–

w imieniu Terhelt5 – B. Gyalog, ügyvéd,

–

w imieniu Központi Nyomozó Főügyészség – G. Egri i P. Fürcht, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu węgierskiego – M.Z. Fehér, K. Szíjjártó i M.M. Tátrai, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu austriackiego – A. Posch, J. Schmoll i E. Samoilova, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu szwajcarskiego – L. Lanzrein i V. Michel, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – B. Béres i M. Wasmeier, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 54 Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.U. 2000, L 239, s. 19), podpisanej w Schengen w dniu 19 czerwca 1990 r., która weszła w życie w dniu 26 marca 1995 r. (zwanej dalej „KWUS”), a także art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą praw podstawowych”).

2

Wniosek ten został złożony w ramach postępowania karnego wszczętego na Węgrzech przez Központi Nyomozó Főügyészség (krajową generalną prokuraturę śledczą, Węgry, zwaną dalej „KNF”) przeciwko Terhelt5, obywatelowi węgierskiemu (zwanemu dalej „podejrzanym”) zasadniczo o czyny noszące znamiona korupcji, w związku z którymi toczyło się już wobec niego postępowanie karne w Austrii, umorzone postanowieniem Zentrale Staatsanwaltschaft zur Verfolgung von Wirtschaftsstrafsachen und Korruption (prokuratury centralnej ds. ścigania przestępczości finansowej i korupcji, Austria, zwanej dalej „WKStA”).

3

Artykuł 54 KWUS, który znajduje się w rozdziale 3, zatytułowanym „Stosowanie zasady ne bis in idem”, tytułu III tej konwencji, stanowi:

„Osoba, której proces zakończył się wydaniem prawomocnego wyroku na obszarze jednej umawiającej się strony, nie może być ścigana na obszarze innej umawiającej się strony za ten sam czyn, pod warunkiem że [, w przypadku skazania, kara została wykonana] lub jest ona w trakcie wykonywania, lub nie może być już wykonana na mocy przepisów prawnych skazującej umawiającej się strony”.

4

Artykuł 57 ust. 1 KWUS stanowi:

„W przypadku gdy umawiająca się strona oskarży osobę o popełnienie przestępstwa, a właściwe władze tej umawiającej się strony mają powody, aby przypuszczać, że oskarżenie dotyczy tych samych czynów, w odniesieniu do których proces danej osoby został ostatecznie zakończony prawomocnym wyrokiem w innej umawiającej się stronie, władze powyższe, jeśli uznają to za stosowne, żądają istotnych informacji od właściwych władz umawiającej się strony, na której terytorium wyrok został wydany”.

5

Artykuł XXVIII ust. 6 Magyarország Alaptörvénye (węgierskiej ustawy zasadniczej) stanowi:

„Z zastrzeżeniem przypadków nadzwyczajnych środków zaskarżenia przewidzianych w ustawie nikt nie może być ścigany lub skazany za przestępstwo, w związku z którym został uniewinniony lub skazany prawomocnym wyrokiem na Węgrzech lub – w zakresie objętym umową międzynarodową lub aktem prawnym Unii Europejskiej – w innym państwie”.

6

Zgodnie z § 4 ust. 3 Büntetőeljárásról szóló 2017. évi XC. törvény (ustawy nr XC z 2017 r. – kodeks postępowania karnego) nie można wszcząć postępowania karnego, a wszczęte należy umorzyć, jeżeli sprawca przestępstwa został osądzony prawomocnym wyrokiem, z zastrzeżeniem możliwości wszczęcia postępowań w sprawie nadzwyczajnego środka zaskarżenia i niektórych postępowań szczególnych.

7

Z kolei zgodnie z § 4 ust. 7 tego kodeksu nie można wszcząć postępowania karnego, a wszczęte należy umorzyć, jeśli sprawca przestępstwa został osądzony prawomocnym wyrokiem wydanym w jednym z państw członkowskich Unii lub jeśli w państwie członkowskim wydano orzeczenie co do istoty sprawy, które zgodnie z prawem tego państwa wyklucza w odniesieniu do tego samego czynu zarówno wszczęcie nowego postępowania karnego, jak i podjęcie na nowo postępowania karnego z urzędu lub w drodze zwykłego środka zaskarżenia.

8

Paragraf 254 Büntető Törvénykönyvről szóló 1978. évi IV. törvény (ustawy nr IV z 1978 r. – kodeks karny) przewidywał:

„1.   Kto udziela albo obiecuje udzielić nienależnej korzyści pracownikowi lub członkowi jednostki budżetowej, organizacji zawodowej, organizacji społecznej, lub jakiejkolwiek innej osobie w swoim interesie, aby osoba ta nie dopełniła swoich obowiązków, popełnia przestępstwo i podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

2.   Jeżeli nienależna korzyść zostaje udzielona lub obiecana pracownikowi lub członkowi jednostki budżetowej, organizacji zawodowej lub organizacji społecznej uprawnionemu do podejmowania niezależnych decyzji, kara za przestępstwo wynosi do 5 lat pozbawienia wolności”.

9

Paragraf 190 Strafprozessordnung (kodeksu postępowania karnego, zwanego dalej „StPO”), zatytułowany „Umorzenie postępowania przygotowawczego”, stanowi:

„Prokuratura zakończy postępowanie karne i umorzy postępowanie przygotowawcze w sytuacji, gdy:

1)   przestępstwo będące podstawą postępowania przygotowawczego nie jest zagrożone karą wymierzaną przez sąd lub dalsze ściganie podejrzanego byłoby niedopuszczalne ze względów prawnych, lub

2)   brak jest rzeczywistego powodu do dalszego prowadzenia postępowania przeciwko podejrzanemu”.

10

Zgodnie z § 193 StPO, zatytułowanym „Podjęcie umorzonego postępowania na nowo”:

„1.   Po umorzeniu postępowania nie można prowadzić żadnych czynności śledczych przeciwko podejrzanemu; w stosownym przypadku prokuratura nakazuje jego zwolnienie. Jeżeli jednak decyzja w przedmiocie podjęcia postępowania na nowo wymaga dokonania określonych czynności śledczych lub przeprowadzenia dowodu, prokurator może, w jednostkowych przypadkach, zarządzić ich przeprowadzenie lub przeprowadzić takie czynności.

2.   Prokurator może zarządzić podjęcie na nowo postępowania przygotowawczego umorzonego na podstawie § 190 lub § 191, jeżeli nie nastąpiło przedawnienie ścigania i jeżeli:

[…]”.

11

Zgodnie z § 195 StPO osoba pokrzywdzona przestępstwem może, pod pewnymi warunkami, żądać podjęcia na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego, jeżeli nie nastąpiło przedawnienie karalności przestępstwa. W razie uznania żądania pokrzywdzonego za zasadne prokuratura powinna podjąć postępowanie na nowo niezależnie od wymogów przewidzianych w § 193 ust. 2 pkt 1 lub pkt 2 StPO.

12

Paragraf 307 Strafgesetzbuch (kodeksu karnego, zwanego dalej „StGB”) w wersji mającej zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym przewiduje w ust. 1:

„Kto

[…]

[…]”.

13

W dniu 22 sierpnia 2012 r. WKStA wszczęła w Austrii postępowanie karne przeciwko dwóm obywatelom Austrii pod zarzutem prania pieniędzy, sprzeniewierzenia środków finansowych oraz korupcji w rozumieniu § 307 ust. 1 pkt 6 StGB, a także przeciwko podejrzanemu, pod zarzutem korupcji w rozumieniu tego przepisu.

14

Dochodzenia dotyczyły czynów, które miały miejsce w okresie od 2005 r. do 2010 r. i dotyczyły podejrzeń udzielania łapówek funkcjonariuszom publicznym za pośrednictwem licznych spółek z siedzibami w różnych państwach członkowskich w celu wywarcia wpływu na decyzję, jaka miała zapaść w ramach procedury udzielania zamówień publicznych mającej za przedmiot dostawę nowych pociągów dla dwóch linii metra w Budapeszcie (Węgry). Sprawa ta dotyczyła w szczególności transferów kwot w łącznej wysokości kilku milionów euro wypłaconych tytułem wynagrodzenia za usługi doradcze, co do których podejrzewano, że nigdy nie były one faktycznie świadczone.

15

Podejrzany, który miał wiedzieć o fikcyjnym charakterze umów o świadczenie usług doradczych i ich rzeczywistym celu, był podejrzewany o próbę przekupienia, w celu uzyskania tego zamówienia publicznego, osoby lub osób mogących wywierać wpływ na decydentów. Dokładniej rzecz ujmując, w okresie od dnia 5 kwietnia 2007 r. do dnia 8 lutego 2010 r. miał on dokonać szeregu płatności pochodzących od jednej spółki na łączną kwotę ponad 7 mln EUR na rzecz funkcjonariuszy publicznych będących sprawcami przestępstwa łapownictwa biernego, którzy pozostali nieznani.

16

Owe podejrzenia wobec podejrzanego opierały się na informacjach udzielonych przez Serious Fraud Office (urząd ds. zwalczania poważnych nadużyć, Zjednoczone Królestwo, zwany dalej „SFO”) w kontekście wniosku o udzielenie pomocy prawnej w dochodzeniu dotyczącym grupy przedsiębiorstw brytyjskich, na analizie danych bankowych spółki austriackiej, których przedstawienia zażądała WKStA, a także na przesłuchaniu austriackich podejrzanych, o których mowa w pkt 13 niniejszego wyroku, którzy zostali przesłuchani w charakterze świadków.

17

Podejrzany nie został przesłuchany w takim charakterze w ramach dochodzenia prowadzonego przez WKStA, ponieważ czynność dochodzeniowa podjęta przez tę prokuraturę w dniu 26 maja 2014 r. w celu ustalenia miejsca jego pobytu okazała się nieskuteczna.

18

Postanowieniem z dnia 3 listopada 2014 r. WKStA zakończyła postępowanie przygotowawcze poprzez jego umorzenie, uważając, w świetle wyników dochodzeń prowadzonych do tego czasu przez organy austriackie, brytyjskie i węgierskie, że nie istnieje rzeczywista podstawa do dalszego prowadzenia postępowania karnego w rozumieniu § 190 pkt 2 StPO. Prokuratura ta uznała, że z uwagi na to, iż nie było żadnego dowodu na to, że jeden z podejrzanych wymienionych w pkt 13 niniejszego wyroku oraz podejrzany rzeczywiście popełnili czyny korupcji, o których mowa w § 307 ust. 1 pkt 6 StGB, czyny te nie zostały wykazane z pewnością wystarczającą do wydania wyroku skazującego, w związku z czym konieczne było umorzenie postępowania.

19

WKStA kilkakrotnie weryfikowała tę decyzję o umorzeniu postępowania, lecz za każdym razem stwierdzała, że przesłanki jego podjęcia określone w §§ 193 i 195 StPO nie zostały spełnione, w szczególności dlatego, że czyny korupcyjne zarzucane podejrzanemu są w Austrii przedawnione najpóźniej od 2015 r.

20

W dniach 10 kwietnia i 29 sierpnia 2019 r. KNF wniósł do Fővárosi Törvényszék (sądu dla miasta stołecznego Budapeszt, Węgry) akt oskarżenia, na podstawie którego wszczęto przeciwko podejrzanemu na Węgrzech postępowanie o czyny korupcyjne w rozumieniu § 254 ust. 1 i 2 ustawy nr IV z 1978 r. – kodeks karny, wspomnianej w pkt 8 niniejszego wyroku.

21

Uznawszy, że czyny korupcyjne zarzucane podejrzanemu były tymi samymi co czyny, które były już przedmiotem dochodzeń prowadzonych w Austrii przez WKStA przed ich umorzeniem przez tę prokuraturę, postanowieniem z dnia 8 grudnia 2020 r. sąd odsyłający umorzył to postępowanie na podstawie zasady ne bis in idem ustanowionej w § 4 ust. 3 i 7 ustawy nr XC z 2017 r. – kodeks postępowania karnego, wspomnianej w pkt 6 niniejszego wyroku.

22

Postanowienie to zostało uchylone postanowieniem Fővárosi Ítélőtábla (regionalnego sądu apelacyjnego w Budapeszcie, Węgry) z dnia 15 czerwca 2021 r., który przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi odsyłającemu.

23

Zdaniem Fővárosi Ítélőtábla (regionalnego sądu apelacyjnego w Budapeszcie) postanowienia WKStA z dnia 3 listopada 2014 r. kończącego postępowanie przygotowawcze, o którym mowa w pkt 18 niniejszego wyroku, nie można uznać za prawomocne orzeczenie w rozumieniu art. 50 karty praw podstawowych i art. 54 KWUS, ponieważ dostępne dokumenty nie pozwalają jasno stwierdzić, że postanowienie to jest oparte na wystarczająco dogłębnej i pełnej ocenie dowodów. W szczególności nic nie wskazuje na to, by WKStA zgromadziła dowody poza przesłuchaniem dwóch austriackich podejrzanych, o których mowa w pkt 13 niniejszego wyroku, i przesłuchała którąkolwiek z około 90 osób wymienionych przez KNF w akcie oskarżenia w celu przesłuchania lub odebrania zeznań. Co więcej, podejrzany nie został przesłuchany w takim charakterze.

24

W tych okolicznościach Fővárosi Törvényszék (sąd dla miasta stołecznego Budapeszt) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

25

Poprzez swoje trzy pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy zasadę ne bis in idem ustanowioną w art. 54 KWUS, w świetle art. 50 karty praw podstawowych, należy interpretować w ten sposób, że za prawomocne orzeczenie w rozumieniu tych artykułów należy uznać orzeczenie uniewinniające oskarżonego wydane w pierwszym państwie członkowskim w następstwie postępowania przygotowawczego dotyczącego zasadniczo czynów korupcyjnych, gdy wobec tego samego oskarżonego w drugim państwie członkowskim toczy się nowe postępowanie karne o te same czyny i gdy:

26

Tytułem wstępu należy przypomnieć, że stosowanie zasady ne bis in idem zależy od spełnienia podwójnej przesłanki, a mianowicie, po pierwsze, od wcześniejszego istnienia prawomocnego orzeczenia (przesłanka „bis”), a po drugie, od tożsamości czynów będących przedmiotem wcześniejszego orzeczenia oraz późniejszych postępowań lub późniejszych orzeczeń (przesłanka „idem”) (wyrok z dnia 23 marca 2023 r., Dual Prod, C‑412/21, EU:C:2023:234, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

27

Co się tyczy drugiej z tych przesłanek, sąd odsyłający opiera się wyraźnie na założeniu, że w niniejszej sprawie jest ona spełniona.

28

W odniesieniu do pierwszej przesłanki należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, aby daną osobę można było uznać za osobę, „której proces zakończył się wydaniem prawomocnego wyroku” w rozumieniu art. 54 KWUS, po pierwsze, prawo oskarżyciela publicznego do oskarżania musi „ostatecznie wygasnąć” w następstwie wydania danego orzeczenia karnego, takiego jak w niniejszej sprawie orzeczenie uniewinniające. Po drugie, orzeczenie to powinno zostać wydane po „dokonaniu oceny sprawy co do istoty” (zob. podobnie wyrok z dnia 29 czerwca 2016 r., Kossowski, C‑486/14, EU:C:2016:483, pkt 34, 42 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

W niniejszej sprawie, w pierwszej kolejności, jeśli chodzi o wymóg ostatecznego wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżania, w świetle okoliczności wskazanych w dwóch pierwszych tiret wymienionych w pkt 25 niniejszego wyroku, należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału, po pierwsze, art. 54 KWUS ma również zastosowanie do pochodzących od organów powołanych do uczestniczenia w wymiarze sprawiedliwości w sprawach karnych w określonym krajowym porządku prawnym, takich jak prokuratura, orzeczeń kończących prawomocnie postępowanie karne w państwie członkowskim, nawet jeśli orzeczenia takie wydawane są bez udziału sądu i nie przyjmują formy wyroku. Po drugie, ocena tego wymogu powinna być dokonywana na podstawie prawa tego umawiającego się państwa, w którym wydano przedmiotowe orzeczenie karne, oraz zapewnić, że dane orzeczenie prowadzi w tym państwie do ochrony przyznanej przez zasadę ne bis in idem (zob. podobnie wyroki: z dnia 22 grudnia 2008 r., Turanský, C‑491/07, EU:C:2008:768, pkt 35, 36; a także z dnia 29 czerwca 2016 r., Kossowski, C‑486/14, EU:C:2016:483, pkt 35, 39 i przytoczone tam orzecznictwo).

30

W tym kontekście z orzecznictwa Trybunału wynika również, że okoliczność, iż zgodnie z mającym zastosowanie prawem krajowym postępowanie karne zakończone orzeczeniem uniewinniającym może zostać wznowione w przypadku „nowych lub nowo ujawnionych faktów”, takich jak nowe okoliczności obciążające, nie może podważać prawomocnego charakteru tego orzeczenia, ponieważ nie powoduje ono definitywnego wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżania w zakresie, w jakim ta możliwość wznowienia, choć nie stanowi „nadzwyczajnego środka zaskarżenia”, zakłada jednak wszczęcie w drodze wyjątku – i to na podstawie innych dowodów – raczej odrębnego postępowania niż zwykłą kontynuację już zakończonego postępowania (zob. podobnie wyrok z dnia 5 czerwca 2014 r., M, C‑398/12, EU:C:2014:1057, pkt 37–40).

31

W niniejszej sprawie, w świetle tego orzecznictwa, okoliczność, że prawo austriackie przewiduje, po pierwsze, w § 193 ust. 2 pkt 2 StPO, podjęcie na nowo postępowania zakończonego w następstwie wydania orzeczenia uniewinniającego na ściśle określonych warunkach, to znaczy w sytuacji, gdy „pojawiły się lub zostały ujawnione nowe fakty lub dowody, które, same lub w połączeniu z innymi ustaleniami dokonanymi w postępowaniu, wydają się uzasadniać skazanie podejrzanego”, nie może podważyć prawomocnego charakteru tego orzeczenia.

32

Po drugie, to samo dotyczy możliwości podjęcia postępowania przewidzianej w prawie austriackim, również ściśle uregulowanej, a mianowicie gdy zgodnie z § 193 ust. 2 pkt 1 StPO „oskarżony nie został przesłuchany w związku z […] przestępstwem […] i nie nałożono na niego ograniczeń w tym zakresie”.

33

Możliwość ta, o ile nie stanowi „nadzwyczajnego środka zaskarżenia”, oznacza bowiem, ze względu na podwójną przesłankę, której podlega, wszczęcie w drodze wyjątku raczej odrębnego postępowania niż zwykłej kontynuacji już zamkniętego postępowania, mającej na celu ponowne zbadanie orzeczenia uniewinniającego w świetle oświadczeń oskarżonego, w przypadku gdyby następnie mógł on zostać przesłuchany. Ponadto należy zauważyć, że w sprawie w postępowaniu głównym prokuratura nie mogła skorzystać z tej możliwości po wydaniu orzeczenia uniewinniającego, ponieważ bezsporne jest, że nawet jeśli oskarżony nie został przesłuchany, to jednak zastosowano wobec niego „ograniczenie” w postaci czynności dochodzeniowej mającej na celu ustalenie miejsca jego pobytu, która okazała się nieskuteczna.

34

Ściśle ograniczony i wyjątkowy charakter tych możliwości podjęcia umorzonego postępowania na nowo jest dodatkowo wzmocniony faktem, że zgodnie z § 193 ust. 2 StPO podjęcie postępowania na nowo nie jest w żadnym razie możliwe, jeżeli w międzyczasie przestępstwo uległo przedawnieniu. Tak było w niniejszej sprawie, ponieważ bezsporne jest, że przedawnienie przestępstwa nastąpiło co najmniej od 2015 r., czyli zaledwie kilka miesięcy po wydaniu orzeczenia uniewinniającego w listopadzie 2014 r.

35

Ponadto sam fakt, na który powołuje się sąd odsyłający w pytaniu drugim, że na mocy mającego zastosowanie prawa krajowego istnieją możliwości podjęcia umorzonego postępowania na nowo, o ile przestępstwo nie uległo jeszcze przedawnieniu, lecz w niniejszym przypadku prokurator nie skorzystał z tych możliwości przed upływem tego terminu przedawnienia, nie może podważyć prawomocnego charakteru orzeczenia o umorzeniu postępowania, jeżeli prawo oskarżyciela publicznego do oskarżania ostatecznie nie wygasło.

36

Zważywszy bowiem, że te wyjątkowe możliwości podjęcia umorzonego postępowania na nowo, ściśle uregulowane w § 193 ust. 2 StPO, nie mogą mieć wpływu na ostateczny charakter postanowienia o umorzeniu postępowania wydanego na podstawie § 190 StPO, decyzja prokuratora o nieskorzystaniu z jednej lub drugiej z tych możliwości ze względu na to, że przesłanki do tego nie zostały spełnione, również nie może podważyć prawomocnego charakteru wspomnianego orzeczenia.

37

Ponadto w swoich uwagach na piśmie rząd austriacki, powołując się na orzecznictwo Oberster Gerichtshof (sądu najwyższego, Austria) i doktrynę austriacką, podniósł, że ponieważ w prawie austriackim decyzja prokuratora o umorzeniu postępowania zgodnie z § 190 StPO „nie może zostać podważona w drodze zwykłego środka zaskarżenia, wywołuje ona skutki związane z orzeczeniem mającym charakter prawomocny zarówno z punktu widzenia materialnego, jak i proceduralnego”. Wśród swoich skutków rząd ten wymienia tak zwany „skutek blokujący” („Sperrwirkung”) wynikający z takiego orzeczenia, zgodnie z zasadą ne bis in idem, w stosunku do wszystkich organów pozostałych państw członkowskich, o ile orzeczenie to zostało wydane po uprzednim zbadaniu sprawy co do istoty oraz po dokonaniu oceny zasadności ustalenia dotyczącego przestępstwa, o którego popełnienie oskarżony jest podejrzewany.

38

Wynika z tego, że okoliczności, o których mowa w dwóch pierwszych tiret wspomnianych w pkt 25 niniejszego wyroku, nie mogą podważyć faktu, że w niniejszym przypadku spełniony jest wymóg, przypomniany w pkt 28 niniejszego wyroku, aby prawo oskarżyciela publicznego do oskarżania „ostatecznie wygasło”.

39

Co się tyczy w drugiej kolejności wymogu, również przypomnianego w pkt 28 niniejszego wyroku, aby postanowienie o umorzeniu danego postępowania karnego zostało wydane w następstwie „oceny sprawy co do istoty”, należy podkreślić, po pierwsze, że okoliczność, o której mowa w pkt 25 tiret pierwsze niniejszego wyroku, iż postanowienie o umorzeniu postępowania zostało wydane ze względu na brak jakichkolwiek dowodów mogących wykazać, że oskarżony rzeczywiście popełnił przestępstwo, które jest mu zarzucane, nie oznacza uznania, że ta druga przesłanka nie została spełniona. Przeciwnie, Trybunał orzekł już, że uniewinnienie z powodu braku dostatecznych dowodów jest oparte na ocenie sprawy co do istoty (wyrok z dnia 28 września 2006 r., Van Straaten, C‑150/05, EU:C:2006:614, pkt 60).

40

Po drugie, z orzecznictwa wynika, że oceny prawomocnego charakteru wyroku w rozumieniu art. 54 KWUS należy dokonywać nie tylko w świetle celu tego artykułu, jakim jest przede wszystkim zagwarantowanie, że każdy, kto został skazany i odbył karę lub – w danym wypadku – został prawomocnie uniewinniony w jednym z państw członkowskich, może przemieszczać się wewnątrz strefy Schengen bez obawy, że za te same czyny będzie ścigany w innym państwie członkowskim, lecz również w świetle konieczności wspierania zapobiegania i zwalczania przestępczości w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości zgodnie z art. 3 ust. 2 TUE [zob. podobnie wyroki: z dnia 29 czerwca 2016 r., Kossowski, C‑486/14, EU:C:2016:483, pkt 47; z dnia 28 października 2022 r., Generalstaatsanwaltschaft München (Ekstradycja i ne bis in idem), C‑435/22 PPU, EU:C:2022:852, pkt 78 i przytoczone tam orzecznictwo].

41

Po trzecie, należy przypomnieć, że zarówno zasada wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi, jak i zasada wzajemnego uznawania, która sama w sobie opiera się na wzajemnym zaufaniu między nimi, mają w prawie Unii fundamentalne znaczenie, gdyż umożliwiają utworzenie i utrzymywanie przestrzeni bez granic wewnętrznych [wyrok z dnia 28 października 2022 r., Generalstaatsanwaltschaft München (Ekstradycja i ne bis in idem), C‑435/22 PPU, EU:C:2022:852, pkt 92 i przytoczone tam orzecznictwo].

42

Jeżeli chodzi w szczególności o art. 54 KWUS, Trybunał orzekł, że artykuł ten w sposób konieczny zakłada, że pomiędzy państwami członkowskimi istnieje wzajemne zaufanie co do systemów sądownictwa karnego i że każde z tych państw akceptuje stosowanie prawa karnego obowiązującego w innych państwach członkowskich, nawet jeśli zastosowanie własnego prawa krajowego prowadziłoby do innego rozwiązania. To wzajemne zaufanie wymaga, by odnośne właściwe organy drugiego państwa członkowskiego zaakceptowały prawomocne rozstrzygnięcie wydane na terytorium pierwszego państwa członkowskiego w takiej postaci, w jakiej zostało ono przekazane tym organom [wyrok z dnia 28 października 2022 r., Generalstaatsanwaltschaft München (Ekstradycja i ne bis in idem), C‑435/22 PPU, EU:C:2022:852, pkt 93 i przytoczone tam orzecznictwo].

43

Jednak z orzecznictwa wynika również, że rzeczone wzajemne zaufanie może prawidłowo funkcjonować wyłącznie w sytuacji, gdy drugie umawiające się państwo jest w stanie – na podstawie dokumentów przekazanych przez pierwsze umawiające się państwo – upewnić się, że dane rozstrzygnięcie właściwych organów tego pierwszego państwa członkowskiego stanowi rzeczywiście prawomocne rozstrzygnięcie zawierające ocenę sprawy co do istoty [wyrok z dnia 12 maja 2021 r., Bundesrepublik Deutschland (Czerwona nota Interpolu), C‑505/19, EU:C:2021:376, pkt 81 i przytoczone tam orzecznictwo].

44

Po czwarte, Trybunał orzekł, że postanowienia prokuratora kończącego postępowanie karne i umarzającego postępowanie przygotowawcze nie można uznać za wydane w wyniku oceny sprawy co do istoty, a zatem nie można go uznać za „prawomocny wyrok” w rozumieniu art. 54 KWUS, jeżeli z samego uzasadnienia tego postanowienia wynika brak przeprowadzenia szczegółowego postępowania przygotowawczego, bez czego wzajemne zaufanie między państwami członkowskimi mogłoby zostać zachwiane, a ponadto w tym względzie brak przesłuchania pokrzywdzonego i ewentualnego świadka stanowi wskazówkę, że szczegółowe postępowanie przygotowawcze nie zostało przeprowadzone w sprawie w postępowaniu głównym (wyrok z dnia 29 czerwca 2016 r., Kossowski, C‑486/14, EU:C:2016:483, pkt 53).

45

W świetle tego orzecznictwa powstaje pytanie, czy w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym postanowienie o umorzeniu postępowania karnego wydane przez WKStA zostało wydane po przeprowadzeniu „szczegółowego postępowania przygotowawczego” w rozumieniu wyroku z dnia 29 czerwca 2016 r., Kossowski (C‑486/14, EU:C:2016:483), w związku z czym orzeczenie to można uznać za wydane po przeprowadzeniu oceny co do istoty, jak tego wymaga art. 54 KWUS, biorąc pod uwagę okoliczności wskazane przez sąd odsyłający w pytaniu trzecim i powtórzone w tiret trzecim, o którym mowa w pkt 25 niniejszego wyroku, a mianowicie fakt, że w toku postępowania przygotowawczego prokurator zebrał dane w kontekście wniosku o udzielenie pomocy prawnej, a także w następstwie dostępu do rachunków bankowych i przesłuchania dwóch innych podejrzanych, lecz nie przesłuchał oskarżonego, ponieważ środek dochodzeniowy mający charakter przymusu i zmierzający do ustalenia miejsca jego pobytu okazał się ostatecznie nieskuteczny.

46

Jak wynika z pkt 48 wyroku z dnia 29 czerwca 2016 r., Kossowski (C‑486/14, EU:C:2016:483), w sprawie, w której zapadł ten wyrok, prokuratura odstąpiła od oskarżenia „wyłącznie z tego powodu, że podejrzany odmówił składania wyjaśnień, a pokrzywdzony i świadek według pogłosek zamieszkiwali w Niemczech, a zatem nie mogli zostać przesłuchani w trakcie postępowania przygotowawczego [w Polsce] i twierdzenia pokrzywdzonego nie mogły zostać zweryfikowane, bez przeprowadzenia żadnego bardziej szczegółowego postępowania przygotowawczego w celu zgromadzenia i zbadania dowodów”. Trybunał wywnioskował z tego, że postanowienie kończące postępowanie karne w rezultacie takiego postępowania przygotowawczego nie stanowi rozstrzygnięcia poprzedzonego oceną sprawy co do istoty.

47

Natomiast w niniejszej sprawie bezsporne jest, po pierwsze, że w trakcie postępowania przygotowawczego trwającego ponad dwa lata WKStA miała dostęp do rachunków bankowych w ramach wniosku o wzajemną pomoc prawną złożonego przez organy brytyjskie, a mianowicie SFO, a także do innych rachunków bankowych, i przesłuchała dwóch innych podejrzanych o obywatelstwie austriackim, o których mowa w pkt 13 niniejszego wyroku.

48

Ponadto w uwagach na piśmie rząd austriacki podnosi, że przepływy pieniężne zidentyfikowane w następstwie dostępu do wspomnianych rachunków bankowych zostały przeanalizowane przez Bundesamt für Korruptionsprävention und Korruptionsbekämpfung (federalny urząd ds. zapobiegania i zwalczania korupcji, Austria). Po spotkaniu koordynacyjnym europejskiej jednostki współpracy sądowej (Eurojust) w maju 2014 r. SFO poinformowało WKStA, że nie ma nowych dowodów prowadzących do zidentyfikowania urzędnika publicznego w szczególności na Węgrzech, ponieważ dostęp do rachunków zarówno w Słowacji, jak i na Cyprze nie dostarczył żadnych informacji na ten temat. Ponadto okazało się wątpliwe, czy przekazanie informacji dotyczących rachunków, o które SFO zwróciło się do Liechtensteinu, mogłoby dostarczyć dalszych wyjaśnień. W dniu 3 listopada 2014 r. Eurojust poinformował WKStA, że dochodzenia prowadzone przez węgierskie organy sądowe również nie potwierdzały podejrzenia popełnienia przestępstwa.

49

Po drugie, o ile prawdą jest, że w niniejszej sprawie oskarżony nie został przesłuchany, o tyle bezsporne jest, że to właśnie z tego powodu, jak podkreśla sąd odsyłający w pytaniu trzecim, zastosowano wobec niego jednak środek dochodzeniowy o charakterze przymusu, mający na celu ustalenie miejsca jego pobytu, mimo że ostatecznie środek ten okazał się nieskuteczny.

50

Jak podniósł również zasadniczo rząd szwajcarski, sam fakt, że oskarżony nie został przesłuchany w toku postępowania przygotowawczego, stanowi jako taki wskazówkę braku szczegółowego postępowania przygotowawczego jedynie w zakresie, w jakim właściwe prawo krajowe zobowiązuje prokuratora do przesłuchania oskarżonego przed wydaniem postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Tymczasem należy przypomnieć, że § 193 ust. 2 pkt 1 StPO wyraźnie przewiduje możliwość podjęcia na nowo postępowania karnego po wydaniu orzeczenia uniewinniającego, jeżeli oskarżony nie został przesłuchany w związku z przestępstwem, o które jest podejrzewany, i pod warunkiem że nie nałożono na niego ograniczeń w tym zakresie. Wydaje się zatem, że zgodnie z obowiązującym prawem krajowym w pewnych okolicznościach takie orzeczenie może zostać wydane bez przesłuchania oskarżonego.

51

O ile w takim przypadku brak przesłuchania oskarżonego w charakterze podejrzanego nie może sam w sobie uzasadniać stwierdzenia braku szczegółowego postępowania przygotowawczego, o tyle jednak, jak zauważył również w istocie rzecznik generalny w pkt 76 opinii, okoliczność ta może jednak zostać uwzględniona wśród ewentualnych innych istotnych poszlak świadczących o takim braku. W tym celu należy wykazać, że w okolicznościach niniejszej sprawy na prokuraturze pierwszego państwa członkowskiego spoczywał uzasadniony obowiązek podjęcia czynności dochodzeniowych zapewniających skuteczne przesłuchanie tego oskarżonego, które w sposób oczywisty mogło dostarczyć nowych faktów lub dowodów mogących w znacznej mierze podać w wątpliwość zasadność orzeczenia uniewinniającego. Niemniej jednak, jak zauważył również rzecznik generalny w pkt 77 opinii, nie można uniemożliwiać prokuraturze wyciągnięcia konsekwencji z faktu, że oskarżony świadomie uchylił się od złożenia wyjaśnień, na przykład poprzez uniemożliwienie policji dostępu do swojej osoby.

52

Ogólnie rzecz ujmując, jedynie w raczej wyjątkowych przypadkach drugie państwo członkowskie może stwierdzić brak szczegółowego postępowania przygotowawczego w pierwszym państwie członkowskim, a mianowicie gdy w świetle mającego zastosowanie prawa krajowego pierwszego państwa członkowskiego jest to oczywiste, biorąc pod uwagę w pierwszej kolejności uzasadnienie zawarte w tym postanowieniu oraz informacje ewentualnie przekazane przed wydaniem tego postanowienia przez pierwsze państwo członkowskie w odpowiedzi, w stosownym przypadku, na wniosek skierowany do niego przez drugie państwo członkowskie.

53

Stwierdzenie przez drugie państwo członkowskie braku szczegółowego postępowania wyjaśniającego powinno bowiem stanowić raczej wyjątek niż regułę, przy czym, jak podkreślił w istocie rzecznik generalny w pkt 32 i 39–42 opinii, takie stwierdzenie nasuwa się w każdym razie, gdy z treści danego orzeczenia karnego wynika, że nie było ono poprzedzone żadnym rzeczywistym postępowaniem przygotowawczym lub oceną odpowiedzialności karnej oskarżonego, lub też gdy w świetle mającego zastosowanie prawa krajowego orzeczenie to zostało wydane zasadniczo z powodów, które należy uznać za mające charakter czysto proceduralny lub ze względów celowości, ekonomii lub polityki sądowej.

54

Taka koncepcja jest zgodna ze szczególnym celem realizowanym przez art. 54 KWUS, polegającym na zapewnieniu, by osoba, która została prawomocnie uniewinniona w jednym państwie członkowskim, mogła przemieszczać się wewnątrz strefy Schengen bez obawy, że za te same czyny będzie ścigana w innym państwie członkowskim, jak wskazano w pkt 40 niniejszego wyroku, a także z zasadami wzajemnego zaufania i uznawania między państwami członkowskimi, które leżą u podstaw zasady ne bis in idem zapisanej w tym postanowieniu oraz w art. 50 karty, jak wynika z pkt 41 i 42 niniejszego wyroku.

55

Ten cel i zasady stoją natomiast na przeszkodzie temu, by prokuratura drugiego państwa członkowskiego, w sytuacji gdy zamierza wszcząć postępowanie karne przeciwko osobie, która była już ścigana i wobec której w wyniku postępowania przygotowawczego wydano prawomocne orzeczenie uniewinniające w związku z tymi samymi czynami w pierwszym państwie członkowskim, przeprowadziła szczegółową analizę tego dochodzenia w celu jednostronnego ustalenia, czy jest ono wystarczająco szczegółowe w świetle prawa pierwszego państwa członkowskiego.

56

Ponadto, w sytuacji gdy prokuratura drugiego państwa członkowskiego ma poważne i konkretne wątpliwości co do szczegółowego lub wystarczająco dokładnego charakteru postępowania przygotowawczego prowadzonego przez prokuraturę pierwszego państwa członkowskiego w odniesieniu do okoliczności faktycznych i dowodów, którymi prokuratura ta dysponowała w toku postępowania przygotowawczego lub którymi prokuratura ta mogła rzeczywiście dysponować, podejmując czynności dochodzeniowe, które były racjonalnie konieczne w świetle okoliczności danej sprawy, prokuratura ta będzie musiała zwrócić się do prokuratury pierwszego państwa członkowskiego o udzielenie pomocy, w szczególności w zakresie mającego zastosowanie prawa krajowego i podstaw, na których oparto orzeczenie uniewinniające wydane w następstwie tego postępowania przygotowawczego, korzystając na przykład z mechanizmu ustanowionego w art. 57 KWUS na potrzeby tej współpracy.

57

W tym względzie należy przypomnieć, że w stosunkach między państwami członkowskimi należy uwzględnić zasadę lojalnej współpracy ustanowioną w art. 4 ust. 3 TUE, która zobowiązuje państwa członkowskie w sposób ogólny, a zatem między innymi w kontekście stosowania zasady ne bis in idem zapisanej w art. 54 KWUS, do wzajemnego szacunku i udzielania sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z traktatów.

58

Niemniej jednak, o ile okoliczności faktyczne przypomniane w pkt 47 – 50 niniejszego wyroku – jeżeli zostaną wykazane – potwierdzają, że postępowanie przygotowawcze prowadzone w pierwszym państwie członkowskim nie jest w sposób oczywisty pozbawione szczegółowego charakteru, o tyle – jak zauważył również w istocie rzecznik generalny w pkt 66 opinii – do sądu odsyłającego, który w niniejszej sprawie musi orzec o zastosowaniu zasady ne bis in idem, należy ostatecznie dokonanie oceny szczegółowego charakteru dochodzenia w świetle wszystkich istotnych okoliczności w tym względzie.

59

W ramach tej całościowej oceny, jak już wskazano w pkt 51 niniejszego wyroku, sąd odsyłający może pod pewnymi warunkami wziąć pod uwagę, pośród innych ewentualnych istotnych poszlak wskazujących na brak szczegółowego charakteru dochodzenia prowadzonego w pierwszym państwie członkowskim, okoliczność, że oskarżony nie został przesłuchany w charakterze podejrzanego.

60

W świetle powyższego na zadane pytania należy udzielić następującej odpowiedzi: zasadę ne bis in idem ustanowioną w art. 54 KWUS, w świetle art. 50 karty praw podstawowych, należy interpretować w ten sposób, że za prawomocny wyrok w rozumieniu tych artykułów należy uznać orzeczenie uniewinniające oskarżonego wydane w pierwszym państwie członkowskim w następstwie postępowania przygotowawczego dotyczącego zasadniczo czynów korupcyjnych, gdy wobec tego oskarżonego w drugim państwie członkowskim toczy się nowe postępowanie karne o te same czyny i gdy:

przy założeniu, że brak przesłuchania oskarżonego przez prokuraturę pierwszego państwa członkowskiego może zostać uwzględniony przez prokuraturę drugiego państwa członkowskiego wśród innych ewentualnych istotnych poszlak wskazujących na brak szczegółowego postępowania przygotowawczego w pierwszym państwie członkowskim, pod warunkiem jednak, że zostanie wykazane, iż w okolicznościach danej sprawy na prokuraturze pierwszego państwa członkowskiego spoczywał racjonalny obowiązek podjęcia czynności dochodzeniowych zapewniających skuteczne przesłuchanie tego oskarżonego, które w sposób oczywisty mogło dostarczyć nowych faktów lub dowodów mogących w znacznej mierze podać w wątpliwość zasadność orzeczenia uniewinniającego.

61

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Zasadę ne bis in idem ustanowioną w art. 54 Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, podpisanej w Schengen w dniu 19 czerwca 1990 r., która weszła w życie w dniu 26 marca 1995 r., w świetle art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej,

należy interpretować w ten sposób, że

za prawomocny wyrok w rozumieniu tych artykułów należy uznać orzeczenie uniewinniające oskarżonego wydane w pierwszym państwie członkowskim w następstwie postępowania przygotowawczego dotyczącego zasadniczo czynów korupcyjnych, gdy wobec tego oskarżonego w drugim państwie członkowskim toczy się nowe postępowanie karne o te same czyny i gdy:

przy założeniu, że brak przesłuchania oskarżonego przez prokuraturę pierwszego państwa członkowskiego może zostać uwzględniony przez prokuraturę drugiego państwa członkowskiego wśród innych ewentualnych istotnych poszlak wskazujących na brak szczegółowego postępowania przygotowawczego w pierwszym państwie członkowskim, pod warunkiem jednak, że zostanie wykazane, iż w okolicznościach danej sprawy na prokuraturze pierwszego państwa członkowskiego spoczywał racjonalny obowiązek podjęcia czynności dochodzeniowych zapewniających skuteczne przesłuchanie tego oskarżonego, które w sposób oczywisty mogło dostarczyć nowych faktów lub dowodów mogących w znacznej mierze podać w wątpliwość zasadność orzeczenia uniewinniającego.