Ενίσχυση της καταπολέμησης της αδήλωτης εργασίας

Η παρούσα ανακοίνωση αναλύει τους παράγοντες που ευνοούν την ύπαρξη της παραοικονομίας. Περιέχει μια συνοπτική επισκόπηση των πολιτικών καταπολέμησης της αδήλωτης εργασίας βάσει των μέτρων που έχουν λάβει τα κράτη μέλη. Στη συνέχεια σκιαγραφεί τις δυνατότητες αμοιβαίας μάθησης βάσει των πρακτικών που έχουν αποφέρει αποτελέσματα στον εν λόγω τομέα. Τέλος, προσδιορίζει σειρά μέτρων και μεθόδων παρακολούθησης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο για την αποτελεσματική καταπολέμηση αυτού του φαινομένου.

ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών της 24ης Οκτωβρίου 2007 με τίτλο «Ενίσχυση της καταπολέμησης της αδήλωτης εργασίας» [COM(2007) 628 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

ΣΥΝΟΨΗ

Η αδήλωτη εργασία * εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική τροχοπέδη για την ανάπτυξη και την απασχόληση στην Ευρώπη. Επιπλέον, μειώνει τα φορολογικά έσοδα και πλήττει τη χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης. Σε επίπεδο επιχειρήσεων, δημιουργεί στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και περιορίζει την παραγωγικότητα.

Η αδήλωτη εργασία αποτελεί αιτία κοινωνικού ντάμπινγκ, κατά το μέτρο που υποσκελίζει τις δραστηριότητες που ασκούνται σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας και τα κοινωνικά δικαιώματα των εργαζομένων, τις αποδοχές και την κοινωνική ασφάλιση.

Το φαινόμενο αυτό όχι μόνο δεν υποχωρεί, αλλά τείνει να λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις σε ορισμένους τομείς δραστηριότητας και για ορισμένα είδη απασχόλησης.

Η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας στο επίκεντρο του προβληματισμού

Στην Πράσινη Βίβλο για την εργατική νομοθεσία, η Επιτροπή αντιμετωπίζει την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας ως βασική πρόκληση για τον εκσυγχρονισμό της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Ο δημόσιος διάλογος που προκλήθηκε από την εν λόγω Πράσινη Βίβλο δείχνει τη βούληση όλων των ενδιαφερομένων (κοινωνικοί εταίροι, διοικήσεις κ.λπ.) να ενισχυθεί η συνεργασία και να ενταθεί η ανταλλαγή πληροφοριών και καλών πρακτικών σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

Εξάλλου, είναι αποδεδειγμένο ότι η αδήλωτη εργασία συνδέεται άμεσα με τη λαθρομετανάστευση. Για το λόγο αυτό, η Επιτροπή πρότεινε πρόσφατα οδηγία για την επιβολή κυρώσεων στους εργοδότες που απασχολούν παράνομα διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών.

Η αδήλωτη εργασία: γεγονότα και αριθμοί

Πολλές πρόσφατες εξελίξεις φαίνεται ότι ευνοούν τη χρήση αδήλωτης εργασίας:

• η αύξηση της ζήτησης για οικιακές υπηρεσίες και υπηρεσίες φροντίδας λόγω της κοινωνικής και δημογραφικής εξέλιξης·
• η εμφάνιση λιγότερο ιεραρχικών σχέσεων εργασίας και πιο ευέλικτων συστημάτων πληρωμής·
• η άνθηση της αυτοαπασχόλησης, της υπεργολαβίας, των ευέλικτων συμβάσεων και της περιστασιακής εργασίας·
• η ευκολότερη συγκρότηση διασυνοριακών ομίλων επιχειρήσεων.

Μια πρόσφατη έρευνα του Ευρωβαρομέτρου [PDF (EN) (FR)] ανέδειξε τις ακόλουθες τάσεις:

• η νότια και η ανατολική Ευρώπη πλήττονται περισσότερο από την αδήλωτη εργασία·
• σε επίπεδο ΕΕ, το 5% των μισθωτών αναγνωρίζουν ότι πληρώνονται «με φακελάκι» (το ποσοστό αυτό κυμαίνεται από 3% ή λιγότερο στις περισσότερες χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης, στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία μέχρι άνω του 10% σε ορισμένες χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης)·
• η αδήλωτη εργασία θίγει περισσότερο τους φοιτητές, τους ανέργους και τους αυτοαπασχολούμενους·
• η πρακτική αυτή είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στους τομείς των δομικών κατασκευών και των οικιακών υπηρεσιών·
• ο παράγοντας «κίνδυνος» διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην απόφαση προσφυγής στην αδήλωτη εργασία: όσοι εκτιμούν ότι είναι απρόσβλητοι από οποιαδήποτε κύρωση είναι πιθανότερο να μην δηλώσουν το εισόδημά τους·
• φαίνεται ότι υπάρχει σχετική άγνοια των υφιστάμενων κυρώσεων·
• ως κύρια αιτία της αδήλωτης εργασίας προκύπτει η τάση αποφυγής των φορολογικών και διοικητικών επιβαρύνσεων.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας πρέπει να ερμηνευθούν με μεγάλη προσοχή, διότι πρόκειται για πιλοτική έρευνα επί περιορισμένου δείγματος προσώπων.

Εν γένει, η αδήλωτη εργασία εξ ορισμού δεν είναι εμφανής ούτε καταγεγραμμένη και μπορεί να ορίζεται διαφορετικά στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών. Έτσι, η στατιστική αξιολόγηση του φαινομένου σε επίπεδο ΕΕ παραμένει δύσκολη.

Το 2004 η Επιτροπή είχε πραγματοποιήσει μακροοικονομικές εκτιμήσεις σε επίπεδο κρατών μελών. Συνεπώς, οι εκτιμήσεις αυτές δεν λαμβάνουν υπόψη τις πρόσφατες εξελίξεις (αύξηση της μετανάστευσης, εκστρατείες νομιμοποίησης). Την εποχή εκείνη, προέκυψαν σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ των κρατών μελών, ενώ η αδήλωτη εργασία έφθανε μέχρι και το 20% (ή και περισσότερο) του ΑΕγχΠ σε ορισμένες χώρες της νότιας και της ανατολικής Ευρώπης. Τα στοιχεία αυτά παραμένουν έγκυρα στο σύνολό τους, με τη διαφορά ότι η θεαματική δημιουργία θέσεων εργασίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια προκάλεσε ύφεση του φαινομένου σε ορισμένα νέα κράτη μέλη.

Η πολιτική δράση κατά της αδήλωτης εργασίας

Δεδομένου ότι πρόκειται για πολύπλοκο και ετερογενές φαινόμενο, η αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας απαιτεί ταυτόχρονη παρέμβαση σε πολλά επίπεδα.

Σύμφωνα με την προσέγγιση που περιγράφεται στο ψήφισμα του Συμβουλίου του 2003, η Επιτροπή συνιστά:

• να περιοριστεί η οικονομική ελκυστικότητα της αδήλωτης εργασίας, κυρίως μέσω της αναθεώρησης των συστημάτων φορολογίας, αμοιβής και κοινωνικών παροχών·
• να μεταρρυθμιστούν και να απλουστευθούν οι διοικητικές διαδικασίες (κυρίως σε ό,τι αφορά το κόστος)·
• να ενισχυθούν οι μηχανισμοί εποπτείας και επιβολής κυρώσεων·
• να προωθηθεί η διακρατική συνεργασία·
• να ευαισθητοποιηθεί περισσότερο η κοινή γνώμη σχετικά με τους κινδύνους της αδήλωτης εργασίας και τα πλεονεκτήματα του νόμιμου συστήματος.

Σε σχέση με τον ανωτέρω κατάλογο δράσεων, εντοπίστηκαν ορισμένες θετικές τάσεις και εμπειρίες:

• η φορολόγηση των χαμηλών μισθών - βασικό κριτήριο για το κατά πόσο συμφέρουσα είναι η αδήλωτη εργασία - έχει σημειώσει μικρή μείωση, αλλά η φορολογία συχνά είναι δυσμενής για τις κανονικά καταβαλλόμενες υπερωρίες· από την άλλη πλευρά, οι κατώτατοι μισθοί μπορούν να αποτελέσουν μέσο μείωσης της αδήλωτης εργασίας·
• τα δελτία υπηρεσιών ή και η μείωση του ΦΠΑ επί των υπηρεσιών εντάσεως εργασίας που έχουν εφαρμοστεί σε ορισμένα κράτη μέλη, είναι επίσης μέτρα που στέφθηκαν με επιτυχία·
• οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να συμμετάσχουν στο μηχανισμό καταπολέμησης της αδήλωτης εργασίας, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στον τομέα των δομικών κατασκευών·
• η διοικητική συνεργασία μεταξύ κρατών μελών, ιδίως σε σχέση με την απόσπαση εργαζομένων ή στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης, μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση της διασυνοριακής αδήλωτης εργασίας.

Συμπεράσματα και συνέχεια

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η αδήλωτη εργασία βρίσκεται σε ύφεση. Αντίθετα, εξακολουθεί να αποτελεί συμφέρουσα επιλογή από πολλές απόψεις. Τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί σε εθνικό επίπεδο έχουν αποφέρει μέτρια αποτελέσματα, ενώ η ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών δεν έχει γίνει ακόμη πράξη.

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή υπενθυμίζει ότι είναι αναγκαίο:

• να μειωθεί η φορολόγηση της εργασίας και να γίνουν ευκολότερες οι διοικητικές διαδικασίες, πέραν της προόδου που έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα·
• να επανεξεταστούν, από τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη, οι μεταβατικές διατάξεις που περιορίζουν την κινητικότητα των εργαζομένων από τα νέα κράτη μέλη·
• να ληφθεί υπόψη η αδήλωτη εργασία κατά την εφαρμογή των αρχών της ευελιξίας με ασφάλεια σε εθνικό επίπεδο·
• να συμφωνήσουν οι κοινωνικοί εταίροι επί συγκεκριμένων πρωτοβουλιών·
• να αναπτυχθεί μια σφαιρική στρατηγική προσέγγιση όσον αφορά την εποπτεία και την καταπολέμηση της απάτης·
• να εξεταστεί το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων φορέων ελέγχου, κυρίως στον τομέα της απόσπασης εργαζομένων·
• να εξεταστεί ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος ποσοτικοποίησης της αδήλωτης εργασίας·
• να αποτελέσει η αδήλωτη εργασία μία από τις προτεραιότητες του ευρωπαϊκού προγράμματος αμοιβαίας μάθησης PROGRESS.

Πλαίσιο

Το 1998 η αδήλωτη εργασία είχε ήδη αποτελέσει αντικείμενο ανακοίνωσης της Επιτροπής, όπου αναλύονταν οι αιτίες και οι επιπτώσεις του προβλήματος, καθώς και οι εφαρμοζόμενες πολιτικές αντιμετώπισής του. Το 2003, έπειτα από ευρύτατο δημόσιο διάλογο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Επιτροπή διαμόρφωσε μια κοινή στρατηγική προσέγγιση στις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση κατά την περίοδο 2003-2005.

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 23.01.2008