—

w imieniu Bundesverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände – Verbraucherzentrale Bundesverband e.V. przez J. Kummera oraz P. Wassermanna, Rechtsanwälte,

—

w imieniu Teekanne GmbH & Co. KG przez A. Meyera, Rechtsanwalt,

—

w imieniu rządu polskiego przez B. Majczynę, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa oraz C. Madaleno, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez S. Grünheid oraz K. Herbout‑Borczak, działające w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) oraz art. 3 ust. 1 pkt 2 dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 marca 2000 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich w zakresie etykietowania, prezentacji i reklamy środków spożywczych (Dz.U. L 109, s. 29), zmienionej rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 596/2009 z dnia 18 czerwca 2009 r. (Dz.U. L 188, s. 14) (zwanej dalej „dyrektywą 2000/13”).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Bundesverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände – Verbraucherzentrale Bundesverband e.V. (federalnym związkiem centrali konsumentów i stowarzyszeń ochrony konsumentów, zwanym dalej „BVV”) a Teekanne GmbH & Co. KG (zwaną dalej „Teekanne”) w przedmiocie mającego wprowadzać w błąd etykietowania środka spożywczego.

3

Dyrektywa 2000/13 została uchylona z dniem 13 grudnia 2014 r. zgodnie z art. 53 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz.U. L 304, s. 18). Jednakże ze względu na datę wystąpienia okoliczności faktycznych będących przedmiotem postępowania głównego do postępowania tego znajduje zastosowanie dyrektywa 2000/13.

4

Zgodnie z motywami 6, 8 i 14 tej dyrektywy:

[…]

[…]

5

Artykuł 1 ust. 1 i art. 1 ust. 3 lit. a) przytaczanej dyrektywy stanowią:

„1.   Niniejsza dyrektywa dotyczy etykietowania środków spożywczych, które mają być dostarczone jako takie konsumentowi końcowemu, oraz niektórych aspektów odnoszących się do ich prezentacji i reklamy.

[…]

3.   Do celów niniejszej dyrektywy:

6

Artykuł 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) tej dyrektywy przywiduje:

„Etykietowanie i zastosowane metody etykietowania nie mogą:

7

Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 2000/13 ma następujące brzmienie:

„Zgodnie z art. 4–17 i z zastrzeżeniem znajdujących się w nich wyjątków przy etykietowaniu środków spożywczych obowiązkowe jest tylko podanie następujących danych szczegółowych [Etykietowanie środków spożywczych obejmuje, zgodnie z warunkami przewidzianymi w art. 4–17 i z zastrzeżeniem przewidzianych w nich odstępstw, wyłącznie następujące dane szczegółowe]:

[…]”.

8

Artykuł 6 tej dyrektywy jest sformułowany następująco:

„1.   Składniki wymieniane są zgodnie z niniejszym artykułem i załącznikami I, II, III i IIIa.

[…]

[…]

5.   Wykaz składników zawiera wszystkie składniki środka spożywczego, w malejącej kolejności wagowej, zarejestrowanej w czasie użycia składników przy wytwarzaniu środka spożywczego. Wykaz ten znajduje się pod poprzedzającą go odpowiednią pozycją, która zawiera wyraz »składniki«.

[…]

6.   Składniki oznaczane są ich szczególną [specyficzną] nazwą, gdzie właściwe, zgodnie z zasadami ustanowionymi w art. 5.

Jednakże:

[…]

[…]

7.   Przepisy prawa wspólnotowego lub w przypadku ich braku przepisy krajowe mogą stanowić, że nazwa, pod którą sprzedawany jest określony środek spożywczy, ma być uzupełniona wzmianką o poszczególnym składniku lub [poszczególnych] składnikach.

[…]”.

9

Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz.U. L 31, s. 1) stanowi w art. 8, zatytułowanym „Ochrona interesów konsumentów”:

„1.   Prawo żywnościowe ma na celu ochronę interesów konsumentów i powinno stanowić podstawę dokonywania przez konsumentów świadomego wyboru związanego ze spożywaną przez nich żywnością. Ma na celu zapobieganie:

10

Zgodnie z art. 16 tego rozporządzenia:

„Bez uszczerbku dla bardziej szczegółowych przepisów prawa żywnościowego, etykietowanie, reklama i prezentacja żywności lub pasz, z uwzględnieniem ich kształtu, wyglądu lub opakowania, używanych opakowań, sposobu ułożenia i miejsca wystawienia oraz informacji udostępnionych na ich temat w jakikolwiek sposób, nie mogą wprowadzać konsumentów w błąd”.

11

Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb (niemiecka ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji), w brzmieniu mającym zastosowanie postępowania głównego (BGBl. 2010 I, s. 254, zwana dalej „UWG”), stanowi w § 4 pkt 11:

„Przykłady nieuczciwych praktyk handlowych

Czyn nieuczciwej konkurencji popełnia w szczególności ten, kto:

[…]

12

Paragraf 5 ust. 1 pkt 1 UWG przewiduje:

„Praktyki handlowe wprowadzające w błąd

13

Paragraf 11 Lebensmittel-, Bedarfsgegenstände- und Futtermittelgesetzbuch (kodeksu środków spożywczych, artykułów bieżącej konsumpcji i pasz, zwanego dalej „LFGB”), zatytułowany „Przepisy dotyczące ochrony przed wprowadzeniem w błąd”, w wersji znajdującej zastosowanie do sprawy głównej, stanowi w ust. 1:

„Zakazane jest wprowadzanie do obrotu środków spożywczych opatrzonych wprowadzającą w błąd nazwą, informacją lub prezentowanych w sposób wprowadzający w błąd, lub też ogólne lub indywidualne reklamowanie środków spożywczych za pomocą wprowadzających w błąd prezentacji lub oświadczeń innego rodzaju. Wprowadzanie w błąd ma miejsce w szczególności w wypadku, gdy:

[…]”.

14

Z postanowienia odsyłającego wynika, że Teekanne sprzedaje herbatę owocową pod nazwą „Felix Himbeer‑Vanille Abenteuer” („Felix malinowo‑waniliowa przygoda”) (zwaną dalej „herbatą owocową”). Opakowanie tej herbaty ma postać pudełka ze złożonego kartonu, w kształcie równoległościanu, i zawiera 20 torebek herbaty.

15

Na opakowaniu tym wyróżnić można pewną liczbę oznaczeń różnych rozmiarów, kolorów i rodzajów czcionki, w szczególności ilustracje malin i kwiatów wanilii, oznaczenia „herbata owocowa z naturalnymi aromatami” i „herbata owocowa z naturalnymi aromatami – smak malinowo‑waniliowy” oraz graficzne przedstawienie odcisku pieczęci, zawierające w pozłacanym okręgu oznaczenie „zawiera wyłącznie naturalne składniki”.

16

Zdaniem sądu odsyłającego herbata owocowa nie zawiera żadnego składnika ani aromatu wanilii lub maliny. Wykaz składników, zamieszczony na jednej ze ścian opakowania, ma następujące brzmienie: „Hibiskus, jabłko, liście jeżyny słodkiej, skórka pomarańczy, dzika róża, aromat naturalny o smaku wanilii, skórka cytryny, aromat naturalny o smaku maliny, jeżyna, truskawka, borówka czarna, dziki bez”.

17

BVV wniósł przeciwko Teekanne powództwo do Landgericht Düsseldorf (sądu okręgowego w Düsseldorfie), podnosząc, że oznaczenia zamieszczone na opakowaniu herbaty owocowej mogły wprowadzać konsumenta w błąd co do składu tej herbaty. BVV wskazał, że w oparciu o te oznaczenia konsument mógł oczekiwać, iż omawiana herbata będzie zawierać w swym składzie wanilię i malinę lub co najmniej naturalne aromaty wanilii i maliny.

18

Tym samym BVV wniósł o nakazanie Teekanne, pod rygorem zastosowania sankcji, zaniechania w ramach czynności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej aktywnego lub biernego reklamowania herbaty owocowej. BVV zażądał również zwrotu kosztów wezwania do zaniechania naruszeń w wysokości 200 EUR.

19

Wyrokiem z dnia 16 marca 2012 r. Landgericht Düsseldorf przychylił się do żądań powoda.

20

W wyniku apelacji wniesionej przez Teekanne od tego wyroku Oberlandesgericht Düsseldorf (wyższy sąd okręgowy w Düsseldorfie) wyrokiem z dnia 19 lutego 2013 r. uchylił wyrok pierwszej instancji i oddalił żądania BVV. Sąd ten uznał, że w rozumieniu § 4 pkt 11 UWG w związku z § 11 ust. 1 zdanie drugie pkt 1 LFGB oraz w rozumieniu § 5 ust. 1 zdania pierwsze i drugie pkt 1 UWG wprowadzanie klienta w błąd nie miało miejsca.

21

W przekonaniu sądu odwoławczego zgodnie z dyrektywą 2000/13 wspomniane przepisy UWG i LFGB należy interpretować jako odnoszące się do oczekiwań przeciętnego konsumenta. W rozpatrywanym przypadku z zamieszczonego na opakowaniu herbaty owocowej wykazu jej składników wynikało, że zastosowane naturalne aromaty mają smak maliny lub wanilii. Tym samym w owym wykazie wskazano jednoznacznie, że użyte aromaty nie zostały uzyskane z wanilii i maliny, lecz że miały ich smak. Tymczasem, zgodnie z orzecznictwem Trybunału, prawdziwa i wyczerpująca informacja podana w wykazie składników jest wystarczająca do wykluczenia ryzyka wprowadzenia konsumenta w błąd.

22

BVV wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku do Bundesgerichtshof (federalnego trybunału sprawiedliwości).

23

Zdaniem sądu odsyłającego wielokrotne umieszczenie ilustracji malin i kwiatów wanilii na opakowaniu herbaty owocowej, przyciągające wzrok, podobnie jak oznaczenie „z naturalnymi aromatami” i graficzne przedstawienie odcisku pieczęci zawierające oznaczenie „zawiera wyłącznie naturalne składniki”, sugeruje, że smak owej herbacie nadają w szczególności aromaty uzyskane z malin i kwiatów wanilii. Herbata owocowa została więc zaprezentowana w taki sposób, że może wywoływać – nawet u przeciętnego, odpowiednio poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i ostrożnego konsumenta – mylne wrażenie co do jej składu. Ponadto prezentacja herbaty owocowej może zniechęcać konsumenta do zapoznania się z zamieszczonym na opakowaniu mniejszą czcionką wykazem składników, który odzwierciedla rzeczywistość.

24

Sąd odsyłający stwierdza, że w świetle motywów 6 i 8 dyrektywy 2000/13 etykietowanie herbaty owocowej oraz sposób, w jaki zostało ono wykonane, mogą wprowadzać nabywcę w błąd w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) tej dyrektywy.

25

W tych okolicznościach Bundesgerichtshof postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału następujące pytanie prejudycjalne:

„Czy etykietowanie i prezentacja środków spożywczych oraz reklama w tym celu [oraz ich reklama] mogą poprzez wygląd, nazwę albo obrazowe przedstawienie wywołać wrażenie co do obecności określonego składnika, mimo że ten składnik faktycznie nie jest obecny i wynika to już z samego wykazu składników zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 2 dyrektywy 2000/13/WE [i brak ten można wywieść wyłącznie z wykazu składników, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2 dyrektywy 2000/13]?”.

26

Zadając powyższe pytanie, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) oraz art. 3 ust. 1 pkt 2 dyrektywy 2000/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by etykietowanie środka spożywczego oraz sposób, w jaki zostało ono wykonane, mogły sugerować, poprzez wygląd, opis lub graficzne przedstawienie określonego składnika, obecność tego składnika w owym środku spożywczym, podczas gdy w rzeczywistości składnik ten w nim nie występuje, a jego brak można wywieść wyłącznie z wykazu składników zamieszczonego na opakowaniu owego środka.

27

W rozpoznawanej sprawie, z jednej strony, opakowanie herbaty owocowej zawiera między innymi ilustracje malin i kwiatów wanilii, oznaczenia „herbata owocowa z naturalnymi aromatami” i „herbata owocowa z naturalnymi aromatami – smak malinowo‑waniliowy” oraz graficzne przedstawienie odcisku pieczęci zawierające oznaczenie „zawiera wyłącznie naturalne składniki”.

28

Z drugiej zaś, zgodnie z zamieszczonym na jednej ze ścian opakowania wykazem składników, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2 dyrektywy 2000/13 i którego ścisły i wyczerpujący charakter nie jest kwestionowany, herbata ta zawiera naturalne aromaty „o smaku wanilii” i „o smaku maliny”. Bezsporne jest zatem, że owa herbata nie zawiera naturalnych składników uzyskanych z wanilii lub maliny ani aromatu z nich uzyskanego.

29

Zagadnienie wymagające rozstrzygnięcia w postępowaniu głównym sprowadza się więc do tego, czy etykietowanie herbaty owocowej może wprowadzić nabywcę w błąd w zakresie, w jakim sugeruje obecność w jej składzie maliny i kwiatów wanilii lub aromatów uzyskanych z tych składników, w sytuacji gdy takie składniki lub aromaty nie są w tej herbacie obecne.

30

Jak wynika z motywów 6 i 8 dyrektywy 2000/13, nadrzędnym celem tego aktu jest informowanie i ochrona konsumentów, przy czym szczegółowe etykietowanie wskazujące dokładnie charakter i właściwości produktu ma umożliwić konsumentowi dokonanie w pełni świadomego wyboru.

31

Artykuł 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2000/13 przewiduje w tym względzie, odzwierciedlając założenia przedstawione w motywie 14, że etykietowanie i zastosowane metody etykietowania nie mogą wprowadzać nabywcy w błąd między innymi co do właściwości środka spożywczego, a w szczególności co do jego charakteru, tożsamości, właściwości, składu, ilości, trwałości, źródła lub pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji.

32

A zatem, przepis ten wymaga, aby nabywca dysponował poprawną, neutralną i obiektywną informacją, która nie wprowadza go w błąd (zob. podobnie wyrok Komisja/Włochy, C‑47/09, EU:C:2010:714, pkt 37).

33

Należy dodać, że zgodnie z art. 16 rozporządzenia nr 178/2002, bez uszczerbku dla bardziej szczegółowych przepisów prawa żywnościowego, etykietowanie, reklama i prezentacja żywności lub pasz, z uwzględnieniem ich kształtu, wyglądu lub opakowania, stosowanych opakowań, sposobu ułożenia i miejsca wystawienia oraz informacji udostępnionych na ich temat w jakikolwiek sposób, nie mogą wprowadzać konsumentów w błąd.

34

Mimo że dyrektywa 2000/13 stanowi bardziej szczegółowy przepis prawa żywnościowego w rozumieniu art. 16 rozporządzenia nr 178/2002, ten ostatni przepis w związku z art. 8 wspomnianego rozporządzenia potwierdza, że etykietowanie środka spożywczego nie może mieć mylącego charakteru.

35

W celu udzielenia odpowiedzi sądowi odsyłającemu należy przypomnieć, że w ramach podziału kompetencji między sądownictwem krajowym a sądownictwem Unii rolą Trybunału nie jest co do zasady rozstrzyganie kwestii wprowadzającego w błąd nabywcę lub konsumenta etykietowania określonych produktów lub kwestii ewentualnie mylącego charakteru nazwy handlowej. Jest to zadanie dla sądu krajowego. Niemniej Trybunał, orzekając w przedmiocie odesłania prejudycjalnego, może w razie potrzeby udzielić sądowi krajowemu wyjaśnień mających pomóc mu przy wydaniu rozstrzygnięcia (zob. w szczególności wyroki: Geffroy, C‑366/98, EU:C:2000:430, pkt 18–20; Severi, C‑446/07, EU:C:2009:530, pkt 60).

36

W celu dokonania oceny możliwości wprowadzenia nabywcy w błąd poprzez etykietowanie sąd krajowy powinien przede wszystkim wziąć pod uwagę przypuszczalne oczekiwania przeciętnego, odpowiednio poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego konsumenta co do źródła, pochodzenia i jakości związanych z danym środkiem spożywczym, przy czym kluczowe jest, żeby konsument nie został wprowadzony w błąd i żeby nie został skłoniony do błędnego uznania, iż źródło, pochodzenie lub jakość danego produktu są inne niż w rzeczywistości (zob. podobnie wyrok Severi, C‑446/07, EU:C:2009:530, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo).

37

Z orzecznictwa Trybunału wynika w tym względzie, że konsumenci, których decyzja o kupnie produktu jest uzależniona między innymi od składu produktu, jaki zamierzają nabyć, zapoznają się najpierw z wykazem składników, których wyszczególnienie jest obowiązkowe na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 2 dyrektywy 2000/13 (zob. podobnie wyroki: Komisja/Niemcy, C‑51/94, EU:C:1995:352, pkt 34; Darbo, C‑465/98, EU:C:2000:184, pkt 22).

38

Niemniej okoliczność, że wykaz składników został umieszczony na opakowaniu produktu spornego w postępowaniu głównym, sama w sobie nie pozwala wykluczyć, iż etykietowanie tych produktów oraz sposób, w jaki zostało ono wykonane, mogą wprowadzić nabywcę w błąd w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2000/13.

39

Etykietowanie, zdefiniowane w art. 1 ust. 3 lit. a) omawianej dyrektywy, obejmuje bowiem wszelkie wyrazy, dane szczegółowe, znaki towarowe, nazwy marek, ilustracje lub symbole odnoszące się do środka spożywczego i umieszczone na jego opakowaniu. Niektóre z tych elementów mogą w praktyce okazać się oszukańcze, błędne, dwuznaczne, sprzeczne lub niezrozumiałe.

40

W takim wypadku wykaz składników – nawet zawierający prawdziwe i wyczerpujące informacje – może w niektórych sytuacjach nie mieć mocy skorygowania w dostatecznym stopniu mylnego lub niejednoznacznego wrażenia w odniesieniu do cech środka spożywczego, jakie na konsumencie wywarły pozostałe elementy składające się na etykietowanie tego środka.

41

Zatem w sytuacji, w której etykietowanie środka spożywczego oraz sposób, w jaki zostało ono wykonane, ujęte łącznie, sugerują, że ów środek zawiera składnik, który w rzeczywistości w nim nie występuje, etykietowanie takie może wprowadzać nabywcę w błąd co do cech tego środka.

42

W niniejszej sprawie to sąd odsyłający powinien dokonać analizy ogółu poszczególnych elementów składających się na etykietowanie herbaty owocowej celem ustalenia, czy przeciętny, odpowiednio poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny konsument może zostać wprowadzony w błąd co do obecności w składzie tej herbaty maliny i kwiatów wanilii lub aromatów uzyskanych z tych składników.

43

W ramach wspomnianej analizy sąd odsyłający powinien w szczególności wziąć pod uwagę użyte wyrażenia i obrazy oraz rozmieszczenie, wielkość, kolor, czcionkę, język, składnię i interpunkcję poszczególnych elementów umieszczonych na opakowaniu herbaty owocowej.

44

W świetle powyższych rozważań na zadane pytanie należy odpowiedzieć, iż art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) oraz art. 3 ust. 1 pkt 2 dyrektywy 2000/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by etykietowanie środka spożywczego oraz sposób, w jaki zostało ono wykonane, mogły sugerować, poprzez wygląd, opis lub graficzne przedstawienie określonego składnika, obecność tego składnika w owym środku spożywczym, podczas gdy w rzeczywistości składnik ten w nim nie występuje, a jego brak można wywieść wyłącznie z wykazu składników zamieszczonego na opakowaniu owego środka.

45

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziewiąta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) oraz art. 3 ust. 1 pkt 2 dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 marca 2000 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich w zakresie etykietowania, prezentacji i reklamy środków spożywczych, zmienionej rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 596/2009 z dnia 18 czerwca 2009 r., należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by etykietowanie środka spożywczego oraz sposób, w jaki zostało ono wykonane, mogły sugerować, poprzez wygląd, opis lub graficzne przedstawienie określonego składnika, obecność tego składnika w owym środku spożywczym, podczas gdy w rzeczywistości składnik ten w nim nie występuje, a jego brak można wywieść wyłącznie z wykazu składników zamieszczonego na opakowaniu owego środka.