1.

Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Conseil du contentieux des étrangers (sąd do spraw cudzoziemców, Belgia) w sprawach C‑77/17 i C‑78/17 dotyczą wykładni art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95/UE ( 2 ) oraz jego ważności w świetle art. 18 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) i art. 78 ust. 1 TFUE.

2.

W sprawie C‑391/16 Nejvyšší správní soud (najwyższy sąd administracyjny, Republika Czeska) zwraca się do Trybunału z pytaniem o ważność art. 14 ust. 4 i 6 dyrektywy 2011/95 w świetle wspomnianych wyżej postanowień oraz art. 6 ust. 3 TUE.

3.

Wnioski te zostały złożone w ramach sporów dotyczących ważności decyzji, na mocy których właściwe organy krajowe w dziedzinie azylu odmówiły, na podstawie przepisów prawa belgijskiego transponujących art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/95, nadania X (sprawa C‑77/17) statusu uchodźcy oraz statusu ochrony uzupełniającej oraz cofnęły nadany wcześniej X (sprawa C‑78/17) i M (sprawa C‑391/16) status uchodźcy, zgodnie z ustawodawstwem krajowym (odpowiednio belgijskim i czeskim) transponującym art. 14 ust. 4 wspomnianej dyrektywy.

4.

Artykuł 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 zezwala zasadniczo państwu członkowskiemu na cofnięcie nadanego statusu uchodźcy, jeżeli ten ostatni stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa lub społeczności tego państwa członkowskiego. Artykuł 14 ust. 6 tej dyrektywy ustanawia minimalne prawa, z których powinien jednak korzystać taki uchodźca dopóty, dopóki znajduje się na terytorium wspomnianego państwa członkowskiego.

5.

Poprzez swoje pytania prejudycjalne sądy odsyłające starają się zasadniczo dowiedzieć, czy rzeczone przepisy naruszają konwencję genewską dotyczącą statusu uchodźców (zwaną dalej „konwencją genewską”) ( 3 ) i są w związku z tym nieważne w świetle art. 18 karty oraz art. 78 ust. 1 TFUE, zgodnie z którymi wspólna polityka w dziedzinie azylu musi być zgodna z tą konwencją.

6.

Na podstawie art. 1 sekcja A pkt 2 konwencji genewskiej termin „uchodźca” stosuje się do każdej osoby, która „na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując się na skutek podobnych zdarzeń poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania, nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa” ( 4 ).

7.

Artykuł 1 sekcja C tej konwencji stanowi:

„Niniejsza [k]onwencja przestaje obowiązywać w stosunku do każdej osoby określonej przez postanowienia ustępu A, jeżeli:

8.

Artykuł 1 sekcja F tej konwencji przewiduje:

„Postanowienia niniejszej [k]onwencji nie mają zastosowania do osoby, w stosunku do której istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że:

9.

Zgodnie z art. 33 tej konwencji:

„1.   Żadne [u]mawiające się [p]aństwo nie wydali lub nie zawróci w żaden sposób uchodźcy do granicy terytoriów, gdzie jego życiu lub wolności zagrażałoby niebezpieczeństwo ze względu na jego rasę, religię, obywatelstwo, przynależność do określonej grupy społecznej lub przekonania polityczne.

2.   Nie może powoływać się jednakże na dobrodziejstwo niniejszego postanowienia uchodźca, co do którego istnieją podstawy, aby uznać go za groźnego dla bezpieczeństwa państwa, w którym się on znajduje, lub który, będąc skazanym prawomocnym wyrokiem za szczególnie poważne zbrodnie, stanowi niebezpieczeństwo dla społeczeństwa tego państwa”.

10.

Zgodnie z art. 42 ust. 1 konwencji genewskiej „[w] czasie podpisywania, ratyfikacji lub przystąpienia każde państwo może złożyć zastrzeżenia do artykułów [k]onwencji innych niż artykuły 1, 3, 4, 16 ust. 1, artykuł 33 i artykuły od 36 do 46 włącznie”.

11.

Artykuł 2 dyrektywy 2011/95 ma następujące brzmienie:

„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:

[…]

[…]”.

12.

Artykuł 11 tej dyrektywy, zatytułowany „Ustanie statusu”, stanowi w ust. 1:

„Obywatel państwa trzeciego lub bezpaństwowiec przestaje być uchodźcą, jeśli:

13.

Artykuł 12 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Wykluczenie”, przewiduje w ust. 2:

„Obywatel państwa trzeciego lub bezpaństwowiec zostaje wykluczony z możliwości otrzymania statusu uchodźcy, jeżeli istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że:

14.

Na mocy art. 13 tej dyrektywy „[p]aństwa członkowskie nadają status uchodźcy obywatelowi państwa trzeciego lub bezpaństwowcowi, który kwalifikuje się do otrzymania takiego statusu, zgodnie z rozdziałami II i III”.

15.

Artykuł 14 dyrektywy 2011/95 stanowi:

„1.   W odniesieniu do wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonych po wejściu w życie dyrektywy 2004/83/WE[ ( 5 )] państwa członkowskie cofają status uchodźcy, pozbawiają tego statusu lub odmawiają przedłużenia ważności tego statusu nadanego przez organ rządowy, administracyjny, sądowy lub quasi-sądowy obywatelowi państwa trzeciego lub bezpaństwowcowi, jeśli przestał on być uchodźcą zgodnie z art. 11.

[…]

3.   Państwa członkowskie cofają status uchodźcy, pozbawiają tego statusu lub odmawiają przedłużenia jego ważności obywatelowi państwa trzeciego lub bezpaństwowcowi, jeśli po nadaniu takiej osobie statusu uchodźcy dane państwo członkowskie ustaliło, że:

4.   Państwa członkowskie mogą cofnąć status, pozbawić lub odmówić przedłużenia ważności statusu nadanego uchodźcy przez organ rządowy, administracyjny, sądowy lub quasi-sądowy, jeżeli:

5.   W sytuacjach określonych w ust. 4 państwa członkowskie mogą postanowić, że nie nadadzą statusu danemu uchodźcy, w przypadku gdy odnośna decyzja jeszcze nie zapadła.

6.   Osoby, do których mają zastosowanie ust. 4 lub 5, kwalifikują się do uzyskania praw określonych w art. 3, 4, 16, 22, 31, 32 i 33 konwencji genewskiej lub praw podobnych, o ile osoby te przebywają w państwie członkowskim”.

16.

Artykuł 20 ust. 1 tej dyrektywy, zawarty w jej rozdziale VII, zatytułowanym „Zakres ochrony międzynarodowej”, przewiduje że „[n]iniejszy rozdział pozostaje bez uszczerbku dla praw określonych w konwencji genewskiej”.

17.

Zgodnie z art. 21 wspomnianej dyrektywy:

„1.   Państwa członkowskie, zgodnie ze swoimi zobowiązaniami międzynarodowymi, przestrzegają zasady non-refoulement.

2.   Jeżeli zobowiązania międzynarodowe wspomniane w ust. 1 tego nie zabraniają, państwa członkowskie mogą odesłać uchodźcę, bez względu na to, czy jego status został formalnie uznany, jeżeli:

3.   Państwa członkowskie mogą cofnąć zezwolenie na pobyt, pozbawić tego zezwolenia, odmówić przedłużenia jego ważności lub odmówić jego nadania uchodźcy, do którego ma zastosowanie ust. 2”.

18.

Artykuł 48/3 loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers (ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. o wjeździe na terytorium, pobycie, osiedlaniu się i wydalaniu cudzoziemców, zwanej dalej „belgijską ustawą o cudzoziemcach”) ( 6 ), w brzmieniu obowiązującym w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych będących przedmiotem postępowań głównych w sprawach C‑77/17 i C‑78/17, stanowi w ust. 1, że „status uchodźcy nadaje się cudzoziemcowi, który spełnia przesłanki określone w art. 1 [konwencji genewskiej]”.

19.

Artykuł 48/4 ust. 1 tej ustawy ustanawia przesłanki przyznawania statusu ochrony uzupełniającej.

20.

Zgodnie z art. 52/4 akapit drugi tej ustawy „Commissaire général aux réfugiés et aux apatrides (generalny komisarz ds. uchodźców i bezpaństwowców [zwany dalej »CGRA«] może odmówić nadania statusu uchodźcy, jeżeli cudzoziemiec, który został skazany prawomocnym wyrokiem za szczególnie poważne przestępstwo, stanowi zagrożenie dla społeczności lub w przypadku gdy istnieją uzasadnione powody, by uważać go za zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego. W takim przypadku [CGRA] wydaje zaświadczenie co do zgodności środka wydalenia z art. 48/3 i 48/4”.

21.

Artykuł 55/3/1 tej samej ustawy przewiduje:

„§ 1.   [CGRA] może odebrać status uchodźcy, jeżeli cudzoziemiec, który został skazany prawomocnym wyrokiem za szczególnie poważne przestępstwo, stanowi zagrożenie dla społeczności lub w przypadku gdy istnieją uzasadnione powody, by uważać go za zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego.

[…]

§ 3.   W przypadku odebrania statusu uchodźcy na podstawie § 1 przez [CGRA] […], przedstawia on w swojej decyzji opinię w kwestii zgodności środka wydalenia z art. 48/3 i 48/4”.

22.

Przyczyny określone w art. 55/3/1 § 1 belgijskiej ustawy o cudzoziemcach obejmują również, zgodnie z art. 55/4 § 2 wykluczenie z możliwości uzyskania statusu ochrony uzupełniającej.

23.

Na podstawie art. 2 ust. 6 zákon č. 325/1999 Sb. o azylu (ustawy nr 325/1999 o azylu, zwanej dalej „czeską ustawą o azylu”), w brzmieniu obowiązującym w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych będących przedmiotem postępowania w sprawie C‑391/16, termin „uchodźca” (azylant) oznacza „cudzoziemca, któremu przyznano, na mocy niniejszej ustawy, prawo azylu, na okres ważności decyzji o przyznaniu prawa azylu”.

24.

Na podstawie art. 12 lit. b) tej ustawy cudzoziemcowi udziela się prawa azylu w przypadku stwierdzenia, że istnieją uzasadnione obawy przed prześladowaniem ze względu na jedną z przyczyn wskazanych w art. 1 sekcja A ust. 2 konwencji genewskiej.

25.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 lit. i) wspomnianej ustawy prawo do azylu zostanie cofnięte, „jeżeli istnieją uzasadnione podstawy, by uznać uchodźcę za zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa”. Artykuł 17 ust. 1 lit. j) tej samej ustawy przewiduje, że azyl zostanie cofnięty, „jeżeli uchodźca został skazany prawomocnym wyrokiem za szczególnie poważne przestępstwo i stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa”. Zgodnie z art. 15a czeskiej ustawy o azylu z tych samych przyczyn nie można przyznać ochrony uzupełniającej.

26.

Zgodnie ze wskazaniami Nejvyšší správní soud (najwyższego sądu administracyjnego, Republika Czeska) azylantowi przysługują jakościowo bardziej korzystne uprawnienia niż „zwykłemu” uchodźcy spełniającemu wymogi definicji zawartej w art. 1 sekcja A konwencji genewskiej. W przypadku cofnięcia danej osobie statusu uchodźcy, przestaje ona być azylantem, w związku z czym przestaje korzystać z powyższych uprawnień.

27.

Według swoich oświadczeń X jest obywatelem Republiki Wybrzeża Kości Słoniowej pochodzenia etnicznego Bete. W lipcu 2003 r., w wieku 12 lat, przybył on do Belgii wraz z ojcem, który pozostawał wówczas w bliskiej relacji z byłym prezydentem Laurentem Gbagbem oraz który był dyplomatą w ambasadzie Wybrzeża Kości Słoniowej w Brukseli.

28.

W marcu 2010 r. tribunal de première instance de Bruxelles (sąd pierwszej instancji w Brukseli, Belgia) skazał X na karę 30 miesięcy pozbawienia wolności za umyślne spowodowanie uszczerbku na zdrowiu, posiadanie broni białej bez zgodnego z prawem powodu i posiadanie zakazanej broni. W 2011 r. Cour d’appel de Bruxelles (sąd apelacyjny w Brukseli, Belgia) skazał go na karę czterech lat pozbawienia wolności za zgwałcenie osoby małoletniej w wieku ponad 14 lat i poniżej 16 lat.

29.

W 2013 r. X złożył pierwszy wniosek o azyl, który następnie wycofał. W 2015 r. złożył on drugi wniosek o azyl, na którego poparcie powołał się na obawy, że będzie prześladowany ze względu na ścisłe związki, jakie jego ojciec i inni członkowie jego rodziny utrzymywali z byłym reżimem Wybrzeża Kości Słoniowej oraz byłym prezydentem Laurentem Gbagbem.

30.

Decyzją z dnia 19 sierpnia 2016 r. CGRA odmówił nadania X statusu uchodźcy na podstawie art. 52/4 akapit drugi belgijskiej ustawy o cudzoziemcach. CGRA uznał, że z uwagi na szczególnie poważny charakter popełnionych przestępstw oraz ich powtarzanie, X stanowił zagrożenie dla społeczności w rozumieniu tego przepisu. Z tych samych względów CGRA wykluczył X z ochrony uzupełniającej na podstawie art. 55/4 ust. 2 tej ustawy. Ponadto CGRA wydał opinię na podstawie art. 52/4 akapit drugi wspomnianej ustawy, zgodnie z którą, biorąc pod uwagę jego obawy prześladowania, X nie mógł zostać odesłany do Republiki Wybrzeża Kości Słoniowej, ponieważ taki środek byłby niezgodny z art. 48/3 i 48/4 tej ustawy.

31.

X wniósł skargę na tę decyzję do sądu odsyłającego. Sąd ten zaznacza, że art. 52/4 akapit drugi belgijskiej ustawy o cudzoziemcach transponuje do prawa belgijskiego art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/95. Zastanawia się on nad ważnością tych przepisów w świetle art. 18 karty i art. 78 ust. 1 TFUE.

32.

Sąd odsyłający podkreśla co do zasady, że art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/95 przewiduje jako podstawę odmowy nadania statusu uchodźcy zagrożenie dla bezpieczeństwa lub społeczności państwa członkowskiego. Jednakże podstawa ta nie została wymieniona ani wśród enumeratywnie wymienionych w art. 1 sekcja F konwencji genewskiej przesłanek wykluczenia, ani w żadnym innym postanowieniu tej konwencji. Artykuł 14 ust. 5 wspomnianej dyrektywy wymienia jako podstawy odmowy nadania statusu uchodźcy sytuacje, o których mowa w art. 32 i 33 tej konwencji, pomimo że postanowienia te nie regulują procedury nadawania statusu uchodźcy, lecz wydalenie uchodźców. Pojawia się tym samym pytanie o to, czy art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/95 nie prowadzi do ustanowienia, z naruszeniem konwencji genewskiej, nowej formy wykluczenia z możliwości uzyskania statusu uchodźcy, która nie została przewidziana w tej konwencji.

33.

Sąd odsyłający zauważa, że Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) wydal szczególnie krytyczną opinię na temat art. 14 ust. 4–6 dyrektywy 2004/83 ( 7 ) (która poprzedzała dyrektywę 2011/95). Istotny fragment ma następujące brzmienie ( 8 ):

„Istnieje ryzyko, że art. [14 ust. 4] dyrektywy [2004/83] może wprowadzać istotne zmiany do przesłanek wykluczenia określonych w [konwencji genewskiej], dodając postanowienie art. [33 ust. 2] tej [konwencji] (wyjątki od zasady non-refoulement) jako przyczynę wykluczenia z możliwości uzyskania statusu uchodźcy. Na gruncie [wspomnianej konwencji] klauzule wykluczenia i wyjątku od zasady non-refoulement mają różne cele. Cel art. 1 [sekcja] F, który wymienia w sposób wyczerpujący przyczyny wykluczenia oparte na zachowaniu wnioskodawcy, jest dwojaki. Po pierwsze, niektóre czyny są na tyle poważne, że ich sprawcy nie są godni ochrony międzynarodowej. Po drugie, system azylu nie może stanowić przeszkody w ściganiu poważnych przestępców. Natomiast art. [33 ust. 2] dotyczy traktowania uchodźców i określa okoliczności, w których uchodźcy mogą być mimo wszystko odesłani. Ma on na celu ochronę bezpieczeństwa państwa przyjmującego lub społeczności tego państwa. Postanowienie to opiera się na ocenie tego, czy dany uchodźca stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego kraju lub, jeżeli został skazany prawomocnym wyrokiem za szczególnie poważne przestępstwa, stanowi zagrożenie dla społeczności. Artykuł [33 ust. 2] nie został natomiast ustanowiony jako podstawa pozbawienia statusu uchodźcy […]. Zrównanie wyjątków od zasady non-refoulement dopuszczonych zgodnie z art. [33 ust. 2] z klauzulami wykluczenia z art. 1 [sekcja] F jest zatem niezgodne z [konwencją genewską]. Poza tym mogłoby to prowadzić do błędnej wykładni tych dwóch postanowień [konwencji].

Wyrażenie »status nadany uchodźcy« jest zatem rozumiane bardziej jako odnoszące się do azylu (statusu) przyznanego przez państwo, niż do statusu uchodźcy w rozumieniu art. 1 [sekcja A ust. 2] [konwencji genewskiej] […]. W związku z tym państwa są mimo wszystko zobowiązane do przyznania praw określonych [w tej konwencji], które nie wymagają legalnego pobytu i nie przewidują żadnych wyjątków dopóty, dopóki uchodźca podlega jurysdykcji zainteresowanego państwa”.

34.

W powyższych okolicznościach Conseil du contentieux des étrangers (sąd do spraw cudzoziemców) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

35.

Według swoich oświadczeń X jest obywatelem Demokratycznej Republiki Konga, urodzonym między rokiem 1986 a 1990. W 1997 r. został on uprowadzony od matki i zabrany do obozu wojskowego Kokolo (Kongo), a następnie został przeszkolony w Gomie (Kongo), gdzie był brutalnie traktowany, podawano mu narkotyki oraz zmuszono go do uczestnictwa w operacjach wojskowych. W 2000 r. X dołączył do swojego ojca przebywającego w Belgii, gdzie zwrócił się on w 2006 r. z wnioskiem o udzielenie azylu. Decyzją z dnia 21 lutego 2007 r. CGRA uznał go za uchodźcę.

36.

W 2010 r. Cour d’assises de Bruxelles (sąd przysięgłych, Bruksela, Belgia) skazał X na karę 25 lat pozbawienia wolności za kradzież i zabójstwo popełnione w trakcie owej kradzieży. Ponadto, w okresie przed uznaniem go za uchodźcę, X popełnił kilka przestępstw kradzieży oraz napaści.

37.

W drodze decyzji z dnia 4 maja 2016 r. CGRA odebrał mu status uchodźcy na podstawie art. 55/3/1 belgijskiej ustawy o cudzoziemcach. CGRA uznał, że ze względu na szczególnie poważny charakter przestępstw, za które X został skazany przez Cour d’assises de Bruxelles (sąd przysięgłych, Bruksela) oraz na jego przestępczą przeszłość, stanowi on zagrożenie dla społeczności w świetle wymienionego powyżej przepisu, który transponuje art. 14 ust. 4 dyrektywy 2011/95. Ponadto CGRA wydał opinię, zgodnie z którą wydalenie X jest zgodne z art. 48/3 i 48/4 tej ustawy, gdyż obawy prześladowania z powodu dezercji z wojska kongijskiego, podniesione przez X w 2007 r., były już nieaktualne.

38.

X zaskarżył tę decyzję do sądu odsyłającego. Z tych samych względów, jak te, które zostały podniesione w sprawie C‑77/17, sąd ten zastanawia się nad ważnością art. 14 ust. 4 dyrektywy 2011/95 w świetle art. 18 karty i art. 78 ust. 1 TFUE.

39.

W powyższych okolicznościach Conseil du contentieux des étrangers (sąd do spraw cudzoziemców) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

40.

Według swoich oświadczeń M urodził się w Groznym, w Czeczenii i brał udział w walkach w okresie pierwszej wojny czeczeńskiej, wspierając prezydenta Dudajewa. Po zakończeniu tej wojny opuścił on wojsko i nie brał udziału w walkach podczas drugiej wojny czeczeńskiej. M oświadczył, że obawiał się Rosjan i popleczników Ramzana Kadyrowa, którzy usiłowali go zgładzić. Był on przetrzymywany w obozie, gdzie był bity i został okaleczony. Wielu członków jego rodziny zostało zamordowanych.

41.

Decyzją z dnia 21 kwietnia 2006 r. Ministerstvo vnitra (ministerstwo spraw wewnętrznych, Republika Czeska) udzieliło M azylu, uznając powyższe obawy za uzasadnione.

42.

W 2004 r., wyrokiem Městký soud v Brně (sądu miejskiego w Brnie, Republika Czeska) M został uznany winnym rozboju i skazano go na karę trzech lat pozbawienia wolności. Po tym, jak został warunkowo zwolniony, M popełnił przestępstwa rozboju i wymuszeń, przy czym oba przestępstwa zostały uznane za szczególnie niebezpieczny powrót do przestępstwa. W 2007 r. sąd ten wymierzył mu w związku z tymi przestępstwami karę dziewięciu lat pozbawienia wolności w zakładzie karnym o zaostrzonym rygorze bezpieczeństwa.

43.

Biorąc pod uwagę te okoliczności, decyzją z dnia 29 kwietnia 2014 r. ministerstwo spraw wewnętrznych stwierdziło, że M został skazany prawomocnym wyrokiem za szczególnie poważne przestępstwo oraz że stanowi on zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli. Na tej podstawie organ ten cofnął M azyl zgodnie z art. 17 ust. 1 lit. j) czeskiej ustawy o azylu oraz uznało, iż nie może on korzystać z ochrony uzupełniającej na mocy art. 15a tej ustawy.

44.

M wniósł skargę na powyższą decyzję do Městký soud v Praze (sądu miejskiego w Pradze, Republika Czeska). W swojej skardze M podniósł przede wszystkim, że art. 17 ust. 1 lit. i) i j) czeskiej ustawy o azylu – który stanowi transpozycję art. 14 ust. 4 dyrektywy 2011/95 – narusza zobowiązania międzynarodowe Republiki Czeskiej z tego względu, że przepis ten wprowadza przesłanki cofnięcia ochrony międzynarodowej, które nie zostały przewidziane w wyczerpującym wykazie tych przesłanek zawartym w art. 1 sekcja C konwencji genewskiej. Tymczasem art. 42 ust. 1 tej konwencji nie zezwala na składanie zastrzeżeń do tego postanowienia.

45.

Ponieważ jego środek zaskarżenia został oddalony, M wniósł skargę kasacyjną do sądu odsyłającego.

46.

W tym kontekście sąd ten zastanawia się w szczególności nad zgodnością art. 14 ust. 4 i 6 dyrektywy 2011/95 z konwencją genewską, mając na uwadze, że naruszenie tej konwencji skutkowałoby nieważnością tych przepisów w świetle art. 18 karty, art. 78 ust. 1 TFUE oraz ogólnych zasad prawa określonych w art. 6 ust. 3 TUE.

47.

Nejvyšší správní soud (najwyższy sąd administracyjny) odnosi się w szczególności do dokumentu, w którym UNHCR wydał komentarz dotyczący wniosku Komisji Europejskiej, który doprowadził do przyjęcia dyrektywy 2011/95 ( 9 ). UNHCR przedstawił w nim swoje wątpliwości odnośnie do zgodności art. 14 ust. 4–6 dyrektywy 2004/83 z art. 1 sekcja F konwencji genewskiej ( 10 ). Sąd odsyłający podkreśla, że wątpliwości te podzielają: Europejska Rada ds. Uchodźców i Wypędzonych (ECRE) ( 11 ), Międzynarodowe Stowarzyszenie Sędziów Orzekających w Sprawach Uchodźców ( 12 ) oraz rzecznik praw obywatelskich Republiki Czeskiej.

48.

Sąd ten zauważa jednak, że ważność art. 14 ust. 4 i 6 dyrektywy 2011/95 jest również przedmiotem odmiennych opinii. Opinie te opierają się na twierdzeniu, że głównym celem tej dyrektywy jest zagwarantowanie wyższych norm ochrony międzynarodowej, co się tyczy podstaw udzielenia ochrony międzynarodowej i jej zawartości, w celu zapewnienia pełnego i integralnego stosowania konwencji genewskiej oraz poszanowania praw podstawowych zapisanych w karcie oraz europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”). Zgodnie z tym stanowiskiem art. 14 ust. 4 i 6 dyrektywy 2011/95 przyznaje osobom objętym jej zakresem wyższy poziom ochrony niż wynikający z konwencji genewskiej. Osoby te mogłyby, na podstawie art. 33 ust. 2 tej konwencji, zostać wydalone do kraju, w którym byłyby zagrożone prześladowaniem. Po opuszczeniu kraju azylu nie czerpałyby już one korzyści wynikających ze wspomnianej konwencji. Artykuł 14 ust. 4 dyrektywy 2011/95 w związku z jej art. 14 ust. 6 nie zezwala jednak na wydalenie zainteresowanych osób ani na pozbawienie ich minimum praw przewidzianych w konwencji genewskiej.

49.

W tych okolicznościach Nejvyšší správní soud (najwyższy sąd administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 14 ust. 4 i 6 dyrektywy [2011/95] jest nieważny z tej przyczyny, że przepis ten narusza art. 18 [karty], art. 78 ust. 1 [TFUE] oraz zasady ogólne prawa Unii, o których mowa w art. 6 ust. 3 [TUE]?”.

50.

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 17 marca 2017 r. sprawy C‑77/17 i C‑78/17 zostały połączone do celów przeprowadzenia etapów postępowania pisemnego i ustnego, jak również wydania wyroku.

51.

W sprawach tych uwagi na piśmie zostały przedstawione przed Trybunałem przez skarżących w postępowaniach głównych, rządy belgijski, czeski, niemiecki, francuski, węgierski oraz Zjednoczonego Królestwa, a także Parlament Europejski, Radę Unii Europejskiej oraz Komisję.

52.

W sprawie C‑391/16 uwagi na piśmie zostały przedstawione przed Trybunałem przez rządy czeski, belgijski, francuski, niderlandzki oraz Zjednoczonego Królestwa, a także Parlament, Radę i Komisję.

53.

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 17 stycznia 2018 r. sprawy C‑77/17, C‑78/17 i C‑391/16 zostały połączone do celów przeprowadzenia ustnego etapu postępowania oraz wydania wyroku.

54.

W rozprawie w dniu 6 marca 2018 r. uczestniczyli X (w sprawie C‑77/17), X (w sprawie C‑78/17), M, rządy belgijski, czeski oraz Zjednoczonego Królestwa, a także Parlament, Rada i Komisja.

55.

Państwa członkowskie mogą skorzystać z przewidzianych w art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 możliwości cofnięcia oraz odmowy przyznania statusu uchodźcy, jeżeli istnieją racjonalne podstawy, by uznać danego uchodźcę za zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa członkowskiego, w którym przebywa lub jeżeli został on skazany prawomocnym wyrokiem za szczególnie poważne przestępstwo i stanowi zagrożenie dla społeczności tego państwa członkowskiego.

56.

Okoliczności te odpowiadają okolicznościom, w jakich ma zastosowanie wyjątek od zasady non-refoulement określony w art. 21 ust. 2 dyrektywy 2011/95 ( 13 ), którego brzmienie przejmuje zasadniczo brzmienie art. 33 ust. 2 konwencji genewskiej ( 14 ). Na podstawie tych przepisów państwa członkowskie mogą w takich okolicznościach odstąpić od zasady, zgodnie z którą uchodźca nie może zostać wydalony do państwa, w którym jego życiu lub wolności zagrażałoby niebezpieczeństwo ze względu na jego rasę, religię, narodowość, przynależność do określonej grupy społecznej lub poglądy polityczne.

57.

Jednakże zgodnie z art. 21 ust. 2 tej dyrektywy państwa członkowskie mogą skorzystać z tej możliwości wyłącznie wtedy, gdy „zobowiązania międzynarodowe […] tego nie zabraniają”. Tymczasem wraz z rozwojem sytuacji w dziedzinie ochrony praw człowieka od czasu przyjęcia konwencji genewskiej zobowiązania państw członkowskich wynikające z prawa Unii oraz prawa międzynarodowego w dużym stopniu osłabiają obecnie zastosowanie wyjątku od zasady non-refoulement.

58.

W tym względzie art. 19 ust. 2 karty stanowi, że „[n]ikt nie może być usunięty z terytorium państwa, wydalony lub wydany w drodze ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko, iż może być poddany karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”. Postanowienie to – jak również art. 4 karty, który zakazuje stosowania tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania ( 15 ) – ma bezwzględnie wiążący charakter.

59.

Jak wynika z wyjaśnień dotyczących karty ( 16 ), art. 19 ust. 2 został w niej zamieszczony celem uwzględnienia orzecznictwa wypracowanego przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (zwany dalej „ETPC”) dotyczącego bezwzględnego zakazu tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania ustanowionego w art. 3 EKPC, któremu odpowiada art. 4 karty ( 17 ). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem ETPC art. 3 EKPC sprzeciwia się w sposób bezwzględny usunięciu z terytorium państwa, wydaleniu lub ekstradycji cudzoziemca, jeśli istnieją istotne podstawy, aby uznać, że będzie on narażony na realne ryzyko traktowania zakazanego w tym postanowieniu ( 18 ).

60.

Taki sam zakaz wynika również z międzynarodowych zobowiązań państw członkowskich określonych w Międzynarodowym pakcie praw obywatelskich i politycznych ( 19 ) oraz Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania ( 20 ), przyjętych pod egidą Narodów Zjednoczonych.

61.

Z powyższego wynika, że w przypadku gdy wydalenie danego uchodźcy stwarzałoby poważne ryzyko, że zostanie on skazany na karę śmierci lub że będzie on poddany traktowaniu zakazanemu przez art. 4 karty, art. 3 EKPC oraz inne zobowiązania międzynarodowe, o których mowa w poprzednim punkcie, możliwość odstąpienia przez państwa członkowskie od zasady non-refoulement, określonej w art. 33 ust. 2 konwencji genewskiej oraz art. 21 ust. 2 dyrektywy 2011/95, ma jedynie charakter teoretyczny, a jej realizacja jest obecnie zakazana w imię ochrony praw podstawowych ( 21 ).

62.

Jak podkreśliły rządy czeski, niemiecki, niderlandzki oraz Zjednoczonego Królestwa, a także Parlament, Rada oraz Komisja, art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 ma właśnie regulować sytuację uchodźców, którzy, pomimo iż są objęci jednym z przypadków, do których stosuje się wyjątek od zasady non-refoulement, to nie podlegają oni wydaleniu z tego zwłaszcza względu, że ich wydalenie naruszyłoby zobowiązania państw członkowskich wynikające z karty, EKPC oraz innych instrumentów prawa międzynarodowego. W związku z tym w przypadku gdy państwa członkowskie korzystają z możliwości przewidzianych w tych przepisach, są one zobowiązane, na podstawie art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95, zagwarantować tym uchodźcom korzystanie z praw określonych w niektórych przepisach konwencji genewskiej.

63.

Artykuł 18 karty stanowi, że „gwarantuje się prawo do azylu z poszanowaniem zasad [k]onwencji genewskiej”. Zgodnie z art. 78 ust. 1 TFUE wspólna polityka w dziedzinie azylu „musi być zgodna z [k]onwencją genewską”.

64.

Wspomniane postanowienia prawa pierwotnego, za pomocą których autorzy traktatów chcieli zobowiązać instytucje Unii oraz państwa członkowskie do pełnego stosowania konwencji genewskiej, wówczas gdy stosują one prawo Unii, wskazują na szczególny status tej konwencji w prawie Unii. Pomimo że Unia nie jest, w odróżnieniu od państw członkowskich, związana tą konwencją w odniesieniu do państw trzecich, które są jej stronami ( 22 ), instytucje Unii powinny przestrzegać tej konwencji na podstawie prawa Unii ( 23 ).

65.

Ponadto w motywach 4, 23 i 24 dyrektywy 2011/95 wskazano, że konwencja genewska stanowi fundament międzynarodowych regulacji prawnych dotyczących ochrony uchodźców oraz że postanowienia tej dyrektywy zostały ustanowione jako wytyczne dla właściwych organów państw członkowskich przy stosowaniu tej konwencji w oparciu o wspólne pojęcia i kryteria. W motywie 3 tej dyrektywy dodano, że prawodawca Unii, inspirując się konkluzjami Rady Europejskiej w Tampere, zmierzał do oparcia europejskiego systemu azylowego, do którego określenia przyczynia się dyrektywa, na pełnym i integralnym stosowaniu konwencji genewskiej. Ponadto wiele przepisów dyrektywy 2011/95 odsyła do postanowień tej konwencji ( 24 ) bądź powiela ich treść ( 25 ).

66.

W tej sytuacji Trybunał wielokrotnie orzekał, że przepisy dyrektywy 2011/95 powinny być interpretowane w świetle ogólnej systematyki i celu tego aktu, z poszanowaniem konwencji genewskiej i innych odpowiednich traktatów, o których mowa w art. 78 ust. 1 TFUE. Wykładni tej należy także dokonywać, jak wskazano w motywie 16 wspomnianej dyrektywy, przy poszanowaniu praw podstawowych uznanych w karcie ( 26 ).

67.

Ponadto zgodnie z utrwalonym orzecznictwem akt prawny Unii powinien być interpretowany, tak dalece, jak to możliwe, w sposób, który nie podważa jego ważności, i w zgodzie z całością prawa pierwotnego ( 27 ). Z powyższej zasady wykładni, stosowanej w połączeniu z zasadą wykładni przedstawioną w poprzednim punkcie, wynika, że przepisy dyrektywy 2011/95 powinny być interpretowane tak dalece, jak to możliwe, w taki sposób, aby nie stały w sprzeczności z konwencją genewską, a co za tym idzie, były zgodne z art. 18 karty i art. 78 ust. 1 TFUE. Wyłącznie w przypadku, gdyby niemożliwe było dokonanie takiej zgodnej wykładni, Trybunał mógłby stwierdzić nieważność przepisu tej dyrektywy w świetle tych postanowień prawa pierwotnego.

68.

W przypadku gdy Trybunał musi dokonać wykładni przepisu prawa wtórnego lub zbadać jego ważność w świetle art. 18 karty i art. 78 ust. 1 TFUE, powinien on – jak podkreślił Parlament w trakcie rozprawy – zbadać, czy ten przepis prawa wtórnego zapewnia uchodźcom poziom ochrony co najmniej równoważny z poziomem zapewnianym im przez konwencję genewską.

69.

W tej sytuacji Trybunał powinien ustalić wcześniej, w ramach wykonywania swoich funkcji na podstawie art. 267 TFUE, treść wymogów związanych z poszanowaniem tej konwencji. Może to wymagać dokonania przez Trybunał oceny wykraczającej poza zwykłe przedstawienie treści postanowień konwencji genewskiej, która doprowadzi w konsekwencji do dokonania w sposób uboczny wykładni tego aktu. Wniosek ten w żaden sposób nie podważa braku właściwości Trybunału do dokonywania bezpośredniej wykładni konwencji genewskiej ( 28 ).

70.

W tym właśnie kontekście, w wyrokach Bolbol ( 29 ) i Abed El Karem El Kott i in. ( 30 ) Trybunał musiał dokonać wykładni art. 1 sekcja D konwencji genewskiej – do którego odsyła wyraźnie art. 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95 – celem dokonania wykładni tego przepisu prawa wtórnego na podstawie art. 267 TFUE. Biorąc pod uwagę to odesłanie, Trybunał, w celu dokonania wspomnianej wykładni, musiał określić uprzednio wymogi wynikające z art. 1 sekcja D tej konwencji.

71.

Ta sama logika prowadzi moim zdaniem do stwierdzenia, że ilekroć właściwość Trybunału do orzekania w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni lub ważności przepisu prawa wtórnego pociąga za sobą konieczność sprecyzowania wymogów konwencji lub też ustalenia ich braku, Trybunał powinien mieć możliwość dokonania wykładni tej konwencji w celu dostarczenia takich wskazówek ( 31 ).

72.

W tej perspektywie analiza pytań przedłożonych przez sądy odsyłające obejmie, w niezbędnych granicach, wykładnię konwencji genewskiej ( 32 ). Wykładnia ta zostanie dokonana zgodnie z zasadami określonymi w art. 31 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów ( 33 ), w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w konwencji genewskiej wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle jej przedmiotu i celu. Uwagi interpretacyjne UNHCR zostaną w tym względzie potraktowane ze szczególną uwagą. Jakkolwiek uwagi te nie wiążą państw członkowskich, stanowią one wskazówki interpretacyjne posiadające szczególną „siłę przekonywania” ( 34 ).

73.

W niniejszym przypadku – z powodów przedstawionych poniżej – uważam, że art. 14 ust. 4–6 dyrektywy 2011/95 może być interpretowany w sposób pozwalający na stwierdzenie jego zgodności z art. 18 karty oraz art. 78 ust. 1 TFUE.

74.

Poprzez pytania pierwsze i drugie przedstawione w sprawach C‑77/17 i C‑78/17 oraz poprzez pytanie przedłożone w sprawie C‑391/16 Rada, Conseil du contentieux des étrangers (sąd do spraw cudzoziemców) oraz Nejvyšší správní soud (najwyższy sąd administracyjny) zmierzają zasadniczo do ustalenia, czy art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 narusza art. 18 karty oraz art. 78 ust. 1 TFUE ( 35 ) z tego względu, że ustanawia on przyczyny ustania statusu uchodźcy i wykluczenia z możliwości otrzymania statusu uchodźcy, które nie zostały przewidziane w art. 1 sekcje C i F konwencji genewskiej – którego treść została odtworzona w art. 11 i 12 tej dyrektywy. Jak wynika z postanowień odsyłających, wątpliwości, jakie mają w tym względzie te sądy, są zasadniczo motywowane zastrzeżeniami zgłoszonymi przez UNHCR dotyczącymi zgodności tych przepisów z konwencją genewską ( 36 ).

75.

Proponuję udzielić odpowiedzi przeczącej na powyższe pytania w zakresie, w jakim zastosowanie przez państwo członkowskie art. 14 ust. 4 i 5 wspomnianej dyrektywy nie skutkuje – w przeciwieństwie do zastosowania przyczyny ustania statusu uchodźcy lub wykluczenia z możliwości otrzymania statusu uchodźcy – pozbawieniem danej osoby uznania za uchodźcę. Rozróżnienie to jest ważne z uwagi na fakt, że utrzymanie tego uznania oznacza, iż osoba ta ma nie tylko prawo do ochrony ze strony UNHCR ( 37 ) oraz każdego innego państwa będącego stroną konwencji genewskiej, jeżeli opuszcza on to państwo członkowskie, ale także – dopóty, dopóki przebywa w tym państwie członkowskim – do korzystania z praw, które ta konwencja gwarantuje każdemu uchodźcy, bez względu na to, czy jego pobyt jest legalny (powrócę do tego później) ( 38 ).

76.

W odniesieniu do art. 14 ust. 4 dyrektywy 2011/95 wniosek ten wynika z samej treści tego przepisu. Jak podniósł rząd niemiecki, użycie wyrażenia „status nadany uchodźcy” (wyróżnienie moje) wskazuje, że zastosowanie tego przepisu nie ma wpływu na uznanie zainteresowanego za uchodźcę. Ponadto, chociaż francuska wersja językowa art. 14 ust. 5 posługuje się terminem „status uchodźcy”, większość innych wersji językowych używa sformułowania odpowiadającego wyrażeniu „nie nadawać statusu danemu uchodźcy” ( 39 ).

77.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w przypadku wystąpienia rozbieżności między różnymi wersjami językowymi aktu prawa Unii dany przepis należy interpretować z uwzględnieniem celu i ogólnej systematyki uregulowania, którego jest częścią ( 40 ). W niniejszym przypadku systemowa i celowościowa wykładnia art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 prowadzi mnie do stwierdzenia, że zastosowanie tych przepisów nie oznacza ustania uznania danej osoby za uchodźcę lub wykluczenia z możliwości takiego uznania.

78.

W pierwszej kolejności z systematyki tej dyrektywy wynika, że warunki uznania danej osoby za uchodźcę, z jednej strony, oraz przyznanie lub cofnięcie statusu uchodźcy, z drugiej strony, stanowią dwa odrębne pojęcia.

79.

Jak podkreślono w motywie 21 dyrektywy 2011/95, bycie uchodźcą wynika z samej okoliczności, że dana osoba spełnia warunki, aby zostać uznaną za uchodźcę, niezależnie od uznania przez państwo członkowskie. Warunki te zostały określone w rozdziale III tej dyrektywy, zatytułowanym „Kwalifikowanie się do otrzymania statusu uchodźcy”. Odpowiadają one warunkom ustanowionym w art. 1 konwencji genewskiej.

80.

Rozdział III dyrektywy 2011/95 zawiera art. 11 i 12 dotyczące ustania statusu uchodźcy lub wykluczenia z możliwości otrzymania statusu uchodźcy, które powtarzają treść art. 1 sekcja C i F konwencji genewskiej. Przepisy te określają przypadki, w których dany obywatel państwa trzeciego albo bezpaństwowiec zostaje pozbawiony uznania za uchodźcę, a zatem zostaje wyłączony z zakresu ochrony międzynarodowej na podstawie powyższej dyrektywy i konwencji ( 41 ).

81.

Przypadki te nie obejmują sytuacji, takich jak rozpatrywane w postępowaniach głównych, w których uchodźca stanowi zagrożenie dla społeczności państwa, które go przyjęło, z uwagi na fakt, iż popełnił on w tym państwie szczególnie poważne przestępstwo o charakterze innym niż polityczny ( 42 ). Przesłanki wykluczenia zostały bowiem ustanowione nie w celu ochrony bezpieczeństwa lub społeczności państwa, które przyjęło uchodźcę przed aktualnym zagrożeniem, jakie mógłby on stanowić, lecz w celu zapewnienia integralności systemu ochrony międzynarodowej uchodźców oraz w celu uniknięcia sytuacji, w której korzyści z tej ochrony przysługiwałyby sprawcom niektórych poważnych przestępstw, umożliwiając im uchylanie się od odpowiedzialności karnej ( 43 ).

82.

Sytuacje takie są natomiast objęte zakresem stosowania wyjątku od zasady non-refoulement oraz art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95. Przepis ten znajduje się w odrębnym rozdziale, a mianowicie rozdziale IV, zatytułowanym „Status uchodźcy”.

83.

Rozróżnienie pomiędzy uznaniem za uchodźcę a statusem nadanym uchodźcy jest jeszcze bardziej widoczne w art. 14 ust. 1 i 3 dyrektywy 2011/95. Przepis ten przewiduje obowiązek cofnięcia statusu uchodźcy nadanego osobie, która nie jest lub już nie jest uznawana za uchodźcę, w szczególności w przypadku wystąpienia jednej z przyczyn ustania, określonych w art. 11 tej dyrektywy lub w przypadku, gdy powinna ona podlegać wykluczeniu na podstawie art. 12 wspomnianej dyrektywy. Ustanie uznania za uchodźcę lub wykluczenie z możliwości takiego uznania oraz następujące po tym cofnięcie statusu uchodźcy nie są zatem tymi samymi pojęciami.

84.

W drugiej kolejności realizacja celów określonych w art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 zakłada również, że dopóki dana osoba spełnia warunki, aby móc zostać uznaną za uchodźcę, dopóty nim pozostaje, przy czym nie ma na to wpływu cofnięcie nadanego jej statusu lub odmowa jego nadania.

85.

Przyczyny ustania uznania za uchodźcę i wykluczenia z możliwości takiego uznania zostały bowiem w sposób wyczerpujący wymienione w art. 1 sekcje C–F konwencji genewskiej ( 44 ), zawierającym postanowienia, względem których umawiające się państwa nie mogą składać zastrzeżeń na podstawie art. 42 ust. 1 tej konwencji. W związku z tym ustanowienie w dyrektywie 2011/95 dodatkowych przyczyn ustania statusu uchodźcy lub wykluczenia z możliwości otrzymania statusu uchodźcy podważyłoby cel tej dyrektywy, a mianowicie zapewnienie pełnego stosowania wspomnianej konwencji.

86.

Charakterystyczne jest w tym względzie, że art. 17 dyrektywy 2011/95 zezwala na „wykluczenie” obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca z możliwości otrzymania ochrony uzupełniającej z tych samych powodów, co wymienione w art. 14 ust. 4 i 5 tej dyrektywy. Jako że ochrona uzupełniająca nie jest objęta zakresem zastosowania konwencji genewskiej, prawodawca Unii miał swobodę określenia osób korzystających z ochrony uzupełniającej na podstawie niezależnych kryteriów. Przyjął on jednak inne podejście w odniesieniu do uchodźców, aby zapewnić zgodność rzeczonej dyrektywy z tą konwencją ( 45 ).

87.

O ile powyższe uwagi wskazują, że powody określone w art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 nie są zbieżne z przyczynami ustania lub wykluczenia z możliwości uznania danej osoby za uchodźcę, o tyle przepisy te nie wyjaśniają w pełni ich zakresu i rzeczywistych skutków. Kwestia ta jest zasadniczo przedmiotem pytań trzeciego, czwartego i piątego, przedstawionych w sprawach C‑77/17 i C‑78/17.

88.

Poprzez swoje pytania trzecie, czwarte i piąte Conseil du contentieux des étrangers (sąd do spraw cudzoziemców) zwraca się o wyjaśnienie, czy w przypadku gdyby na pytania pierwsze w sprawach C‑77/17 i C‑78/17 Trybunał udzielił odpowiedzi, którą zaproponowałem powyżej, art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 powinien być interpretowany w ten sposób, że ustanawia on powody cofnięcia i odmowy przyznania statusu uchodźcy, które nie zostały przewidziane w konwencji genewskiej i jest on z tej przyczyny nieważny (pytania trzecie i czwarte), czy też przepis ten powinien być przedmiotem innej wykładni, która pozwoliłaby na zapewnienie jego zgodności z prawem pierwotnym Unii (pytania piąte). Analiza tych pytań jest również niezbędna do celów udzielenia odpowiedzi na pytanie przedstawione przez Nejvyšší správní soud (najwyższy sąd administracyjny).

89.

W celu udzielenia odpowiedzi na te pytania niezbędna wydaje się dalsza analiza znaczenia, jakie należy przypisać terminom „status nadany uchodźcy” oraz „nie nadadzą statusu danemu uchodźcy”, zawartymi odpowiednio w art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 ( 46 ). Skoro „status”, który można cofnąć lub którego przyznania można odmówić na podstawie tego przepisu, nie jest równoznaczny z uznaniem danej osoby za uchodźcę, to jakie jest rzeczywiste znaczenie tego pojęcia?

90.

Artykuł 2 lit. e) dyrektywy 2011/95, który nie ma żadnego odpowiednika w konwencji genewskiej, definiuje pojęcie „statusu uchodźcy” jako „uznanie przez państwo członkowskie […] za uchodźcę”. Wydaje się, że sformułowanie to, interpretowane w świetle motywu 21 tej dyrektywy, oznacza akt o charakterze deklaratoryjnym, za pomocą którego państwo członkowskie uznaje osobę ubiegającą się o azyl za uchodźcę, przy uwzględnieniu, że akt ten nastąpił po przeprowadzeniu procedury mającej na celu sprawdzenie, czy wnioskodawca ten spełnia przesłanki, aby mógł zostać uznany za uchodźcę ( 47 ).

91.

Wspomniany akt wiąże się, co do zasady, z przyznaniem wszystkich praw określonych w rozdziale VII dyrektywy 2011/95 (z zastrzeżeniem przewidzianych w niej ograniczeń ( 48 )). Jak podkreśliła Komisja w trakcie rozprawy, uznanie za uchodźcę i przyznanie tych praw są nieuchronnie ze sobą związane, niezależnie od zakresu zastosowania art. 14 ust. 4 i 5 tej dyrektywy. Na podstawie art. 20 ust. 2 wspomnianej dyrektywy państwa członkowskie są zobowiązane przyznać osobie uznanej za uchodźcę wszystkie wspomniane prawa, podczas gdy osoba, która nie została (jeszcze) uznana za uchodźcę, nie może z nich korzystać ( 49 ). Podobnie zastosowanie wobec osoby uznanej wcześniej za uchodźcę jednej z przesłanek ustania statusu uchodźcy lub wykluczenia z możliwości otrzymania statusu uchodźcy wymienionych w art. 11 i 12 dyrektywy 2011/95 skutkuje, na podstawie art. 14 ust. 1 i 3 tej dyrektywy, zarówno wygaśnięciem lub unieważnieniem tego uznania, jak i utratą praw wynikających z tego uznania.

92.

Ten nieodłączny związek pomiędzy uznaniem za uchodźcę a przyznaniem tych praw może stanowić wyjaśnienie powodu, dla którego definicja pojęcia „status uchodźcy”, zawarta w art. 2 lit. e) tej dyrektywy, odwołuje się wyłącznie do uznania za uchodźcę, nic nie wspominając o następującym po tym uznaniu przyznaniu praw z nim związanych.

93.

Artykuł 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 wprowadza natomiast rozróżnienie pomiędzy uznaniem za uchodźcę a przyznaniem tych praw. Osoby, do których ma zastosowanie powyższy przepis, nie korzystają lub już nie korzystają z praw określonych w rozdziale VII tej dyrektywy, będąc jednocześnie wciąż uznane za uchodźców.

94.

To właśnie w świetle powyższych rozważań należy interpretować terminy „status nadany uchodźcy” oraz „nie nadadzą statusu danemu uchodźcy”, użyte odpowiednio w ust. 4 i 5 artykułu 14 dyrektywy 2011/95. Uważam, że terminy te mają w tym kontekście znaczenie węższe niż to, jakie wynika z art. 2 lit. e) tej dyrektywy ( 50 ). Oznaczają one wyłącznie przyznanie praw określonych w rozdziale VII wspomnianej dyrektywy ( 51 ), jednakże nie mają one wpływu na uznanie zainteresowanych osób za uchodźców.

95.

Taka wykładnia jest moim zdaniem jedyną wykładnią, która pozwala na zapewnienie wewnętrznej spójności tej dyrektywy oraz skuteczności (effet utile) jej przepisów.

96.

W pierwszej kolejności wykładnia, zgodnie z którą termin „status uchodźcy” obejmuje samo uznanie za uchodźcę, wydaje mi się niezgodna z treścią i systematyką art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/95. Pragnę zauważyć w tym względzie, że przepis ten ma zastosowanie do uchodźców, którym nie nadano jeszcze żadnego statusu. W tej sytuacji przepis ten odnosi się do „uchodźców” zdefiniowanych w art. 2 lit. d) tej dyrektywy, a nie do „wnioskodawców” w rozumieniu art. 2 lit. i) wspomnianej dyrektywy. Artykuł 14 ust. 5 dyrektywy 2011/95 ma więc zastosowanie do osób, wobec których potwierdzono, iż są one uchodźcami, a w konsekwencji że zostały za takich uznane w państwie członkowskim, które je przyjęło.

97.

Wynika z tego, że – jak to podkreśliły rządy belgijski i francuski – przepisu tego nie należy interpretować w ten sposób, że zezwala on państwom członkowskim na odmowę rozpatrzenia przedstawionego im wniosku o azyl, przy poszanowaniu zasad proceduralnych przewidzianych w dyrektywie 2013/32, oraz uznania, w stosownym przypadku, wnioskodawcy za uchodźcę. Pragnę dodać w tym względzie, że art. 11 ust. 1 tej dyrektywy stanowi, iż decyzje w sprawie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej powinny być doręczane zainteresowanemu na piśmie. Jak zaznaczyła Komisja na rozprawie, osoba, której status został cofnięty, musi mieć możliwość udokumentowania jej szczególnej sytuacji w razie kontroli administracyjnej, co wiąże się z wydaniem dokumentu poświadczającego, że jest ona uchodźcą ( 52 ).

98.

W drugiej kolejności art. 14 ust. 4 dyrektywy 2011/95 ma z definicji zastosowanie do uchodźców, którzy już zostali za takich uznani. Zastosowanie tego przepisu nie pociąga za sobą – jak wyjaśniłem powyżej – utraty tego uznania. W tych okolicznościach wykładnia, zgodnie z którą pojęcie „statusu nadanego uchodźcy” w rozumieniu wspomnianego przepisu oznacza zarazem uznanie za uchodźcę, jak i przyznanie wynikających z tego uznania praw, jest pozbawiona wszelkiej logiki. Podobnie bowiem jak skarżący w postępowaniu głównym w sprawie C‑77/17 nie widzę, jaki sens miałoby cofnięcie tego uznania, przy jednoczesnym braku zakwestionowania jego celu – a mianowicie uznania danej osoby za uchodźcę ( 53 ).

99.

Idąc tym samym tokiem rozumowania, UNHCR wskazał, że przyczyny unieważnienia decyzji o uznaniu statusu uchodźcy w rozumieniu konwencji genewskiej nie obejmują powodów związanych z utratą ochrony przed odesłaniem na podstawie art. 33 ust. 2 tej konwencji, które odpowiadają przyczynom cofnięcia oraz odmowy nadania statusu uchodźcy określonym w art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 ( 54 ).

100.

W trzeciej kolejności pragnę podkreślić, że uchodźca, wobec którego dane państwo członkowskie powołuje się na art. 14 ust. 4 i 5 tej dyrektywy, zachowuje z uwagi na uznanie go za uchodźcę prawa określone w konwencji genewskiej, do których odnosi się art. 14 ust. 6. Jednakże uznanie przez państwo członkowskie istnienia tych praw, w sposób umożliwiający z nich korzystanie, zakłada uznanie za uchodźcę, bez którego osoba zainteresowana nie mogłaby korzystać z powyższych praw. Inaczej mówiąc, o ile wszelkiemu uznaniu za uchodźcę nie towarzyszy przyznanie wszystkich praw określonych w rozdziale VII tej dyrektywy, o tyle każde przyznanie praw związanych z uznaniem za uchodźcę oznacza uznanie za uchodźcę.

101.

Co więcej, zaproponowana przeze mnie wykładnia pozwala zaradzić obawom wyrażonym przez UNHCR, za którą sam zresztą wielokrotnie się on opowiadał. Zdaniem UHCR w celu uniknięcia, aby możliwości przewidziane w art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 nie były interpretowane w państwach członkowskich w sposób umożliwiający ustanowienie nowych przyczyn ustania statusu uchodźcy lub wykluczenia z możliwości otrzymania statusu uchodźcy, z naruszeniem konwencji genewskiej, „wyrażenie »status nadany uchodźcy« jest zatem rozumiane bardziej jako odnoszące się do azylu (statusu) przyznanego przez państwo niż do statusu uchodźcy [oznaczającego w tym kontekście uznanie za uchodźcę] w rozumieniu art. 1 [sekcja A tej konwencji] […] ( 55 )”.

102.

Dlatego uważam, że sformułowania „status nadany uchodźcy” oraz „nie nadadzą statusu danemu uchodźcy” w rozumieniu art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 oznaczają wyłącznie korzystanie z praw określonych w rozdziale VII tej dyrektywy ( 56 ), bez uszczerbku dla praw, które powinny być przyznane zainteresowanym uchodźcom na podstawie konwencji genewskiej ( 57 ).

103.

Zajmę się teraz pytaniem dotyczącym ważności interpretowanego w ten sposób rzeczonego przepisu, odczytywanego w związku z art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95 – którego wykładni należy dokonać wcześniej w celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie – w świetle art. 18 karty i art. 78 ust. 1 TFUE.

104.

Jak podniosły rząd belgijski i Parlament, dyrektywa 2011/95 stanowi samodzielny instrument prawny w porządku prawnym Unii, który nie ma na celu formalnej transpozycji konwencji genewskiej. W tej perspektywie rozdział VII tej dyrektywy odnosi się do ogółu praw, spośród których niektóre nie są zagwarantowane we wspomnianej konwencji, a niektóre odpowiadają prawom określonym w tej konwencji, przy czym w rozdziale tym wskazano, że przepisy w nim zawarte pozostają bez uszczerbku dla praw określonych w konwencji genewskiej ( 58 ).

105.

Tym samym, po pierwsze, jak podniósł rząd Zjednoczonego Królestwa, niektóre przepisy rozdziału VII dyrektywy 2011/95 nakazują państwom członkowskim przyznanie uchodźcom praw, takich jak prawo do uzyskania zezwolenia na pobyt, prawo do uznawania kwalifikacji, prawo do opieki zdrowotnej oraz prawo dostępu do ułatwień integracyjnych ( 59 ), które nie mają odpowiedników w konwencji genewskiej.

106.

Nie ulega według mnie wątpliwości, że w zakresie, w jakim przepisy rozdziału VII dyrektywy 2011/95 gwarantują odrębne i samodzielne w stosunku do konwencji genewskiej prawa, prawodawca Unii mógł również określić, za pomocą innych autonomicznych przepisów, okoliczności, w jakich można pozbawić rzeczonych praw danego uchodźcę, wraz z jednoczesnym poszanowaniem wymogów zgodności z tą konwencją.

107.

Po drugie, rozdział VII tej dyrektywy zawiera prawa, które zostały również wymienione w konwencji genewskiej. Są to w szczególności prawo do uzyskania dokumentu podróży ( 60 ), prawo do swobodnego przemieszczania się w państwie członkowskim ( 61 ), a także prawo dostępu do zatrudnienia ( 62 ), prawo dostępu do zakwaterowania ( 63 ) oraz prawo dostępu do pomocy socjalnej ( 64 ).

108.

Uważam, że art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 nie narusza ponadto art. 18 karty i art. 78 ust. 1 TFUE w zakresie, w jakim zezwala on na pozbawienie danego uchodźcy praw, o których mowa w poprzednim punkcie, jeżeli uchodźca taki stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa lub społeczności tego państwa członkowskiego, podczas gdy konwencja genewska nie przewiduje wyraźnie takiej możliwości.

109.

Pragnę podkreślić w tym względzie, że zgodnie z konwencją genewską prawa te powinny być zagwarantowane wyłącznie uchodźcom, którzy zamieszkują legalnie na terytorium umawiającego się państwa – w odróżnieniu od innych praw ustanowionych w tej konwencji, które powinny być przyznane każdemu uchodźcy znajdującemu się na terytorium tego państwa ( 65 ). Konwencja ta nie definiuje pojęcia legalnego zamieszkiwania. W swoich uwagach interpretacyjnych UNHCR uznał, że kryterium legalności, jakie zawiera to pojęcie, odnosi się zwykle do poszanowania norm prawa krajowego umawiających się państw dotyczących warunków przyjmowania i pobytu, ponieważ konwencja genewska ich nie reguluje ( 66 ).

110.

W niniejszym przypadku zastosowanie przez państwo członkowskie art. 14 ust. 4 lub 5 dyrektywy 2011/95 skutkuje w szczególności pozbawieniem danego uchodźcy zezwolenia na pobyt, do którego ma on prawo w zwyczajnych okolicznościach na podstawie art. 24 ust. 1 tej dyrektywy. Moim zdaniem państwo członkowskie może, bez naruszenia swoich zobowiązań wynikających z konwencji genewskiej, uznać, że dany uchodźca nie zamieszkuje lub już nie zamieszkuje legalnie na jego terytorium w rozumieniu tej konwencji i w konsekwencji pozbawić go praw określonych we wspomnianej konwencji, z których korzystanie jest uzależnione od tego, czy jego pobyt jest legalny ( 67 ).

111.

Jak podniosły rządy i instytucje, które przedłożyły Trybunałowi uwagi, podejście takie jest zgodne z systematyką i celami konwencji genewskiej. Artykuły 32 i 33 tej konwencji zezwalają bowiem, pod pewnymi warunkami, na wydalenie lub odesłanie uchodźcy, który stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa lub społeczności państwa, które go przyjęło. Chociaż, zezwalając na tak drastyczne środki, autorzy konwencji genewskiej mieli na uwadze potrzebę uwzględnienia interesów umawiającego się państwa w zagwarantowaniu porządku i bezpieczeństwa publicznego, konwencja ta nie powinna być interpretowana w ten sposób, że zakazuje ona umawiającym się państwom uznania, iż dany uchodźca nie zamieszkuje lub już nie zamieszkuje legalnie na ich terytorium, i w konsekwencji nie korzysta lub już nie korzysta z praw, które ta konwencja zapewnia legalnie przebywającym uchodźcom.

112.

Wobec powyższego w przypadku skorzystania z możliwości przewidzianych w art. 14 ust. 4 lub 5 dyrektywy 2011/95, państwa członkowskie nadal są zobowiązane do zagwarantowania rozpatrywanym uchodźcom praw, które na mocy konwencji genewskiej przysługują każdemu uchodźcy, niezależnie od tego, czy jego pobyt jest legalny. Prawa te obejmują niedopuszczalność dyskryminacji (art. 3), wolność wyznania (art. 4), ochronę mienia ruchomego i nieruchomości (art. 13), dostęp do sądów (art. 16), racjonowanie (art. 20), dostęp do edukacji publicznej (art. 22), pomoc administracyjną (art. 25), wydawanie dokumentów tożsamości (art. 27), brak dyskryminacji w dziedzinie podatków (art. 29), brak sankcji karnych w następstwie nielegalnego wjazdu i pobytu (art. 31), a także ochronę przed wydaleniem (art. 32) i odesłaniem (art. 33) ( 68 ).

113.

W tym kontekście UNHCR stwierdził, że w przypadku skorzystania przez państwa członkowskie z powyższych możliwości, „są [one] mimo wszystko zobowiązane do przyznania praw określonych [w konwencji genewskiej], które nie wymagają legalnego pobytu i nie przewidują żadnych wyjątków dopóty, dopóki uchodźca podlega jurysdykcji danego państwa” ( 69 ). UNHCR potwierdził zasadniczo to stanowisko w swoich uwagach dotyczących projektu rozporządzenia mającego na celu zastąpienie dyrektywy 2011/95 ( 70 ).

114.

To w świetle tych ustaleń należy interpretować art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95. Przepis ten przewiduje, że uchodźcy, którym cofnięto lub odmówiono przyznania statusu uchodźcy na podstawie art. 14 ust. 4 lub 5, mogą nadal korzystać z „praw określonych w art. 3, 4, 16, 22, 31, 32 i 33 konwencji genewskiej lub praw podobnych, o ile osoby te przebywają w państwie członkowskim”.

115.

Skarżący w trzech postępowaniach głównych zakwestionowali ważność art. 14 ust. 6 wspomnianej dyrektywy z tego powodu, że w przepisie tym, w ramach wykazu praw, który został tam zawarty, nie wymieniono praw określonych w art. 13, 20, 25, 27 i 29 konwencji genewskiej.

116.

Zgodnie z zasadami przypomnianymi w pkt 66 i 67 niniejszej opinii należy zbadać, czy możliwe jest dokonanie wykładni art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95 z poszanowaniem konwencji genewskiej, w sposób pozwalający na stwierdzenie ważności tego przepisu w świetle prawa pierwotnego oraz realizacji celu polegającego na pełnym zastosowaniu tej konwencji.

117.

Zasady te wiążą się z faktem, że przepis ten powinien być interpretowany w taki sposób, aby nie naruszał on wynikającego z konwencji genewskiej obowiązku zagwarantowania przez państwa członkowskie możliwości korzystania z wszystkich praw, które na podstawie tej konwencji powinny przysługiwać każdemu uchodźcy przebywającemu na terytorium państwa członkowskiego, niezależnie od tego, czy jego pobyt jest legalny.

118.

Kluczowym elementem takiej zgodnej wykładni jest znaczenie wyrażenia „lub praw podobnych”, użyte w art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95.

119.

Znaczenie i zakres powyższego sformułowania nie zostały określone ani we wspomnianej dyrektywie, ani w pracach przygotowawczych poprzedzających przyjęcie tej dyrektywy, jak również dyrektywy 2004/83. Te prace przygotowawcze nie dostarczają także żadnych wyjaśnień na temat powodów, dla których prawodawca nie zawarł wszystkich odpowiednich praw wynikających z konwencji genewskiej w wykazie praw znajdującym się w art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95.

120.

W tych okolicznościach analiza brzmienia tego przepisu w świetle kontekstu oraz celów regulacji, której część on stanowi, zgodnie z wymogami orzecznictwa ( 71 ), prowadzi mnie do wniosku, że przepis ten powinien być interpretowany w ten sposób, iż wyrażenie „lub praw podobnych” oznacza prawa określone w konwencji genewskiej, z których możliwość korzystania – tytułem dodatkowym, a nie alternatywnym w stosunku do praw wyraźnie określonych art. 14 ust. 6 – państwa członkowskie powinny zagwarantować uchodźcom objętym zakresem stosowania art. 14 ust. 4 lub 5 dyrektywy 2011/95.

121.

W odniesieniu do brzmienia art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95 pragnę przypomnieć – jak już orzekł Trybunał w innych okolicznościach – że słowo „lub” może być z językowego punktu widzenia rozumiane jako alternatywa rozłączna lub łączna. Należy zatem je interpretować z uwzględnieniem kontekstu, w jakim zostało użyte oraz w świetle celów przedmiotowego aktu prawnego ( 72 ).

122.

W niniejszym przypadku kontekst i cel dyrektywy 2011/95 wskazują moim zdaniem na to, że słowo „lub” należy rozumieć jako alternatywę łączną. Jak już wskazałem, przyjmując tę dyrektywę, prawodawca miał bowiem na celu zapewnienie pełnego stosowania konwencji genewskiej w państwach członkowskich. Prawodawca nie miał zatem z całą pewnością zamiaru odmówić uchodźcom, o których mowa w art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95, możliwości korzystania z praw, jakie państwa członkowskie są zobowiązane im przyznać na podstawie tej konwencji. Cel ten został podkreślony w uwagach przedstawionych Trybunałowi przez Parlament, Radę oraz Komisję ( 73 ).

123.

Rozumienie słowa „lub” – znajdującego się w art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95 – jako alternatywa rozłączna byłoby nie do pogodzenia z rzeczonym celem, gdyż oznaczałoby, że państwa członkowskie mogłyby według własnego uznania przyznawać uchodźcom bądź to prawa określone w art. 3, 4, 16, 22, 31, 32 i 33 konwencji genewskiej, bądź to inne prawa o podobnym charakterze. W konsekwencji prowadziłoby to do oczywistego naruszenia tej konwencji, która wymaga zagwarantowania praw w niej ustanowionych, gdyż przyznanie praw „podobnych” nie jest wystarczające.

124.

Mając na względzie cel pełnego zastosowania konwencji genewskiej, jakiemu służy dyrektywa 2011/95, wyrażenie „lub praw podobnych” odnosi się, moim zdaniem, bardziej do praw, które są dodatkowe w stosunku do tych, do których art. 14 ust. 6 tej dyrektywy wyraźnie się odwołuje i których przyznanie konwencja genewska zapewnia każdemu uchodźcy znajdującemu się na terytorium umawiającego się państwa.

125.

Za taką wykładnią przemawia okoliczność, że żaden z rządów, które przedstawiły Trybunałowi swoje uwagi, z wyjątkiem rządu Zjednoczonego Królestwa, nie wskazał na konieczność pozbawienia tych osób pewnych praw. Przeciwnie, rządy belgijski i czeski utrzymywały na rozprawie, że celem art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95 jest zasadniczo przypomnienie państwom członkowskim, w sposób niewyczerpujący, ich zobowiązań międzynarodowych.

126.

W tym względzie pragnę podkreślić w szczególności, że prawo do uzyskania dokumentu tożsamości, określone w art. 27 konwencji genewskiej, jest zresztą warunkiem wstępnym wykonywania praw przewidzianych w tej konwencji, wyraźnie określonych w art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95 ( 74 ). Wykonywanie tych praw byłoby utrudnione, w przypadku gdyby dany uchodźca nie mógł uzyskać dokumentu tożsamości. Dodatkowo dokument taki mógłby stanowić potwierdzenie, że jest on uchodźcą ( 75 ).

127.

Brak uzupełnienia wykazu ustanowionego w art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95, poprzez niezawarcie w nim art. 13, 20, 25, 27 i 29 konwencji genewskiej, można moim zdaniem wyjaśnić okolicznością, że w odniesieniu do tych artykułów można zgłaszać zastrzeżenia na podstawie art. 42 ust. 1 tej konwencji, jak podniosły również rządy belgijski, niderlandzki, Parlament oraz Rada. Przepis ten zezwala bowiem umawiającym się państwom na złożenie w chwili podpisywania, ratyfikacji lub przystąpienia zastrzeżeń w odniesieniu do pewnych artykułów konwencji genewskiej, „innych niż artykuły 1, 3, 4, 16 ust. 1, artykuł 33 i artykuły od 36 do 46 włącznie”.

128.

Prawodawca Unii chciał w ten sposób przypomnieć państwom członkowskim ich odpowiednie obowiązki wynikające z konwencji genewskiej, w odniesieniu do których nie można zgłaszać żadnych zastrzeżeń – a mianowicie art. 3, 4, 16 i 33 ( 76 ) – zobowiązując je jednocześnie do przyznania zainteresowanym uchodźcom praw określonych w art. 22 i 31 tej konwencji, zważywszy na szczególne znaczenie tych praw w porządku prawnym Unii ( 77 ). Artykuły 13, 20, 25, 27 i 29 wspomnianej konwencji nie zostały natomiast wyraźnie wymienione w zakresie, w jakim państwa członkowskie mogą zgłaszać w odniesieniu do nich zastrzeżenia ( 78 ), zważywszy że dyrektywa 2011/95 nie ma wpływu na obowiązek zagwarantowania przez państwa członkowskie praw określonych w tych przepisach, jeżeli nie zgłosiły one takich zastrzeżeń.

129.

Powyższe wyjaśnienie należy rozumieć, mając na względzie minimalny poziom ochrony, jakiego wymaga art. 14 ust. 6 tej dyrektywy. Jako że art. 14 ust. 4 i 5 wspomnianej dyrektywy ustanawia jedynie możliwości, z których mogą skorzystać państwa członkowskie, mogą one w każdym razie przyznać uchodźcom prawa, które wykraczają poza granice ustanowione w ust. 6 tego artykułu. Bardziej ogólnie, art. 3 dyrektywy 2011/95 w związku z motywem 12 tej dyrektywy zezwala państwom członkowskim na ustanowienie bardziej korzystnych norm odnoszących się w szczególności do zakresu ochrony międzynarodowej, pod warunkiem że są one zgodne z tą dyrektywą.

130.

W świetle powyższych rozważań uważam, że art. 14 ust. 6 dyrektywy 2011/95 powinien być interpretowany w ten sposób, że państwo członkowskie, które korzysta z możliwości przewidzianych w art. 14 ust. 4 lub 5 tej dyrektywy, jest zobowiązane przyznać zainteresowanemu uchodźcy, oprócz praw ustanowionych w art. 3, 4, 16, 22, 31, 32 i 33 konwencji genewskiej, inne prawa, które ona gwarantuje każdemu uchodźcy znajdującemu się na terytorium umawiającego się państwa, a mianowicie prawa przewidziane w art. 13, 20, 25, 27 i 29 tej konwencji, pod warunkiem że to państwo członkowskie nie złożyło do nich zastrzeżeń na podstawie art. 42 ust. 1 wspomnianej konwencji.

131.

W związku z tym uważam, że art. 14 ust. 4–6 dyrektywy 2011/95, odczytywany łącznie oraz interpretowany w sposób zaproponowany w niniejszej opinii, nie narusza art. 18 karty i art. 78 ust. 1 TFUE.

132.

Dla pełnego obrazu sytuacji chciałbym wyjaśnić, że powyższy wniosek dotyczy wyłącznie ważności art. 14 ust. 4–6 dyrektywy 2011/95 w zakresie, w jakim wprowadza on dla państw członkowskich możliwość pozbawienia pewnych uchodźców praw przewidzianych w rozdziale VII tej dyrektywy, w świetle art. 18 karty i art. 78 ust. 1 TFUE. W ramach niniejszych odesłań prejudycjalnych do Trybunału bowiem zwrócono się o wypowiedzenie się wyłącznie w kwestii ważności in abstracto tej możliwości w świetle tych postanowień, i której w związku z tym dotyczyły uwagi przedłożone Trybunałowi.

133.

Wniosek ten nie wyklucza oceny, w każdym z poszczególnych przypadków, zgodności korzystania przez dane państwo członkowskie z możliwości przewidzianych w art. 14 ust. 4 i 5 dyrektywy 2011/95 z pewnymi prawami podstawowymi gwarantowanymi w karcie.

134.

W tym względzie przychodzą mi na myśl trzy przykłady. Po pierwsze, w przypadku gdyby państwo członkowskie, w wyniku skorzystania z powyższych możliwości, pozbawiło uchodźcę dostępu do pewnego rodzaju opieki medycznej, pozbawienie tego prawa mogłoby naruszać art. 35 karty (dotyczący prawa do ochrony zdrowia), a nawet, w zakresie w jakim mogłoby zagrażać życiu tego uchodźcy lub narażać go na nieludzkie lub poniżające traktowanie, art. 2 ust. 1 (dotyczący prawa do życia) lub art. 4 karty ( 79 ). Po drugie, w przypadku gdyby państwo członkowskie zadecydowało o wydaleniu takiego uchodźcy do bezpiecznego państwa trzeciego gotowego przyjąć go na swoim terytorium ( 80 ), państwo to powinno zbadać zgodność takiego środka z prawem do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego zapisanego w art. 7 karty ( 81 ). Po trzecie, chociaż z praw wynikających z art. 15 karty, dotyczącego wolności wyboru zawodu i prawa do podejmowania pracy, mogą korzystać wyłącznie obywatele państw trzecich, „którzy posiadają zezwolenie na pracę na terytorium państw członkowskich”, to nie można wykluczyć w szczególności, że odmowa umożliwienia uchodźcy integracji na rynku pracy po opuszczeniu zakładu karnego, mimo że nie może on zostać wydalony do państwa trzeciego i musi zatem pozostać w państwie członkowskim, które go przyjęło, może naruszać, w zależności od okoliczności, art. 7 karty. Zgodnie z orzecznictwem ETPC art. 8 EKPC, któremu odpowiada art. 7 karty, obejmuje bowiem społeczną tożsamość jednostki oraz stosunki osobiste, społeczne, gospodarcze składające się na życie prywatne każdego człowieka ( 82 ).

135.

W świetle całości powyższych rozważań proponuję, by na pytania postawione przez Conseil du contentieux des étrangers (sąd do spraw cudzoziemców, Belgia) w sprawach C‑77/17 i C‑78/17 oraz przez Nejvyšší správní soud (najwyższy sąd administracyjny, Republika Czeska) w sprawie C‑391/16 Trybunał odpowiedział w następujący sposób: