Sprawa T‑415/21

Banca Popolare di Bari SpA

przeciwko

Komisji Europejskiej

Wyrok Sądu (czwarta izba w składzie powiększonym) z dnia 20 grudnia 2023 r.

Odpowiedzialność pozaumowna – Pomoc państwa – Pomoc przyznana przez władze włoskie Banca Tercas – Decyzja uznająca pomoc za niezgodną z rynkiem wewnętrznym – Przedawnienie – Szkoda ciągła – Częściowa niedopuszczalność – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej mającej na celu przyznanie uprawnień jednostkom – Związek przyczynowy

Skarga o odszkodowanie i zadośćuczynienie – Termin przedawnienia – Rozpoczęcie biegu terminu – Szkoda o charakterze ciągłym – Przerwanie biegu przedawnienia – Przedawnienie mające zastosowanie do okresu poprzedzającego o więcej niż pięć lat datę aktu przerywającego bieg terminu przedawnienia

(art. 340 akapit drugi TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 46, art. 53 akapit pierwszy)

(zob. pkt 28–54, 67)
Skarga o odszkodowanie i zadośćuczynienie – Termin przedawnienia – Rozpoczęcie biegu terminu – Szkoda niemająca charakteru ciągłego – Data, którą należy wziąć pod uwagę – Data wystąpienia szkodliwych skutków aktu wobec danej osoby

(art. 340 akapit drugi TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 46, art. 53 akapit pierwszy)

(zob. pkt 57–66)
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Przesłanki kumulatywne – Niespełnienie jednej z przesłanek – Oddalenie skargi o odszkodowanie i zadośćuczynienie w całości

(art. 340 akapit drugi TFUE)

(zob. pkt 70–72)
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom – Norma prawna przyznająca uprawnienia jednostkom – Pojęcie – Artykuł 107 ust. 1 TFUE – Włączenie – Zasada dobrej administracji – Włączenie

(art. 107 ust. 1, art. 108 ust. 3, art. 340 akapit drugi TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41)

(zob. pkt 75, 80–100)
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Wystarczająco istotne naruszenie prawa Unii – Wymóg oczywistego i poważnego przekroczenia przez instytucje granic ich uprawnień dyskrecjonalnych – Decyzja Komisji stwierdzająca błędnie istnienie pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym i nakazująca jej odzyskanie – Szczególnie złożony kontekst prawny i faktyczny – Brak wystarczająco istotnego naruszenia

(art. 340 akapit drugi TFUE)

(zob. pkt 103–125)
Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Ciężar dowodu – Decyzja Komisji stwierdzająca błędnie istnienie pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym i nakazująca jej odzyskanie – Szkody wynikające z utraty zaufania klientów przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy – Utrata zaufania spowodowana wieloma czynnikami – Brak bezpośredniego związku przyczynowego między podnoszonymi szkodami a zachowaniem Komisji

(art. 340 akapit drugi TFUE)

(zob. pkt 132–153, 155–161)

Streszczenie

W 2013 r. włoski bank Banca Popolare di Bari SpA (BPB) wyraził zainteresowanie subskrypcją podwyższenia kapitału innego włoskiego banku Banca Tercas (zwanego dalej „Tercas”), objętego zarządem nadzwyczajnym od 2012 r. To wyrażone przez BPB zainteresowanie subskrypcją podwyższonego kapitału zostało jednak uzależnione od spełnienia warunku, że Fondo Interbancario di Tutela dei Depositi (międzybankowy fundusz ochrony depozytów, zwany dalej „FITD”) pokryje w całości deficyt majątkowy tego Tercas.

W 2014 r., za zgodą banku centralnego Republiki Włoskiej, FITD podjął interwencję na rzecz Tercas, pokrywając jego ujemny kapitał własny i udzielając mu dwóch gwarancji. Następnie BPB subskrybował dwa podwyższenia kapitału Tercas.

Decyzją z dnia 23 grudnia 2015 r. ( 1 ) (zwaną dalej „decyzją Tercas”) Komisja Europejska uznała, że wyżej wymieniona interwencja FITD na rzecz Tercas, należącego w całości do BPB od dnia 1 października 2014 r., stanowi pomoc państwa niezgodną z rynkiem wewnętrznym w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, którą Republika Włoska powinna odzyskać od beneficjenta.

Niemniej w wyroku Sądu z dnia 19 marca 2019 r. ( 2 ), utrzymanym w mocy w postępowaniu odwoławczym ( 3 ), stwierdzono nieważność decyzji Tercas ze względu na naruszenie art. 107 ust. 1 TFUE.

Pismem z dnia 28 kwietnia 2021 r. BPB wniósł do Komisji o naprawienie szkód, jakie miały zostać poniesione w wyniku decyzji Tercas, szacując tę szkodę na 228 mln EUR. Ponieważ Komisja oddaliła ten wniosek, BPB wniósł skargę o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej Unii na podstawie art. 340 akapit drugi TFUE.

Na poparcie tej skargi BPB twierdził, że decyzja Tercas doprowadziła do osłabienia zaufania klientów do niego, co spowodowało utratę depozytów i klientów (utracone korzyści), naruszenie jego reputacji (krzywda), jak również koszty związane ze środkami łagodzącymi negatywne skutki tej decyzji (rzeczywista szkoda).

Oddalając tę skargę, Sąd wyjaśnił przesłanki powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii z powodu błędnego zastosowania przez Komisję przepisów w dziedzinie pomocy państwa.

Ocena Sądu

Ponieważ Komisja powołała się na upływ pięcioletniego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 46 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zwanego dalej „statutem Trybunału”) w odniesieniu do występowania z roszczeniami przeciwko Unii w zakresie odpowiedzialności pozaumownej ( 4 ), Sąd przypomniał, że bieg tego terminu rozpoczyna się dopiero w chwili, gdy podlegająca naprawieniu szkoda rzeczywiście wystąpiła.

Zauważywszy, że żądanie odszkodowania skierowane do Komisji pismem z dnia 28 kwietnia 2021 r. stanowi akt przerywający bieg przedawnienia, Sąd podkreślił ponadto, że w przypadku szkody o charakterze ciągłym termin przedawnienia stosuje się do okresu poprzedzającego o więcej niż pięć lat datę aktu przerywającego bieg przedawnienia, i nie ma on wpływu na ewentualne prawa powstałe w okresach późniejszych.

W tym względzie Sąd uściślił, że podnoszone szkody majątkowe wynikające zarówno z utraty depozytów bezpośrednich, jak i z utraty klientów przez BPB mają charakter ciągły, ponieważ kumulowały się i odnawiały się od momentu wydania decyzji Tercas. Podnoszona krzywda wynikająca z naruszenia reputacji BPB ma również charakter ciągły, gdyż ma swoje źródło w decyzji Tercas, która najpierw została przyjęta i podana do wiadomości publicznej w komunikacie prasowym, a następnie została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

Wynika z tego, że żądanie odszkodowawcze BPB nie uległo przedawnieniu w zakresie, w jakim dotyczy ono naprawienia szkód wynikających z utraty depozytów bezpośrednich i klientów oraz naruszenia reputacji tego banku, poniesionych po dniu 28 kwietnia 2016 r., czyli w okresie poprzedzającym o mniej niż pięć lat wniosek o odszkodowanie złożony w dniu 28 kwietnia 2021 r.

Co się tyczy podnoszonej rzeczywistej szkody polegającej na dodatkowych kosztach poniesionych przez BPB w związku ze środkami łagodzącymi negatywne skutki decyzji Tercas, Sąd wykluczył ciągły charakter szeregu podnoszonych z tego tytułu szkód, ponieważ miały one rzeczywiście miejsce w określonej dacie, a ich wysokość nie wzrastała proporcjonalnie do czasu, który upływał.

Co do istoty sprawy Sąd przypomniał na wstępie, że powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii jest uzależnione od łącznego spełnienia trzech przesłanek, a mianowicie wystarczająco istotnego naruszenia normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom, rzeczywistego charakteru szkody oraz istnienia bezpośredniego związku przyczynowego między naruszeniem a poniesioną szkodą.

W odniesieniu do pierwszej z tych przesłanek Sąd zauważył, po pierwsze, że błąd w zastosowaniu art. 107 ust. 1 TFUE popełniony przez Komisję w decyzji Tercas stanowi naruszenie normy prawnej mającej na celu przyznanie uprawnień jednostkom takim jak BPB. Artykuł 107 ust. 1 TFUE – w zakresie, w jakim zawiera definicję pojęcia pomocy państwa niezgodnej z rynkiem wewnętrznym w celu zapewnienia uczciwej konkurencji między przedsiębiorstwami z państw członkowskich – ma bowiem na celu ochronę interesów jednostek, a w szczególności przedsiębiorstw. Ponadto stosowanie pojęcia pomocy, o którym mowa w art. 107 ust. 1 TFUE, jest ściśle związane ze stosowaniem art. 108 ust. 3 TFUE, który ustanawia obowiązek zgłoszenia środków pomocy i zakaz ich wprowadzania w życie przed zakończeniem przez Komisję postępowania w sprawie uprzedniej kontroli. Ponieważ to ostatnie postanowienie wywiera bezpośredni skutek, jednostki mogą się na nie powoływać w celu dochodzenia swoich praw wynikających z jego stosowania. To właśnie do celów stosowania pojęcia pomocy przewidzianego w art. 107 ust. 1 TFUE w art. 108 TFUE przyznano Komisji uprawnienie do wydawania rozstrzygnięć w przedmiocie zgodności pomocy państwa z rynkiem wewnętrznym. Ponadto zastosowanie art. 107 ust. 1 TFUE przez Komisję może zostać zakwestionowane przed sądami Unii przez beneficjentów pomocy, ich konkurentów oraz państwa członkowskie.

W odniesieniu do istnienia wystarczająco istotnego naruszenia Sąd wskazał, że po pierwsze, orzecznictwo uwzględnia między innymi złożoność sytuacji, które podlegają uregulowaniu, trudności w stosowaniu lub wykładni aktów prawnych, a szczególnie zakres uznania, jakim dysponuje organ wydający kwestionowany akt. W sytuacji gdy dana instytucja dysponuje szerokim zakresem uznania, kryterium rozstrzygającym do ustalenia istnienia takiego naruszenia jest kryterium oczywistego i poważnego naruszenia przez daną instytucję granic przysługującego jej uznania.

W świetle tych kryteriów Sąd zauważył, że naruszenie art. 107 ust. 1 TFUE popełnione przez Komisję w decyzji Tercas, mimo że zostało stwierdzone w wyrokach Sądu i Trybunału, nie jest automatycznie z tego względu wystarczająco istotne. Przypomniawszy, że błąd popełniony przez Komisję dotyczył analizy okoliczności uwzględnionych w celu wykazania udziału włoskich władz publicznych w interwencji FITD, Sąd podkreślił ponadto, że Komisja musiała zastosować pojęcie pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE w szczególnie złożonym kontekście prawnym i faktycznym. Fakt, że w tych okolicznościach Komisja nie wykazała w sposób wymagany prawem możliwości przypisania interwencji FITD państwu, nie jest jednak wystarczający, aby zakwalifikować ten błąd jako oczywiste i poważne naruszenie granic uznania przysługującego Komisji. Komisja nie popełniła zatem wystarczająco istotnego naruszenia art. 107 ust. 1 TFUE.

Sąd zbadał następnie przesłankę dotyczącą istnienia bezpośredniego związku przyczynowego między naruszeniem przez Komisję art. 107 ust. 1 TFUE a podnoszoną przez BPB szkodą. W tym względzie zauważył on, że nawet jeśli decyzja Tercas mogła odegrać pewną rolę w procesie utraty zaufania klientów BPB, utrata ta została również wywołana przez inne czynniki, w związku z czym wspomnianej decyzji nie można uznać za decydującą i bezpośrednią przyczynę podnoszonej szkody. Wobec tego BPB nie wykazał istnienia związku przyczynowego między zarzucanym Komisji bezprawnym zachowaniem a podnoszoną szkodą.

W odniesieniu do nieprzedawnionych szkód, w związku z którymi BPB domaga się odszkodowania, Sąd doszedł zatem do wniosku, że przesłanki powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii dotyczące, po pierwsze, istnienia wystarczająco istotnego naruszenia, a po drugie, istnienia związku przyczynowego między zarzucanym zachowaniem a podnoszoną szkodą nie zostały spełnione.

W związku z tym skarga BPB podlega oddaleniu bez konieczności badania przesłanki powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii dotyczącej rzeczywistego charakteru szkody.

( 1 ) Decyzja Komisji (UE) 2016/1208 z dnia 23 grudnia 2015 r. w sprawie pomocy państwa SA.39451 (2015/C) (ex 2015/NN) wdrożonej przez Włochy na rzecz Banca Tercas (Dz.U. 2016, L 203, s. 1).

( 2 ) Wyrok z dnia 19 marca 2019 r., Włochy i in./Komisja (T‑98/16, T‑196/16 i T‑198/16; EU:T:2019:167).

( 3 ) Wyrok z dnia 2 marca 2021 r., Komisja/Włochy i in. (C‑425/19 P, EU:C:2021:154).

( 4 ) Zgodnie z art. 53 akapit pierwszy statutu Trybunału art. 46 tego statutu ma zastosowanie do postępowania przed Sądem.