–

w imieniu SP i CI – L. Riedl, advokát,

–

w imieniu Všeobecná úverová banka a.s. – M. Hrbek, advokát,

–

w imieniu rządu słowackiego – B. Ricziová, a następnie E.V. Drugda, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – G. Goddin, R. Lindenthal i N. Ruiz García, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) w związku z jej art. 7 i 38, dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29), art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.U. 2005, L 149, s. 22), art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66; sprostowanie – Dz.U. 2011, L 234, s. 46), zmienionej dyrektywą Komisji 2011/90/UE z dnia 14 listopada 2011 r. (Dz.U. 2011, L 296, s. 35) (zwanej dalej „dyrektywą 2008/48”), a także zasady skuteczności.

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między SP i CI a bankiem Všeobecná úverová banka a.s. (zwanym dalej „VÚB”), dotyczącego wstrzymania pozasądowego wykonywania prawa zastawu na nieruchomości w postaci lokalu mieszkalnego SP i CI, zabezpieczającego umowę kredytu zawartą między nimi a VÚB.

3

Motywy trzynasty i szesnasty dyrektywy 93/13 stanowią:

„zakłada się, iż obowiązujące w państwach członkowskich przepisy ustawowe i wykonawcze, które bezpośrednio lub pośrednio ustalają warunki umów konsumenckich, nie zawierają nieuczciwych warunków; w związku z tym nie wydaje się konieczne rozpatrywanie warunków umowy, które są zgodne z obowiązującymi przepisami ustawowymi lub wykonawczymi oraz zgodne z zasadami lub postanowieniami konwencji międzynarodowych, których stronami są państwa członkowskie lub Wspólnota; użyte w art. 1 ust. 2 sformułowanie »[bezwzględnie] obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze« obejmuje również zasady, które zgodnie z prawem będą stosowane między umawiającymi się stronami z zastrzeżeniem, że nie dokonano żadnych innych uzgodnień;

[…]

ocena nieuczciwego charakteru warunków umowy, zgodnie z wybranymi ogólnymi kryteriami, zwłaszcza w przypadku działalności dotyczącej sprzedaży lub dostaw o charakterze publicznym, zapewniającej usługi o charakterze powszechnym, przy uwzględnieniu solidarności między użytkownikami, mus[i] być uzupełnion[a] środkami umożliwiającymi dokonanie ogólnej oceny różnych interesów; stanowi to wymóg działania w dobrej wierze; przy dokonywaniu oceny działania w dobrej wierze będzie brana pod uwagę zwłaszcza siła pozycji przetargowej stron umowy, a w szczególności czy konsument był zachęcany do wyrażenia zgody na warunki umowy i czy towary lub usługi były sprzedane lub dostarczone na specjalne zamówienie konsumenta; sprzedawca lub dostawca spełnia wymóg działania w dobrej wierze, jeżeli traktuje on drugą stronę umowy w sposób sprawiedliwy i słuszny, należycie uwzględniając jej prawnie uzasadnione roszczenia”.

4

Zgodnie z art. 1 tej dyrektywy:

„1.   Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do nieuczciwych warunków umownych w umowach zawieranych pomiędzy sprzedawcą lub dostawcą a konsumentem.

2.   Warunki umowy odzwierciedlające [bezwzględnie] obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze oraz postanowienia lub zasady konwencji międzynarodowych, których stroną są państwa członkowskie lub Wspólnota, zwłaszcza w dziedzinie transportu, nie będą podlegały przepisom niniejszej dyrektywy”.

5

Artykuł 3 ust. 1 rzeczonej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, uznaje się za nieuczciwe, jeśli stoją[c] w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.

6

Artykuł 4 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:

„Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna”.

7

Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi:

„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.

8

Zgodnie z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy:

„Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami”.

9

Artykuł 3 dyrektywy 2005/29, zatytułowany „Zakres stosowania”, w ust. 1 przewiduje:

„Niniejszą dyrektywę stosuje się do nieuczciwych praktyk handlowych w rozumieniu art. 5, stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów przed zawarciem transakcji handlowej dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania oraz po jej zawarciu”.

10

Motyw 10 dyrektywy 2008/48 ma następujące brzmienie:

„Definicje zawarte w niniejszej dyrektywie określają zakres harmonizacji. Obowiązki państw członkowskich związane z wprowadzaniem w życie przepisów niniejszej dyrektywy powinny zatem być ograniczone do takiego zakresu, jaki wyznaczają te definicje. Niniejsza dyrektywa nie powinna jednak naruszać możliwości stosowania przez państwa członkowskie, zgodnie z prawem wspólnotowym, przepisów niniejszej dyrektywy w dziedzinach, które nie są objęte zakresem jej zastosowania […]”.

11

Zgodnie z art. 2 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy:

„Niniejszej dyrektywy nie stosuje się do:

12

Paragraf 53 zákon č. 40/1964 Občiansky zákonník (ustawy nr 40/1964 kodeks cywilny), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „kodeksem cywilnym”), reguluje nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich. Jego ust. 9 stanowi:

„W przypadku świadczenia z umowy konsumenckiej, które ma być spełniane w ratach, przedsiębiorca może skorzystać z prawa zgodnie z § 565 najwcześniej po upływie trzech miesięcy od zaistnienia opóźnienia w płatności raty i gdy jednocześnie uprzedził konsumenta w terminie nie krótszym niż 15 dni o skorzystaniu z tego prawa”.

13

Paragraf 54 ust. 1 kodeksu cywilnego stanowi:

„Postanowienia umowne określone w umowie konsumenckiej nie mogą odchodzić od przepisów niniejszej ustawy na niekorzyść konsumenta. W szczególności konsument nie może zrzec się z góry praw przyznanych mu na mocy niniejszej ustawy lub na mocy szczególnych przepisów chroniących konsumenta ani w inny sposób pogorszyć swojej sytuacji umownej”.

14

Zgodnie z § 151j ust. 1 tego kodeksu:

„Jeśli wierzytelność zabezpieczona prawem zastawniczym nie została należycie i terminowo spełniona, wierzyciel zabezpieczony zastawniczo może rozpocząć wykonywanie prawa zastawniczego. W ramach wykonywania prawa zastawniczego wierzyciel zabezpieczony zastawniczo może zaspokoić się w sposób określony w umowie albo przez sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia w drodze licytacji zgodnie z odrębną ustawą […], albo domagać się zaspokojenia w drodze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia zgodnie z odrębnymi ustawami […], jeżeli przepisy niniejszej ustawy lub ustaw odrębnych nie stanowią inaczej”.

15

Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że przepis ten zawiera przypisy: pierwszy przypis, po zwrocie „zgodnie z odrębną ustawą”, który odsyła do zákon č. 527/2002 Z. z. o dobrovoľných dražbách a o doplnení zákona Slovenskej národnej rady č. 323/1992 Zb. o notároch a notárskej činnosti (Notársky poriadok) v znení neskorších predpisov [ustawy nr 527/2002 o dobrowolnych licytacjach, uzupełniającej ustawę słowackiej rady krajowej nr 323/1992 o notariacie (ordynację notarialną), z późniejszymi zmianami (zwanej dalej „ustawą o dobrowolnych licytacjach”)], oraz drugi przypis, zawarty po zwrocie „zgodnie z odrębnymi ustawami”, który odsyła do zákon 160/2015 Z. z. Civilný sporový poriadok (ustawy nr 160/2015 kodeks postępowania cywilnego) i do zákon č. 233/1995 Z. z. Exekučný poriadok (ustawy nr 233/1995 kodeks postępowania egzekucyjnego, zwanej dalej „kodeksem postępowania egzekucyjnego”).

16

Paragraf 151m kodeksu cywilnego przewiduje:

(1)   Wierzyciel zabezpieczony zastawniczo może sprzedać przedmiot zabezpieczenia w sposób określony w umowie o ustanowienie prawa zastawniczego albo w drodze licytacji nie wcześniej niż po upływie 30 dni od dnia powiadomienia o rozpoczęciu wykonywania prawa zastawniczego osoby udzielającej zabezpieczenia oraz dłużnika, jeżeli osoba dłużnika nie jest tożsama z osobą udzielającą zabezpieczenia, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Jeżeli prawo zastawnicze jest wpisane do rejestru praw zastawniczych i dzień wpisu rozpoczęcia wykonywania prawa zastawniczego w rejestrze praw zastawniczych jest późniejszy niż dzień powiadomienia o rozpoczęciu wykonywania prawa zastawniczego osoby udzielającej zabezpieczenia oraz dłużnika, w sytuacji gdy osoba dłużnika nie jest tożsama z osobą udzielającą zabezpieczenia, 30‑dniowy termin zaczyna bieg od dnia wpisu rozpoczęcia wykonywania prawa zastawniczego do rejestru praw zastawniczych.

(2)   Po powiadomieniu o rozpoczęciu wykonywania prawa zastawniczego osoba udzielająca zabezpieczenia oraz wierzyciel zabezpieczony zastawniczo mogą postanowić, że wierzyciel zabezpieczony zastawniczo jest uprawniony do sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia w sposób określony w umowie o ustanowienie prawa zastawniczego albo w drodze licytacji jeszcze przed upływem terminu przewidzianego w ust. 1.

(3)   Wierzyciel zabezpieczony zastawniczo, który rozpoczął wykonywanie prawa zastawniczego w celu zaspokojenia swojej wierzytelności w sposób uzgodniony w umowie o ustanowienie prawa zastawniczego, może w każdym czasie w trakcie wykonywania prawa zastawniczego zmienić sposób wykonywania prawa zastawniczego i sprzedać przedmiot zabezpieczenia na licytacji albo domagać się zaspokojenia poprzez sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia zgodnie z odrębnymi przepisami. Wierzyciel zabezpieczony zastawniczo powinien poinformować osobę udzielającą zabezpieczenia o zmianie sposobu wykonywania prawa zastawniczego”.

17

Artykuł 565 tego kodeksu ma następujące brzmienie:

„W przypadku świadczenia spełnianego w ratach wierzyciel może żądać zapłaty całej wierzytelności z powodu nieuiszczenia którejkolwiek z rat wyłącznie wtedy, gdy zostało to uzgodnione albo ustalone w orzeczeniu. Wierzyciel może jednak skorzystać z tego uprawnienia najpóźniej do dnia upływu terminu płatności najbliższej kolejnej raty”.

18

Paragraf 63 ust. 3 kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że sprzedaż nieruchomości w drodze egzekucji może mieć miejsce jedynie wyjątkowo, po uzyskaniu zgody sądu, jeżeli przeciwko danej osobie toczą się różne postępowania egzekucyjne związane z długami, których łączna kwota przekracza 2000 EUR, a komornik sądowy wykaże, że dług nie może być egzekwowany w inny sposób.

19

Paragraf 16 ustawy o dobrowolnych licytacjach przewiduje w ust. 1, że sprzedaż w drodze dobrowolnej licytacji może nastąpić wyłącznie na podstawie umowy zawartej pomiędzy wnioskodawdcą licytacji a organizatorem licytacji.

20

Na mocy § 17 ustawy o dobrowolnych licytacjach organizator licytacji ogłasza sprzedaż poprzez publikację zawiadomienia o licytacji. Jeżeli przedmiotem licytacji jest lokal mieszkalny, budynek mieszkalny, inna nieruchomość, przedsiębiorstwo lub część przedsiębiorstwa bądź w sytuacji gdy najniższa oferta przewyższa kwotę 16550 EUR, organizator licytacji publikuje zawiadomienie o licytacji w wykazie licytacji publicznych co najmniej 30 dni przed jej rozpoczęciem. Przekazuje on również bez zbędnej zwłoki zawiadomienie o licytacji do właściwego ministerstwa w celu publikacji w monitorze gospodarczym, a także wnioskodawcy licytacji, dłużnikowi wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo oraz właścicielowi rzeczy będącej przedmiotem licytacji, jeśli nie jest nim dłużnik.

21

Paragraf 21 ust. 2 rzeczonej ustawy stanowi:

„W sytuacji gdy ważność umowy o ustanowienie prawa zastawniczego jest podważana lub zostały naruszone przepisy niniejszej ustawy, osoba, która twierdzi, że miało to niekorzystny wpływ na jej prawa, może domagać się, aby sąd stwierdził nieważność licytacji. Prawo domagania się stwierdzenia nieważności licytacji wygasa, jeżeli nie jest dochodzone w terminie trzech miesięcy od dnia udzielenia przybicia, chyba że przyczyny nieważności licytacji są związane z popełnieniem czynu zabronionego, a jednocześnie przedmiotem licytacji był dom lub lokal mieszkalny, w którym w momencie udzielenia przybicia poprzedni właściciel przedmiotu licytacji był zameldowany na pobyt stały zgodnie z odrębnymi przepisami; w tym przypadku można domagać się stwierdzenia nieważności licytacji także po upływie tego terminu […]”.

22

W dniu 9 lutego 2012 r. VÚB przyznał skarżącym w postępowaniu głównym, SP i CI, kredyt konsumencki podlegający spłacie w okresie 20 lat, zabezpieczony prawem zastawu na nieruchomości, jaką stanowił dom rodzinny, w którym zamieszkiwali skarżący w postępowaniu głównym i inne osoby (zwany dalej „odnośną umową kredytu”).

23

Przed tą datą od 2004 r. skarżący w postępowaniu głównym zawarli szereg innych umów kredytu konsumenckiego z Consumer Finance Holding a.s. (zwaną dalej „CFH”), z którą VÚB był wówczas powiązany gospodarczo. Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że VÚB wykorzystał niemal całość kwoty przyznanej SP i CI z tytułu odnośnej umowy kredytu na pokrycie kredytów przyznanych przez CFH, których nie byli oni w stanie spłacić. Ponadto, również przed zawarciem odnośnej umowy kredytu, VÚB udzielił im kilku kredytów konsumenckich, co do których jednostronnie określał wysokość zadłużenia, a które bank ten wykorzystał również w dużej części na spłatę długów i kosztów wynikających z wcześniejszych kredytów przyznanych SP i CI przez niego samego lub przez CFH.

24

W styczniu 2013, w okresie krótszym niż rok po zawarciu odnośnej umowy kredytu, z uwagi na to, że skarżący w postępowaniu głównym zalegali z płatnością, VÚB zażądał zwrotu wszystkich należnych kwoty z tytułu tej umowy na podstawie warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności zawartego w tej umowie (zwanego dalej „warunkiem dotyczącym wcześniejszej wymagalności”). W kwietniu 2013 r. VÚB zawiadomił SP i CI o swym zamiarze wykonania prawa zastawu w drodze „dobrowolnej” licytacji nieruchomości będącej przedmiotem zabezpieczenia, to znaczy w drodze licytacji pozasądowej.

25

Ten rodzaj licytacji pozasądowej, jak wynika z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jest przeprowadzany przez osoby prywatne. Po jednostronnym określeniu przez wierzyciela kwoty roszczenia organizator licytacji dokonuje sprzedaży danej nieruchomości bez jakiegokolwiek postępowania sądowego i bez uprzedniego zbadania przez sąd zasadności kwoty roszczenia czy też proporcjonalności sprzedaży względem tej kwoty. Pomimo braku zgody konsumentów ustawa określa tę licytację jako „dobrowolną”. Wierzyciel może wszcząć sprzedaż w drodze dobrowolnej licytacji 30 dni od powiadomienia o rozpoczęciu wykonywania prawa zastawniczego.

26

Skarżący w postępowaniu głównym wnieśli do Okresný súd Prešov (sądu rejonowego w Preszowie, Słowacja) powództwo o wstrzymanie tej licytacji domu rodzinnego. Ten sąd pierwszej instancji oddalił powództwo w pierwszym wyroku, który został następnie potwierdzony po ponownym rozpoznaniu sprawy, mimo uchylenia go przez Krajský súd v Prešove (sąd okręgowy w Preszowie, Słowacja). Zdaniem wskazanego sądu pierwszej instancji zgodnie z orzecznictwem Najvyšší súd Slovenskej republiky (sądu najwyższego Republiki Słowackiej) nie można wywnioskować z wyroku z dnia 10 września 2014 r., Kušionová (C‑34/13, EU:C:2014:2189), że przepisy dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie słowackim uregulowaniom, które umożliwiają przeprowadzenie pozasądowego postępowania egzekucyjnego w drodze dobrowolnej licytacji nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia ustanowionego przez konsumenta, nawet jeśli nieruchomość ta stanowi jego lokal mieszkalny, a zabezpieczona wierzytelność wynika z umowy zawierającej nieuczciwe warunki.

27

Skarżący w postępowaniu głównym wnieśli apelację od tego drugiego wyroku do Krajský súd v Prešove (sądu okręgowego w Preszowie), będącego sądem odsyłającym, wnosząc ponownie o wstrzymanie pozasądowej sprzedaży ich lokalu mieszkalnego, powołując się w szczególności na naruszenie ich praw jako konsumentów.

28

Zdaniem sądu odsyłającego ochrona przed nieproporcjonalną ingerencją w prawa konsumentów, w tym prawo do ich lokalu mieszkalnego, jest szczególnie ważna przed przeprowadzeniem licytacji rzeczy. Słowackie prawo materialne nie przewiduje żadnej innej możliwości ochrony ex ante co oznacza, iż konsumenci w razie dobrowolnej licytacji ich lokalu mieszkalnego mogliby wyłącznie wnieść powództwo o wstrzymanie tej licytacji.

29

Sąd ten dodaje, że w niniejszej sprawie odnośna umowa kredytu miała obowiązywać 20 lat, a VÚB zastosował warunek dotyczący wcześniejszej wymagalności po niecałym roku od zawarcia tej umowy z uwagi na zwłokę w płatności kwoty 1106,50 EUR. Wartość domu rodzinnego będącego przedmiotem pozasądowej sprzedaży była 30 razy wyższa od kwoty, z uwagi na którą VÚB stwierdził stan wcześniejszej wymagalności i przystąpił do wykonania prawa zastawu.

30

Sąd odsyłający wyjaśnia, że zgodnie z prawem słowackim zastosowanie warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności jest uzależnione wyłącznie od jednej przesłanki, a mianowicie trzymiesięcznej zwłoki w płatnościach, oraz od zachowania przez kredytodawcę dodatkowego terminu piętnastu dni.

31

Te uregulowania, podobnie jak orzecznictwo Najvyšší súd Slovenskej republiky (sądu najwyższego Republiki Słowackiej) wskazane w pkt 26 niniejszego wyroku, mogą być zatem sprzeczne z prawem Unii, a w szczególności z zasadą proporcjonalności, gdyż umożliwiają one sprzedaż rzeczy, jaką stanowi lokal mieszkalny konsumenta, nawet w razie nieznacznego naruszenia umowy.

32

Ponadto, zdaniem sądu odsyłającego, niezależnie od ochrony, jaką zapewniają art. 7, 38 i 47 karty, dyrektywy 93/13 i 2005/29, a także zasada skuteczności, uregulowania krajowe dotyczące wykonywania prawa zastawniczego na nieruchomości w drodze dobrowolnej licytacji rzeczy, jaką stanowi lokal mieszkalny konsumenta, zgodnie z ich interpretacją dokonaną przez Najvyšší súd Slovenskej republiky (sąd najwyższy Republiki Słowackiej), nie przyznają dostatecznej wagi ochronie domu rodzinnego i nie uwzględniają innych sposobów realizacji zabezpieczenia. W praktyce przyznawanie kredytów konsumenckich wywołuje zatem bardzo niekorzystne skutki względem konsumentów i ich rodzin.

33

Co się tyczy stosowania dyrektywy 2005/29, sąd odsyłający uważa, że praktyka polegająca na przyznawaniu kredytu w celu spłaty długów wynikających z innego lub kilku innych wcześniejszych kredytów nie może być wyłączona z kontroli sądowej na mocy tej dyrektywy. Sąd odsyłający uważa, że okoliczności, w jakich doszło do zawarcia odnośnej umowy kredytu, stanowią nieuczciwe praktyki handlowe, które powinny wchodzić w zakres tej dyrektywy. Ponadto mimo iż nieuczciwe praktyki handlowe nie pociągają za sobą bezpośrednio nieważności odnośnego aktu prawnego, mają wpływ na ocenę uczciwości warunków umowy.

34

Co się tyczy stosowania dyrektywy 2008/48, sąd ten uważa, że kredyt udzielony w celu spłacenia zadłużenia wynikającego z wcześniejszych kredytów nie odpowiada ani jej celowi, ani nawet celowi dyrektywy, która ją poprzedzała.

35

Ponadto jakkolwiek umowy kredytu zabezpieczone hipoteką lub prawem na nieruchomości są wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 2008/48, w niniejszej sprawie odnośna umowa kredytu nie definiuje przedmiotu kredytu i odpowiada wymogom obowiązującym w odniesieniu do umów kredytu konsumenckiego. Ta umowa kredytu nie została zagwarantowana hipoteką ani nie miała na celu finanowania nabycia nieruchomości, lecz miała służyć zapewnieniu spłaty wcześniejszych kredytów konsumenckich. W tych okolicznościach istnieje ścisły związek miedzy tą umową kredytu a umowami kredytu konsumenckiego zawartymi uprzednio przez SP i CI, tak że sąd odsyłający zastanawia się, czy taka sytuacja wykracza poza zakres stosowania dyrektywy 2008/48.

36

Wreszcie w celu ustalenia dokładnej kwoty długu skarżących w postępowaniu głównym sąd odsyłający chciałby ustalić, czy podejście przyjęte przez Trybunał w wyroku z dnia 21 kwietnia 2016 r., Radlinger i Radlingerová (C‑377/14, EU:C:2016:283) ma zastosowanie w niniejszej sprawie.

37

W tych okolicznościach Krajský súd v Prešove (sąd okręgowy w Preszowie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

Na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze […]:

38

Pismem złożonym w sekretariacie Trybunału w dniu 22 lutego 2023 r., VÚB wniósł, tytułem żądania głównego, o stwierdzenie na podstawie art. 100 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, że Trybunał nie jest już właściwy do orzekania, gdyż spór w postępowaniu głównym stał się bezprzedmiotowy. Tytułem żądania ewentualnego VÚB wniósł o otwarcie ustnego etapu postępowania na nowo na podstawie art. 83 regulaminu postępowania.

39

Pismem złożonym w sekretariacie Trybunału w dniu 9 sierpnia 2023 r. VÚB ponownie wniósł o otwarcie ustnego etapu postępowania na nowo.

40

Co się tyczy w pierwszej kolejności żądania podniesionego tytułem głównym zawartego w piśmie złożonym w dniu 22 lutego 2023 r., VÚB stwierdza, że zrzekł się prawa zastawu na nieruchomości zabezpieczającego odnośną umowę kredytu ze skutkiem od dnia 14 lutego 2023 r., co oznacza, że spór w postępowaniu głównym stał się bezprzedmiotowy i nie jest już konieczne orzekanie w przedmiocie niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

41

Ponadto, pismem złożonym w sekretariacie Trybunału w dniu 21 kwietnia 2023 r., VÚB poinformował Trybunał, że zgodził się na przejęcie długu przez osobę trzecią, która spłaciła ten dług. Z tego również powodu spór w postępowaniu głównym stał się bezprzedmiotowy.

42

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się sąd krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny, a czego prawidłowość nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania, iż mają one znaczenie dla sprawy. Niemniej również zgodnie z utrwalonym orzecznictwem procedura przewidziana w art. 267 TFUE jest instrumentem współpracy pomiędzy Trybunałem i sądami krajowymi, dzięki któremu Trybunał dostarcza sądom krajowym elementów wykładni prawa Unii, które są niezbędne dla rozstrzygnięcia przedstawionych im sporów. Odesłanie prejudycjalne nie ma służyć wydawaniu opinii doradczych w przedmiocie pytań ogólnych i hipotetycznych, lecz ma być podyktowane potrzebą skutecznego rozstrzygnięcia sporu. Jeżeli zatem okaże się, że zadane pytanie w sposób oczywisty nie ma już znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu, Trybunał powinien orzec, że nie ma potrzeby orzekania w sprawie (zob. podobnie wyrok z dnia 24 listopada 2022 r., Banco Cetelem, C‑302/21, EU:C:2022:919, pkt 26, 27, 31, 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

43

W tym kontekście Trybunał w dniach 14 marca 2023 r. i 26 maja 2023 r. zwrócił się do sądu odsyłającego o udzielenie wyjaśnień w celu ustalenia, czy okoliczności powołane przez VÚB rzeczywiście prowadziły do zakończenia sporu w postępowaniu głównym oraz czy pytania przedłożone Trybunałowi były nadal konieczne do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym, a jeżeli tak, to z jakich powodów.

44

W pismach z dnia 5 kwietnia 2023 r. i 12 czerwca 2023 r. sąd odsyłający wskazał, że ani zrzeczenie się prawa zastawu na nieruchomości, ani przejecie długu nie doprowadziły do to tego, że spór w postępowaniu głównym stał się bezprzedmiotowy, a to z uwagi w istocie na to, że nie zostały spełnione przesłanki ważności przewidziane w tym celu w prawie krajowym. Po pierwsze, sąd ten precyzuje, że nie zatwierdził jednostronnego zrzeczenia się przez VÚB prawa zastawu, gdyż do wygaśnięcia takiego zabezpieczenia poprzez zrzeczenie się konieczna jest ugoda z dłużnikami. Po drugie, podkreśla on, że zgodnie z ustawodawstwem krajowym gdyby doszło do cesji wierzytelności VÚB, wszystkie prawa skarżących w postępowaniu głównym jako konsumentów zostałyby zachowane.

45

W świetle wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający należy uznać, że spór w postępowaniu głównym zachowuje swój przedmiot, a co za tym idzie przedłożone pytania mają nadal znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu. W rezultacie należy orzec w przedmiocie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

46

Co się tyczy, w drugiej kolejności, żądania otwarcia ustnego etapu postępowania na nowo, VÚB podnosi w istocie w swym żądaniu ewentualnym wniesionym do sekretariatu Trybunału w dniu 22 lutego 2023 r., że nie zgadza się z niektórymi wnioskami rzecznik generalnej, które oparte są na błędnych okolicznościach, co wiąże się z tym, iż należałoby wyjaśnić kontekst faktyczny lub prawny pytań prejudycjalnych. Ponadto VÚB kwestionuje w wielu aspektach wykładnię, jaką rzecznik generalna przyjęła w swej opinii w odniesieniu do dyrektyw, których dotyczą te pytania.

47

Pismem złożonym w sekretariacie Trybunału w dniu 9 sierpnia 2023 r., VÚB na poparcie swego żądania otwarcia ustnego etapu postępowania na nowo podniósł, po pierwsze, że w tym samym dniu wniósł on skargę do Ústavný súd Slovenskej republiky (trybunału konstytucyjnego Republiki Słowackiej) na orzeczenie sądu odsyłającego z dnia 12 czerwca 2023 r., mocą którego sąd ten oddalił jego wniosek o wycofanie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym mimo zrzeczenia się przez niego prawa zastawu oraz przejęcia długu, o których mowa w pkt 44 niniejszego wyroku. VÚB nie zwrócił się bowiem do tego sądu o wycofanie odesłania prejudycjalnego z uwagi na te czynności, ale o przekazanie Trybunałowi wszystkich okoliczności mogących mieć wpływ na przebieg postępowania prejudycjalnego, zgodnie z art. 100 § 2 regulaminu postępowania. Otóż to zrzeczenie się i to przejęcie długu stanowią jego zdaniem takie okoliczności.

48

Po drugie, VÚB uważa w istocie, że w sytuacji gdy informacje, którymi dysponuje Trybunał w odniesieniu do tego przejęcia i zrzeczenia się, nie pozwoliłyby mu na wydanie orzeczenia w przedmiocie niniejszego odesłania prejudycjalnego na podstawie art. 100 § 2 regulaminu postępowania, należałoby zarządzić otwarcie ustnego etapu postępowania na nowo w celu wyjaśnienie okoliczności, które uznaje on za istotne w tym względzie.

49

Na podstawie art. 83 regulaminu postępowania Trybunał może, w każdej chwili, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, postanowić o otwarciu ustnego etapu postępowania na nowo, w szczególności jeśli uzna, że okoliczności zawisłej przed nim sprawy nie są wystarczająco wyjaśnione, lub jeśli po zamknięciu ustnego etapu postępowania strona przedstawiła nowy fakt mogący mieć decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia Trybunału, lub też jeśli sprawa ma zostać rozstrzygnięta na podstawie argumentu, który nie był przedmiotem dyskusji między stronami lub podmiotami określonymi w art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

50

Należy na wstępie przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem okoliczność, że jedna ze stron sporu w postępowaniu głównym lub jedna z zainteresowanych stron nie zgadza się z opinią rzecznika generalnego, nie może sama w sobie stanowić uzasadnienia dla otwarcia ustnego etapu postępowania na nowo (zob. podobnie wyrok z dnia 16 lutego 2023 r., Gallaher, C‑707/20, EU:C:2023:101, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo).

51

Wynika stąd, że okoliczność, iż VÚB nie zgadza się z opinią rzecznik generalnej, nie może sama w sobie uzasadniać otwarcia ustnego etapu postępowania na nowo.

52

Ponadto Trybunał stwierdza, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznik generalnej, że w następstwie pisemnego etapu postępowania oraz przeprowadzonej przed Trybunałem rozprawy dysponuje wszystkimi informacjami koniecznymi do wydania wyroku w przedmiocie rozpatrywanego tu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

53

Strony sporu w postępowaniu głównym oraz zainteresowane podmioty uczestniczące w niniejszym postępowaniu, a w szczególności VÚB, mogli przedstawić zarówno w ramach pisemnego, jak i ustnego etapu postępowania okoliczności prawne i faktyczne, które uznali za istotne, w celu umożliwienia Trybunałowi udzielenia odpowiedzi na pytania przedłożone przez sąd odsyłający. Ponadto chociaż Trybunał wyraźnie zwrócił się podczas rozprawy o zajęcie stanowiska względem odpowiedzi udzielonych przez sąd odsyłający na pierwszy wniosek o przedstawienie wyjaśnień, skierowany do niego w dniu 7 czerwca 2022 r., który dotyczył w szczególności ram prawnych i faktycznych pytań prejudycjalnych, VÚB postanowił nie brać udziału w rozprawie. Co się tyczy zresztą zrzeczenia się prawa zastawu na nieruchomości oraz przejęcia długu i skutków tych czynności, dla celów stosowania art. 100 ust. 2 regulaminu postępowania należy stwierdzić, że okoliczności te nie mogą mieć wpływu na orzeczenie, jakie ma wydać Trybunał, ze względów przedstawionych w pkt 40–45 niniejszego wyroku.

54

Wreszcie wnioski o otwarcie ustnego etapu postępowania na nowo złożone przez VÚB nie zawierają żadnej nowej okoliczności faktycznej mogącej wywrzeć wpływ na orzeczenie, jakie ma wydać Trybunał.

55

W tych okolicznościach nie zachodzi potrzeba otwarcia ustnego etapu postępowania na nowo.

56

VÚB podnosi w istocie, że pytania prejudycjalne dotyczące wykładni dyrektywy 93/13 są niedopuszczalne z uwagi na to, że nie są przydatne do celów rozstrzygnięcia sporu i są hipotetyczne, gdyż nie mają żadnego związku z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym. W tym względzie twierdzi on w istocie, że skarżący w postępowaniu głównym systematycznie i w poważnym zakresie naruszali ciążące na nich zobowiązania umowne, tak że wykonanie prawa zastawu byłoby w każdym wypadku zgodne z testem proporcjonalności według kryteriów zawartych w wyroku z dnia 14 marca 2013 r., Aziz (C‑415/11, EU:C:2013:164, pkt 73).

57

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się do niego sąd krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny i czego prawidłowość nie podlega kontroli Trybunału, korzystają z domniemania, że mają znaczenie dla sprawy. Trybunał może odmówić wydania orzeczenia w przedmiocie pytania prejudycjalnego zadanego przez sąd krajowy, w rozumieniu art. 267 TFUE, w szczególności tylko w razie niespełnienia wymogów dotyczących treści wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym uregulowanych w art. 94 regulaminu postępowania przed Trybunałem lub też gdy jest oczywiste, że wykładnia lub ocena ważności normy prawa Unii, o którą wnioskuje sąd krajowy, nie ma żadnego związku z okolicznościami lub przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, lub gdy problem jest natury hipotetycznej (wyrok z dnia 20 października 2022 r., Koalitsia Demokratichna Bulgaria – Obedinenie, C‑306/21, EU:C:2022:813, pkt 27, i przytoczone tam orzecznictwo).

58

Tymczasem taki brak związku lub hipotetyczny charakter przedłożonych Trybunałowi pytań nie może być wykazany wyłącznie na podstawie twierdzenia VÚB, zgodnie z którym przystąpienie do wykonania prawa zastawu jest w niniejszym przypadku proporcjonalne. Jak zauważyła bowiem rzecznik generalna w pkt 49 opinii, pytania dotyczące wykładni dyrektywy 93/13 nie zmierzają do ustalenia, czy tak jest w rozpatrywanej sprawie, ale mają na celu ustalenie, czy sąd powinien zbadać proporcjonalność uprawnienia, jakie przyznaje wierzycielowi warunek dotyczący wcześniejszej wymagalności, w braku takiego obowiązku ustanowionego w przepisach krajowych lub w krajowym orzecznictwie.

59

Wykładnia przepisów dyrektywy 93/13, o dokonanie której wniesiono, jest zatem konieczna do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym, a pytania prejudycjalne nie są hipotetyczne. W konsekwencji pytania te są dopuszczalne.

60

Należy natomiast stwierdzić, że jak podnoszą rząd słowacki oraz Komisja Europejska, sąd odsyłający nie przedstawia informacji dotyczących prawa i stanu faktycznego, które wskazywałaby na związek przedłożonych pytań z dyrektywą 2005/29. Sąd odsyłający nie wyjaśnia bowiem związku, jaki miałby istnieć między zastosowaniem warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności a występowaniem nieuczciwych praktyk handlowych. Sąd ten nie precyzuje również, w jakim stopniu wykonanie prawa zastawu na nieruchomości w drodze dobrowolnej licytacji mogłoby stanowić nieuczciwą praktykę handlową, jak też powodu, dla którego wykładnia tej dyrektywy w tym kontekście miałaby być niezbędna do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym.

61

Należy zatem uznać, że wymogi przewidziane w art. 94 lit. c) regulaminu postepowania nie są spełnione i zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 57 niniejszego wyroku pytania prejudycjalne są niedopuszczalne w zakresie, w jakim dotyczą wykładni dyrektywy 2005/29.

62

Ponieważ pytanie pierwsze dotyczy zasadniczo zakresu kontroli sądowej przyznanego wierzycielowi uprawnienia do uznania całego kredytu za wymagalny na mocy warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności, należy na wstępie zbadać, czy w niniejszej sprawie warunek dotyczący wcześniejszej wymagalności objęty jest zakresem stosowania dyrektywy 93/13. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 2 tej dyrektywy warunki umowy odzwierciedlające bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze nie będą podlegały przepisom tej dyrektywy.

63

To wyłączenie stosowania reżimu dyrektywy 93/13, które rozciąga się na przepisy prawa krajowego regulujące stosunek umawiających się stron niezależnie od ich woli oraz na przepisy mające zastosowanie w braku odmiennych ustaleń stron, jest uzasadnione faktem, że w sposób uzasadniony można co do zasady przyjąć, iż prawodawca krajowy ustanowił równowagę pomiędzy ogółem praw i obowiązków stron niektórych umów, którą to równowagę prawodawca Unii miał wyraźnie zamiar zachować (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 czerwca 2021 r., Prima banka Slovensko, C‑192/20, EU:C:2021:480, pkt 32; z dnia 5 maja 2022 r., Zagrebačka banka, C‑567/20, EU:C:2022:352, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

64

Zastosowanie tego wyłączenia wymaga spełnienia dwóch przesłanek. Po pierwsze, warunek umowny musi odzwierciedlać przepis ustawowy lub wykonawczy, a po drugie, przepis ten musi mieć charakter bezwzględnie wiążący (wyroki: z dnia 10 września 2014 r., Kušionová, C‑34/13, EU:C:2014:2189, pkt 78; z dnia 3 marca 2020 r., Gómez del Moral Guasch, C‑125/18, EU:C:2020:138, pkt 31).

65

Trybunał orzekł, że aby stwierdzić, czy przesłanki te są spełnione, sąd krajowy musi ustalić, czy dany warunek umowny odzwierciedla przepisy prawa krajowego, które znajdują zastosowanie w sposób bezwzględnie wiążący wobec stron umowy niezależnie od ich wyboru, czy też przepisy mające charakter dyspozytywny, a więc mające zastosowanie w braku odmiennych ustaleń między stronami w tym zakresie (wyroki: z dnia 10 września 2014 r., Kušionová, C‑34/13, EU:C:2014:2189, pkt 79; z dnia 3 marca 2020 r., Gómez del Moral Guasch, C‑125/18, EU:C:2020:138, pkt 32; z dnia 5 maja 2022 r., Zagrebačka banka, C‑567/20, EU:C:2022:352, pkt 55).

66

W tym względzie do sądu krajowego należy sprawdzenie, czy dany warunek wchodzi w zakres stosowania art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 w świetle kryteriów określonych przez Trybunał, to znaczy poprzez uwzględnienie charakteru, ogólnej systematyki i postanowień rozpatrywanych umów kredytowych, a także ich kontekstu prawnego i faktycznego, przy czym sąd ten musi mieć na uwadze okoliczność, że w świetle celu ochrony konsumentów przyświecającego tej dyrektywie wyjątek ustanowiony w art. 1 ust. 2 tej dyrektywy podlega ścisłej wykładni (wyrok z dnia 5 maja 2022 r., Zagrebačka banka, C‑567/20, EU:C:2022:352, pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo).

67

W niniejszej spawie, z zastrzeżeniem ustaleń, jakich powinien dokonać sąd odsyłający, przepisy prawa krajowego, których dotyczy pytanie pierwsze, to znaczy § 53 ust. 9 i § 565 kodeksu cywilnego, znajdują odzwierciedlenie w warunku odnośnej umowy kredytu, to znaczy warunku dotyczącym wcześniejszej wymagalności. Sąd odsyłający zauważa w tym względzie, że warunek ten jest „w istocie kopią” tych przepisów.

68

Na mocy § 53 ust. 9 kodeksu cywilnego w razie umowy kredytu konsumenckiego spłacanego w ratach wierzyciel, zgodnie z § 565 tego kodeksu, może żądać zapłaty całej należności, jeżeli strony tak uzgodniły. Wierzyciel może skorzystać z tego uprawnienia najwcześniej po upływie trzech miesięcy od zaistnienia opóźnienia w płatności raty i gdy uprzedził konsumenta w terminie nie krótszym niż 15 dni.

69

W odpowiedzi na wniosek Trybunału o udzielenie wyjaśnień w tej kwestii sąd odsyłający wskazał, że rzeczone przepisy łącznie nie znajdują zastosowania automatycznie lub domyślnie w braku odmiennego porozumienia między stronami. Ponadto nawet jeśli strony w umowie kredytu przyznały wierzycielowi możliwość domagania się wcześniejszego zwrotu pożyczonej kwoty, nie jest on zobowiązany skorzystać z tego prawa. Sąd odsyłający twierdzi ponadto, że § 54 ust. 1 kodeksu cywilnego, który przewiduje w istocie, że postanowienia umowy zawartej z konsumentem nie mogą odbiegać od przepisów tego kodeksu ze szkodą dla konsumenta, nie nadaje przy tym bezwzględnego charakteru przepisom § 53 ust. 9 tego kodeksu, skoro ten pierwszy przepis umożliwia stronom odstąpienie od stosowania drugiego z nich, pod warunkiem że jest to z korzyścią dla konsumenta.

70

W związku z tym, z zastrzeżeniem ustaleń, jakich powinien dokonać sąd odsyłający, który jako jedyny jest właściwy do dokonania wykładni prawa krajowego, warunek dotyczący wcześniejszej wymagalności, umożliwiający wierzycielowi domaganie się wcześniejszego zwrotu całej pozostałej do spłacenia kwoty w razie naruszenia przez dłużnika jego zobowiązań umownych, nie powinien być uznany za „warunki umowy odzwierciedlające [bezwzględnie] obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze” w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13, gdyż jakkolwiek powtarza on przepisy krajowe przytoczone w pkt 68 niniejszego wyroku, to przepisy te nie są bezwzględnie wiążące, a zatem nie spełniają drugiej przesłanki wymaganej w tym art. 1 ust. 2, aby zastosować przewidziane w nim wyłączenie.

71

W tej sytuacji taki warunek jest w rezultacie objęty zakresem przepisów dyrektywy 93/13, zgodnie z ich wykładnią przyjętą przez Trybunał.

72

Co się tyczy istoty pytania, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Z tej perspektywy zadaniem Trybunału w danym wypadku jest przeformułowanie przedłożonych pytań i w tym kontekście dokonanie wykładni wszystkich przepisów prawa Unii, jakie są niezbędne sądom krajowym do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów, nawet jeżeli przepisy te nie są wyraźnie wskazane w pytaniach skierowanych do Trybunału przez te sądy (zob. podobnie w szczególności wyrok z dnia 4 października 2018 r., Kamenova, C‑105/17, EU:C:2018:808, pkt 21 i przytoczone tam orzecznictwo).

73

W zakresie, w jakim należy uznać, że poprzez swe pierwsze pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, w związku z art. 7 i 38 karty, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniom krajowym, na mocy których kontrola sądowa nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności zawartego w umowie kredytu konsumenckiego nie uwzględnia proporcjonalnego charakteru przyznanego przedsiębiorcy uprawnienia do skorzystania z prawa wynikającego z tego warunku, w świetle kryteriów związanych w szczególności z wagą naruszenia przez konsumenta jego zobowiązań umownych, takich jak kwota niezapłaconych rat w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i okresu obowiązywania umowy, a także z możliwością, iż stosowanie tego warunku prowadzi do tego, iż przedsiębiorca może przystąpić do odzyskania należnych kwot na podstawie tego warunku w drodze sprzedaży domu rodzinnego konsumenta, z pominięciem wszelkich postępowań sądowych.

74

W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że zważywszy na fakt, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 przewiduje, że nieuczciwe warunki nie są wiążące dla konsumentów. W tym kontekście, w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów zgodnie z art. 38 karty, sąd krajowy zobowiązany jest zbadać, również z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter, i dokonawszy takiego badania, zniwelować brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą, o ile posiada niezbędne ku temu informacje na temat stanu prawnego i faktycznego (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 grudnia 2019 r., Bondora, C‑453/18 i C‑494/18, EU:C:2019:1118, pkt 40; z dnia 17 maja 2022 r., Ibercaja Banco, C‑600/19, EU:C:2022:394, pkt 35–37).

75

Co się tyczy w drugiej kolejności kryteriów, w świetle których taka kontrola sądowa powinna być przeprowadzona, należy przypomnieć, że art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13 razem wzięte określają ogólne kryteria umożliwiające ocenę nieuczciwego charakteru warunków umownych objętych przepisami dyrektywy (wyrok z dnia 3 czerwca 2010 r., Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, C‑484/08, EU:C:2010:309, pkt 33).

76

W związku z tym, powołując się na pojęcia „dobrej wiary” i „znaczącej nierównowagi” na niekorzyść konsumenta pomiędzy wynikającymi z umowy prawami i obowiązkami stron, art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 definiuje jedynie w sposób abstrakcyjny elementy, które sprawiają, iż dany warunek umowy, który nie stanowił przedmiotu indywidualnych negocjacji, ma nieuczciwy charakter (wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60 pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo).

77

Aby bowiem ustalić, czy jakaś klauzula powoduje „znaczącą nierównowagę” praw i obowiązków stron wynikających z umowy na niekorzyść konsumenta, należy w szczególności wziąć pod uwagę zasady, jakie mają zgodnie z prawem krajowym zastosowanie w przypadku braku porozumienia stron w tym zakresie. Taka analiza porównawcza umożliwi sądowi krajowemu dokonanie oceny, czy – i w odpowiednim przypadku w jakim zakresie – umowa ta stawia konsumenta w sytuacji gorszej niż ta przewidziana w obowiązujących przepisach krajowych (zob. podobnie wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Aziz, C 415/11, EU:C:2013:164, pkt 68).

78

W odniesieniu do kwestii, w jakich okolicznościach taka nierównowaga powstaje „w sprzeczności z wymogami dobrej wiary”, sąd krajowy powinien w tym celu sprawdzić w świetle motywu szesnastego dyrektyw 93/13, czy przedsiębiorca, traktując konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny, mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych (zob. wyroki: z dnia 14 marca 2013 r., Aziz, C‑415/11, EU:C:2013:164, pkt 69; z dnia 10 czerwca 2021 r., BNP Paribas Personal Finance, C‑609/19, EU:C:2021:469, pkt 66).

79

Ponadto, zgodnie z art. 4 ust. 1 tej dyrektywy, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna.

80

Co się tyczy w szczególności warunku umowy długoterminowego kredytu hipotecznego określającego przesłanki, zgodnie z którymi wierzyciel może domagać się wcześniejszej spłaty, takiego jak warunek dotyczący wcześniejszej wymagalności, Trybunał miał już również okazję określić kryteria, w świetle których sąd krajowy będzie mógł wykryć ewentualnie nieuczciwy charakter tego warunku, jak przypomniała rzecznik generalna w pkt 74 opinii.

81

Trybunał orzekał wielokrotnie, że do celów ustalenia, czy warunek umowy dotyczący wcześniejszej wymagalności kredytu hipotecznego powoduje znaczącą nierównowagę na niekorzyść konsumenta, zasadnicze znaczenie ma w szczególności kwestia, czy przysługujące przedsiębiorcy uprawnienie do uznania całego kredytu za wymagalny jest uzależnione od niewywiązania się przez konsumenta ze zobowiązania o zasadniczym dla danego stosunku umownego znaczeniu, czy uprawnienie takie przysługuje w przypadkach, w których takie niewywiązanie się ma charakter wystarczająco poważny w stosunku do kwoty kredytu i okresu, na który go udzielono, czy uprawnienie to stanowi odstępstwo od mających zastosowanie w tym zakresie przepisów prawa powszechnie obowiązującego na wypadek braku szczególnego uregulowania w umowie oraz czy prawo krajowe przewiduje odpowiednie i skuteczne środki umożliwiające konsumentowi, w odniesieniu do którego stosowany jest taki warunek umowy, usunięcie skutków tej wymagalności kredytu (zob. podobnie wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, pkt 66 i przytoczone tam orzecznictwo).

82

Wynika stąd, że sąd krajowy powinien w szczególności zbadać proporcjonalny charakter przyznanego wierzycielowi uprawnienia wymagania na mocy tego warunku całej należnej kwoty w ramach dokonywania oceny jego ewentualnie nieuczciwego charakteru, co oznacza, że ma on uwzględnić w szczególności wagę naruszenia przez konsumenta jego zobowiązań umownych, w tym kwotę niezapłaconych rat w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i okresu obowiązywania umowy.

83

Należy w tym względzie przypomnieć, że kryteria wymienione w wyroku z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus (C‑421/14, EU:C:2017:60, pkt 66) w celu dokonania oceny nieuczciwego charakteru warunku umowy dotyczącego wcześniejszej wymagalności z uwagi na niewywiązywanie się przez dłużnika przez określony czas z jego zobowiązań nie są ani kumulatywne czy alternatywne, ani wyczerpujące (zob. podobnie wyrok z dnia 8 grudnia 2022 r., Caisse régionale de Crédit mutuel de Loire‑Atlantique et du Centre Ouest, C‑600/21, EU:C:2022:970, pkt 30, 31).

84

Wynika stąd, że kontrola sądowa proporcjonalnego charakteru tego warunku powinna, w razie potrzeby, być dokonana w świetle dodatkowych kryteriów. Z uwagi zatem na skutki, jakie może wywołać warunek dotyczący wcześniejszej wymagalności zawarty w umowie kredytu konsumenckiego zabezpieczonego domem rodzinnym, takiej jak umowa będąca przedmiotem postępowania głównego, sąd krajowy przy dokonywaniu oceny nieuczciwego charakteru uprawnienia, jakie ten warunek przyznaje wierzycielowi, powinien uwzględnić – w swej analizie ewentualnej nierównowagi umownej wywołanej tym warunkiem – okoliczność, że jego stosowanie może w danym przypadku prowadzić do odzyskania przez wierzyciela kwot należnych na jego podstawie w drodze sprzedaży tego lokalu mieszkalnego z pominięciem wszelkich postępowań sądowych.

85

W tym względzie w ramach swojej oceny środków umożliwiających konsumentowi zapobieżenie skutkom wymagalności pełnej należnej kwoty z tytułu umowy kredytu sąd ten powinien uwzględnić konsekwencje, jakie wywołuje pozbawienie konsumenta i jego rodziny lokalu stanowiącego ich główne miejsce zamieszkania. Prawo do poszanowania domu jest prawem podstawowym zagwarantowanym w art. 7 karty, które sąd krajowy powinien uwzględnić przy stosowaniu dyrektywy 93/13. Trybunał podkreślił w tym względzie, jak istotne jest, aby sądowi temu przysługiwały środki tymczasowe skutkujące zawieszeniem lub zakończeniem niezgodnego z prawem postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, w sytuacji gdy zarządzenie takich środków jest konieczne do zapewnienia skuteczności ochrony założonej w dyrektywie 93/13 (zob. podobnie wyrok z dnia 10 września 2014 r., Kušionová, C‑34/13, EU:C:2014:2189, pkt 63–66).

86

Jeżeli na podstawie kryteriów wskazanych powyżej sąd odsyłający miałby stwierdzić, w ramach oceny nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności, że w niniejszej sprawie przyznane VÚB prawo żądania wcześniejszej spłaty pozostałej należnej kwoty z tytułu odnośnej umowy kredytu, zabezpieczonego domem rodzinnym skarżących w postępowaniu głównym, umożliwia temu przedsiębiorcy skorzystanie z tego prawa bez konieczności uwzględnienia wagi uchybienia ze strony konsumentów w stosunku do przyznanej kwoty i terminu obowiązywania umowy kredytu, twierdzenie to mogłoby prowadzić ten sąd do uznania tego warunku za nieuczciwy w zakresie, w jakim powoduje on znaczącą nierównowagę na niekorzyść konsumentów, mimo wymogu dobrej wiary, w świetle ogółu okoliczności zawarcia tej umowy, które mogły być znane przedsiębiorcy w dniu jej zawarcia.

87

Jeżeli w wyniku tej analizy warunek zostaje uznany za nieuczciwy, sąd ten ma obowiązek zaniechania stosowania takiego warunku umownego, aby nie wywierał on wiążących skutków wobec konsumenta, chyba że konsument się temu sprzeciwi (wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C‑224/19 i C‑259/19, EU:C:2020:578, pkt 50).

88

W tym względzie przesłanki ustanowione przez prawo krajowe, do których odsyła art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, nie mogą stanowić zagrożenia dla istoty prawa, jakie konsumenci wywodzą z tego przepisu, polegającego na niezwiązaniu warunkiem uznanym za nieuczciwy (wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

89

W braku takiej kontroli ochrona konsumenta byłaby bowiem tylko częściowa i niedostateczna i nie byłaby ani odpowiednim, ani skutecznym środkiem do realizacji celu polegającego na spowodowaniu zaprzestania stosowania tego rodzaju warunków, wbrew temu, co wynika z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 (wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo).

90

W świetle ogółu powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, w związku z art. 7 i 38 karty, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniom krajowym, na mocy których kontrola sądowa nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności zawartego w umowie kredytu konsumenckiego nie uwzględnia proporcjonalnego charakteru przyznanego przedsiębiorcy uprawnienia do skorzystania z prawa wynikającego z tego warunku, w świetle kryteriów związanych w szczególności z wagą naruszenia przez konsumenta jego zobowiązań umownych, takich jak kwota niezapłaconych rat w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i okresu obowiązywania umowy, a także z możliwością, iż stosowanie tego warunku prowadzi do tego, iż przedsiębiorca może przystąpić do odzyskania należnych kwot na podstawie tego warunku w drodze sprzedaży domu rodzinnego konsumenta z pominięciem wszelkich postępowań sądowych.

91

W świetle odpowiedzi udzielonej na pytanie pierwsze nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie drugie.

92

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 3 ust. 1, art. 4 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, w związku z art. 7 i 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej,

należy interpretować w ten sposób, że:

stoją one na przeszkodzie uregulowaniom krajowym, na mocy których kontrola sądowa nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności zawartego w umowie kredytu konsumenckiego nie uwzględnia proporcjonalnego charakteru przyznanego przedsiębiorcy uprawnienia do skorzystania z prawa wynikającego z tego warunku, w świetle kryteriów związanych w szczególności z wagą naruszenia przez konsumenta jego zobowiązań umownych, takich jak kwota niezapłaconych rat w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i okresu obowiązywania umowy, a także z możliwością, iż stosowanie tego warunku prowadzi do tego, iż przedsiębiorca może przystąpić do odzyskania należnych kwot na podstawie tego warunku w drodze sprzedaży domu rodzinnego konsumenta z pominięciem wszelkich postępowań sądowych.