8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/1

1.1

W dorocznym raporcie na temat polityki konkurencji 2003 podkreśla się zmiany w wewnętrznej organizacji sektora i metodach pracy Komisji, oraz dokumentuje sposób, w jaki Komisja zapewnia spójność struktury europejskiego zarządzania gospodarczego.

1.2

Polityka konkurencji UE odgrywa ważną rolę w osiąganiu celów konkurencyjności określonych w Strategii Lizbońskiej. Obejmuje ona nie tylko zasady antytrustowe i zasady koncentracji, ale i zastosowanie skutecznej oraz rygorystycznej dyscypliny w dziedzinie pomocy publicznej.

1.3

Pragnąc umożliwić 10 nowym państwom członkowskim akcesję bez negatywnych reperkusji, Komisja opracowała wspólny dla wszystkich krajów Unii zestaw zasad konkurencji w celu zapewnienia uczciwego stosowania reguł pomocy publicznej, podkreślając, jak ważne jest, by uporać się z problemem form interwencji państwa, które zafałszowują konkurencję, z równym zaangażowaniem co w przypadku stosowania prawa spółek.

1.4

W 2003 r. zanotowano 815 nowych przypadków naruszenia prawa o konkurencji, zaś podjęte w związku z tym działania objęły utworzenie stanowiska oficera łącznikowego ds. konsumenckich, którego zadaniem jest stały dialog z europejskimi konsumentami; troska o interes konsumentów jest w istocie głównym zadaniem polityki konkurencji, lecz ich głos nie spotyka się z odpowiednią reakcją przy rozpatrywaniu poszczególnych przypadków lub podczas dyskusji nad kwestiami dotyczącymi tej polityki. Rola oficera łącznikowego ds. konsumenckich nie ogranicza się do kontroli koncentracji, lecz obejmuje także kontrolę porozumień sprzecznych z zasadą konkurencji — karteli oraz nadużyć pozycji dominującej — jak również innych aspektów polityki dotyczących sektora.

1.5

W październiku 2003 r. Komisja Europejska opublikowała wniosek dotyczący rozporządzenia i wytycznych na temat umów licencyjnych dotyczących transferu technologii, w sprawie którego EKES już wydał swą opinię (1). Proponowana reforma bierze pod uwagę ewolucję tego rodzaju umów w ostatnich latach i ma na celu uproszczenie oraz rozszerzenie zakresu rozporządzenia wspólnotowego w sprawie wyłączenia grupowego. Nowe postanowienia przynoszą następujące korzyści:

1.6

Ponadto Komisja mianowała głównego ekonomistę ds. konkurencji, który objął urząd z dniem 1 września 2003 r., i jednocześnie rozszerzyła w sposób pozytywny rolę funkcjonariusza ds. przesłuchań. Główny ekonomista ma trzy podstawowe zadania:

1.7

Tymczasem funkcjonariuszom ds. przesłuchań przyznano większe uprawnienia i niezależność w pełnieniu roli gwaranta prawa do obrony w niektórych postępowaniach w dziedzinie konkurencji. Bezpośrednio podlegają oni odpowiedzialnemu komisarzowi i nie otrzymują instrukcji z DG ds. Konkurencji. Mogą interweniować, ilekroć wynikną uzasadnione problemy dotyczące prawa do obrony; organizują i w sposób obiektywny prowadzą przesłuchania ustne, jak też decydują, czy należy wysłuchać zainteresowanych stron trzecich oraz czy należy przedstawić nowe dokumenty. We wszystkich sprawach odwołują się do właściwego komisarza.

2.1

W październiku 2003 r. Komisja zainicjowała ostateczną fazę procesu reformowania systemu wdrażania zasad antytrustowych UE (znanej jako pakiet modernizacyjny) w celu ułatwienia egzekwowania uprawnień przyznanych organom ds. konkurencji oraz w celu stworzenia przewidzianych w rozporządzeniu nr 1/2003 mechanizmów współpracy z krajowymi organami ds. konkurencji oraz sądami krajowymi.

2.2

Pakiet modernizacyjny składa się z nowego rozporządzenia dotyczącego implementacji, podejmującego kwestie związane z przesłuchiwaniem zainteresowanych stron oraz spektrum innych zagadnień proceduralnych, takich jak dostęp do akt oraz sposób postępowania z informacjami poufnymi. Sześć projektów komunikatów dotyczy mechanizmów współpracy w ramach sieci europejskich organów ds. konkurencji oraz między Komisją a sądami krajowymi, kwestii wpływu na handel między państwami członkowskimi, postępowania z zażaleniami oraz wytycznych przekazywanych przedsiębiorstwom w celu udzielenia im pomocy przy ocenie nowych lub nierozwiązanych kwestii. Co się tyczy całego pakietu modernizacyjnego, należy sięgnąć do opinii EKES (1).

2.3

W 2003 r. Komisja wydała pięć decyzji przeciwko bezprawnym umowom poziomym dotyczącym francuskiej wołowiny, sorbentów, produktów węglowych i grafitowych o zastosowaniu w elektryce i mechanice, nadtlenków organicznych oraz przemysłowych rur miedzianych. Nałożone kary wyniosły w sumie 400 milionów euro. Taki poziom kar powinien działać odstraszająco. Kontrola obejmuje inspekcje przedsiębiorstw. Pełny immunitet przyznawany jest przedsiębiorstwom, które jako pierwsze ujawnią istnienie umowy oraz dostarczą wystarczających dowodów do wszczęcia kontroli. Komisja wyrazi pozytywną opinię w sprawach, w których umowy między przedsiębiorstwami nie ograniczają konkurencji na danych rynkach, i gdzie konsumenci skorzystają na współpracy. Ponadto w 2003 r. Komisja wydała orzeczenie w sprawie trzech wypadków naruszenia art. 82 dotyczących:

3.1

Rok 2003 przyniósł znaczny, choć nie w pełni satysfakcjonujący, postęp w procesie liberalizacji w sektorze energetycznym (elektrycznym i gazowym). W czerwcu uchwalono pakiet ustaw mający zapewnić, iż wszyscy konsumenci europejscy będą mogli wybrać swojego dostawcę do 1 lipca 2007 r. Postanowienia te mają na celu zachowanie równowagi między bodźcami do budowy nowych infrastruktur a pełną realizacją wspólnego rynku.

3.2

Niemniej jednak wśród konsumentów i przedsiębiorców w różnych krajach UE w dalszym ciągu istnieje powszechne niezadowolenie z wciąż wysokich cen i względnej jakości tych usług. W szczególności w nowych państwach członkowskich partnerzy społeczni i organizacje konsumenckie z naciskiem podkreślają potrzebę zagwarantowania pełnej niezależności krajowym organom ds. konkurencji i organom zajmującym się regulacjami w zakresie usług użyteczności publicznej.

3.2.1

Kiedy już obowiązują stosowne i zrozumiałe przepisy w zakresie konkurencji, zdarza się niekiedy — szczególnie w nowych Państwach Członkowskich — że agencje zajmujące się ich monitorowaniem i wdrażaniem napotykają trudności w niezależnym pełnieniu swojej roli. W rezultacie ustawodawstwo w zakresie konkurencji czasem nie sprzyja interesom konsumentów ani skuteczności rynku. Komitet popiera ustanowienie bardziej funkcjonalnego związku między polityką konkurencji a politykami w zakresie ochrony konsumentów. Lepiej zorganizowany i bardziej zaangażowany ruch konsumencki mógłby także wspomóc proces decyzyjny na szczeblu rządowym oraz dostarczać informacji o rynkach i praktykach sprzecznych z zasadami konkurencji.

3.3

W dziedzinie usług pocztowych dyrektywa przyjęta w 2002 r. ma na celu finalizację rynku wewnętrznego, szczególnie poprzez stopniowe ograniczenie obszaru zastrzeżonego oraz liberalizację transgranicznej poczty wychodzącej. Co więcej, w oparciu o porozumienie osiągnięte przez Radę Europejską Komisja przeprowadzi w 2006 r. analizę mającą ocenić wpływ usług powszechnych na każde państwo członkowskie. Na podstawie wyników tej analizy przyjmie ona wniosek dotyczący całkowitego otwarcia rynku pocztowego począwszy od 2009 r., bądź jakikolwiek inny środek działania w celu zagwarantowania powszechnego charakteru tych usług.

3.4

Ostateczny termin transpozycji nowego pakietu regulacyjnego w zakresie mediów elektronicznych wygasł w lipcu 2004 r. W swym raporcie na ten temat Komisja podkreśliła przede wszystkim następujące zasady: rynki należy analizować na podstawie zasad konkurencji; zobowiązania można nakładać tylko na te przedsiębiorstwa, które zajmują pozycję dominującą; wszelkie usługi i sieci komunikacji elektronicznej należy traktować podobnie (neutralność technologiczna). Rozwój i coraz szerszy dostęp do komunikacji elektronicznej same w sobie nie wystarczą do spowodowania wzrostu gospodarczego. Dlatego zasadnicze znaczenie ma zwiększenie wiedzy i umiejętności osób, od których wymaga się posługiwania się technologią informacyjną i komunikacyjną.

3.5

Jeśli chodzi o sektor transportu lotniczego, Komisja w 2003 r. postanowiła podjąć z wszystkimi zainteresowanymi podmiotami szeroko zakrojony, nie odnoszący się do konkretnych przypadków dialog, w celu wypracowania przejrzystych wytycznych mających na celu ochronę konkurencji w dziedzinie sojuszów i fuzji między kompaniami lotniczymi.

3.5.1

Poczyniono także postępy w pracach nad określeniem i wdrożeniem wspólnych wytycznych dotyczących zastosowania zasad antytrustowych w sektorze transportu kolejowego, zarówno pasażerskiego, jak towarowego.

3.5.2

Ponadto rozwija się także dialog z sektorami transportu morskiego, dystrybucji pojazdów silnikowych oraz ubezpieczeń, którego celem jest uchwalenie lub rewizja regulacji w sprawie wyłączeń grupowych.

3.5.3

W dialogu tym należy także uwzględnić porównywalne formy opodatkowania.

3.6

Media: Komisja uważa, iż pluralizm mediów ma kluczowe znaczenie zarówno dla rozwoju UE, jak i dla tożsamości kulturowej państw członkowskich, jednak podkreśla, że odpowiedzialność za kontrolę koncentracji mediów spoczywa przede wszystkim na państwach członkowskich. Zastosowanie instrumentów polityki konkurencji ograniczone jest do struktury rynku oraz gospodarczych skutków zachowań przedsiębiorstw medialnych, a także do kontroli pomocy publicznej. Nie można więc nimi zastąpić środków kontroli koncentracji mediów krajowych oraz środków zapewniających pluralizm mediów. Funkcja zasad konkurencji ograniczona jest do rozwiązywania problemów wynikających z osiągnięcia lub umocnienia dominującej pozycji na rynkach oraz odcięcia konkurencji od tych rynków.

3.6.1

Można zauważyć, że Komisja, choć jej podejście było słuszne z formalnego punktu widzenia, nie zdołała zapobiec lub przeciwstawić się, zwłaszcza w niektórych krajach, wytworzeniu się pozycji dominujących i związanym z nimi praktykom antykonkurencyjnym. Dotyczy to różnych rynków, zaś wśród nich rynek reklam telewizyjnych, jeszcze niedostatecznie zbadany, ma coraz większe znaczenie dla ochrony pluralizmu.

3.6.2

Ponadto podczas kontroli przeoczone zostały metody używane przez niektóre grupy medialne do wzmocnienia pozycji dominującej, w szczególności stosowanie środków ochronnych (poison pills) mających na celu uniemożliwienie niepożądanego przejęcia poprzez zadłużenie spółki „docelowej”, oraz przyznawanie praw wielokrotnego głosowania, które pozwalają mniejszościowemu udziałowcowi kontrolować spółkę.

3.6.3

Komisja będzie musiała dlatego nadzwyczaj uważnie czuwać nad stosowaniem zasad i praktyk konkurencyjnych.

3.7

Wolne zawody: Analiza przeprowadzona dla Komisji przez wiedeński Instytut Studiów Zaawansowanych (IHS) została udostępniona opinii publicznej. Analiza ujawnia istnienie różnic poziomów regulacji w zakresie usług świadczonych przez wolne zawody, między państwami członkowskimi oraz między różnymi zawodami. Konkluzja analizy jest następująca: w krajach o mniejszym stopniu regulacji i większej wolności wykonywania zawodu możliwe jest osiągnięcie wyższego ogólnego poziomu zamożności.

3.7.1

Zorganizowana w Brukseli w październiku 2003 r. konferencja na temat regulacji usług wolnych zawodów zgromadziła w sumie 260 przedstawicieli różnych zawodów, którzy dyskutowali nad wpływem zasad i regulacji na strukturę przedsiębiorstw oraz na ochronę konsumenta.

3.7.2

Na tejże konferencji komisarz Monti ogłosił zamiar Komisji dotyczący wydania w roku 2004 raportu w sprawie konkurencji w usługach wolnych zawodów. Raport ten, zawierający kilka ważnych wskazówek i wytycznych, został opublikowany 9 lutego 2004 r.

4.1

27 listopada 2003 r. Rada osiągnęła polityczne porozumienie w sprawie znowelizowanego rozporządzenia dotyczącego koncentracji, uwzględniającego większość zmian zaproponowanych przez Komisję w grudniu 2002 r. Zmiany te obejmowały środki nieustawowe, mające usprawnić proces decyzyjny, ulepszyć analizę gospodarczą oraz zapewnić lepszą ochronę praw do obrony. Ponadto powołany został główny ekonomista ds. konkurencji oraz utworzono panel oceniający, który ma zapewnić pełną niezależność wniosków. Co się tyczy oceny koncentracji, na ten temat EKES wydał swoją opinię w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej transgranicznych koncentracji spółek kapitałowych (2).

4.2

Cel: należy zapewnić, by kryterium materialnoprawne przewidziane w rozporządzeniu w sprawie koncentracji (kryterium pozycji dominującej) objęło w sposób efektywny wszystkie antykonkurencyjne fuzje, jednocześnie zapewniając nieprzerwaną pewność prawa. Owo kryterium materialnoprawne zostało porównane z kryterium znacznego zmniejszenia konkurencji (ang. substantial lessening of competition) i w ostateczności przyjęto jego następujące sformułowanie: „koncentracja, która w znacznym stopniu utrudniałaby skuteczną konkurencję na wspólnym rynku albo w znaczącej jego części, w szczególności będąca wynikiem zdobycia lub umocnienia pozycji dominującej, zostanie uznana za niezgodną z zasadami wspólnego rynku”.

4.2.1

Nowe rozporządzenie (chodzi o słowa: „w szczególności będąca wynikiem zdobycia lub umocnienia (…)”) wskazuje na możliwość rozszerzenia zakresu stosowania zakazu, nie związanego już z wymogiem dominującej pozycji. Niemniej jednak zasadę tę należało będzie interpretować w świetle wspólnej deklaracji Rady i Komisji w sprawie art. 2, w nawiązaniu do wywodu 25 rozporządzenia (3), w którym stwierdza się, że „koncepcja znaczącego utrudniania skutecznej konkurencji powinna być interpretowana jako dotycząca, poza pojęciem pozycji dominującej, tylko antykonkurencyjnych skutków koncentracji, wynikających z nieskoordynowanego zachowania przedsiębiorstw, które nie miałyby dominującej pozycji na danym rynku”. Wynika stąd, że zakres ten nadal będzie określany w odniesieniu do pojęcia dominacji.

4.3

Wytyczne w kwestii koncentracji poziomych: tzn. koncentracji między konkurującymi lub potencjalnie konkurującymi przedsiębiorstwami. Koncentracje takie będą uznawane za niezgodne z prawem tylko w takim stopniu, w jakim zwiększają siłę rynkową przedsiębiorstw w sposób, który prawdopodobnie będzie miał negatywne skutki dla konsumentów, szczególnie w formie wyższych cen, gorszej jakości produktów lub ograniczonego wyboru. Będzie to niezależne od faktu, czy antykonkurencyjne skutki wynikają z ustanowienia bądź umocnienia jedynego dominującego uczestnika rynku, czy też z zaistnienia sytuacji oligopolu. Skutki koncentracji będą ponadto oceniane w relacji do tego, co mogłoby się wydarzyć na rynku, gdyby do niej nie doszło. To może na przykład oznaczać, że nabycie upadającej firmy nie dawałoby podstaw do interwencji Komisji.

4.4

Nowe dobre praktyki: w ramach pakietu reform 2002 przeprowadzono konsultacje, zakończone w lutym 2003 r., których celem było dostarczenie zainteresowanym stronom wskazówek na temat zwykłego trybu przeprowadzania kontroli koncentracji na szczeblu UE.

5.1

Komisja aktywnie uczestniczy w pracach grupy roboczej ICN (International Competition Network) dotyczących podlegającej sądom wielu krajów (mutli-jurisdictional) kontroli koncentracji. Działania grupy prowadzone były w trzech podgrupach:

5.1.1

Komisja uczestniczy w pracach wszystkich trzech podgrup. Zasadniczym celem jest poprawa wzajemnego zrozumienia między różnymi jurysdykcjami, tak aby usprawnić czynności kontroli koncentracji.

5.1.2

Mówiąc ogólniej, ICN stanowi wirtualną sieć między różnymi krajowymi organami ds. konkurencji, której celem jest ułatwienie współpracy międzynarodowej i zgłaszanie propozycji na rzecz zmniejszenia kosztów regulacji oraz wspierania harmonizacji procedur i fundamentalnych przepisów.

5.1.3

Podczas drugiej Konferencji ICN, zorganizowanej w Meridzie (Meksyk) w czerwcu 2003 r., zwrócono szczególną uwagę na potrzebę przyjęcia jasnego i przystępnego języka w dziedzinie zasad konkurencji, podkreślono również strategiczną rolę działań propagujących konkurencję w sektorach regulowanych w celu zmniejszenia kosztów regulacji i przezwyciężenia przeszkód w zrozumieniu polityki w zakresie konkurencji, pojawiających się między różnymi systemami prawa.

6.1

Kontrola pomocy publicznej skupia się na skutkach, jakie dla konkurencji mają środki pomocowe przyznawane przedsiębiorstwom przez państwa członkowskie. Cel: należy zadbać o to, żeby interwencje rządowe nie kolidowały ze sprawnym funkcjonowaniem rynku wewnętrznego, sprzyjały konkurencji oraz konkurencyjnym rynkom, a także wzmacniały reformy strukturalne. Szczególną uwagę zwraca się na to, by zapewnić, iż dobroczynne skutki liberalizacji nie zostaną osłabione przez pomoc publiczną. Szczyt Rady Europy w Sztokholmie: państwa członkowskie winny zredukować ogólny poziom pomocy publicznej oraz przekierować ją na będące w interesie Wspólnoty cele poziome (wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej, zatrudnienie, ochrona środowiska, wspieranie B&R w małych i średnich przedsiębiorstwach). Komisja uważa za priorytet odzyskanie środków pomocy przyznanej przez państwa członkowskie niezgodnie z prawem.

6.1.1

W tej sytuacji należy ubolewać, że niektóre państwa członkowskie nie otworzyły swoich przetargów publicznych na oferentów z innych państw członkowskich. Roczny obrót w sektorze zamówień publicznych UE wynosi ponad 1500 miliardów euro: stosowana przez niektóre państwa członkowskie praktyka faworyzowania krajowych przedsiębiorstw szkodzi konkurencji i zwiększa obciążenie podatkowe konsumentów.

6.2

Pomoc publiczna na ratowanie i restrukturyzację firm znajdujących się w trudnym położeniu: stosowne wytyczne, które wygasły w październiku 2004 r., przewidują, iż pomoc publiczną można uznać za zgodną z prawem jedynie wówczas, jeśli spełnia ona pewne rygorystyczne warunki. Wytyczne te zostały zrewidowane, przy czym szczególną uwagę zwrócono na następujące zagadnienia:

6.3

Wielosektorowe ramy dla dużych projektów inwestycyjnych: ścisłe zasady w sektorach mających trudności strukturalne. Lista takich sektorów miała być sporządzona do końca 2003 r. Ze względu na trudności metodologiczne i techniczne Komisja podjęła decyzję o przesunięciu terminu przyjęcia listy oraz o rozszerzeniu istniejących zasad przejściowych dotyczących dużych projektów inwestycyjnych w sektorach „wrażliwych” do grudnia 2006 r.

6.4

Pomoc na B&R dla małych i średnich przedsiębiorstw: pomoc na badania i rozwój może przyczynić się do wzrostu gospodarczego, wzmocnienia konkurencyjności oraz zwiększenia zatrudnienia. Jest to szczególnie ważne dla małych i średnich przedsiębiorstw.

6.5

Pomoc na ochronę środowiska, na B&R, na szkolenia oraz pomoc fiskalna: w dziedzinie pomocy fiskalnej szczególną uwagę zwrócono na alternatywne metody opodatkowania, takie jak metoda „koszt plus” (podlegający opodatkowaniu dochód obliczany w oparciu o stawkę ryczałtową jako procent kwoty wydatków i kosztów operacyjnych). W dziedzinie pomocy sektorowej (patrz w szczególności zastosowanie tymczasowego mechanizmu obronnego (TDM)) uwzględniono następujące sektory: sektor stalowy, telekomunikacyjny, węglowy, transportu kolejowego, transportu kombinowanego, transportu drogowego, transportu morskiego oraz transportu powietrznego.

6.6

Rolnictwo:23 grudnia 2003 r. Komisja przyjęła nowe rozporządzenie, wprowadzające system wyłączenia grupowego dla pewnych kategorii pomocy publicznej, co oznacza, iż państwa członkowskie nie muszą już uprzednio notyfikować ich w celu uzyskania zgody Komisji. Nowe rozporządzenie, które będzie miało zastosowanie do końca 2006 r., dotyczy pomocy publicznej przyznanej małym i średnim przedsiębiorstwom w sektorze rolniczym. W świetle definicji małych i średnich przedsiębiorstw (nie więcej niż 250 pracowników, obrót nie wyższy niż 40 milionów euro lub bilans nie przekraczający 27 milionów euro), postanowienia rozporządzenia obejmują prawie wszystkie przedsiębiorstwa w sektorze rolniczym. Wreszcie, Komisja wprowadza nowy standard przejrzystości: spis wszystkich wyłączonych kategorii pomocy publicznej, z podziałem na państwa członkowskie, zostanie opublikowany w Internecie na 5 dni przed rozpoczęciem wypłat, tak aby wszystkim zainteresowanym stronom zapewnić niezbędne informacje.

7.1

Dokonawszy podsumowania i opatrzywszy komentarzem XXXIII raport Komisji w sprawie polityki konkurencji w roku 2003, Komitet poczyni teraz kilka ogólnych uwag na temat całokształtu raportu, w szczególności zaś jego najistotniejszych, cechujących się dalekowzroczną perspektywą aspektów.

7.2.1

Wprowadzenie nowych procedur stosowania zasad antytrustowych, nowelizacja rozporządzenia w sprawie koncentracji oraz nowy porządek organizacyjny Komisji sprawiły, iż polityka konkurencji Unii Europejskiej stała się skuteczniejsza i bardziej otwarta na pozytywny związek z przedsiębiorstwami i konsumentami.

7.2.2

Dzięki polityce konkurencji UE uczyniła znaczący krok do przodu w procesie liberalizacji, na powrót przywracając całym sektorom gospodarki logikę i dynamikę rynku oraz wnosząc w ten sposób praktyczny wkład w tworzenie jednolitego rynku europejskiego. Polityka konkurencji jest zatem istotna i należy chronić jej pełną niezależność.

7.2.3

Jednak sama nie jest w stanie sprostać szczególnie palącej, obecnej w całej UE potrzebie znacznej poprawy wzrostu oraz zrównoważonego rozwoju gospodarczego w oparciu o innowacje i dialog społeczny. Zmiany strukturalne zaistniałe w produkcji i handlu światowym, poczynając od tych, które wywołał nowy system technologiczny, wymagają od Komisji uaktywnienia i koordynacji innych instrumentów polityki gospodarczej w celu zachowania i ożywienia konkurencyjności gospodarki europejskiej oraz zwiększenia spójności społecznej i gospodarczej i zatrudnienia, a także poprawy ochrony środowiska oraz wsparcia ważniejszych, doniosłych programów badawczo-rozwojowych. W tym kierunku zmierzają stanowisko zajęte przez Komisję w komunikacie w sprawie: Wspieranie przemian strukturalnych: polityka przemysłowa dla rozszerzonej Europy, oraz odnośna opinia EKES (4). Agenda lizbońska wyznacza drogę, którą należy podążać. Należy wszakże ułatwić i przyspieszyć jej wdrożenie na szczeblu zarówno ogólnym, jak i sektorowym.

7.2.3.1

Na szczeblu sektoralnym, w charakterze potwierdzenia swoich uwag poczynionych w opinii z 30 czerwca 2004 r. w sprawie: LeaderSHIP 2015 — Przyszłość europejskiego przemysłu budowy i remontu statków — Konkurencyjność w pełnym tego słowa znaczeniu  (5), EKES podkreśla potrzebę dalszych prac nad nowym, w pełni zintegrowanym podejściem określonym przez Radę ds. Konkurencji z myślą o wzmocnieniu konkurencji przemysłowej i zachęcaniu do badań, rozwoju i innowacji we wszystkich sektorach.

7.3.1

Proces reform mający usprawnić i uprościć procedury kontroli pomocy publicznej znacznie posunął się do przodu, kontynuując kierunek ustalony przez sztokholmską Radę Europejską polegający na ograniczeniu pomocy publicznej i przekierowaniu jej na cele poziome leżące w interesie Wspólnoty, w tym cele spójności. W tym sensie należy rozumieć różne środki działania podjęte przez Komisję, takie jak rozszerzenie do pewnego stopnia zakresu zastosowania pomocy na rozwój i badania, wytyczne na temat umów o transferze technologii, restrukturyzacji przedsiębiorstw znajdujących się w trudnym położeniu, a także pomocy na szkolenie oraz ochronę środowiska; a także wielosektorowe ramy dla dużych projektów inwestycyjnych.

7.3.2

W wyroku w sprawie Altmark z lipca 2003 r. Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, iż rekompensaty dla firm, którym powierzono świadczenie usług użyteczności publicznej, pod pewnymi warunkami zostaną wyłączone z definicji pomocy publicznej. Nadal jednak istnieją pewne nierozstrzygnięte kwestie dotyczące przede wszystkim ustanowienia optymalnego związku między pomocą publiczną a usług o charakterze powszechnym. Charakter narzuconych przez Trybunał warunków wymaga de facto poprawy pewności prawnej, szczególnie w dziedzinie szacowania kosztów, przepisów dotyczących finansowania usług (4) oraz definicji kwalifikujących się do rekompensat zobowiązań wynikających ze świadczenia usług publicznych. Zresztą w zielonej księdze na temat usług użyteczności publicznej, opublikowanej w maju 2003 r., uznano potrzebę dokonania oceny, czy zasady regulujące tego typu usługi należy dalej konsolidować w ogólnych ramach wspólnotowych, oraz określenia optymalnych przepisów dotyczących tychże usług i środków w celu zwiększenia pewności prawnej dla wszystkich uczestników.

7.3.3

Jeśli nie są prawidłowo zdefiniowane i sfinansowane, zobowiązania wynikające ze świadczenia usług użyteczności publicznej mogą spowodować, iż obarczone nimi przedsiębiorstwa ponosić będę coraz większe straty ze względu na potencjalne wejście konkurentów na najbardziej zyskowne obszary ich działalności.

7.3.4

Dlatego też EKES kładzie nacisk na –naświetloną już przezeń w opinii (1) w sprawie zielonej księgi Komisji — potrzebę przyjęcia jasnego tekstu prawnego w sprawie usług użyteczności publicznej, celem zapewnienia skutecznego i równego dostępu wszystkich użytkowników do wysokiej jakości usług spełniających ich wymagania. Ponadto zaleca on zainicjowanie możliwie szeroko zakrojonego dialogu z partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi, zwłaszcza w kwestii reorganizacji i funkcjonowania opieki społecznej.

7.4.1

Przeprowadzona przez Komisję dogłębna analiza systemów regulujących usługi świadczone przez wolne zawody w państwach członkowskich, okazała się bardzo przydatna, gdyż wzmocniła ona przesłanie dotyczące potrzeby starannej rewizji przepisów ograniczających na tym polu oraz sprawienia, by wielkie zasoby kultury i wiedzy, którymi dysponują członkowie wolnych zawodów, stały się bardziej wydajne i konkurencyjne: przynosi to, rzecz jasna, znaczne korzyści nie tylko samym wykonawcom tychże profesji, ale również firmom i konsumentom.

7.4.2

Wielokrotnie przytaczana przez Trybunał Sprawiedliwości zasada jest obecnie ogólnie uznana — osoby świadczące usługi wolnych zawodów muszą również przestrzegać zasad konkurencji. Choć jest absolutną prawdą, iż kryteria ekonomiczne nie mogą stanowić jedynego parametru oceny usług świadczonych przez wolne zawody, jako że nie mają one czysto technicznego, powtarzalnego zastosowania, lecz raczej polegają na wykorzystaniu wiedzę do rozwiązania danego problemu, to prawdą jest również, iż wykonywanie ich stanowi działalność gospodarczą, która, jeśli prowadzi się ją przestrzegając zasad konkurencji, rodzi więcej dobrobytu i może stanowić znaczący wkład w agendę lizbońską.

7.4.2.1

W tym względzie interesujący jest komunikat Komisji dotyczący konkurencji w sektorze wolnych zawodów (6). W istocie podkreśla się w nim ważną rolę, jaką mogą odegrać usługi wolnych zawodów w zwiększeniu konkurencyjności gospodarki europejskiej, na ile stanowią one istotny wkład dla przedsiębiorstw i rodzin. Z drugiej strony, w oparciu o empiryczne badania, roztrząsa się w nim negatywne skutki, jakie dla konsumentów mogą mieć i faktycznie mają nadmierne lub przestarzałe regulacje, takie jak uregulowania dotyczące cen, reklamy, warunków dostępu, wyłącznych praw czy struktury przedsiębiorstw.

7.4.3

Priorytetem musi być zatem wdrożenie i przyspieszenie procesu reform. W tym celu EKES wzywa Komisję, by wywiązała się ze swego zobowiązania do opublikowania nowego raportu na temat „postępów w eliminowaniu restrykcyjnych i nieusprawiedliwionych przepisów” w 2005 r. Przypomina ponadto, że w tym kontekście Komisja sama zobowiązała się uważniej przyjrzeć się związkowi między poziomem regulacji, wynikami gospodarczymi (ceny i jakość) a zadowoleniem konsumentów.

7.4.4

Jednocześnie EKES przypomina o doniosłym znaczeniu orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości z 9 października 2003 r. w sprawie Consorzio Industria Fiammiferi, które umożliwia władzom krajowym „cofnięcie” krajowych przepisów zobowiązujących przedsiębiorstwa do zachowań niezgodnych z art. 81.

7.4.5

Wreszcie, należy wspierać większy i bardziej świadomy udział zainteresowanych stron w procesie reformy.

7.5.1

W swym XXXIII raporcie na temat polityki konkurencji Komisja stwierdza, iż ochrona i rozwój pluralizmu środków przekazu oraz wolności do dostarczania i otrzymywania informacji stanowią podstawowe cele Unii Europejskiej jako wartości kluczowe dla procesu demokratycznego; stwierdza ona również, iż odpowiedzialność za kontrolę koncentracji mediów spada przede wszystkim na państwa członkowskie. Zastosowanie instrumentów polityki konkurencji w sektorze medialnym — dodaje — ograniczone jest do problemów wynikających z osiągnięcia lub umocnienia dominujących pozycji na określonych rynkach oraz kontroli wyłączenia konkurentów z tychże rynków. Według EKES, to rozróżnienie między zadaniami UE i zadaniami rządów krajowych wydaje się z jednej strony dość mętne, z drugiej zaś pozostawia także kilka nie rozwiązanych kwestii:

7.5.2

Nowa konstytucja europejska w znaczącym stopniu poszerzy mandat Komisji. EKES jest przekonany, iż nowe ramy prawne pozwolą Komisji na bardziej dynamiczne pełnienie jej kierowniczej roli i/lub bezpośrednie działanie w zakresie obrony i zwiększania wolności oraz pluralizmu informacji.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/8

1.1

Obecny projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego oraz Rady w sprawie praw i obowiązków pasażerów kolei międzynarodowych (zwany dalej „Dyrektywą Jakości w sprawie Transportu Pasażerskiego”) stanowi element trzeciego pakietu kolejowego, który przyjęty został przez Komisję Europejską 3 marca 2004 r. Pozostałe elementy to:

oraz

1.2

Pierwszy pakiet kolejowy (zwany także pakietem infrastrukturalnym) wszedł w życie dnia 15 marca 2001 r. i miał być przeniesiony do ustawodawstwa krajowego do 15 marca 2003 r. Składa się on z następujących elementów:

1.3

W październiku 2003 r. Komisja Europejska pozwała do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dziewięć Państw Członkowskich za niepoinformowanie o nieprzeniesieniu pierwszego pakietu kolejowego do ustawodawstwa krajowego. Do maja 2004 r. pięć krajów nadal nie poinformowało o przeniesieniu, zaś dwa Państwa Członkowskie przeniosło do ustawodawstwa krajowego jedynie niektóre postanowienia.

1.4

Drugi pakiet kolejowy opublikowany został w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej dnia 30 kwietnia 2004 r. i winien zostać przeniesiony do ustawodawstwa krajowego do 30 kwietnia 2006 r. Składa się on z następujących elementów:

1.5

Pierwszy i drugi pakiet kolejowy stanowiły podstawę prawną do stworzenia jednolitego rynku transportu kolejowego. Przyjęte środki dotyczą dostępu do rynku, licencjonowania i certyfikacji bezpieczeństwa przedsięwzięć kolejowych, dostępu do infrastruktury oraz naliczania opłat za jej użytkowanie, stworzenia ram prawnych dla bezpieczeństwa kolei, a także środków mających zapewnić techniczną interoperacyjność systemu kolejowego.

1.6

Niniejsze ramy wprawne, wdrożone pierwszym i drugim pakietem kolejowym, wymagają, zgodnie z opinią EKES w sprawie drugiego pakietu kolejowego (8), całkowitej restrukturyzacji sektora i stworzenia nowych władz oraz kompetencji.

1.7

W bieżącym projekcie Komisja proponuje uchwalenie przepisów umożliwiających ochronę pasażerów kolei międzynarodowych podobną do tej, jaką cieszą się już pasażerowie linii lotniczych, których prawa w wypadku overbookingu i opóźnień są chronione w lepszy sposób.

2.1.1

Projekt rozporządzenia określa odpowiedzialność operatorów w wypadku śmierci lub obrażeń ciała pasażerów, czy też utraty lub zniszczenia ich bagaży.

2.1.2

Ustalono minimalne kwoty odszkodowań dla opóźnień (załącznik III); wypłaty te nie mają wpływu na prawo pasażera do skorzystania z transportu.

2.1.3

Projekt rozporządzenia dokładnie określa prawa pasażerów spóźniających się na swoje połączenia lub których pociągi zostały odwołane, jak również kwestię zajmowania się klientami w wypadku połączeń opóźnionych lub na które pasażer się spóźnił.

2.2.1

Załącznik I określa minimalne informacje, jakie operatorzy kolejowi winni zapewnić przed, w trakcie oraz po podróży. Załącznik II określa minimalne informacje, jakie powinny znaleźć się na bilecie.

2.2.2

Operatorzy kolejowi winni sprzedawać bilety i/lub bilety bezpośrednie do stacji węzłowych oraz na przyległe obszary. Kilku operatorów kolejowych winno współpracować w tym celu i podpisać umowy, aby zapewnić sprzedaż biletów bezpośrednich. Bilety te muszą być oferowane do sprzedaży w kasach biletowych, w automatach, za pośrednictwem telefonu lub Internetu. Jeśli kasy biletowe będą zamknięte, lub też automaty nieczynne, bilety międzynarodowe muszą być dostępne w pociągu. Sprzedawcy muszą być dostępni dla wszystkich operatorów kolejowych w celu udostępnienia informacji oraz sprzedaży biletów.

2.2.3

Operatorzy kolejowi muszą informować społeczeństwo o planach zawieszenia usług międzynarodowych.

2.3.1

Dla osób o ograniczonej zdolności poruszania się proponowane rozporządzenie określa pomoc na dworcu i w pociągu, jak również podczas wsiadania, wysiadania i przesiadania się. Potrzeba pomocy winna być zgłoszona z 24-godzinnym wyprzedzeniem.

2.4.1

Operatorzy kolejowi winni określić standardy jakości usług (określone w załączniku IV) i wdrożyć system zarządzania jakością. Informacje na temat spełnienia standardów jakości winny być publikowane w raporcie rocznym.

2.4.2

Należy ustalić procedurę reklamacyjną, zgodnie z którą do klienta winna być przesłana odpowiedź w języku, w jakim reklamacja została złożona. Może ona być złożona w języku kraju, przez który przejeżdża pociąg międzynarodowy. Języki angielski, francuski i niemiecki są zawsze dopuszczalne. Dotyczy to również skarg składanych osobiście w kasach biletowych.

3.1.1

Projekt Komisji zajmuje się jednocześnie dwoma obszarami. Projekty dotyczące odpowiedzialności operatorów oraz odszkodowań w wypadku opóźnień, odwołań, obrażeń ciała lub zniszczenia mienia, jak również pomocy udzielanej osobom o ograniczonej zdolności poruszania się, mają zasadniczo ten sam zakres, co rozporządzenie ustanawiające wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów (9). Niniejszy projekt zajmuje się prawami pasażerów w innym sektorze transportu, tj. na kolei.

3.1.2

Drugi obszar obejmuje odrębny zakres problemów. Wymaga on od operatorów współpracy w celu zapewnienia pasażerom możliwości uzyskania informacji o rozkładach jazdy oraz cenach przejazdu, jak również zakupienia biletów w jednym punkcie w konkurencyjnej sieci. Obejmuje to zarówno połączenia między stacjami węzłowymi, jak i stacjami na obszarze otaczającym najbliższą stację węzłową. Projekt ten jest ściśle związany z projektem mającym poprawić dyrektywę nr 91/440/EWG oraz z liberalizacją międzynarodowego transportu pasażerskiego.

3.1.3

Standardy dotyczące informacji na temat rozkładów jazdy oraz opłat za przejazdy, jak również z drobnymi wyjątkami (np. Thalys, Eurostar) standardy dotyczące wydawania biletów spełniane są w obecnym systemie, w którym międzynarodowy transport pasażerów koleją prowadzony jest na mocy porozumień zawartych między operatorami kolejowymi lub grupami międzynarodowymi. W ramach systemu konkurencyjnych przedsięwzięć, postanowienia te należy zachować i ulepszyć w drodze uregulowania prawnego lub ustawodawstwa.

3.2.1

Projekt dotyczy międzynarodowego transportu pasażerów kolei. Tym niemniej, postanowienia dotyczą również połączeń ze stacji węzłowych do stacji na pobliskim obszarze.

3.2.2

EKES wskazuje, iż usługi dotyczące takich połączeń mogą podlegać kontraktom na usługi publiczne.

3.2.3

Tym niemniej, zakres rozporządzenia ogranicza jego definicja 'przedsiębiorstwa kolejowego' (art. 2 ust.1). Obejmuje ono jedynie przedsiębiorstwa, których zasadnicza działalność to transport pasażerów. Może to sugerować, iż przedsiębiorstwa kolejowe, które prowadzą również przewozy towarowe, wyłączone są z postanowień rozporządzenia. Jest to nie do przyjęcia.

3.3.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje zasadę wprowadzenia ustawodawstwa europejskiego w sprawie odszkodowań dla pasażerów w wypadku niesatysfakcjonującego poziomu lub braku usługi w ogóle, jak również w sprawie odpowiedzialności operatorów kolejowych.

3.3.2

Tym niemniej, ważne jest, aby zapewnić, iż obowiązujące prawo traktować będzie różnych konkurujących ze sobą operatorów w sposób równy.

3.3.3

Widoczne jest, iż odszkodowanie dla pasażerów kolei międzynarodowych należne jest wcześniej niż pasażerom linii lotniczych, choć lądowy ruch kolejowy często oznacza dłuższy czas podróży oraz większe prawdopodobieństwo przerw w podróży. Dla przykładu, zwrot kosztów podróży dla pasażerów linii lotniczych ma miejsce dopiero w wypadku opóźnień dłuższych niż pięć godzin.

3.3.4

W wypadku opóźnienia pociągu należy pasażerom zaoferować darmowe napoje i posiłki odpowiednie do czasu oczekiwania. W wypadku transportu lotniczego, próg ten wynosi dwie lub więcej godzin.

3.3.5

W wypadku odwołanych lotów odszkodowanie nie musi być wypłacane, jeśli odwołanie lotu następuje z powodu „nadzwyczajnych okoliczności”. Taka podstawa do zwolnienia z odpowiedzialności nie istnieje w wypadku transportu pasażerów koleją.

3.3.6

Podobnie, rozporządzenie w sprawie podróży drogą lotniczą nie zapewnia odszkodowania za znaczne szkody wynikające z opóźnień lub odwołań, podczas gdy rozporządzenie w sprawie podróży koleją to czyni. Co więcej, proponowane rozporządzenie nie określa górnej granicy w wypadku znacznych szkód.

3.3.7

Maksymalna granica odpowiedzialności określana jest inaczej dla bagażu podręcznego, a inaczej dla pozostałego: 1 800 € w wypadku bagażu podręcznego i 1 300 € w wypadku pozostałego bagażu. Z oświadczenia wyjaśniającego wynika, iż Komisja zawarła różne, choć porównywalne porozumienia (CIV dla sektora kolejowego oraz Konwencję Montrealską dla sektora lotniczego). Z punktu widzenia pasażerów różnica ta jest niezrozumiała.

3.3.8

Proponowane rozporządzenie zawiera różne postanowienia dotyczące odpowiedzialności operatora wobec klienta w zależności od tego, czy wina leżała po stronie operatora, czy też nie. Dlatego też operator odpowiada za utratę lub zniszczenie bagażu podręcznego pasażera jedynie w sytuacji, gdy wina leży po jego stronie. W innych wypadkach operator jest odpowiedzialny niezależnie od tego, czy wina leży po jego stronie, czy też nie.

3.3.9

Operator nie jest odpowiedzialny za opóźnienia wynikające z nadzwyczajnych warunków pogodowych, klęsk żywiołowych, wojen lub działań terrorystycznych. Operator jest odpowiedzialny za opóźnienia wynikające z innych przyczyn, niezależnie od tego, czy wina leży po jego stronie, czy też nie.

3.3.10

Zasadniczo EKES popiera kwestię odpowiedzialności niezależnie od winy w wypadku opóźnienia we wszystkich sektorach transportu. Nie chodzi tu o odszkodowanie za zniszczenia w wąskim rozumieniu, lecz raczej o odszkodowanie za usługi, których nie wyświadczono. Dla konsumenta/klienta nie ma znaczenia, czy winny jest operator. Proponowane ograniczenia są prawidłowe.

3.3.11

Z proponowanego rozporządzenia nie wynika jasno, czy pasażer może odwołać podróż w wypadku opóźnienia i uzyskać pełny zwrot opłat. Szczególnie w wypadku podróży służbowych opóźnienie może spowodować, iż podróż staje się bezcelowa.

3.4.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje postanowienia dotyczące pomocy udzielanej osobom o ograniczonej zdolności poruszania się.

3.4.2

Operatorzy kolejowi powinni umożliwić łatwy dostęp do informacji wszystkim pasażerom, w tym osobom o ograniczonej zdolności poruszania się w rozumieniu art. 2 ust. 21, poprzez umiejscowienie okien i stanowisk informacyjnych na odpowiedniej wysokości, jak również przygotowanie tekstów przy użyciu większej czcionki oraz opracowanie ich w łatwy do czytania sposób.

3.5.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje postanowienia dotyczące informacji dla pasażerów udzielanych przed, w trakcie i po zakończeniu podróży (załącznik I). W szczególności odnosi się to do faktu, iż brak udzielanych informacji dla pasażerów przed i w trakcie podróży w wypadku opóźnienia stale powoduje znaczne niezadowolenie klientów.

3.5.2

W odniesieniu do minimalnych informacji na biletach (załącznik II), należy określić, czy, i kiedy, bilet można zwrócić i odzyskać opłatę. Z powodu znacznych różnic w systemach rezerwacji, często pozostaje to dla pasażerów niejasne.

3.5.3

Rozporządzenie stanowi (art. 3, 5 i 6), iż:

3.5.4

Zasadniczo EKES uważa za pożądane, aby pasażerom oferowano jednostopniowe systemy rezerwacji i informacji dotyczące wszystkich usług transportu kolejowego oraz usług z tym związanych.

3.5.5

Tym niemniej, uwagę zwraca się na szczególne cechy podróży koleją:

3.5.6

Mające bezpośrednie zastosowanie rozporządzenie nie jest w stanie zapewnić postanowień odpowiadających złożoności wynikającej ze związku między międzynarodowymi usługami pasażerskimi a usługami regionalnymi w systemie obejmującym integrację konkurujących ze sobą operatorów. Przykładowo, liczba stacji, których to dotyczy (stacji węzłowych oraz stacji na pobliskim obszarze) jest duża.

3.5.7

Komitet podkreśla, iż w wypadku międzynarodowych usług pasażerskich standardy te są obecnie w dużym stopniu spełniane. W systemie przedsiębiorstw konkurencyjnych przepisy te jednak należy zachować i ulepszyć odpowiednim ustawodawstwem.

3.6.1

Art. 21 proponowanego rozporządzenia stanowi, iż przedsiębiorstwo kolejowe odpowiedzialne jest za swój personel. Z drugiej strony, art. 22 wspomina o możliwości roszczeń zbiorowych i obejmuje roszczenia wobec personelu. Należy wyraźnie wyjaśnić, iż personel kolejowy nie będzie podlegać roszczeniom ze strony pasażerów lub innych osób trzecich, a odpowiedzialny będzie pracodawca.

3.6.2

Wysokie odszkodowania za opóźnienia nie może w konsekwencji prowadzić do tego, aby operatorzy kolejowi akceptowali większe ryzyko w kwestii bezpieczeństwa celem uniknięcia roszczeń o odszkodowania. Ponadto, należy wykluczyć naciski przedsiębiorstw kolejowych na pracowników prowadzących do powstania ryzyka związanego z zaniedbaniem czasu pracy, jazdy i odpoczynku. Co więcej, konieczne jest zapewnienie, iż odpowiednia liczba dobrze przeszkolonego personelu będzie dostępna, aby spełnić wymagania jakościowe.

3.6.3

Załącznik IV dotyczący minimalnych standardów jakości usług musi więc obejmować umiejętności stosownego personelu. Dotyczy to nie tylko załóg pociągów, ale również personelu dworców oraz personelu zajmującego się skargami.

4.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje projekt rozporządzenia w sprawie praw i obowiązków pasażerów kolei międzynarodowych. Rozszerza ono postanowienia o ochronie konsumenckiej mających obecnie zastosowanie w odniesieniu do transportu lotniczego na inne środki transportu.

4.2

Tym niemniej, EKES sprzeciwia się nierównemu traktowaniu konkurencyjnych środków transportu. Postanowienia dotyczące sektora kolejowego nie mogą być surowsze niż dotyczące podróży lotniczych.

4.3

EKES dostrzega możliwość ulepszenia rozporządzenia odnośnie poszczególnych postanowień dotyczących odpowiedzialności za znaczne szkody oraz określenia górnych granic odpowiedzialności, a także wyjątków w wypadku odwołania pociągu.

4.4

Zasadniczo EKES popiera refundację opłat w wypadku nieświadczenia lub nieodpowiedniego świadczenia usług, niezależnie od tego, czy wina leżała po stronie operatora, czy też nie, o ile mieć to będzie zastosowanie wobec wszystkich środków transportu.

4.5

EKES popiera pomysł jednostopniowych systemów informacji i rezerwacji gwarantujących dobrą jakość usług świadczonych na rzecz pasażerów. Komitet ma jednak zastrzeżenia co do tego, w jaki sposób kwestia ta jest rozstrzygana w tym samym rozporządzeniu w sprawie odszkodowań i odpowiedzialności.

4.6

EKES wskazuje na to, iż ustanowienie jednostopniowych systemów informacji i rezerwacji w zespolonym systemie dostawców w usługach transportu międzynarodowego, krajowego, regionalnego i publicznego, przy dodatkowej komplikacji związanej z konkurencyjnymi operatorami, jest bardzo skomplikowane, szczególnie jeśli system ten ma być dostępny poprzez wszystkie systemy sprzedaży.

4.7

EKES wskazuje na to, iż przedstawienie ustawodawstwa w sprawie informacji dla pasażerów oraz wydania biletów w międzynarodowym transporcie pasażerskim koleją należy rozważyć łącznie z poprawką do dyrektywy nr 91/440/EWG w sprawie liberalizacji międzynarodowego kolejowego transportu pasażerskiego.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/13

1.1

Obecny wniosek stanowi element trzeciego pakietu kolejowego, który został przyjęty przez Komisję Europejską 3 marca 2004 r. Pozostałe elementy to:

oraz

1.2

Pierwszy pakiet kolejowy (zwany także pakietem infrastrukturalnym) wszedł w życie 15 marca 2001 r. i miał być przeniesiony do ustawodawstwa krajowego do 15 marca 2003 r. Składa się on z następujących elementów:

1.3

W październiku 2003 r. Komisja Europejska pozwała do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dziewięć Państw Członkowskich za niepoinformowanie o przeniesieniu pierwszego pakietu kolejowego do ustawodawstwa krajowego. Do maja 2004 r. pięć krajów nadal nie poinformowało o przeniesieniu, zaś dwa Państwa Członkowskie przeniosło do ustawodawstwa krajowego jedynie niektóre postanowienia.

1.4

Drugi pakiet kolejowy opublikowany został w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej dnia 30 kwietnia 2004 r. i winien zostać przeniesiony do ustawodawstwa krajowego do 30 kwietnia 2006 r. Składa się on z następujących elementów:

1.5

Pierwszy i drugi pakiet kolejowy stanowiły podstawę prawną do stworzenia jednolitego rynku transportu kolejowego. Przyjęte środki dotyczą dostępu do rynku, licencjonowania i certyfikacji bezpieczeństwa przedsięwzięć kolejowych, dostępu do infrastruktury oraz naliczania opłat za jej użytkowanie, stworzenia ram prawnych dla bezpieczeństwa kolei, a także środków mających zapewnić techniczną interoperacyjność systemu kolejowego.

1.6

Niniejszy projekt uzupełnia istniejące ramy prawne w celu otworzenia rynku poprzez zastosowanie środków mających poprawić jakość przewozu towarowego.

2.1

Wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie jakości przewozu towarowego ma na celu poprawę jakości przewozu towarów poprzez wykorzystanie umowy w sprawie odszkodowań, zawieranej przez przedsiębiorstwa kolejowe i ich klientów. Komisja uważa, iż głównym powodem skromnego udziału kolei we wzroście ilości przewozów towarowych oraz jej malejącego udziału w rynku w porównaniu z innymi środkami transportu jest brak jakości oraz niezawodności kolejowego przewozu towarów.

2.2

Komisja oczekuje, iż zastosowanie schematu odszkodowań stanowić będzie bodziec dla przedsiębiorstw kolejowych, aby zwiększyć wydajność usług kolejowego przewozu towarów. Założeniem jest, iż w miarę upływu czasu konkurencja wymusi poprawę jakości, jednak zdaniem Komisji, realne otwarcie europejskiego rynku kolejowego przewozu towarów nie dzieje się wystarczająco szybko. Nowe przedsiębiorstwa kolejowe stanowią jedynie 3 do 4 % rynku, zaś w niektórych Państwach Członkowskich konkurencja w ogóle nie istnieje.

2.3

Proponowane rozporządzenie obliguje przedsiębiorstwa kolejowe oraz klientów do zawarcia w umowach transportowych postanowień dotyczących jakości, zaś w wypadku niezgodności, do wypłaty odszkodowania. Strony umowy zobligowane są do uzgodnienia co najmniej następujących wymagań dotyczących jakości:

2.4

Proponowane rozporządzenie określa maksymalne i minimalne stawki odszkodowania w wypadku zagubienia, zniszczenia, opóźnienia, braku informacji na temat opóźnień, oraz utraty lub uszkodzenia towarów ze względu na opóźnienie. Dla przykładu, w wypadku uszkodzenia, projekt rozporządzenia przewiduje maksymalną kwotę w wysokości 75 € za kilogram zniszczonego towaru brutto. W wypadku opóźnień pociągów, odszkodowanie ustalone zostało na kwotę nie mniejszą niż 5 % i nie wyższą niż 25 % ceny transportu. W wypadku braku informacji na temat opóźnień, odszkodowanie ustalone zostało na kwotę co najmniej 5 % ceny transportu.

2.5

Strony umowy zobowiązane są do określenia odszkodowań za odwołanie pociągu przez przedsiębiorstwo kolejowe lub klienta. Mogą one uzgodnić odszkodowanie w wypadku zadeklarowania wartości przewożonych towarów lub w wypadku zgłoszenia dostawy do ubezpieczenia.

2.6

Odpowiedzialność zostaje wykluczona w wypadku winy jednej ze stron umowy, winy lub innego działania osoby trzeciej, siły wyższej lub okoliczności, których nie można było uniknąć, a których konsekwencjom nie można było zapobiec. Jeśli żądanie odszkodowania powstaje w wyniku winy instytucji zarządzającej infrastrukturą, przedsiębiorstwo kolejowe dokonuje płatności, a następnie występuje do zarządcy infrastruktury o jej zwrot.

2.7

Jeśli zaangażowanych jest kilka przedsiębiorstw kolejowych, wszystkie przedsiębiorstwa są „łącznie i oddzielnie odpowiedzialne”, niezależnie od tego, które przedsiębiorstwo odpowiedzialne jest za opóźnienie lub uszkodzenie.

3.1

W celu propagowania bezpiecznego systemu transportu oraz zapewnienia równowagi między różnymi środkami transportu, zgodnie z Białą Księgą w sprawie europejskiej polityki transportowej na rok 2010, Wspólnota postawiła przed sobą cel zwiększenia udziału kolejowego przewozu towarów. Poprawa jakości usług kolejowego przewozu towarów stanowi jedno z podejść mających na celu osiągnięcie tego celu, i w zasadzie należy ją przyjmować z zadowoleniem.

3.2

Komisja proponuje system bodźców, dzięki którym potrzeba uniknięcia wypłat odszkodowań ma zwiększyć jakość, a także, w szczególności, poprawić punktualność. Zazwyczaj pierwszą reakcją operatorów na zwiększone ryzyko finansowe wynikające z ewentualnych wypłat odszkodowań jest podniesienie cen.

3.3

Powstaje pytanie, czy proponowane przez Komisję stanowisko jest prawidłowe.

3.4

Zakres obejmuje zarówno transport międzynarodowy, jak i krajowy. Sama Komisja w oświadczeniu wyjaśniającym pisze, iż umowy jakościowe istnieją już głównie w transporcie krajowym, w mniejszym zaś stopniu w transporcie międzynarodowym. W innym miejscu Komisja zauważa, iż problemy pojawiają się głównie w sytuacji, gdy zaangażowanych jest kilka przedsiębiorstw kolejowych, co jest typowe głównie w transporcie międzynarodowym.

3.5

Pojawia się pytanie, czy z uwagi na ingerencję w umowne ustalenia partnerów handlowych (nie jest to kwestia ochrony konsumenckiej) nie byłby wskazany bardziej ograniczony zakres w przypadku międzynarodowego kolejowego przewozu towarów.

3.6

Pod uwagę należy również wziąć kwestię tego, jakie bodźce pozytywne są dostępne zamiast ustalonych wypłat odszkodowań poprzez rozporządzenie UE, które byłoby jedyne w swoim rodzaju dla sektora kolejowego i uzupełniało istniejącą Konwencję COTIF (CIM). Dla przykładu, art. 11 dyrektywy nr 2001/14/WE przewiduje zniżki w opłatach infrastrukturalnych, jeśli przedsiębiorstwo podejmuje kroki mające na celu zminimalizowanie zakłóceń i ulepszenie działania systemu.

3.7

Dla promocji kolejowego przewozu towarów kluczowym jest uniknięcie dyskryminowania różnych, konkurujących ze sobą środków transportu.

3.8

Podnosi to kwestię istniejących już porównywalnych postanowień wspólnotowych dotyczących transportu lotniczego i drogowego. Umowy międzynarodowe w sprawie odszkodowań za zniszczenie lub zagubienie zapewniają znacznie niższe stawki (Konwencja Montrealska w sprawie transportu lotniczego mówi o jednej trzeciej maksymalnej kwoty, o której mowa w rozporządzeniu, zaś Konwencja w sprawie umowy dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów drogą lądową (CMR) mówi o jednej szóstej maksymalnej kwoty).

3.9

Niejasny pozostaje związek między systemem monitorowania jakości, jaki winien zostać uzgodniony przez strony umowy, a specyfikacją techniczną interoperacyjności (TSI) do telematycznych zastosowań transportowych. Europejski elektroniczny monitoring kolejowego ruchu transportowego w czasie rzeczywistym ujęty jest w TSI do telematycznych zastosowań transportowych. Zharmonizowane specyfikacje techniczne oraz warunki łączności zostały w tym postanowieniu określone. Jednak jego zastosowanie i wdrożenie nadal wymaga wielu lat oraz znacznych inwestycji.

3.10

Zgodnie z projektem, przedsiębiorstwo kolejowe może domagać się zwrotu wypłaconego odszkodowania od instytucji zarządzającej infrastrukturą, jeśli ta spowodowała opóźnienie.

3.11

Prawdopodobnie będą istniały próby uniknięcia tego poprzez podniesienie cen na danej trasie (dodatki za ryzyko) oraz uwzględnienie w rozkładach marginesu na opóźnienie. Biorąc pod uwagę ograniczoną przepustowość infrastruktury, nie byłoby to pożądaną reakcją. Było to już widoczne w sektorze transportu lotniczego od czasu wejścia w życie dyrektywy w sprawie odszkodowań dla pasażerów. Określenie ryzyka stanie się dla instytucji zarządzającej infrastrukturą o wiele bardziej skomplikowane, gdyż nie znają one, i nie mogą mieć wpływu, na wartość przepływu towarów i wynikające z niej odszkodowania.

3.12

Pamiętać należy, iż infrastruktura w nowych Państwach Członkowskich Europy Środkowej i Wschodniej znajduje się w gorszym stanie, wymaga znacznych inwestycji, a zobowiązania dotyczące odszkodowań znajdujące się w rozporządzeniu mogą spowodować znaczne trudności.

3.13

Projekt wymaga znacznego wysiłku związanego z określeniem, kto jest odpowiedzialny za co, jak również odnośnie roszczeń przedsiębiorstw kolejowych w sprawie odszkodowań wobec instytucji zarządzającej infrastrukturą. Określenie odpowiedzialności będzie również trudne, jeśli zaangażowanych będzie kilka przedsiębiorstw kolejowych.

3.14

Perspektywa konieczności wypłacenia wysokich odszkodowań nie może w konsekwencji prowadzić do tego, że przedsiębiorstwa kolejowe przestrzegać będą warunków dostaw kosztem bezpieczeństwa. Poza tym, wykluczyć należy zbytni nacisk przedsiębiorstw kolejowych na swoich pracowników, który może prowadzić do ryzyka nieposzanowania czasu pracy, jazdy oraz odpoczynku.

3.15

W swojej opinii w sprawie drugiego pakietu kolejowego EKES wskazał, iż warunki socjalne w transporcie drogowym stawiają transport kolejowy w niekorzystnej sytuacji konkurencyjnej. Konsekwencją tego nie może być zrównanie warunków pracy w transporcie kolejowym z warunkami w transporcie drogowym i zachęcanie przedsiębiorstw kolejowych do omijania przepisów oraz wywierania nacisków na pracowników.

4.1

EKES zasadniczo z zadowoleniem przyjmuje środki mające poprawić jakość kolejowego przewozu towarów.

4.2

Bodźce pozytywne byłyby bardziej pożądane od rygorystycznych ustaleń dotyczących odszkodowań, prowadzących do prób ominięcia przepisów i tworzących skomplikowany system zwrotów. Dotyczy to w szczególności roli instytucji zarządzającej infrastrukturą.

4.3

Środki mające poprawić jakość kolejowego przewozu towarów nie mogą dyskryminować innych środków transportu.

4.4

EKES zwraca się do Komisji o zbadanie wpływu środków na przedsiębiorstwa oraz instytucje zarządzające infrastrukturą w nowych Państwach Członkowskich.

4.5

EKES nalega, aby środki mające poprawić jakość kolejowego przewozu towarów nie prowadziły do prób obejścia przez przedsiębiorstwa przepisów kosztem bezpieczeństwa i warunków pracy.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/17

1.1

W czasach naszych usługi użyteczności publicznej stanowią zagadnienie społeczne nierozerwalnie związane z integracją europejską.

1.2

Obowiązujące w obecnym kształcie Traktaty zaliczają usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym do wspólnych wartości Unii, uznając je za czynniki spójności społecznej i terytorialnej (art. 16). Dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym oraz prawa odnoszące się do konkretnych elementów usług użyteczności publicznej (zabezpieczenia i pomocy społecznej, opieki zdrowotnej, ochrony środowiska itd.) gwarantuje Karta Praw Podstawowych (tytuł IV, art. II-34 do II-36).

1.3

Usługi użyteczności publicznej stanowią nie tylko kluczowy element konkurencyjności gospodarczej i realizacji założeń strategii lizbońskiej, lecz również nieodzowną część składową europejskiego modelu społecznego. Przyczyniają się one do zapewniania podstawowych praw jednostki, służą rozwojowi gospodarki opartej na wiedzy oraz spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej; stanowią również istotny czynnik rozwoju zrównoważonego.

1.4

Choć w Traktacie Konstytucyjnym nie został uwzględniony wniosek EKES-u o dołączenie rozwoju usług użyteczności publicznej do celów wymienionych w art. 3, traktat ten stanowi jednak krok naprzód w tej materii: art. III-122 umożliwia UE ustanawianie w dziedzinie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym przepisów horyzontalnych regulujących zasady i warunki świadczenia tych usług. Traktat uznaje zasadę swobody zarządu tymi usługami przez samorządy lokalne oraz nadaje ich prawu do samodzielnego świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym rangę zasady ustrojowej, nadając w ten sposób konkretne znaczenie zasadzie pomocniczości w dziedzinie podziału kompetencji między Unią a państwami członkowskimi w zakresie usług użyteczności publicznej.

1.5

Niemniej jednak prawo wtórne w swej zasadniczej masie nadal nacechowane jest znaczną nierównowagą między — z jednej strony — prawem konkurencji, stanowiącym bezpośrednio obowiązujący wspólnotowy korpus przepisów, a — z drugiej strony — względami użyteczności publicznej, które stanowią wyjątek od tego prawa.

1.6

Unia Europejska wciąż nie umie przezwyciężyć sprzeczności między kształtowaniem rynku wewnętrznego polegającego wyłącznie na działaniu konkurencji a koniecznością zapewnienia publicznej kontroli nad procesami nie dającymi się sprowadzić wyłącznie do mechanizmów ekonomicznych. Usługi użyteczności publicznej nie są technikami ani instrumentami, lecz nośnikami praw jednostki, więzi społecznych, inkluzji i integracji.

1.7

Nie sposób również ignorować faktu, że wśród obywateli europejskich rodzi się niezrozumienie, krytyka i protest wobec polityk zdających im się służyć takiej koncepcji integracji europejskiej, którą postrzegają oni jako coraz bardziej odległą od ich trosk, która zaostrza podziały społeczne oraz zagraża spójności i modelowi społecznemu.

1.8

Integracja europejska powinna doprowadzić do harmonijnego połączenia mechanizmów rynkowych i działalności prowadzonej w interesie powszechnym w obszarach, w których komplementarność taka jest zgodna z założeniami usług użyteczności publicznej i korzystna dla użytkownika lub konsumenta. Wynika stąd, że — z zastrzeżeniem warunków wymienionych w art. 86 ust. 2 Traktatu WE — skuteczne wykonywanie misji użyteczności publicznej ma w razie konfliktu pierwszeństwo przed zasadami konkurencji; stanowi tak orzecznictwo wspólnotowe.

1.9

Usługi użyteczności publicznej wymagają politycznej woli uporządkowanego gospodarowania sprawami interesu powszechnego oraz zaspokajania potrzeb i realizacji praw podstawowych w ramach europejskiego modelu społecznego. Model ten zakłada zapewnienie każdemu — bez względu na wiek, pozycję społeczną czy region zamieszkania — odpowiedniego zabezpieczenia społecznego, lecz również łatwego dostępu do podstawowych dóbr, jak żywność, mieszkanie, woda, przemieszczanie się, komunikacja itp., z zapewnieniem dobrej jakości i przystępnej ceny. Usługi użyteczności publicznej wpisują się więc jednoznacznie w kontekst społecznej gospodarki rynkowej, której funkcjonowania nie jest w stanie zapewnić wyłącznie nieskrępowane działanie konkurencji. Bez odpowiedniej interwencji organów publicznych Unia będzie się rozwijać nierównomiernie, a różnice w poziomach rozwoju, nierówności społeczne i wykluczenie społeczne będą się zaostrzać.

1.10

Znacznej części obywateli europejskich będzie dane w niedalekiej przyszłości wypowiedzieć się w referendum w sprawie ratyfikacji Traktatu konstytucyjnego. Europa polityczna nie zaistnieje bez poparcia opinii publicznej. Takiego poparcia z kolei nie będzie, jeśli Unia nie zdoła zagwarantować utrzymania i rozwoju europejskiego modelu społeczeństwa i europejskiego modelu społecznego.

1.11

Ponieważ Biała księga nt. usług użyteczności publicznej stwarza podstawy dla zapewnienia dobrych jakościowo, łatwo dostępnych i świadczonych po przystępnej cenie usług użyteczności publicznej, stanowi ona w tym kontekście jedno z istotnych narzędzi służących propagowaniu idei europejskiej wśród Europejczyków oraz przeciwdziałających załamaniu dynamiki integracji europejskiej wskutek negatywnego wyniku głosowania.

1.12

Proces refleksji zapoczątkowany przez Białą księgę oraz jego następstwa są nierozerwalnie związane z debatami na temat partnerstwa prywatno-publicznego, rynku usług, w szczególności zaś usług socjalnych oraz pomocy publicznej, powstającego raportu na temat branży zaopatrzenia w wodę, przeglądu Strategii lizbońskiej i raportów z oceny.

2.1

Przyjęta przez Komisję Europejską dnia 12 maja 2004 r. Biała księga stanowi podsumowanie doniosłej ogólnoeuropejskiej debaty, jaką wywołała Zielona księga z 2003 r. oraz licznych pisemnych reakcji, jakie napłynęły w odpowiedzi na nią, w szczególności ze strony instytucji europejskich i społeczeństwa obywatelskiego. Zawiera ona propozycje wytycznych strategicznych na nadchodzące lata.

2.2

Dyskusja nad Zieloną księgą unaoczniła rozbieżności w poglądach i postrzeganiu niektórych kwestii. Wyłonił się z niej jednak konsensus co do konieczności harmonijnego połączenia mechanizmów rynkowych i działalności użyteczności publicznej.

2.3

O ile świadczenie usług użyteczności publicznej można organizować we współpracy z sektorem prywatnym albo powierzyć przedsiębiorstwom prywatnym lub publicznym — czy to komercyjnym, czy niekomercyjnym — to określenie zobowiązań i misji usług publicznych należy do organów publicznych właściwego szczebla. Organy te są także odpowiedzialne za regulację rynku oraz za czuwanie nad wywiązywaniem się przez poszczególnych usługodawców — czy to prywatnych, czy publicznych — z powierzonych im zadań świadczenia usług publicznych.

2.4.1

Umożliwienie władzom publicznym działania blisko obywateli: usługi użyteczności publicznej powinny być organizowane i regulowane na szczeblu możliwie najbliższym obywateli. Należy też bezwzględnie przestrzegać zasady pomocniczości.

2.4.2

Osiągnięcie celów usług publicznych na konkurencyjnych rynkach otwartych: w oparciu o konsultacje Komisja podtrzymuje pogląd, że otwarty i konkurencyjny rynek wewnętrzny oraz rozwój wysokiej jakości, łatwo dostępnych i przystępnych finansowo usług użyteczności publicznej są celami zgodnymi ze sobą. Na mocy Traktatu WE, z zastrzeżeniem warunków art. 86 ust. 2, skuteczne wykonywanie misji użyteczności publicznej ma w razie konfliktu pierwszeństwo przed zasadami Traktatu.

2.4.3

Zapewnienie spójności oraz powszechnego dostępu: dostęp wszystkich obywateli i przedsiębiorstw do wysokiej jakości, przystępnych cenowo usług publicznych na obszarze państw członkowskich stanowi zasadniczy wymóg spójności społecznej i terytorialnej w Unii Europejskiej. W tym kontekście koncepcja usługi powszechnej należy do kluczowych koncepcji, jakie Wspólnota wypracowała dla zapewnienia rzeczywistego dostępu do podstawowych usług.

2.4.4

Utrzymanie wysokiego poziomu jakości oraz bezpieczeństwa: bezpieczeństwo świadczenia usług, w szczególności zaś bezpieczeństwo dostaw, stanowi zasadniczy wymóg, który należy uwzględnić przy definiowaniu misji publicznej. Warunki świadczenia usług muszą również stanowić dla usługodawców wystarczającą zachętę do utrzymywania w długim okresie odpowiedniego poziomu inwestycji.

2.4.5

Zagwarantowanie praw konsumentów i użytkowników: zasada ta dotyczy w szczególności dostępu do usług, w tym usług transgranicznych, na całym terytorium Unii Europejskiej i dla wszystkich grup ludności, finansowej przystępności usług, w tym specjalnych programów dla osób o niskich dochodach, bezpieczeństwa fizycznego, bezpieczeństwa i niezawodności, ciągłości, wysokiej jakości, szerokiego wyboru, przejrzystości i dostępu do informacji pochodzących od usługodawców i organów regulacyjnych. Wdrożenie tych zasad wymaga istnienia niezależnych organów regulacyjnych o jasno określonych uprawnieniach i obowiązkach. Obejmują one prawo sankcji (środki umożliwiające kontrolę transpozycji oraz egzekwowania przepisów dotyczących usługi powszechnej) i winny obejmować postanowienia dotyczące przedstawicielstwa oraz aktywnego uczestnictwa konsumentów i użytkowników w definiowaniu oraz ocenie usług, ustalaniu odpowiednich mechanizmów rekompensat i odszkodowań oraz opracowaniu klauzuli ewolucyjnej, która umożliwiałaby dostosowywanie wymogów do zmieniających się potrzeb i interesów użytkowników i konsumentów oraz zmian uwarunkowań gospodarczych i technologicznych.

2.4.6

Kontrola i ocena wyników: zgodnie z przeważającą opinią wyrażoną podczas konsultacji publicznych Komisja stwierdza, iż ocena winna być wielopłaszczyznowa i obejmować wszystkie wymagane aspekty prawne, gospodarcze, społeczne oraz środowiskowe.

2.4.7

Poszanowanie różnorodności usług i uwarunkowań: wszelka polityka wspólnotowa w dziedzinie usług użyteczności publicznej musi w odpowiedni sposób uwzględniać różnorodność typową dla poszczególnych usług tego rodzaju oraz sytuacji, w jakich usługi takie są świadczone. Nie oznacza to jednak, iż nie jest konieczne opracowanie spójnego stanowiska wspólnoty dla różnych sektorów oraz iż opracowanie wspólnych koncepcji, które można wykorzystywać w różnych sektorach nie może być użyteczne.

2.4.8

Zwiększenie przejrzystości: zasada ta winna obowiązywać w stosunku do wszystkich aspektów procesu wdrożeniowego oraz obejmować definiowanie misji usług publicznych, organizację, finansowanie i regulację usług, jak również ich produkcję i ocenę, w tym mechanizmy rozpatrywania reklamacji.

2.4.9

Zapewnienie pewności prawnej: Komisja jest w pełni świadoma, że zastosowanie prawa wspólnotowego do usług użyteczności publicznej może poruszyć złożone kwestie. Dlatego też będzie stale podejmować działania zmierzające do zwiększenia pewności prawnej w zakresie zastosowania prawa wspólnotowego do usług użyteczności publicznej, bez uszczerbku dla orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Pierwszej Instancji.

2.5.1

Poszanowanie różnorodności w spójnych ramach: Komisja powtórnie przyjrzy się wykonalności i konieczności uchwalenia ustawy ramowej dotyczącej usług użyteczności publicznej po wejściu w życie Traktatu Konstytucyjnego; przeprowadzi analizę sytuacji usług użyteczności publicznej oraz przedstawi raport do końca 2005 r.

2.5.2

Objaśnienie i uproszczenie ram prawnych w zakresie rekompensat z tytułu obowiązku świadczenia usług publicznych: Komisja do lipca 2005 r. podejmie decyzję w sprawie stosowania art. 86 Traktatu do pomocy publicznej w formie rekompensat z tytułu wykonywania usług publicznych przyznawanych niektórym przedsiębiorstwom, którym powierzono zadanie świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym; do lipca 2005 r. przyjmie ramy wspólnotowe regulujące kwestię pomocy publicznej w formie rekompensat z tytułu wykonywania usług publicznych; do lipca 2005 r. przyjmie nowelizację dyrektywy 80/723/EWG w sprawie przejrzystości stosunków finansowych między państwami członkowskimi a przedsiębiorstwami publicznymi; do lipca 2005 r. wyjaśni w sposób bardziej szczegółowy, w jakich warunkach rekompensaty z tytułu wykonywania usług publicznych mogą stanowić pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1.

2.5.3

Stworzenie jasnych i przejrzystych ram dla selekcji przedsiębiorstw, którym powierza się świadczenie usług publicznych: Komisja przeprowadzi konsultacje publiczne dotyczące Zielonej księgi w sprawie aspektów partnerstwa publiczno-prywatnego związanych z zamówieniami publicznymi; w razie potrzeby przedstawi propozycje oparte na wynikach konsultacji publicznych.

2.5.4

Pełne usankcjonowanie użyteczności publicznej w dziedzinie usług socjalnych i zdrowotnych: Komisja w ciągu 2005 r. wyda komunikat w sprawie usług socjalnych i zdrowotnych użyteczności publicznej; będzie ułatwiać współpracę między państwami członkowskimi w dziedzinie usług zdrowotnych oraz opieki medycznej w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia na całym obszarze Unii.

2.5.5

Ocena wyników i działań: Komisja w 2004 r. przedstawiła pierwszą ocenę horyzontalną usług użyteczności publicznej na podstawie przyjętej metodologii oceny; w 2006 r. dokona przeglądu mechanizmów oceny.

2.5.6

Rewizja polityki w poszczególnych sektorach: Komisja wspierać będzie współpracę krajowych organów regulacyjnych w oparciu o istniejące sieci organów regulacyjnych; uwzględni wyniki konsultacji publicznych nad Zieloną księgą podczas przeprowadzania rewizji przewidzianych dla poszczególnych sektorów, a zwłaszcza: rewizji zakresu usługi powszechnej w łączności elektronicznej do lipca 2005 r., rewizji pakietu regulacji dotyczących łączności elektronicznej do lipca 2006 r., rewizji dyrektywy o usługach pocztowych do końca 2006 r., rewizji wewnętrznego rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego do 1 stycznia 2006 r., rewizji dyrektywy „Telewizja bez granic” na początku 2005 r., oceny rynku wody — aktualnie w toku.

2.5.7

Odzwierciedlanie polityki wewnętrznej w międzynarodowej polityce handlowej: Komisja nadal będzie podejmować działania zmierzające do zagwarantowania pełnej zgodności stanowisk zajmowanych przez Wspólnotę w międzynarodowych negocjacjach handlowych z wewnętrznymi ramami regulacyjnymi Unii dotyczącymi usług użyteczności publicznej.

2.5.8

Propagowanie usług użyteczności publicznej we współpracy na rzecz rozwoju: Komisja będzie wspierać kraje rozwijające w tworzeniu solidnych ram regulacyjnych i instytucjonalnych niezbędnych dla propagowania inwestycji w podstawowe usługi użyteczności publicznej oraz dostępu do finansowania tych usług.

3.1

EKES z zadowoleniem odnotowuje ogłoszenie Białej księgi. Przyjmuje do wiadomości dziewięć zasad i osiem nowych kierunków, jakie proponuje się w niej dla nadania trwałych podstaw funkcjonowaniu usług użyteczności publicznej. Ubolewa jednak nad tym, że powtarzane przez niego w ostatnich latach (1) postulaty przyjęcia dyrektywy ramowej lub ustawy ramowej gwarantującej dalsze istnienie usług użyteczności publicznej, wolność ich określania i organizacji przez państwa członkowskie, swobodę wyboru sposobu zarządzania, długoterminowego finansowania, oceny wyników, praw konsumentów itp. nie zostały dotąd uwzględnione, chociaż Komisja podjęła się sporządzenia do końca 2005 r. sprawozdania na ten temat.

3.2

EKES docenia zwłaszcza umieszczenie w Białej księdze precyzyjnego kalendarza propozycji i działań, które Komisja Europejska podejmuje się wdrożyć dla zastosowania tych zasad i wytycznych w przyszłych latach.

3.3

EKES z uwagą będzie śledził realizację tych zobowiązań. Gotów jest wziąć udział w ich wcielaniu w życie.

4.1

Zasada pierwsza — „umożliwienie władzom publicznym działania blisko obywateli” — zakłada, że usługi użyteczności publicznej powinny być organizowane i regulowane na szczeblu możliwie najbliższym obywateli, i że należy ściśle przestrzegać zasady pomocniczości. Przypis nr 30 odsyła tymczasem do wniosku dotyczącego rozporządzenia w sprawie lokalnego transportu lądowego, który „nakłada na państwa członkowskie wymóg stosowania koncesji na usługi publiczne”, a zatem systematycznego organizowania przetargów. Nie może być mowy o pomocniczości, jeśli samorządy nie mają swobody wyboru trybu zarządzania świadczonymi na ich obszarze usługami użyteczności publicznej.

4.2

Zasada trzecia — „zapewnienie spójności oraz powszechnego dostępu” — prowadzi Komisję do podkreślenia, że „usługa powszechna stanowi kluczową koncepcję opracowaną przez Wspólnotę, aby zapewnić efektywną dostępność podstawowych usług”. Wymaga to umożliwienia „dostosowywania wymogów do zmieniających się potrzeb i interesów użytkowników i konsumentów oraz zmian uwarunkowań gospodarczych i technologicznych”. Nawiązując do tej koncepcji, a także do programu e-Europe, który zakłada upowszechnienie szerokopasmowego dostępu do łączności elektronicznej, EKES pragnie przypomnieć, że w 20 % mieszkańców unijnej „piętnastki” jest w chwili obecnej pozbawionych dostępu do tych usług. Tymczasem szerokopasmowy dostęp do Internetu stanowi usługę użyteczności publicznej, która poprawia warunki życia, skracając odległości i ułatwiając dostęp do opieki zdrowotnej, edukacji i administracji zarówno obywatelom odciętym od głównych ośrodków, jak i najuboższym. Jak z tego wynika, bez rozszerzenia usług powszechnych w dziedzinie telekomunikacji o dostęp do szybkiej transmisji danych czy telefonii komórkowej po przystępnej cenie powiększać się będzie opóźnienie Unii Europejskiej we wdrażaniu i stosowaniu nowoczesnych technologii teleinformatycznych oraz w urzeczywistnianiu społeczeństwa opartego na wiedzy, a przepaść informatyczna (ang. digital divide) będzie się pogłębiać, zwłaszcza w nowych państwach członkowskich.

4.3

Zasada szósta — „kontrola i ocena wyników” — również odpowiada formułowanym przez EKES i wiele innych podmiotów postulatom stopniowego rozwijania systemu oceny funkcjonowania usług użyteczności publicznej, służącego rozwojowi ich efektywności oraz równości dostępu do nich, a także ich zgodności ze zmieniającymi się potrzebami konsumentów, obywateli i całości społeczeństwa oraz ze zmianami w przepisach. W Białej księdze słusznie podkreśla się, że „ocena winna być wielopłaszczyznowa i obejmować wszystkie wymagane aspekty prawne, gospodarcze, społeczne oraz środowiskowe”; nawiązując do tego postulatu, EKES wyraża życzenie, aby ocena ta objęła również konkretnie kwestie zatrudnienia. EKES podkreśla, że zadaniem Unii Europejskiej jest ustalenie wspólnej metodologii i wspólnych kryteriów — w szczególności jakościowych — oraz stymulowanie dynamiki obiektywnej i niezależnej oceny, która winna być prowadzona z poszanowaniem zasady pomocniczości. Zdaniem EKES-u zaproponowanej w Białej księdze rewizji polityk sektorowych (por. pkt 2.5.6) towarzyszyć winno sporządzenie raportów oceniających wyniki dotychczas wdrożonych rozwiązań. EKES przypomina, że proponował już wzięcie udziału w programie pilotażowym w zakresie takiej oceny, do czego czuje się predestynowany ze względu na fakt, iż w jego skład wchodzą przedstawiciele wszystkich zainteresowanych stron. EKES przyjrzy się możliwości utworzenia w tym kontekście stałej grupy analitycznej ds. usług użyteczności publicznej.

4.4

Zasada siódma — „poszanowanie różnorodności usług i uwarunkowań” — „nie oznacza jednak, iż nie jest konieczne opracowanie konsekwentnego stanowiska Wspólnoty dla różnych sektorów oraz iż opracowanie wspólnych koncepcji, które można wykorzystywać w różnych sektorach nie może być użyteczne”. Zgodnie z proponowaną wytyczną Komisja powtórnie przyjrzy się wykonalności i konieczności uchwalenia ustawy ramowej dotyczącej usług użyteczności publicznej po wejściu w życie Traktatu konstytucyjnego i do końca 2005 r. przedstawi raport w tej sprawie. Biała księga nie uwzględnia więc zgłaszanego przez EKES i wiele innych podmiotów europejskich wniosku o przyjęcie dyrektywy ramowej (por. opinia EKES-u w sprawie Zielonej księgi nt. usług użyteczności publicznej — Dz.U. C 80 z 30.03.2004). Niemniej jednak skonsolidowanie całości usług użyteczności publicznej — w tym także usług socjalnych oraz świadczeń opieki zdrowotnej — w aspekcie prawa konkurencji, finansowania, wprowadzania w życie zasady pomocniczości czy miejsca w integracji europejskiej wydaje się pilnie konieczne.

4.5

Zasada dziewiąta — „zapewnienie pewności prawnej” — prowadzi Komisję do podjęcia „trwałego działania”, bez uszczerbku dla orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości czy Sądu Pierwszej Instancji. Z zasady tej wynikają dwie proponowane wytyczne:

4.5.1

„Objaśnienie i uproszczenie ram prawnych w zakresie rekompensat z tytułu obowiązku świadczenia usług publicznych do lipca 2005 r.” — co powinno doprowadzić (przy poszanowaniu zasad przejrzystości, niedyskryminacji i proporcjonalności) do zagwarantowania bezpieczeństwa długoterminowego finansowania z jednej strony inwestycji koniecznych dla ciągłości i trwałości usług, a z drugiej — rekompensat z tytułu obowiązku świadczenia usług publicznych lub usług powszechnych. Należy też uznać, że rekompensaty te przyjmować mogą bardzo zróżnicowane postacie, umożliwiające dostosowanie do konkretnych celów: pomocy publicznej, wewnętrznych rozwiązań pozwalających na finansowanie kosztów świadczenia usług użyteczności publicznej z dochodu z działalności rentownej (niezależnie od tego, czy w grę wchodzi wyłączność na świadczenie tych usług), funduszy kompensacyjnych dla usługodawców, zwolnień podatkowych czy innych ulg, partnerstw publiczno-prywatnych, dopłat do usług świadczonych odbiorcom itp.

4.5.2

„Stworzenie jasnych i przejrzystych ram dla selekcji przedsiębiorstw, którym powierza się świadczenie usług publicznych” na podstawie publicznych konsultacji w sprawie Zielonej księgi nt. partnerstwa publiczno-prywatnego. Zdaniem EKES wymaga to uznania nieodzownej różnorodności sposobów zarządzania usługami użyteczności publicznej oraz swobody wyboru w tym zakresie dla każdego zainteresowanego organu. Może to być mianowicie zarządzanie bezpośrednio przez organ publiczny (w formie urzędu lub przedsiębiorstwa publicznego) albo powierzone publicznemu lub publiczno-prywatnemu przedsiębiorstwu, nad którym organ publiczny sprawuje kontrolę porównywalną z władzą, jaką ma nad swymi jednostkami wewnętrznymi, albo przedsiębiorstwu z sektora przedsiębiorczości społecznej, spółdzielczości bądź stowarzyszeniu, lub wreszcie przekazane na czas określony przedsiębiorstwu (koncesja wydana w drodze postępowania konkursowego). Nie należy przy tym pomijać możliwości zastępowania jednej formy gospodarowania drugą.

5.1

Biała księga nt. usług użyteczności publicznej stanowi krok naprzód na drodze ku uwzględnieniu problematyki tych usług na szczeblu unijnym. Jest to dobry punkt wyjścia do rozwijania koncepcyjnych elementów polityki europejskiej w zakresie usług użyteczności publicznej, która zapewni przedsiębiorstwom europejskim i wszystkim obywatelom możliwość korzystania z usług publicznych cechujących się dostępnością, przystępnością finansową oraz wysoką wydajnością i wykorzystujących najnowsze osiągnięcia techniczne.

5.2

Usługi użyteczności publicznej stanowią nie tylko kluczowy element konkurencyjności gospodarczej, lecz również polityki społecznej i ekologicznej. Są one istotnym i niezbędnym uzupełnieniem trzech filarów Strategii lizbońskiej (gospodarka, społeczeństwo, ochrona środowiska), warunkującym przekształcenie Unii Europejskiej w najbardziej konkurencyjne i dynamiczne społeczeństwo oparte na wiedzy, zbudowane na fundamencie trwałego wzrostu gospodarczego, ilościowej i jakościowej poprawy zatrudnienia oraz umocnionej spójności społecznej. Ze względu na swoiste cechy usługi użyteczności publicznej wykraczają poza ramy wspólnego rynku, stając się warunkiem koniecznym gospodarczego i społecznego dobrobytu obywateli i przedsiębiorstw.

5.3

Trzeba więc zmierzać do harmonijnego połączenia mechanizmów rynkowych i działalności prowadzonej w interesie ogólnym w obszarach, w których komplementarność taka jest zgodna z założeniami usług użyteczności publicznej i korzystna z punktu widzenia stopy życiowej obywateli europejskich oraz zgodna z logiką rozwoju gospodarczego, wzrostu zatrudnienia i trwałego dobrobytu.

5.4

Prawo obywateli do korzystania z powszechnie dostępnych, przystępnych cenowo i dobrych jakościowo usług użyteczności publicznej winno być chronione i umacniane w imię solidarności i spójności społeczno-gospodarczej, gwarantowanych przez traktaty jako zasady podstawowe. Podejmowanie przez państwa członkowskie liberalizacji rynku usług użyteczności publicznej winno odbywać się z poszanowaniem tych wymogów. Dlatego właśnie wskazane jest opracowanie dla usług tych — niejednorodnych i świadczonych na różne sposoby w różnych państwach członkowskich — korpusu powszechnie obowiązujących zasad przy pełnym poszanowaniu zasady pomocniczości.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/22

1.

2.

3.

4.

5.

1.1

Energia użytkowa (1) jest podstawą dzisiejszego stylu życia i kultury. Dopiero jej dostępność doprowadziła do osiągnięcia nieznanego wcześniej, obecnego standardu życia. W zaawansowanych i rozwijających się krajach uprzemysłowionych nastąpił wielki postęp pod względem przeciętnej długości życia, zaopatrzenia w żywność, ogólnego dobrobytu i osobistej swobody. Niedostateczne zaopatrzenie w energię postawiłoby pod znakiem zapytania cały ten dorobek.

1.2

Potrzeba zapewnienia odpowiednich zasobów taniej i ekologicznej energii odpowiada istocie decyzji Rady podjętych w Lizbonie, Göteborgu i Barcelonie. W związku z tym, Unia Europejska w swojej polityce energetycznej dąży do realizacji trzech, ściśle łączących się ze sobą i równie istotnych celów, a mianowicie ochrony i poprawy (1) konkurencyjności, (2) bezpieczeństwa zaopatrzenia i (3) stanu środowiska naturalnego. Wszystkie te cele łączy wspólna myśl przewodnia, jaką jest zrównoważony rozwój.

1.3

W wielu opiniach (2) Komitet stwierdzał, że dysponowanie energią i jej użytkowanie wiąże się z obciążeniem dla środowiska, różnego rodzaju zagrożeniami, wyczerpywaniem się zasobów, jak również z zależnościami i niewiadomymi natury międzynarodowej — jak ma to miejsce w przypadku cen ropy naftowej. Komitet zauważył też, że najważniejsze rozwiązania zmierzające do zmniejszenia ryzyka wystąpienia braków zaopatrzeniowych, niebezpieczeństwa kryzysów ekonomicznych i innych zagrożeń, powinny polegać na zapewnieniu jak najbardziej zróżnicowanego i wyważonego użytkowania wszystkich rodzajów i form energii, w połączeniu z działaniami przyczyniającymi się do oszczędzania i racjonalnego wykorzystywania energii.

1.4

Jednak pod względem technicznym żadna z opcji i technologii w zakresie przyszłego zaopatrzenia w energię, nie jest idealna. Żadna też nie jest całkowicie wolna od negatywnego wpływu na stan środowiska naturalnego. Żadna nie jest w stanie zaspokajać wszystkie potrzeby energetyczne i być dostatecznie przewidywalną pod względem możliwości wykorzystania w długim okresie. Ponadto, aktualne trendy i rosnące koszty tak konwencjonalnych jak i alternatywnych źródeł energii wyraźnie wskazują na to, że w przyszłości koszty zaopatrzenia w energię nie będą niższe, aniżeli obecne koszty użytkowania paliw kopalnych (3), takich jak ropa naftowa, węgiel i gaz ziemny.

1.5

Dlatego też, perspektywiczna i odpowiedzialna europejska polityka energetyczna nie powinna opierać się na założeniu, że zaopatrzenie w energię ukierunkowane zgodnie z powyższymi celami, może być zagwarantowane przez wykorzystywanie tylko niektórych źródeł energii.

1.6

Ani w Europie, ani też w skali globalnej nie można w związku z tym zapewnić długoterminowego, przyjaznego dla środowiska i realnego z ekonomicznego punktu widzenia zaopatrzenia w energię (4). Kluczem do możliwych rozwiązań mogą być jedynie dalsze intensywne prace badawczo-rozwojowe, które muszą uwzględniać również wykonywanie instalacji pilotażowych oraz ich ocenę pod względem technicznym i ekonomicznym, a także działania na rzecz stopniowego uruchamiania rynkowych zastosowań nowych źródeł energii.

1.7

Komitet wskazywał również, że z uwagi na wolne tempo zmian w energetyce oraz fakt, że emisja gazów cieplarnianych nie jest problemem regionalnym, lecz ma charakter globalny oraz, że w przyszłości sytuacja ulegnie pogorszeniu, w szczególności w drugiej połowie tego wieku, problemy energetyczne powinny być traktowane w ujęciu bardziej globalnym i obejmować znacznie odleglejszą perspektywę czasową.

1.8

Nie tylko ograniczenia wynikające z wyczerpywania się zasobów, lecz także problemy związane z emisją substancji szkodliwych nabierają dodatkowej ostrości w świetle prognoz, z których wynika, że światowe zapotrzebowanie na energię może wzrosnąć do 2060 roku dwu- lub nawet trzykrotnie, co związane będzie ze wzrostem liczby ludności i zwiększonym zapotrzebowaniem na energię przez państwa mniej rozwinięte. Zgodnie z dzisiejszym stanem wiedzy, wzrostu zapotrzebowania na energię nie da się zaspokoić jedynie wzrostem efektywności i wprowadzeniem przedsięwzięć oszczędnościowych.

1.9

Strategia (5) i perspektywy rozwojowe muszą tym samym wykraczać poza rok 2060.

1.10

Jak już także stwierdził Komitet, postrzeganie problematyki przez społeczeństwo i publiczne dyskusje odzwierciedlają znaczne zróżnicowanie poglądów, skłaniających się w stronę niedoceniania lub przeceniania istniejących zagrożeń i możliwości.

1.11

W związku z powyższym, nie istnieje też wystarczająco spójna, globalna polityka energetyczna. Dodatkowy problem wynika z faktu, że Unia Europejska musi konkurować w gospodarce światowej na równych warunkach.

1.12

Nawet wśród samych państw członkowskich Unii występują pewne różnice w podejściu do problemów energetycznych. Tym niemniej, zarówno na poziomie narodowym jak i europejskim dominuje daleko idąca zgodność poglądów co do potrzeby wykorzystywania wszystkich źródeł energii (z wyjątkiem energii jądrowej w przypadku kilku państw). W tym celu zastosowanie znalazła duża liczba odpowiednich programów badawczo-rozwojowych (B+R) i innych programów uzupełniających, częściowo nawet finansowanych z wielu źródeł, zarówno na poziomie indywidualnych państw członkowskich, jak również na poziomie europejskim.

1.13

Jednym z głównych celów EU w tej dziedzinie jest wyraźne zwiększenie wykorzystania odnawialnych nośników energii, w średnim i długim okresie, co może przynieść korzyści w zakresie ochrony klimatu. W związku z tym, uzyskiwanie energii geotermicznej ma do odegrania ważną rolę.

2.1

Pojęcie uzyskiwania energii geotermalnej (geotermicznej) obejmuje wszystkie technologie związane z podłączeniem się do strumienia ciepła płynącego na powierzchnię z gorącego wnętrza Ziemi i wykorzystania go w celach energetycznych. Jako nośnik wykorzystywana jest woda (w postaci ciekłej lub jako para wodna).

2.1.1

Jednak gęstość tego strumienia ciepła jest bardzo ograniczona. Temperatury panujące pod powierzchnią ziemi wzrastają nieznacznie wraz ze wzrostem głębokości. Temperatura rośnie średnio o 3oC na 100 m głębokości. Strefy geologiczne, w których średnia wartość przyrostu temperatury jest wyższa, określa się mianem anomalii geotermicznej.

2.1.2

Bilans cieplny górnych warstw ziemi uzależniony może być również od promieniowania słonecznego. Jednak w poniższych punktach energia ta zawiera się w ramach kategorii energii geotermalnej.

2.2

Rozróżnia się dwie formy użytkowania ciepła pochodzącego z Ziemi.

2.2.1

Z jednej strony, chodzi o wykorzystanie ciepła do celów grzewczych. W Unii Europejskiej 40 % ogólnego zapotrzebowania na energię przypada obecnie właśnie na ten cel. Wystarczają do tego z reguły relatywnie niskie temperatury wody (już poniżej 100oC).

2.2.1.1

Wyłącznie do celów grzewczych wykorzystywane są między innymi tzw. sondy geotermiczne, w których przez zaślepioną na dolnym końcu współosiową rurę przepływa w głąb Ziemi woda (do głębokości 2,5 — 3 km), a następnie wydostaje się z powrotem na powierzchnię pobierając użytkową moc cieplną rzędu 500 kWth.

2.2.1.2

Szczególnym rodzajem wykorzystania ciepła w warstwach ziemi położonych stosunkowo blisko jej powierzchni, jest stosowanie pomp geotermicznych (pracujących na zasadzie odwrotnej do chłodziarki) do ogrzewania budynków (moc cieplna od około 2 kWth do 2 MWth); przy czym dodatkowo wykorzystywane jest jeszcze „chłodziwo” (6). Jest wiele wariantów tej metody, które w zależności od zastosowanej technologii wykorzystują ciepło pobierane na głębokościach od jednego do kilkuset metrów.

2.2.2

Drugą możliwością jest produkcja energii elektrycznej, przy czym konieczne są z kolei wyższe temperatury wody (np. powyżej 120oC). Ogrzewana woda zazwyczaj prowadzona jest przez podłoże dwoma otworami znajdującymi się w pewnej odległości od siebie. Woda wpływa jednym otworem, aby po ogrzaniu wypłynąć drugim. Tą metodą można uzyskać większą moc cieplną (od około 5 MWth do 30 MWth).

2.2.2.1

Jednak nawet również te temperatury (wody) są jeszcze zbyt niskie z punktu widzenia pożądanego termodynamicznego współczynnika sprawności (do przemiany energii cieplnej w energię elektryczną) oraz pożądanych temperatur wrzenia w obwodzie obiegowym turbin.

2.2.2.2

Stąd też w obwodzie obiegowym turbin przeważnie stosowana jest substancja mająca niższą temperaturę wrzenia aniżeli woda (jak np. perfluoropentan C5F12). Opracowane zostały do tego celu specjalne procesy jak np. „Organic Rankine Cycle” (cyrkulacja substancji organicznej), oraz proces Kaliny.

2.2.3

Szczególnie korzystne jest połączenie obydwu form zastosowania (wytwarzanie energii elektrycznej oraz ciepła), przez co dodatkowe ciepło, nie wykorzystane przy wytwarzaniu prądu, może zostać użyte do ogrzewania. Oznacza to, że jednocześnie powstaje zarówno ciepło do ogrzewania, jak i energia elektryczna.

2.3

Aby dostarczyć energię potrzebną w szczególności do produkcji prądu elektrycznego, wykorzystać trzeba jednak rezerwuary ciepła położone z reguły na odpowiednio dużej głębokości pod powierzchnią Ziemi (rzędu kilku kilometrów). Wymaga to wykonania głębokich odwiertów, co wiąże się z poniesieniem dużych nakładów.

2.3.1

Jednak wraz z głębokością znacznie rosną koszty podłączenia się do takiego rezerwuaru i jego eksploatacji. Dlatego też zależnie od przewidzianego sposobu wykorzystania należy osiągnąć równowagę pomiędzy głębokością odwiertu, efektywnością oraz zyskiem cieplnym.

2.4

Stąd też w pierwszej kolejności poszukuje się rezerwuarów ciepła w takich strefach, w których występują anomalie geotermiczne.

2.4.1

Takie wyraźne anomalie geotermiczne (rezerwuary o wysokiej entalpii (7)) znajdują się przede wszystkim w regionach o podwyższonej aktywności wulkanicznej (Islandia, Włochy, Grecja, Turcja). Rezerwuary takie były już w starożytności wykorzystywane dla celów leczniczych, a od około 100 lat służą do produkcji energii elektrycznej (Larderello we Włoszech, od 1904 roku).

2.4.2

Natomiast słabe anomalie geotermiczne (rezerwuary o niskiej entalpii), tzn. niewielki wzrost temperatury wraz ze wzrostem głębokości, występują na obszarach o dużej aktywności tektonicznej (dolina Górnego Renu, morza Tyrreńskie i Egejskie, itd.) i rozpościerających się dalej wodonośnych warstwach osadowych (Basen Panonii na Węgrzech i w Rumunii, północny Niż Niemiecko-Polski).

2.5

Ze względu na ograniczoną ilość stref z anomaliami geotermicznymi, od połowy lat osiemdziesiątych podjęto usilne działania mające na celu wykorzystanie ciepła zmagazynowanego również w „normalnych” formacjach geologicznych, z myślą o zaspokojeniu wzrastającego zapotrzebowania na energię i ciepło oraz lepszego dopasowania oferty dostaw ciepła lub energii elektrycznej do zapotrzebowania występującego w regionie.

2.5.1

W latach dziewięćdziesiątych, głównie w obszarze państw niemieckojęzycznych, rozpoczęto wykorzystywanie rezerwuarów z anomaliami geotermicznymi do uzyskiwania energii elektrycznej. W Altheim i Bad Blumau (Austria) oraz Neustadt-Glewe (Niemcy) produkcję energii rozpoczęto dopiero w okresie ostatnich czterech lat.

2.5.2

Ponieważ głębokość eksploatowanych złóż wynosi minimum 2,5 km, przy czym lepiej jest, gdy wynosi ona co najmniej 4 do 5 km, istnieje konieczność wykonania odpowiednio głębokich odwiertów.

2.6

Technologie wytwarzania energii geotermalnej mają następujące zalety:

2.7

Jednocześnie jednak mają one następujące wady:

3.1

W ogólnym zarysie, w przypadku głęboko położonych złóż geotermicznych chodzi o trzy techniki uzyskiwania i wykorzystania ciepła (zazwyczaj związanych z koniecznością wykonania minimum po 2 otwory /dublety/ (8) ) lub ich odmiany, a mianowicie:

Ponadto rozwijane są technologie (9), które powinny umożliwić lepszą wymianę ciepła i sprawność tego procesu.

3.2

Zdolność produkcyjna zainstalowanych dotychczas w Unii Europejskiej instalacji geotermicznych do wytwarzania energii elektrycznej (większość znajduje się we Włoszech) wynosi około 1 GWel, co stanowi 2‰ ogólnej mocy zainstalowanej. W większości wykorzystują one złoża z anomaliami geotermicznymi. Moc zainstalowana wykorzystywana do celów grzewczych wynosi obecnie 4 GWth. Ocena ogólnych tendencji w tej dziedzinie pozwala przypuszczać, że w 2010 roku będzie ona wynosić 8 lub więcej GWth.

3.3

W związku z powyższym żadna z form wykorzystania ciepła Ziemi nie przyczyniła się jeszcze znacząco do poprawy zaopatrzenia Unii Europejskiej w energię, zaś sam jej udział w użytkowaniu odnawialnych nośników energii jest jak dotychczas znikomy.

3.4

Jednakże w ostatnich latach odnotowuje się wyraźny wzrost wykorzystywania energii geotermicznej dzięki wsparciu nie tylko ze strony poszczególnych państw członkowskich, lecz także ze strony Unii Europejskiej. Zważywszy, że chodzi tu o wytwarzanie ciepła rzędu od kilku do kilkudziesięciu MWth, geotermia wnosi tym samym swój wkład w zakresie zdecentralizowanego zaopatrzenia w energię.

3.5

Zdaniem Komitetu jest to w pełni uzasadnione i warte poparcia. Również w tym przypadku chodzi w większości o instalacje pilotażowe, w których mogą być sprawdzane i doskonalone różne metody.

3.6

Poza obszarami, w których występują anomalie geotermiczne, aktualny koszt 1 kWhel energii elektrycznej (nawet wytwarzanej łącznie z ciepłem) wynosi połowę kosztów energii uzyskiwanej z energii słonecznej oraz jest dwukrotnie większy od kosztów energii wiatru, dlatego też pożądane jest jednoczesne oferowanie energii cieplnej i energii elektrycznej.

3.6.1

Niewątpliwie (patrz wyżej) podaż energii geotermicznej można w większości przypadków dostosować do popytu na nią, co przy wzrastającym udziale na rynku energii ze źródeł odnawialnych, będzie stawało się coraz istotniejsze. Przy wahaniach podaży energii elektrycznej wytwarzanej z energii wiatru i słońca coraz bardziej potrzebne będą się stawać technologie zezwalające na buforowanie i regulowanie energii. Przypuszczalnie niezbędne staną się energochłonne i kosztowne nośniki przechowywania energii, jakim jest np. wodór.

4.1

Jeśli wykorzystanie energii geotermicznej nie będzie się ograniczać jedynie do stref występowania anomalii geotermicznych (patrz również pkt. 2.4 i 2.5), wówczas wykorzystanie tej energii będzie mogło potencjalnie wnieść istotny wkład na rzecz zrównoważonego i przyjaznego dla środowiska zaopatrzenia w energię (patrz również pkt. 4.13).

4.2

W celu wykorzystania i rozwoju potencjału wydajnej z ekonomicznego punktu widzenia produkcji energii elektrycznej, konieczne jest wykonanie odwiertów na głębokość przynajmniej 4 — 5 kilometrów, aby można było udostępnić pokłady skał o temperaturze wynoszącej minimum 150 stopni Celsjusza. Ponadto, gorące skały muszą być poddane przedsięwzięciom stymulacyjnym, aby zapewnić właściwą wymianę ciepła pomiędzy nimi a wodą istniejącą naturalnie lub doprowadzaną, jak również właściwe natężenie jej przepływu.

4.2.1

Jednak płytsze odwierty np. na głębokość 2-3 km (patrz również pkt. 2.2.1.1) są wystarczające w przypadku wykorzystania energii jedynie na cele grzewcze.

4.3

Odpowiednie instalacje technologiczne znajdują się już w Europie w fazie opracowywania i próbnej eksploatacji, w wielu miejscach o zróżnicowanych formacjach geologicznych (np. Soultz-sous-Forêts, Groß Schönebeck). Możliwości rozbudowy instalacji uzależnione są od rozwoju technologii użytkowych w możliwie jak największym stopniu niezależnych od lokalizacji, a tym samym pozwalających na eksport. Cel ten wymaga wzmożonych wysiłków w zakresie badań i rozwoju (B+R).

4.4

Z jednej strony, chodzi o to, aby istniejące już różnorodne techniki doświadczalne rozwinąć do wersji eksploatacyjnych, a wymienione wyżej kryteria zweryfikować pod kątem stałej eksploatacji energii geotermicznej.

4.4.1

Szczególnie ważnym problemem jest to, czy w takim stymulowanym rezerwuarze rzeczywiście spełnione mogą być hydrauliczne i termodynamiczne uwarunkowania stałej eksploatacji.

4.5

Z drugiej strony, poszczególne etapy procesu technologicznego muszą zostać również stopniowo poprawione i zracjonalizowane, aby koszty użytkowania energii geotermicznej były konkurencyjne (patrz poniżej). Jednocześnie muszą zostać podjęte odpowiednie przedsięwzięcia badawczo-rozwojowe (patrz pkt. 1.6), a także czynności związane z przygotowaniem rynku, aby umożliwić zmniejszenie kosztów związanych z produkcją.

4.6

W średnim okresie uzyskanie konkurencyjnej energii geotermicznej oznacza, że będzie ona mogła konkurować pod względem kosztów z energią wiatru. Jest to wysoce prawdopodobne, ponieważ coraz wyraźniej zaznaczają się wady wykorzystania energii wiatru. Odnosi się to przede wszystkim do uzależnienia od zmiennych warunków atmosferycznych, co jak wiadomo prowadzi do powstawania znacznych kosztów dodatkowych oraz emisji z innych źródeł, instalacje wiatrowe mogą szpecić krajobraz i przeszkadzać okolicznym mieszkańcom, a wymagać w coraz większym stopniu napraw i konserwacji. W ogólnej ocenie należy również uwzględnić obciążenie kosztami konsumenta lub budżetu państwa.

4.7

W długim okresie i przy uwzględnieniu prawdopodobieństwa dalszego wzrostu cen ropy naftowej i gazu ziemnego (i możliwości wyczerpywania się ich zasobów), nasuwa się ogólne pytanie o konkurencyjność energii pozyskiwanej ze źródeł geotermicznych. Pytanie to brzmi, czy również wykorzystanie tego rodzaju energii — przy uwzględnieniu zewnętrznych kosztów wszystkich technologii wywarzania energii — może być konkurencyjne w długim okresie również bez subwencji lub uprzywilejowanego traktowania zniekształcającego rynek.

4.8

Potrzebne są tutaj następujące rozwiązania: (10):

4.9

Komitet odnotowuje z zadowoleniem, że na tej płaszczyźnie wiele już zostało zrobione. W pełni popiera on Komisję w dziedzinie prowadzonych przez nią bieżących i planowanych projektów B+R, jak również jej zamiar powtórnego wzmocnienia odpowiednich zabiegów w kolejnym programie ramowym, dotyczącym projektów badawczo-rozwojowych. Komitet popiera również państwa członkowskie realizujące odpowiednie programy badawczo-rozwojowe, jak również ich starania, aby już teraz — w drodze prowadzenia akcji promocyjnych — ułatwiać i stymulować próbne wprowadzanie energii i ciepła uzyskanych ze źródeł geotermicznych.

4.10

W związku z powyższym Komitet ponawia swoje wcześniejsze zalecenia, wykorzystania szans jakie stwarza Europejska Przestrzeń Badawcza, dzięki zakrojonej na szeroką skalę, przejrzystej, skoordynowanej i akceptowanej przez wszystkich partnerów strategii BADAŃ NAUKOWYCH NAD ENERGIĄ oraz uczynieniu z niej ważnego elementu Siódmego Programu Ramowego na rzecz badań i rozwoju oraz Programu Euratom.

4.11

Strategia ta powinna także kłaść odpowiedni nacisk na niezbędne przedsięwzięcia badawczo-rozwojowe (B+R) służące rozwojowi geotermii, aż z uwagi na zmieniający się rynek energetyczny możliwa stanie się dokładniejsza ocena i oszacowane kosztów długoterminowych i rzeczywistego potencjału tych technologii.

4.12

Ponadto, Komitet zaleca możliwie jak największe włączenie wszystkich programów badawczo-rozwojowych dotyczących geotermii (w tym prowadzonych wyłącznie na płaszczyźnie narodowej), do europejskiego programu badań nad energią, co powinno pogłębić współpracę europejską.

4.13

W związku z tym, Komitet widzi duże możliwości w uczestnictwie nowych państw członkowskich w Programie Ramowym na rzecz badań i rozwoju technologicznego. Czekająca jeszcze te państwa modernizacja systemów energetycznych powinna zostać wykorzystana do umieszczenia w nich odpowiednich instalacji pilotażowo-demonstracyjnych.

4.14

Komitet zaleca ponadto, aby Komisja podjęła starania o skuteczną harmonizację w obszarze Unii Europejskiej działań na rzecz wspierania wprowadzania energii geotermicznej na rynek (np. ustawa o sprzedaży energii do sieci przesyłowych), do takiego stopnia, aby na razie przynajmniej w obrębie technologii związanych z geotermią możliwa była konkurencja na równych warunkach.

4.15

Ze względu na to, że geotermia oferuje jednocześnie oddawanie do dyspozycji ciepła grzewczego i energii elektrycznej, Komitet zaleca, aby Komisja zajęła się odpowiednimi sieciami ciepłowniczymi oraz wykorzystaniem ciepła.

5.1

Pod pojęciem uzyskiwania energii geotermicznej rozumie się wszystkie technologie związane z podłączeniem się do strumienia ciepła płynącego na powierzchnię z gorącego wnętrza Ziemi i wykorzystania go w celach energetycznych.

5.2

Energia ta jest w pierwszym rzędzie wykorzystywana do celów grzewczych, ale także do wytwarzania energii elektrycznej lub do wytwarzania ciepła w połączeniu z energią elektryczną.

5.3

Uzyskiwanie energii geotermicznej odbywa się już obecnie na obszarach występowania anomalii geotermicznych, ale nadal stanowi ona niewielki odsetek ogólnej podaży energii.

5.4

Poprzez zastosowanie technologii umożliwiających uzyskiwanie energii geotermicznej również poza obszarami występowania anomalii geotermicznych, ten rodzaj energii może wnieść istotny wkład do systemu trwałego zaopatrzenia w energię, a w szczególności do podstawowej podaży energii. Związane jest to jednak z koniecznością wykonywania odwiertów o głębokości od 4 do 5 kilometrów oraz realizacji dodatkowych „przedsięwzięć stymulacyjnych”.

5.5

Jednakże obiecujący potencjał przedstawia sobą również uzyskiwanie energii cieplnej z „płytkich” warstw ziemi, przy pomocy pomp cieplnych (ogrzewanie budynków, klimatyzacja).

5.6

Pod względem swojego potencjalnego wkładu w podstawowe zaopatrzenie w energię, energia geotermiczna odróżnia się od źródeł energii o niestabilnej podaży (jak energia wiatru lub słońca), które stają się coraz bardziej zależne od technologii zapewniających regulowanie, buforowanie i magazynowanie energii, a ze względu na wymogi przestrzenne i oddziaływanie na sąsiedztwo oraz krajobraz, napotykają na opór ze strony społeczeństwa.

5.7

Komitet powtarza swoje zalecenie wykorzystania szans Europejskiej Przestrzeni Badawczej, jakie stwarza kompleksowa STRATEGIA BADAŃ NAD ENERGIĄ.

5.8

Zawarte w niej powinny być również przedsięwzięcia badawczo-rozwojowe konieczne do rozwoju geotermii, w zakresie dalszej realizacji i odpowiedniego wzmocnienia dotychczas prowadzonych programów.

5.9

Komitet zaleca włączenie programów badawczo-rozwojowych (w ramach otwartej koordynacji), realizowanych dotychczas wyłącznie przez państwa członkowskie na płaszczyźnie narodowej, do europejskiego programu badań nad energią oraz do zawartych w nim działań.

5.10

Komitet zaleca, aby we wszystkich państwach członkowskich opracowane zostały początkowe, degresywne systemy bodźców i uregulowań prawnych (np. ustawa o sprzedaży energii elektrycznej do sieci przesyłowych) oraz odpowiednie warunki dla inwestorów prywatnych, które uatrakcyjniłyby pozyskiwanie i sprzedaż energii geotermicznej subwencjonowanej w ograniczonym wymiarze czasu, przyczyniając się tym samym do sprawdzenia, zwiększenia oraz oceny możliwości sprzedaży tej formy energii.

5.11

Komitet zaleca, aby na obszarze Unii Europejskiej zharmonizować tego rodzaju przedsięwzięcia wspomagające do takiego stopnia, aby umożliwić w ramach Unii konkurencję na równych warunkach w dziedzinie technologii geotermicznych.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/28

1.1

Uznając podstawowe, strategiczne znaczenie programu Galileo (infrastruktury nawigacji radiowej i pozycjonowania satelitarnego) dla konkurencyjności systemu europejskiego, EKES już od samego powstania programu śledził czynione w jego zakresie postępy. Znaczenie programu Galileo wiąże się z innowacyjnym charakterem jego oddziaływania na gospodarkę, zatrudnienie i wymiar społeczny, jak również z ulepszeniem jakości życia społeczeństwa obywatelskiego, które może zapewnić. (1) Ponadto już od chwili ustanowienia Wspólnego Przedsiębiorstwa GALILEO (2), EKES widział konieczność zaangażowania sektora prywatnego w rozwój i użytkowanie systemu, gwarantując tym samym trwałe wsparcie finansowe w czasie fazy rozwojowej i rozmieszczenia (3).

1.2

W ostatnio wydanej opinii (4) w tej sprawie, EKES podkreślił, że „program Galileo został wreszcie rozpoczęty w wyniku porozumienia z 26 maja 2003 r., zawartego w ramach Rady Europejskiej Agencji Kosmicznej (ang. Council of the European Space Agency), odnośnie wkładu finansowego jej poszczególnych członków”. Potwierdził również, że „program Galileo jest wyzwaniem o niebagatelnym znaczeniu dla Unii Europejskiej, jej niezależności, możliwości technologicznych i naukowych, gospodarki oraz, przede wszystkim, dla jej przemysłu kosmicznego i telekomunikacyjnego”.

2.1

Należy pamiętać, że program Galileo obejmuje cztery fazy:

2.2

W maju 2002 r., tj. pod koniec fazy tworzenia definicji, powołano Wspólne Przedsiębiorstwo GALILEO na okres czterech lat, dla „zapewnienia jednolitości administracji i kontroli finansowej projektu dla faz badawczej, rozwojowej i pokazowej programu Galileo, oraz w tym celu — zmobilizowania środków finansowych przekazanych na ten program”.

2.3

Ponadto poprzez rozporządzenie Rady nr 1321/2004 (5), ustanawiające Europejski Organ Nadzoru Globalnego Systemu Nawigacji Satelitarnej (GNSS) oraz wspólne działanie Rady 2004/552/WPZiB (6), oba opublikowane dn. 12 lipca 2004 r., wdrożono struktury operacyjne systemu w celu zarządzania interesami publicznymi związanymi z programem oraz zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony systemu Galileo.

2.4

Na szczeblu międzynarodowym, po czteroletnich negocjacjach dn. 26 czerwca 2004 r.Unia Europejska i Stany Zjednoczone osiągnęły niezwykle ważne porozumienie w sprawie Galileo i GPS (7). Umowa ta dotyczy promocji, świadczenia i wykorzystywania usług w ramach tych dwóch systemów nawigacji satelitarnej i pozycjonowania oraz pełnej kompatybilności i interoperacyjności związanych z nimi aplikacji. Oba systemy działać będą równolegle, bez zakłóceń sygnału. Pozwoli to systemowi Galileo stać się światowym standardem „sygnału otwartego” w zakresie stosowania globalnych systemów nawigacji satelitarnej dla celów cywilnych i komercyjnych (GNSS) (GPS obsługiwany jest przez wojsko). Dodatkowo stanie się dostępny i „atrakcyjny” nawet dla obecnych użytkowników GPS, i to za pośrednictwem jednego odbiornika.

2.5

Na szczeblu międzynarodowym podpisano również dn. 13 lipca 2004 r. umowę o współpracy z Izraelem. Nastąpiło to po zawarciu porozumienia z Chinami dn. 30 października 2003 r. Od pewnego czasu trwają negocjacje w sprawie osiągnięcia interoperacyjności z rosyjskim systemem GLONASS  (8). Rozmowy te są już na bardzo zaawansowanym etapie, zwłaszcza w odniesieniu do kwestii nabycia częstotliwości oraz wykorzystania rosyjskich rakiet nośnych, podczas gdy dokonano znacznych osiągnięć w negocjacjach umów o współpracy z samą Federacja Rosyjską, Ukrainą i Indiami. Zapoczątkowano także kontakty z Australią, Brazylią, Meksykiem i Koreą Południową. Szwajcaria, Norwegia oraz Kanada również rozważają możliwość partycypacji finansowej.

2.6

W odniesieniu do basenu Morza Śródziemnego, w czasie Eurośródziemnomorskiej Konferencji Ministrów Spraw Zagranicznych (kwiecień 2002 r.) w Walencji zainicjowano plan działania, polegający na współpracy eurośródziemnomorskiej w zakresie radionawigacji satelitarnej i pozycjonowania. Niedawno w Kairze Wspólne Przedsiębiorstwo GALILEO uruchomiło projekt Euro-Med GNSS, obejmujący pokaz, szkolenia i koordynację regionalnego planu GNSS w celu monitorowania, przy współpracy z partnerami śródziemnomorskimi, oddziaływania EGNOS  (9), satelity geostacjonarnego i prekursora Galileo.

2.7

W momencie osiągnięcia pełnej gotowości systemu, Galileo dostarczać będzie pięć rodzajów usług:

2.8

Biorąc pod uwagę właściwości operacyjne systemu Galileo, fakt, że będzie on zarządzany przez podmiot cywilny oraz że będzie wykorzystywany głównie dla celów komercyjnych i profesjonalnych, Komisja uważa, że potencjalny rynek na usługi w ramach systemu Galileo do roku 2010 mógłby osiągnąć 3 mld użytkowników, przy rocznym zwrocie z inwestycji sięgającym nawet 250 mld EUR, zaś liczba utworzonych przedsiębiorstw i związanych z nimi nowych miejsc pracy dla osób wysoko wykwalifikowanych będzie wyrażać się w setkach tysięcy, gdzie w samej Europie będzie to ok. 150.000.

2.9

Wspólne Przedsiębiorstwo GALILEO zakończyło fazę negocjacji w oparciu o zasady konkurencyjności we wrześniu 2004 r. Otrzymało ostatecznie oferty dwóch konsorcjów, starających się o koncesję (Eurely (11) i Inavsat (12)). Rozstrzygającego wyboru dokonano w oparciu o następujące trzy kryteria: potencjał przedsiębiorczy i możliwości finansowe; możliwości techniczne; oraz aspekty prawne i techniczne.

2.10

Po przedstawieniu Komisji przez Wspólne Przedsiębiorstwo, w ramach swoich kompetencji, raportu z procedury przetargowej oraz po przyjęciu przez Komisję komunikatu dla Parlamentu Europejskiego i Rady (13) w sprawie przejścia do fazy rozmieszczenia i fazy operacyjnej, będzie ono mogło uzyskać „niezbędne wytyczne polityczne w sprawie finansowania publicznego kolejnych faz programu i zadań o charakterze usług publicznych, a zwłaszcza definicję tych usług”. W wyniku tego będzie mogło przedłożyć ofertę do zatwierdzenia Organowi Nadzoru, który jest w rzeczywistości organem wdrażającym, zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1321/2004.

2.11

Komitet wyraża obawę, że opisane wyżej procedury mogą okazać się zbyt złożone, zaś środki kontroli i nadzoru — nakładać się na siebie i powielać, co wiąże się z ryzykiem powstania trudności i niejasności.

2.12

Ponadto omawiany wniosek dotyczący rozporządzenia stanowi, że Organ Nadzoru, który określany jest w nim jako agencja wspólnotowa mająca na celu zarządzanie publicznymi interesami związanymi z programami radionawigacji satelitarnej, objętymi rozporządzeniem (WE) nr 1321/2004, nie zostanie powołany wcześniej niż w 2005 r.

3.1

Rozważany tutaj wniosek odpowiada na potrzebę zapewnienia „specjalnego instrumentu prawnego”, umożliwiającego stworzenie dla programu osobnej linii budżetowej, która pozwoli na bardziej skuteczne zarządzanie i monitorowanie fazy rozmieszczenia i fazy operacyjnej programu Galileo, pod względem finansowym, jak również z punktu widzenia posiadacza koncesji.

3.2

Przedmiotowy wniosek dotyczący rozporządzenia ma na celu określenie szczegółowych zasad finansowego wkładu Wspólnoty dla fazy rozmieszczenia i fazy operacyjnej. Koncentruje się on na następujących zagadnieniach:

3.2.1

potrzebie zagwarantowania przez Wspólnotę spójnych ram budżetowych w zakresie funduszy generowanych przez Wspólnotę i posiadacza koncesji:

3.2.2

właściwym systemie instytucjonalnym Organu Nadzoru w zakresie zarządzania i monitorowania.

4.1

EKES uważa, że należy podjąć natychmiastowe działania celem bardziej dokładnego określenia specyfikacji technicznych dotyczących świadczenia różnych rodzajów usług. Zapewni to otwarte standardy, umożliwiające dostęp innym usługodawcom oraz wprowadzanie usług innowacyjnych, co pozwoli na uniknięcie sztucznych barier i wysokich opłat, które musieliby ponosić nowi użytkownicy, szczególnie ci mniejsi.

4.2

Odnosząc się do spójności ram budżetowych, EKES ma nadzieję, że nowe perspektywy finansowe w zakresie budżetu Wspólnoty zostaną jak najszybciej przyjęte. Ponadto przychyla się do wniosku Komisji o przyznanie specjalnej linii budżetowej w wys. 1 mld EUR na program Galileo, która byłaby niezależna od innych linii budżetowych. Komitet zaleca również, aby kwotę tę podwyższyć w celu zapewnienia rozwoju i integracji systemu EGNOS z programem Galileo. EKES uważa, że w Siódmym Programie Ramowym należy również uwzględnić — i z jego środków finansować — badania w zakresie radionawigacji satelitarnej GNSS.

4.3

EKES uznaje również, że niezbędne jest sprecyzowanie, w jaki sposób do finansowych ram programu Galileo włączane będą wszelkie przyszłe fundusze publiczne z instytucji w państwach trzecich, które już wyraziły zainteresowanie wkładem finansowym w programie.

4.4

EKES zdaje sobie sprawę, że ramy budżetowe przewidują korzyści dla posiadacza koncesji, związane z pełnioną przez niego rolą usługodawcy oraz użytkownika licencji i nieodpłatnie udzielonych mu praw własności intelektualnej — IPR (14). EKES zmuszony jest wyrazić obawę, że posiadacz koncesji może zdobyć dominującą pozycję lub monopol, co mogłoby zakłócić działanie konkurencji lub zahamować rozwój wolnego rynku.

4.5

Odnosząc się do stosowności ram instytucjonalnych w zakresie zarządzania i kontroli, zleconych na zewnątrz europejskiej agencji (Europejskiemu Organowi Nadzoru Globalnego Systemu Nawigacji Satelitarnej — GNSS), Komitet zwraca uwagę na następujące kwestie:

4.5.1

Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) nie jest reprezentowana w Radzie Administracyjnej Europejskiego Organu Nadzoru GNSS. Jest jednak członkiem obecnej Rady Administracyjnej Wspólnego Przedsiębiorstwa.

4.5.2

Zadania zarządczo-nadzorcze Wspólnego Przedsiębiorstwa mają zostać przekazane Europejskiemu Organowi Nadzoru GNSS, który administruje funduszami programu Galileo, działa w charakterze instytucji kontraktującej dla umowy koncesyjnej, monitoruje przestrzeganie zobowiązań umownych, udziela posiadaczowi koncesji prawa korzystania z aktywów w trakcie trwania koncesji, odpowiada za umowę z operatorem EGNOS, koordynuje działania państw członkowskich w odniesieniu do częstotliwości niezbędnych do zapewnienia funkcjonowania systemu, zapewnia zgodność zaświadczeń na składniki systemu i egzekwuje przestrzeganie wymogów bezpieczeństwa, w tym wymagań wynikających ze wspólnego działania nr 2004/552/WPZiB.

4.5.3

EKES nie może ukryć obaw związanych z niezwykle delikatną kwestią przekazania uprawnień przez Wspólne Przedsiębiorstwo, które ma zostać rozwiązane w maju 2006 r., nowemu Europejskiemu Organowi Nadzoru GNSS, które powinno rozpocząć działanie w połowie 2005 r.

4.5.4

Komitet zatem zaleca, aby Komisja i Rada nadzorowały tę fazę przejściową i „współ-funkcjonowania” Wspólnego Przedsiębiorstwa i Organu Nadzoru.

4.5.5

Zapisy wspólnego działania nr 2004/552/WPZiB i rozporządzenie ustanawiające Europejski Organ Nadzoru GNSS, które przewiduje ustanowienie Komitetu ds. Zabezpieczenia i Bezpieczeństwa Systemu, regulować będą wszelkie kwestie związane z wewnętrznym bezpieczeństwem systemu Galileo.

EKES uważa, że należy niezwłocznie wzmocnić powiązania systemu Galileo z innymi istniejącymi inicjatywami europejskimi, takimi jak program GMES (Globalny Monitoring Środowiska Naturalnego i Bezpieczeństwa), satelitarny system ratownictwa morskiego i powietrznego COSPAS-SARSAT (15), sieci w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych oraz sieci multimedialne GRID.

4.5.6

EKES powtarza (16), że istotne jest, aby zagadnienia związane z bezpieczeństwem i ochroną prywatności i danych osobowych uzgadniać wspólnie, w miarę możliwości w drodze konsultacji z Europejską Agencją Praw Podstawowych (ang. European Fundamental Rights Agency) (17) lub poprzez ustanowienie odpowiedniego organu konsultacyjnego. Nie wydaje się wystarczające poleganie jedynie na przepisach rozporządzenia (WE) nr 45/2001, o których mowa w art. 19 rozporządzenia ustanawiającego Europejski Organ Nadzoru GNSS. EKES stoi na stanowisku, że wyraźne gwarancje ochrony prywatności i danych osobowych są nie mniej ważne niż względy bezpieczeństwa, jeżeli sukces programu Galileo ma zostać osiągnięty przy pełnym poparciu ze strony społeczeństwa obywatelskiego.

4.5.7

Mając na uwadze potrzebę zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego, EKES zauważa, że dla większości obywateli Europy tak ważna inicjatywa dla Europy, jaką jest program Galileo, pozostaje praktyczne nieznana. Zatem EKES wyraża nadzieję, że instytucje europejskie, w uzgodnieniu z władzami krajowymi, przeprowadzą kampanię informacyjną w tym zakresie, dzięki której obywatele Europy nie tylko dowiedzą się więcej na temat tego znakomitego osiągnięcia badawczego przemysłu europejskiego i bardziej go docenią, ale również upewnią się, że ich prywatność będzie chroniona.

5.1

Biorąc pod uwagę wcześniejsze uwagi, EKES zaleca dodanie następujących punktów do odnośnych motywów preambuły zawartych we wniosku dotyczącym rozporządzenia:

5.1.1

Nowy motyw 3(a): „Uwzględniając wpływ, jaki program może wywierać na życie obywateli Europy, Komisja podejmie kroki mające na celu zapewnienie, że ochrona poufności i danych osobowych w ramach świadczenia usług przez system Galileo zostanie powierzona Europejskiej Agencji Praw Podstawowych lub alternatywnemu, ustanowionemu ad hoc organowi konsultacyjnemu. Zapewni to przejrzysty rozwój oraz stały dialog z potencjalnymi użytkownikami i społeczeństwem obywatelskim”.

5.1.2

Dodanie tekstu do motywu 12: „dla zapewnienia dalszych środków wspólnotowych z tej samej linii budżetowej na rozwój i integrację systemu EGNOS z systemem Galileo, oraz dla właściwego uwzględnienia i zagwarantowania finansowania w ramach Siódmego Programu Ramowego na nawigację satelitarną i jej zintegrowanie z istniejącymi sieciami.”

5.1.3

Nowy motyw 13(a): „Komisja i Rada zapewnią, aby przekazanie kompetencji Wspólnego Przedsiębiorstwa GALILEO nowemu Europejskiemu Organowi Nadzoru GNSS zrealizowane zostało przy zachowaniu bezwzględnej przejrzystości, w celu uniknięcia możliwych powieleń, opóźnień operacyjnych lub, co gorsza, ograniczeń rynkowych.”

5.1.4

Nowy motyw 14(a): „Komisja zapewni, aby wszelki wkład finansowy instytucji z państw trzecich do funduszy Europejskiego Organu Nadzoru GNSS odzwierciedlał wzajemne interesy i istniejącą równowagę poprzez odpowiednie porozumienia, które będą przedkładane Radzie i Parlamentowi Europejskiemu.”

6.1

EKES potwierdza pełne poparcie dla programu Galileo i opowiada się zdecydowanie za przyspieszeniem dwóch końcowych faz procesu wdrażania w celu zapewnienia jego pełnej operacyjności do roku 2008.

6.2

EKES nalega, aby Komisja podjęła się dokonania oceny ex ante wartości dodanej dla posiadacza koncesji związanej ze świadczeniem usług i prawami własności intelektualnej oraz aby upowszechniła przejrzyste i precyzyjne informacje uzyskane w oparciu o wyniki tej oceny.

6.3

EKES uznaje, że poczyniono istotne postępy w zakresie tworzenia infrastruktury globalnej, zwłaszcza dzięki umowie o współpracy między UE a USA, która ma zapewnić pełną kompatybilność i interoperacyjność istniejących globalnych systemów radionawigacji satelitarnej i systemów pozycjonowania.

6.4

EKES podkreśla istotne znaczenie współpracy międzynarodowej z Chinami i Izraelem oraz sądzi, że nie należy szczędzić wysiłków w celu zawarcia porozumień stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania ze Szwajcarią, Norwegią, Federacją Rosyjską, Ukrainą, Indiami, Australią, Meksykiem, Brazylią i Koreą Południową. Komitet uznaje basen Morza Śródziemnego za obszar uprzywilejowany, ponieważ ma on już możliwość korzystania z usług EGNOS. Ponadto ma on znaczenie strategiczne dla utrzymania pokoju, stabilności i trwałego rozwoju w Europie.

6.5

Uwzględniając powyższe, EKES przekonany jest, że umożliwienie dostępu państwom trzecim wyraźnie wzmocni zewnętrzny wymiar polityki Unii Europejskiej.

6.6

EKES ma nadzieję, że Komisja Europejska dysponować będzie specjalną linią budżetową na kampanię informacyjną poświęconą programowi Galileo, dzięki której obywatele Europy nie tylko dowiedzą się więcej na temat tego znakomitego osiągnięcia badawczego przemysłu europejskiego i bardziej go docenią, ale również upewnią się, że ich prywatność będzie chroniona.

6.7

EKES ma nadzieję, że sformułowane wyżej uwagi odnoszące się do niektórych motywów preambuły zostaną przyjęte (ochrona prywatności, zwiększone środki finansowe, faza przejściowa i wkład państw trzecich). Propozycje te mają na celu zwiększenie przejrzystości i klarowności inicjatywy oraz zagwarantowanie, aby przeznaczono na nią wystarczające środki. Zatem wyrażone zostały zarówno w interesie instytucji europejskich, jak i społeczeństwa obywatelskiego.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/33

1.1

Komitet za stosowne, pożądane i zgodne z zasadą proporcjonalności uznaje proponowane utworzenie infrastruktury informacji przestrzennej na szczeblu wspólnotowym (INSPIRE). Ma ona koordynować i zapewniać interoperacyjność i dostęp do danych przestrzennych zweryfikowanych na szczeblu krajowym przez państwa członkowskie, co stworzyć ma lepsze, naukowo uzasadnione podstawy dla decyzji i monitorowania sytuacji w dziedzinie ochrony środowiska, a także raportów wymaganych na mocy niektórych dyrektyw. Komitet za słuszny uznaje wybór art. 175 TWE jako podstawy prawnej.

1.2

Przedsięwzięcie to może przyczynić się do ograniczenia dublowania wysiłków, luk i niedoborów oraz do gromadzenia i przetwarzania danych w sposób bardziej skoordynowany i lepiej uzasadniony merytorycznie. Wymaga ono działania wspólnotowego i służyć będzie poprawie skuteczności wykorzystania danych przez właściwe organy i służby oraz ich różnorodnego użytkowania przez podmioty publiczne i prywatne, m.in. do świadczenia usług o wartości dodanej (produkcja map, specjalistycznych baz danych itp.).

1.3

Proponowana dyrektywa ustanawia niezbędne dla wdrożenia powyższych założeń ramy techniczno-prawne, powołuje komitet techniczny i nakłada na państwa członkowskie obowiązek udostępniania danych geograficznych. Kontrolę wdrażania dyrektywy sprawować ma Komisja; przewiduje się okresową sprawozdawczość w tym zakresie.

1.4

Komitet popiera zatem przedłożony mu do zaopiniowania wniosek, wykazuje on bowiem w sposób niepodważalny korzystne efekty planowanego działania na szczeblu wspólnotowym: w jego wyniku powstaną jednolite ramy prawne służące niezbędnemu postępowi w dziedzinie jakości i treści gromadzonych danych przestrzennych — podstawy polityki ochrony środowiska i ewentualnie innych polityk krajowych i europejskich oraz procesów decyzyjnych.

1.5

Komitet pragnie podkreślić konieczność stosowania protokołów i formatów plików albo otwartych, albo standardowych, powszechnie stosowanych i możliwych do odczytania przez darmowe programy; akcentuje również potrzebę publicznego udostępniania wchodzących w zakres INSPIRE informacji o obiektach przestrzennych, ponieważ są to dane naukowe niezbędne zarówno dla polityki ochrony środowiska, jak i dla studentów i naukowców. Komitet podkreśla wreszcie, przedsięwzięcie, o którym mowa, winno być realizowane z zachowaniem wymogów poufności niektórych danych — czy to mających charakter prywatny, czy też dotyczących interesu ogólnego i bezpieczeństwa publicznego.

2.1

Komisja przyjęła za podstawę prawną wniosku art. 175, ust. 1 TWE. W połączeniu z powołaniem na art. 174 umożliwia to zaproponowanie działań w zakresie polityki ochrony środowiska i ochrony zdrowia przy uwzględnieniu dostępnych danych naukowych i technicznych.

2.2

Na stan środowiska naturalnego oraz na zdrowie ludzkie wpływają zarówno zjawiska przyrodnicze, jak i wywołane działalnością człowieka; uzasadnia to podjęcie wspólnotowych działań informacyjno-koordynacyjnych przy uwzględnieniu zasad proporcjonalności i pomocniczości, a także z zachowaniem zasady ostrożności.

2.3

Komisja proponuje przyjęcie dyrektywy ramowej, co umożliwi szerokie zastosowanie zasady pomocniczości w drodze przyjmowania przepisów uwzględniających sytuację poszczególnych krajów i regionów.

2.4

Zgromadzone metadane będą pochodziły zasadniczo z krajowych źródeł publicznych, nie wyklucza się jednak korzystania z innych źródeł. Portal internetowy prowadzony na szczeblu wspólnotowym zapewni dostęp do krajowych baz danych w wersji elektronicznej.

2.4.1

Gromadzenie danych wymienionych w załącznikach nie jest dla państw członkowskich obowiązkowe. Inicjatywa INSPIRE jest uzupełnieniem innych inicjatyw, takich jak GMES czy GALILEO, które umożliwiają gromadzenie danych szczegółowych lub uzupełniających.

2.4.2

Horyzontalny charakter INSPIRE ma znaczenie zasadnicze; inicjatywa obejmuje bowiem różne sektory, co umożliwi wykrycie luk i skłoni do ich usunięcia.

2.4.3

Przepisy ochrony środowiska (na przykład dyrektywa w sprawie jakości wody) określają charakter, jakość i obowiązek notyfikowania danych dotyczących poszczególnych aktów branżowych.

2.4.4

Uwspólnienie danych umożliwi wykrycie ewentualnych trudności i luk napotykanych przez państwa członkowskie, stwarzając przez to szansę stopniowego rozwiązania tych problemów.

2.5

Celem jest gromadzenie i koordynowanie danych przestrzennych (geograficznych) wymienionych przykładowo w załącznikach I, II i III oraz zapewnienie interoperacyjności poszczególnych krajowych systemów gromadzenia i przetwarzania tych danych w celu udostępnienia ich osobom podejmującym decyzje, organom administracyjnym, placówkom badawczym i generalnie wszelkim zainteresowanym osobom.

2.6

Dane podlegające harmonizacji mają zostać wprowadzone do wspólnej sieci przez państwa członkowskie; dzięki łatwemu dostępowi do nich, a także do różnorodnych usług, będą one mogły posłużyć za techniczno-naukową podstawę do kształtowania polityk w wielu różnych dziedzinach na szczeblu europejskim, krajowym czy niższym.

2.7

Uwspólnianie i łączenie informacji i wiedzy zgromadzonej w różnych państwach i branżach umożliwi uniknięcie dublowania wysiłków oraz uwzględnienie wymogów ekologicznych we wszystkich gałęziach polityki wspólnotowej.

2.8

Komisja skorzysta z uprawnień wykonawczych powierzonych jej decyzją Rady z 22 czerwca 1998 r. We wdrażaniu dyrektywy czynny udział weźmie szereg jednostek organizacyjnych Komisji, w tym Eurostat i Wspólny Ośrodek Badawczy; swej pomocy udzieli również Europejska Agencja Ochrony Środowiska. Państwa członkowskie wskażą krajowe organy publiczne odpowiedzialne za kontakty z Komisją. Nadzór techniczny nad programem INSPIRE realizowany będzie w trybie komitologicznym z udziałem ekspertów rządowych, agencji europejskich i właściwych DG.

3.1

Komitet popiera wniosek dotyczący dyrektywy ustanawiającej wspólnotową infrastrukturę danych geograficznych. Za słuszny uznaje wybór art. 175 TWE jako podstawy prawnej wniosku.

3.2

Przyczyniając się poprzez interakcję z innymi źródłami danych do powstania efektu synergii, INSPIRE zapewni wsparcie merytoryczne dla procesów decyzyjnych w zakresie polityki ochrony środowiska, ochrony zdrowia i w wielu innych obszarach.

3.3

Zdaniem Komitetu, stosunek kosztów do korzyści wypada dla projektu korzystnie; pozwoli on uniknąć dublowania wysiłków oraz dopracować polityki wspólnotowe i informacje przeznaczone dla ogółu społeczeństwa.

3.4

W opinii Komitetu infrastruktura wspólnotowa oraz udostępniane w niej informacje i usługi muszą stać się powszechnie dostępne, ponieważ są to zasadniczo dane naukowe i podstawy wiedzy, których wykorzystanie leży w powszechnym interesie (zapobieganie klęskom żywiołowym i katastrofom przemysłowym, zdrowie itp.). Należy unikać przy tym przeszkód, jakie mogą wyniknąć ze zbyt restrykcyjnych praw użytkowania zestawów danych oraz związanych z nimi usług.

3.5

Można jednak zastanowić się nad wykorzystaniem w tym celu partnerstw publiczno-prywatnych, jak również nad wykorzystaniem danych przez podmioty prywatne do świadczenia usług o wartości dodanej czy tworzenia specjalistycznych baz danych geograficznych dla celów komercyjnych.

3.6

Interoperacyjność zestawów danych i usług jest absolutnie niezbędna dla udanego wdrożenia infrastruktury INSPIRE. Komitet popiera propozycję uzgodnienia zasad realizacji z usługodawcami i użytkownikami oraz z organami normalizacyjnymi. Potrzeba harmonizacji jest niewątpliwie pilna; mamy tu jednak do czynienia ze złożoną dziedziną. Niemniej Komitet popiera proponowane terminy wdrożenia dyrektywy i przedstawiania sprawozdań.

3.7

Komitet uważa, że protokoły i formaty plików używanych na szczeblu krajowym i wspólnotowym powinny być otwarte lub swobodnie dostępne i wolne od opłat oraz że dane powinny być możliwe do odczytania przez wszystkie dostępne obecnie przeglądarki internetowe, co pozwoli na uniknięcie dyskryminacji w dostępie i wykorzystaniu danych na podstawie używanego oprogramowania i sprzętu.

3.8

Aprobując zaproponowany przez Komisję wykaz wyłączeń, Komitet pragnie na koniec zwrócić uwagę na kwestię ochrony danych osobowych oraz życia prywatnego, stanowiącą stały przedmiot jego troski. Obok potrzeby zapewnienia tej ochrony zachodzi również konieczność zabezpieczenia podstawowych interesów narodowych oraz zachowania wymogów bezpieczeństwa publicznego w odniesieniu do charakteru i dokładności udostępnianych do publicznej wiadomości danych.

4.1

Komitet wyraża chęć otrzymywania okresowych raportów, o których mowa we wniosku dotyczącym dyrektywy.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/35

1.1

Można powiedzieć, iż przyjęcie Ramowej Dyrektywy Wodnej (1) (RDW) spowodowało znaczną zmianę polityki wodnej UE, nie tylko dlatego, że wprowadziła zharmonizowane podejście do różnych sytuacji dotykających naszych wód lądowych i morskich, ale i dlatego, iż stworzyło skuteczną metodę oceny jakości tych wód oraz wdrożyło scentralizowany system organizacyjny, który ułatwia jednolite traktowanie każdego dorzecza, niezależnie od różnorodnych zakresów kompetencji ustalonych dla każdego odcinka danego dorzecza. Co więcej, Komisja nadal uzupełnia i rozwija Ramową Dyrektywę Wodną (RDW) drogą rozporządzeń prawnych (2) i innych przepisów (3), aby zapewnić, iż polityka wodna UE jest rozwijana w celu ochrony naszych rzek i mórz.

1.2

Dlatego też niezrozumiałe jest, iż RDW pominęła pewne aspekty niezmiernie ważne dla regulacji jakości dorzeczy, w tym kwestię powodzi. Zasadniczo są one konsekwencją zjawisk naturalnych, jednak człowiek często intensyfikuje ich oddziaływanie. Trzeba sobie powiedzieć, że wiele ich katastrofalnych skutków można złagodzić poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki ochrony rzek i brzegów rzek, a w szczególności poprzez wprowadzenie wymogu, aby przy budowie infrastruktury wodnej brać rzeczywiście (a nie tylko formalnie) pod uwagę jej wpływ na środowisko w celu zachowania równowagi naturalnej i prowadzenia rozsądnej gospodarki zasobami wodnymi.

1.3

Ryzyko powodziowe w UE wzrasta głównie z dwóch powodów: po pierwsze, wskutek zmian klimatycznych, które prowadzić mogą do częstszych ulewnych deszczy i podniesienia poziomu morza jako konsekwencji ocieplenia atmosfery. Drugi czynnik to wpływ działalności człowieka, jak konstrukcje budowane na rzekach oraz projekty zmiany kierunku oraz uregulowania biegu rzek, budowa portów bez wcześniejszych ocen i działań korygujących ich wpływ na środowisko. Do czynników ludzkich należy też zaliczyć coraz większe pustynnienie naszego kontynentu, który cierpi z powodu masowych wyrębów drzew, pożarów i innych działań sprzecznych z naturą. Krótko mówiąc, ryzyko powodziowe wzrasta na skutek niezrównoważonego rozwoju. Przyjęcie zrównoważonych modeli rozwoju gospodarczego, społecznego i środowiskowego prowadzi do minimalizacji tego ryzyka.

1.3.1

Wylewy na terenach przemysłowych, rolniczych i hodowlanych, a także obszarach zabudowanych prowadzą do rozprzestrzenienia się substancji i produktów, które w normalnych warunkach nie stanowią ryzyka dla jakości wody, lecz na skutek powodzi stają się niebezpiecznymi zanieczyszczeniami, mogącymi mieć wpływ na zdrowie ludności i ekosystemy, których dotykają.

1.4

EKES przypomina, że w latach 1998-2002 Europę nawiedziło ponad 100 groźnych powodzi, w tym katastrofalne powodzie na Dunaju i Łabie w roku 2002. Od 1998 r. wskutek powodzi zginęło ok. 700 ludzi, około pół miliona straciło swoje domy, a wypłaty ubezpieczeń za poniesione straty gospodarcze wyniosły niemal 25 mld EUR (4).

1.5

Komisja zdając sobie sprawę z takiego stanu rzeczy przedstawiła Radzie ds. Środowiska w lipcu 2004 r. projekt działań UE dotyczących ochrony przed powodziami na skalę europejską, zmierzający do zorganizowania wspólnego działania, którego celem będzie poprawa ochrony przed ryzykiem powodziowym. Państwa członkowskie powinny współpracować przy opracowaniu map obszarów ryzyka i wdrażaniu planów zarządzania ryzykiem powodziowym w każdym dorzeczu i na wszystkich obszarach przybrzeżnych, zaś Komisja winna wspomagać koordynację wymiany informacji między wszystkimi państwami EU i promować najlepsze praktyki w tej dziedzinie.

1.6

Na koniec należy dodać, iż choć działanie to ma być podjęte w ramach wspólnotowej polityki wodnej, kwestia ta ma również wpływ na inne kierunki polityki europejskiej, takie jak polityka rolna, ochrony środowiska, obrony cywilnej, transportu itd. Ponadto, w obrębie wszystkich tych polityk powstaje poważny problem prawny, związany z zarządzaniem obszarami zalewowymi: wytyczenie granic i zdefiniowanie obszaru publicznego w ramach ochrony dorzeczy oraz obszarów przybrzeżnych, tak aby nie podlegały one poważnym przekształceniom wyłącznie na skutek politycznych decyzji władz, wpływających na inne kompetencje związane z gospodarką wodną oraz zarządzaniem ryzykiem powodziowym. Zatem wytyczenie stref chronionych ułatwiłoby podejmowanie działań prewencyjnych mających ograniczać skutki powodzi.

2.1

Treść komunikatu podzielić można na trzy części. Są to:

2.2

Celem zarządzania ryzykiem powodziowym jest zmniejszenie prawdopodobieństwa i skutków powodzi. Dlatego też proponuje się, aby programy zarządzania powodziowego obejmowały następujące elementy:

2.3

W odniesieniu do prowadzonych już działań i przyszłych inicjatyw mających złagodzić skutki powodzi, proponuje się działania na trzech poziomach.

2.3.1

Na szczeblu europejskim, działania skoncentrowane są na wykorzystaniu istniejących środków i polityk mających zapobiegać powodziom i łagodzić ich skutki. W dziedzinie polityki badań, celem jest wykorzystanie takich projektów badawczych, jak FLOODsite, które pomagają ulepszyć zintegrowane metody analizy i zarządzania ryzykiem powodziowym. Jeżeli chodzi o wykorzystanie Funduszy Strukturalnych, w szczególności Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, mogą one przyczynić się do rozwoju badań i postępu technicznego w dziedzinie infrastruktury. (5) Projekt IRMA (Działania w ramach INTERREG w regionie Renu i Mozy) stanowi przykład transgranicznego programu walki z powodziami.

2.3.1.1

Również na szczeblu europejskim proponuje się, aby Wspólna Polityka Rolna (WPR) wykorzystywana była do tworzenia obszarów ochrony przeciwpowodziowej poprzez gospodarkę leśną i działalność rolniczą jako systemów ochrony gleby. W podobny sposób zamierza się włączyć politykę środowiskową do WPR, włączając zarządzanie ryzykiem powodziowym do zintegrowanych planów dorzeczy. Ponadto Fundusz Solidarności, stworzony w 2002 r., w obliczu poważnych powodzi w Europie Środkowej, winien zostać utrzymany na wypadek sytuacji krytycznych.

2.3.2

Jeśli chodzi o rolę państw członkowskich, podkreślić należy, iż kraje te walczą ze skutkami powodzi, zapewniając formalne i prawne wytyczne, w szczególności w państwach najbardziej odczuwających skutki takich zdarzeń. Istnieją plany i strategie ochrony przeciwpowodziowej, sporządzono także mapy ryzyka w regionach najczęściej nawiedzanych przez powodzie.

2.3.3

Po trzecie, podejmuje się działania w dziedzinie współpracy międzynarodowej na rzekach transgranicznych, szczególnie w Europie Środkowej, powołując organy mające zapewnić skoordynowane podejście do zarządzania dorzeczami.

2.4

Unijny Program działań skoordynowanych zawiera pewne podstawy dla stworzenia środków mających zapobiec powodziom i złagodzić ich skutki. Najbardziej wyróżniające się to: poprawa koordynacji między władzami dzięki planom zarządzania dorzeczami i obszarami przybrzeżnymi, tworzenie map obszarów ryzyka powodziowego jako formy planowania, a także wymiana najlepszych praktyk.

2.4.1

Dla powodzenia tego programu niezbędna jest współpraca państw członkowskich, Komisji oraz pozostałych zainteresowanych stron, tak aby były one odpowiedzialne za efektywne działanie na rzecz zapobiegania ryzyku powodziowemu w ramach ustalonych kompetencji.

2.4.2

Koszty tego wspólnego działania trudno oszacować, jednak korzyści jakościowe zminimalizowania skutków powodzi dla obywateli Europy, ich własności, dla ludzi i dotkniętych obszarów dalece przewyższają wszelkie koszty.

2.5

Został opracowany załącznik, mający duże znaczenie dla stworzenia i wdrożenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz map ryzyka powodziowego w sposób zapewniający pewien stopień harmonizacji tych działań z celami programu.

3.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji, którego celem jest poprawa i harmonizacja stworzonych w wielu państwach członkowskich systemów prewencyjnych oraz łagodzących skutki powodzi. Tym niemniej EKES uważa, że należy dokonać dokładniejszej oceny problemu, aby móc zadecydować, jakie środki zapobiegawcze służące koordynacji akcji przeciwpowodziowych będą najskuteczniejsze, jeśli chodzi o ograniczenie zniszczeń powodziowych. Następnie należy zdefiniować pewne podstawowe pojęcia nie ujęte w tym wniosku, aby można było osiągnąć porozumienie w kwestii proponowanych środków zarządzania oraz opracowywania map ryzyka w sposób jak najbardziej zharmonizowany.

3.2

Powodzie są zjawiskiem naturalnym, związanym z normalnym funkcjonowaniem systemów rzecznych i przybrzeżnych, i występują w geologicznej skali czasowej o wiele szerszej niż skala czasowa zazwyczaj wykorzystywana np. w planowaniu gospodarczym lub przestrzennym itd. Dlatego też „cykliczność” oznacza, iż:

Faktycznie, pojęcia wykorzystane w planowaniu hydrologicznym obejmują:

3.3

Rozmiary powodzi są uzależnione od zajęcia i wykorzystania obszarów powodziowych przez ludzi na działania wpływające na normalne funkcjonowanie systemów wodnych, znacząco zmieniające środowisko rzeczne i przybrzeżne. Działania takie zwiększają ryzyko wystąpienia anomalii niezmiernie szkodliwych dla ludzi i mienia. EKES rozumie, że należy rozważyć następujące czynniki jako przyczyny zwiększające natężenie i skalę powodzi:

3.4

Wzrastające ryzyko powodziowe jako konsekwencja zmieniających się czynników naturalnych, w szczególności zmiany klimatu, wymaga podjęcia poważnego wysiłku badawczego w tej dziedzinie, aby określić, w jaki sposób zmiany te mogą wpływać na dynamikę rzek i obszarów przybrzeżnych, a przez to na obszary zalewowe oraz okresy pomiędzy kolejnymi wylewami, wśród innych zmiennych.

3.5

Wzrastające ryzyko powodziowe jako konsekwencja czynników ludzkich (takich jak wykorzystanie terenu na tych obszarach oraz liczba ludności tam się znajdującej) można i należy korygować poprzez politykę aktywnego planowania, mającej osiągnąć zrównoważone wykorzystanie obszarów powodziowych oraz zminimalizowanie ryzyka.

4.1

EKES zgadza się, że celem zarządzania ryzykiem powodziowym jest ograniczenie prawdopodobieństwa i skutków powodzi, poprzez zintegrowany proces obejmujący działania prewencyjne, ochronne, informacyjne itd., zgodnie z tym, na co wskazuje Komisja. Tym niemniej, należałoby sklasyfikować działania i środki, jakie można przedsięwziąć oraz kryteria dokonywania prawidłowego wyboru w każdym wypadku. W sposób orientacyjny można wyróżnić następujące środki zaradcze:

4.2

EKES proponuje, aby Komisja włączyła do planów zarządzania następujące zasady i środki niestrukturalne:

W tym kontekście zasada długofalowego planowania strategicznego powinna oznaczać nie tylko uwzględnienie prognoz, jak wskazano w komunikacie Komisji, ale przede wszystkim ich korektę w przypadku, gdy można zakładać, że obecny poziom ryzyka utrzyma się lub wzrośnie.

4.3

Aby wybrać najodpowiedniejsze metody poprawy ochrony przeciwpowodziowej, należałoby opracować odpowiednie wytyczne i kryteria:

4.4

Doświadczenia związanie z zarządzaniem powodziowym w różnych częściach świata, szczególnie od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, pokazały, iż zasadnicze trudności związane z wdrażaniem działań zapobiegawczych nie mają charakteru technicznego, i nie można ich rozwiązać samymi mapami powodziowymi lub mapami ryzyka czy tez zagrożenia. Dla przykładu, w Stanach Zjednoczonych wojska inżynieryjne stworzyły ponad 20.000 map ryzyka, jednak niewiele z władz lokalnych bierze je pod uwagę, a jeśli już, opowiadają się one za takimi rodzajami działań strukturalnych (jak kanały, tamy i zapory), które często nie były w stanie odpowiednio kontrolować powodzi i były przyczyną szkód, jakich można było uniknąć, ponieważ władze i ludność uśpiło fałszywe poczucie bezpieczeństwa przez nie wywołane.

4.5

Należy podkreślić, że w UE środki takie jak budowa infrastruktury tam i kanałów, których użyteczność jest ograniczona — to dokładnie rzecz ujmując działania finansowane z Funduszy Strukturalnych, (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności). Działania zapobiegawcze, strukturalne lub niezwiązane z infrastrukturą, są zasadniczo o wiele gorzej finansowane. Dlatego też EKES uważa, że należy dokonać oceny potrzeby stworzenia specjalnej linii finansowej dla takiego programu działań, lub też, w razie niepowodzenia, opracowania wytycznych pozwalających na włączenie tych działań do innych programów finansowanych przez Komisję.

4.6

W każdym razie te środki strukturalne nie wystarczą, aby zapobiec powodziom lub ochronić obszary zalewowe. Mają one sens jedynie jako część szerszego podejścia, w ramach którego zagospodarowanie terenu, planowanie transportu (dróg, kolei itd.), utrzymanie kanałów powodziowych oraz ochrona obszarów i ekosystemów regulujących naturalny odpływ również zostają uwzględnione. Dlatego też odpowiednie wydaje się bardziej szczegółowe opracowanie w przyszłości wytycznych zawartych w załączniku do komunikatu, wprowadzając do nich między innymi zasady metodologiczne lub dobre praktyki dla tworzenia takich planów.

4.7

Włączenie planów zarządzania ryzykiem powodziowym do planów zarządzania Ramowej Dyrektywy Wodnej jest kluczowe dla zapewnienia, iż podjęte zostanie niezbędne planowanie działań na całym obszarze dorzecza, a skuteczne środki i działania podjęte na różnych szczeblach (lokalnym, krajowym, ponadnarodowym itd.) będą zgodne i prawidłowo koordynowane przez wszystkie odpowiednie, odpowiedzialne za nie władze. Określić należy kryteria i formuły zapewniające odpowiednią integrację tych dwóch różnych, ale uzupełniających się ram planowania, poprzez Dyrektywę, która zapewni ich współdziałanie. Elementami tymi należy zająć się bardziej szczegółowo w proponowanym dalszym rozszerzeniu załączonych dyrektyw.

4.8

Włączenie planów zarządzania powodziowego do RDW zasadniczo wymaga:

4.9

Najważniejsze aspekty zarządzania powodziowego związane z planowaniem opartym na RDW to:

5.1

EKES jest zdania, iż wszelkie działania mające na celu zapobieganie i ochronę przed powodziami lub łagodzenie ich skutków winny połączyć metodologię oraz instrumenty stworzone przez RDW, w szczególności plan dorzecza, który umożliwia regulację wszelkich działań dotyczących zarządzania wodami śródlądowymi oraz związanymi z nimi obszarami przybrzeżnymi. W tym celu uważa się za konieczne włączenie zarówno treści tej opinii jak i poczynionych tutaj uwag do Dyrektywy UE, która ułatwi dostosowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym do cech poszczególnych planów dorzeczy, dostosowując się w ten sposób do konkretnych warunków panujących na naszych obszarach rzecznych i przybrzeżnych.

5.2

Aby zapewnić, iż aspekty te zostały rzeczywiście uwzględnione prawidłowo, istnieć musi:

5.3

Należy poszerzyć plany zarządzania ryzykiem i stworzyć mapy obszarów zagrożonych, zgodnie z załącznikami do proponowanego komunikatu, aby stworzyć i wyjaśnić klasyfikację działań i środków, biorąc pod uwagę te priorytetowe i najodpowiedniejsze z punktu widzenia dostępnego finansowania, jak również kryteria, jakie należy zastosować, aby zredukować koszty i zwiększyć korzyści dla ludzi i mienia. Najważniejszym celem jest pogodzenie naturalnego funkcjonowania śródlądowych systemów wodnych oraz systemów przybrzeżnych z działalnością człowieka, krótko mówiąc — osiągnięcie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju na obszarach powodziowych.

5.4

Na koniec należy powiedzieć, iż EKES uważa, iż najważniejsze aspekty zarządzania ryzykiem powodziowym, związane z planowaniem zgodnym z RDW, to definicje ryzyka, systemów ostrzegania i stanów zagrożenia w momencie wystąpienia tych zjawisk. Ponadto nie należy tracić z pola widzenia innych działań wspólnotowych, takich jak badania i koordynacja multidyscyplinarna, skierowanych szczególnie na ograniczenie szkód powodziowych; a także wprowadzenie ubezpieczeń w celu pokrycia strat spowodowanych przez powodzie, mających na celu ograniczenie szkód materialnych poniesionych przez dotkniętą nimi ludność, oraz przede wszystkim konieczność kontrolowania i nadzorowania bezpieczeństwa konstrukcji infrastruktury mającej wpływ na system wód śródlądowych oraz obszarów przybrzeżnych.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/40

—

Płatności muszą docierać do beneficjentów w miarę możliwości w pełnej wysokości.

—

Należy przeciwdziałać nadużyciom poprzez skuteczną kontrolę.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/44

1.1

Pojawienie się ciężkich zakaźnych chorób zwierzęcych takich jak choroba szalonych krów (BSE), pryszczyca (FMD), klasyczny pomór świń (CSF) i choroba z Newcastle (ND) wywołało ponownie kryzys na rynku produktów zwierzęcych w UE. W przypadku wybuchu takich epizootii stosuje się m.in. ubój zwierząt oraz ograniczenia w obrocie, aby w ten sposób zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się chorób. Koszty związane ze zwalczaniem epizootii są finansowane przez fundusz weterynaryjny z reguły w wysokości 50 % przedmiotowych wydatków Państw Członkowskich na ten cel.

1.2

Oprócz tego pogarsza się sytuacja rynkowa dla przedmiotowych wyrobów, przede wszystkim na skutek zakazu zbytu i ze względu na wprowadzanie obszarów zamkniętych. Dlatego też organizacje rynku w sektorach wieprzowiny, jaj, drobiu, wołowiny, mleka i produktów przetwórstwa mlecznego jak również baraniny i mięsa koziego biorą pod uwagę możliwości wspierania rynku w tych sytuacjach. Decydującym warunkiem do zastosowania tych nadzwyczajnych działań jest podjęcie przez zainteresowane Państwa Członkowskie niezbędnych kroków weterynaryjnych mających na celu zahamowanie epizootii. Działania w celu poprawy sytuacji rynkowej są podejmowane poza tym tylko w takim zakresie i na taki okres czasu, jaki jest niezbędny dla wsparcia danego rynku.

1.3

Działania wyjątkowe podejmowane w konkretnym przypadku przez Komisję w trybie komitetów zarządzających były pierwotnie realizowane przy pełnym finansowaniu przez Wspólnotę, jak np. w przypadku CSF pod koniec lat 80 i na początku lat 90. Zasadę współfinansowania ze środków krajowych zastosowano po raz pierwszy w roku 1992 dla zwalczania CSF. W związku z niejasnością zakresu wsparcia, Komisja postanowiła w roku 1994 ustalić wysokość wsparcia Wspólnoty na 70 % finansowania wspólnotowego dla maksymalnej ilości zwierząt. Później ten sam próg został zastosowany w sektorze wołowiny dla zwalczania BSE i FMD. Od roku 2001 współfinansowanie ze szczebla krajowego wynosi 50 %t, co jest wynikiem żądania ze strony Europejskiego Trybunału Obrachunkowego o podobne traktowanie współfinansowania w funduszu weterynaryjnym i współfinansowania w przypadku działań rynkowych.

1.4

Europejski Trybunał Sprawiedliwości zadecydował w 2003 r., że Komisja nie miała podstawy prawnej do ustalenia współfinansowania szczebla krajowego na wysokości 30 procent. Orzeczenie takie zostało wydane po wniesieniu przez Niemcy pozwu do Trybunału w sprawie uregulowań dotyczących skupu żywca wołowego w związku z BSE (1). Na jego podstawie Komisja nie posiada żadnej podstawy prawnej do kontynuowania dotychczasowej praktyki. Na przyszłość proponowane jest zatem współfinansowanie szczebla krajowego na poziomie 50 procent przez organizacje rynkowe w sektorze wieprzowiny, jaj, drobiu, wołowiny, mleka oraz baraniny i mięsa koziego, zarówno w zakresie działań na rzecz rynku wewnętrznego jak i sprzedaży na rynkach krajów trzecich.

2.1

Należy ubolewać, że Komisja i Państwa Członkowskie od roku 1992 zaczęły odchodzić od obowiązującej dotąd ogólnej zasady pełnego finansowania przez Wspólnotę działań Wspólnej Polityki Rolnej, które zawierają się w ramach „pierwszego filara” — dotyczy to również działań prowadzonych w ramach wspólnych organizacji rynku. Jest naturalne, że Rada poprzez zatwierdzenie bieżącego wniosku Komisji może teraz odejść od tej zasady, którą zresztą sama wprowadziła. Z uwagi na orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości Komisja nie może jednak w tej sprawie odejść od decyzji Rady bez wyraźnego zezwolenia, nawet zakładając współuczestnictwo Państw Członkowskich w kompetentnych komitetach zarządzających.

2.2

W zależności od zakresu i czasu trwania epizootii konkretne działania mogą pociągnąć za sobą znaczne koszty, które w większości muszą być pokryte ze środków publicznych. Kwestia podziału kosztów między UE a Państwa Członkowskie jest bardzo silnie związana z finansową solidarnością pomiędzy Państwami Członkowskimi. W przypadku współfinansowania krajowego niektóre Państwa Członkowskie mogłyby być skłonne do wykazywania większej gotowości bądź też dysponować lepszymi możliwościami pokrycia tych wydatków niż inne państwa. Niektóre państwa będą przekazywały te koszty bezpośrednio bądź pośrednio do przedsiębiorstw, co — jak było wyraźnie widoczne w przypadku kryzysu związanego z BSE — może skutkować poważnym zniekształceniem konkurencji.

2.3

Według Komisji Państwa Członkowskie, będąc instancją współfinansującą, będą wnosić większy wkład w zwalczanie i zapobieganie chorób zwierząt. Mimo że EKES rozumie ten argument, nie jest wykluczone, że żądanie to może w niektórych przypadkach wydłużyć bądź utrudnić proces decyzyjny, a poprzez to utrudnić zastosowanie efektywnych środków zaradczych.

2.4

EKES rozumie również punkt widzenia Komisji, według którego przedmiotowy wniosek jest kontynuacją istniejącej od 1992 r. praktyki i stanowi zagwarantowanie analogii między działaniami prowadzonymi w ramach Funduszu Weterynaryjnego a działaniami w ramach organizacji rynku.

2.5

Tym niemniej Komitet jest zdania, że koszty działań wyjątkowych w ramach organizacji rynku, które pierwotnie zostały ustalone przez Radę, opierają się na wspólnej odpowiedzialności i finansowej solidarności. Według EKES złamanie tej zasady niosłoby ze sobą ryzyko, że w Państwach Członkowskich wybierane byłyby różne procedury działania w zakresie zwalczania epizootii, które mimo skutecznej kontroli i zabiegów profilaktycznych mogłyby pojawiać się przypadkowo i nieprzewidzianie. Ich następstwa rynkowe byłyby natomiast odczuwalne również dla innych Państwa Członkowskich. Poza tym krajowe współfinansowanie w tej dziedzinie kryje w sobie ryzyko oddziaływania na inne dziedziny, niosąc ze sobą niebezpieczeństwo dalszej „renacjonalizacji” Wspólnej Polityki Rolnej.

2.6

Jeżeli wniosek Komisji uzyska mimo to poparcie, to z punktu widzenia administracyjnego byłoby uciążliwe i merytorycznie nieuzasadnione, gdyby finansowy wkład w ramach tego uregulowania podlegał przepisom traktatowym dotyczącym pomocy przyznawanej przez państwa. Propozycja Komisji mówiąca o zwolnieniu z procedury notyfikacji powinna była w takim razie obowiązywać od samego początku.

3.1

EKES opowiada się za stosowaniem zasady całkowitej solidarności wspólnotowej w działaniach nadzwyczajnych w ramach wspólnych organizacji rynku. Dlatego też EKES odrzuca wniosek Komisji proponujący 50-procentowe współfinansowanie przez Państwa Członkowskie.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/46

1.1

49 sesja Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Statusu Kobiet w dniach 28 lutego — 11 marca 2005 r. poświęcona będzie przeglądowi stosowania platformy działania i Deklaracji Pekińskiej, przyjętych na Czwartej Światowej Konferencji w sprawach kobiet (Pekin, 1995 r.) oraz dokumentów zatwierdzonych na 23 sesji specjalnej Zgromadzenia Ogólnego „Kobiety 2000: równość płci, rozwój i pokój w dwudziestym pierwszym wieku” (Nowy Jork, 2000 r.), która zapoczątkowała wstępną ocenę poczynionych postępów i barier napotykanych w działaniach na rzecz zapewnienia równości płci.

1.2

Na 23 sesji specjalnej Zgromadzenie Ogólne przyjęło rezolucję „Dalsze działania i inicjatywy na rzecz wdrożenia Deklaracji Pekińskiej i platformy działania” oraz polityczną deklarację, w której Państwa Członkowskie wyraziły wolę ponownego spotkania po 10 latach od przyjęcia platformy w celu dokonania oceny postępów oraz rozważenia nowych inicjatyw.

1.3

Zgodnie z wieloletnim programem działania Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Statusu Kobiet, obrady 49 sesji poświęcone będą przede wszystkim postępom poczynionym w 12 dziedzinach określonych w platformie działania oraz identyfikacji bieżących wyzwań i nowych strategii na rzecz wzmacniania pozycji kobiet i dzieci. W celu wspierania dialogu delegacjom z Państw Członkowskich, społeczeństwa obywatelskiego i organizacji międzynarodowych zostanie umożliwiony szerszy udział w sesji.

1.4

Kwestia równości płci zyskała wymiar międzynarodowy głównie dzięki zaangażowaniu Narodów Zjednoczonych. Na pierwszej światowej konferencji w sprawach kobiet, która odbyła się w 1975 r. w stolicy Meksyku, lata 1976-1985 ogłoszono Dekadą Kobiet. Podczas drugiej konferencji (zwołanej na „środek dekady” w Kopenhadze w 1980 r.), rządy (początkowo w liczbie 57) rozpoczęły składanie podpisów pod Konwencją w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji wobec kobiet (CEDAW z 1979 r.), będącej jednym z kamieni milowych na długim szlaku prowadzącym do równości płci. Na trzeciej konferencji (Nairobi, 1985 r.) zatwierdzono plan działania „Perspektywiczne strategie działania na rzecz polepszenia sytuacji kobiet”, w którym rządy i organizacje międzynarodowe zobowiązały się dążyć do równości płci.

1.5

Dalszym krokiem na rzecz uznania kwestii kobiet i ich roli była rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1325 z 2000 r. w sprawie kobiet, pokoju i bezpieczeństwa. Uznano, w niej, że wojna w sposób szczególny dotyka kobiety oraz potwierdzono potrzebę zwiększania roli kobiet w procesach decyzyjnych dotyczących zapobiegania i rozstrzygania konfliktów. Ogólnie rzecz biorąc, kwestia polepszenia sytuacji kobiet jest już od ponad 10 lat poruszana przy okazji każdej ważniejszej konferencji i międzynarodowego posiedzenia organizowanych przez Narody Zjednoczone (1).

1.6

Innym istotnym wydarzeniem był Milenijny szczyt Narodów Zjednoczonych we wrześniu 2000 r., na którym państwa członkowskie uzgodniły osiem wyraźnych i wymiernych celów (milenijne cele w zakresie rozwoju) służących znacznemu ograniczeniu ubóstwa, głodu, chorób i degradacji środowiska do roku 2015. Deklaracja milenijna stanowiła także odpowiedź na potrzebę sporządzenia spójnej listy priorytetów spośród kwestii ustalonych w ubiegłym dziesięcioleciu na różnych konferencjach i szczytach na szczeblu międzynarodowym. Trzecia część celów dotyczy równości płci i autonomii kobiet oraz ściśle wiąże się z edukacją i kształceniem, natomiast jedna piąta dotyczy zdrowia reprodukcyjnego. Tym niemniej kwestie płci stanowią element wspólny wszystkich ośmiu celów.

2.1

Jakkolwiek system Narodów Zjednoczonych ustanowił prawne ramy w zakresie zapewniania równości płci, praktyczne stosowanie przyjętych zasad przez poszczególne państwa, oraz prowadzone przez nie polityki handlu i rozwoju, niekiedy przeczą złożonym na papierze deklaracjom. W praktyce uzyskaniu przez kobiety pełnych praw cywilnych, gospodarczych, społecznych i politycznych zagrażają często polityki makroekonomiczne i porozumienia handlowe oparte na zasadach neoliberalnych, które pomijają kwestie równowagi płci.

2.2

Polepszeniu sytuacji kobiet nie sprzyja ponadto skomplikowana sytuacja międzynarodowa — zachodzi ryzyko, że postępy osiągnięte w latach ubiegłych będą systematycznie niweczone.

2.3

Trwające konflikty wpływają na dalsze osłabienie i pogorszenie sytuacji kobiet.

2.4

Przemoc domowa nadal występuje na całym świecie i dotyka kobiety w każdym wieku, w każdej klasie społecznej i w każdej religii.

2.5

Dlatego niezbędne jest ponowne potwierdzenie, że równość płci i ochrona praw kobiet stanowią cel priorytetowy oraz środek służący osiągnięciu sprawiedliwego rozwoju, lepszej redystrybucji dóbr, trwałemu rozwojowi gospodarczemu i wzmocnieniu systemów ochrony mniej uprzywilejowanych grup populacji.

3.1

Komitet Ekonomiczno-Społeczne uznaje za istotny swój udział w ocenie postępów Unii Europejskiej w zakresie dotyczącym równości płci poprzez sporządzanie dokumentu w tej kwestii.

3.2

Należy odnotować, że Komitet zawsze wykazywał duże zainteresowanie działaniami służącymi poprawie statusu kobiet, zarówno w swoich opiniach jak i rozmaitych wysuwanych przez siebie inicjatywach. Odnosząc się w szczególności do czwartej konferencji w sprawach kobiet (Pekin, 1995 r.) oraz jej kontynuacji (Pekin +5), Komitet przedstawił dwie opinie (EXT/131 i REX/033), w których podkreślił przykładowo znaczenie delegacji Komitetu uczestniczącej w posiedzeniach Narodów Zjednoczonych.

3.3

Komitet odgrywał ponadto, w kontekście współpracy z instytucjami europejskimi, a zwłaszcza Radą, Parlamentem Europejskim i Komisją, istotną rolę w monitorowaniu licznych w ostatnich kilku latach inicjatyw Unii Europejskiej na rzecz zapewnienia równości płci, mających służyć sprostaniu wyzwaniom i pokonaniu barier wskazanych w Pekinie.

3.4

Dlatego uważamy, że poprzez dokonanie przeglądu poczynionych postępów i barier napotkanych od czwartej konferencji, Komitet mógłby wnieść cenny wkład na rzecz zapewnienia, że kwestie dotyczące kobiet będą systematycznie uwzględniane w rosnącej liczbie obszarów europejskiej polityki i społeczeństwa.

3.5

W dodatku ze względu na fakt, że Unii Europejskiej przypadnie rola przywódcza na scenie międzynarodowej, z czym wiąże się szeroki zakres obowiązków, pragniemy w niniejszej opinii określić potencjalny wkład UE w poprawę warunków życia i promocję kobiet poprzez jej polityki w dziedzinie współpracy, handlu i rozwoju.

4.1

Zasada równości płci w Unii Europejskiej, obecna już w Traktacie, została definitywnie skodyfikowana w Traktacie Amsterdamskim, w którym przyjęto „podejście kombinowane”, przewidujące z jednej strony uwzględnienie kwestii płci we wszystkich politykach wspólnotowych, z drugiej zaś wprowadzenie specjalnych środków na rzecz poprawy sytuacji kobiet. Jednakże kwestia równych szans została ujęta już wcześniej w ramach wspólnotowej polityki spójności gospodarczej i społecznej oraz stanowiła, od 1994 r., jeden z najważniejszych celów funduszy strukturalnych.

4.2

Unia Europejska przyjęła zintegrowane podejście, rozróżniając między instrumentami legislacyjnymi a finansowymi i używając opartej metody koordynacji w politykach społecznych. Najnowsze instrumenty przyjęte w ramach UE na rzecz zapewnienia równości płci obejmują ramową strategia na rzecz równości płci (2001-2005) wraz z rocznymi programami działań na rzecz równości płci i funduszami strukturalnymi.

4.3

Ramowa strategia na rzecz równości płci (2001-2005) służyć ma koordynacji działań i programów (które miały początkowo charakter sektorowy), odzwierciedlając kombinowane podejście w Traktacie Amsterdamskim, w celu poprawy ich spójności, np. poprzez opracowanie wiarygodnych wskaźników oraz systemu monitorowania, oceny i rozpowszechniania osiągniętych rezultatów.

4.4

Strategia określa pięć powiązanych ze sobą, szerokich obszarów działania/celów służących wspieraniu równości płci: gospodarka (związek ze strategią zatrudnienia i funduszami strukturalnymi, jak również uwzględnieniem kwestii płci we wszystkich dziedzinach polityki mających wpływ na pozycję kobiet w gospodarce); udział i reprezentacja (związek z procesem decyzyjnym); prawa socjalne (związek z warunkami życia oraz nieodłącznymi nierównościami w systemach zabezpieczenia społecznego); życie społeczne (związek z podstawowymi prawami i swobodami człowieka, ze szczególnym naciskiem na przemoc i handel na tle seksualnym); zmiana ról i stereotypów (związek kulturą i mediami masowymi).

4.5

Polityki sprzyjające równości płci wspierane były również poprzez fundusze strukturalne. Przepisy dotyczące okresu 2000-2006 opierają się na wnikliwej i krytycznej analizie środków służących wspieraniu równych szans i ich niedociągnięć oraz uwzględniają dwuczłonowe podejście przyjęte w Traktacie Amsterdamskim. Ponadto fundusze strukturalne, a w szczególności Europejski Fundusz Socjalny uważane były zawsze za główny instrument Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Na mocy nowych wytycznych w sprawie zatrudnienia, przyjętych w lipcu 2003 r. równość płci jest zagadnieniem horyzontalnym obejmującym wszystkie cele i jest również przedmiotem konkretnego zapisu w wytycznych.

4.6

Znaczny postęp, głównie w dziedzinie polityki zatrudnienia i kształcenia, odnotowano w Europejskim Funduszu Socjalnym. Działania w tej dziedzinie koncentrowały się przede wszystkim na poprawie dostępu, udziału i pozycji kobiet na rynku pracy (oś E) oraz metodach pogodzenia pracy z życiem rodzinnym. W dziedzinie tej odnotowano już szereg przekonujących sukcesów. Dlatego EFS zajął się ilościowymi celami wyznaczonymi przez Radę Europejską w Lizbonie, tzn.: do roku 2010 — (1) wskaźnik zatrudnienia kobiet powinien wzrosnąć z 51 % (w roku 2000) do 60 % w 2010 r. oraz przez Radę w Barcelonie (2002), zgodnie z którą kształceniem przedszkolnym należy objąć 90 % dzieci w wieku od lat trzech do wieku rozpoczęcia szkoły podstawowej oraz przynajmniej 33 % w wieku poniżej lat trzech.

4.7

Jednakże środki służące poprawie jakości pracy i perspektyw zawodowych, rozwijaniu przedsiębiorczości kobiet, zmniejszeniu różnicy wynagrodzeń oraz promowaniu znaczenia kobiet w sektorze nowych technologii mają charakter wybiórczy. W odniesieniu do łączenia życia zawodowego z prywatnym, istnieją projekty zmierzające do poprawy dostępu do placówek zajmujących się opieką nad dziećmi, jednak tylko kilka z nich jest szczególnie ukierunkowanych na kwestie opieki nad ludźmi w podeszłym wieku lub osobami będącymi na utrzymaniu rodziny.

4.8

Kwestia równowagi płci jest w dalszym ciągu w niewielkim stopniu uwzględniana w ramach innych funduszy, szczególnie związanych z rolnictwem i rybołówstwem, czyli sektorami, w których kobiety są tradycyjnie niedostatecznie reprezentowane, mimo, że odgrywają istotną rolę w ich rozwoju. Stąd w podobnych sektorach występują nadal znaczne nierówności, a kobiecy udział w społeczeństwie jest w dalszym ciągu niedoceniany, także w zakresie poprawy ochrony środowiska naturalnego.

4.9

Polityki UE wspierane są w ramach specjalnych programów i inicjatyw pomocowych, np. NOW — (zatrudnienie) na rynku pracy, STOP — wspieranie współpracy w zakresie zwalczania handlu kobietami i dziećmi, DAPHNE — poprawa informacji i ochrona ofiar przemocy oraz „Kobiety i wiedza” (program badań i rozwoju) w sektorze nowych technologii. Ramowa strategia ma także przyczynić się do większego uwzględniania kwestii płci w różnych inicjatywach wspólnotowych, takich jak EQUAL, INTERREG, URBAN, LEADER, jak również LEONARDO, SOCRATES, YOUTH i CULTURE w sektorze kultury.

4.10

Sprawozdanie Komisji na temat równości pomiędzy mężczyznami a kobietami (COM(2004) 115) odnotowuje, że w dziedzinie tej istnieją już rozbudowane ramy legislacyjne UE (2), poparte bogatym orzecznictwem. Trwają także prace nad projektem pojedynczej dyrektywy w sprawie realizacji zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do towarów i usług oraz ich dostarczania, która powinna zharmonizować i usystematyzować właściwe, obowiązujące przepisy.

4.11

Podczas niedawnego posiedzenia w trakcie prezydencji holenderskiej europejscy ministrowie pracy i spraw socjalnych odnosząc się do pojedynczej dyrektywy w sprawie równego traktowania stwierdzili, że interwencji wymaga przede wszystkim kwestia równości wynagrodzeń, równego dostępu do zatrudnienia, równego traktowania w systemach zabezpieczenia społecznego, dostępu do kształcenia i możliwości awansu oraz ciężaru dowodu w sprawach o dyskryminację ze względu na płeć.

4.12

Również projekt dyrektywy w sprawie realizacji zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz ich dostarczania (2003/0265 (CNS)) został zbadany przez EKES (3), który wskazał na pewne poważne niedociągnięcia, wymagające jak najszybszej korekty.

4.13

W dodatku, po przyjęciu pekińskiej platformy działania i Rady Europejskiej z Lizbony, w ostatnich latach przedstawiono więcej statystyk dotyczących płci, co po części daje się przypisać wprowadzeniu nowych wskaźników (dotyczących np. procesów decyzyjnych, rynku pracy czy przemocy domowej), które umożliwiają efektywna analizę problemów oraz oddziaływania polityk i środków podlegających monitoringowi. Jakkolwiek postęp w zakresie statystyk jest już widoczny, to w dalszym ciągu pozostaje spore pole do działania, jeżeli różne dziedziny mają podlegać wnikliwej kontroli. Warunkiem dokładnej oceny poczynionych postępów jest bowiem możliwość zbadania oraz analizy ilościowej i jakościowej zachodzących zjawisk i procesów.

4.14

Z drugiej strony, uwzględnianie kwestii płci podczas procedur budżetowych (tzw. „gender budgeting”) jest zjawiskiem faktycznie nieznanym zarówno na szczeblu europejskim, jak i Państw Członkowskich. Uwzględnianie kwestii płci na każdym szczeblu planowania budżetowego stanowi uznanie faktu, że decyzje rządzących nie są w tym względzie neutralne — mają różne skutki dla mężczyzn i kobiet. W tym sensie stanowi także instrument oceny oddziaływania polityk, finansowania i opodatkowania na mężczyzn i kobiety.

4.15

Niestety, chociaż wspólnotowe polityki służące wspieraniu kobiet uległy wzmocnieniu, zagwarantowanie faktycznego osiągnięcia rezultatów wymaga dalszych działań oraz najwyższych starań po stronie Państw Członkowskich, gdyż to one ponoszą główną odpowiedzialność za wdrażanie tych polityk.

4.16

Osiągnięcie celu wyznaczonego przez Radę w Lizbonie w kilku krajach wydaje się nadal odległe, jakkolwiek bezrobocie wśród kobiet w Europie uległo w ostatnich latach obniżeniu do 55,6 %. Kobiety znalazły się w najsłabszej kategorii pracowników, zagrożonych utratą pracy i niejednokrotnie pozbawionych ochrony socjalnej. Trwa dyskryminacja kobiet w zakresie wysokości wynagrodzeń, a segregacja wertykalna i horyzontalna w dalszym ciągu stanowi godny ubolewania element rzeczywistości. Jak już wspomniano, nawet w odniesieniu do zapewniania równowagi pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym, przewidziane środki zdają się koncentrować wyłącznie na opiece nad dziećmi. Natomiast żadnych praktycznie działań nie podejmuje się by pomóc w opiece nad innymi członkami rodziny a zaledwie kilka państw wprowadziło środki mające zachęcić do przechodzenia na urlopy „ojcowskie”.

4.17

Znaczne nierówności zachodzą także w zakresie udziału w procesach decyzyjnych. Wystarczy przypomnieć, że na szczeblu UE, w skład kolegium Komisarzy w Komisji Europejskiej wchodzi 22 mężczyzn i siedem kobiet (jedynie 24 % ogółu), natomiast w Parlamencie zasiada 510 mężczyzn i 222 kobiet (jedynie 30 % ogółu). Trudno także mówić o poprawie na szczeblu krajowym — średni udział kobiet w parlamentach krajowych wynosi 25 %, natomiast w rządach ledwie przekracza 20 % (4). W EKES kobiety są również niedostatecznie reprezentowane (jedynie 79 (25 %) z łącznej liczby 317 członków).

5.1

Kwestia równych szans mężczyzn i kobiet podlega obecnie pełnemu uwzględnieniu w ramach polityk Unii Europejskiej dotyczących współpracy i rozwoju: komunikat Komisji COM(95) 423 (z 18 września 1995 r.) oraz późniejsza rezolucja Rady w sprawie uwzględnienia kwestii płci w ramach współpracy na rzecz rozwoju (z 20 grudnia 1995 r.) stanowiły podstawę do przyjęcia w 1998 r. pierwszego rozporządzenia (rozporządzenie Rady (WE) nr 2836/98 z 22 grudnia 1998 r.), które obecnie zostało odnowione na lata 2004-2006. Nowe rozporządzenie (nr 806/2004) umacnia założone cele — wspieranie uwzględniania kwestii płci i przyjęcie specjalnych środków na rzecz wspierania równych szans jako zasad mających istotny wkład w ograniczanie ubóstwa na świecie. Rozporządzenie określa także jako priorytety monitorowanie zasobów i usług przeznaczonych dla kobiet, zwłaszcza w zakresie edukacji, zatrudnienia i udziału w procesach decyzyjnych. Podkreśla się także potrzebę wspierania publicznych i prywatnych inicjatyw służących wspieraniu równości płci.

5.2

Program działania na rzecz uwzględniania kwestii płci we wspólnotowej współpracy w dziedzinie rozwoju (2001-2006) (5) ma pomóc w zmniejszeniu rozdźwięku między deklarowanymi zasadami a praktyką w oparciu o konkretną strategię i określenie dziedzin priorytetowych: wspierania makroekonomicznych polityk służących ograniczeniu ubóstwa oraz programów rozwoju społecznego w dziedzinie zdrowia i edukacji; bezpieczeństwo żywności i zrównoważony rozwój obszarów wiejskich; transport; rozwój potencjału instytucji oraz dobre zarządzanie; handel i rozwój, współpraca i integracja regionalna; wspieranie uwzględniania kwestii płci we wszystkich projektach i programach, zarówno na szczeblu regionalnym jak i krajowym; oraz zapewnienie instrumentów i odpowiednich szkoleń odnośnie kwestii równości płci dla personelu Komisji Europejskiej.

5.3

Dokument programowy na lata 2005 i 2006 „Wspieranie równości płci we współpracy na rzecz rozwoju” określa priorytetowe obszary działania: wspieranie pozytywnych postaw i zachowań nastolatków odnośnie zwalczania przemocy skierowanej przeciwko dziewczętom i kobietom oraz potrzeba kształcenia i udzielenia metodologicznego wsparcia najważniejszym aktorom w państwach partnerskich.

5.4

Komisja Europejska wspiera działania i projekty mające na celu doprowadzenie do większej równości płci realizowane w ramach dwustronnej i regionalnej współpracy z państwami Zachodnich Bałkanów, Europy Wschodniej, Azji Centralnej, Morza Śródziemnego, Afryki, Karaibów oraz Pacyfiku i Ameryki Łacińskiej. Inne rodzaje wsparcia finansowego przyznawane są w większym stopniu na bazie tematycznej niż geograficznej.

5.5

Również Porozumienie z Cotonou podpisane 23 czerwca 2000 r. z państwami AKP (Afryki, Karaibów i Pacyfiku) stanowiło istotny etap w rozwoju stosunków UE z państwami trzecimi. Porozumienie to — ukazujące związek, jaki zachodzi pomiędzy polityką, handlem i rozwojem — wprowadza wymiar społeczny, poprzez wspieranie pełnego udziału aktorów pozarządowych (w tym społeczeństwa obywatelskiego) w strategiach rozwojowych. Równość płci uzyskała w Porozumieniu wymiar jednej z kwestii uniwersalnych, dlatego musi regularnie podlegać uwzględnieniu (art. 8 i 31). Za bardo pozytywny należy uznać fakt, że aktorzy pozarządowi będą obecnie uczestniczyć w różnych fazach programowania krajowych dokumentów strategicznych. Wyrażamy nadzieję, że kwestia udziału na tym polu organizacji kobiecych zostanie potraktowana ze szczególną uwagą.

W sposób wyraźny Porozumienie powierza także Komitetowi zadania związane z doradztwem dla grup interesu gospodarczego i społecznego nadając mu formalnie rangę preferowanego konsultanta.

5.6

Proces prowadzący do pełnego włączenia i aktywnego zaangażowania kobiet w polityki rozwojowe będzie niewątpliwie długi i trudny, uznajemy jednakże za istotne, by wszystkie instytucje europejskie stale zwracały na te kwestie baczną uwagę, tak, aby zasady spisane na papierze znalazły wyraz w konkretnych środkach.

5.7

W tym kontekście uważamy za istotne, by wspólnotowe polityki spójności gospodarczej i społecznej służyły jako model, który może zostać wykorzystany przez resztę świata, a także by UE popierała i stosowała zasady spójności społecznej na szczeblu międzynarodowym, w ramach swoich stosunków z państwami trzecimi.

5.8

Strategią z pewności pożyteczną byłoby uwzględnienie w umowach dotyczących handlu i współpracy specjalnych klauzul lub nawet przyjęcie działań na korzyść państw, które szanują prawa kobiet.

5.9

Liberalizacja handlu sprzyjała wprawdzie niewątpliwie większemu zatrudnieniu kobiet w państwach rozwijających się, jednakże często w charakterze pracowników zagrożonych utratą pracy, słabiej wykwalifikowanych i gorzej opłacanych oraz pozbawionych jakiegokolwiek zabezpieczenia społecznego. Ponadto, liberalizacji handlu towarzyszą często reformy strukturalne zalecane lub wprowadzane przez międzynarodowe organizacje, które w sytuacji braku odpowiednich mechanizmów zabezpieczenia społecznego oznaczają istotne ciężary dla mniej uprzywilejowanych grup populacji, w których kobiety często należą do większości.

5.10

Mimo to polityki te, a zwłaszcza polityka handlowa wydają się nadal w niewielkim stopniu uwzględniać kwestie płci. Ze względu na to, że nie można ich w żadnych okolicznościach uznać za neutralne, a wręcz przeciwnie — mają często negatywne konsekwencje dla kobiet oraz fakt, że gospodarczy rozwój państwa nie może przebiegać ze szkodą dla równości społecznej, należy uznać za użyteczne, by w trakcie negocjacji tych polityk uwzględniano kwestie płci oraz by ustanowiono odpowiednie mechanizmy monitorowania ich efektów w skali makro- i mikroekonomicznej.

—

Udział kobiet w procesach decyzyjnych i reprezentacja są nadal niedostateczne, zarówno w instytucjach europejskich jak i w większości Państw Członkowskich na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym; udział kobiet powinien być zawsze wspierany, rozważyć należy wykorzystanie systemu parytetów.

—

Na szczeblu instytucji i Państw Członkowskich należy zainicjować działania edukacyjne promujące uwzględnianie kwestii płci na wszystkich etapach — od procesu decyzyjnego po realizację polityk i strategii.

—

Analiza kwestii płci, dane statystyczne i konkretne wskaźniki są niezbędne do zdefiniowania problemów, poprawy strategii i polityk interwencji oraz efektywnej oceny ich oddziaływania. Należy kontynuować przedstawianie oddzielnych danych i definiowanie nowych wskaźników.

—

Środki przeznaczone na pozytywne działania na korzyść kobiet z wszelkich funduszy UE i instrumentów finansowych, w tym w Państwach Członkowskich, powinny być poddane starannej ocenie poprzez zachęcanie i wspieranie budżetu uwzględniającego kwestie płci („gender budgeting”).

—

Jednak najważniejszym, podstawowym wymogiem jest to, by zapewnić kobietom równy dostęp do edukacji i kształcenia, zgodnie z celem nr 3 milenijnych celów rozwoju.

—

W odniesieniu do funduszy strukturalnych — środki wspomagające kobiety w sektorze rolnym (EFOGR) i rybołówstwa (IFOR) należy wzmocnić i powiązać z ochroną środowiska naturalnego, czyli kolejną dziedziną, gdzie wspólnotowe polityki adresujące problem płci pozostawiają wiele do życzenia.

—

Należy zintensyfikować działania w ramach polityk służących wspieraniu kobiecej przedsiębiorczości oraz udziału kobiet w sektorze nowych technologii.

—

Należy zintensyfikować działania w obszarze społeczeństwa opartego na wiedzy, aby zagwarantować, że nie będzie to kolejnym obszarem dyskryminacji i wyłączenia kobiet, które mogą w znacznym stopniu przyczynić się do osiągnięcia celów Strategii Lizbońskiej.

—

W wymiarze bardziej ogólnym, należy podjąć dalsze działania na rynku pracy w celu zwalczania wertykalnej i horyzontalnej segregacji oraz likwidacji barier uniemożliwiających doprowadzenie do prawdziwej równości. Państwa Członkowskie, w porozumieniu z partnerami socjalnymi, powinny ustalić szczegółowe, wymierne cele. W odniesieniu konkretnie do kwestii nierównych wynagrodzeń — Państwa Członkowskie powinny zainicjować stosowanie podejścia zdywersyfikowanego, zgodnie z wytycznymi Rady w spawie polityk zatrudnienia w Państwach Członkowskich (6), co obejmuje edukację i szkolenia, klasyfikację stanowisk pracy oraz systemy wynagradzania i kulturalne stereotypy jako podstawowe aspekty problemu.

—

W zakresie środków służących godzeniu życia zawodowego z prywatnym, większą uwagę należy poświęcić problemowi zapewnienia opieki dla krewnych w podeszłym wieku, co w części związane jest z postępującym starzeniem się populacji, nie ograniczając jednak opieki nad dziećmi.

—

W celu wspierania równych szans mężczyzn i kobiet należy popierać i ulepszać inwestycje w służby publiczne, w szczególności edukację szkolną i uniwersytecką, służbę zdrowia i opiekę społeczną.

—

Polityki w dziedzinie imigracji i azylu wspierające integrację migrujących kobiet, jak również środki zapewniające pomoc kobietom, które stały się ofiarami konfliktu, dyskryminacji w państwie pochodzenia, powinny ulec wzmocnieniu, również w Państwach Członkowskich.

—

Należy podjąć działania na rzecz zwalczania handlu kobietami i dziećmi.

—

W odniesieniu do polityk handlu i rozwoju — niezbędne jest przyjęcie podejścia zakładającego ogólnie zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności uwzględniającego rolę kobiet. Grupy reprezentujące interesy kobiet muszą mieć zagwarantowany pełny udział w kształtowaniu polityk rozwojowych oraz opracowywaniu krajowych dokumentów strategicznych w zainteresowanych państwach. Szczególne znaczenie ma także zwiększenie funduszy przeznaczonych dla kobiet, by podnieść ich status ekonomiczny i społeczny.

—

Efekty umów handlowych i polityk rozwojowych należy podawać stałemu monitoringowi, w tym w skali makroekonomicznej, poprzez szczegółowe analizowanie ich oddziaływania na warunki życia najmniej uprzywilejowanych grup społecznych oraz uwzględnienie różnicy płci.

—

Należy wzmocnić rolę Komisji i jej przedstawicielstw, tak by mogły one wpływać na zapewnianie poszanowania dla praw człowieka a tym samym poszanowania kobiet, w przypadku naruszenia ich praw.

—

Delegacje należy obarczyć specjalną odpowiedzialnością za wspieranie uwzględniania kwestii płci.

—

Unia Europejska powinna w maksymalnym stopniu wykorzystać posiadane wpływy, by przekonać jak najwięcej państw do ratyfikowania i realizacji międzynarodowych traktatów, które wywierają pozytywny wpływ na pozycję kobiet, a zwłaszcza Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji wobec kobiet wraz z protokołem fakultatywnym, jak również w celu doprowadzenia do wycofania zastrzeżeń zgłoszonych przez państwa-sygnatariuszy.

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/52

1.1

Zielona Księga w sprawie Zamówień publicznych w dziedzinie obrony (COM(2004) 608 końcowy) jest jednym z środków przewidzianych w Komunikacie „W kierunku polityki Unii Europejskiej w dziedzinie wyposażenia obronnego” przyjętego w marcu 2003 r., a w którego sprawie Komitet wydał opinię we wrześniu 2003 r. (1).

1.2

„Europejski Rynek Wyposażenia Obronnego” (EDEM) w rzeczywistości stanowi jedynie część rynku wewnętrznego, obejmując szczególny sektor. Zielona Księga ma na celu przyczynienie się do stworzenia w przyszłości bardziej otwartego i przejrzystego wewnętrznego rynku wyposażenia wojskowego UE, mając na uwadze specyfikę tego sektora. Powinno to doprowadzić do wzmocnienia przemysłu zbrojeniowego i zwiększenia jego konkurencyjności, opłacalności oraz zwiększyć wsparcie dla rozwoju zdolności militarnych UE w zakresie Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP), prowadzonej w kontekście Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (CSFP).

1.3

Dnia 12 lipca 2004 r. Rada zatwierdziła ustanowienie Europejskiej Agencji Obrony (EDA), która ma na celu „wspieranie Państw Członkowskich (PC) w wysiłkach zmierzających do poprawy europejskich zdolności obronnych w zakresie zarządzania kryzysowego oraz umocnienie aktualnego kształtu ESDP i jej przyszłego rozwoju”. Agencja ta rozpoczęła już swoją działalność. Wszystkie funkcje EDA (2) związane są z dążeniem do poprawy efektywności europejskiej obronności poprzez nadanie spójności obecnym fragmentarycznym działaniom.

1.4

„Efektywność obrony” oznacza zapewnienie niezbędnych zdolności do wykonania przewidywanych działań oraz zasady podjęcia tych działań w sposób efektywny z punktu widzenia kosztów. Obejmuje to także zapewnienie maksymalnego współdziałania. Obecnie 25 PC wydaje łącznie około 160 mld EUR rocznie na cele obronne, z czego około 20 % przypada na zamówienia wyposażenia (w tym badania i rozwój, nabycie i utrzymanie) (3).

2.1

Zagadnienia poruszone w Zielonej Księdze dotyczą sposobów wprowadzenia ulepszeń do systemu zamówień wyposażenia wojskowego w 25 Państwach Członkowskich (PC). Osiągnięcie znacznego postępu będzie możliwe jedynie wtedy, gdy inne elementy „efektywności obrony” (patrz wyżej, ust. 1.4) będą jasne (4). Zagadnieniem szczególnie istotnym dla przemysłu obronnego jest potrzeba wyraźnych wytycznych, ujednoliconych wymagań oraz ciągłości. Pomimo tego, inicjatywa jest pozytywnie odbierana przez Komitet, ponieważ może być traktowana jako część procesu rozpoczęcia tworzenia bardziej realnej polityki ESDP na konkurencyjnym i przejrzystym rynku.

2.2

Wiodąca rola, jaką przewidziano dla EDA, jest przyjęta z zadowoleniem. Niezbędne będzie osiągnięcie jasnego porozumienia w zakresie roli odgrywanej przez EDA i innych podmiotów obecnie funkcjonujących na polu wyposażenia obronnego (5); EKES oczekuje stopniowego zredukowania funkcji tych podmiotów. Jednakże doświadczenia nabyte podczas działania agencji OCCAR (6) (która zajmuje się obecnie zarządzaniem projektami, w tym kluczową kwestią prawa kontraktowego) powinny być wcześniej wzięte pod uwagę zanim dokona się jakichkolwiek zmian.

2.3

Z zadowoleniem odnosimy się do przyjęcia różnych punktów wyjściowych (i używanych procedur) dla każdego Państwa Członkowskiego (PC) w zakresie procesu zamówień publicznych w dziedzinie obrony oraz planu wprowadzania zmian z różną prędkością. Zgadzamy się, że pomocne będzie ustanowienie wspólnej bazy w zakresie zamówień w dziedzinie obrony oraz że dokonać można tego relatywnie szybko przy porozumieniu i współpracy wszystkich PC.

2.4

EKES zgadza się, że istnieje potrzeba zredukowania podzielenia rynku wyposażenia obronnego oraz zwiększenia jego konkurencyjności i przejrzystości jako wstępnych warunków utrzymania i wzmocnienia rentowności przemysłu obronnego UE oraz przyczynienia się do większej efektywności kosztowej w zakresie nabywania i odpowiedniego zarządzania potencjałem obronnym.

2.5

Analiza specyfiki rynków obrony, zawarta w ust. 2 Zielonej Księgi, jest dobrą podstawą przeanalizowania tego rynku i wskazuje na występujące trudności.

2.6

EKES podkreśla jednak, że wszelkie działania z zakresu restrukturyzacji przemysłu obronnego muszą być w pierwszym rzędzie przeprowadzone przez sam przemysł z uwzględnieniem realiów rynkowych (7). Głównym powodem tego jest fakt, że przedsiębiorstwa o największym znaczeniu funkcjonują w skali ponadnarodowej, chociaż mają krajowych klientów. Ponadto PC prowadzą różne polityki przemysłowe, zaś przemysł obronny jest jedynie ich częścią.

2.7

Należy unikać zbyt dużej ilości procedur regulacyjnych w przemyśle (zarówno w sektorze obronnym, jak i w innych sektorach), jeżeli ma on funkcjonować wydajnie i przynosić zyski.

3.1

Niezbędne jest dokładne wyjaśnienie, które części procesu zamówień wyposażenia obronnego mają być objęte uzgodnionymi przepisami. Oprócz zakupu takiego wyposażenia istnieją również kwestie badań i rozwoju, utrzymania, napraw, modyfikacji i szkoleń, które stanowią część kosztów utrzymania wyposażenia obronnego i które należy wziąć pod uwagę. Zazwyczaj koszty są dużo większe na przestrzeni czasu niż sam zakup wyposażenia.

3.2.1

EKES zgadza się, że wyłączenie przepisów UE w sprawie zamówień publicznych przyznane z racji art. 296 Traktatu UE będzie nadal potrzebne w celu umożliwienia PC odstąpienia od stosowania tych przepisów z uwagi na ochronę ich podstawowych interesów obronnych.

3.2.2

Komisja powinna podać wartość wyposażenia, w przypadku którego skorzystano z tego odstępstwa w okresie 5 lat (oraz przedstawić ją jako wartość procentową całej kwoty wydanej na wyposażenie obronne w UE). Stanowiłoby to punkt odniesienia dla celów porównawczych pomagający ocenić rozmiary tego procesu.

3.2.3

Problemem jest fakt, że w przypadku niektórych PC korzystanie z tego wyłączenia stało się już prawie regułą, a nie wyjątkiem, co oczywiście niezgodne jest z zasadą jednolitego rynku. EKES popiera stanowisko Komisji, że sytuacja ta powinna ulec zmianie. Wyzwaniem będzie korzystanie z art.296 w sposób zgodny z decyzjami podjętymi w zaistniałych już sprawach (8) jednocześnie zachowując oferowaną przez niego możliwość wyłączenia spod standardowych przepisów odnośnie zamówień publicznych. PC muszą być przygotowane do uzasadnienia (nawet prawnego, jeżeli będzie to potrzebne) wyłączeń, których dokonują. W dyskusji tej należy kłaść nacisk na zwiększenie konkurencyjności i przejrzystości rynku.

3.2.4

Lista towarów opracowana w roku 1958 w ramach art. 296,2 sugerująca zakres art. 296.1 nie funkcjonuje poprawnie i prawdopodobnie nie będzie miała żadnego realnego znaczenia dla zapewnienia właściwego użycia wyłączenia z powodów bezpieczeństwa państwa. Każdy przypadek należy traktować oddzielnie w zależności od jego specyfiki, ponieważ nawet podstawowe wyposażenie (9) w określonych przypadkach podlegać będzie wyłączeniu. Ponadto aktualizacja tego typu list zwykle nie nadąża za postępem technologicznym.

3.2.5

Nie ma zatem prostego rozwiązania odnośnie zdefiniowania, jakie wyposażenie i jakie usługi z nim związane może obejmować art. 296. W pierwszym rzędzie istnieje potrzeba wyjaśnienia istniejących ram prawnych UE poprzez „komunikat wyjaśniający”, w celu poprawienia ich rozumienia oraz zapewnienia ich lepszego i bardziej spójnego zastosowania.

3.2.6

Podobnie jak zamówienia publiczne, taki komunikat będzie miał wpływ na kilku innych zagadnień; między innymi na pomoc państwa oraz (być może) na usługi użyteczności publicznej, i one też powinny być tutaj wzięte pod uwagę.

3.2.7

Uważamy, że w sytuacji gdy metody przetargu nieograniczonego i ograniczonego są nieodpowiednie, „procedura negocjacyjna” z uprzednim zawiadomieniem będzie właściwa dla specyficznych potrzeb wyposażenia obronnego. Opinia ta jednak powinna zostać ponownie zweryfikowana po nabyciu doświadczenia w pracy z „komunikatem wyjaśniającym”.

3.2.8

Istnieje pogląd, że komunikat może być jedynie środkiem przejściowym do momentu opracowania określonej dyrektywy (lub innego szczególnego instrumentu prawnego). EKES stoi na stanowisku, że po wydaniu i uzgodnieniu owego „komunikatu wyjaśniającego”, należy rozważyć potrzebę wprowadzenia instrumentu prawnego biorąc pod uwagę działanie komunikatu. Pozytywnie przyjęlibyśmy szybko podjęte działania zmierzające do wydania tego komunikatu.

3.2.9

Istnieje jeszcze opcja, nie uwzględniona w Zielonej Księdze, opracowania „kodeksu postępowania” do zastosowania przez uczestniczące PC jako jednego ze sposobów realizacji Europejskiego Rynku Wyposażenia Obronnego (EDEM). Ponieważ jest to sfera pozostająca w gestii PC, można byłoby to wziąć pod uwagę przypuszczalnie używając jako podmiotu wykonawczego EDA (Europejskiej Agencji Obrony). Narzucenie i monitorowanie takiego kodeksu mogłoby okazać się trudne, oraz wymagałoby to włączenia do niego aspektów rynku wewnętrznego.

3.3.1

Potrzeba dalszego rozważenia systemu i formy zaproszenia do składania ofert nie jest przekonywująca. Jeżeli wyposażenie obronne ma być traktowane w zasadzie jako jeszcze jedna sfera rynku wewnętrznego (chociaż dająca większe możliwości odstępstw), to przypuszczalnie będzie podlegać takim samym zasadom jak inne przetargi. Pociągnie to za sobą powstanie innych problemów oraz inne wymogi systemowe jak np. kwestie językowe, które występują w innych sferach. Podstawy stworzenia scentralizowanego systemu ogłaszania przetargów są słabe.

3.3.2

Obszarami, na których mogą wystąpić potencjalne problemy, są poufność i „offset”, które częściej występują w dziedzinie wyposażenia obronnego niż w innych rodzajach wyposażenia i usług, oraz bezpieczeństwo dostaw, ponieważ trudno będzie zmienić dostawców lub wykonawców po zawarciu umowy. Są to obszary, za które odpowiedzialne powinny być zainteresowane PC, chociaż pomocne mogłyby być pewne ogólne wytyczne ze strony Komisji.

3.4.1

W obecnych realiach przemysłowych trudno jest zaklasyfikować przedsiębiorstwa jako „producentów wyposażenia obronnego”. Większość wyposażenia ma obecnie „podwójne zastosowanie”, a procent ten wzrasta. Jest to korzystne pod kilkoma względami, na przykład korzyści skali mogą prowadzić do większej konkurencyjności cenowej oraz łatwiej zapewnić bezpieczeństwo dostaw.

3.4.2

Podobnie nakłady na BRT w zakresie tego typu wyposażenia mają również wartość dla innych (cywilnych) celów. Dlatego też ważne jest, aby nakłady na BRT w zakresie obrony nie podlegały systemom, które cechują się zbytnią sztywnością.

3.4.3

Świadomi jesteśmy, że dużo jeszcze pozostało do zrobienia w celu maksymalizowania wartości koordynacji i koncentracji niezbędnych w obszarze wyposażenia obronnego, jak to już zaznaczyliśmy w naszym wcześniejszym dokumencie dotyczącym wyposażenia obronnego (10).

3.5.1

Z zadowoleniem odnosimy się do ustanowienia EDA i uważamy, że może ona odgrywać wiodącą rolę w dziedzinie wyposażenia obronnego. Zauważamy, że nadal jest ona w trakcie organizacji środków niezbędnych do pełnienia przez nią uzgodnionych funkcji.

3.5.2

Istotną sprawą dla EDA będzie zapewnienie, aby doktryna i zdolności UE w pełni brały pod uwagę rolę, doktrynę i zdolności NATO, poprzez rozszerzanie współdziałania i niwelowanie wszelkich różnic. Nie jest jeszcze jasne, w jaki sposób EDA przysporzy wartości dodanej, bezpośrednio angażując się w zamówienia, jednak jej wiedza fachowa w zakresie wyposażenia obronnego powinna czynić ją odpowiednim organem doradczym, który sugerować mógłby metody lepszej harmonizacji przepisów krajowych.

3.5.3

Agencja ta będzie również cenna w zakresie uzgadniania (w przypadku zaistnienia takiej potrzeby) finansowych aspektów współpracy odnośnie wyposażenia. Znaczącym obszarem, na którym mogą wystąpić potencjalne trudności, jest udział w kosztach i korzyściach z BRT w obszarach związanych z obroną oraz w zakresie rozdzielenia aspektów związanych i niezwiązanych z obroną tego typu działalności.

3.5.4

EDA pomocna może być również w pracach nad zbliżaniem krajowych systemów licencyjnych w przypadku transferu wyposażenia obronnego między Państwami Członkowskimi. Obecnie procedury krajowe są bardzo zróżnicowane i uciążliwe. Mogłaby również pomóc w osiągnięciu porozumienia w sprawie sposobu postępowania w przypadku porozumień kompensacyjnych (offsetowych), ponieważ w przyszłości pozostaną one elementem zamówień publicznych.

3.5.5

Agencji EDA uda się być może uzyskać pewne porozumienie w sprawie krajowych polityk przemysłowych w zakresie wyposażenia obronnego oraz zdefiniowania elementów składowych „wyposażenia strategicznego”, które UE chciałaby móc dostarczać, aby zmniejszyć zależność od dostaw z krajów trzecich. Byłoby to bardzo cenne.

3.5.6

Agencja EDA będzie być może w stanie zachęcić PC do rozważenia takich nowatorskich metod nabywania, jak łączenie zasobów, leasing i specjalizacja, w celu zaspokojenia potrzeb w zakresie zdolności obronnych.

3.5.7

Ponieważ ESDP (Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony) będzie skuteczna tylko wtedy, gdy PC wykażą silną wolę polityczną, niezbędną, aby zapewnić i utrzymać wymagane zdolności w celu wypełnienia uzgodnionych zadań UE; przy zachęcaniu PC do tego EDA powinna również odgrywać pewną rolę.

4.1

Wyposażenie obronne jest tylko jednym elementem realnej „efektywności obrony”. Przemysł obronny, aby mógł w pełni odgrywać swoją rolę, potrzebować będzie wyraźnych wytycznych, ujednoliconych wymagań i ciągłości. Musi on również ponosić podstawową odpowiedzialność za niezbędną restrukturyzację. Powinien on również unikać zbyt uciążliwych procedur regulacyjnych.

4.2

Należy wyraźnie sprecyzować, jakie części procesu zamówień wyposażenia obronnego objęte będą uzgodnionymi przepisami.

4.3

Artykuł 296 Traktatu będzie nadal potrzebny. Aby zmniejszyć częstotliwość korzystania z tego artykułu, Komisja musi zapewnić punkty odniesienia, poprzez zbadanie bieżącej efektywności. Nie jest możliwe utrzymanie listy wyposażenia i procedur, do której można by zastosować art. 296.

4.4

W pierwszym rzędzie Komisja powinna możliwie szybko wydać „komunikat wyjaśniający” art. 296. Tylko po nabyciu doświadczenia z działania komunikatu możliwe będzie podjęcie decyzji odnośnie tego, czy potrzebny jest również instrument prawny.

4.5

Wyposażenie o „podwójnym zastosowaniu” jest coraz powszechniejsze i tendencja ta jest pozytywnie widziana, choćby ze względu na możliwość wykorzystania BRT dotyczącego wyposażenia wojskowego dla celów cywilnych.

4.6

Istotna rola, jaką przewidziano dla Europejskiej Agencji Obrony (EDA), jest mile widzianą inicjatywą. Należy jednak sprecyzować, jaką rolę odgrywać mają wszystkie agencje obecnie funkcjonujące na tym polu.

4.7

Do ważnych funkcji, jakie pełnić ma na tym polu EDA zaliczyć można:

8.9.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 221/56

1.1

Obecny projekt stanowi element trzeciego pakietu kolejowego, który został przyjęty przez Komisję Europejską dnia 3 marca 2004 r. Pozostałe elementy to:

oraz

1.2

Pierwszy pakiet kolejowy (zwany także pakietem infrastrukturalnym) wszedł w życie dnia 15 marca 2001 r. i miał być przeniesiony do ustawodawstwa krajowego do 15 marca 2003 r. Składa się on z następujących elementów:

1.3

W październiku 2003 r. Komisja Europejska pozwała do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dziewięć Państw Członkowskich za niepoinformowanie o przeniesieniu pierwszego pakietu kolejowego do ustawodawstwa krajowego. Do maja 2004 r. pięć krajów nadal nie poinformowało o przeniesieniu, zaś dwa Państwa Członkowskie przeniosło do ustawodawstwa krajowego jedynie niektóre postanowienia.

1.4

Drugi pakiet kolejowy opublikowany został w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej dnia 30 kwietnia 2004 r. i winien zostać przeniesiony do ustawodawstwa krajowego do 30 kwietnia 2006 r. Składa się on z następujących elementów:

1.5

Pierwszy i drugi pakiet kolejowy stanowiły podstawę prawną do stworzenia jednolitego rynku transportu kolejowego. Przyjęte środki dotyczą dostępu do rynku, licencjonowania i certyfikacji bezpieczeństwa przedsięwzięć kolejowych, dostępu do infrastruktury oraz naliczania opłat za jej użytkowanie, stworzenia ram prawnych dla bezpieczeństwa kolei, a także środków mających zapewnić techniczną interoperacyjność systemu kolejowego.

1.6

Jak EKES podkreślił już w swej opinii w sprawie drugiego pakietu kolejowego (8), obecne nowe ramy prawne wymagają całkowitej reorganizacji sektora oraz stworzenia nowych władz oraz kompetencji.

1.7

W tej samej opinii EKES podkreślił również potrzebę stworzenia europejskich zasad społecznych. Europejscy partnerzy społeczni w sektorze kolejowym, Wspólnota Kolei Europejskich oraz Europejska Federacja Pracowników Transportu, podpisały 17 stycznia 2004 r. dwa porozumienia europejskie dotyczące:

1.8

W ramach trzeciego pakietu kolejowego Komisja proponuje dyrektywę w sprawie certyfikacji załóg pociągów, która weszłaby w życie w 2010 lub 2015 r.

1.9

Przedkładając kolejną poprawkę do dyrektywy nr 91/440/EWG, Komisja nadal dąży do osiągnięcia swego celu stopniowej deregulacji sektora kolejowego.

2.1

Komisja proponuje deregulację dostępu do rynku usług międzynarodowych przewozów pasażerskich począwszy od 1 stycznia 2010 r. Projekt obejmuje również kabotaż, to jest zabieranie i wysadzanie pasażerów na stacjach kolejowych na całej trasie. Jednocześnie postanowienie w sprawie wolnego dostępu do rynku grup międzynarodowych należy znieść.

2.2

Każdego roku 6 mld pasażerów podróżuje koleją w UE 25, przy czym usługi lokalne i regionalne mają w tym największy udział. Na podstawie sprzedaży biletów usługi międzynarodowego transportu pasażerskiego stanowią jedynie około 10 % usług kolejowych. Obejmuje to regionalne koleje transgraniczne, transgraniczne koleje dalekobieżne oraz koleje (transgraniczne) dużych prędkości.

2.3

Komisja zauważa, iż otwarcie usług międzynarodowych przewozów pasażerskich, w tym kabotażu, na konkurencję może ewentualnie mieć negatywny wpływ na gospodarczą równowagę państwowego transportu pasażerskiego. Proponuje więc przyznanie wyłączeń z wolnego dostępu rynkowego na trasach, gdzie obowiązują już umowy państwowe, zgodnie z dyrektywą (EWG) nr 1191/69, i gdzie deregulacja usług międzynarodowych może zakłócić tę równowagę. Wyłączenie takie przyznawane będzie w przypadkach, gdy będzie to absolutnie konieczne dla zachowania transportu publicznego, i gdzie zostało to usankcjonowane przez urząd regulacji zgodnie z art. 30 dyrektywy nr 2001/14/WE. Sądowa ocena decyzji o przyznaniu wyłączenia musi być również możliwa.

2.4