωσης και των κρατών μελών της.

β. Οι εργαζόμενοι ή οι εκπρόσωποί τους έχουν δικαίωμα έγκαιρης ενημέρωσης και διαβούλευσης για ζητήματα που τους αφορούν, και ιδίως σε περιπτώσεις μεταβίβασης, αναδιάρθρωσης και συγχώνευσης επιχειρήσεων, καθώς και σε περίπτωση ομαδικών απολύσεων.

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 28 του Χάρτη ορίζει ότι οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες, ή οι αντίστοιχες οργανώσεις τους, έχουν, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές, δικαίωμα να διαπραγματεύονται και να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις στα ενδεδειγμένα επίπεδα καθώς και να προσφεύγουν, σε περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων, σε συλλογικές δράσεις για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους, συμπεριλαμβανομένης της απεργίας. Το άρθρο 27 του Χάρτη παρέχει σε κάθε εργαζόμενο το δικαίωμα, στα ενδεδειγμένα επίπεδα, σε έγκαιρη ενημέρωση και διαβούλευση, στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται από το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Η προώθηση του διαλόγου μεταξύ της διοίκησης και των εργαζομένων κατοχυρώνεται ως κοινός στόχος της Ένωσης και των κρατών μελών στο άρθρο 151 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα που υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη δράση των κρατών μελών στους τομείς της ενημέρωσης των εργαζομένων και της διαβούλευσης με αυτούς και της εκπροσώπησης και της συλλογικής προάσπισης των συμφερόντων των εργαζομένων και των εργοδοτών, συμπεριλαμβανομένης της συναπόφασης. Οι εξουσίες που ανατίθενται από το άρθρο 153 της ΣΛΕΕ δεν εφαρμόζονται στις αμοιβές, στο δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, στο δικαίωμα για απεργία ή στο δικαίωμα για ανταπεργία (λοκ-άουτ). Στις οδηγίες που εκδίδονται βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ, αποφεύγεται η επιβολή διοικητικών, οικονομικών και νομικών εξαναγκασμών, οι οποίοι θα παρεμπόδιζαν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Στόχος της οδηγίας 2002/14/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 68 σχετικά με την ενημέρωση και τη διαβούλευση των εργαζομένων (οδηγία για την ενημέρωση και τη διαβούλευση) είναι να εξασφαλιστεί η συμμετοχή των εργαζομένων πριν από τη λήψη αποφάσεων από τη διοίκηση, ιδίως σε περίπτωση που προγραμματίζεται αναδιάρθρωση. Η οδηγία 2009/38/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση ευρωπαϊκού συμβουλίου εργαζομένων 69 αντιμετωπίζει την ανάγκη για κατάλληλες διαδικασίες ενημέρωσης και διαβούλευσης στην περίπτωση εταιρειών κλίμακας ΕΕ μέσω της σύστασης ευρωπαϊκών συμβουλίων εργαζομένων, με στόχο την αντιμετώπιση διακρατικών ζητημάτων που θα μπορούσαν να επηρεάζουν τους εργαζομένους. Η οδηγία 98/59/ΕΚ του Συμβουλίου 70 για τις ομαδικές απολύσεις και η οδηγία 2001/23/ΕΚ του Συμβουλίου 71 σχετικά με τη μεταβίβαση επιχειρήσεων υπερβαίνουν την εξασφάλιση της ενημέρωσης και της διαβούλευσης των εκπροσώπων των εργαζομένων. Για παράδειγμα, η δεύτερη οδηγία εξασφαλίζει την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων όταν μια επιχείρηση μεταβιβάζεται από έναν εργοδότη σε έναν άλλο.

Το πλαίσιο ποιότητας της ΕΕ για την πρόβλεψη της αλλαγής και την αναδιάρθρωση 72 προάγει τις αρχές και τις ορθές πρακτικές που απευθύνονται στους εργοδότες, στους εργαζομένους, στους κοινωνικούς εταίρους και στις δημόσιες αρχές, με στόχο την πρόβλεψη της αλλαγής και τη διαχείριση των διαδικασιών αναδιάρθρωσης.

Στην κοινή δήλωση που υπέγραψαν η Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι με τίτλο «Νέα αρχή για τον κοινωνικό διάλογο», υπογραμμίζεται η σημασία της δημιουργίας ικανοτήτων των εθνικών κοινωνικών εταίρων, της ενισχυμένης συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στη χάραξη πολιτικής και στη θέσπιση νομοθεσίας της ΕΕ, καθώς και της δέσμευσης για την προαγωγή του διακλαδικού και διατομεακού κοινωνικού διαλόγου, συμπεριλαμβανομένων των αποτελεσμάτων τους σε όλα τα επίπεδα.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας προβλέπει το δικαίωμα των κοινωνικών εταίρων να συμμετέχουν στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή των πολιτικών στους τομείς της απασχόλησης και της κοινωνικής προστασίας και ενθαρρύνει την ισχυρότερη συμμετοχή τους στη χάραξη πολιτικών και στη θέσπιση νομοθεσίας, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη την πολυμορφία των εθνικών συστημάτων. 73 Η υλοποίησή του προϋποθέτει τον καθορισμό του κατάλληλου θεσμικού ή νομικού πλαισίου σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο, μέσω της πρόβλεψης σαφούς ρόλου για τους κοινωνικούς εταίρους όχι μόνο κατά τη διαβούλευση και την εκπόνηση νομοθεσίας και πολιτικών, αλλά και κατά την εφαρμογή και την επιβολή τους.

Ο πυλώνας προβλέπει για όλους τους εργαζομένους όλων των τομέων το δικαίωμα να ενημερώνονται και να ζητείται η γνώμη τους απευθείας ή μέσω των εκπροσώπων τους για ζητήματα που τους αφορούν, όπως η μεταβίβαση, η αναδιάρθρωση και η συγχώνευση επιχειρήσεων και οι ομαδικές απολύσεις. Έχει ευρύτερη εμβέλεια από το υφιστάμενο κεκτημένο της Ένωσης, δεδομένου ότι: εφαρμόζεται ανεξάρτητα από τον αριθμό των εμπλεκόμενων εργαζομένων· το ουσιαστικό πεδίο εφαρμογής του αφορά τόσο την αναδιάρθρωση όσο και τη συγχώνευση εταιρειών· και το δικαίωμα δεν αφορά απλώς την ενημέρωση αλλά επίσης τη διαβούλευση σχετικά με οποιαδήποτε τέτοια εταιρική δράση, κάτι που συνεπάγεται ανταλλαγή απόψεων και την καθιέρωση συνεκτικού διαλόγου με τον εργοδότη. Επιπλέον, η αρχή 8β καλύπτει οποιαδήποτε ζητήματα που αφορούν τους εργαζομένους, ενώ οι υφιστάμενες οδηγίες περιέχουν περιορισμένο κατάλογο θεμάτων για εκκίνηση διαδικασιών ενημέρωσης και διαβούλευσης. Η εν λόγω αρχή, κάνοντας λόγο για «ζητήματα που τους αφορούν, και ιδίως (...) σε περιπτώσεις μεταβίβασης, αναδιάρθρωσης και συγχώνευσης επιχειρήσεων καθώς και (...) σε περίπτωση ομαδικών απολύσεων», έχει ευρύτερη εμβέλεια από το άρθρο 27 του Χάρτη, το οποίο προβλέπει το δικαίωμα σε ενημέρωση και διαβούλευση «στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται από το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές».

Παρότι η διαδικασία δημιουργίας ικανοτήτων είναι πρωτίστως μια διαδικασία από τη βάση προς την κορυφή που εξαρτάται από τη βούληση και τις προσπάθειες των ίδιων των κοινωνικών εταίρων, οι διατάξεις του πυλώνα επισημαίνουν ότι οι δημόσιες αρχές μπορούν να δρουν συμπληρωματικά στις προσπάθειες των κοινωνικών εταίρων, με σεβασμό της αυτονομίας των κοινωνικών εταίρων. Η δημιουργία ικανοτήτων αφορά την αύξηση της αντιπροσωπευτικότητας των κοινωνικών εταίρων και την ενίσχυση των επιχειρησιακών, αναλυτικών και νομικών ικανοτήτων για τη συμμετοχή σε συλλογικές διαπραγματεύσεις και τη συμβολή στη χάραξη πολιτικής. Αυτή η στήριξη μπορεί να λάβει τη μορφή της θέσπισης του κατάλληλου θεσμικού/νομικού πλαισίου, μέσω της πρόβλεψης σαφούς ρόλου για τους κοινωνικούς εταίρους στη χάραξη πολιτικής, καθώς μέσω της παροχής οικονομικής στήριξης.

3. Εφαρμογή  

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Σεβόμενα την αυτονομία των κοινωνικών εταίρων, τα κράτη μέλη καλούνται να εξασφαλίσουν την ενεργό συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή των σχετικών μεταρρυθμίσεων και πολιτικών και να τους βοηθήσουν να βελτιώσουν τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα του κοινωνικού διαλόγου και των εργασιακών σχέσεων σε εθνικό επίπεδο. Τα κράτη μέλη καλούνται επίσης να ενθαρρύνουν ορθές πρακτικές όσον αφορά την ενημέρωση και τη διαβούλευση των εργαζομένων και των εκπροσώπων τους.

Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να βελτιώσουν τη συμμετοχή και την αντιπροσωπευτικότητα τόσο των συνδικαλιστικών ενώσεων όσο και των εργοδοτικών οργανώσεων, ιδίως όσον αφορά την δυνατότητά τους να εκπροσωπούν τους αυτοαπασχολούμενους, τους εργαζομένους με κάθε μορφή σχέσης απασχόλησης, τους νέους, τους μετανάστες και τις γυναίκες, τις πολύ μικρές και τις μικρές επιχειρήσεις, καθώς και να δημιουργήσουν νομική και τεχνική εμπειρογνωμοσύνη με στόχο τη διευκόλυνση της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή των πολιτικών στους τομείς της απασχόλησης και της κοινωνικής προστασίας τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο.

Στο πλαίσιο του τρέχοντος προγράμματος εργασίας τους για την περίοδο 2015-2017, οι κοινωνικοί εταίροι της ΕΕ σε διακλαδικό επίπεδο δεσμεύτηκαν να προαγάγουν τη δημιουργία ικανοτήτων και να βελτιώσουν την εφαρμογή των αυτόνομων συμφωνιών τους.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση.

Η τριμερής κοινωνική σύνοδος κορυφής για την ανάπτυξη και την απασχόληση και ο διάλογος για μακροοικονομικά θέματα παραμένουν τα κυριότερα φόρα για τη συζήτηση με εκπροσώπους των κοινωνικών εταίρων σε πολιτικό επίπεδο.

Στο πλαίσιο του τρέχοντος προγράμματος εργασίας τους για την περίοδο 2015-2017, οι κοινωνικοί εταίροι της ΕΕ σε διακλαδικό επίπεδο δεσμεύτηκαν να προαγάγουν τη δημιουργία ικανοτήτων και να βελτιώσουν την εφαρμογή των αυτόνομων συμφωνιών τους.

Το 2017 η Επιτροπή θα δημοσιεύσει αξιολόγηση REFIT της οδηγίας 2009/38/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση ευρωπαϊκού συμβουλίου εργαζομένων ή διαδικασίας σε επιχειρήσεις και ομίλους επιχειρήσεων κοινοτικής κλίμακας με σκοπό να ενημερώνονται οι εργαζόμενοι και να ζητείται η γνώμη τους. Θα δημοσιεύσει επίσης έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με την ίδια οδηγία, με στόχο τη βελτίωση της εφαρμογής της και τη δημιουργία μεγαλύτερης ασφάλειας δικαίου.

Το 2017 η Επιτροπή θα υποβάλει έκθεση στα υπόλοιπα θεσμικά όργανα της Ένωσης και τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι ορθές πρακτικές που έχουν συγκεντρωθεί στο «Πλαίσιο ποιότητας της ΕΕ για την πρόβλεψη της αλλαγής και την αναδιάρθρωση» 74 του 2013 εφαρμόζονται από τα κράτη μέλη.

Η Ένωση θα συνεχίσει να προάγει τις επενδύσεις των κρατών μελών στη δημιουργία ικανοτήτων των κοινωνικών εταίρων και να προωθεί την παροχή ενημέρωσης στους εκπροσώπους των εργαζομένων και τη διαβούλευση με τους εκπροσώπους των εργαζομένων, λαμβανομένης υπόψη της εθνικής νομοθεσίας που ενσωματώνει τις οδηγίες σχετικά με την ενημέρωση και τη διαβούλευση των εργαζομένων, τις ομαδικές απολύσεις και τα ευρωπαϊκά συμβούλια εργαζομένων. 

Ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 23 του Χάρτη προβλέπει ότι η ισότητα ανδρών και γυναικών πρέπει να εξασφαλίζεται σε όλους τους τομείς, μεταξύ άλλων στην απασχόληση, την εργασία και τις αποδοχές. Η αρχή της ισότητας δεν αποκλείει τη διατήρηση ή τη θέσπιση μέτρων που προβλέπουν ειδικά πλεονεκτήματα υπέρ του υποεκπροσωπούμενου φύλου. Το άρθρο 33 παράγραφος 2 του Χάρτη ορίζει ότι κάθε πρόσωπο, προκειμένου να μπορεί να συνδυάζει την οικογενειακή με την επαγγελματική ζωή του, έχει δικαίωμα προστασίας από την απόλυση για λόγους που συνδέονται με τη μητρότητα, καθώς και δικαίωμα αμειβόμενης άδειας μητρότητας και γονικής άδειας μετά τη γέννηση ή την υιοθεσία παιδιού.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα που υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη δράση των κρατών μελών, μεταξύ άλλων στους τομείς της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων, των συνθηκών εργασίας και της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών όσον αφορά τις ευκαιρίες στην αγορά εργασίας και τη μεταχείριση στην εργασία. Το άρθρο 157 παράγραφος 3 εξουσιοδοτεί την Ένωση να θεσπίζει μέτρα για τη διασφάλιση της εφαρμογής της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης. Στις οδηγίες που εκδίδονται βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ, αποφεύγεται η επιβολή διοικητικών, οικονομικών και νομικών εξαναγκασμών, οι οποίοι θα παρεμπόδιζαν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η οδηγία 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου 75 επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να παρέχουν στους εργαζομένους άδεια μητρότητας διάρκειας τουλάχιστον 14 εβδομάδων, με επίδομα τουλάχιστον ίσο με το επίδομα που καταβάλλεται για την αναρρωτική άδεια. Η οδηγία 2010/41/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 76 ορίζει ότι στις αυτοαπασχολούμενες εργαζόμενες γυναίκες, στις γυναίκες συζύγους και στις συντρόφους συμβίωσης αυτοαπασχολούμενων εργαζομένων πρέπει να χορηγείται ικανό επίδομα μητρότητας το οποίο επιτρέπει τη διακοπή της επαγγελματικής τους δραστηριότητας λόγω εγκυμοσύνης ή μητρότητας για τουλάχιστον 14 εβδομάδες. Η αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια (BusinessEurope, UEAPME, CEEP και CES) —η οποία εφαρμόζεται σε επίπεδο Ένωσης με την οδηγία 2010/18/ΕΕ του Συμβουλίου 77 — παρέχει σε άνδρες και γυναίκες που εργάζονται το ατομικό δικαίωμα σε γονική άδεια διάρκειας τουλάχιστον τεσσάρων μηνών, ενώ επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να λαμβάνουν μέτρα ώστε να εξασφαλίσουν ότι οι εργαζόμενοι, κατά την επιστροφή από τη γονική άδεια, μπορούν να ζητήσουν αλλαγές στο ωράριο και/ή την οργάνωση της εργασίας τους για καθορισμένη χρονική περίοδο. Η συμφωνία-πλαίσιο για την εργασία μερικής απασχόλησης που συνήφθη από την UNICE τη CEEP και τη CES —και η οποία εφαρμόζεται με την οδηγία 97/81/ΕΚ 78 — προστατεύει τους εργαζομένους με μερική απασχόληση έναντι λιγότερο ευνοϊκής μεταχείρισης σε σχέση με τους εργαζομένους με πλήρη απασχόληση και προβλέπει ότι οι εργοδότες θα πρέπει να μελετούν τα αιτήματα των εργαζομένων για τη μετάβαση από εργασία πλήρους απασχόλησης σε εργασία μερικής απασχόλησης ή αντίστροφα.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας επισημαίνει τη σημασία της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής για όλα τα άτομα που έχουν ευθύνες παροχής φροντίδας και αναγνωρίζει δικαιώματα που είναι καίριας σημασίας για την επίτευξη αυτής της ισορροπίας στο σημερινό εργασιακό περιβάλλον, όπως το δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες παιδικής μέριμνας ή μακροχρόνιας φροντίδας. Η αρχή έχει ευρύτερη εμβέλεια από το υφιστάμενο κεκτημένο προβλέποντας δικαιώματα για όλα τα απασχολούμενα άτομα που έχουν ευθύνες παροχής φροντίδας. Συνεπώς, θα εφαρμόζεται επίσης στους απασχολούμενους που δεν είναι γονείς, αλλά οι οποίοι μπορεί, για παράδειγμα, να φροντίζουν μέλη της οικογένειάς τους που είναι ηλικιωμένα ή πάσχουν από αναπηρία.

Επιπλέον, ο πυλώνας αναγνωρίζει δικαίωμα σε ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας, όπως η τηλεργασία, η προσαρμογή των ωραρίων εργασίας ή η μετάβαση από εργασία πλήρους απασχόλησης σε εργασία μερικής απασχόλησης. Αυτό το δικαίωμα προβλέπεται επί του παρόντος στη νομοθεσία της Ένωσης μόνο όταν ένας εργαζόμενος επιστρέφει στην εργασία έπειτα από γονική άδεια.

Όσον αφορά την ισότητα των φύλων, ο πυλώνας δίνει νέα έμφαση στη διασφάλιση της ίσης πρόσβασης των γυναικών και των ανδρών σε ειδικές ρυθμίσεις άδειας. Η ισορροπημένη χρήση αυτών των ρυθμίσεων από τους άνδρες και τις γυναίκες θα πρέπει να ενθαρρύνεται, για παράδειγμα μέσω της προσαρμογής του ύψους της αμοιβής ή όρων που σχετίζονται με την ευελιξία και τη μη δυνατότητα μεταφοράς.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά και την επιβολή των κανόνων που θεσπίζονται σε επίπεδο Ένωσης. Δεδομένου ότι τα προαναφερόμενα ενωσιακά μέτρα ορίζουν απλώς ελάχιστα πρότυπα, τα κράτη μέλη καλούνται να υπερβούν αυτούς τους κανόνες ώστε να προσδώσουν ισχύ στις διατάξεις του πυλώνα.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να ζητούν την εφαρμογή των συμφωνιών τους σε επίπεδο Ένωσης σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

Οι κοινωνικοί εταίροι της ΕΕ σε διακλαδικό επίπεδο έθεσαν τη συμφιλίωση επαγγελματικής, προσωπικής και οικογενειακής ζωής ως προτεραιότητα για το τρέχον πρόγραμμα εργασίας τους για την περίοδο 2015-2017.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Μαζί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Επιτροπή παρουσιάζει την πρωτοβουλία «Νέα αρχή για τη στήριξη της εξισορρόπησης μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής για τους γονείς και τα άτομα που παρέχουν φροντίδα» 79 . Προτείνει νομοθετικές και πολιτικές δράσεις οι οποίες αποσκοπούν στη διευκόλυνση της χρήσης της γονικής άδειας τόσο από τις γυναίκες όσο και από τους άνδρες, στη θέσπιση της άδειας πατρότητας και της άδειας των ατόμων που παρέχουν φροντίδα, στην προώθηση της χρήσης ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας, καθώς και στην προώθηση της δημιουργίας περισσότερων και καλύτερων εγκαταστάσεων παροχής φροντίδας σε παιδιά και άλλης φροντίδας και στην εξάλειψη οικονομικών αντικινήτρων όπως τα συνδεόμενα με τις παροχές και τη φορολογία αντικίνητρα, τα οποία αποθαρρύνουν τους χαμηλόμισθους, και συχνά τις γυναίκες, από την είσοδο στην αγορά εργασίας.

Το Eurofound, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας, και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, δύο από τους αποκεντρωμένους οργανισμούς της ΕΕ, στηρίζουν τις εργασίες της Επιτροπής, των κρατών μελών και των κοινωνικών εταίρων στον τομέα της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, της ποιότητας ζωής και των δημόσιων υπηρεσιών.

Υγιές, ασφαλές και κατάλληλα προσαρμοσμένο περιβάλλον εργασίας και προστασία δεδομένων

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 31 παράγραφος 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει ότι κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα σε συνθήκες εργασίας οι οποίες σέβονται την υγεία, την ασφάλεια και την αξιοπρέπειά του.

Το άρθρο 8 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει ότι κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και αναφέρει ότι κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να έχει πρόσβαση στα συλλεγέντα δεδομένα που το αφορούν και να επιτυγχάνει τη διόρθωσή τους. Η επεξεργασία αυτών των δεδομένων πρέπει να γίνεται νομίμως, για καθορισμένους σκοπούς και με βάση τη συγκατάθεση του ενδιαφερομένου ή για άλλους θεμιτούς λόγους που προβλέπονται από το νόμο. Ο σεβασμός των κανόνων αυτών υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα, μεταξύ άλλων για τη βελτίωση ιδίως του περιβάλλοντος εργασίας, με σκοπό την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων· Στις οδηγίες που εκδίδονται βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ, αποφεύγεται η επιβολή διοικητικών, οικονομικών και νομικών εξαναγκασμών, οι οποίοι θα παρεμπόδιζαν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

Το άρθρο 16 παράγραφος 1 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) προβλέπει ότι κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η οδηγία-πλαίσιο 89/391/ΕΟΚ του Συμβουλίου 80 και 23 σχετικές οδηγίες καθορίζουν ελάχιστες απαιτήσεις για την πρόληψη επαγγελματικών κινδύνων, την προστασία της ασφάλειας και της υγείας και την εξάλειψη των συντελεστών κινδύνου και ατυχημάτων. Η οδηγία-πλαίσιο θεσπίζει τις γενικές αρχές για την κατάλληλη διαχείριση της ασφάλειας και της υγείας, όπως η ευθύνη του εργοδότη, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των εργαζομένων, η αξιολόγηση κινδύνου ως μέσο για τη συνεχή βελτίωση των εταιρικών διαδικασιών ή της εκπροσώπησης των εργαζομένων. Οι σχετικές οδηγίες προσαρμόζουν αυτές τις βασικές αρχές σε ορισμένους συγκεκριμένους χώρους εργασίας και τομείς, ειδικούς κινδύνους, καθήκοντα ή κατηγορίες εργαζομένων. Καθορίζουν τον τρόπο αξιολόγησης αυτών των κινδύνων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ορίζουν οριακές τιμές έκθεσης για ορισμένες ουσίες και παράγοντες.

Η οδηγία 92/85/EOK θεσπίζει μέτρα που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων.

Ο γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων 81 , ο οποίος αντικαθιστά την οδηγία για την προστασία των δεδομένων 82  παρέχει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να προβλέπουν, μέσω νομοθεσίας ή συλλογικών συμβάσεων, πιο ειδικούς κανόνες για τη διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των εργαζομένων.

Στην ανακοίνωσή της με τίτλο «Ασφαλέστερη και υγιέστερη εργασία για όλους», 83 η Επιτροπή επισημαίνει την ανάγκη επανεστίασης των προσπαθειών στη διασφάλιση καλύτερης και ευρύτερης προστασίας, συμμόρφωσης και επιβολής των προτύπων για την επαγγελματική ασφάλεια και την υγεία στην πράξη. Ανακοινώνει μια σειρά νομοθετικών δράσεων για την ενίσχυση της καταπολέμησης του επαγγελματικού καρκίνου, καθώς και πρωτοβουλίες για τη στήριξη της αποτελεσματικής εφαρμογής των κανόνων, ιδίως στις πολύ μικρές επιχειρήσεις και στις ΜΜΕ. Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους να συνεργαστούν με στόχο τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας για την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο, διατηρώντας ή βελτιώνοντας παράλληλα την προστασία των εργαζομένων.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας έχει ευρύτερη εμβέλεια από το υφιστάμενο κεκτημένο καθώς διασφαλίζει υψηλό επίπεδο προστασίας για τους εργαζομένους από κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία. Στο πλαίσιο αυτό, καλεί τα κράτη μέλη, αλλά και τους εργοδότες, να μην περιορίζονται στις ελάχιστες απαιτήσεις που προβλέπονται στο υφιστάμενο κεκτημένο και να εξασφαλίζουν, στο μέτρο του δυνατού, ένα περιβάλλον εργασίας χωρίς ατυχήματα ή περιστατικά. Αυτό δεν συνεπάγεται μόνο την εφαρμογή των αρχών, αλλά επίσης τη χάραξη ολοένα βελτιούμενων πολιτικών για την υγεία και την ασφάλεια με τη βοήθεια εργαλείων όπως τα διαδικτυακά εργαλεία, με στόχο τη διευκόλυνση της διενέργειας αξιολογήσεων κινδύνου, καθώς και του διαλόγου με τους εργαζομένους και τους προμηθευτές χώρων εργασίας, με την υποστήριξη σχετικής καθοδήγησης και αναπληροφόρησης.

Η αρχή 10β θεσπίζει δύο αλληλένδετα δικαιώματα: Πρώτον, δεν περιορίζεται στην προστασία της υγείας και της ασφάλειας, δεδομένου ότι προβλέπει το δικαίωμα των εργαζομένων σε περιβάλλον εργασίας προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες επαγγελματικές περιστάσεις τους. Δεύτερον, σύμφωνα επίσης με την αρχή της ενεργού γήρανσης, αναγνωρίζει την ανάγκη προσαρμογής του περιβάλλοντος εργασίας ώστε οι εργαζόμενοι να μπορούν να έχουν βιώσιμη και μεγαλύτερης διάρκειας επαγγελματική σταδιοδρομία. Ορισμένες προσαρμογές, όπως ο καλύτερος φωτισμός για τη εκτέλεση εργασιών γραφείου, ενδέχεται να είναι απαραίτητες λόγω της ηλικίας του εργαζομένου. Επιπλέον, ενδέχεται να απαιτούνται προσαρμογές, π.χ. πιο ευέλικτο ωράριο εργασίας, για τη διατήρηση της υγείας και της ευημερίας των εργαζομένων.

Ο πυλώνας θεσπίζει το δικαίωμα προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των εργαζομένων. Η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από τον εργοδότη πρέπει πάντα να βασίζεται σε νόμιμο λόγο, συνήθως στην εκτέλεση σύμβασης, στη συμμόρφωση με μια νομική υποχρέωση ή για τους σκοπούς του έννομου συμφέροντος που επιδιώκει ο εργοδότης, εξαιρουμένης της περίπτωσης όπου προέχει το συμφέρον των θεμελιωδών δικαιωμάτων του εργαζομένου έναντι του εν λόγω συμφέροντος.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά και την επιβολή των κανόνων που θεσπίζονται σε επίπεδο Ένωσης. Δεδομένου ότι τα προαναφερόμενα ενωσιακά μέτρα περιέχουν ελάχιστες απαιτήσεις, τα κράτη μέλη καλούνται να υπερβούν αυτούς τους κανόνες ώστε να προσδώσουν ισχύ στην αρχή του υψηλού επιπέδου υγείας και ασφάλειας στην εργασία, ενθαρρύνοντας ορθές πρακτικές όσον αφορά την ενεργό γήρανση στην εργασία.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να ζητούν την εφαρμογή των συμφωνιών τους σε επίπεδο Ένωσης σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Πιο συγκεκριμένα, μπορούν να προαγάγουν και να αναπτύξουν κοινά πρότυπα σε εθνικό επίπεδο ή επίπεδο Ένωσης, με στόχο την προσαρμογή των χώρων εργασίας ώστε να διευκολύνεται η ενεργός γήρανση και να εφαρμόζεται μια διαγενεαλογική προσέγγιση. Οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι υπέγραψαν στις 8 Μαρτίου 2017 αυτόνομη συμφωνία σχετικά με την ενεργό γήρανση και τη διαγενεαλογική προσέγγιση, η οποία καλύπτει επίσης την υγεία και την ασφάλεια και πρόκειται να εφαρμοστεί από τους εθνικούς κοινωνικούς εταίρους μέχρι το 2020.

Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η Επιτροπή πρότεινε πρόσφατα τροπολογίες στην οδηγία 2004/37/ΕΚ 84 (οδηγία για τους καρκινογόνους και μεταλλαξιογόνους παράγοντες) οι οποίες αποσκοπούν στη βελτίωση της προστασίας εκατομμυρίων εργαζομένων μέσω της αναθεώρησης ή της θέσπισης δεσμευτικών οριακών τιμών επαγγελματικής έκθεσης για πολλούς επικίνδυνους χημικούς παράγοντες. 85 Η Επιτροπή, σε διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους, θα συνεχίσει να υποβάλει προτάσεις επικαιροποίησης της οδηγίας για τους καρκινογόνους και μεταλλαξιογόνους παράγοντες, με στόχο τη θέσπιση δεσμευτικών οριακών τιμών για την καταπολέμηση του επαγγελματικού καρκίνου.

Η Επιτροπή θα στηρίξει την εφαρμογή του κεκτημένου μέσω της βελτίωσης της συμμόρφωσης με τους κανόνες, ιδίως στις πολύ μικρές επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ, της υποβολής προτάσεων για την διαγραφή ή την επικαιροποίηση παρωχημένων διατάξεων για την υγεία και την ασφάλεια υπό το πρίσμα επιστημονικών, τεχνικών και κοινωνικών αλλαγών. Θα επανεστιάσει τις προσπάθειες στη διασφάλιση καλύτερης και ευρύτερης προστασίας, συμμόρφωσης και επιβολής της νομοθεσίας στην πράξη, μεταξύ άλλων μέσω της κατάρτισης εγγράφων καθοδήγησης για τους εργοδότες. Το 2017 θα δημοσιευτούν οδηγοί σχετικά με τους κινδύνους στον τομέα της γεωργίας, των αλιευτικών πλοίων και των οχημάτων σε σχέση με την εργασία.

Η Επιτροπή, από κοινού με τα κράτη μέλη, θα κινήσει διαδικασία αξιολόγησης από ομοτίμους, με ειδικό στόχο τη μείωση του διοικητικού φόρτου στην εθνική νομοθεσία, διατηρώντας παράλληλα την προστασία των εργαζομένων και, σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, θα προωθήσει περαιτέρω την ανάπτυξη σχετικών εργαλείων ΤΠ.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, ένας από τους αποκεντρωμένους οργανισμούς της ΕΕ, θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη συλλογή και τη διάδοση ορθών πρακτικών και θα διευκολύνει την ανταλλαγή εμπειριών, ιδίως μέσω εκστρατειών για υγιείς χώρους εργασίας. Η εκστρατεία «Ασφαλείς και υγιείς χώροι εργασίας για όλες τις ηλικίες» θα ολοκληρωθεί το 2017 με τη δημοσιοποίηση πληθώρας παραδειγμάτων από ολόκληρη την Ένωση. Στόχος της Επιτροπής Το 2018 θα είναι η ενίσχυση της πρακτικής εφαρμογής μέτρων διαχείρισης των κινδύνων που θα λαμβάνουν υπόψη την παράμετρο της ηλικίας μέσω της κατάρτισης και της διάδοσης σχετικών εγγράφων καθοδήγησης για τους επιθεωρητές εργασίας. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία θα πραγματοποιήσει την επόμενη εκστρατεία «Ασφαλείς και υγιείς χώροι εργασίας» το 2018, με επίκεντρο τις επικίνδυνες ουσίες, στο πλαίσιο της υποστήριξης των προσπαθειών της Επιτροπής για την καταπολέμηση του επαγγελματικού καρκίνου. Προκειμένου να διευκολύνει την εφαρμογή των κανόνων περί προστασίας δεδομένων, η ομάδα εργασίας του άρθρου 29 (η οποία απαρτίζεται από τις 28 εθνικές αρχές προστασίας δεδομένων) θα εκδώσει το 2017 γνωμοδότηση σχετικά με την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στο πλαίσιο της απασχόλησης.

Κεφάλαιο III – Κοινωνική προστασία και ένταξη

Φροντίδα και υποστήριξη των παιδιών

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 14 του Χάρτη παρέχει σε όλους το δικαίωμα στην εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος σε δωρεάν παρακολούθηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Το άρθρο 24 παράγραφος 1 του Χάρτη παρέχει στα παιδιά το δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την καλή διαβίωσή τους.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Το άρθρο 153 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) εξουσιοδοτεί την Ένωση να θεσπίζει μέτρα που υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη δράση των κρατών στους τομείς της καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και του εκσυγχρονισμού των συστημάτων κοινωνικής προστασίας. Σύμφωνα με το άρθρο 165 της ΣΛΕΕ, η Ένωση εξουσιοδοτείται να συμβάλλει στην ανάπτυξη παιδείας υψηλού επιπέδου, ενθαρρύνοντας την συνεργασία μεταξύ κρατών μελών σε επίπεδο πολιτικής και, αν αυτό απαιτείται, υποστηρίζοντας και συμπληρώνοντας τη δράση τους. Σύμφωνα με το άρθρο 156 της ΣΛΕΕ, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του άρθρου 151 της ΣΛΕΕ και με την επιφύλαξη των άλλων διατάξεων των Συνθηκών, η Επιτροπή αναλαμβάνει να προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και να διευκολύνει το συντονισμό της δράσης τους σε όλους τους τομείς της κοινωνικής πολιτικής που υπάγονται στον τίτλο X της ΣΛΕΕ. Το άρθρο 153 παράγραφος 4 προβλέπει ότι οι διατάξεις που θεσπίζονται δυνάμει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ δεν θίγουν την αναγνωρισμένη ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές του δικού τους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως και δεν πρέπει να επηρεάζουν αισθητά την οικονομική ισορροπία του.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Το 2002 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όρισε τους «στόχους της Βαρκελώνης» 86 προκειμένου να διασφαλιστεί η παροχή επίσημων υπηρεσιών βρεφονηπιακής μέριμνας στο 90 % τουλάχιστον των παιδιών στην Ένωση ηλικίας μεταξύ 3 ετών και της ηλικίας υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης και στο 33 % τουλάχιστον των παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών μέχρι το 2010. Αυτοί οι στόχοι επιβεβαιώθηκαν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για την Ισότητα των Φύλων 2011-2020.

Το στρατηγικό πλαίσιο εκπαίδευσης και κατάρτισης του 2009 (ΕΚ 2020) ορίζει μια σειρά από στόχους στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένης συγκριτικής αξιολόγησης της προσχολικής εκπαίδευση και φροντίδας 87 .

Η σύσταση 2008/867/ΕΚ της Επιτροπής σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας 88 αφορά την ανάγκη για πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της παιδικής μέριμνας. Στη σύσταση του Συμβουλίου της 28ης Ιουνίου 2011 89 σχετικά με τις πολιτικές για τη μείωση των ποσοστών πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου μνημονεύεται η παροχή ποιοτικής προσχολικής εκπαίδευσης και αγωγής ως προληπτικό μέτρο για τη μείωση του κινδύνου πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου.

Στα συμπεράσματα της ανακοίνωσης της Επιτροπής 90 και του Συμβουλίου του 2011 91 με τίτλο «Προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα: Παροχή σε όλα τα παιδιά μας του καλύτερου δυνατού ξεκινήματος για τον κόσμο του αύριο», αναγνωρίζεται ότι η προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα παρέχει την απαραίτητη βάση για τη διά βίου μάθηση, την κοινωνική ένταξη, την προσωπική ανάπτυξη και τη μελλοντική απασχολησιμότητα.

Στο πλαίσιο της σύστασης 2013/112/EΕ της Επιτροπής με τίτλο «Επένδυση στα παιδιά: Σπάζοντας τον κύκλο της μειονεξίας, 92 τα κράτη μέλη καλούνται να αυξήσουν τις επενδύσεις τους στα παιδιά, σύμφωνα με μια προσέγγιση τριών πυλώνων, η οποία περιλαμβάνει οικονομικά προσιτές, ποιοτικές υπηρεσίες προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας και άλλα μέτρα για την καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας, στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου πακέτου μέτρων πολιτικής με γνώμονα τα δικαιώματα των παιδιών, με στόχο τη βελτίωση των αποτελεσμάτων για τα παιδιά και τη ρήξη των διαγενεακών κύκλων μειονεξίας.

Στις 16 Ιουνίου 2016, στα συμπεράσματα του Συμβουλίου «Καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού: Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση», τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να καταπολεμήσουν την παιδική φτώχεια και να προαγάγουν την ευημερία των παιδιών μέσω πολυδιάστατων και ολοκληρωμένων στρατηγικών, σύμφωνα με τη σύσταση της Επιτροπής για την επένδυση στα παιδιά.

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης στηρίζει μέτρα για τη βελτίωση των υποδομών προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο στηρίζει την προαγωγή της ίσης πρόσβασης σε ποιοτική προσχολική εκπαίδευση και της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτές υπηρεσίες υψηλής ποιότητας για παιδιά και οικογένειες. Το πρόγραμμα Erasmus+ παρέχει τη δυνατότητα ανάπτυξης στρατηγικών εταιρικών σχέσεων και κινητικότητας, με στόχο τη βελτίωση της πρακτικής, ενώ παράλληλα στηρίζει τη συνεργασία για την προαγωγή πολιτικών προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας προβλέπει ότι όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα σε καλής ποιότητας προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα. Ως προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα νοείται οποιαδήποτε ρύθμιση που παρέχει εκπαίδευση και φροντίδα σε παιδιά από τη γέννηση μέχρι την ηλικία της υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης —ανεξάρτητα από τη σύσταση, τη χρηματοδότηση, τις ώρες λειτουργίας ή το περιεχόμενο του προγράμματος— και περιλαμβάνει την παροχή ημερήσιας φροντίδας σε ειδικά κέντρα ή στο οικογενειακό περιβάλλον, ιδιωτικά και δημόσια χρηματοδοτούμενη αγωγή, προσχολική και νηπιακή αγωγή. 93  

Επιπλέον, ο πυλώνας αναδεικνύει τις ποιοτικές πτυχές της προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας, οι οποίες εννοείται ότι συνδυάζουν πτυχές που αφορούν την πρόσβαση, το εργατικό δυναμικό, το πρόγραμμα σπουδών, την παρακολούθηση, την αξιολόγηση και τη διακυβέρνηση. Η καθολική διαθέσιμη και καλής ποιότητας προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα είναι επωφελής για όλα τα παιδιά και ιδίως για εκείνα που προέρχονται από μειονεκτούντα περιβάλλοντα.

Οι διατάξεις του πυλώνα προβλέπουν για τα παιδιά το δικαίωμα της προστασίας από τη φτώχεια, που σημαίνει ότι κάθε παιδί πρέπει να έχει πρόσβαση σε εμπεριστατωμένα και ολοκληρωμένα μέτρα, όπως προβλέπεται στη σύσταση της Επιτροπής του 2013 για την επένδυση στα παιδιά. Η πρόληψη της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερα μέσω ολοκληρωμένων στρατηγικών. Τα στοχευμένα μέτρα θα πρέπει, για παράδειγμα, να περιλαμβάνουν την πρόσβαση σε επαρκείς πόρους, έναν συνδυασμό παροχών σε χρήμα και σε είδος τα οποία θα παρέχουν στα παιδιά τη δυνατότητα να απολαμβάνουν επαρκές βιοτικό επίπεδο, την πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές, ποιοτικές υπηρεσίες στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας, της στέγασης, της οικογενειακής στήριξης και της προώθησης της μέριμνας στο πλαίσιο της οικογένειας και της κοινότητας, καθώς και τη νομική προστασία και στήριξη των παιδιών ώστε να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή τους.

Επιπλέον, η αρχή 11β παρέχει στα παιδιά από μειονεκτούντα περιβάλλοντα (όπως τα παιδιά Ρομά, τα παιδιά μεταναστών ή τα παιδιά από εθνικές μειονότητες, παιδιά με ειδικές ανάγκες ή αναπηρίες, τα παιδιά που υπάγονται σε καθεστώς εναλλακτικής φροντίδας και τα παιδιά του δρόμου, τα παιδιά φυλακισμένων γονέων, καθώς και τα παιδιά σε νοικοκυριά που διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο φτώχειας) το δικαίωμα σε ειδικά μέτρα —κυρίως δε σε ενισχυμένη και στοχευμένη στήριξη— με στόχο τη διασφάλιση της ίσης πρόσβασής τους σε κοινωνικά δικαιώματα και της απόλαυσης αυτών.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για το περιεχόμενο της διδασκαλίας και την οργάνωση των εκπαιδευτικών τους συστημάτων και καλούνται προσδώσουν ισχύ στον πυλώνα προς αυτή την κατεύθυνση, ιδίως μέσω της ενίσχυσης της διαθεσιμότητας και της βελτίωσης της χρήσης των υποδομών προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας, καθώς και μέσω της χάραξης πολιτικών για την αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας και της θέσπισης μέτρων για την προαγωγή των ίσων ευκαιριών, όπως, για παράδειγμα, εθνικών και υποεθνικών στρατηγικών που περιλαμβάνουν στόχους, δείκτες, δεσμευμένες πιστώσεις του προϋπολογισμού και μηχανισμό παρακολούθησης. Θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εθνικές στρατηγικές για τη συμμετοχή των παιδιών, με στόχο την προώθηση της ευαισθητοποίησης όσον αφορά τον τρόπο συμμετοχής των παιδιών σε όλες τις δράσεις και τις αποφάσεις που τα αφορούν.

Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίξουν την εφαρμογή του πυλώνα μέσω της συλλογής και της ανταλλαγής ορθών πρακτικών σε ολόκληρη την Ένωση. Χάρη στην παρέμβαση των κοινωνικών εταίρων σε ζητήματα που άπτονται της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και, σε ορισμένες χώρες, στην ευθύνη τους για τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, πολλές εταιρείες ήδη προάγουν ή και παρέχουν υπηρεσίες βρεφονηπιακής μέριμνας για το προσωπικό τους. Κατά αυτό τον τρόπο οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον εντοπισμό και στην ανταλλαγή ορθών πρακτικών.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Μαζί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Επιτροπή παρουσιάζει την πρωτοβουλία «Νέα αρχή για τη στήριξη της εξισορρόπησης μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής για τους γονείς και τα άτομα που παρέχουν φροντίδα». Προτείνει νομοθετικές και πολιτικές δράσεις οι οποίες αποσκοπούν στη διευκόλυνση της χρήσης της γονικής άδειας τόσο από τις γυναίκες όσο και από τους άνδρες, στη θέσπιση της άδειας πατρότητας και της άδειας των ατόμων που παρέχουν φροντίδα, στην προώθηση της χρήσης ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας, καθώς και στην προώθηση της δημιουργίας περισσότερων και καλύτερων εγκαταστάσεων παροχής φροντίδας σε παιδιά και άλλης φροντίδας και στην εξάλειψη οικονομικών αντικινήτρων όπως τα συνδεόμενα με τις παροχές και τη φορολογία αντικίνητρα, τα οποία αποθαρρύνουν τους χαμηλόμισθους, και συχνά τις γυναίκες, από την είσοδο στην αγορά εργασίας.

Παράλληλα με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Επιτροπή παρουσιάζει την αναθεώρηση της εφαρμογής της σύστασης 2008/867/ΕΚ της Επιτροπής σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας και της σύστασης 2013/112/ΕΕ: Επένδυση στα παιδιά: Σπάζοντας τον κύκλο της μειονεξίας.

Η Επιτροπή θα στηρίξει τα κράτη μέλη για την παροχή ενός κοινού πλαισίου προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας υψηλής ποιότητας και θα εντείνει τις προσπάθειες που καταβάλλει για να τα βοηθήσει να αλληλοδιδάσκονται και να εντοπίζουν τις πρακτικές που οδηγούν στα καλύτερα αποτελέσματα.

Το 2017 η Επιτροπή θα δρομολογήσει και θα υλοποιήσει μια προπαρασκευαστική δράση σχετικά με τις εγγυήσεις για τη νεολαία, έπειτα από πρόταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στόχος της είναι η αποσαφήνιση της έννοιας αυτών των εγγυήσεων, της σκοπιμότητάς τους και της δυνατότητάς τους να συμβάλλουν στον γενικό στόχο της καταπολέμησης της παιδικής φτώχειας.

Κοινωνική προστασία

1. Το υφιστάμενο ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Στο άρθρο 34 του Χάρτη κατοχυρώνεται ότι γίνεται σεβαστό το δικαίωμα πρόσβασης στις παροχές κοινωνικής ασφάλειας και στις κοινωνικές υπηρεσίες που εξασφαλίζουν προστασία σε περιπτώσεις όπως η μητρότητα, η ασθένεια, το εργατικό ατύχημα, η εξάρτηση ή το γήρας, καθώς και σε περίπτωση απώλειας της απασχόλησης, σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα σε κοινωνική ασφάλιση και κοινωνική αρωγή για κάθε πρόσωπο που διαμένει και διακινείται νομίμως εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Προβλέπεται επίσης το δικαίωμα σε κοινωνική αρωγή και κοινωνική στέγαση, ώστε να εξασφαλίζεται αξιοπρεπής διαβίωση για όλους όσοι δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους και να καταπολεμηθούν ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια.

Το άρθρο 35 του Χάρτη διασφαλίζει το δικαίωμα πρόσβασης στην πρόληψη σε θέματα υγείας και το δικαίωμα λήψης ιατρικής περίθαλψης, σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που ορίζονται στις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Το άρθρο 153 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέχει στον νομοθέτη της Ένωσης τη δυνατότητα να θεσπίζει μέτρα, συμπεριλαμβανομένων οδηγιών που καθορίζουν ελάχιστες απαιτήσεις, στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης και της κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων.

Το άρθρο 153 παράγραφος 4 προβλέπει ότι οι διατάξεις που θεσπίζονται δυνάμει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ δεν θίγουν την αναγνωρισμένη ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές του δικού τους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως και δεν πρέπει να επηρεάζουν αισθητά την οικονομική ισορροπία του. Στις οδηγίες που εκδίδονται βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ, αποφεύγεται η επιβολή διοικητικών, οικονομικών και νομικών εξαναγκασμών, οι οποίοι θα παρεμπόδιζαν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

Σύμφωνα με το άρθρο 156 της ΣΛΕΕ, η Επιτροπή αναλαμβάνει να προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και να διευκολύνει το συντονισμό της δράσης τους σε όλους τους τομείς της κοινωνικής πολιτικής που υπάγονται στον τίτλο X της ΣΛΕΕ.

Βάσει του άρθρου 48 της ΣΛΕΕ ο νομοθέτης της Ένωσης υποχρεούται να θεσπίζει στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης τα αναγκαία μέτρα για την εγκαθίδρυση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων και των αυτοαπασχολούμενων στα κράτη μέλη.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η σύσταση 92/442/ΕΟΚ του Συμβουλίου για τη σύγκλιση των στόχων και των πολιτικών κοινωνικής προστασίας 94 καλύπτει την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων όσον αφορά την ασθένεια, τη μητρότητα, την ανεργία, την ανικανότητα προς εργασία, τους ηλικιωμένους και την οικογένεια.

Η σύσταση 92/441/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με τα κοινά κριτήρια που αφορούν την επάρκεια πόρων και παροχών στα συστήματα κοινωνικής προστασίας 95 ορίζει τις αρχές και τις κατευθυντήριες γραμμές για την υλοποίηση αυτού του δικαιώματος.

Η οδηγία 2010/41/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών που ασκούν αυτοτελή επαγγελματική δραστηριότητα 96 παρέχει πρόσβαση σε άδεια και επιδόματα μητρότητας για τουλάχιστον 14 εβδομάδες. Δεν καλύπτει την πρόσβαση σε κοινωνική ασφάλιση για οποιουσδήποτε άλλους κινδύνους.

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 97 συντονίζει τους κανόνες περί κοινωνικής ασφάλισης των κρατών μελών όσον αφορά τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε διασυνοριακές καταστάσεις.

Ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1231/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 98 συντονίζει τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης στην περίπτωση υπηκόων τρίτων χωρών και των μελών της οικογενείας τους που διαμένουν νομίμως στο έδαφος της Ένωσης και μετακινήθηκαν από ένα κράτος μέλος σε άλλο.

Η οδηγία 2003/109/ΕΚ του Συμβουλίου 99 σχετικά με το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών που είναι επί μακρόν διαμένοντες, σε συνδυασμό με πολλές άλλες οδηγίες της Ένωσης που αφορούν τη νόμιμη μετανάστευση υπηκόων τρίτων χωρών στην Ένωση 100 , παρέχει στους υπηκόους τρίτων χωρών δικαιώματα ίσης μεταχείρισης με τους υπηκόους της χώρας υποδοχής όσον αφορά την κοινωνική προστασία και την κοινωνική ασφάλιση.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας μετατρέπει σε δικαίωμα την έκκληση που διατυπώνεται στη σύσταση του 1992 για παροχή αντισταθμιστικού εισοδήματος το οποίο θα διατηρεί το επίπεδο διαβίωσης της εργαζομένων. Οι διατάξεις για την κοινωνική προστασία ισχύουν για όλους τους εργαζομένους, ανεξάρτητα από το είδος και τη διάρκεια της σχέσης απασχόλησής τους, και, υπό συγκρίσιμες συνθήκες, τους αυτοαπασχολούμενους. Στόχος είναι να καλυφθεί το πλήρες εύρος των μη τυπικών συμβάσεων με αντικείμενο την παροχή εργασίας, οι οποίες επικρατούν ολοένα και περισσότερο στη σημερινή αγορά εργασίας.

Ο πυλώνας προβλέπει επίσης ότι οι αυτοαπασχολούμενοι έχουν πρόσβαση σε κοινωνική προστασία. Μέσα από την επέκταση της πρόσβασης στους αυτοαπασχολούμενους, η αρχή έχει ευρύτερη εμβέλεια από τη σύσταση του Συμβουλίου του 1992, στην οποία απλώς διατυπώνεται η έκκληση να εξεταστεί το ενδεχόμενο παροχής επαρκούς κοινωνικής προστασίας στους αυτοαπασχολούμενους.

Το ουσιαστικό πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος σε κοινωνική προστασία καλύπτει τόσο την κοινωνική πρόνοια όσο και την κοινωνική ασφάλιση. Η κοινωνική ασφάλιση, η οποία περιλαμβάνει συστήματα τόσο ανταποδοτικού όσο και μη ανταποδοτικού τύπου, σύμφωνα με τον ορισμό που προβλέπεται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 101 περιλαμβάνει τους ακόλουθους κλάδους: α) παροχές ασθένειας· β) παροχές μητρότητας και ισοδύναμες παροχές πατρότητας· γ) παροχές αναπηρίας· δ) παροχές γήρατος· ε) παροχές επιζώντων· στ) παροχές εργατικού ατυχήματος και επαγγελματικής ασθένειας· ζ) επιδόματα θανάτου· η) παροχές ανεργίας· θ) παροχές προσύνταξης· ι) οικογενειακές παροχές.

Η αρχή αυτή, μέσα από τη διασφάλιση της πρόσβασης και των αυτοαπασχολούμενων σε κοινωνική προστασία υπό συγκρίσιμες συνθήκες, έχει ευρύτερη εμβέλεια από την οδηγία 2010/41/ΕΕ, η οποία αφορά μόνο την άδεια μητρότητας.

Συνδυαστικά, το πρώτο και το δεύτερο μέρος της διάταξης για την κοινωνική προστασία διασφαλίζουν ότι παρέχεται συγκρίσιμη πρόσβαση σε κοινωνική προστασία στους μισθωτούς και τους αυτοαπασχολούμενους.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη καλούνται να προσαρμόσουν τους κανόνες τους προκειμένου να προσδώσουν ισχύ στις διατάξεις του πυλώνα σχετικά με την κοινωνική προστασία, επιπροσθέτως της μεταφοράς και επιβολής κανόνων που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο Ένωσης.

Επιπλέον, τα κράτη μέλη μπορούν να επικυρώσουν, εάν δεν το έχουν πράξει ήδη, και να εφαρμόσουν τις σχετικές συμβάσεις της ΔΟΕ για την κοινωνική ασφάλιση, τον Ευρωπαϊκό Κώδικα κοινωνικής ασφάλειας και τον αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη, καθώς και να επανεξετάσουν τις επιφυλάξεις που έχουν διατυπώσει επί ορισμένων άρθρων του αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η Επιτροπή παρουσιάζει μαζί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων το πρώτο στάδιο της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με την πρωτοβουλία που αφορά την «πρόσβαση σε κοινωνική προστασία», 102  με στόχο την αντιμετώπιση της μεταβαλλόμενης πρόσβασης σε κοινωνική προστασία των εργαζομένων που απασχολούνται με τυπικές συμβάσεις και των ατόμων που απασχολούνται με μη τυπικές συμβάσεις και με διάφορες μορφές αυτοαπασχόλησης.

Επιδόματα ανεργίας

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 29 του Χάρτη διασφαλίζει ότι κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα πρόσβασης σε δωρεάν υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας. Στο άρθρο 34 του Χάρτη κατοχυρώνεται ότι γίνεται σεβαστό το δικαίωμα πρόσβασης στις παροχές κοινωνικής ασφάλισης και στις κοινωνικές υπηρεσίες που εξασφαλίζουν προστασία, μεταξύ άλλων σε περίπτωση απώλειας της απασχόλησης, σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα σε κοινωνική ασφάλιση και κοινωνική αρωγή για κάθε πρόσωπο που διαμένει και διακινείται νομίμως εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Το άρθρο 147 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) προβλέπει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση συμβάλλει στην επίτευξη υψηλού επιπέδου απασχόλησης ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών, υποστηρίζοντας και, εάν χρειάζεται, συμπληρώνοντας τη δράση τους. Σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα, μεταξύ άλλων στον τομέα της αφομοίωσης των αποκλειόμενων από την αγορά εργασίας προσώπων. Αυτά τα μέτρα μπορούν να περιλαμβάνουν οδηγίες που ορίζουν ελάχιστες απαιτήσεις. Το άρθρο 153 παράγραφος 4 προβλέπει ότι οι διατάξεις που θεσπίζονται δυνάμει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ δεν θίγουν την αναγνωρισμένη ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές του δικού τους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως και δεν πρέπει να επηρεάζουν αισθητά την οικονομική ισορροπία του. Στις οδηγίες που εκδίδονται βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ, αποφεύγεται η επιβολή διοικητικών, οικονομικών και νομικών εξαναγκασμών, οι οποίοι θα παρεμπόδιζαν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας 103 παρέχει το δικαίωμα διατήρησης του δικαιώματος σε παροχές ανεργίας σε χρήμα για διάστημα έως τρεις μήνες, με δυνατότητα παράτασης έως έξι μήνες, για τον πλήρως άνεργο που πληροί τους όρους που απαιτούνται για να έχει δικαίωμα παροχών και ο οποίος μεταβαίνει σε άλλο κράτος μέλος σε αναζήτηση εργασίας.

Στο πλαίσιο της σύστασης του Συμβουλίου, της 3ης Οκτωβρίου του 2008, σχετικά με την ενεργή ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας 104 απευθύνεται έκκληση για μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την ενεργή έναρξη των αποκλειόμενων από την αγορά εργασίας προσώπων, η οποία θα συνδυάζει επαρκή εισοδηματική στήριξη, αγορές εργασίας χωρίς αποκλεισμούς και πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες.

Το ευρωπαϊκό δίκτυο δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης (ΔΥΑ), το οποίο συστάθηκε βάσει της απόφασης αριθ. 573/2014/ΕΕ 105 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου,, παρέχει μια πλατφόρμα για τη σύγκριση των επιδόσεων των ΔΥΑ σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τον προσδιορισμό ορθών πρακτικών και την ενθάρρυνση της αμοιβαίας μάθησης, με στόχο την ενίσχυση των υπηρεσιών ενεργού υποστήριξης.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας προβλέπει το δικαίωμα σε επαρκή στήριξη για τους ανέργους από τις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης. Αυτή η στήριξη βασίζεται σε αξιολόγηση, παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης και καθοδήγησης για την αναζήτηση εργασίας και, γενικότερα, για αποφάσεις που αφορούν τη σταδιοδρομία.

Επιπλέον, ο πυλώνας προβλέπει ότι οι άνεργοι έχουν δικαίωμα σε επαρκή επιδόματα ανεργίας με εύλογη διάρκεια. Ο πυλώνας προβλέπει ότι το ύψος των επιδομάτων θα πρέπει να είναι επαρκές σε σχέση με το εισόδημα που αναπληρώνεται. Το επίπεδο της αναπλήρωσης θα πρέπει να είναι τέτοιο ώστε να διατηρείται το κίνητρο για ταχεία επιστροφή στην εργασία. Η χορήγηση του επιδόματος θα πρέπει να είναι εύλογης διάρκειας: είναι σημαντικό να εξασφαλίζεται επαρκής χρόνος για την εύρεση εργασίας που να αντιστοιχεί στις δεξιότητες του ατόμου που αναζητεί εργασία και να αποφεύγονται τα αρνητικά κίνητρα που αποθαρρύνουν την αναζήτηση εργασίας. Ωστόσο, τα επιδόματα θα πρέπει να χορηγούνται σύμφωνα με τις συνεισφορές και τους εθνικούς κανόνες επιλεξιμότητας.

Η διάταξη καλύπτει όλους τους ανέργους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με μικρό χρόνο απασχόλησης και εκείνων που είναι πρώην αυτοαπασχολούμενοι. Το ουσιαστικό πεδίο εφαρμογής της καλύπτει τις παροχές ανεργίας σε χρήμα τόσο ανταποδοτικού όσο και μη ανταποδοτικού τύπου, καθώς και το βοήθημα ανεργίας.

Η σύσταση της Επιτροπής, της 3ης Οκτωβρίου 2008, σχετικά με την ενεργή ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας ήδη παρέχει καθοδήγηση για τη συνεχή αναθεώρηση των κινήτρων και των αντικινήτρων για εργασία που προκύπτουν από τα συστήματα φορολόγησης και παροχών. Το καινούριο στοιχείο που εισάγει ο πυλώνας είναι ότι προβλέπει την υποχρέωση ενσωμάτωσης αυτών των κινήτρων στον σχεδιασμό των συστημάτων παροχών ανεργίας. Επιπλέον, συνδέει τις παροχές ανεργίας με τη στήριξη των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης.

3. Εφαρμογή  

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Κάθε κράτος μέλος διατηρεί το δικαίωμα να καθορίζει τις θεμελιώδεις αρχές του συστήματος κοινωνικής ασφάλισής του. Για να προσδώσουν ισχύ στον πυλώνα, τα κράτη μέλη καλούνται να επικαιροποιήσουν τους κανόνες τους σχετικά με τη χορήγηση παροχών ανεργίας σε χρήμα, επιπροσθέτως της μεταφοράς και επιβολής κανόνων που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο Ένωσης.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η Επιτροπή παρουσιάζει μαζί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων το πρώτο στάδιο της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με την πρωτοβουλία που αφορά την «πρόσβαση σε κοινωνική προστασία», 106  με στόχο την αντιμετώπιση της μεταβαλλόμενης πρόσβασης σε κοινωνική προστασία των εργαζομένων που απασχολούνται με τυπικές συμβάσεις και των ατόμων που απασχολούνται με μη τυπικές συμβάσεις και με διάφορες μορφές αυτοαπασχόλησης. Η διαβούλευση θα αφορά την πρόσβαση σε παροχές ανεργίας και υπηρεσίες απασχόλησης.

Η Επιτροπή θα συνεχίσει να στηρίζει τις διαπραγματεύσεις σχετικά με την πρόταση που υπέβαλε τον Δεκέμβριο του 2016 για τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 987/2009 για καθορισμό της διαδικασίας εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.  107 Αυτή η πρόταση παρατείνει από τρεις σε έξι μήνες την ελάχιστη περίοδο για την οποία ένας άνεργος μπορεί να υποβάλλει αίτηση για παροχές ανεργίες ενώ αναζητεί εργασία σε άλλο κράτος μέλος.

Το ευρωπαϊκό δίκτυο δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης (δίκτυο ΔΥΑ) υλοποιεί το έργο Συγκριτική μάθηση, το οποίο αποσκοπεί στη βελτίωση των επιδόσεων των ΔΥΑ, μέσω της σύνδεσης της συγκριτικής αξιολόγησης βάσει δεικτών με την αμοιβαία μάθηση, με στόχο την καλύτερη αντιμετώπιση του ζητήματος της παροχής ενεργού στήριξης στα άτομα που αναζητούν εργασία.

Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Στο άρθρο 34 παράγραφος 3 του Χάρτη κατοχυρώνεται ότι αναγνωρίζεται και γίνεται σεβαστό το δικαίωμα, μεταξύ άλλων, κοινωνικής αρωγής προς εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης σε όλους όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα που υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη δράση των κρατών στον τομέα της αφομοίωσης των αποκλειόμενων από την αγορά εργασίας προσώπων. Το άρθρο 153 παράγραφος 4 προβλέπει ότι οι διατάξεις που θεσπίζονται δυνάμει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ δεν θίγουν την αναγνωρισμένη ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές του δικού τους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως και δεν πρέπει να επηρεάζουν αισθητά την οικονομική ισορροπία του. Σύμφωνα με το άρθρο 156 της ΣΛΕΕ, η Επιτροπή αναλαμβάνει να προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και να διευκολύνει το συντονισμό της δράσης τους σε όλους τους τομείς της κοινωνικής πολιτικής που υπάγονται στον τίτλο X της ΣΛΕΕ.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Στο πλαίσιο της σύστασης 92/441/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με τα κοινά κριτήρια που αφορούν την επάρκεια πόρων και παροχών στα συστήματα κοινωνικής προστασίας (ευρέως γνωστή ως «σύσταση για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα») 108 , τα κράτη μέλη καλούνται να αναγνωρίσουν το δικαίωμα σε παροχές κοινωνικής ασφάλισης, ενώ παράλληλα ορίζονται οι αρχές και οι κατευθυντήριες γραμμές για την πραγμάτωση αυτού του δικαιώματος.

Στο πλαίσιο της σύστασης 2008/867/ΕΚ της Επιτροπής 109 σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας, τα κράτη μέλη καλούνται να συνδυάσουν την επαρκή εισοδηματική στήριξη με την πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες και μέτρα για την αγορά εργασίας χωρίς αποκλεισμούς στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την ενεργητική ένταξη. Αυτή η έκκληση προς τα κράτη μέλη διατυπώθηκε εκ νέου στο πλαίσιο της σύστασης του Συμβουλίου, της 15ης Φεβρουαρίου 2016, για την ένταξη των μακροχρονίως ανέργων στην αγορά εργασίας 110 .

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας προβλέπει για τα άτομα που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους το δικαίωμα πρόσβασης σε παροχές ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Σε περίπτωση ατόμων που μπορούν να εργαστούν, οι παροχές θα πρέπει να συνδυάζονται με κίνητρα για (επαν)ένταξη στην αγορά εργασίας. Ο πυλώνας έχει ευρύτερη εμβέλεια από τη σύσταση για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα του 1992, καθώς προβλέπει ρητώς το δικαίωμα σε ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα το οποίο διασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση. Η έννοια του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος», η οποία παραπέμπει σε συγκεκριμένο είδος παροχής, χρησιμοποιείται ρητώς για πρώτη φορά, αντικαθιστώντας τους πιο γενικούς όρους όπως «κοινωνική αρωγή» ή «επαρκείς πόροι».

Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα αποσκοπεί στην πρόληψη της ένδειας των ατόμων που δεν είναι επιλέξιμα για παροχές κοινωνικής ασφάλισης ή το δικαίωμα των οποίων σε αυτές τις παροχές έχει λήξει, καταπολεμώντας κατά αυτό τον τρόπο τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Αυτές οι παροχές θα πρέπει επίσης να διασφαλίζουν αξιοπρεπή διαβίωση σε όλα τα στάδια της ζωής, σε συνδυασμό με αποτελεσματική πρόσβαση σε αναγκαίες υπηρεσίες. Είναι μη ανταποδοτικού τύπου, καθολικές και εξαρτώνται από τα μέσα διαβίωσης. Θέτουν ως προϋπόθεση τα άτομα να είναι διαθέσιμα για εργασία ή να συμμετέχουν σε κοινοτικές δραστηριότητες, εφόσον είναι ικανά.

Ένα σημαντικό στοιχείο για την εξασφάλιση κινήτρων για εργασία είναι ότι ο σχεδιασμός της παροχής θα πρέπει να συνεπής με τις υπόλοιπες παροχές και να διατηρεί τα οικονομικά κίνητρα για εργασία και, συνεπώς, να αποτρέπει τον εγκλωβισμό των δικαιούχων ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος σε αδράνεια. Αυτά τα κίνητρα μπορούν να λάβουν τη μορφή της επιβολής υποχρέωσης στο άτομο που λαμβάνει την παροχή να χρησιμοποιεί υπηρεσίες απασχόλησης, οι οποίες, μαζί με άλλες υπηρεσίες υποστήριξης, μπορούν να στηρίξουν την επανένταξη στην αγορά εργασίας.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών και των συστάσεων σχετικά με την κοινωνική προστασία που έχουν συμφωνηθεί σε επίπεδο Ένωσης. Για να προσδώσουν ισχύ στην αρχή, τα κράτη μέλη καλούνται να επικαιροποιήσουν και να επεκτείνουν την πρακτική τους όσον αφορά τον σχεδιασμό και την καταβολή των παροχών ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η αποτελεσματική σύσταση συστημάτων επαρκούς ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος σε εθνικό επίπεδο ενθαρρύνεται στο πλαίσιο συστάσεων ανά χώρα κατά τη διαδικασία συντονισμού των οικονομικών πολιτικών του ευρωπαϊκού εξαμήνου, στην οποία συμβάλλει η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας. Η ανοικτή μέθοδος συντονισμού στην Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας διασφαλίζει τον συντονισμό των πολιτικών και παρακολουθεί την πρόοδο των κρατών μελών. Τα χρηματοδοτικά μέσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, πιο συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη στήριξη της ανάπτυξης των παροχών ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

Η Επιτροπή στηρίζει τα κράτη μέλη ώστε να βελτιώσουν τα συστήματα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματός τους μέσω του ευρωπαϊκού δικτύου ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, 111 το οποίο εστιάζει στην προώθηση επαρκών και προσβάσιμων συστημάτων ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος και στη διάδοση μιας μεθοδολογίας για διεθνικά συγκρίσιμους προϋπολογισμούς αναφοράς στα κράτη μέλη.

Εισόδημα για ηλικιωμένους και συντάξεις

1. Το κεκτημένο της ΕΕ

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Στο άρθρο 25 του Χάρτη κατοχυρώνεται ότι αναγνωρίζεται και γίνεται σεβαστό το δικαίωμα των ηλικιωμένων προσώπων να διάγουν αξιοπρεπή και ανεξάρτητη ζωή. Στο άρθρο 34 του Χάρτη κατοχυρώνεται ότι γίνεται σεβαστό το δικαίωμα πρόσβασης στις παροχές κοινωνικής ασφάλειας και στις κοινωνικές υπηρεσίες που εξασφαλίζουν προστασία, μεταξύ άλλων σε περιπτώσεις όπως η εξάρτηση ή το γήρας, σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και στις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές και το δικαίωμα σε παροχές κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικές υπηρεσίες στην τρίτη ηλικία. Το άρθρο 23 διασφαλίζει την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών σε όλους τους τομείς.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Το άρθρο 151 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) ορίζει ότι, μεταξύ άλλων, ένας από τους στόχους της Ένωσης και των κρατών μελών είναι η προαγωγή της κατάλληλης κοινωνικής προστασίας. Σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης και της κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων. Το άρθρο 153 παράγραφος 4 προβλέπει ότι οι διατάξεις που θεσπίζονται δυνάμει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ δεν θίγουν την αναγνωρισμένη ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές του δικού τους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως και δεν πρέπει να επηρεάζουν αισθητά την οικονομική ισορροπία του. Σύμφωνα με το άρθρο 156 της ΣΛΕΕ, η Επιτροπή εξουσιοδοτείται να προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και να διευκολύνει τον συντονισμό της δράσης τους σε όλους τους τομείς της κοινωνικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένου τον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης.

Το άρθρο 19 της ΣΛΕΕ εξουσιοδοτεί τον νομοθέτη της Ένωσης να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων, μεταξύ άλλων, λόγω φύλου. Το άρθρο 157 παράγραφος 3 εξουσιοδοτεί τον νομοθέτη της Ένωσης να θεσπίζει μέτρα για τη διασφάλιση της εφαρμογής της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Υπάρχουν διάφορες οδηγίες οι οποίες εφαρμόζουν την αρχή της ίσης μεταχείρισης μεταξύ ανδρών και γυναικών, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις συντάξεις, καλύπτοντας τα συστήματα υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης και τις επαγγελματικές και προσωπικές συντάξεις. 112

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας 113 προβλέπει τον συνυπολογισμό των περιόδων ασφάλισης και το δικαίωμα εξαγωγής της σύνταξης για τους συνταξιούχους που εργάστηκαν σε άλλο κράτος μέλος.

Η Ένωση έχει εκδώσει επίσης οδηγίες σχετικά με τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά συστήματα, ιδίως σε διασυνοριακές καταστάσεις. 114  

Η σύσταση 92/442/ΕΟΚ του Συμβουλίου για τη σύγκλιση των στόχων και των πολιτικών κοινωνικής προστασίας 115 καλύπτει την κοινωνική ασφάλιση για τους εργαζομένους όσον αφορά την ασθένεια, τη μητρότητα, την ανεργία και την ανικανότητα προς εργασία, το ελάχιστο επίπεδο βιοτικών πόρων για τους ηλικιωμένους και την κοινωνική προστασία της οικογένειας.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας προβλέπει επαρκή σύνταξη τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τους αυτοαπασχολούμενους. Ως εκ τούτου, έχει ευρύτερη εμβέλεια από το υφιστάμενο κεκτημένο, δεδομένου ότι καλύπτει και τους αυτοαπασχολούμενους. Προβλέπει επίσης ίσες ευκαιρίες τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες για τη θεμελίωση συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων. Επί του παρόντος, οι συντάξεις των γυναικών είναι χαμηλότερες από εκείνες των ανδρών, γεγονός που, σε μεγάλο βαθμό, οφείλεται στο ότι καταβάλλουν λιγότερες εισφορές λόγω των χαμηλότερων αποδοχών τους, εργάζονται περισσότερο με μερική απασχόληση και οι σταδιοδρομίες τους είναι συντομότερες και με συχνότερες διακοπές λόγω των υποχρεώσεων φροντίδας που αναλαμβάνουν. Κατά συνέπεια, οι ίσες ευκαιρίες για την απόκτηση δικαιωμάτων σε εισόδημα για ηλικιωμένους προϋποθέτουν, σε συνδυασμό με μέτρα για την αγορά εργασίας και την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, ισότητα στις ηλικίες συνταξιοδότησης και την επαρκή αναγνώριση συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων για τις περιόδους φροντίδας. Ο πυλώνας έχει ευρύτερη εμβέλεια από τη σύσταση του 1992 καθώς προβλέπει ίσες ευκαιρίες μεταξύ γυναικών και ανδρών όσον αφορά τη θεμελίωση συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων.

Ο πυλώνας προβλέπει επαρκές εισόδημα για τους ηλικιωμένους, ανεξάρτητα από τον τύπο του συνταξιοδοτικού συστήματος. Συνεπώς, καλύπτει και τους τρεις πυλώνες του συνταξιοδοτικού συστήματος. Τα χρηματοδοτούμενα συστήματα συμπληρωματικής συνταξιοδότησης καθίστανται όλο και πιο σημαντικά παράλληλα με τα κρατικά συνταξιοδοτικά συστήματα. Η διευκόλυνση και η ενθάρρυνση της αποταμίευσης καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής για την περίοδο της συνταξιοδότησης, μεταξύ άλλων και μέσω φορολογικών κινήτρων, αποτελεί σημαντικό συνοδευτικό μέτρο.

Οι διατάξεις του πυλώνα ισχύουν για την εισοδηματική στήριξη των ηλικιωμένων, ανεξάρτητα από τη μορφή της. Αποσκοπούν στην πρόληψη της φτώχειας στους ηλικιωμένους και στη διατήρηση του επιπέδου διαβίωσης των συνταξιούχων. Η σύσταση του 1992 για τη σύγκλιση των στόχων και των πολιτικών κοινωνικής προστασίας αφορά τόσο την προστασία έναντι της φτώχειας όσο και τη διατήρηση του εισοδήματος. Ωστόσο, η αρχή θέτει τον πήχη πιο ψηλά κάνοντας λόγο για δικαίωμα σε σύνταξη που διασφαλίζει επαρκές εισόδημα.

3. Εφαρμογή  

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη διατηρούν το δικαίωμα να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισής τους. Καλούνται να προσαρμόσουν τους κανόνες τους προκειμένου να προσδώσουν ισχύ στην αρχή, επιπροσθέτως της μεταφοράς και επιβολής κανόνων που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο Ένωσης.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η Επιτροπή παρουσιάζει μαζί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων το πρώτο στάδιο της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με την πρωτοβουλία που αφορά την «πρόσβαση σε κοινωνική προστασία», 116  με στόχο την αντιμετώπιση της μεταβαλλόμενης πρόσβασης σε κοινωνική προστασία των εργαζομένων που απασχολούνται με τυπικές συμβάσεις και των ατόμων που απασχολούνται με μη τυπικές συμβάσεις και με διάφορες μορφές αυτοαπασχόλησης. Στο πλαίσιο της διαβούλευσης θα εξεταστούν τα επαγγελματικά δικαιώματα και οι τρόποι που θα παράσχουν τη δυνατότητα μεταφοράς των δικαιωμάτων και θα τα καθιστούν διαφανή σε περιπτώσεις αλλαγής εργοδότη, τύπου σύμβασης ή μετάβασης σε αυτοαπασχόληση.

Παρότι τα δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της εισοδηματικής στήριξης των ηλικιωμένων, τα συστήματα επικουρικής συνταξιοδότησης μπορούν επίσης να συμβάλουν στην εξασφάλιση επαρκέστερης εισοδηματικής προστασίας. Στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης της για την οικοδόμηση ένωσης κεφαλαιαγορών της 30ης Σεπτεμβρίου 2015, η Επιτροπή ανέλαβε τη δέσμευση να αναλύσει τους τρόπους αύξησης των επιλογών αποταμίευσης για συνταξιοδότηση και να δημιουργήσει μια αγορά της ΕΕ για τις ατομικές συντάξεις. Στο στάδιο της προετοιμασίας βρίσκεται μια νομοθετική πρωτοβουλία με σκοπό τη δημιουργία πανευρωπαϊκών ατομικών συντάξεων παράλληλα με τα εθνικά ατομικά συνταξιοδοτικά προγράμματα.

Υγειονομική περίθαλψη

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 35 του Χάρτη αναγνωρίζει ότι κάθε πρόσωπο έχει το δικαίωμα πρόσβασης σε ιατρική φροντίδα και προληπτική υγειονομική περίθαλψη σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που ορίζονται στις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 153 άρθρο 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα που υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη δράση των κρατών μελών, μεταξύ άλλων στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης και της κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων.

Το άρθρο 153 παράγραφος 4 προβλέπει ότι οι διατάξεις που θεσπίζονται δυνάμει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ δεν θίγουν την αναγνωρισμένη ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές του δικού τους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως και δεν πρέπει να επηρεάζουν αισθητά την οικονομική ισορροπία του.

Σύμφωνα με το άρθρο 168 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, η Ένωση ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών στον τομέα της ανθρώπινης υγείας και, εν ανάγκη, στηρίζει τη δράση τους. Η Επιτροπή μπορεί να αναλαμβάνει, σε στενή επαφή με τα κράτη μέλη, κάθε χρήσιμη πρωτοβουλία για την προώθηση του συντονισμού μεταξύ των κρατών μελών σε αυτό τον τομέα, ιδίως πρωτοβουλίες για τον καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών και δεικτών, την οργάνωση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών και την προετοιμασία των στοιχείων που είναι αναγκαία για την τακτική παρακολούθηση και αξιολόγηση. Το άρθρο 168 παράγραφος 1 και παράγραφος 7 προβλέπει ότι η δράση της Ένωσης συμπληρώνει τις εθνικές πολιτικές και σέβεται τις ευθύνες των κρατών μελών και αποβλέπει στη βελτίωση της δημόσιας υγείας, καθώς και στην πρόληψη της ανθρώπινης ασθένειας σε όλες τις μορφές της και στην αποτροπή των πηγών κινδύνου για την σωματική και ψυχική υγεία.

Βάσει του άρθρου 48 της ΣΛΕΕ ο νομοθέτης της Ένωσης υποχρεούται να θεσπίζει στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης τα αναγκαία μέτρα για την εγκαθίδρυση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων στα κράτη μέλη.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με τα φαρμακευτικά προϊόντα 117 και τις ουσίες ανθρώπινης προέλευσης 118 ορίζει κοινά πρότυπα για την προσβασιμότητα, την ποιότητα και την ασφάλεια αυτών των προϊόντων στην εσωτερική αγορά της ΕΕ.

Στο πλαίσιο της σύστασης 92/442/ΕΟΚ του Συμβουλίου 119  ζητείται από τα κράτη μέλη να εξασφαλίζουν, μεταξύ άλλων, υπό τις προϋποθέσεις που θέτει κάθε κράτος μέλος, σε όλα τα νομίμως διαμένοντα στο έδαφος κράτους μέλους άτομα την πρόσβαση στην απαραίτητη υγειονομική περίθαλψη, καθώς και στα μέτρα που αποσκοπούν στην πρόληψη των ασθενειών.

Η σύσταση του Συμβουλίου της 9ης Ιουνίου 2009 120 καθιερώνει συνεργασία σχετικά με την ασφάλεια των ασθενών και ορίζει τα σχετικά πρότυπα, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης και του ελέγχου των λοιμώξεων που συνδέονται με την υγειονομική περίθαλψη.

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης 121  καλύπτει, μεταξύ άλλων, την πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη για τους μετακινούμενους πολίτες. Επιπλέον, η οδηγία 2011/24/ΕΕ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Συμβουλίου 122 θεσπίζει κανόνες που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της λήψης διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης εντός της Ένωσης.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας προβλέπει γενικό δικαίωμα πρόσβασης σε καλής ποιότητας προληπτική υγειονομική περίθαλψη και ιατρική φροντίδα. Έχει ευρύτερη εμβέλεια από το άρθρο 35 του Χάρτη, καθώς προβλέπει την έγκαιρη πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και ορίζει ότι αυτή θα πρέπει να είναι οικονομικά προσιτή και καλής ποιότητας.

Η έγκαιρη πρόσβαση σημαίνει ότι κάθε πρόσωπο είναι σε θέση να έχει πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη όταν την χρειάζεται. Η εφαρμογή της αρχής προϋποθέτει ισορροπημένη γεωγραφική κατανομή των υποδομών υγειονομικής περίθαλψης και των επαγγελματιών υγείας, καθώς και πολιτικές για την ελαχιστοποίηση των μακροχρόνιων περιόδων αναμονής.

Οικονομικά προσιτή υγεία σημαίνει ότι τα άτομα δεν θα πρέπει να εμποδίζονται να χρησιμοποιούν την αναγκαία περίθαλψη λόγω του κόστους.

Η διάταξη του πυλώνα για την υγειονομική περίθαλψη περιλαμβάνει το δικαίωμα σε υγειονομική περίθαλψη καλής ποιότητας, γεγονός που σημαίνει ότι η υγειονομική περίθαλψη θα πρέπει να είναι ουσιαστική, κατάλληλη, ασφαλής και αποτελεσματική.

Τέλος, η υγειονομική πρόληψη και περίθαλψη σημαίνει πρόσβαση σε υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης και δημόσιας υγείας, συμπεριλαμβανομένης της προαγωγής της υγείας και της πρόληψης των ασθενειών.

3. Εφαρμογή  

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη «διαμόρφωση της πολιτικής τους στον τομέα της υγείας, καθώς και την οργάνωση και την παροχή υγειονομικών υπηρεσιών και ιατρικής περίθαλψης», και διατηρούν το δικαίωμα να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισής τους. Καλούνται να προσαρμόσουν τους κανόνες τους προκειμένου να προσδώσουν ισχύ στην αρχή, επιπροσθέτως της μεταφοράς και επιβολής κανόνων που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο Ένωσης.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η οδηγία 2011/24/ΕΕ καθιερώνει συνεργασία μεταξύ των συστημάτων υγείας των κρατών μελών για την αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων όπως η πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, ιδίως μέσω των ευρωπαϊκών δικτύων αναφοράς που δημιουργήθηκαν προσφάτως, της συνεργασίας για την αξιολόγηση των τεχνολογιών υγείας και της συνεργασίας στον τομέα της ηλεκτρονικής υγείας και στο πλαίσιο της ψηφιακής ενιαίας αγοράς.

Ένταξη ατόμων με αναπηρία

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 21 του Χάρτη απαγορεύει τις διακρίσεις, μεταξύ άλλων λόγω αναπηρίας. Το άρθρο 26 του Χάρτη αναγνωρίζει το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να επωφελούνται μέτρων που θα τους εξασφαλίζουν την αυτονομία, την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή στον κοινοτικό βίο. Το άρθρο 34 του Χάρτη αναγνωρίζει το δικαίωμα σε παροχές κοινωνικής ασφάλειας και υπηρεσίες σε περιπτώσεις εξάρτησης ή απώλειας της απασχόλησης.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 19 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να αναλάβει δράση για την καταπολέμηση των διακρίσεων, μεταξύ άλλων λόγω αναπηρίας.

Σύμφωνα με το άρθρο 153 της ΣΛΕΕ, η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα, συμπεριλαμβανομένων οδηγιών που καθορίζουν ελάχιστες απαιτήσεις, προκειμένου να υποστηρίζει και συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών, μεταξύ άλλων στους τομείς της βελτίωσης του περιβάλλοντος εργασίας για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων, των όρων εργασίας, της κοινωνικής ασφάλισης και της κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων και της αφομοίωσης των αποκλειομένων από την αγορά εργασίας προσώπων. Σύμφωνα με το άρθρο 153 της ΣΛΕΕ, η Ένωση εξουσιοδοτείται επίσης να υποστηρίζει και να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών στον τομέα της καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η Ένωση είναι συμβαλλόμενο μέρος της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες, 123  μια διεθνή νομικώς δεσμευτική πράξη που καθορίζει ελάχιστα πρότυπα για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες. 27 κράτη μέλη της Ένωσης 124 είναι επίσης συμβαλλόμενα μέρη της Σύμβασης. Βάσει της σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες τα συμβαλλόμενα μέρη οφείλουν να θεσπίζουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για την υλοποίηση των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται σε αυτήν, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος των ατόμων με αναπηρίες σε εργασία σε ισότιμη βάση με τα άλλα άτομα, ικανοποιητικές συνθήκες διαβίωσης, ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη στην κοινότητα.

Η οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου 125 (οδηγία για την ισότητα στην απασχόληση) απαγορεύει κάθε διάκριση, μεταξύ άλλων λόγω αναπηρίας, όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, στην αυτοαπασχόληση, στην εργασία και στην επαγγελματική κατάρτιση. Υποχρεώνει τους εργοδότες να προβλέπουν εύλογες προσαρμογές, δηλαδή να λαμβάνουν τα ενδεδειγμένα μέτρα, ανάλογα με τις ανάγκες που παρουσιάζονται σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, ώστε το πρόσωπο με ειδικές ανάγκες να μπορεί να έχει πρόσβαση σε θέση εργασίας, να ασκεί ή να προάγεται στο επάγγελμά του, ή προκειμένου να του παρέχεται εκπαίδευση, αρκεί τα μέτρα αυτά να μη συνεπάγονται δυσανάλογη επιβάρυνση για τον εργοδότη.

Τα βασικά στοιχεία της σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες αποτυπώνονται στην ευρωπαϊκή στρατηγική για την αναπηρία 2010-2020 126 , μέσω της οποίας η Επιτροπή προάγει τη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία και στην αγορά εργασίας, τις αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και την κοινωνική ένταξη. Επιπλέον, διατάξεις σχετικά με τα άτομα με αναπηρία περιλαμβάνονται στην τομεακή νομοθεσία της Ένωσης, όπως η νομοθεσία για τις μεταφορές, τις τηλεπικοινωνίες, την προστασία των καταναλωτών, τις κρατικές ενισχύσεις, τις δημόσιες συμβάσεις ή την υγεία και την ασφάλεια.

Επιπλέον, η Επιτροπή ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι τα άτομα με ειδικές ανάγκες λαμβάνουν στήριξη στο πλαίσιο του γενικού εκπαιδευτικού συστήματος. Αυτό γίνεται κυρίως μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ανάπτυξη της Ειδικής Αγωγής και της Εκπαίδευσης χωρίς Αποκλεισμούς, ο οποίος συστάθηκε το 1996. Ο Οργανισμός στηρίζει τις μεταρρυθμίσεις σε εθνικό επίπεδο μέσω μακροπρόθεσμης συνεργασία και ανταλλαγής πείρας και γνώσεων, ενώ συνεργάζεται απευθείας με υπουργεία παιδείας σε εθελοντική βάση. Οι αξιολογήσεις του Οργανισμού βοηθούν τα κράτη μέλη στην τήρηση των διεθνών προτύπων που ορίζονται στη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες, ιδίως δε στο άρθρο 24. Μέσω της χρηματοδότησης του Erasmus+, η Επιτροπή στηρίζει επίσης συγκεκριμένα έργα για την προαγωγή της εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας αποτυπώνει τη βασιζόμενη στα ανθρώπινα δικαιώματα ολιστική προσέγγιση της αναπηρίας που κατοχυρώνεται στη σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες, η οποία βασίζεται στον σεβασμό για την αξιοπρέπεια, την ατομική αυτονομία και ανεξαρτησία των ατόμων με αναπηρία, στην πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους και στην ένταξη στην κοινωνία σε ισότιμη βάση με τα άλλα άτομα, καθώς και στις ίσες ευκαιρίες.

Ο πυλώνας αναδεικνύει το δικαίωμα σε εισοδηματική στήριξη ως ένα από τα στοιχεία κοινωνικής προστασίας, σε υπηρεσίες που επιτρέπουν στα άτομα με αναπηρία να συμμετέχουν στην αγορά εργασίας και στην κοινωνία, καθώς και σε προσαρμοσμένο περιβάλλον εργασίας ως βασικά μέτρα ώστε τα άτομα με αναπηρία να μπορούν να απολαμβάνουν τα υπόλοιπα δικαιώματα που προβλέπονται στις αρχές του πυλώνα, καθώς και πλήρη ισότητα και ένταξη στην εργασία και στην κοινωνία. Η εν λόγω αρχή έχει ευρύτερη εμβέλεια από το υφιστάμενο κεκτημένο, καθώς εξειδικεύει τον αναγκαίο, αλληλοενισχυόμενο συνδυασμό αυτών των μέτρων.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά και την επιβολή των κανόνων που θεσπίζονται σε επίπεδο Ένωσης. Τα κράτη μέλη που έχουν επικυρώσει τη σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες είναι υπεύθυνα για την πλήρη εφαρμογή της σε ζητήματα που εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων τους. Τα προαναφερόμενα ενωσιακά μέτρα περιέχουν ελάχιστα πρότυπα και τα κράτη μέλη καλούνται να υπερβούν αυτούς τους κανόνες ώστε να προσδώσουν ισχύ στην αρχή, μεταξύ άλλων μέσω της ανάληψης θετικής δράσης για τη διασφάλιση της ένταξη των ατόμων με αναπηρία σε ισότιμη βάση με τα άλλα άτομα. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κράτη μέλη θα πρέπει να ζητούν τη γνώμη και να εξασφαλίζουν την ενεργή συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η Επιτροπή συνεχίζει να στηρίζει τις διαπραγματεύσεις για την έγκριση της προτεινόμενης Ευρωπαϊκής πράξης για την προσβασιμότητα 127 που αποσκοπεί στη διασφάλιση της προσβασιμότητας ορισμένων προϊόντων και υπηρεσιών στην εσωτερική αγορά, ώστε να διευκολύνεται κατά αυτόν τον τρόπο η απασχόληση και η συμμετοχή στην κοινωνία των ατόμων με αναπηρία σε ισότιμη βάση με τα άλλα άτομα.

Η Επιτροπή, ως κεντρικό σημείο επαφής για την εφαρμογή της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες σε επίπεδο Ένωσης, θα συνεχίσει να ενσωματώνει ζητήματα που αφορούν την αναπηρία σε όλες τις συναφείς πολιτικές και νομοθεσίες της Ένωσης, μεταξύ άλλων σε όλους τους συναφείς τομείς του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

Η Επιτροπή θα συνεχίσει επίσης να στηρίζει τις διαπραγματεύσεις για την έγκριση από τον νομοθέτη της Ένωσης της πρότασης οδηγίας του Συμβουλίου που υπέβαλε για την επέκταση της προστασίας έναντι των διακρίσεων, μεταξύ άλλων λόγω αναπηρίας 128 , στην κοινωνική προστασία, συμπεριλαμβανομένων της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης, των κοινωνικών πλεονεκτημάτων και της πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες διαθέσιμων στο κοινό, συμπεριλαμβανόμενης της στέγασης.

Μακροχρόνια φροντίδα

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Στο άρθρο 25 του Χάρτη αναγνωρίζεται και γίνεται σεβαστό το δικαίωμα των ηλικιωμένων προσώπων να διάγουν αξιοπρεπή και ανεξάρτητη ζωή και να συμμετέχουν στον κοινωνικό και πολιτιστικό βίο. Στο άρθρο 26 του Χάρτη αναγνωρίζεται και γίνεται σεβαστό το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να επωφελούνται μέτρων που θα τους εξασφαλίζουν την αυτονομία, την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή στον κοινοτικό βίο. Στο άρθρο 34 του Χάρτη κατοχυρώνεται ότι γίνεται σεβαστό το δικαίωμα πρόσβασης στις παροχές κοινωνικής ασφάλειας και στις κοινωνικές υπηρεσίες που εξασφαλίζουν προστασία, μεταξύ άλλων σε περιπτώσεις όπως η ασθένεια, η εξάρτηση ή το γήρας, σύμφωνα με τις διατάξεις που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και στις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 153 άρθρο 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα που υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη δράση των κρατών μελών στους τομείς της κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων, της καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και του εκσυγχρονισμού των συστημάτων κοινωνικής προστασίας.

Το άρθρο 153 παράγραφος 4 προβλέπει ότι οι διατάξεις που θεσπίζονται δυνάμει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ δεν θίγουν την αναγνωρισμένη ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές του δικού τους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως και δεν πρέπει να επηρεάζουν αισθητά την οικονομική ισορροπία του.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Στο πλαίσιο της σύστασης 92/442/ΕΟΚ για τη σύγκλιση των στόχων και των πολιτικών κοινωνικής προστασίας 129 , τα κράτη μέλη καλούνται να λαμβάνουν τα ενδεδειγμένα μέτρα στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης, λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές ανάγκες των ηλικιωμένων όταν είναι εξαρτώμενοι από εξωτερική φροντίδα και υπηρεσίες. Στο πλαίσιο της σύστασης 2008/867/ΕΚ της Επιτροπής σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας 130 , συνιστάται τα κράτη μέλη να παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες, οι οποίες είναι σημαντικές για τη στήριξη των πολιτικών ενεργητικής και οικονομικής ένταξης, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας.

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης 131  καλύπτει, μεταξύ άλλων, την πρόσβαση σε παροχές μακροχρόνιας φροντίδας για τους μετακινούμενους πολίτες.

Τα διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία χορηγούν κονδύλια στα κράτη μέλη για τη συγχρηματοδότηση επενδύσεων σε κοινωνικές υπηρεσίες και υγειονομική περίθαλψη οι οποίες ενισχύουν τη μετάβαση από ένα μοντέλο με επίκεντρο τα νοσοκομεία και τα ιδρύματα σε υπηρεσίες φροντίδας σε επίπεδο κοινότητας και σε ολοκληρωμένες υπηρεσίες. Χορηγούνται επίσης κονδύλια για την ανάπτυξη υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας μέσω της κατάρτισης επίσημων φροντιστών.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας κατοχυρώνει για πρώτη φορά σε επίπεδο Ένωσης το δικαίωμα σε υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας για τα μη αυτοεξυπηρετούμενα άτομα. Προβλέπει την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών που θα βοηθούν άτομα με εύθραυστη υγεία ή εξαρτώμενα άτομα να διατηρούν την κατάσταση υγείας τους και τη λειτουργική τους κατάσταση για όσο το δυνατόν περισσότερο και να βελτιώσουν την αυτονομία τους. Επιπλέον, ο πυλώνας προβλέπει ότι οι υπηρεσίες φροντίδας θα πρέπει να είναι οικονομικά προσιτές, δεδομένου ότι οι επίσημες υπηρεσίες φροντίδας μπορεί να έχουν σημαντικό οικονομικό κόστος, με αποτέλεσμα να μένουν ανεκπλήρωτες οι ανάγκες πολλών μη αυτοεξυπηρετούμενων ατόμων. Παρότι ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων προβλέπει ότι οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να έχουν δικαίωμα σε αξιοπρεπή διαβίωση και ανεξαρτησία, η οικονομική προσιτότητα, η επάρκεια και η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών είναι καίριας σημασίας για την εφαρμογή αυτού του δικαιώματος.

Ο πυλώνας ευνοεί τις υπηρεσίες φροντίδας κατ’ οίκον (φροντίδα που παρέχεται στο σπίτι ενός ατόμου που χρειάζεται φροντίδα) και τις υπηρεσίες φροντίδας σε επίπεδο κοινότητας (πρόκειται για ένα φάσμα υπηρεσιών φροντίδας μη θεσμικού χαρακτήρα) και, συνεπώς, προχωρεί ένα βήμα περισσότερο από τη σύσταση της Επιτροπής του 2008 όσον αφορά την ενεργητική ένταξη. Η ανάπτυξη υπηρεσιών σε επίπεδο κοινότητας βοηθά τα άτομα με ανάγκες μακροχρόνιας φροντίδας και αναπηρία να ζουν ανεξάρτητα και να ενταχθούν στην κοινότητα 132 . Κατά αυτόν τον τρόπο, γίνονται σε γενικές γραμμές σεβαστές οι προτιμήσεις των ατόμων που έχουν ανάγκη από φροντίδα όσον αφορά την ανεξάρτητη διαβίωση για όσο το δυνατόν περισσότερο.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη διατηρούν το δικαίωμα να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισής τους. Καλούνται να προσαρμόσουν τους κανόνες τους προκειμένου να προσδώσουν ισχύ στην αρχή, επιπροσθέτως της μεταφοράς και επιβολής κανόνων που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο Ένωσης.

Σε επίπεδο Ένωσης, πρέπει να πραγματοποιείται διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους σύμφωνα με το άρθρο 154 της ΣΛΕΕ σχετικά με πιθανές πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να υπογράφουν συμφωνίες οι οποίες μπορούν να εφαρμόζονται σε επίπεδο Ένωσης κατόπιν αιτήματός τους σύμφωνα με το άρθρο 155 της ΣΛΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν επίσης να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Μαζί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Επιτροπή παρουσιάζει την πρωτοβουλία «Νέα αρχή για τη στήριξη της εξισορρόπησης μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής για τους γονείς και τα άτομα που παρέχουν φροντίδα». Προτείνει νομοθετικές και πολιτικές δράσεις οι οποίες αποσκοπούν στη διευκόλυνση της χρήσης της γονικής άδειας τόσο από τις γυναίκες όσο και από τους άνδρες, στη θέσπιση της άδειας πατρότητας και της άδειας των ατόμων που παρέχουν φροντίδα, στην προώθηση της χρήσης ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας, καθώς και στην προώθηση της δημιουργίας περισσότερων και καλύτερων εγκαταστάσεων παροχής φροντίδας σε παιδιά και άλλης φροντίδας και στην εξάλειψη οικονομικών αντικινήτρων όπως τα συνδεόμενα με τις παροχές και τη φορολογία αντικίνητρα, τα οποία αποθαρρύνουν τους χαμηλόμισθους, και συχνά τις γυναίκες, από την είσοδο στην αγορά εργασίας.

Η Επιτροπή συνεχίζει να στηρίζει τις διαπραγματεύσεις σχετικά με την πρόταση που υπέβαλε τον Δεκέμβριο του 2016 για τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 987/2009 για καθορισμό της διαδικασίας εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 133 . Στόχος της πρότασης είναι η θέσπιση ενός συνεκτικού καθεστώτος για τον συντονισμό των παροχών μακροχρόνιας φροντίδας σε διασυνοριακές καταστάσεις.

Στέγαση και βοήθεια για τους άστεγους

1. Το ενωσιακό κεκτημένο

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Στο άρθρο 34 παράγραφος 3 του Χάρτη κατοχυρώνεται ότι αναγνωρίζεται και γίνεται σεβαστό το δικαίωμα, μεταξύ άλλων, στεγαστικής βοήθειας προς εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης σε όλους όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 153 άρθρο 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ένωση εξουσιοδοτείται να θεσπίζει μέτρα που υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη δράση των κρατών μελών στους τομείς της κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων, της καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και του εκσυγχρονισμού των συστημάτων κοινωνικής προστασίας. Σύμφωνα με το άρθρο 156 της ΣΛΕΕ, η Επιτροπή αναλαμβάνει να προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και να διευκολύνει το συντονισμό της δράσης τους σε όλους τους τομείς της κοινωνικής πολιτικής που υπάγονται στον τίτλο X της ΣΛΕΕ.

Το άρθρο 153 παράγραφος 4 προβλέπει ότι οι διατάξεις που θεσπίζονται δυνάμει του άρθρου 153 της ΣΛΕΕ δεν θίγουν την αναγνωρισμένη ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές του δικού τους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως και δεν πρέπει να επηρεάζουν αισθητά την οικονομική ισορροπία του.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Η σύσταση 2008/867/ΕΚ της Επιτροπής σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας 134 ορίζει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να παρέχουν τις υπηρεσίες που είναι απαραίτητες για τη στήριξη των πολιτικών κοινωνικής ένταξης, όπως η στεγαστική στήριξη και η κοινωνική στέγαση. Η σύσταση 2013/112/EΕ της Επιτροπής με τίτλο «Επένδυση στα παιδιά: Σπάζοντας τον κύκλο της μειονεξίας 135 αφορά το ζήτημα της στέγασης και των συνθηκών διαβίωσης των φτωχών παιδιών. Το πλαίσιο της ΕΕ για εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά 136  αναγνωρίζει τη στέγαση ως βασικό τομέα παρέμβασης για την ένταξη μειονεκτούντων Ρομά. Η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες αναγνωρίζει το δικαίωμα σε ικανοποιητικές συνθήκες διαβίωσης για τα άτομα με αναπηρία και τις οικογένειές τους, συμπεριλαμβανομένης της επάρκειας στέγης, καθώς και στην πρόσβαση σε κρατικά στεγαστικά προγράμματα. Η σύμβαση καλεί επίσης τα συμβαλλόμενα μέρη της να λαμβάνουν τα ενδεδειγμένα μέτρα για τη διασφάλιση της προσβασιμότητας σε στέγαση.

Όσον αφορά την πρόσβαση σε στέγαση, η νομοθεσία της Ένωσης προβλέπει ειδική προστασία για ιδιαιτέρως ευάλωτα άτομα όπως τα ασυνόδευτα παιδιά, τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες. Η οδηγία 2012/29/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας 137 προβλέπει την παροχή καταφυγίου ή οποιασδήποτε άλλης προσωρινής στέγασης.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας καλύπτει τις διάφορες πτυχές του δικαιώματος σε στέγαση με ολοκληρωμένο τόπο για πρώτη φορά σε επίπεδο Ένωσης.

Παρότι ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων προβλέπει το δικαίωμα σε στεγαστική βοήθεια και αξιοπρεπή διαβίωση για όλους όσοι δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, η αρχή 19α έχει ευρύτερη εμβέλεια καθώς κάνει λόγο για παροχή στεγαστικής στήριξης σε είδος, και πιο συγκεκριμένα κοινωνικής κατοικίας. Θα πρέπει να παρέχεται πρόσβαση είτε σε κοινωνική κατοικία είτε σε στεγαστική βοήθεια: το ουσιαστικό πεδίο εφαρμογής της αρχής καλύπτει ολόκληρο το φάσμα των δυνατοτήτων όσον αφορά την παροχή στήριξης στον τομέα της στέγασης και καλύπτει, για παράδειγμα, την παροχή στέγασης, την εισοδηματική στήριξη, τις εγγυήσεις ενοικίασης και τις φορολογικές εκπτώσεις.

Το προσωπικό πεδίο εφαρμογής αυτής της διάταξης είναι επίσης ευρύτερο σε σχέση με τον Χάρτη, καθώς περιλαμβάνει στεγαστική βοήθεια για όσους την έχουν ανάγκη, όχι μόνο για εκείνους που δεν διαθέτουν επαρκείς οικονομικούς πόρους αλλά και για εκείνους με ειδικές ανάγκες —λόγω της αναπηρίας τους, διάσπασης της οικογένειας κ.λπ.

Όσον αφορά την παροχή βοήθειας σε ευάλωτα άτομα σε περίπτωση έξωσης, ο πυλώνας ενισχύει σημαντικά ιδίως το δικαίωμα σε στέγαση και στεγαστική ασφάλεια. Στα ευάλωτα άτομα μπορεί να συγκαταλέγονται τόσο ενοικιαστές που διατρέχουν κίνδυνο όσο και ιδιοκτήτες που έχουν χάσει την περιουσία τους και διατρέχουν κίνδυνο έξωσης. Η αρχή προβλέπει την παροχή βοήθειας και προστασίας, όπως οικονομικά προσιτή νομική εκπροσώπηση, υπεράσπιση και μεσολάβηση ή προστατευτικά μέτρα, όπως η πρόσβαση σε καθεστώτα διαχείρισης χρεών, με στόχο τον μετριασμό του κινδύνου έλλειψης στέγης. Παράλληλα, η αρχή λαμβάνει δεόντως υπόψη τα συμφέροντα των ιδιοκτητών ακινήτων σε δικαιολογημένες, νόμιμες περιπτώσεις.

Επιπλέον, ο πυλώνας προβλέπει καθολική πρόσβαση σε κατάλληλα καταλύματα για όλους τους άστεγους. Η επαρκής στέγαση νοείται με όρους ασφάλειας ιδιοκτησίας, οικονομικής προσιτότητας, συνθηκών διαβίωσης, προσβασιμότητας, τοποθεσίας και πολιτιστικής επάρκειας. Η αρχή θέτει επίσης τον πήχη πιο ψηλά καθώς προάγει την κοινωνική επανένταξη των άστεγων, μέσω της παροχής υποστηρικτικών κοινωνικών υπηρεσιών.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη

Τα κράτη μέλη καλούνται να θεσπίσουν μέτρα, και πιο συγκεκριμένα εθνικές, περιφερειακές ή τοπικές πολιτικές για τη στέγαση, τόσο σε χρήμα όσο και σε είδος, με στόχο τη στήριξη της καθολικής και ταχείας πρόσβασης σε καταλύματα για τα άτομα που βρίσκονται σε οποιοδήποτε είδος κατάστασης έκτακτης ανάγκης, καθώς και την ενίσχυση της κάλυψης και της ικανότητας των υποστηρικτικών κοινωνικών υπηρεσιών προκειμένου να προσδώσουν ισχύ στην αρχή.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Η μεταρρύθμιση στον τομέα της κοινωνικής στέγασης, η προσβασιμότητα και η οικονομική προσιτότητα της στέγασης, καθώς και η αποτελεσματικότητα των παροχών στέγασης παρακολουθούνται και αξιολογούνται στο πλαίσιο της διαδικασίας του ευρωπαϊκού εξαμήνου. Η ανοικτή μέθοδος συντονισμού στην Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας διασφαλίζει τον συντονισμό των πολιτικών και παρακολουθεί την πρόοδο των κρατών μελών.

Η εφαρμογή της αρχής θα στηριχθεί από τα ταμεία της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων για επενδύσεις στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης για υποδομές στέγασης, του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου για κοινωνικές υπηρεσίες και του Ταμείου Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους για επισιτιστική βοήθεια σε άστεγους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει επίσης οικονομικά διάφορες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της προαγωγής της κοινωνικής ένταξης και της μείωσης της φτώχειας, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων που ασχολούνται με το ζήτημα των αστέγων.

Πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες

1. Το ενωσιακό κεκτημένο    

α) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το άρθρο 36 του Χάρτη προβλέπει ότι η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται την πρόσβαση στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος, όπως αυτό προβλέπεται στην εθνική νομοθεσία και πρακτικές, σύμφωνα με τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να προαχθεί η κοινωνική και εδαφική συνοχή της Ένωσης.

β) Οι νομοθετικές εξουσίες και τα όριά τους

Σύμφωνα με το άρθρο 151 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), ένας από τους βασικούς στόχους της Ένωσης και των κρατών μελών της είναι η διασφάλιση κατάλληλης κοινωνικής προστασίας και η καταπολέμηση του αποκλεισμού. Το άρθρο 14 της ΣΛΕΕ προβλέπει ότι η Ένωση και τα κράτη μέλη της, εντός του πλαισίου των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους και εντός του πεδίου εφαρμογής της Συνθήκης, διασφαλίζουν ότι οι υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος εκπληρώνουν τον σκοπό τους. Το πρωτόκολλο αριθ. 26 αναγνωρίζει τον βασικό ρόλο και την ευρεία διακριτική ευχέρεια των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών αρχών όσον αφορά την παροχή, την ανάθεση και την οργάνωση αυτών των υπηρεσιών και την πολυμορφία τους εντός της Ένωσης. Ομοίως, το εν λόγω πρωτόκολλο επισημαίνει ότι οι αξίες της ποιότητας, της ασφάλειας και της οικονομικής προσιτότητας, η ίση μεταχείριση, η καθολική πρόσβαση και τα δικαιώματα των χρηστών είναι κοινές αξίες της Ένωσης όσον αφορά τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος. Η δήλωση αριθ. 22 που προσαρτάται στη Συνθήκη του Άμστερνταμ ορίζει ότι, κατά την κατάρτιση μέτρων στο πλαίσιο του άρθρου 114 της Συνθήκης, τα θεσμικά όργανα της Ένωσης πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία. Το άρθρο 106 της ΣΛΕΕ ορίζει ότι οι επιχειρήσεις που είναι επιφορτισμένες με τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος υπόκεινται στους κανόνες της συνθήκης, ιδίως στους κανόνες ανταγωνισμού, κατά το μέτρο που η εφαρμογή των κανόνων αυτών δεν εμποδίζει, νομικά ή πραγματικά, την εκπλήρωση της ιδιαίτερης αποστολής που τους έχει ανατεθεί.

γ) Ισχύοντα μέτρα

Στο πλαίσιο ποιότητάς της, 138 η Επιτροπή έχει ήδη αναγνωρίσει τη σημασία των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος ως ακρογωνιαίου λίθου του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, καθώς και τη δέσμευσή της για διασφάλιση της πρόσβασης όλων των πολιτών σε βασικές υπηρεσίες. Προκειμένου να αποσαφηνιστεί το νομικό πλαίσιο για την παροχή τέτοιων υπηρεσιών, τόσο η νομοθεσία για τις κρατικές ενισχύσεις όσο και η νομοθεσία για τις δημόσιες συμβάσεις (παραχώρηση) έχουν απλουστευτεί και έχουν αποσαφηνιστεί όσον αφορά τα οφέλη των δημόσιων αρχών και των τελικών χρηστών. Οι νέες δέσμες κανόνων παρέχουν περισσότερη ασφάλεια δικαίου και απλούστευση για τις δημόσιες αρχές και τις επιχειρήσεις. 139

Η τομεακή νομοθεσία που θεσπίζεται σε επίπεδο Ένωσης λαμβάνει πάντα υπόψη προσεκτικά την ανάγκη για αύξηση του ανταγωνισμού και της χρήσης μηχανισμών της αγοράς, καθώς και την ανάγκη να διασφαλίζεται ότι κάθε πολίτης συνεχίζει να έχει πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υψηλής ποιότητας σε προσιτές τιμές. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στους κλάδους δικτύων, από τις τηλεπικοινωνίες μέχρι τις μεταφορές. Στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, για παράδειγμα, η οδηγία 22/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 140 (οδηγία καθολικής υπηρεσίας) εξασφαλίζει ότι η απελευθέρωση υπηρεσιών και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός συνοδεύονται από ένα ρυθμιστικό πλαίσιο το οποίο διασφαλίζει την παροχή ενός καθορισμένου ελάχιστου συνόλου υπηρεσιών σε όλους τους τελικούς χρήστες σε προσιτή τιμή.

Στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών, ο κανονισμός (ΕΕ) 1307/2007 της Επιτροπής 141 ορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι αρμόδιες αρχές μπορούν να ενεργούν για να εξασφαλίζουν την προσφορά υπηρεσιών γενικού συμφέροντος, οι οποίες θα είναι, μεταξύ άλλων, πολυπληθέστερες, ασφαλέστερες, υψηλότερης ποιότητας ή λιγότερο δαπανηρές, από εκείνες που θα μπορούσαν να προσφέρουν από μόνες τους οι δυνάμεις της αγοράς. Ο κανονισμός (ΕΕ) 2338/2016 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με το άνοιγμα της αγοράς εγχώριων επιβατικών σιδηροδρομικών μεταφορών 142 (υποχρεώσεις παροχής δημόσιας υπηρεσίας (ΥΔΥ)), τροποποιεί τον προηγούμενο κανονισμό σχετικά με την ανάθεση δημοσίων συμβάσεων υπηρεσιών στον τομέα των μεταφορών ορίζοντας σαφέστερους κανόνες σχετικά με τον προσδιορισμό των υποχρεώσεων παροχής δημόσιας υπηρεσίας και του πεδίου εφαρμογής τους, καθώς και ένα νέο πλαίσιο το οποίο διασφαλίζει ότι οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις δεν θα υφίστανται διακρίσεις όσον αφορά τις συνθήκες πρόσβασης σε σιδηροδρομικό τροχαίο υλικό, γεγονός που θα τους παράσχει κίνητρα να συμμετέχουν σε διαδικασίες διαγωνισμού για τη σύναψη δημόσιων συμβάσεων παροχής σιδηροδρομικών υπηρεσιών.

Στον τομέα της ενέργειας, στην οδηγία 2009/72/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 143 (οδηγία για την ηλεκτρική ενέργεια) περιλαμβάνεται υποχρέωση παροχής καθολικής υπηρεσίας, η οποία ορίζει με σαφήνεια ότι οι πολίτες της Ένωσης και, όταν αυτό κρίνεται σκόπιμο από τα κράτη μέλη, οι μικρές επιχειρήσεις, θα πρέπει να μπορούν να απολαμβάνουν υποχρεώσεις δημόσιας υπηρεσίας, ιδίως όσον αφορά την ασφάλεια εφοδιασμού και τις διαφανείς, μη εισάγουσες διακρίσεις και εύλογες τιμές.

Η πολιτική της Ένωσης στον τομέα υδάτων βασίζεται στην αρχή ότι η προσιτή τιμή των υπηρεσιών ύδατος είναι καθοριστικής σημασίας. Η οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να διασφαλίζουν ότι η τιμή που χρεώνεται στους καταναλωτές για το νερό αντικατοπτρίζει το πραγματικό κόστος της χρήσης του νερού. Αυτό αποτελεί κίνητρο για βιώσιμη χρήση των περιορισμένων υδάτινων πόρων. 144  

Στον χρηματοπιστωτικό τομέα, η οδηγία 2014/92 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 145  επιτρέπει στους καταναλωτές στην Ευρώπη να ανοίγουν λογαριασμό σε οποιονδήποτε πάροχο υπηρεσιών πληρωμών στην Ένωση, ανεξάρτητα από το κράτος μέλος διαμονής τους. Επιπλέον, οι καταναλωτές έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε λογαριασμό με βασικά χαρακτηριστικά (τα οποία περιλαμβάνουν αναλήψεις, τραπεζικά εμβάσματα και χρεωστική κάρτα), ανεξάρτητα από το κράτος μέλος διαμονής τους ή την προσωπική οικονομική τους κατάσταση.

2. Πεδίο εφαρμογής και αλλαγές που εισάγει ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

Ο πυλώνας προβλέπει το δικαίωμα σε βασικές υπηρεσίες και παραθέτει ενδεικτικά ορισμένες από αυτές τις υπηρεσίες που είναι ύψιστης σημασίας για την καθημερινότητά μας. Τα κράτη μέλη διατηρούν την αρμοδιότητα να καθορίζουν, να οργανώνουν, να παρέχουν και να χρηματοδοτούν τέτοιες υπηρεσίες σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, το γεγονός ότι οι βασικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που παρέχονται σε διασυνοριακό επίπεδο, θα πρέπει να διατίθενται σε όλους, επαναλαμβάνει τη σημασία που η Ένωση αποδίδει σε υπηρεσίες που βρίσκονται στο επίκεντρο του κοινωνικού μας μοντέλου. Πιο συγκεκριμένα, το δικαίωμα στην ύδρευση και στην αποχέτευση είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους πολίτες της Ένωσης, οι οποίοι μόλις πρόσφατα παρουσίασαν μια πρωτοβουλία πολιτών σε αυτόν τον τομέα.

Ορισμένες από αυτές τις υπηρεσίες καλύπτονται από υποχρεώσεις καθολικής υπηρεσίας από την τομεακή νομοθεσία της Ένωσης ώστε να διασφαλίζεται ότι οι υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος καθίστανται διαθέσιμες σε όλους τους πελάτες και χρήστες σε ένα κράτος μέλος και σε όλα τα κράτη μέλη, ανεξάρτητα από τη γεωγραφική τους θέση, σε καθορισμένη ποιότητα και, λαμβανομένων υπόψη των ειδικών εθνικών περιστάσεων, σε προσιτή τιμή. Ο πυλώνας αναγνωρίζει την ανάγκη διευκόλυνσης της πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες για όσους έχουν ανάγκη. Η προσβασιμότητα των βασικών υπηρεσιών σε συνδυασμό με τη διαθεσιμότητα και την οικονομική προσιτότητα είναι καίριας σημασίας για τη διασφάλιση ίσης πρόσβασης για όλους, καθώς και για τα άτομα με αναπηρία και τους ηλικιωμένους.

3. Εφαρμογή

α) Τι μπορούν να κάνουν τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι

Τα κράτη μέλη διατηρούν την αρμοδιότητα να καθορίζουν, να οργανώνουν, να παρέχουν και να χρηματοδοτούν βασικές υπηρεσίες σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Δεδομένου ότι τα μέτρα της Ένωσης ενστερνίζονται την αρχή ότι οι βασικές υπηρεσίες θα πρέπει να διατίθενται σε όλους, η οποία αποτελεί τον πυρήνα του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, τα κράτη μέλη καλούνται να υπερβούν αυτούς τους κανόνες ώστε να προσδώσουν ισχύ στην αρχή.

Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές σε ολόκληρη την Ένωση. Σε εθνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να στηρίζουν την εφαρμογή αυτής της αρχής μέσω της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή σχετικών πολιτικών.

β) Πρόσφατες και εν εξελίξει πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ

Στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, στο πλαίσιο της προτεινόμενης αναθεώρησης του κανονιστικού πλαισίου για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες 146 τα κράτη μέλη θα οφείλουν να εξασφαλίζουν οικονομικά προσιτή πρόσβαση για όλους τους τελικούς χρήστες σε υπηρεσίες λειτουργικής πρόσβασης στο διαδίκτυο και φωνητικών επικοινωνιών. Όταν τα κράτη μέλη διαπιστώνουν έλλειψη οικονομικής προσιτότητας, δύνανται να υποχρεώνουν τις επιχειρήσεις να παρέχουν προσιτές τιμολογιακές επιλογές και «δικαίωμα σύναψης σύμβασης» για τους τελικούς χρήστες με χαμηλό εισόδημα ή ειδικές κοινωνικές ανάγκες. Ο προτεινόμενος κώδικας περιλαμβάνει επίσης μια διάταξη η οποία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να εξασφαλίζουν, λαμβανομένων υπόψη των εθνικών συνθηκών, ότι λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για τους τελικούς χρήστες με αναπηρία, ώστε να εξασφαλίζονται η οικονομική προσιτότητα του τερματικού εξοπλισμού τους, ειδικός εξοπλισμός και ειδικές υπηρεσίες που ενισχύουν την ισότιμη πρόσβαση.

Η δέσμη μέτρων για την καθαρή ενέργεια, που εγκρίθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2016, περιλαμβάνει επίσης προτάσεις για έναν νέο σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η πρόταση για την αναδιατύπωση της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια (οδηγία 2009/72/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου) δεν τροποποιεί τις διατάξεις σχετικά με τις υποχρεώσεις παροχής δημόσιας υπηρεσίας στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά ενισχύει τις διατάξεις που αφορούν την ενδυνάμωση της θέσης και την προστασία των καταναλωτών. Διατυπώνει κατά λεπτομερέστερο τρόπο τα δικαιώματα των καταναλωτών όσον αφορά τις συμβάσεις, τις δυνατότητες για ενεργειακές κοινότητες και ενεργούς καταναλωτές και το δικαίωμα σε έξυπνους μετρητές. Η πρόταση προβλέπει επίσης πιο λεπτομερείς διατάξεις σχετικά με την προστασία των ευάλωτων καταναλωτών και την υποχρέωση των κρατών μελών να ορίζουν κριτήρια για τη μέτρηση της ενεργειακής φτώχειας, για την οποία θα πρέπει να υποβάλλουν έκθεση στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης διαδικασίας υποβολής έκθεσης προόδου για τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα. Επιπλέον, η δέσμη μέτρων ορίζει μια νέα προσέγγιση για την προστασία των ευάλωτων καταναλωτών, η οποία περιλαμβάνει επίσης την παροχή βοήθειας στα κράτη μέλη ώστε να μπορέσουν να μειώσουν το κόστος της ενέργειας για τους καταναλωτές μέσω της στήριξης επενδύσεων στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης. Επιπλέον, στο πλαίσιο των προσπαθειών της για την ενδυνάμωση της θέσης και την προστασία των καταναλωτών, η Επιτροπή προτείνει ορισμένες δικονομικές εγγυήσεις πριν από την αποσύνδεση ενός καταναλωτή. Η Επιτροπή προβαίνει επίσης στη σύσταση παρατηρητηρίου για την ενεργειακή φτώχεια, με στόχο την απόκτηση καλύτερων στοιχείων σχετικά με το πρόβλημα και τις λύσεις του, καθώς και την παροχή βοήθειας στα κράτη μέλη στις προσπάθειές τους για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας 147 .

Επιπλέον, η πρόταση WiFi4EU 148  αναγνωρίζει ότι πρέπει να εξασφαλιστεί ότι το κοινωνικό σύνολο ενθαρρύνεται να αξιοποιεί τις ευκαιρίες που προσφέρει ο ψηφιακός μετασχηματισμός. Η πρόταση θα παράσχει οικονομικά κίνητρα προς όφελος των τοπικών δημόσιων αρχών που επιθυμούν να προσφέρουν δωρεάν και υψηλής χωρητικότητας τοπική ασύρματη συνδεσιμότητα μέσω σημείων πρόσβασης στα τοπικά δημόσια κέντρα, είτε εντός των εγκαταστάσεων είτε σε εξωτερικούς χώρους που είναι προσβάσιμοι στο κοινό.

Στον τομέα της ύδρευσης και της αποχέτευσης, η Επιτροπή έχει προγραμματίσει για το 2017 να προβεί σε αναθεώρηση της οδηγίας για το πόσιμο νερό 149 σε συνέχεια της πρωτοβουλίας ευρωπαίων πολιτών «Right2Water». 150

Η Επιτροπή εξακολουθεί να στηρίζει τις διαπραγματεύσεις για την έγκριση από τον νομοθέτη της Ένωσης της προτεινόμενης ευρωπαϊκής πράξης για την προσβασιμότητα 151 . Η πράξη αποσκοπεί στη διασφάλιση της προσβασιμότητας ορισμένων προϊόντων και υπηρεσιών στην εσωτερική αγορά, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων βασικών υπηρεσιών όπως οι υπηρεσίες ηλεκτρονικής επικοινωνίας και οπτικοακουστικών μέσων.

(1)

Σύσταση του Συμβουλίου, της 22ας Απριλίου 2013, για τη θέσπιση εγγυήσεων για τη νεολαία (ΕΕ C 120 της 26.4.2013, σ. 1).

(2)

Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 2006, σχετικά με τις βασικές ικανότητες της διά βίου μάθησης (ΕΕ L 394 της 30.12.2006, σ. 10).

(3)

Σύσταση του Συμβουλίου, της 28ης Ιουνίου 2011, σχετικά με πολιτικές για τη μείωση των ποσοστών πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου (ΕΕ C 191 της 1.7.2011, σ. 1).

(4)

Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Ιουνίου 2009, για τη δημιουργία ευρωπαϊκού πλαισίου αναφοράς για τη διασφάλιση της ποιότητας στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕ C 155 της 8.7.2009, σ. 1).

(5)

Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Απριλίου 2008, σχετικά με τη θέσπιση του ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελματικών προσόντων για τη διά βίου μάθηση (ΕΕ C 111 της 6.5.2008, σ. 1).

(6)

Σύσταση του Συμβουλίου της 20ής Δεκεμβρίου 2012 για την επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης (EE C 398, 22.12.2012, σ. 1).

(7)

Ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Νέο θεματολόγιο δεξιοτήτων για την Ευρώπη» (COM(2016) 381 final, της 10.6.2016).

(8)

ΕΕ C 484 της 24.12.2006, σ.1.

(9)

Απόφαση αριθ. 2241/2004/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 2004, σχετικά με το ενιαίο κοινοτικό πλαίσιο για τη διαφάνεια των επαγγελματικών προσόντων και ικανοτήτων (Europass) (ΕΕ L 390 της 31.12.2004, σ. 6).

(10)

 COM(2016) 940 final.

(11)

https://ec.europa.eu/migrant-integration/news/europe-integration-action-plan-of-third-country-nationals-launched.

(12)

  Οδηγία 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουλίου 2006, για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης (αναδιατύπωση), (ΕΕ L 204 της 26.7.2006, σ. 23).

(13)

Σύσταση της Επιτροπής, της 7ης Μαρτίου 2014, σχετικά με την ενίσχυση της αρχής της ισότητας της αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών μέσω της διαφάνειας (EE L 69, 8.3.2014, σ. 112).

(14)

  Οδηγία 79/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 1978, περί της προοδευτικής εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών σε θέματα κοινωνικής ασφαλίσεως (ΕΕ L 6 της 10.1.1979, σ. 24).

(15)

  Οδηγία 2004/113/ΕΚ του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2004, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών (ΕΕ L 373 της 21.12.2004, σ. 37).

(16)

Οδηγία 2010/41/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Ιουλίου 2010, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών που ασκούν αυτοτελή επαγγελματική δραστηριότητα (ΕΕ L 180 της 15.7.2010, σ. 1).

(17)

  Οδηγία 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Οκτωβρίου 1992, σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων (δέκατη ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16 παράγραφος 1 της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ) (ΕΕ L 348 της 28.11.1992, σ. 1).

(18)

Οδηγία 2010/18/ΕΕ του Συμβουλίου, της 8ης Μαρτίου 2010, σχετικά με την εφαρμογή της αναθεωρημένης συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια που συνήφθη από τις οργανώσεις BUSINESSEUROPE, UEAPME, CEEP και ETUC και με την κατάργηση της οδηγίας 96/34/EK (ΕΕ L 68 της 18.3.2010, σ. 13).

(19)

SWD (2015)278.

(20)

COM(2012) 614.

(21)

COM(2016) 111 final.

(22)

Οδηγία 2000/43/ΕΚ του Συμβουλίου της 29ης Ιουνίου 2000 περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής (ΕΕ L 180 της 19.7.2000, σ. 22).

(23)

Οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2000, για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία (ΕΕ L 303 της 2.12.2000, σ. 16).

(24)

Απόφαση του Συμβουλίου, της 26ης Νοεμβρίου 2009, σχετικά με τη σύναψη, από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες (ΕΕ L 23 της 27.1.2010, σ. 35).

(25)

Οδηγίες σχετικά με: την οικογενειακή επανένωση, τη μπλε κάρτα, την ενιαία άδεια, τους ερευνητές, τους σπουδαστές, την αναγνώριση ως δικαιούχου διεθνούς προστασίας, τους εποχιακούς εργαζομένους και τους ενδοεπιχειρησιακά μετατιθέμενους εργαζόμενους.

(26)

Σύσταση του Συμβουλίου, της 9ης Δεκεμβρίου 2013, για αποτελεσματικά μέτρα ένταξης των Ρομά στα κράτη μέλη (ΕΕ C 378 της 24.12.2013, σ. 1).

(27)

Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης των προσώπων ανεξαρτήτως θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού {SEC(2008) 2180} {SEC(2008) 2181}.

(28)

Για παράδειγμα, βλ. απόφαση (EE) 2015/1848 του Συμβουλίου, της 5ης Οκτωβρίου 2015, σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών για το 2015 (ΕΕ L 268 της 15.10.2015, σ. 28).

(29)

Σύσταση του Συμβουλίου, της 22ας Απριλίου 2013, για τη θέσπιση εγγυήσεων για τη νεολαία (ΕΕ C 120 της 26.4.2013, σ. 1).

(30)

Σύσταση του Συμβουλίου της 15ης Φεβρουαρίου 67 για την ένταξη των μακροχρονίως ανέργων στην αγορά εργασίας (ΕΕ C 67 της 20.2.2016, σ. 1).

(31)

Σύσταση της Επιτροπής 2008/867/ΕΚ, της 3ης Οκτωβρίου 2008, σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας (ΕΕ L 307 της 18.11.2008, σ. 11).

(32)

COM(2012) 795 final.

(33)

http://ec.europa.eu/growth/sectors/social-economy/enterprises/expert-groups_en

(34)

 Απόφαση αριθ. 573/2014/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Μαΐου 2014, σχετικά με την ενισχυμένη συνεργασία των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης (ΔΥΑ) (ΕΕ L 159 της 28.5.2014, σ. 32).

(35)

Κανονισμός (ΕΕ) 2016/589 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Απριλίου 2016, για το ευρωπαϊκό δίκτυο υπηρεσιών απασχόλησης (EURES), την πρόσβαση των εργαζομένων σε υπηρεσίες κινητικότητας και την περαιτέρω ενοποίηση των αγορών εργασίας και για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 492/2011 και (ΕΕ) αριθ. 1296/2013 (ΕΕ L 107 της 22.4.2016, σ. 1).

(36)

COM(2016) 646 final.

(37)

 COM(2016) 940 final.

(38)

C(2017) 2610.

(39)

https://ec.europa.eu/migrant-integration/news/europe-integration-action-plan-of-third-country-nationals-launched.

(40)

Οδηγία 97/81/ΕΚ του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1997, σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για την εργασία μερικής απασχόλησης που συνήφθη από την UNICE, τη CEEP και τη CES (ΕΕ L 14 της 20.1.1998, σ. 9).

(41)

Οδηγία 1999/70/ΕΚ του Συμβουλίου, της 28ης Ιουνίου 1999, σχετικά με τη συμφωνία πλαίσιο για την εργασία ορισμένου χρόνου που συνήφθη από τη CES, την UNICE και το CEEP (EE L 175 της 10.7.1999, σ. 43).

(42)

Οδηγία 2008/104/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 19ης Νοεμβρίου 2008, περί της εργασίας μέσω εταιρείας προσωρινής απασχόλησης (ΕΕ L 327 της 5.12.2008, σ. 9).

(43)

Οδηγία 91/533/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 14ης Οκτωβρίου 1991, σχετικά με την υποχρέωση του εργοδότη να ενημερώνει τον εργαζόμενο για τους όρους που διέπουν τη σύμβαση ή τη σχέση εργασίας (ΕΕ L 288 της 18.10.1991, σ. 32).

(44)

Βλέπε εν προκειμένω την ανακοίνωση της Επιτροπής, της 2ας Ιουνίου 2016, με τίτλο «Ευρωπαϊκή ατζέντα για μια συνεργατική οικονομία», COM(2016) 356 final.

(45)

Ανακοίνωση της Επιτροπής, Πρόγραμμα δράσης για την επιχειρηματικότητα 2020, COM (2012) 795 final της 9.1.2013.

(46)

http://ec.europa.eu/growth/sectors/social-economy/enterprises/expert-groups_en

(47)

Οδηγία 2009/50/ΕΚ του Συμβουλίου, της 25ης Μαΐου 2009, σχετικά με τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης (ΕΕ L 155 της 18.6.2009, σ. 17).

(48)

 C(2017) 2611.

(49)

C(2017) 2610.

(50)

Για παράδειγμα, βλ. απόφαση (EE) 2015/1848 του Συμβουλίου, της 5ης Οκτωβρίου 2015, σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών για το 2015 (ΕΕ L 268 της 15.10.2015, σ. 28).

(51)

Για παράδειγμα, βλ. τη σύσταση του Συμβουλίου, της 21ης Μαρτίου 2017, σχετικά με την οικονομική πολιτική της ζώνης του ευρώ. ΕΕ C 92, της 24.3.2017, σ. 1.

(52)

ΕΕ L 306 της 23.11.2011, σ. 25.

(53)

Σύσταση του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 2016, σχετικά με τη σύσταση εθνικών συμβουλίων παραγωγικότητας (ΕΕ C 349 της 24.9.2016, σ. 1).

(54)

ΕΕ L 307 της 18.11.2008, σ. 11.

(55)

Ο Κοινοτικός Χάρτης των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων της 9ης Δεκεμβρίου 1989.

(56)

Οδηγία 91/533/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 14ης Οκτωβρίου 1991, σχετικά με την υποχρέωση του εργοδότη να ενημερώνει τον εργαζόμενο για τους όρους που διέπουν τη σύμβαση ή τη σχέση εργασίας (ΕΕ L 288 της 18.10.1991, σ. 32).

(57)

Οδηγία 2001/23/ΕΚ του Συμβουλίου, της 12ης Μαρτίου 2001, περί προσεγγίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών, σχετικά με τη διατήρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων σε περίπτωση μεταβιβάσεων επιχειρήσεων, εγκαταστάσεων ή τμημάτων εγκαταστάσεων ή επιχειρήσεων (ΕΕ L 82 της 22.3.2001, σ. 6).

(58)

Οδηγία 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Οκτωβρίου 1992, σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων, (ΕΕ L 348 της 28.11.1992, σ. 1).

(59)

Οδηγία 2010/18/ΕΕ του Συμβουλίου, της 8ης Μαρτίου 2010, σχετικά με την εφαρμογή της αναθεωρημένης συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια που συνήφθη από τις οργανώσεις BUSINESSEUROPE, UEAPME, CEEP και ETUC (ΕΕ L 68 της 18.3.2010, σ. 13).

(60)

Άλλες οδηγίες της ΕΕ κατά των διακρίσεων (όπως η οδηγία 2006/54/ΕΚ ή η οδηγία 2000/43/ΕΚ) προβλέπουν επίσης ειδική προστασία έναντι της καταχρηστικής απόλυσης.

(61)

Οδηγία 97/81/ΕΚ του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1997, σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για την εργασία μερικής απασχόλησης που συνήφθη από την UNICE, τη CEEP και τη CES (ΕΕ L 14 της 20.1.1998, σ. 9).

(62)

  Οδηγία 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουλίου 2006, για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης (αναδιατύπωση), (ΕΕ L 204 της 26.7.2006, σ. 23).

(63)

Οδηγία 2010/41/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Ιουλίου 2010, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών που ασκούν αυτοτελή επαγγελματική δραστηριότητα (ΕΕ L 180 της 15.7.2010, σ. 1).

(64)

Οδηγία 2010/18/ΕΕ του Συμβουλίου, της 8ης Μαρτίου 2010, σχετικά με την εφαρμογή της αναθεωρημένης συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια που συνήφθη από τις οργανώσεις BUSINESSEUROPE, UEAPME, CEEP και ETUC και με την κατάργηση της οδηγίας 96/34/EK (ΕΕ L 68 της 18.3.2010, σ. 13).

(65)

Οδηγία 98/59/ΕΚ του Συμβουλίου για προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών που αφορούν τις ομαδικές απολύσεις, ΕΕ L 225 της 12.8.1998, σ. 16.

(66)

 Σύσταση του Συμβουλίου, της 10ης Μαρτίου 2014, σχετικά με ένα ποιοτικό πλαίσιο για τις περιόδους πρακτικής άσκησης, (ΕΕ C 88 της 27.3.2014, σ. 1).

(67)

C(2017) 2611.

(68)

Οδηγία 2002/14/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαρτίου 2002, περί θεσπίσεως γενικού πλαισίου ενημερώσεως και διαβουλεύσεως των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΕΕ L 80 της 23.3.2002, σ. 29).

(69)

ΕΕ L 122 της 16.5.2009, σ. 28.

(70)

Οδηγία 98/59/ΕΚ του Συμβουλίου, της 20ής Ιουλίου 1998, για προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών που αφορούν τις ομαδικές απολύσεις (ΕΕ L 225 της 12.8.1998, σ. 16).

(71)

Οδηγία 2001/23/ΕΚ του Συμβουλίου, της 12ης Μαρτίου 2001, περί προσεγγίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών, σχετικά με τη διατήρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων σε περίπτωση μεταβιβάσεων επιχειρήσεων, εγκαταστάσεων ή τμημάτων εγκαταστάσεων ή επιχειρήσεων (ΕΕ L 82 της 22.3.2001, σ. 16).

(72)

Ανακοίνωση της Επιτροπής, Πλαίσιο ποιότητας της ΕΕ για την πρόβλεψη της αλλαγής και την αναδιάρθρωση, COM(2013) 0882 final της 13.12.2013.

(73)

Νέα αρχή για τον κοινωνικό διάλογο — Δήλωση της Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων της 16ης Ιουνίου 2016.

(74)

COM(2013) 882.

(75)

Οδηγία 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Οκτωβρίου 1992, σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων (ΕΕ L 348 της 28.11.1992, σ. 1).

(76)

Οδηγία 2010/41/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Ιουλίου 2010, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών που ασκούν αυτοτελή επαγγελματική δραστηριότητα (ΕΕ L 180 της 15.7.2010, σ. 1).

(77)

Οδηγία 2010/18/ΕΕ του Συμβουλίου, της 8ης Μαρτίου 2010, σχετικά με την εφαρμογή της αναθεωρημένης συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια που συνήφθη από τις οργανώσεις BUSINESSEUROPE, UEAPME, CEEP και ETUC (ΕΕ L 68 της 18.3.2010, σ. 13).

(78)

Οδηγία 97/81/ΕΚ του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1997, σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για την εργασία μερικής απασχόλησης που συνήφθη από την UNICE, τη CEEP και τη CES (ΕΕ L 14 της 20.1.1998, σ. 9).

(79)

COM(2017) 252 και COM(2017) 253.

(80)

Οδηγία 89/391/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 12ης Ιουνίου 1989, σχετικά με την εφαρμογή μέτρων για την προώθηση της βελτίωσης της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων κατά την εργασία (ΕΕ 1989 L 183 της 29.6.1989, σ. 1).

(81)

Κανονισμός (EΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου 2016, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων) (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ), (ΕΕ L 119 της 4.5.2016, σ. 1–88).

(82)

Οδηγία 95/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Οκτωβρίου 1995, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών.

(83)

COM(2017) 12 final της 10ης Ιανουαρίου 2017.

(84)

Οδηγία 2004/37/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, σχετικά με την προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που συνδέονται με την έκθεση σε καρκινογόνους ή μεταλλαξιγόνους παράγοντες κατά την εργασία (έκτη ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16 παράγραφος 1 της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ του Συμβουλίου) (ΕΕ L 158 της 30.4.2004, σ. 50).

(85)

COM(2016) 248 και COM(2017) 11.

(86)

Συμπεράσματα της Προεδρίας, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης, 15-16 Μαρτίου 2002, έγγραφο SN 100/1/02 REV 1.

(87)

Μέχρι το 2020 τουλάχιστον το 95 % των παιδιών (από την ηλικία των 4 ετών μέχρι την ηλικία υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης) θα πρέπει να συμμετέχουν σε προσχολική εκπαίδευση.

(88)

Σύσταση 2008/867/ΕΚ της Επιτροπής σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας (ΕΕ L 307 της 18.11.2008, σ. 11-14).

(89)

ΕΕ C 191 της 1.7.2011, σ. 1.

(90)

Ανακοίνωση της Επιτροπής, Προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα: Παροχή σε όλα τα παιδιά μας του καλύτερου δυνατού ξεκινήματος για τον κόσμο του αύριο, COM(2011) 66 final.

(91)

ΕΕ C 175 της 15.6.2011, σ. 8.

(92)

Σύσταση 2013/112/EΕ της Επιτροπής με τίτλο «Επένδυση στα παιδιά: Σπάζοντας τον κύκλο της μειονεξίας» (ΕΕ L 59 της 2.3.2013, σ. 5).

(93)

Πρόταση σχετικά με τις βασικές αρχές της για ένα ποιοτικό πλαίσιο για την προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, έκθεση της ομάδας εργασίας για την προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/repository/education/policy/strategic-framework/archive/documents/ecec-quality-framework_en.pdf.

(94)

Σύσταση 92/442/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 27ης Ιουλίου 1992, για τη σύγκλιση των στόχων και των πολιτικών κοινωνικής προστασίας (ΕΕ L 245 της 26.8.1992, σ. 49).

(95)

Σύσταση 92/441/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 24ης Ιουλίου 1992, ΕΕ L 245 της 26.8.1992, σ. 46.

(96)

Οδηγία 2010/41/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Ιουλίου 2010, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών που ασκούν αυτοτελή επαγγελματική δραστηριότητα (ΕΕ L 180 της 15.7.2010, σ. 1).

(97)

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας (ΕΕ L 166 της 30.4.2004, σ. 1).

(98)

Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1231/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Νοεμβρίου 2010, για την επέκταση της εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 987/2009 στους υπηκόους τρίτων χωρών οι οποίοι δεν διέπονται ήδη από τους κανονισμούς αυτούς μόνον λόγω της ιθαγένειάς τους (ΕΕ L 344 της 29.12.2010, σ. 1).

(99)

Οδηγία του Συμβουλίου 2003/109/ΕΚ της 25ης Νοεμβρίου 2003 σχετικά με το καθεστώς υπηκόων τρίτων χωρών οι οποίοι είναι επί μακρόν διαμένοντες (ΕΕ L 16 της 23.1.2004, σ. 44). Για παράδειγμα, βλ. επίσης την οδηγία 2011/98/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011, σχετικά με ενιαία διαδικασία υποβολής αίτησης για τη χορήγηση στους υπηκόους τρίτων χωρών ενιαίας άδειας διαμονής και εργασίας στην επικράτεια κράτους μέλους και σχετικά με κοινό σύνολο δικαιωμάτων για τους εργαζομένους από τρίτες χώρες που διαμένουν νομίμως σε κράτος μέλος (ΕΕ L 343 της 23.12.2011, σ. 1).

(100)

Οδηγίες σχετικά με: την οικογενειακή επανένωση, τη μπλε κάρτα, την ενιαία άδεια, τους ερευνητές, τους σπουδαστές, την αναγνώριση ως δικαιούχου διεθνούς προστασίας, τους εποχιακούς εργαζομένους και τους ενδοεπιχειρησιακά μετατιθέμενους εργαζόμενους.

(101)

Ο κανονισμός εφαρμόζεται επίσης σε ειδικές μη ανταποδοτικού τύπου παροχές σε χρήμα που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά τόσο κοινωνικής ασφάλισης όσο και κοινωνικής πρόνοιας.

(102)

 C(2017) 2610.

(103)

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας (ΕΕ L 166 της 30.4.2004, σ. 1).

(104)

Σύσταση της Επιτροπής, της 3ης Οκτωβρίου 2008, σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας (ΕΕ L 307, 18.11.2008, σ. 11).

(105)

  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32014D0573&from=EN&lang3=choose&lang2=choose&lang1=EL  

(106)

 C(2017) 2610.

(107)

COM(2016) 815 final της 13.12.2006.

(108)

Σύσταση 92/441/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 24ης Ιουλίου 1992 (ΕΕ L 245 της 26.8.1992, σ. 46).

(109)

Σύσταση της Επιτροπής 2008/867/ΕΚ, της 3ης Οκτωβρίου 2008, σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας (ΕΕ L 307 της 18.11.2008, σ. 11), η οποία εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 17 Δεκεμβρίου 2008.

(110)

Σύσταση του Συμβουλίου, της 15ης Φεβρουαρίου 2016 (ΕΕ C 67 της 20.2.2016, σ. 1).

(111)

https://emin-eu.net/what-is-emin/

(112)

Οδηγία 79/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 1978, περί της προοδευτικής εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών σε θέματα κοινωνικής ασφαλίσεως (ΕΕ L 6 της 10.1.1979, σ. 24)· οδηγία 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουλίου 2006, για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης (ΕΕ L 2004 της 26.7.2006, σ. 23)· οδηγία 2004/113/ΕΚ του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2004, περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών (ΕΕ L 373 της 21.12.2004, σ. 37).

(113)

Κανονισμός αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας (ΕΕ L 166 της 30.4.2004, σ. 1).

(114)

Οδηγία 98/49/ΕΚ του Συμβουλίου, της 29ης Ιουνίου 1998, σχετικά με την προστασία των δικαιωμάτων συμπληρωματικής συνταξιοδότησης των μισθωτών και των μη μισθωτών που μετακινούνται εντός της Κοινότητας (ΕΕ L 209 της 25.7.1998, σ. 46) · οδηγία 2014/50/EE του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Απριλίου 2014, σχετικά με τις ελάχιστες προϋποθέσεις για την προαγωγή της κινητικότητας των εργαζομένων μεταξύ των κρατών μελών με τη βελτίωση της απόκτησης και της διατήρησης δικαιωμάτων συμπληρωματικής συνταξιοδότησης (ΕΕ L 128 της 30.4.2014, σ. 1)· οδηγία (ΕΕ) 2016/2341 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Δεκεμβρίου 2016, για τις δραστηριότητες και την εποπτεία των ιδρυμάτων που προσφέρουν υπηρεσίες επαγγελματικών συνταξιοδοτικών παροχών (ΙΕΣΠ) (ΕΕ L 354 της 23.12.2016, σ. 37).

(115)

  Σύσταση 92/442/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 27ης Ιουλίου 1992, για τη σύγκλιση των στόχων και των πολιτικών κοινωνικής προστασίας (ΕΕ L 245 της 26.8.1992, σ. 49).

(116)

C(2017) 2610.

(117)

Οδηγία 2001/83/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 6ης Νοεμβρίου 2001, περί κοινοτικού κώδικος για τα φάρμακα που προορίζονται για ανθρώπινη χρήση· κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 726/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 31ης Μαρτίου 2004, για τη θέσπιση κοινοτικών διαδικασιών χορήγησης άδειας και εποπτείας όσον αφορά τα φάρμακα που προορίζονται για ανθρώπινη και για κτηνιατρική χρήση και για τη σύσταση Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ενοποιημένη απόδοση: 05/06/2013).

(118)

https://ec.europa.eu/health/blood_tissues_organs/policy_el

(119)

  Σύσταση 92/442/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 27ης Ιουλίου 1992, για τη σύγκλιση των στόχων και των πολιτικών κοινωνικής προστασίας (ΕΕ L 245 της 26.8.1992, σ. 49).

(120)

  Σύσταση του Συμβουλίου, της 9ης Ιουνίου 2009, σχετικά με την ασφάλεια των ασθενών, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης και του ελέγχου των λοιμώξεων που συνδέονται με την υγειονομική περίθαλψη (ΕΕ C 151 της 3.7.2009).

(121)

Κανονισμός αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας (ΕΕ L 166 της 30.4.2004, σ. 1).

(122)

Οδηγία 2011/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2011, περί εφαρμογής των δικαιωμάτων των ασθενών στο πλαίσιο της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης (ΕΕ L 88, 4.4.2011, σ. 45-65).

(123)

Απόφαση του Συμβουλίου, της 26ης Νοεμβρίου 2009, σχετικά με τη σύναψη, από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες (ΕΕ L 23 της 27.1.2010, σ. 35).

(124)

Εξαιρουμένης της Ιρλανδίας που βρίσκεται επί του παρόντος στο στάδιο της οριστικοποίησης της διαδικασίας επικύρωσης.

(125)

Οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2000, για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία (ΕΕ L 303 της 2.12.2000, σ. 16).

(126)

  Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών – Ευρωπαϊκή στρατηγική για την αναπηρία 2010-2020: Ανανέωση της δέσμευσης για μια Ευρώπη χωρίς εμπόδια , COM/2010/0636 final.

(127)

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών όσον αφορά τις απαιτήσεις προσβασιμότητας για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες - COM/2015/0615 final - 2015/0278 (COD).

(128)

Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης των προσώπων ανεξαρτήτως θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού {SEC(2008) 2180} {SEC(2008) 2181}.

(129)

Σύσταση 92/442/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 27ης Ιουλίου 1992, για τη σύγκλιση των στόχων και των πολιτικών κοινωνικής προστασίας (ΕΕ L 245 της 26.8.1992, σ. 49).

(130)

Σύσταση 2008/867/ΕΚ της Επιτροπής σχετικά με την ενεργητική ένταξη των ατόμων που είναι αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας (ΕΕ L 307 της 18.11.2008, σ. 11-14).

(131)

Κανονισμός αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας (ΕΕ L 166 της 30.4.2004, σ. 1).

(132)

Σύμφωνα με τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες.

(133)

COM(2016) 815 final, της 13.12.2006.

(134)

ΕΕ L 307 της 18.11.2008, σ. 11.

(135)

Σύσταση 2013/112/EΕ της Επιτροπής, της 20ής Φεβρουαρίου 2013, Επένδυση στα παιδιά: Σπάζοντας τον κύκλο της μειονεξίας (ΕΕ L 59 της 2.3.2013, σ. 5-16).

(136)

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών, Πλαίσιο της ΕΕ για εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά μέχρι το 2020 [COM/2011/0173 τελικό].

(137)

Οδηγία 2012/29/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2012, για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας και για την αντικατάσταση της απόφασης-πλαισίου 2001/220/ΔΕΥ του Συμβουλίου (ΕΕ L 315 της 14.11.2012, σ. 57).

(138)

Ένα ποιοτικό πλαίσιο για υπηρεσίες κοινής ωφελείας στην Ευρώπη, COM(2011) 900 final.

(139)

https://ec.europa.eu/info/topics/single-market/services-general-interest_el

(140)

Οδηγία 2002/22/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Μαρτίου 2002, για την καθολική υπηρεσία και τα δικαιώματα των χρηστών όσον αφορά δίκτυα και υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών (οδηγία για την καθολική υπηρεσία) (ΕΕ L 108 της 24.4.2002, σ. 51).

(141)

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1307/2007 της Επιτροπής, της 8ης Νοεμβρίου 2007, για καθορισμό των κατ' αποκοπή τιμών κατά την εισαγωγή για τον καθορισμό της τιμής εισόδου ορισμένων οπωροκηπευτικών (ΕΕ L 291 της 9.11.2007, σ. 1).

(142)

Κανονισμός (ΕΕ) 2016/2338 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Δεκεμβρίου 2016, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1370/2007 σχετικά με το άνοιγμα της αγοράς εγχώριων επιβατικών σιδηροδρομικών μεταφορών (ΕΕ L 354 της 23.12.2016, σ. 22).

(143)

Οδηγία 2009/72/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Ιουλίου 2009 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την κατάργηση της οδηγίας 2003/54/ΕΚ (ΕΕ L 211 της 14.8.2009, σ. 55).

(144)

Η οδηγία για το πόσιμο νερό (οδηγία 98/83/ΕΚ) αφορά την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης. Στόχος της είναι να προστατεύσει την ανθρώπινη υγεία από βλαβερές επιπτώσεις τυχόν μόλυνσης του νερού που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση διασφαλίζοντας ότι είναι υγιεινό και καθαρό.

(145)

Οδηγία 2014/92 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 2014, για τη συγκρισιμότητα των τελών που συνδέονται με λογαριασμούς πληρωμών, την αλλαγή λογαριασμού πληρωμών και την πρόσβαση σε λογαριασμούς πληρωμών με βασικά χαρακτηριστικά (ΕΕ L 257 της 28.8.2014, σ. 214).

(146)

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του ευρωπαϊκού κώδικα ηλεκτρονικών επικοινωνιών (αναδιατύπωση) (COM(2016)590).

(147)

  http://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:d2648a37-c626-11e6-a6db-01aa75ed71a1.0001.02/DOC_1&format=PDF

(148)

Πρόταση για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1316/2013 και (ΕΕ) αριθ. 283/2014 όσον αφορά την προώθηση της συνδεσιμότητας στο διαδίκτυο στις τοπικές κοινότητες, COM (2016) 589.

(149)

Οδηγία 98/83/ΕΚ του Συμβουλίου, της 3ης Νοεμβρίου 1998, σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης (ΕΕ L 330 της 5.12.1998, σ. 32).

(150)

  http://ec.europa.eu/citizens-initiative/public/welcome?lg=el

(151)

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών όσον αφορά τις απαιτήσεις προσβασιμότητας για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες - COM/2015/0615 final - 2015/0278 (COD).