1. 

Czy jeżeli opakowanie suplementów żywnościowych zawiera na swojej przedniej części ogólne oświadczenia zdrowotne, można powiedzieć, że producent zastosował się do wymogu zawartego w art. 10 ust. 3 rozporządzenia nr 1924/2006 ( 2 ), w myśl którego takie oświadczenie „może być zamieszczone jedynie w przypadku, gdy towarzyszy mu [szczególne] oświadczenie zdrowotne znajdujące się w wykazach zawartych w art. 13 lub 14”, gdy takie szczególne oświadczenie zdrowotne znajduje się na tylnej części opakowania? Do tego zasadniczo sprowadza się pytanie, które obecnie podlega analizie Trybunału w następstwie otrzymania odesłania prejudycjalnego w tej kwestii z Bundesgerichtshof (federalnego trybunału sprawiedliwości, Niemcy).

2. 

Kwestia dotycząca dowodów naukowych została omówiona w opinii rzecznika generalnego M. Bobeka w sprawie C‑177/15 Nelsons ( 3 ). W związku z tym proponuję, aby zgodnie z wnioskiem Trybunału ograniczyć się w niniejszej opinii wyłącznie do kwestii wykładni art. 10 ust. 3. W pierwszej kolejności należy jednak przedstawić odpowiedni kontekst legislacyjny.

3.

W motywie 1 rozporządzenia nr 1924/2006 wskazano, że „coraz więcej środków spożywczych jest etykietowanych i reklamowanych we Wspólnocie przy wykorzystaniu oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych. Dla zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów i ułatwienia im wyboru wprowadzane na rynek produkty […] powinny być bezpieczne i odpowiednio etykietowane”.

4.

Motyw 16 stanowi ponadto, że „[w]ażne jest, by oświadczenia dotyczące żywności były zrozumiałe dla konsumenta, oraz właściwe jest zapewnienie wszystkim konsumentom ochrony przed oświadczeniami wprowadzającymi w błąd. Jednakże po przyjęciu dyrektywy Rady 84/450/EWG z dnia 10 września 1984 r. w sprawie reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej Trybunał Sprawiedliwości [Unii Europejskiej] w orzecznictwie w sprawach dotyczących reklamy uznaje konieczność badania jej wpływu na hipotetycznego, typowego konsumenta. Zgodnie z zasadą proporcjonalności oraz w celu umożliwienia skutecznego stosowania zawartych w niniejszym rozporządzeniu środków ochronnych, niniejsze rozporządzenie przyjmuje za punkt odniesienia przeciętnego konsumenta, który jest odpowiednio poinformowany oraz spostrzegawczy i ostrożny, z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych i językowych zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości, jednak umożliwia również ochronę konsumentów, których cechy czynią ich szczególnie podatnymi na oświadczenia wprowadzające w błąd”.

5.

Motyw 23 stanowi, że „[n]a stosowanie oświadczeń zdrowotnych we Wspólnocie powinno się zezwalać jedynie po dokonaniu oceny naukowej spełniającej najwyższe możliwe standardy. Aby zapewnić ujednoliconą ocenę naukową takich oświadczeń, powinna być ona przeprowadzana przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności”.

6.

Artykuł 2 ust. 2 pkt 1 stanowi, że oświadczenie „oznacza każdy komunikat lub przedstawienie, które, zgodnie z przepisami wspólnotowymi lub krajowymi, nie są obowiązkowe, łącznie z przedstawieniem obrazowym, graficznym lub symbolicznym w jakiejkolwiek formie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że żywność ma szczególne właściwości”.

7.

Artykuł 2 ust. 2 pkt 5 stanowi, że oświadczenie zdrowotne „oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że istnieje związek pomiędzy kategorią żywności, daną żywnością lub jednym z jej składników, a zdrowiem”.

8.

Artykuł 5 ust. 1 lit. a) stanowi, że „[s]tosowanie oświadczeń żywieniowych lub zdrowotnych jest dozwolone jedynie w przypadkach, gdy spełnione są następujące warunki: a) na podstawie ogólnie uznanych dowodów naukowych potwierdzone zostało, że obecność lub brak, albo też obniżona zawartość w danej żywności lub kategorii żywności składnika odżywczego lub innej substancji, do której odnosi się oświadczenie, ma korzystne działanie odżywcze lub fizjologiczne”.

9.

Artykuł 6 ust. 1 stanowi, że „[o]świadczenia żywieniowe i zdrowotne muszą się opierać na ogólnie przyjętych dowodach naukowych i być nimi potwierdzone”.

10.

Artykuł 10 ust. 1 stanowi, że „[o]świadczenia zdrowotne są zabronione, o ile nie są one zgodne z ogólnymi wymaganiami zawartymi w rozdziale II i wymaganiami szczególnymi zawartymi w niniejszym rozdziale oraz o ile nie zostało udzielone w odniesieniu do nich zezwolenie zgodnie z niniejszym rozporządzeniem i nie figurują w wykazie dozwolonych oświadczeń zawartym w art. 13 i 14”.

11.

Artykuł 10 ust. 3 stanowi, że „[o]dniesienie do ogólnych, nieswoistych korzyści, jakie przynosi dany składnik odżywczy lub dana żywność dla ogólnego dobrego stanu zdrowia i dla związanego ze zdrowiem dobrego samopoczucia, może być zamieszczone jedynie w przypadku, gdy towarzyszy mu [szczególne] oświadczenie zdrowotne znajdujące się w wykazach zawartych w art. 13 lub 14”.

12.

Artykuł 13 ust. 1 stanowi, że „[o]świadczenia zdrowotne opisujące lub powołujące się na: a) rolę składnika odżywczego lub innej substancji we wzroście, rozwoju i funkcjach organizmu, lub b) funkcje psychologiczne lub behawioralne […] które są wymienione w wykazie określonym w ust. 3, mogą być stosowane bez konieczności zachowania procedur określonych w art. 15–19, jeżeli są: (i) oparte na ogólnie zaakceptowanych dowodach naukowych; oraz (ii) zrozumiałe dla przeciętnego konsumenta”.

13.

Artykuł 13 ust. 3 stanowi, że „[p]o zasięgnięciu opinii [Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności] Komisja przyjmuje – zgodnie z procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą, o której mowa w art. 25 ust. 3 – wspólnotowy wykaz dopuszczalnych oświadczeń, o których mowa w ust. 1, mający na celu zmianę elementów innych niż istotne niniejszego rozporządzenia poprzez jego uzupełnienie, oraz wszelkie niezbędne warunki stosowania tych oświadczeń”.

14.

Rozporządzenie Komisji nr 432/2012 ( 4 ) stanowi w art. 1 ust. 1 i 2, że „wykaz oświadczeń zdrowotnych, o których mowa w art. 13 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1924/2006, które mogą być stosowane w odniesieniu do środków spożywczych, znajduje się w załączniku do niniejszego rozporządzenia. Oświadczenia zdrowotne, o których mowa w ust. 1, mogą być stosowane w odniesieniu do żywności zgodnie z warunkami określonymi w załączniku”.

15.

Załącznik obejmuje witaminę B w postaciach B6 i B12, dla których można stosować oświadczenie między innymi, iż „przyczynia się do utrzymania prawidłowego metabolizmu energetycznego”, a także cynk, dla którego można stosować oświadczenie, że „pomaga w utrzymaniu prawidłowych funkcji poznawczych”.

16.

W załączniku określono również, że odpowiednie oświadczenia można stosować wyłącznie w odniesieniu do żywności będącej przynajmniej źródłem witaminy B6, B12 lub cynku zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia nr 1924/2006 pod nagłówkiem „źródło [nazwa witaminy/witamin] lub [nazwa składnika mineralnego/składników mineralnych]”.

17.

W tej części załącznik do rozporządzenia nr 1924/2006 stanowi, że „oświadczenie, że środek spożywczy jest źródłem witamin lub składników mineralnych, i jakiekolwiek oświadczenie, które może mieć taki sam sens dla konsumenta, może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera co najmniej znaczącą ilość, zdefiniowaną w załączniku do dyrektywy 90/496/EWG, lub ilość przewidzianą w odstępstwach przyznanych zgodnie z art. 6 rozporządzenia (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie dodawania do żywności witamin i składników mineralnych oraz niektórych innych substancji”.

18.

Wreszcie decyzją wykonawczą Komisji 2013/63 ( 5 ) przyjęto wytyczne dotyczące wdrażania szczegółowych warunków dotyczących oświadczeń zdrowotnych określonych w art. 10 rozporządzenia nr 1924/2006 (zwane dalej „wytycznymi”).

19.

Punkt 3 akapit pierwszy wytycznych stanowi: „W art. 10 ust. 3 zezwala się na stosowanie bez uzyskania uprzedniego zezwolenia, ale pod warunkiem spełnienia szczegółowych warunków, prostych, atrakcyjnych stwierdzeń, które odnoszą się do ogólnych, nieswoistych korzyści, jakie przynosi żywność dla ogólnego dobrego stanu zdrowia lub dla związanego ze zdrowiem dobrego samopoczucia. Stosowanie takich stwierdzeń mogłoby być pomocne dla konsumentów, ponieważ stanowiłyby one przekaz bardziej przyjazny dla konsumenta. Łatwo mogłoby jednak dojść do nieprawidłowego zrozumienia lub zinterpretowania takich oświadczeń przez konsumentów, co mogłoby doprowadzić do stworzenia sobie obrazu innych/lepszych korzyści oferowanych przez taką żywność niż te, które ona w rzeczywistości przynosi. Z tego powodu wymagane jest, by odniesieniom do ogólnych, nieswoistych korzyści dla zdrowia towarzyszyło konkretne [szczególne] oświadczenie zdrowotne z wykazu dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych zawartego w unijnym rejestrze. Do celów rozporządzenia należy zamieścić konkretne [dozwolone] oświadczenie zdrowotne towarzyszące stwierdzeniu, które odnosi się do nieswoistych korzyści dla zdrowia, »obok« takiego stwierdzenia lub »po« nim”.

20.

Punkt 3 akapit drugi wytycznych stanowi, że „[k]onkretne [szczególne] oświadczenia z wykazu dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych powinny mieć pewien związek z odniesieniem ogólnym. Im bardziej ogólnikowo sformułowano by to odniesienie, np. »dla zachowania dobrego zdrowia«, tym więcej oświadczeń zdrowotnych z wykazu dopuszczonych oświadczeń mogłoby mu towarzyszyć. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że w art. 10 ustanawia są [ustanowiono] zasady dotyczące kontekstu, w którym stosowane są oświadczenia zdrowotne, a ponieważ w artykule tym znajduje się wyraźne odesłanie do zasad zawartych w rozdziałach II i IV, również i te zasady powinny zostać uwzględnione przez podmioty gospodarcze, które chcą pozostać w zgodzie z wymogiem określonym w art. 10 ust. 3. Z tego powodu, w celu uniknięcia wprowadzenia konsumentów w błąd, podmioty działające na rynku spożywczym są zobowiązane do wykazania związku pomiędzy odniesieniem do ogólnych, nieswoistych korzyści niesionych przez żywność, a towarzyszącym temu odniesieniu, konkretnym [szczególnym] dopuszczonym oświadczeniem zdrowotnym”.

21.

Wreszcie pkt 3 akapit trzeci stanowi, że „[w] przypadku niektórych oświadczeń, co do których złożono wniosek o udzielenie zezwolenia, stwierdzono w trakcie oceny naukowej, że są zbyt ogólne lub nieswoiste, by można było dokonać ich oceny. Oświadczenia te nie mogły zostać dopuszczone i z tego powodu znajdują się w wykazie niedopuszczonych oświadczeń w unijnym rejestrze oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych. Fakt ten nie wyklucza możliwości objęcia tych oświadczeń przepisami określonymi w art. 10 ust. 3 i ich stosowania zgodnego z prawem, o ile zgodnie ze wspomnianym artykułem towarzyszy im konkretne [szczególne] oświadczenie zdrowotne z wykazu dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych”.

22.

Unijny rejestr oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności jest publikowany przez Komisję Europejską ( 6 ). Zawiera on 40 niedozwolonych oświadczeń dotyczących witaminy B, w tym pięć dotyczących witaminy B2 i sześć dotyczących witaminy B12, jak również siedem niedozwolonych oświadczeń dotyczących cynku. Żadne z niedozwolonych oświadczeń nie wydaje się odpowiadać oświadczeniom wykorzystanym w niniejszej sprawie.

23.

Paragraf 3 ust. 1 Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb (UWG, ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji) ( 7 ) stanowi, że „nieuczciwe praktyki handlowe są niezgodne z prawem, jeżeli mogą mieć istotny wpływ na interesy konkurencji, konsumentów lub innych podmiotów gospodarczych”.

24.

Paragraf 5 ust. 1 pkt 1 UWG stanowi, że „wprowadzająca w błąd przez umyślne działanie praktyka marketingowa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji. Praktykę biznesową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeżeli obejmuje niezgodne z prawdą oświadczenia lub innego rodzaju oświadczenia wprowadzające w błąd dotyczące co najmniej jednego z wymienionych elementów: 1) istotnych cech produktu lub usługi, takich jak dostępność, charakter, działanie, korzyści, ryzyko, skład, wyposażenie dodatkowe, sposób wykonania i data produkcji, dostawa, przydatność, możliwe zastosowania, ilość, właściwości, obsługa posprzedażowa oraz rozpatrywanie reklamacji, pochodzenie geograficzne lub handlowe, spodziewane wyniki zastosowania, jak również wyniki i testy dotyczące cech przeprowadzanych na produkcie lub usłudze”.

25.

Paragraf 11 ust. 1 Lebensmittel-, Bedarfsgegenstände- und Futtermittelgesetzbuch (LFGB, kodeksu dotyczącego środków spożywczych, artykułów użytkowych i paszy zwierzęcej) ( 8 ) stanowi, że „zakazana jest sprzedaż żywności pod wprowadzającą w błąd nazwą lub z wprowadzającym w błąd przedstawieniem lub oznaczeniem oraz promowanie jej w sposób ogólny lub w konkretnym przypadku poprzez prezentowanie lub inne wprowadzające w błąd oświadczenia. Do wprowadzenia w błąd przez umyślne działanie dochodzi w szczególności: 1. w przypadku gdy żywność, nazwa, oznaczenie, prezentacja, opis lub inne oświadczenia mogą wprowadzać w błąd co do jej cech charakterystycznych, w szczególności rodzaju, jakości, składu, ilości, terminu ważności, pochodzenia, metody wytwarzania lub produkcji”.

26.

Dr. Willmar Schwabe GmbH & Co. KG, zwana dalej „stroną powodową”, produkuje i sprzedaje produkty lecznicze na bazie roślin zawierające wyciąg z liści miłorzębu, które zostały dopuszczone do obrotu jako produkty przeznaczone do objawowego leczenia uwarunkowanego organicznie pogorszenia zdolności umysłowych, w tym zaburzeń pamięci i koncentracji.

27.

Queisser Pharma GmbH & Co. KG, zwana dalej „stroną pozwaną”, sprzedaje suplement diety „Doppelherz aktiv Ginkgo + B‑Vitamine + Cholin” (Doppelherz aktywny miłorząb + witaminy B + cholina), który łącznie zawiera osiem składników, w tym cholinę, cynk, wyciąg z liści miłorzębu oraz witaminę B1 (tiaminę), B2, B5 (kwas pantotenowy) i B12.

28.

Na przedniej stronie opakowania zewnętrznego znajduje się oświadczenie o treści: „B‑Vitamine und Zink für Gehirn, Nerven, Konzentration und Gedächtnis” („witaminy B i cynk na mózg, układ nerwowy, koncentrację i pamięć”).

29.

Na tylnej stronie opakowania zewnętrznego widnieje kilka oświadczeń, z których niżej wymienione dotyczą witamin B i cynku w związku z mózgiem, układem nerwowym, koncentracją i pamięcią:

„Witamina B1 i witamina B12 mają wpływ na prawidłowy metabolizm energetyczny i prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego oraz przyczyniają się do utrzymania prawidłowych funkcji psychicznych.

Witamina B2, podobnie jak witamina B1, ma znaczenie dla prawidłowego metabolizmu energetycznego i dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Ponadto przyczynia się do ochrony komórek przed stresem oksydacyjnym.

Mikroelement cynk przyczynia się do prawidłowego działania funkcji poznawczych i ma wpływ na ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym”.

30.

Na tylnej stronie opakowania widnieją również dodatkowe oświadczenia dotyczące witamin B, które nie dotyczą mózgu, układu nerwowego, koncentracji i pamięci, a także dodatkowe oświadczenia dotyczące innych składników.

31.

Strona powodowa wystąpiła do Landgericht Düsseldorf (sądu krajowego w Düsseldorfie, Niemcy) z powództwem, twierdząc, że oświadczenie widniejące na przedniej stronie opakowania zewnętrznego narusza art. 5 ust. 1 lit. a), art. 6 ust. 1 i art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 1924/2006, jak również § 5 ust. 1 UWG i § 11 ust. 1 LFGB. Landgericht Düsseldorf (sąd okręgowy w Düsseldorfie) oddalił powództwo wyrokiem z dnia 28 sierpnia 2014 r.

32.

Wyrokiem wydanym w dniu 30 czerwca 2016 r. przez Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie, Niemcy) oddalono apelację strony powodowej na tej podstawie, iż oświadczenie widniejące na przedniej stronie opakowania zewnętrznego nie narusza ani art. 10 ust. 1, ani art. 10 ust. 3 rozporządzenia.

33.

Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie) stwierdził, że oświadczenie to miało charakter ogólnego, nieswoistego oświadczenia zdrowotnego, któremu towarzyszyło szczególne oświadczenie zdrowotne widniejące na tylnej stronie opakowania zewnętrznego, gdzie znajdowały się oświadczenia dotyczące witamin B1, B5 i B12, a także cynku. Co więcej, Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie) uznał, że art. 10 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia nie zawiera szczególnych wymogów co do sposobu, w jaki oświadczenia szczególne mają towarzyszyć oświadczeniu ogólnemu.

34.

Co więcej, Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie) stwierdził, że gdyby oświadczenie widniejące na przedniej stronie opakowania zewnętrznego uznać za szczególne oświadczenie zdrowotne, czyniłoby ono zadość wymogowi z art. 10 ust. 1, ponieważ na tylnej stronie opakowania zewnętrznego znajdowałby się dowód na poszczególne oświadczenia szczególne. Niemniej jednak Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie) stwierdził, że jedynie oświadczenie dotyczące konkretnych funkcji organizmu można uważać za szczególne oświadczenie zdrowotne, a taka sytuacja nie miała miejsca w przedmiotowej sprawie.

35.

W przedmiocie twierdzenia pozwu dotyczącego § 5 ust. 1 UWG i § 11 ust. 1 LFGB Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie) uznał, że z uwagi na ustalenia dotyczące rozporządzenia nie zachodzi potrzeba odniesienia się do powołanych przepisów.

36.

Strona powodowa wniosła skargę do sądu odsyłającego Bundesgerichtshof (federalnego trybunału sprawiedliwości), korzystając z nadzwyczajnego środka zaskarżenia, w ramach którego sąd bada jedynie kwestie prawne. Sąd odsyłający, co do zasady, potwierdził przyjętą przez Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd krajowy w Düsseldorfie) wykładnię art. 10 ust. 3 rozporządzenia nr 1924/2006, ale stwierdził brak konieczności posiłkowego uwzględnienia art. 10 ust. 1.

37.

Niemniej jednak sąd odsyłający stwierdził, że sposób, w jaki szczególne oświadczenia towarzyszyły oświadczeniu ogólnemu, stwarza problemy interpretacyjne w odniesieniu do rozporządzenia, szczególnie wobec faktu, że z różnych wersji językowych, a także z dotychczasowego orzecznictwa sądu odsyłającego, zdaje się wynikać wymóg istnienia bezpośredniego związku między oświadczeniami ogólnymi a oświadczeniami szczególnymi, na przykład poprzez zasygnalizowany gwiazdką przypis kierujący odbiorcę od jednego oświadczenia do drugiego.

38.

Co więcej, sąd odsyłający stwierdził, że rozstrzygnięcie niniejszej sprawy będzie również uwarunkowane ustaleniem, czy samo ogólne oświadczenie zdrowotne, poza tym, że towarzyszy mu szczególne oświadczenie zdrowotne, musi znajdować oparcie w dowodach naukowych, mimo że tego rodzaju ogólne oświadczenia zdrowotne z art. 10 ust. 3 są wyłączone z przewidzianej w rzeczonym rozporządzeniu procedury uzyskania zezwolenia.

39.

W tym kontekście sąd odsyłający skierował następujące pytania:

40.

Uwagi na piśmie przedstawiły strona powodowa, strona pozwana i Komisja, które przedstawiły swoje uwagi również podczas rozprawy.

41.

Strona powodowa wskazała, że pytania sądu odsyłającego koncentrują się na wykładni art. 10 ust. 3 rozporządzenia nr 1924/2006, podczas gdy strona powodowa uważa, że Trybunał powinien odnieść się również do kwestii wykładni art. 10 ust. 1.

42.

Komisja zasugerowała również, że Trybunał powinien ustosunkować się do kwestii, czy ogólne oświadczenia zdrowotne odnoszące się do łącznego skutku kilku składników będą wymagały przewidzianego tym rozporządzeniem zezwolenia.

43.

Tytułem wstępu należy zaznaczyć, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, iż ze względu na treść art. 267 TFUE „formułowanie przedkładanych pytań należy wyłącznie do sądu krajowego, a strony sporu nie mogą zmienić ich treści” ( 9 ).

44.

Jednocześnie z utrwalonego orzecznictwa wynika również, że Trybunał może odnieść się do dodatkowych kwestii, jeżeli uzna to za użyteczne dla sądu odsyłającego ( 10 ).

45.

W niniejszej sprawie uważam, że udzielenie odpowiedzi na pierwsze pytanie sądu odsyłającego wymaga ustosunkowania się w pierwszej kolejności do rozróżnienia między ogólnymi oświadczeniami zdrowotnymi i szczególnymi oświadczeniami zdrowotnymi, chociaż kwestii tej sąd krajowy nie podniósł wprost.

46.

Co się tyczy łącznego skutku oświadczeń zdrowotnych obejmujących kilka składników, wiązałoby się to z pytaniem drugim sądu odsyłającego. Jak już zauważyłem, Trybunał zwrócił się z wnioskiem o ograniczenie niniejszej opinii do pytania pierwszego.

47.

Pytanie pierwsze dotyczy zasadniczo sposobu, w jaki ogólnym oświadczeniom zdrowotnym muszą towarzyszyć szczególne oświadczenia zdrowotne, przy czym – jak zauważono powyżej – uważam za konieczne ustalenie kryteriów rozróżnienia między ogólnymi i szczególnymi oświadczeniami zdrowotnymi.

48.

Artykuł 2 ust. 2 pkt 5 rozporządzenia nr 1924/2006, w którym zdefiniowano oświadczenia zdrowotne, nie dokonuje rozróżnienia między szczególnymi oświadczeniami zdrowotnymi i ogólnymi oświadczeniami zdrowotnymi. Takiego rozróżnienia nie dokonano również w art. 5 ust. 1, który przewiduje wymóg przedstawienia naukowych dowodów oświadczeń zdrowotnych, ani w art. 10 ust. 1, który przewiduje wymóg stosowania dozwolonego brzmienia oświadczenia zdrowotnego zawartego w załączniku do rozporządzania Komisji nr 432/2012.

49.

Stosowanie ogólnych oświadczeń zdrowotnych jest jednak wprost przewidziane w art. 10 ust. 3, gdzie ponadto określa się je jako „nieswoiste”, wymagając jednocześnie, by towarzyszyły im „szczególne” oświadczenia zdrowotne. W tym kontekście wydaje się oczywiste, że szczególne oświadczenia zdrowotne i ogólne oświadczenia zdrowotne stanowią uzupełniające się części oświadczeń zdrowotnych. Oznacza to, że każde oświadczenie musi być albo szczególnym oświadczeniem zdrowotnym, albo ogólnym oświadczeniem zdrowotnym.

50.

Takie stanowisko znajduje potwierdzenie w opinii rzecznika generalnego M. Bobeka wydanej w sprawie Nelsons, w której stwierdził on, że art. 10 ust. 3 nie „[określa] nowej, innej kategorii oświadczeń umieszczanych na produktach, lecz [uznaje] istnienie dwóch rodzajów oświadczeń zdrowotnych, ogólnego i szczególnego, które zasługują na odmienne traktowanie” ( 11 ).

51.

Taka interpretacja znajduje ponadto potwierdzenie w wytycznych ustanowionych decyzją wykonawczą Komisji 2013/63 przyjmującą wytyczne dotyczące wdrażania szczegółowych warunków dotyczących oświadczeń zdrowotnych określonych w art. 10 rozporządzenia nr 1924/2006, która w pkt 3 akapit trzeci stanowi, że „w przypadku niektórych oświadczeń, co do których złożono wniosek o udzielenie zezwolenia, stwierdzono w trakcie oceny naukowej, że są zbyt ogólne lub nieswoiste, by można było dokonać ich oceny”. W odniesieniu do takich oświadczeń w tym samym akapicie stwierdzono dalej, że „fakt ten nie wyklucza możliwości objęcia tych oświadczeń przepisami określonymi w art. 10 ust. 3 i ich stosowania zgodnego z prawem, o ile zgodnie ze wspomnianym artykułem towarzyszy im konkretne oświadczenie zdrowotne z wykazu dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych”.

52.

Powstaje zatem pytanie, czy na potrzeby dokonania rozróżnienia między szczególnymi oświadczeniami zdrowotnymi a ogólnymi oświadczeniami zdrowotnymi użyteczne byłoby ustalenie kryteriów definicyjnych. Aby szczególne oświadczenia zdrowotne były „zgodne z prawem”, muszą być „dozwolone”, a ich brzmienie musi znajdować się w opublikowanym wykazie. Oświadczenie zdrowotne uznane za zbyt ogólne nie zostanie zatwierdzone, przy czym może być jednak stosowane jako ogólne oświadczenie zdrowotne, o ile towarzyszy mu zgodne z prawem szczególne oświadczenie zdrowotne.

53.

W związku z powyższym wydaje się, że z praktycznego punktu widzenia rozporządzenia nr 1924/2006 w tym względzie wystarczy rozważyć tylko dwa zagadnienia. Pierwsze z nich dotyczy tego, czy oświadczenie zdrowotne jest zgodnym z prawem szczególnym oświadczeniem zdrowotnym uwzględnionym w wykazie dozwolonych oświadczeń, a jeżeli nie, pojawia się pytanie drugie: czy oświadczeniu zdrowotnemu towarzyszą zgodne z prawem, popierające je szczególne oświadczenia zdrowotne.

54.

Rozstrzygnięcie kwestii, czy w danym przypadku oświadczenie zdrowotne stanowi zgodne z prawem oświadczenie szczególne, czy też jest popartym oświadczeniem ogólnym, należy do sądu krajowego, który dokonuje oceny w tym zakresie w świetle okoliczności faktycznych sprawy. Ocena oświadczeń szczególnych jest mniej skomplikowana, ponieważ polega na porównaniu z wykazem dozwolonych oświadczeń. Ocena oświadczeń ogólnych jest natomiast nieco bardziej złożona, jako że wymaga porównania ogólnych oświadczeń zdrowotnych ze szczególnymi oświadczeniami zdrowotnymi, które jakoby mają stanowić ich poparcie.

55.

Ani rozporządzenie, ani dodatkowe środki przyjęte przez Komisję nie zawierają wskazania wymaganego poziomu poparcia, przy czym w pkt 3 akapit drugi wytycznych mowa jest o tym, że „podmioty działające na rynku spożywczym są zobowiązane do wykazania związku pomiędzy odniesieniem do ogólnych, nieswoistych korzyści niesionych przez żywność, a towarzyszącym temu odniesieniu, konkretnym [szczególnym] dopuszczonym oświadczeniem zdrowotnym”.

56.

W niniejszej sprawie oświadczenie ogólne zdaje się częściowo poparte dozwolonym szczególnym oświadczeniem dotyczącym cynku, natomiast ustalenie, w jakim zakresie poparte jest ono dozwolonymi szczególnymi oświadczeniami dotyczącymi witamin B, jest złożonym zadaniem. Jak już wspomniałem, jest to zagadnienie podlegające rozstrzygnięciu przez sąd krajowy, który dokonuje oceny w tym zakresie w świetle okoliczności faktycznych sprawy oraz odpowiednich naukowych i innych dowodów, na które strony mogą się powołać.

57.

Strona pozwana opowiada się za rozszerzającą wykładnią pojęcia „towarzyszący”, ponieważ należy przyjąć, że konsument musi zapoznać się również z treścią widniejącą na tylnej stronie opakowania. Z kolei strona powodowa i Komisja opowiadają się za zawężającą wykładnią terminu „towarzyszący”, ponieważ art. 10 ust. 3 stanowi wyjątek od zasady ogólnej przewidzianej w art. 10 ust. 1, który wymaga uzyskania zezwolenia na oświadczenia zdrowotne. Podnoszą również, że w niniejszej sprawie szczególne oświadczenia zdrowotne, które jakoby mają stanowić poparcie, objęte są dłuższym wykazem różnego rodzaju oświadczeń, co utrudnia ustalenie, które oświadczenia mają popierać ogólne oświadczenie zdrowotne.

58.

W pkt 3 akapit pierwszy wytycznych stwierdzono, że „[d]o celów rozporządzenia nr 1924/2006 należy zamieścić konkretne [szczególne] oświadczenie zdrowotne towarzyszące stwierdzeniu, które odnosi się do nieswoistych korzyści dla zdrowia, »obok« takiego stwierdzenia lub »po« nim ( 12 ).

59.

Przyjęcie dosłownego brzmienia wytycznych („obok” lub „po”) oznaczałoby, że dla spełnienia wymogu „towarzyszenia” z art. 10 ust. 3 rozporządzenia nr 1924/2006 szczególne oświadczenia zdrowotne muszą bezpośrednio przylegać do ogólnego oświadczenia zdrowotnego. Wprawdzie art. 10 ust. 4 przewiduje możliwość przyjęcia wytycznych, które zgodnie z motywem 2 decyzji wykonawczej Komisji 2013/63 mogą mieć na celu zapewnienie „jednolitego stosowania tych przepisów” oraz zapewnienie „podmiotom gospodarczym większej jasności i pewności prawa”, jednak nie ma wątpliwości, że w Unii, u podstaw której legła zasada poszanowania praworządności, brak jest możliwości zmiany, poprawienia czy rozszerzenia w inny sposób faktycznego brzmienia art. 10 ust. 3 tego rozporządzenia w drodze tego rodzaju wytycznych.

60.

Wynika stąd, że kwestię tę należy rozstrzygnąć wyłącznie na podstawie faktycznych słów użytych w art. 10 ust. 3. Chociaż różnica jest niewielka i precyzyjna, słowo „towarzyszyć” jest mimo wszystko szersze i bardziej pojemne niż słowa „obok” lub „po”, zastosowane w wytycznych. W codziennej rozmowie można zatem mówić o liście „towarzyszącym” podarunkowi, chociaż list może znajdować się w zaklejonej kopercie, a podarunek w oddzielnym opakowaniu.

61.

Zatem w moim przekonaniu użycie w tym kontekście słowa „towarzyszący” sugeruje, że wystarczające jest zamieszczenie wymaganych przez art. 10 ust. 3 szczególnych oświadczeń zdrowotnych w widoczny sposób w innym miejscu na opakowaniu. Nie jest konieczne, by szczególne oświadczenia zdrowotne znajdowały się obok ogólnych oświadczeń zdrowotnych, które w niniejszej sprawie zostały zamieszczone na przedniej stronie opakowania, bezpośrednio za nimi bądź w inny sposób do nich przylegały. W art. 10 ust. 3 nie przewidziano też wymogu, by ogólne oświadczenia zdrowotne i szczególne oświadczenia zdrowotne były ze sobą jakkolwiek powiązane, na przykład za pomocą symbolu gwiazdki. Wystarczy natomiast, by szczególne oświadczenia zdrowotne były dostatecznie widoczne, tak aby były dostępne dla konsumenta i aby mógł on je odczytać.

62.

W przypadku uznania, wskutek przyjętej przez sąd wykładni, że art. 10 ust. 3 jest wadliwy lub nie chroni w odpowiedni sposób interesów konsumentów, wówczas oczywiście do prawodawcy Unii należy naprawienie takiego uchybienia. W obecnym stanie prawnym należy jednak przyznać, że w kontekście powszechnego użycia języka można uznać, że oświadczenie zamieszczone na tylnej stronie opakowania konsumenckiego „towarzyszy” oświadczeniu znajdującemu się na jego przedniej stronie.

63.

Pogląd ten znajduje potwierdzenie w wyroku wydanym w sprawie Neptune ( 13 ), w którym Trybunał potwierdził, że „przyjmując przepisy rozporządzenia nr 1924/2006 i dyrektywy 2009/54, prawodawca Unii uznał za konieczne zagwarantowanie, iż konsument otrzyma właściwą i przejrzystą informację”.

64.

Co więcej, w wyroku w sprawie Teekanne ( 14 ) stwierdzono, że „z orzecznictwa Trybunału wynika w tym względzie, że konsumenci, których decyzja o kupnie produktu jest uzależniona między innymi od składu produktu, jaki zamierzają nabyć, zapoznają się najpierw z wykazem składników”.

65.

W mojej ocenie kryteria brane pod uwagę w tym przypadku można zastosować do niniejszej sprawy przez analogię. Z tego też względu można oczekiwać, że konsument zapoznający się z treścią ogólnego oświadczenia zdrowotnego zamieszczonego na przedniej stronie opakowania produktu spożywczego zapozna się również z dodatkowymi informacjami podanymi na tylnej stronie opakowania, które – poza listą składników – mogą również zawierać szczególne oświadczenia zdrowotne potwierdzające ogólne oświadczenie zdrowotne.

66.

W mojej ocenie nie może być zatem mowy o ogólnym wymogu stosowania konkretnego łącznika, takiego jak symbol gwiazdki, odsyłającego konsumenta z przedniej do tylnej strony opakowania. Sytuację komplikuje jednak widniejąca na tylnej stronie opakowania informacja, zawierająca różne oświadczenia, z których jedynie część potwierdza ogólne oświadczenie zdrowotne zamieszczone na przedniej stronie opakowania, na co zwróciły uwagę strona powodowa i Komisja.

67.

Rozstrzygnięcie kwestii tego, czy ogólne oświadczenie zdrowotne jest rzeczywiście potwierdzone szczególnym oświadczeniem zdrowotnym w sposób dostatecznie jasny dla konsumenta, należy do sądu krajowego, który dokonuje oceny w tym zakresie w świetle okoliczności faktycznych danej sprawy.

68.

W związku z powyższym należy zauważyć, że w sprawie Teekanne ( 15 ) Trybunał podkreślił, że „sąd krajowy powinien przede wszystkim wziąć pod uwagę przypuszczalne oczekiwania przeciętnego, odpowiednio poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego konsumenta”.

69.

Co więcej, można wskazać na prawdopodobieństwo wystąpienia dodatkowego problemu w niniejszej sprawie, jako że kilka oświadczeń umieszczonych na tylnej stronie opakowania, dotyczących witaminy B, wydaje się nie odpowiadać wykazowi szczególnych dozwolonych oświadczeń zdrowotnych. Również i w tej kwestii rozstrzygnięcie należy do sądu krajowego.

70.

Jak zauważono powyżej, niniejsza opinia ogranicza się do pytania pierwszego.

71.

W sprawie Nelsons ( 16 ) rzecznik generalny M. Bobek wyraził opinię, że „nie ma potrzeby przedstawienia bezpośrednich dowodów naukowych dla ogólnych oświadczeń zdrowotnych. Zamiast tego takim oświadczeniom muszą towarzyszyć szczególne oświadczenia zdrowotne, które są takimi dowodami poparte. W konsekwencji dla ogólnych oświadczeń zdrowotnych przedstawione zostają dowody pośrednie”.

72.

Zgadzam się z tą opinią.

73.

Proponuję, aby Trybunał udzielił następującej odpowiedzi na pierwsze pytanie prejudycjalne skierowane przez Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości, Niemcy):