KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 10.12.2021

COM(2021) 819 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Ochrona praw podstawowych w erze cyfrowej –

roczne sprawozdanie za 2021 r. dotyczące stosowania
Karty praw podstawowych Unii Europejskiej

Ochrona praw podstawowych w erze cyfrowej – 

roczne sprawozdanie za 2021 r. dotyczące stosowania 
Karty praw podstawowych Unii Europejskiej 

Spis treści

1.    Wprowadzenie    

2.    Realizacja nowej strategii na rzecz wzmocnienia stosowania Karty praw podstawowych w UE    

3.    Wykorzystywanie Karty jako kompasu UE w erze cyfrowej    

4.    Przezwyciężanie wyzwań związanych z moderowaniem treści w internecie    

5.    Ochrona praw podstawowych w przypadku stosowania sztucznej inteligencji    

6.    Rozwiązanie problemu przepaści cyfrowej    

7.    Ochrona osób pracujących za pośrednictwem platform    

8.    Nadzór nad nadzorem cyfrowym    

9.    Współpraca na rzecz uczynienia ery cyfrowej szansą dla praw podstawowych    

1.Wprowadzenie

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej („Karta”) 1 jest potężnym narzędziem służącym ochronie, propagowaniu i dalszemu wzmacnianiu praw obywateli w Unii Europejskiej. Prawa podstawowe nie tylko chronią ludzi przed nadmierną ingerencją, taką jak cenzura czy masowa inwigilacja, ale także umożliwiają obywatelom pełne korzystanie z przysługujących im praw i życiowych możliwości. Zawsze można poprawić warunki i zakres korzystania przez ludzi z przysługujących im praw. Karta może wskazywać kierunek działań politycznych podejmowanych w całej UE. Im więcej ludzie wiedzą na temat swoich praw zagwarantowanych w Karcie i tego, jak z nich korzystać, tym większa jest ich siła.

Pandemia COVID-19 wystawiła na próbę ochronę i gwarancje naszych podstawowych praw i wolności. Wszelkie ograniczenia praw podstawowych muszą być konieczne i proporcjonalne. Taki warunek określono w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, będącej wiążącym prawem Unii. Celem Karty jest ochrona i propagowanie szerokiego wachlarza praw związanych z godnością człowieka, wolnością, równością i solidarnością, a wszystkie sądy krajowe mogą ją stosować w sprawach, w których prawo Unii jest wdrażane i jest istotne dla prawomocnego wyroku.

Aby poszerzyć wiedzę obywateli na temat Karty, Komisja Europejska od 2010 r. publikuje sprawozdania z jej stosowania. Niniejsze wydanie jest pierwszym, w którym zastosowano nowe podejście ogłoszone w strategii na rzecz wzmocnienia stosowania Karty praw podstawowych w UE („strategia dotycząca Karty”) 2 . Autorzy każdego sprawozdania rocznego będą koncentrować się na konkretnym temacie regulowanym przez prawo Unii i dokładniej przyglądać się najlepszym praktykom i wyzwaniom w państwach członkowskich w tym obszarze. Takie podejście pozwoli przeanalizować zmiany systemowe, aby pokazać, w jaki sposób różne prawa mogą się wzajemnie wzmacniać i jak zmiany polityczne, społeczne i gospodarcze mogą jednocześnie wpływać na różne prawa.

Tematem wydania z 2021 r., zgodnie ze strategicznym ukierunkowaniem Komisji Europejskiej na transformację cyfrową, jest ochrona praw podstawowych w erze cyfrowej.

2.Realizacja nowej strategii na rzecz wzmocnienia stosowania Karty praw podstawowych w UE 

Celem strategii dotyczącej Karty, przyjętej przez Komisję w 2020 r., jest zapewnienie pełnego wykorzystania potencjału Karty i dążenie do zapewnienia wszystkim osobom rzeczywistej możliwości korzystania z praw podstawowych. Strategia dotycząca Karty określa ramy wspólnych działań w zakresie praw podstawowych w całej UE na kolejne 10 lat i zyskała pełne poparcie państw członkowskich 5 . Realizacja celów określonych w strategii dotyczącej Karty opiera się na czterech priorytetach, które opisano poniżej.

2.1Wspieranie i monitorowanie skutecznego stosowania Karty w państwach członkowskich

Organy administracji na szczeblu krajowym i lokalnym, parlamenty oraz organy ścigania odgrywają kluczową rolę w procesie propagowania i ochrony praw ustanowionych w Karcie i tworzeniu środowiska sprzyjającego działalności organizacji społeczeństwa obywatelskiego i obrońców praw. Komisja ściśle współpracuje z państwami członkowskimi, aby pomóc im we wdrażaniu prawa i polityki Unii w sposób skuteczny i w pełni zgodny z postanowieniami Karty.

Komisja pomaga także państwom członkowskim wdrażać programy finansowane przez UE z poszanowaniem Karty. W rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów 6 określono zasady, których należy przestrzegać przy korzystaniu z szeregu funduszy UE 7 . Zawarto w nim wymóg, aby państwa członkowskie ustanowiły i stosowały skuteczne mechanizmy w celu zapewnienia zgodności z Kartą programów finansowanych przez UE, takich jak rozwiązania dotyczące zgłaszania komitetowi monitorującemu skarg o nieprzestrzeganie Karty lub przypadków niezgodności operacji wspieranych z Funduszy z Kartą. Komisja będzie nadal zapewniała pomoc techniczną, aby pomóc państwom członkowskim w zapewnianiu, by programy wspierane z funduszy UE były opracowywane i realizowane z poszanowaniem postanowień Karty.

W ramach jednego szczególnego systemu finansowania, programu „Obywatele, równość, prawa i wartości” (CERV), Komisja stworzyła dla władz krajowych, regionalnych i lokalnych nowe możliwości pozyskiwania finansowania projektów propagujących kulturę wartości i podnoszenie świadomości na temat Karty 8 . Ważną rolę w propagowaniu takiej kultury i ochronie praw podstawowych odgrywają miasta. Wiele z nich dołączyło do sieci „miast praw człowieka” i uwzględnia prawa podstawowe w procesie kształtowania polityki 9 . FRA opublikowała sprawozdanie pt. „Human Rights in the EU: a framework for reinforcing rights locally” [„Prawa człowieka w UE: ramy wzmocnienia praw na szczeblu lokalnym”] podczas Forum Praw Podstawowych w październiku 2021 r. 10 Omówione przez nią ramy obejmują narzędzia pomagające burmistrzom, władzom i administracjom lokalnym oraz organizacjom oddolnym włączyć standardy praw człowieka do ich pracy. W ramach działań następczych związanych z unijnym planem działania przeciwko rasizmowi na lata 2020–2025 11 w listopadzie 2021 r. Komisja ogłosiła konkurs na „europejskie stolice włączenia społecznego i różnorodności” 12 . Będzie ona przyznawać nagrody za najlepsze praktyki, które mogą być źródłem inspiracji dla innych europejskich miast i regionów w tworzeniu bardziej zróżnicowanych i integracyjnych środowisk dla ich mieszkańców.

W ramach strategii dotyczącej Karty Komisja zwróciła się do państw członkowskich o powołanie punktu kontaktowego ds. Karty w celu dalszego ułatwiania współpracy i wymiany informacji na temat stosowania Karty. Dotychczas 17 państw członkowskich powołało taki punkt. Punkty te odgrywają istotną rolę w rozpowszechnianiu informacji i najlepszych praktyk w zakresie zwiększania świadomości na temat Karty i w koordynowaniu krajowych działań w zakresie budowania zdolności. Ich prace są uwzględniane przy tworzeniu nowej strony poświęconej najlepszym praktykom państw członkowskich w zakresie Karty, uruchomionej na europejskim portalu „e-Sprawiedliwość” w grudniu 2021 r. 13

Stojąc na straży przestrzegania postanowień Traktatów, Komisja podejmuje konkretne działania, aby zapewnić poszanowanie praw zapisanych w Karcie w przypadkach, gdy naruszają je krajowe przepisy lub praktyki wdrażające prawo Unii – wszczyna na przykład postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. W szczególności Komisja podejmuje działania w celu zapewnienia poszanowania:

·wolności zrzeszania się organizacji pozarządowych oraz praw do ochrony danych osobowych ich darczyńców;

·wolności akademickiej;

·wolności wypowiedzi i pluralizmu mediów;

·godności człowieka;

·prawa do poszanowania życia prywatnego;

·prawa każdego, w tym także osób LGBTIQ, do niedyskryminacji ze względu na płeć i orientację seksualną.

Komisja monitoruje we wszystkich państwach członkowskich środki nadzwyczajne wprowadzone w czasie pandemii COVID-19 i ich oddziaływanie, w szczególności na praworządność, prawa podstawowe i na zapewnienie zgodności z innymi przepisami prawa Unii, czego efektem jest sprawozdanie na temat praworządności z 2021 r. oraz rozdziały dotyczące poszczególnych krajów 14 .

2.2Wzmocnienie pozycji organizacji społeczeństwa obywatelskiego, obrońców praw i osób wykonujących zawody prawnicze

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego i niezależne krajowe organy ds. praw człowieka są kluczowymi partnerami dla instytucji Unii i państw członkowskich, jeśli chodzi o propagowanie i ochronę praw podstawowych, demokracji i praworządności. Odgrywają one istotną rolę w zwiększaniu świadomości społeczeństwa na temat przysługujących mu praw i pomaganiu obywatelom w uzyskaniu skutecznej ochrony sądowej. Organizacje te muszą być w stanie działać w sprzyjającym środowisku, wolnym od nadmiernych ograniczeń regulacyjnych, przeszkód w finansowaniu czy wręcz kampanii oszczerstw 15 , a także muszą być w stanie budować swoje zdolności. Niektóre państwa członkowskie nadal nie dysponują w pełni funkcjonującymi krajowymi instytucjami praw człowieka, które są istotnym ogniwem w kontaktach między rządem a społeczeństwem obywatelskim 16 . Zachęca się państwa członkowskie do ustanowienia takich instytucji i zapewnienia im środków do w pełni niezależnego działania.

Komisja uważnie monitoruje sytuację organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a w swoim rocznym sprawozdaniu na temat praworządności informuje o rozwoju sytuacji w zakresie ram dla społeczeństwa obywatelskiego. W sprawozdaniu na temat praworządności z 2021 r. stwierdzono, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego odczuły skutki pandemii COVID-19 nie tylko ze względu na ograniczenia swobody przemieszczania się i zgromadzeń, ale także pod względem finansowania. Jak wskazano w sprawozdaniu, zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w opracowywanie i wdrażanie środków w związku z COVID-19 było na ogół bardzo ograniczone 17 . W sprawozdaniu na temat praworządności z 2020 r. wskazano środki, które ograniczyły wolność wypowiedzi organizacji społeczeństwa obywatelskiego 18 . Z danych zgromadzonych przez FRA 19 wynika, że wiele organizacji społeczeństwa obywatelskiego uważa, iż krajowe środki wprowadzone w związku z pandemią miały negatywny wpływ na ich działalność od marca 2020 r. Chociaż zgłaszały one rosnące zapotrzebowanie na ich usługi, większość z nich miała problemy z dalszym ich świadczeniem. Praktyczne wyzwania, z jakimi organizacje te musiały się zmierzyć, obejmowały anulowanie działań, wpływ na kondycję psychiczną pracowników oraz ograniczony wkład ze strony wolontariuszy.

Komisja wspiera również obrońców praw i organizacje społeczeństwa obywatelskiego za pomocą specjalnych funduszy, np. w ramach zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów przyczyniających się do ochrony i propagowania wartości UE, skierowanego w całości do małych, oddolnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, i planuje przeznaczyć 51 mln EUR na ten cel w latach 2021–2022 20 . Aby wesprzeć osoby biorące udział w postępowaniach sądowych i wnieść wkład w proces budowania zdolności w zakresie stosowania postanowień Karty, ogłoszono specjalne zaproszenie do składania wniosków opiewające na kwotę 2 mln EUR 21 .

Komisja propaguje również działania przyczyniające się do budowania zdolności w zakresie stosowania postanowień Karty i zwiększania stopnia znajomości tych postanowień wśród sędziów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości. W grudniu 2020 r. Komisja przyjęła nową europejską strategię szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości na lata 2021–2024 22 , a w marcu 2021 r. ogłosiła zaproszenie do składania wniosków w celu wsparcia realizacji projektów w dziedzinie szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości koncentrujących się w szczególności na problematyce praw podstawowych 23 . Szereg projektów w dziedzinie szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości poświęconych postanowieniom Karty, współfinansowanych przez Komisję w ramach programu „Sprawiedliwość” na lata 2014–2020 zostało zrealizowanych 24 . Pracownicy wymiaru sprawiedliwości mogą uzyskać dostęp do materiałów szkoleniowych dla kadr wymiaru sprawiedliwości poświęconych problematyce praw podstawowych za pośrednictwem platformy uruchomionej w grudniu 2020 r. 25

2.3Pełne wykorzystywanie Karty praw podstawowych w procesie podejmowania decyzji na szczeblu UE

Instytucje, organy i jednostki organizacyjne UE muszą przestrzegać Karty we wszystkich swoich działaniach. Komisja zwiększa swoje zdolności wewnętrzne w zakresie zapewniania zgodności z postanowieniami Karty i aktualizuje swój Zestaw instrumentów służących lepszemu stanowieniu prawa 26 , biorąc pod uwagę wytyczne operacyjne z 2011 r. w sprawie uwzględniania praw podstawowych w ocenach skutków 27 . Opracowuje również specjalne szkolenia poświęcone Karcie, a także narzędzie e-uczenia się, którego celem jest zapewnienie pracownikom wsparcia w ocenianiu wpływu polityki i wniosków ustawodawczych Komisji na prawa podstawowe. Narzędzie e-uczenia się zostanie udostępnione publicznie i może stać się wartościowym zasobem dla innych instytucji Unii Europejskiej oraz dla podmiotów stanowiących prawo i decydentów w państwach członkowskich, które będzie wykorzystywane w połączeniu z zaktualizowanym Zestawem instrumentów służących lepszemu stanowieniu prawa i zaktualizowanymi wytycznymi dotyczącymi lepszego stanowienia prawa. Komisja jest gotowa wspierać Parlament Europejski i Radę w zapewnianiu skutecznego stosowania Karty w ich pracy.

2.4Zwiększanie świadomości społecznej

Niezależnie od przyjęcia niniejszego sprawozdania Komisja przystępuje do realizacji kampanii informacyjnej poświęconej Karcie, której celem jest zwiększanie świadomości obywateli w zakresie przysługujących im praw oraz organów, do których mogą się zwrócić w przypadku ich naruszenia. Wspomniana kampania będzie prowadzona w internecie za pośrednictwem wydarzeń medialnych i mediów społecznościowych pod hashtagiem #RightHereRightNow. Będzie ona koncentrowała się na kilku konkretnych prawach, takich jak prawo do niedyskryminacji i równouprawnienia, prawa dziecka, wolność wypowiedzi i informacji oraz prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu. W podnoszenie świadomości w ramach kampanii zaangażowani będą kluczowi partnerzy, tacy jak organizacje społeczeństwa obywatelskiego, krajowe instytucje i organy praw człowieka, FRA oraz inne organy i agencje UE. Przedmiotowa kampania będzie powiązana z innymi kampaniami informacyjnymi poświęconymi problematyce praw człowieka oraz z Konferencją w sprawie przyszłości Europy. Służby Komisji przetłumaczyły również stronę internetową poświęconą Karcie na portalu Europa na wszystkie języki urzędowe UE 28 oraz uruchomiły nową wersję europejskiego portalu „e-Sprawiedliwość”, która zawiera informacje na temat stosowania postanowień Karty i organów, do których można zwrócić się o pomoc w tym zakresie 29 .

3.Wykorzystywanie Karty jako kompasu UE w erze cyfrowej

Komisja Europejska nadała priorytetowe znaczenie kształtowaniu transformacji cyfrowej, tak aby zapewnić korzyści każdemu i nie pozostawiać nikogo w tyle. To, co kiedyś było określane jako „świat offline” i „świat online”, dziś staje się nie do rozróżnienia. W tym szybko zmieniającym się środowisku cyfrowym pojawia się jednak szereg wyzwań związanych z zapewnieniem poszanowania praw podstawowych.

Technologia cyfrowa coraz częściej przenika do wszystkich obszarów naszego społeczeństwa i może być wykorzystywana na wiele różnych, często korzystnych sposobów. Rozwiązania cyfrowe przyczyniają się do rozwoju badań naukowych, zwiększenia produkcji przemysłowej, ułatwienia przejścia na zrównoważony rozwój, ułatwiają świadczenie rozmaitych usług i stanowią obecnie główny kanał komunikacji prywatnej i publicznej. Zwiększają one możliwości obywateli w zakresie uczestnictwa w demokratycznym dyskursie i zdobywania informacji na każdy temat. W szczególności systemy sztucznej inteligencji mogą służyć wspieraniu innowacji i dobrobytu i mogą być wykorzystywane jako narzędzia we wszystkich dziedzinach życia, na przykład w opiece zdrowotnej, do wykonywania tłumaczeń lub do wspierania procesu podejmowania decyzji. Automatyzacja cyfrowa pomaga organizować pracę w sposób bardziej efektywny i pozwala zapewnić koordynację na niespotykanym dotąd poziomie. Gromadzenie danych na temat ludzkich działań i ich skutków pomaga ludziom zrozumieć i kształtować świat.

Jednocześnie niektóre zastosowania technologii mogą ograniczyć skuteczność ochrony gwarantowanej przez prawa podstawowe. Rozpowszechnianie nielegalnych treści, takich jak nawoływanie do nienawiści i niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych, zagraża prawu ofiary do godności, a rozpowszechnianie dezinformacji stanowi wyzwanie dla demokratycznego dyskursu i naszego prawa do dostępu do informacji. W sytuacjach, w których procesy lub nawet decyzje są zautomatyzowane, może być trudno zapewnić przejrzystość i odpowiedzialność za wyniki, na przykład gdy do podejmowania decyzji o przydziale pracy wykorzystuje się złożone oprogramowanie. W przypadku braku informacji lub trudności z ich uzyskaniem ocena naruszeń praw podstawowych i przeciwdziałanie im mogą być utrudnione.

Im bardziej narzędzie zautomatyzowane opiera się na czynnikach zewnętrznych, takich jak dane, wkład ludzi lub innych systemów, aby uzyskać wynik, tym trudniej jest zapewnić od samego początku, aby takie narzędzie nie naruszało praw, na przykład z powodu pewnych naturalnych uprzedzeń, które mogą ostatecznie wpłynąć na podejmowanie decyzji w kontekście pracy. Im więcej danych gromadzi się na temat ludzi, tym łatwiej jest ich monitorować i naruszać ich prywatność. Efekt sieciowy może zmniejszyć siłę jednostek względem dużych organizacji, na przykład na internetowych platformach handlowych lub platformach pracy, gdzie jednostki mają niewielką siłę przetargową lub małe możliwości organizowania się. Jednocześnie platformy mediów społecznościowych są również wykorzystywane do szerzenia nienawiści i rozpowszechniania nielegalnych treści, na przykład gdy rozpowszechniają nielegalne treści nawołujące do nienawiści, materiały przedstawiające niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych lub treści o charakterze terrorystycznym. Ponadto potrzeba jeszcze wiele pracy, aby pomóc wszystkim korzystać z nowych i przydatnych narzędzi w miejscach, gdzie dostęp do internetu, sprzęt czy wiedza na temat korzystania z tych narzędzi są niewystarczające.

Wyzwania te mogą występować pojedynczo lub łącznie, w zależności od kontekstu. Mogą się wzajemnie wzmacniać i wpływać na kilka praw podstawowych jednocześnie, co należy uwzględnić przy podejmowaniu tych wyzwań. W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono niektóre z kluczowych aspektów, w których pojawiają się wyzwania dla praw podstawowych w związku z wykorzystaniem technologii cyfrowych. Pokazano w nim, które prawa są naruszane w tych kontekstach, jak rozwija się sytuacja w państwach członkowskich UE oraz jak państwa członkowskie i Komisja Europejska wykorzystują Kartę, aby pokonać poszczególne wyzwania oraz chronić i propagować prawa ludzi.

4.Przezwyciężanie wyzwań związanych z moderowaniem treści w internecie

Pośrednicy internetowi, tacy jak platformy mediów społecznościowych, odgrywają istotną rolę w życiu każdego z nas i sprzyjają upowszechnianiu się nowych form interakcji między ludźmi, organami administracji publicznej i przedsiębiorstwami. Korzystanie z tych platform doprowadziło do znacznego wzrostu informacji dostępnych dla ich użytkowników, a także do zapewnienia poszczególnym osobom możliwości lepszego wykonywania przysługującego im prawa do wolności wypowiedzi i dostępu do informacji, co zaowocowało również utworzeniem licznych przestrzeni aktywizmu internetowego, a także miejsc, w którym poszczególne osoby i przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego mogą się zrzeszać.

Duże platformy – nowy rynek miejski ·Niektóre platformy internetowe zyskały na tyle duże znaczenie w procesie usprawniania wymiany informacji, że odgrywają obecnie istotną rolę w kształtowaniu debaty demokratycznej. ·Biorąc pod uwagę fakt, że ponad połowa mieszkańców UE korzysta z mediów społecznościowych, przy czym odsetek ten wynosi niemal 90 % w grupie wiekowej od 16 do 24 lat, działania związane z projektowaniem tych platform i ustanawianiem obowiązujących na nich standardów wywierają daleko idące skutki społeczne 30 . ·Narzędzia i mechanizmy stosowane na tych platformach do moderowania treści i zachęcania użytkowników do spędzania jak największej ilości czasu na korzystaniu z oferowanej przez nie usługi odgrywają istotną rolę w kształtowaniu informacji i opinii, na jakie osoby korzystające z internetu natrafiają w sieci. ·Przeciwdziałanie rozpowszechnianiu nielegalnych treści na tych dużych platformach stanowi wyzwanie, ponieważ stały się one miejscami publicznej wymiany informacji, ale zarządzające nimi podmioty nie ponoszą żadnej odpowiedzialności prawnej w związku z prowadzoną na nich działalnością sprzeczną z interesem publicznym.

Jednocześnie korzystanie z platform internetowych pogłębia problemy społeczne, takie jak polaryzacja społeczna 31 lub rozpowszechnianie nielegalnych treści, które często wywierają szkodliwy wpływ na prawa podstawowe, m.in. na ochronę praw dziecka, ochronę konsumentów, wolność otrzymywania i przekazywania informacji oraz ochronę własności intelektualnej.

Skala i prędkość szerzenia się w internecie treści, które same w sobie nie są nielegalne, takich jak treści o charakterze dezinformacyjnym i teorie spiskowe, może wpływać na charakter debaty demokratycznej, poziom zaufania do instytucji, a także – co uwypukliła pandemia COVID-19 – na kwestie związane ze zdrowiem, bezpieczeństwem i równym traktowaniem.

Demokracja w UE boryka się z szeregiem wyzwań, przede wszystkim z populizmem oraz coraz bardziej spolaryzowaną debatą polityczną, a także musi stawić czoła zjawisku erozji zaufania opinii publicznej do procesów demokratycznych spowodowanemu dezinformacją 32 . Wspomniane zjawiska nasilają się w rezultacie skoordynowanej ingerencji państw trzecich lub interesów prywatnych w procesy wyborcze, szerzenia dezinformacji oraz braku przejrzystości i rozliczalności w kwestii reklam politycznych skierowanych od określonych grup odbiorców. Pojawiają się również głosy zwracające uwagę na niedostateczne włączanie lub angażowanie w debatę publiczną określonych grup społecznych, takich jak osoby młode, osoby starsze lub osoby z niepełnosprawnościami. Przedstawiciele mniejszości etnicznych, w tym przedstawiciele społeczności romskich, osoby LGBTIQ i kobiety w różnym stopniu i w zależności od kontekstu mają opory przed kandydowaniem w wyborach, ponieważ obawiają się zastraszania, gróźb, nękania i nawoływania do nienawiści. W tym kontekście środki na rzecz ochrony praw podstawowych wnoszą bezpośredni wkład w podtrzymywanie wartości UE związanych ze zrównoważonym, równym, demokratycznym społeczeństwem partycypacyjnym wyznającym zasady tolerancji, niedyskryminacji i pluralizmu.

Wolność wypowiedzi – również w internecie – stanowi fundament każdej demokracji. Przy podejmowaniu jakichkolwiek środków legislacyjnych lub środków o charakterze nielegislacyjnym w zakresie moderowania treści i odpowiedzialności pośredników internetowych za treści zamieszczane w ich serwisach należy pamiętać o tym, że wolność słowa obejmuje prawo do wyrażania opinii, które mogą być uznawane za krytyczne, ordynarne, obraźliwe lub kontrowersyjne, a także o tym, że prawo do wolności słowa może podlegać ograniczeniu wyłącznie w bardzo ściśle określonych warunkach, np. w związku z rozpowszechnianiem rzekomo nielegalnych treści, takich jak materiały nawołujące do nienawiści. Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził jednak również wyraźnie, że państwa mają prawo, a niekiedy wręcz obowiązek, przeciwdziałać wszelkim formom wypowiedzi szerzącym, podsycającym, propagującym lub usprawiedliwiającym nienawiść skierowaną przeciwko osobom lub grupom o określonym pochodzeniu etnicznym lub o określonym wyznaniu 33 .

Szerzenie dezinformacji i rozpowszechnianie informacji wprowadzających w błąd najczęściej nie jest nielegalne, choć może być niepokojące lub obraźliwe. Podczas gdy głównym obowiązkiem państwa dotyczącym przekazów objętych wolnością wypowiedzi jest powstrzymywanie się od wszelkich przejawów ingerencji w treść tych przekazów i cenzury, państwo jest również zobowiązane zapewnić warunki sprzyjające inkluzywnej i pluralistycznej debacie publicznej, w szczególności jeżeli chodzi o procesy wyborcze i wolność mediów. Środki w tym obszarze wykraczają poza sferę zwykłego moderowania treści i są powiązane z działaniami edukacyjnymi i informacyjnymi o bardziej fundamentalnym charakterze.

Podmioty prywatne, takie jak platformy internetowe same określają warunki świadczenia przez siebie usług oraz swój model biznesowy, korzystając ze swobody zawierania umów, a prowadzona przez nie działalność nie jest regulowana wytycznymi organów państwowych w zakresie treści, które byłyby zobowiązane zamieszczać. Czynniki te sprawiają, że mogą one podejmować działania, które wywierają istotny wpływ na ich użytkowników i przysługujące im prawa. Na decyzje podejmowane przez takie podmioty prywatne nie zawsze przysługuje zaskarżenie – możliwość skorzystania ze środka zaskarżenia pozwoliłaby zrównoważyć te decyzje z prawami i prawnie uzasadnionymi interesami użytkowników platform internetowych oraz zapewniłaby pewną dozę przewidywalności. Sytuacja, w której platformy internetowe w nadmiernym stopniu usuwają legalne treści, może skutkować poważnym ograniczeniem wolności wypowiedzi i informacji.

4.1Sytuacja na szczeblu państw członkowskich

W ramach ukierunkowanych konsultacji przeprowadzonych na potrzeby niniejszego sprawozdania, przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego zgłaszali występujące w państwach członkowskich problemy wywoływane zamieszczaniem określonego rodzaju nielegalnych treści w internecie – wśród przykładów można wymienić kampanie oszczerstw i ataki na osoby działające na rzecz ochrony praw innych. Z przekazanych informacji wynikało, że wspomniane powyżej nielegalne treści były kierowane w zdecydowanie większym stopniu do kobiet, w szczególności kobiet o innym niż biały kolorze skóry lub kobiet należących do grup szczególnie wrażliwych, takich jak migranci i Romowie, jak również do osób LGBTIQ. Dzieci korzystające z platform internetowych są narażone na styczność z nieodpowiednimi i szkodliwymi treściami oraz z treściami obfitującymi w przemoc, a także na ryzyko napotkania internetowych drapieżników, co zwiększa zagrożenia związane z nagabywaniem dzieci dla celów seksualnych oraz ich pozyskiwaniem przez środowiska ekstremistyczne. Zgłoszono zwiększenie liczby przypadków przemocy seksualnej wobec dzieci w internecie, m.in. z uwagi na wzrost popytu na materiały przedstawiające niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych.

W szeregu państw członkowskich jako jeden z problemów wpływających na zdrowie, bezpieczeństwo, a także debatę demokratyczną organizacje społeczeństwa obywatelskiego wskazały również dezinformację. Powszechnie zgłaszano również obawy dotyczące braku przejrzystości (etykiety, ostrzeżenia dotyczące udostępniania treści, powiadomienia o narażeniu) oraz niedostatecznej umiejętności korzystania z mediów uniemożliwiającej odpowiednie radzenie sobie z nieprawdziwymi lub wprowadzającymi w błąd treściami.

Mimo że rozpowszechnianie nielegalnych treści i szerzenie dezinformacji zostało uznane za zagrożenie, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, których opinii zasięgnięto, ostrzegały również przed szkodliwym wpływem wykorzystywania nieodpowiednio przystosowanej polityki moderowania treści do radzenia sobie z tego rodzaju zagrożeniami na wolność wypowiedzi. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego wskazały, że problematyka ochrony praw autorskich stanowi pretekst do ograniczania swobody wypowiedzi w internecie, a przepisy służące przeciwdziałaniu zniesławianiu i pochwalaniu terroryzmu są wykorzystywane do represjonowania jednostek. Niski poziom precyzji zautomatyzowanych systemów moderowania treści, w szczególności w przypadku ich stosowania w odniesieniu do treści, w przypadku których ocena zgodności z prawem jest uzależniona od wysokiego poziomu kontekstualizacji, wzbudził obawy dotyczące nieuzasadnionej ingerencji w wolność wypowiedzi przejawiającej się podejmowaniem zbyt szeroko zakrojonych działań w zakresie usuwania treści i blokowania niektórych wypowiedzi i opinii, w tym wypowiedzi i opinii przedstawicieli mniejszości. W opinii przedstawicieli środowisk akademickich i respondentów biorących udział w ukierunkowanych konsultacjach praktyka polegająca na korzystaniu z algorytmów do personalizacji treści wyświetlanych użytkownikom może również zaburzać przebieg debaty demokratycznej, ponieważ jest ona często ukierunkowana na zwiększanie przychodów z reklam, a nie na cel, jakim jest dostarczanie opinii publicznej wiarygodnych informacji leżących w interesie publicznym. Za pośrednictwem prasy podobne twierdzenia wysuwają także sygnaliści, tj. że algorytmy używane do dostosowywania treści, które widzą użytkownicy, są szkodliwe 34 . Niezależnie od wpływu, jaki korzystanie z tego rodzaju systemów wywiera na prawa podstawowe, respondenci biorący udział w ukierunkowanych konsultacjach zwracali również uwagę na fakt, że systemy te są często stosowane w nieprzejrzysty lub nie w pełni przejrzysty sposób, a możliwość pociągnięcia określonych podmiotów do odpowiedzialności z tytułu efektów ich stosowania pozostaje bardzo ograniczona.

Szereg państw członkowskich UE przyjęło przepisy regulujące kwestie związane z usługami cyfrowymi świadczonymi na ich terytorium. Celem tych przepisów jest zapewnienie przestrzegania określonych zasad proceduralnych przez dostawców usług w sytuacji, w której użytkownicy lub organy zgłaszają nielegalne treści. Przepisy te odnoszą się niekiedy do określonych kategorii nielegalnych treści, takich jak treści naruszające prawa autorskie lub nielegalne nawoływanie do nienawiści. Konkretne wymogi przewidziane w tych przepisach różnią się jednak często w szeregu kwestii, takich jak:

·informacje potrzebne do zgłoszenia nielegalnych treści;

·możliwość zareagowania na fakt zgłoszenia treści przez osobę, która je opublikowała;

·termin, w którym dostawcy usług są zobowiązani podjąć odpowiednie działania;

·ewentualne obowiązkowe środki chroniące przed zgłaszaniem treści w sposób stanowiący nadużycie lub

·możliwość wniesienia przypadków spornych do rozpoznania przez niezależną osobę trzecią.

Ostatnio, w obliczu rosnących obaw dotyczących rozpowszechniania nawoływania do nienawiści i treści o charakterze terrorystycznym, szereg państw członkowskich przyjęło, zaproponowało lub przewidziało przyjęcie dodatkowych przepisów koncentrujących się w szczególności na określonych kategoriach nielegalnych treści, które mają niekiedy zastosowanie również do dostawców usług z siedzibą poza ich terytorium. Podejmowane przez poszczególne państwa członkowskie próby zwalczania nielegalnych treści w internecie i ustanawiania różnego rodzaju środków zapewniających ochronę wolności wypowiedzi skutkują jednak poważną fragmentaryzacją przepisów. Szereg państw członkowskich 35 , jak również Rada 36 i Parlament Europejski 37 wezwały do odniesienia się do tych wspólnych obaw na szczeblu UE. Kilka państw członkowskich zwróciło ponadto uwagę na fakt, że brak współpracy transgranicznej między organami krajowymi utrudnia skuteczne sprawowanie nadzoru nad platformami internetowymi prowadzącymi działalność o charakterze transgranicznym 38 .

4.2Unijne działania w zakresie polityki

Wezwania do podjęcia działań ze strony państw członkowskich doprowadziły do przyjęcia szeregu inicjatyw sektorowych na szczeblu UE służących rozwiązaniu problemu związanego z określonymi rodzajami nielegalnych treści, takimi jak treści związane z terroryzmem, materiały przedstawiające niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych, treści nawołujące do nienawiści i przemocy, treści związane z handlem ludźmi, treści dotyczące niebezpiecznych produktów oraz treści naruszające prawa autorskie, przy jednoczesnym zagwarantowaniu ochrony praw podstawowych.

Dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych

W 2018 r. przyjęto zmienioną dyrektywę o audiowizualnych usługach medialnych. Przewidziano w niej środki służące zapewnieniu ochrony małoletnich przed treściami i handlowymi przekazami audiowizualnymi, które mogą im wyrządzić fizyczną, psychiczną lub moralną szkodę. Na państwa członkowskie nałożono również obowiązek zagwarantowania, aby audiowizualne usługi medialne nie zawierały jakiegokolwiek nawoływania do przemocy lub nienawiści wobec osób ze względów, o których mowa w art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Termin transpozycji tej dyrektywy upłynął dnia 19 września 2020 r. W listopadzie 2020 r. Komisja wszczęła postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego (wezwania do usunięcia uchybienia) wobec 23 państw członkowskich, które nie transponowały dyrektywy, a wiele z nich transponowało ją w kolejnym roku. We wrześniu 2021 r. Komisja skierowała do dziewięciu państw członkowskich drugie ostrzeżenie (uzasadnione opinie) w związku z brakiem zgłoszenia pełnej transpozycji. Wdrożenie zmienionej dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych ma zasadnicze znaczenie nie tylko dla uczestników rynku, ale także dla obywateli (w tym widzów i nieletnich).

Dyrektywa w sprawie prawa autorskiego na jednolitym rynku cyfrowym

Dyrektywa w sprawie prawa autorskiego 39 została przyjęta w kwietniu 2019 r. i ma na celu zapewnienie, aby podmioty uprawnione otrzymywały godziwą rekompensatę za korzystanie z ich utworów. W ten sposób umożliwia ona zachowanie równowagi między kolidującymi ze sobą prawami podstawowymi, takimi jak prawo do własności intelektualnej, wolność wypowiedzi i informacji, wolność nauki oraz prawo do nauki i różnorodności kulturowej. Na mocy dyrektywy wprowadzono obowiązkowe wyjątki od praw autorskich, służące ochronie wolności wypowiedzi użytkowników, którzy generują i zamieszczają treści w ramach usług udostępniania treści online. W dyrektywie zobowiązano Komisję do zorganizowania dialogu zainteresowanych stron w celu omówienia najlepszych praktyk w zakresie współpracy między dostawcami usług udostępniania treści online a podmiotami uprawnionymi, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności zachowania równowagi między prawami podstawowymi a stosowaniem wyjątków i ograniczeń. W następstwie tego dialogu w czerwcu 2021 r. Komisja przyjęła wytyczne mające na celu wsparcie spójnego stosowania art. 17 dyrektywy, który ustanawia nowe przepisy dotyczące korzystania przez dostawców usług udostępniania treści online z treści chronionych 40 . Wytyczne zawierają praktyczne wskazówki dotyczące głównych przepisów art. 17, co stanowi pomoc dla uczestników rynku w lepszym przestrzeganiu przepisów krajowych opartych na dyrektywie, oraz uwzględniają opinie zebrane od państw członkowskich i zainteresowanych stron.

Kodeks postępowania w zakresie zwalczania nielegalnego nawoływania do nienawiści na tle rasistowskim i ksenofobicznym

W 2016 r. Komisja podpisała dobrowolny kodeks postępowania z największymi platformami internetowymi, aby zapewnić szybkie analizowanie zgłoszeń dotyczących nawoływania do nienawiści na tle rasistowskim i ksenofobicznym nie tylko pod kątem zgodności z warunkami świadczenia usługi ustanowionymi przez dane przedsiębiorstwo, ale również pod kątem zgodności z przepisami danego państwa członkowskiego wdrażającymi prawo Unii kryminalizujące nawoływanie do nienawiści na tle rasistowskim i ksenofobicznym 41 . Przestrzeganie postanowień wspomnianego kodeksu postępowania jest regularnie monitorowane 42 . Przyjęcie kodeksu przyniosło dobre rezultaty i sprzyja również stosowaniu opartego na współpracy podejścia między platformami internetowymi, państwami członkowskimi i przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, aby zapewnić wysokiej jakości moderowanie treści wymagające dogłębnego zrozumienia kontekstu kulturowego, językowego i historycznego spornych treści.

Zalecenie dotyczące bezpieczeństwa dziennikarzy i innych pracowników mediów

Bezpieczeństwo stało się poważnym problemem dla dziennikarzy ze względu na nawoływanie do nienawiści w internecie, groźby przemocy fizycznej, a także ryzyko w cyberprzestrzeni i nielegalny nadzór. W dniu 16 września 2021 r. Komisja Europejska wydała zalecenie w sprawie ochrony, bezpieczeństwa i wzmocnienia pozycji dziennikarzy 43 . We wspomnianym zaleceniu zachęca się państwa członkowskie do promowania współpracy między platformami internetowymi a organizacjami dysponującymi wiedzą fachową w zakresie zwalczania gróźb wobec dziennikarzy, na przykład poprzez wspieranie ich potencjalnej roli jako zaufanych podmiotów sygnalizujących. Dziennikarze i inni pracownicy mediów są nie tylko celem podżegania do nienawiści i gróźb przemocy fizycznej w internecie, ale mogą również podlegać niezgodnemu z prawem nadzorowi, a w zaleceniu wskazano, że właściwe krajowe organy ds. cyberbezpieczeństwa powinny na ich wniosek pomagać dziennikarzom, którzy chcą ustalić, czy ich urządzenia lub konta internetowe są zagrożone, w korzystaniu z usług oficerów śledczych specjalizujących się w tematyce cyberbezpieczeństwa. Państwa członkowskie powinny również promować prowadzenie regularnego dialogu między takimi organami ds. cyberbezpieczeństwa, mediami i branżą, szczególnie mając na celu zwiększanie świadomości w dziedzinie cyberbezpieczeństwa i podnoszenie umiejętności cyfrowych wśród dziennikarzy.

Rozporządzenie w sprawie przeciwdziałania rozpowszechnianiu w internecie treści o charakterze terrorystycznym

Bezpieczeństwo i poszanowanie praw podstawowych nie są z sobą sprzeczne: cele te są spójne i uzupełniają się nawzajem. Zapewnienie bezpieczeństwa zarówno w internecie, jak i otoczeniu fizycznym wiąże się z koniecznością zwalczania nielegalnych treści udostępnianych online. Aby zapewnić skuteczne usuwanie treści o charakterze terrorystycznym, w 2021 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły rozporządzenie w sprawie przeciwdziałania rozpowszechnianiu w internecie treści o charakterze terrorystycznym 44 . Zawarto w nim szereg zabezpieczeń zapewniających poszanowanie praw podstawowych, w szczególności wolności wypowiedzi. Na przykład organy krajowe mogą wydawać nakazy usunięcia wyłącznie w odniesieniu do treści o charakterze terrorystycznym w rozumieniu definicji ustanowionej w tym rozporządzeniu, przy czym takie nakazy muszą zawierać uzasadnienie wskazujące, dlaczego dany materiał uznano za treść o charakterze terrorystycznym. Przepisy rozporządzenia nie mają zastosowania do treści rozpowszechnianych w celach edukacyjnych, dziennikarskich, artystycznych lub badawczych, aby zwiększyć poziom świadomości na temat działalności terrorystycznej. Choć platformy internetowe nie są zobowiązane do stosowania zautomatyzowanych narzędzi służących do aktywnego identyfikowania lub usuwania treści o charakterze terrorystycznym, w przypadku korzystania z tego rodzaju środków technicznych należy ustanowić odpowiednie zabezpieczenia, w szczególności w zakresie sprawowania nadzoru i weryfikacji przez człowieka, aby zapewnić ich precyzję. Od marca 2023 r. państwa członkowskie i platformy internetowe będą również zobowiązane do publikowania sprawozdań rocznych dotyczących działań podejmowanych w celu usuwania treści o charakterze terrorystycznym, które będą zawierały również informacje na temat funkcjonowania wszelkich zautomatyzowanych narzędzi, które mogły zostać wykorzystane.

Przepisy służące przeciwdziałaniu niegodziwemu traktowaniu dzieci w celach seksualnych w internecie

Podczas gdy działania regulacyjne mające na celu zwalczanie nielegalnych treści koncentrowały się w przeważającej mierze na treściach publicznie dostępnych, takich jak treści publikowane w mediach społecznościowych lub na stronach internetowych, należy również stawić czoła wyzwaniu związanemu ze zwalczaniem materiałów przedstawiających niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych przekazywanych za pośrednictwem usług łączności interpersonalnej, w tym narzędzi łączności interpersonalnej w mediach społecznościowych. Akt prawny o charakterze tymczasowym 45 , który wszedł w życie w sierpniu 2021 r., zapewnia dostawcom niektórych usług w zakresie komunikacji internetowej, takich jak usługi webmail lub usługi przesyłania wiadomości, możliwość dalszego korzystania z określonych technologii, w zakresie w jakim jest to bezwzględnie konieczne, do wykrywania materiałów przedstawiających niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych, do zgłaszania takich materiałów oraz do ich usuwania, jednocześnie zapewniając szereg gwarancji służących ochronie prywatności i danych osobowych zgodnie z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych. Korzystanie z mechanizmów wykrywających materiały przedstawiające niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych w środkach łączności interpersonalnej może mieć wpływ na szereg praw podstawowych, w szczególności prawo do poufności komunikacji, prawo do ochrony danych osobowych lub wolność wypowiedzi. Celem rozporządzenia tymczasowego jest złagodzenie tego wpływu poprzez ograniczenie możliwości korzystania z takich mechanizmów wyłącznie do technologii w najmniejszym stopniu ingerujących w prywatność zgodnie z aktualnym stanem wiedzy naukowej i technicznej w odpowiednim sektorze. W przedmiotowym rozporządzeniu przewidziano również mechanizmy ochrony prawnej, które należy ustanowić, aby zapewnić użytkownikom możliwość zaskarżania bezpodstawnych decyzji o usunięciu ich treści podejmowanych przez dostawców usług. Komisja przygotowuje również wniosek ustawodawczy, który ma zastąpić ten środek tymczasowy i zapewnić usługodawcom pewność prawa oraz jednolite podejście do wykrywania, usuwania i zgłaszania materiałów przedstawiających niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych, jednocześnie zapewniając właściwą równowagę między prawami dziecka i potrzebą ochrony dzieci przed niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych a prawem wszystkich użytkowników usług online do życia prywatnego i komunikowania się.

Strategia UE w zakresie zwalczania handlu ludźmi na lata 2021–2025

Zwalczanie cyfrowego modelu biznesowego handlarzy ludźmi jest jednym z priorytetów strategii UE w zakresie zwalczania handlu ludźmi na lata 2021–2025 46 przedstawionej przez Komisję w kwietniu 2021 r. Dostawcy usług internetowych oraz powiązane przedsiębiorstwa mają własną rolę do odegrania we wspieraniu przeciwdziałania handlowi ludźmi za pomocą identyfikacji i usuwania materiałów internetowych związanych z wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem ofiar handlu ludźmi. Komisja zorganizuje dialog z odpowiednimi przedsiębiorstwami internetowymi i technologicznymi w celu ograniczenia korzystania z platform internetowych do rekrutowania i wykorzystywania ofiar. Komisja będzie również wspierała ewentualne podobne dialogi prowadzone przez państwa członkowskie na szczeblu krajowym.

Wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych

We wniosku dotyczącym rozporządzenia w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych 47 , przyjętym przez Komisję w grudniu 2020 r. i będącym obecnie przedmiotem dyskusji współprawodawców, określono zakres odpowiedzialności pośredników internetowych. Nie naruszając unijnych przepisów sektorowych, takich jak przepisy dotyczące prawa autorskiego lub treści o charakterze terrorystycznym w internecie, zapewniono jednolity horyzontalny zestaw przepisów w UE na potrzeby zrównoważonego zarządzania moderowaniem treści online.

Wniosek zapewnia odpowiednią ochronę wszystkich praw podstawowych, w tym wolności wypowiedzi i prawa do życia prywatnego użytkowników, wolności prowadzenia działalności gospodarczej przez platformy, swobody umów i praw własności intelektualnej. Ma on również na celu złagodzenie ryzyka w przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji i słabszych grup, aby chronić je przed groźbami, zastraszaniem lub zachowaniami dyskryminacyjnymi, a także ochronę prawa do godności ludzkiej wszystkich użytkowników usług online.

Cele określone we wniosku dotyczącym rozporządzenia mają zostać osiągnięte poprzez:

·w dużej mierze zachowanie istniejącego systemu odpowiedzialności pośredników internetowych, w tym zakazu nakładania ogólnych obowiązków nadzoru lub ustalania faktów. Podejście to opiera się na obowiązującej dyrektywie o handlu elektronicznym 48 . Ma ono na celu: (i) zapewnienie proporcjonalnej i właściwej ochrony prawa do wolności wypowiedzi poprzez ograniczenie zachęt do usuwania legalnych treści oraz prawa do prowadzenia działalności gospodarczej, zapewniając proporcjonalność starań wymaganych od pośredników internetowych i chroniąc ich legalnych użytkowników biznesowych oraz (ii) zaradzenie obawom dotyczącym porządku publicznego związanym z rozpowszechnianiem różnego rodzaju nielegalnych treści poprzez zapewnienie ich szybkiego usuwania przez pośredników w ramach warunków przewidzianych prawem;

·ustanowienie jasnych i proporcjonalnych obowiązków w zakresie należytej staranności dla pośredników internetowych w celu zagwarantowania, że nielegalne treści są odpowiednio i przejrzyście zwalczane oraz że użytkownicy mogą dochodzić swoich praw. Wniosek przewiduje również rygorystyczny zestaw zabezpieczeń w odniesieniu do procedur moderowania treści, w tym procesów opartych na warunkach ustalanych przez podmioty prywatne;

·nałożenie na bardzo duże platformy internetowe – te, które ze względu na swój zasięg pełnią centralną, systemową rolę w ułatwianiu debaty publicznej – obowiązku oceny i ograniczania ryzyka, jakie stwarzają ich usługi, w tym w odniesieniu do niektórych praw podstawowych: poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolności wypowiedzi i informacji, prawa do niedyskryminacji i praw dziecka. Strategie zmniejszania ryzyka muszą również uwzględniać potencjalnie negatywne skutki stosowania przez platformy algorytmów akcentowania treści, takich jak systemy rekomendacji lub reklam. Bardzo duże platformy internetowe obarcza się również większą odpowiedzialnością, dając użytkownikom większy wybór w zakresie interakcji w internecie i umożliwiając niezależnym audytorom i zweryfikowanym badaczom kontrolę ich systemów.

Zwalczanie dezinformacji i uregulowanie reklamy politycznej w internecie

Rozprzestrzenianie dezinformacji, informacji wprowadzających w błąd i mitów spiskowych może prowadzić do polaryzacji debat i zagrażać zdrowiu, bezpieczeństwu i środowisku. Dezinformacja może również ograniczać zdolność ludzi do podejmowania świadomych decyzji na podstawie właściwych faktów. W niektórych przypadkach dezinformacja stanowi wypowiedź (np. podżeganie do przemocy i nienawiści na tle rasistowskim i ksenofobicznym), którą państwo może zgodnie z prawem ograniczyć. Bardzo często jest ona jednak chroniona prawem do wolności wypowiedzi, nawet jeśli nie ma żadnego oparcia w dowodach naukowych ani rzeczywistych wydarzeniach. Jeśli chodzi o chronioną wypowiedź, państwo musi powstrzymać się od cenzury. Aby działania mające na celu ograniczenie zasięgu dezinformacji i mitów spiskowych były skuteczne, musi im towarzyszyć tworzenie środowiska sprzyjającego włączeniu społecznemu i pluralistycznej debacie publicznej. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do wyborów.

W tym kontekście Komisja kontynuowała w latach 2020–2021 realizację kilku działań mających na celu zwiększenie przejrzystości środowiska internetowego i odpowiedzialności jego uczestników, wzmocnienie pozycji użytkowników i wspieranie otwartej debaty demokratycznej w internecie. Działania te obejmowały: (i) wsparcie dla niezależnych weryfikatorów informacji i pracowników naukowych, w szczególności poprzez Europejskie Obserwatorium Mediów Cyfrowych 49 , (ii) środki mające na celu poprawę umiejętności korzystania z mediów oraz (iii) monitorowanie samoregulacyjnego kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji 50 . Na podstawie wyników tych działań monitorujących Komisja wydała również wytyczne dotyczące sposobu, w jaki obecni i nowi sygnatariusze kodeksu postępowania, w tym prywatne aplikacje komunikacyjne, sektor reklamy i inne zainteresowane strony, mogą wzmocnić zakres i stosowanie kodeksu oraz zapewnić solidniejsze ramy monitorowania 51 .

Aby promować demokratyczny dyskurs, w europejskim planie działania na rzecz demokracji 52 określono środki mające na celu promowanie wolnych i uczciwych wyborów, wzmocnienie wolności mediów i przeciwdziałanie dezinformacji. Obejmuje to wniosek w sprawie przejrzystości i targetowania reklamy politycznej, przyjęty w listopadzie 2021 r. 53 , będący częścią środków mających na celu ochronę uczciwości wyborów i otwartej debaty demokratycznej. Te proponowane przepisy wymagałyby, aby wszelkie reklamy polityczne były wyraźnie oznaczone jako takie i zawierały informacje m.in. o tym, kto za nie zapłacił i ile. Techniki targetowania politycznego i amplifikacji musiałyby zostać podane do wiadomości publicznej z niespotykaną dotąd dokładnością i należałoby zakazać ich stosowania w przypadku wykorzystywania danych wrażliwych bez wyraźnej zgody osoby zainteresowanej. Ponadto w nowym Planie działania w dziedzinie edukacji cyfrowej (2021–2027) 54 proponuje się opracowanie wytycznych dla nauczycieli i kadry nauczycielskiej dotyczących zwalczania dezinformacji i promowania umiejętności cyfrowych.

Wniosek dotyczący nowego rozporządzenia w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów

Ponadto, aby spełnić dalsze wymogi sektorowe, Komisja, w ramach przeglądu unijnych ram bezpieczeństwa produktów, przyjęła i opublikowała w czerwcu 2021 r. wniosek dotyczący nowego rozporządzenia w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów 55 . We wniosku tym, opracowanym na podstawie wniosku dotyczącego aktu o usługach cyfrowych, przewidziano dodatkowe wymogi dla internetowych platform handlowych w zakresie produktów niebezpiecznych jako odrębnej kategorii nielegalnych treści. Wniosek ten jest obecnie przedmiotem dyskusji współprawodawców. 

5.Ochrona praw podstawowych w przypadku stosowania sztucznej inteligencji 

Stosowanie technologii sztucznej inteligencji (AI) może mieć znaczący pozytywny wpływ na nasze społeczeństwa. Mogą one zwiększać wydajność procesów lub napędzać innowacje i badania. Mogą być również wykorzystywane do promowania szeregu praw podstawowych, takich jak prawo do wolności wypowiedzi i informacji lub opieki zdrowotnej, oraz do wspierania ważnych kwestii leżących w interesie publicznym, w tym bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego.

Z drugiej strony, w przypadku gdy sztuczną inteligencję wykorzystuje się bez odpowiednich zabezpieczeń i kontroli jakości do automatyzacji lub wspierania procesów decyzyjnych lub do działań, takich jak nadzór, może to również stanowić naruszenie praw osób fizycznych. Takie naruszenia mogą występować na dużą skalę, w zależności od tego, jak szeroko wykorzystywany jest dany system, a zapobiegnięcie im lub ich wykrycie może być trudne, jeśli system sztucznej inteligencji nie jest wystarczająco przejrzysty lub ludzie pozostają nieświadomi jego wykorzystania. Przykładowo wykorzystanie sztucznej inteligencji do analizowania informacji o obywatelach może mieć wpływ na ochronę danych i prywatności. Stronniczość algorytmiczna lub stronniczość danych szkoleniowych, jak na przykład nierówne traktowanie ze względu na płeć lub pochodzenie etniczne lub rasowe, mogą prowadzić do niesprawiedliwych i dyskryminujących wyników. Jeżeli system szacowania potencjalnego sukcesu w pracy jest szkolony głównie z wykorzystaniem danych dotyczących mężczyzn, prawdopodobnie będzie osiągał gorsze wyniki, gdy zostanie wykorzystany do analizy danych dotyczących kobiet, co może prowadzić do dyskryminacji. Ponadto stosowanie sztucznej inteligencji może również wpływać na prawo do godności ludzkiej, prawo do dobrej administracji, prawo do ochrony konsumentów, prawo do zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej, wolność wypowiedzi, wolność zgromadzania się, prawo do nauki, prawo do azylu, prawo do rokowań i działań zbiorowych, prawo do należytych i sprawiedliwych warunków pracy, prawo do dostępu do opieki profilaktycznej, prawo do różnorodności kulturowej i językowej, prawa do ochrony danych i poszanowania życia prywatnego, a także prawa grup szczególnie wrażliwych, takich jak dzieci. Jeżeli systemy te wykorzystuje się w kontekście egzekwowania prawa lub sądownictwa, mogą one również wpływać na zasadę domniemania niewinności oraz prawo dostępu do bezstronnego sądu i obrony. Ponadto niedostępność lub brak odpowiednich informacji w zautomatyzowanych systemach utrudnia skuteczne egzekwowanie zobowiązań w zakresie praw podstawowych oraz dostęp osób fizycznych do środków ochrony prawnej.

5.1Sytuacja i działania na szczeblu państw członkowskich

W ostatnich latach państwa członkowskie UE starały się sprostać wyzwaniom związanym z wykorzystaniem technologii sztucznej inteligencji. Wiele z nich opracowało krajowe strategie w zakresie sztucznej inteligencji 56 , w których podkreślają konieczność zapewnienia poszanowania praw podstawowych. Ponadto państwa członkowskie opracowały lub planują opracować wytyczne i normy etyczne, które pomogą podmiotom stosującym narzędzia sztucznej inteligencji zapewnić przejrzystość, identyfikowalność i solidność oraz rozwiązać kwestię przypadków potencjalnej stronniczości, a także znaleźć skuteczne sposoby wypełniania obowiązków w zakresie przestrzegania praw podstawowych. W niektórych przypadkach wytyczne i ekspertyzy są opracowywane przez pracowników akademickich 57 lub grupy ekspertów utworzone w tym celu 58 . 

Ponadto działając wspólnie na szczeblu UE, państwa członkowskie podkreśliły konieczność zapewnienia pełnego poszanowania praw określonych w Karcie i wezwały do przeprowadzenia przeglądu obowiązującego stosownego prawodawstwa w celu dostosowania go do potrzeb, aby uwzględnić nowe możliwości i wyzwania związane ze sztuczną inteligencją 59 . W październiku 2020 r. 26 z 27 państw członkowskich przyjęło dokument zatytułowany „Karta praw podstawowych w kontekście sztucznej inteligencji i przemian cyfrowych” 60 , w którym wezwało do zajęcia się kwestią nieprzejrzystości, złożoności i stronniczości, a także pewną nieprzewidywalnością i częściowo autonomicznym zachowaniem niektórych systemów sztucznej inteligencji, tak by zapewnić ich zgodność z prawami podstawowymi i ułatwić egzekwowanie przepisów. Państwa członkowskie podkreśliły znaczenie zaangażowania różnych zainteresowanych stron, w tym przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, i chęć skorzystania z ich wiedzy fachowej.

W chwili przyjęcia niniejszego sprawozdania żadne z państw członkowskich UE nie przyjęło szczegółowych przepisów mających na celu rozwiązanie problemów związanych z prawami podstawowymi, wynikających ze stosowania sztucznej inteligencji 61 . Wydaje się raczej, że władze w państwach członkowskich opierały się na obowiązującym prawodawstwie. W 2017 r. włoskie Ministerstwo Edukacji otrzymało od sądu włoskiego nakaz ujawnienia algorytmu zautomatyzowanego podejmowania decyzji, który wykorzystywało do zarządzania mobilnością pracowników w oparciu o prawo dostępu do dokumentów, które umożliwia również stosowanie prawa do skutecznego środka ochrony prawnej 62 . W 2018 r. fiński krajowy sąd ds. niedyskryminacji i równości uznał przypadek punktowej oceny kredytowej opartej na statystykach dotyczących płci, miejsca zamieszkania, wieku i języka, a nie na indywidualnej ocenie, za dyskryminujący 63 . W lutym 2020 r. sąd niderlandzki unieważnił niderlandzkie przepisy, na mocy których ustanowiono system wykrywania oszustw, powołując się na prawo podstawowe, jakim jest prawo do życia prywatnego zapisane w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności 64 . „Systemowy wskaźnik ryzyka” (SyRi) był wykorzystywany do analizy danych gromadzonych przez różne organy publiczne w celu wykrycia osób, które potencjalnie mogą popełnić oszustwo zasiłkowe. Sąd niderlandzki uznał, że wykorzystanie SyRi nie było wystarczająco przejrzyste, a ingerencja w prawo do prywatności nie była proporcjonalna do celu, jakim było wykrywanie oszustw.

Powyższe przykłady pokazują, że państwa członkowskie zmierzyły się już z wyzwaniami wynikającymi z wykorzystywania sztucznej inteligencji w odniesieniu do praw podstawowych. Proponowane przez Komisję podejście do wyzwań związanych ze sztuczną inteligencją ma na celu wzmocnienie skutecznej ochrony praw podstawowych, przy jednoczesnym wspieraniu innowacji w zakresie sztucznej inteligencji.

5.2Wniosek Komisji dotyczący uregulowania kwestii sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka

W kwietniu 2021 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie sztucznej inteligencji (akt w sprawie sztucznej inteligencji) 65 . Kluczowymi celami proponowanego aktu w sprawie sztucznej inteligencji są ochrona praw podstawowych i bezpieczeństwa oraz stworzenie jednolitego rynku dla godnych zaufania systemów sztucznej inteligencji. Celem wniosku jest zagwarantowanie, że systemy sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka będą projektowane i wykorzystywane zgodnie z prawami podstawowymi, a właściwe organy krajowe i sądy będą mogły skuteczniej prowadzić dochodzenia w sprawie ewentualnych naruszeń obowiązków w zakresie praw podstawowych i reagować na nie. 

We wniosku zastosowano podejście oparte na analizie ryzyka. Niektóre systemy sztucznej inteligencji są wprost zabronione, jak np. systemy stosujące techniki podprogowe oraz systemy wykorzystywane przez organy publiczne do punktowej oceny zachowań społecznych, ze względu na ich sprzeczność z wartościami UE. Zakazuje się również wykorzystywania systemów zdalnej identyfikacji biometrycznej w przestrzeni publicznej do celów egzekwowania prawa, chyba że mają zastosowanie jasno określone wyjątki i zabezpieczenia.

Systemy sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka będą musiały spełnić szereg wymogów i przejść procedury oceny zgodności, zanim zostaną wprowadzone na rynek lub oddane do użytku. Wymogi te zapewniają odpowiednią dokumentację i testowanie systemów sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka, a także odpowiednią jakość danych, identyfikowalność, nadzór ludzki, solidność, dokładność i cyberbezpieczeństwo. Będą one miały zastosowanie w przypadkach, w których systemy sztucznej inteligencji są wykorzystywane w obszarach krytycznych, takich jak identyfikacja biometryczna, edukacja, zatrudnienie, podstawowe usługi publiczne i prywatne, takie jak kredyty lub świadczenia w ramach pomocy publicznej, egzekwowanie prawa, migracja i kontrola granic oraz sądownictwo. Systemy sztucznej inteligencji stanowiące elementy bezpieczeństwa niektórych produktów podlegających regulacji (np. maszyn, wyrobów medycznych) również zostaną objęte tymi samymi wymogami i będą musiały zostać sprawdzone przed wprowadzeniem ich na rynek UE lub oddaniem do użytku.

We wniosku zapewniono, aby użytkownicy systemów sztucznej inteligencji, tacy jak przedsiębiorstwa wchodzące w interakcje z klientami lub organy publiczne podejmujące decyzje, otrzymywali od twórców systemów odpowiednie informacje w celu zapewnienia właściwego korzystania z ich aplikacji oraz umożliwienia im wypełniania obowiązków wynikających z przepisów dotyczących praw podstawowych.

Jeżeli w wyniku stosowania systemów sztucznej inteligencji dojdzie do naruszenia praw podstawowych, skuteczne dochodzenie roszczeń przez osoby poszkodowane będzie ułatwione dzięki przejrzystości i identyfikowalności systemów sztucznej inteligencji, w połączeniu z solidnymi kontrolami ex post prowadzonymi przez właściwe organy. Organy nadzorcze odpowiedzialne za egzekwowanie praw podstawowych, takie jak organy ochrony danych, organy ds. równości lub organy konsumenckie, będą miały dostęp do całej dokumentacji dotyczącej systemów sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka, które wchodzą w zakres ich kompetencji. W razie potrzeby będą one mogły współpracować z organami nadzoru rynku w celu testowania odpowiednich systemów sztucznej inteligencji.

Jeżeli chodzi o konkretne systemy sztucznej inteligencji, obowiązki w zakresie przejrzystości wobec osób, których to dotyczy, zminimalizują ryzyko manipulacji, w szczególności w odniesieniu do chatbotów (programów komputerowych, które mogą odpowiadać na pytania na czacie internetowym) lub tzw. deepfakes (sztucznie wygenerowanych lub zmanipulowanych cyfrowo obrazów, dźwięków lub nagrań wideo, które przypominają istniejące osoby, przedmioty, miejsca lub inne podmioty lub zdarzenia i które pozornie wyglądają na autentyczne lub prawdziwe). Należy także informować zainteresowane osoby o stosowaniu systemu rozpoznawania emocji lub systemu kategoryzacji biometrycznej, co ułatwi im egzekwowanie praw przysługujących im na mocy obowiązujących przepisów o ochronie danych.

Wniosek ten jest obecnie przedmiotem negocjacji ze współprawodawcami.

5.3Współzależność z prawodawstwem sektorowym – przykład oceny zdolności kredytowej i punktowej oceny kredytowej

Wniosek dotyczący aktu w sprawie sztucznej inteligencji będzie obowiązywał wraz z innym prawodawstwem określającym przepisy prawa materialnego dotyczące korzystania z systemów sztucznej inteligencji w wyraźnie określonych kontekstach. Na przykład podmioty udzielające kredytów często korzystają z technik zautomatyzowanego podejmowania decyzji, w tym systemów sztucznej inteligencji, do oceny zdolności kredytowej lub przyznawania punktowej oceny kredytowej. Podmioty te polegają na różnych danych, z których wiele nie jest dostarczonych przez konsumenta lub jest mu nieznanych. Budzi to obawy dotyczące ochrony danych osobowych, bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji 66 oraz ochrony konsumentów 67 . Dyrektywa w sprawie kredytu konsumenckiego 68 i dyrektywa w sprawie kredytów hipotecznych 69 zawierają przepisy dotyczące oceny zdolności kredytowej. W czerwcu 2021 r. Komisja przyjęła nowy wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie kredytu konsumenckiego uchylającej i zastępującej obecną dyrektywę w sprawie kredytu konsumenckiego. We wniosku przewidziano przepisy dotyczące udzielania kredytów konsumentom, zgodnie z którymi państwa członkowskie będą musiały zapewnić dokumentację procedur i informacji wykorzystywanych w ramach ocen zdolności kredytowej. Ponadto oceny będą musiały być przeprowadzane na podstawie stosownych i dokładnych informacji o sytuacji finansowej i ekonomicznej (np. o dochodach i wydatkach) i nie powinny opierać się na danych, takich jak dane z mediów społecznościowych. Konsumenci będą również mieli prawo do uzyskania wyjaśnienia, w jaki sposób podjęto decyzję dotyczącą ich zdolności kredytowej, do wyrażenia własnego stanowiska i zwrócenia się o interwencję człowieka zgodnie z zasadami ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO) 70 dotyczącymi zautomatyzowanego podejmowania decyzji. W nowym wniosku zamieszczono również artykuł odnoszący się do niedyskryminacji, który stanowi, że warunki, które należy spełnić w celu otrzymania kredytu, nie mogą w żaden sposób dyskryminować konsumentów legalnie przebywających w Unii ze względu na ich narodowość lub miejsce zamieszkania lub z jakiejkolwiek przyczyny, o której mowa w art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Wniosek ten jest obecnie przedmiotem negocjacji ze współprawodawcami. 

5.4Umiejętności

W przypadku stosowania systemów AI pracownicy muszą posiadać odpowiednie umiejętności, aby zapewnić poszanowanie praw podstawowych i odpowiednie sprawowanie nadzoru przez człowieka. Również organy nadzoru, aby móc skutecznie wykonywać swoje zadania, będą potrzebowały personelu o określonych umiejętnościach technicznych. We wrześniu 2020 r. Komisja przyjęła Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na lata 2021–2027 71 . Ma on na celu promowanie umiejętności cyfrowych, w tym w odniesieniu do AI 72 , a także obejmuje opracowanie wytycznych w zakresie etyki w dziedzinie sztucznej inteligencji oraz danych w kształceniu i szkoleniu. Ponadto wszystkie państwa członkowskie, które przyjęły krajowe strategie w zakresie AI, włączyły do swoich strategii element umiejętności, na przykład w drodze reform systemów kształcenia w celu wzmocnienia myślenia komputacyjnego lub w drodze inicjatyw mających na celu dostosowanie polityki w dziedzinie uczenia się przez całe życie i przekwalifikowania zawodowego 73 .

6.Rozwiązanie problemu przepaści cyfrowej

Dzięki połączeniu cyfrowemu i umiejętnościom cyfrowym można aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. Coraz większa liczba podstawowych czynności jest przenoszona do sfery internetu, począwszy od szukania pracy, wykonywania pracy zdalnie, kształcenia, a na interakcji z administracją publiczną lub wizytach lekarskich skończywszy. Ale nie wszyscy są w sieci. Brak dostępu do internetu może mieć wpływ na korzystanie przez obywateli z przysługujących im praw. Może mieć na przykład wpływ na prawa obywateli w demokratycznym społeczeństwie, w tym na ich prawo do wolności wypowiedzi i prawo do informacji oraz na prawo do kandydowania w lokalnych wyborach, ponieważ kampanie polityczne są coraz częściej prowadzone w internecie. Wybuch pandemii COVID-19 spotęgował te trudności w dostępie do usług publicznych w przypadku osób nieposiadających niezbędnego sprzętu lub wiedzy cyfrowej ze względu na zamknięcie biur i konieczność kontaktowania się z administracjami krajowymi przez internet.

Zjawisko to często nazywane jest „przepaścią cyfrową”. Obecnie podstawowych umiejętności cyfrowych nie posiada 46 % Europejczyków 74 . Zostało to uznane w Europejskim filarze praw socjalnych, w którym stwierdzono, że komunikacja cyfrowa jest jedną z podstawowych usług, do których dostęp powinien mieć każdy, oraz wezwano do udzielenia wsparcia osobom potrzebującym 75 . Osoby, które nie mają regularnego dostępu do internetu, umiejętności niezbędnych do korzystania z tych usług lub nie mają dostępu do produktu cyfrowego lub usługi cyfrowej z powodu niepełnosprawności fizycznej lub zaburzenia funkcji poznawczych, coraz częściej mierzą się z ryzykiem wykluczenia i napotykają trudności w korzystaniu ze swoich praw.

W przypadku usług publicznych, które są dostępne wyłącznie za pomocą środków cyfrowych, osoby, które nie dysponują połączeniem z internetem ani umiejętnościami cyfrowymi, mogą nie być w stanie korzystać ze swoich praw lub mogą potrzebować pomocy w korzystaniu z nich. Przykładowo Haut Conseil du Travail, organ doradczy przy francuskim Ministerstwie Spraw Społecznych, szacuje, że co piąta osoba we Francji napotyka trudności w dopełnieniu formalności administracyjnych przez internet, i ostrzega, że cyfryzacja może zagrozić zasadzie równego dostępu do usług publicznych, jeżeli nie zostaną utrzymane alternatywne środki dostępu 76 . Również korzystanie z prawa dostępu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym jest w coraz większym stopniu uzależnione od dostępu do internetu, ponieważ coraz więcej rodzajów działalności gospodarczej zawiera komponent cyfrowy. Dzieci, które nie mają w domu urządzenia podłączonego do internetu, doświadczają trudności w zdalnym uczestnictwie w zajęciach, co stanowi naruszenie praw dziecka i prawa do nauki. Ponadto, jeżeli strony internetowe i aplikacje mobilne nie są dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, prawo do integracji takich osób może być zagrożone.

W obliczu wyzwań związanych z przepaścią cyfrową państwa członkowskie i Komisja stosują szereg środków mających na celu zapewnienie, by nikt nie został pozostawiony w tyle. Jak zapowiedziano w Planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych 77 , w 2022 r. Komisja opublikuje sprawozdanie dotyczące dostępu do podstawowych usług, które obejmie również dostęp do komunikacji cyfrowej, zawierające przegląd aktualnej sytuacji w UE-27, a także zestawienie istniejących środków krajowych i unijnych oraz dobrych praktyk wspierających dostęp dla osób potrzebujących.

6.1Ogólne zmniejszenie przepaści cyfrowej

Fakt, że w czasie pandemii wiele działań zostało przeniesionych do sfery internetu, stanowi nie tylko wyzwanie, ale również szansę. Państwa członkowskie opracowały projekty, które UE sfinansuje, aby pomóc w odbudowie gospodarki po kryzysie spowodowanym pandemią. Projekty te obejmują środki mające na celu rozwiązanie problemu przepaści cyfrowej i zapewnienie praw cyfrowych sprzyjających włączeniu społecznemu, a także rozwiązanie kwestii transformacji cyfrowej w obszarze pracy. Jako przykłady można wskazać dwa plany krajowe. Rumunia planuje inwestycje w tworzenie treści edukacyjnych i dostępnych zasobów, takich jak filmy wideo i interaktywne lekcje, oraz opracowanie dostępnych programów na rzecz umiejętności cyfrowych dla uczniów z niepełnosprawnościami. Niemcy zamierzają pomóc w nabywaniu urządzeń cyfrowych dla nauczycieli w całym kraju. Ponadto utworzą platformę cyfrowego uczenia się przez całe życie i zwrócą szczególną uwagę na wspieranie osób o formalnie najniższych kwalifikacjach.

Ogólnie rzecz biorąc, w różnych państwach członkowskich istnieje szereg obiecujących inicjatyw 78 . W lutym 2021 r. Belgia ogłosiła publiczne zaproszenie do składania projektów wspierających kobiety-przedsiębiorców dotknięte pandemią COVID-19, w tym zapewniających poradnictwo dotyczące transformacji cyfrowej. Belgia inwestuje również w lokalne organizacje, których celem jest podnoszenie umiejętności cyfrowych osób młodych znajdujących się w niepewnej sytuacji ekonomicznej.

Portugalia mobilizuje młodych wolontariuszy, aby pomóc w edukowaniu osób dorosłych na temat transformacji cyfrowej, w oparciu o krajową sieć 1,5 tys. ośrodków szkoleniowych oraz szereg bezpłatnych narzędzi i zasobów. Oczekuje się, że ten program na rzecz włączenia cyfrowego obejmie 1 mln osób i zostanie wdrożony we współpracy z władzami i organizacjami lokalnymi 79 .

Stosując podobne podejście, jak w przypadku inicjatywy WiFi4EU 80 , Włochy dofinansowują dostęp do internetu dla niektórych osób i rozpoczęły projekt „Piazza Wifi Italia” 81 , który umożliwia ponad 400 000 osób łatwe połączenie, bezpłatnie za pośrednictwem specjalnej aplikacji, z darmową siecią wifi obejmującą cały kraj. W marcu 2020 r. projekt ten rozszerzono na placówki opieki zdrowotnej, w tym szpitale.

Infrastruktura cyfrowa będzie prawdopodobnie nadal się rozwijać, a UE podjęła działania w wielu dziedzinach mające poprawić łączność. Głównym celem w zakresie łączności w dekadzie cyfrowej jest zapewnienie każdemu gospodarstwu domowemu w Europie dostępu do szybkiego internetu do 2025 r. oraz połączenia gigabitowego do 2030 r. 82  W marcu 2021 r. Komisja i państwa członkowskie uzgodniły zestaw narzędzi w zakresie łączności, aby wspierać wdrażanie sieci cyfrowych i ułatwiać dostęp do widma 5G. Planowany na 2022 r. przegląd dyrektywy o redukcji kosztów usług szerokopasmowych ma na celu dalsze wspieranie wdrażania sieci cyfrowych poprzez zmniejszenie obciążeń administracyjnych oraz obniżenie kosztów takiego wdrożenia i skrócenie czasu jego realizacji. Ponadto przedstawiona przez Komisję w czerwcu 2021 r. długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich 83 ma na celu rozwiązanie problemu przepaści między obszarami miejskimi i wiejskimi dzięki umożliwieniu dostępu do szybkiego internetu, sieci 5G (w tym za pośrednictwem funduszy UE 84 ) i technologii cyfrowych, a także zwiększeniu kompetencji cyfrowych. Szybka łączność szerokopasmowa jest kluczowym czynnikiem umożliwiającym transformację cyfrową i odbudowę po pandemii COVID-19. Komisja zobowiązała się do zmniejszenia przepaści cyfrowych w dostępności na obszarach wiejskich, a UE zainwestuje w infrastrukturę sieciową, normę dotyczącą bezprzewodowej transmisji danych oraz światłowody, aby zapewnić wszystkim osobom w UE dostęp do energooszczędnej i wytrzymującej próbę czasu infrastruktury łączności cyfrowej.

6.2Administracja publiczna

Technologia cyfrowa umożliwia obywatelom korzystanie z szerszego dostępu do usług publicznych i informacji, które mogą pomóc im w codziennym życiu i korzystaniu z przysługujących im praw, w szczególności swobody przedsiębiorczości i świadczenia usług. Od czasu deklaracji z Malmö , podpisanej na szczycie w Szwecji w 2009 r., państwa członkowskie UE czyniły stałe postępy w modernizacji administracji publicznej 85 . Deklaracja z Tallina z 2017 r. dała impuls do cyfryzacji usług publicznych dla obywateli i transgranicznych usług publicznych dla przedsiębiorstw 86 . Ostatnio w deklaracji berlińskiej z grudnia 2020 r. wśród zobowiązań państw członkowskich znalazły się działania, które należy podjąć w celu ochrony praw podstawowych w internecie 87 , a deklaracja lizbońska z czerwca 2021 r. ma na celu zapewnienie, by nikt nie został pozostawiony w tyle. Działania podejmowane przez państwa członkowskie obejmują również cyfryzację wymiaru sprawiedliwości 88 .

Państwa członkowskie stosują różne podejścia, aby zapewnić dostęp do usług publicznych, starając się zmniejszyć tę przepaść cyfrową, a jednocześnie sprostać wymaganiom ery cyfrowej. Na przykład Francja postanowiła utrzymać kilka sposobów zapewnienia dostępu do usług publicznych w celu uniknięcia wszelkich trudności. Obywatele nie są zobowiązani do kontaktowania się z władzami drogą elektroniczną. Dania podąża inną drogą, ustanawiając strategię „domyślnej cyfrowości” i w 2014 r. wprowadziła obowiązek stosowania środków elektronicznych we wszystkich kontaktach z administracją. Aby zaradzić przepaści cyfrowej, państwo finansuje takie środki, jak bezpłatne zindywidualizowane wsparcie w bibliotekach 89 , pomoc w zakupie sprzętu i dopłaty do abonamentów internetowych. W podobny sposób w Niderlandach rząd i lokalne biblioteki rozpoczęły inicjatywę „Punkt informacyjny – cyfrowy rząd” (ang. Information Point Digital Government), w ramach której przeszkolony pracownik biblioteki odpowiada na pytania i pomaga osobom korzystającym z tradycyjnych usług administracji cyfrowej, takich jak deklaracje podatkowe i usługi socjalne, a także nowszych usług, takich jak aplikacje związane z koronawirusem.

6.3Opieka zdrowotna

Pandemia spowodowała wzrost świadczenia opieki zdrowotnej przez internet, np. w drodze wirtualnych konsultacji lub aplikacji i oprogramowania opracowanych do celów diagnostycznych lub terapeutycznych. Dla niektórych obywateli, takich jak mieszkańcy obszarów wiejskich lub małych wysp, tendencja ta ułatwia korzystanie z pomocy medycznej, podczas gdy dla innych stanowi nową barierę. W przypadku osób, które nie mają dostępu do sieci lub kompetencji, sytuację tę mogą poprawić środki mające na celu zniwelowanie przepaści cyfrowej. Na przykład Polska wprowadziła „internetowe konto pacjenta”, narzędzie internetowe, które umożliwia pacjentom dostęp do informacji o ich przeszłym, aktualnym lub planowanym leczeniu oraz załatwienie szeregu spraw (e-recepta, dokumentacja konsultacji lekarskich, e-skierowanie, e-zwolnienie lekarskie i uprawnienia) bez konieczności osobistego odwiedzania placówki opieki zdrowotnej.

6.4Edukacja

Kilka państw członkowskich realizuje politykę i programy mające na celu ułatwienie dostępu do technologii i wzmocnienie kompetencji cyfrowych w kontekście kształcenia formalnego. Na przykład Grecja oferuje potrzebującym uczniom i studentom bony na zakup sprzętu takiego jak tablety lub komputery oraz zapewnia odpowiednie programy edukacyjne za pośrednictwem wirtualnej „Akademii Umiejętności Cyfrowych” uruchomionej w 2020 r.

Na szczeblu UE w Planie działania w dziedzinie edukacji cyfrowej 90  (2021–2027), zainicjowanym we wrześniu 2020 r., określono długoterminową strategiczną wizję zrównoważonej i sprzyjającej włączeniu społecznemu transformacji cyfrowej w dziedzinie kształcenia i szkolenia. Promuje się w nim prawo dostępu do edukacji cyfrowej wysokiej jakości dla wszystkich oraz równy dostęp do infrastruktury, ze szczególnym naciskiem na zachęcanie dziewcząt i kobiet do uczęszczania na przedmioty STEM (nauki przyrodnicze, technologia, inżynieria i matematyka).

6.5Integracja osób z niepełnosprawnościami

Europejski kodeks łączności elektronicznej 91 zapewnia równy dostęp do usług łączności elektronicznej i wybór usług łączności elektronicznej dla użytkowników końcowych z niepełnosprawnościami, ułatwiając uczestnictwo w społeczeństwie cyfrowym. Europejski akt prawny w sprawie dostępności 92 wejdzie w życie w 2025 r. i wzmocni włączenie osób z niepełnosprawnościami i osób starszych do świata cyfrowego dzięki zwiększeniu dostępności zestawu podstawowych produktów i usług zarówno z sektora prywatnego, jak i publicznego. Dyrektywa w sprawie dostępności stron internetowych z 2016 r. 93 zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych organów sektora publicznego dla osób z niepełnosprawnościami, takimi jak dysfunkcja wzroku, niedosłuch lub niepełnosprawność ruchowa. W ten sposób za jej pomocą promuje się wolność wypowiedzi i informacji, prawo do nauki, wolność wyboru zawodu i prawo do pracy, niedyskryminację, włączenie społeczne osób z niepełnosprawnościami, dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, prawo dostępu do dokumentów, prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Unii, swobodę przedsiębiorczości i swobodę świadczenia usług.

Dyrektywa może być wykonywana na różne sposoby. Na przykład Słowenia zmodernizowała swój państwowy portal administracji elektronicznej w taki sposób, aby mogły go używać osoby z dysfunkcją wzroku, osoby niesłyszące i słabo słyszące, osoby z dysleksją i użytkownicy z zaburzeniami funkcji poznawczych utrudniającymi rozumienie. Opisom procedur w formie tekstu towarzyszą na przykład krótkie filmy wideo, które zawierają również tłumaczenia w języku migowym. W Grecji w czasie pandemii dostosowano cyfrowe podręczniki szkolne, aby osoby z wszystkimi kategoriami niepełnosprawności miały do nich dostęp.

7.Ochrona osób pracujących za pośrednictwem platform

Platformy internetowe obejmują szeroką gamę platform handlowych, mediów społecznościowych, sklepów z kreatywnymi treściami, sklepów z aplikacjami, stron internetowych umożliwiających porównywanie cen, platform gospodarki współpracy, a także wyszukiwarek. Ułatwiają one interakcje między użytkownikami a przedsiębiorstwami. Cyfrowe platformy pracy, będące odrębnym podzbiorem platform internetowych, stały się charakterystycznym elementem gospodarki cyfrowej.

Praca za pośrednictwem platform internetowych otworzyła nowe możliwości ekonomiczne dla ludzi, umożliwiając im na przykład wykonywanie pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy i ogólnie zapewniając dostęp do rynku pracy. Jednocześnie stanowi ona jednak wyzwanie w kontekście praw podstawowych, w tym ochrony danych osobowych, prywatności, prawa pracowników do informacji i konsultacji, prawa do rokowań zbiorowych i prowadzenia działań zbiorowych oraz należytych i sprawiedliwych warunków pracy. Szacuje się, że wśród 28 mln osób, które pracują za pośrednictwem cyfrowych platform pracy, osób „fałszywie” samozatrudnionych może być nawet 5,5 mln 94 . Chociaż w umowach zawieranych z platformami, za pośrednictwem których pracują, określa się je jako osoby samozatrudnione, w rzeczywistości podlegają one kontroli i nadzorowi, które są charakterystyczne dla statusu „pracownika”. Istnieją również wyzwania wynikające z modeli biznesowych opartych na algorytmach, takie jak brak informacji i konsultacji z osobami pracującymi za pośrednictwem platform internetowych i ich przedstawicielami na temat tego, w jaki sposób algorytmy są wykorzystywane i w jaki sposób wpływają na warunki pracy za pośrednictwem platform internetowych. Brakuje również wystarczających środków dochodzenia roszczeń, a kwestia odpowiedzialności za stosowanie algorytmów pozostaje niejasna.

Praca za pośrednictwem platform internetowych Praca za pośrednictwem platform internetowych zazwyczaj obejmuje trzy strony: platformę, osobę pracującą za jej pośrednictwem oraz klienta (osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa). W pewnych przypadkach zaangażowana być może również czwarta strona, np. restauracje dostarczające posiłki. Cyfrowe platformy pracy na ogół same siebie nazywają pośrednikami i określają stosunki między stronami jako samozatrudnienie. Zadania wykonywane na cyfrowych platformach pracy mogą być różne – od złożonych zadań, takich jak programowanie komputerowe i projektowanie graficzne, po zadania proste, np. oznaczanie obrazów.

Przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen zapowiedziała w swoich wytycznych politycznych konieczność poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych 95 . Zostało to dodatkowo uwypuklone przez kryzys związany z COVID-19 i przyspieszone wprowadzanie modeli biznesowych opartych na platformach. W niedawnej rezolucji Parlamentu Europejskiego 96 podkreślono, że praca za pośrednictwem platform internetowych budzi również obawy związane z niepewnością i złymi warunkami pracy, brakiem dostępu lub trudnym dostępem do odpowiedniej ochrony socjalnej, rozdrobnionymi i nieprzewidywalnymi dochodami, a także brakiem środków bezpieczeństwa i higieny pracy. Wezwano w niej do podjęcia zdecydowanych działań na szczeblu UE w celu rozwiązania problemu błędnego klasyfikowania statusu zatrudnienia, a także poprawy przejrzystości stosowania algorytmów, w tym w odniesieniu do przedstawicieli pracowników.

7.1Sytuacja i działania na szczeblu państw członkowskich

Aby zapobiec nieuczciwej konkurencji ze szkodą dla pracowników oraz równaniu w dół praktyk w zakresie zatrudnienia i standardów społecznych, UE ustanowiła minimalny zakres praw pracowniczych, które mają zastosowanie do pracowników we wszystkich państwach członkowskich. Z biegiem lat dorobek prawny UE w zakresie prawa pracy i spraw społecznych powiększył się. Ponadto poszczególne państwa członkowskie w różny sposób reagują na szczeblu krajowym na wyzwania związane z pracą za pośrednictwem platform internetowych. Niektóre z nich przyjęły ustawodawstwo krajowe w celu poprawy warunków pracy lub dostępu do ochrony socjalnej w ramach pracy za pośrednictwem platform internetowych. W znacznej liczbie państw członkowskich sądy wydały orzeczenia w sprawie błędnej klasyfikacji statusu zatrudnienia. W niektórych państwach członkowskich partnerzy społeczni i przedsiębiorstwa prowadzące platformy podjęli negocjacje dotyczące układów zbiorowych.

W 2016 r. Francja przyjęła, poprzez nowelizację kodeksu pracy, przepisy przewidujące prawa pracownicze i socjalne dla osób pracujących za pośrednictwem platform niezależnie od sektora działalności gospodarczej. Przepisy te mają zastosowanie do zależnych technologicznie i ekonomicznie osób samozatrudnionych. Zapewniają dostęp do dobrowolnego systemu ubezpieczeń od wypadków przy pracy, zobowiązują platformy do opłacania składek ubezpieczeniowych lub zapewnienia pracownikom ubezpieczenia zbiorowego, a także gwarantują prawo do podejmowania działań zbiorowych i dalszego kształcenia. Ponadto sąd najwyższy dla spraw pracy w sektorze prywatnym (Sąd Kasacyjny) podkreślił w dwóch orzeczeniach, że osoby pracujące za pośrednictwem platform internetowych w obszarze zamawiania usług transportu samochodowego muszą być uznawane za posiadające status pracownika, jeżeli dana platforma może wydawać i egzekwować polecenia 97 . Nadal jednak toczy się debata na temat faktycznego statusu osób pracujących za pośrednictwem platform, również w innych sektorach.

Region Lazio we Włoszech uchwalił w 2019 r. przepisy 98 mające na celu poprawę warunków pracy i ochrony socjalnej dla wszystkich osób pracujących za pośrednictwem platform niezależnie od statusu zatrudnienia. Przepisy te obejmują zabezpieczenia dotyczące wypadków związanych z pracą, odpowiednie szkolenia w zakresie bezpieczeństwa oraz ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków. Określają one także zakaz płatności od zadania. Oprócz tego w 2019 r. Włochy przyjęły przepisy krajowe w celu poprawy warunków pracy osób samozatrudnionych zajmujących się dostawą żywności 99 . Ponadto w lipcu 2021 r. włoski organ ochrony danych nakazał Deliveroo Italy zapłacić grzywnę w wysokości 2,5 mln EUR z powodu stosowania algorytmów w sposób nieprzejrzysty i gromadzenia danych pracowników w nieproporcjonalnym zakresie. Organ stwierdził naruszenie niektórych przepisów ogólnego rozporządzenia o ochronie danych i krajowych przepisów dotyczących prywatności, włoskiego statutu pracowniczego i wyżej wymienionych przepisów chroniących pracowników 100 .

Hiszpania przyjęła w maju 2021 r. przepisy wprowadzające domniemanie, że osoby pracujące za pośrednictwem platform – zarówno dostarczające żywność, jak i paczki – są uznawane za pracowników, przez co przeniesiono na platformy ciężar dowodu, że jest inaczej 101 . Ponadto przepisy te zobowiązują platformy do przekazywania związkom zawodowym informacji na temat zarządzania algorytmicznego, w tym monitorowania wydajności metodami cyfrowymi i automatycznego przydzielania zadań. Zgodnie z tymi przepisami wszystkie przedsiębiorstwa (nie tylko platformy dostawcze) muszą informować swoich pracowników o parametrach i zasadach, na których opierają się zautomatyzowane systemy mogące wpływać na warunki pracy, dostęp do zatrudnienia i jego utrzymanie.

Niemcy opublikowały dokumenty programowe w sprawie przyszłości pracy dotyczące włączenia osób samozatrudnionych, wykonujących pracę za pośrednictwem platform internetowych, do systemów emerytalnych i ubezpieczeniowych, a także wzmocnienia ich ubezpieczenia od wypadków przy pracy.

Również Portugalia opublikowała w listopadzie 2020 r. dokument programowy na temat przyszłości pracy, związany z ustanowieniem domniemania prawnego dotyczącego statusu osób pracujących za pośrednictwem platform, sposobów zwiększenia ochrony socjalnej dla osób samozatrudnionych i sposobów wspierania zbiorowej reprezentacji osób pracujących za pośrednictwem platform. W 2018 r. Portugalia przyjęła przepisy w zakresie indywidualnego płatnego transportu pasażerów określające limity czasu pracy dla kierowców 102 .

7.2Wspólne podejście UE

Opracowywanie podejść krajowych w celu sprostania różnym wyzwaniom związanym z pracą za pośrednictwem platform internetowych stwarza ryzyko rozdrobnienia wynikającego ze zróżnicowania krajowych inicjatyw ustawodawczych. Komisja zidentyfikowała szereg wyzwań związanych z pracą za pośrednictwem platform internetowych i przeprowadziła dwuetapowe konsultacje z europejskimi partnerami społecznymi w sprawie potrzeby podjęcia inicjatywy dotyczącej pracy za pośrednictwem platform internetowych i jej możliwego kierunku. Europejscy partnerzy społeczni byli zgodni co do wyzwań, którymi należy się zająć, ale prezentowali różne podejścia do potrzeby podjęcia konkretnych działań na poziomie UE. Ponadto Komisja przeprowadziła wymiany poglądów z wieloma zainteresowanymi stronami, w tym specjalne i dwustronne spotkania z przedsiębiorstwami prowadzącymi platformy, stowarzyszeniami pracowników platform, związkami zawodowymi, przedstawicielami państw członkowskich, ekspertami ze środowisk akademickich i organizacji międzynarodowych oraz przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego 103 . Komisja przedstawiła wniosek dotyczący dyrektywy mającej na celu poprawę warunków pracy osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych na poziomie UE poprzez zapewnienie właściwego określenia ich statusu zatrudnienia, promowanie przejrzystości, uczciwości i odpowiedzialności w zarządzaniu algorytmicznym w pracy za pośrednictwem platform internetowych oraz zwiększenie przejrzystości pracy za pośrednictwem takich platform, w tym w sytuacjach transgranicznych, przy jednoczesnym wspieraniu warunków trwałego rozwoju cyfrowych platform pracy w Unii.

8.Nadzór nad nadzorem cyfrowym

Ochrona danych i prywatności to główne prawa podstawowe w erze cyfrowej. Są one również prawami „umożliwiającymi”, co oznacza, że ułatwiają one i zwiększają ochronę innych praw podstawowych, które może ograniczać nadzór ze strony państwa lub podmiotów prywatnych, takie jak godność człowieka, wolność wypowiedzi, wolność myśli, sumienia i religii lub wolność zgromadzania się, prawo do rzetelnego procesu sądowego i skutecznego środka prawnego lub niedyskryminacja. Dzięki ogólnemu rozporządzeniu o ochronie danych (RODO), dyrektywie o ochronie danych w sprawach karnych oraz dyrektywie o prywatności i łączności elektronicznej Europa przoduje w ochronie praw podstawowych w internecie. Postępująca transformacja cyfrowa we wszystkich obszarach życia stanowi wyzwanie dla ochrony danych oraz życia prywatnego i rodzinnego. Celem innych przepisów, takich jak akt w sprawie zarządzania danymi, w przedmiocie którego współprawodawcy osiągnęli niedawno porozumienie polityczne, jest wspieranie powstania silnej gospodarki opartej na danych poprzez regulację usług pośrednictwa w zakresie danych, altruistycznego podejścia do danych i ponownego wykorzystywania chronionych danych publicznych, zgodnie z systemem ochrony danych.

W praktyce solidne ramy prawne UE są nieustannie wystawiane na próbę. Organizacje konsumenckie i organizacje społeczeństwa obywatelskiego zajmujące się prawami podstawowymi ubolewają nad brakiem egzekwowania przepisów w sytuacjach naruszeń RODO 104 . W ostatnich latach UE i państwa członkowskie przyjęły szereg środków mających na celu ochronę bezpieczeństwa publicznego oraz sprostanie wyzwaniom w zakresie bezpieczeństwa przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii. W tym kontekście organizacje społeczeństwa obywatelskiego wyrażają obawy co do proporcjonalności polityki nadzoru i bezpieczeństwa, np. w odniesieniu do monitorowania granic UE 105 , lub w przypadku uchwalonych lub proponowanych przepisów, które mają umożliwić władzom przeglądanie prywatnej korespondencji do celów bezpieczeństwa 106 . Organizacje społeczeństwa obywatelskiego i organizacje branżowe wyraziły również zaniepokojenie tym, co postrzegają jako próby osłabienia szyfrowania przez państwa członkowskie 107 .

Organy ochrony danych i sądy krajowe zapewniły skuteczny środek prawny w każdym przypadku, gdy środki nadzoru stosowane zarówno przez podmioty prywatne, jak i publiczne stanowią naruszenie praw podstawowych. Na przykład: (i) decyzja szwedzkiego organu ochrony danych w sprawie stosowania kamer noszonych na ciele przez kontrolerów biletów w sztokholmskim transporcie publicznym, w której skrytykowano brak przejrzystości i nadmierne gromadzenie danych, co skutkowało nałożeniem grzywny w wysokości 16,1 mln SEK 108 ; lub (ii) decyzja francuskiej Conseil d'Etat (Rady Stanu), zgodnie z którą policja musiała zaprzestać używania bezzałogowych statków powietrznych do sprawdzania, czy przestrzegane są zasady ograniczenia kontaktów personalnych, ponieważ statki te miały techniczną zdolność do identyfikacji poszczególnych osób i nie były wykorzystywane zgodnie z prawem o ochronie danych 109 .

Proponowane europejskie ramy tożsamości cyfrowej zaoferują każdemu obywatelowi i rezydentowi UE, na zasadzie dobrowolności, zaufany i bezpieczny portfel cyfrowy pod pełną kontrolą użytkownika jako opartą na „autonomii jednostki” platformę umożliwiającą dostęp do publicznych i prywatnych usług cyfrowych oraz wymianę różnych atrybutów i danych uwierzytelniających 110 .

8.1Zatrzymywanie danych

Od 2014 r. Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że przepisy krajowe przewidujące zatrzymywanie metadanych telekomunikacyjnych (danych o ruchu i lokalizacji) do celów ścigania przestępstw i celów wywiadowczych, nie spełniają wymogów prawa Unii. Trybunał uznał, że te przepisy krajowe stanowiły poważną i nieproporcjonalną ingerencję w prawo do prywatności i ochrony danych, ponieważ metadane komunikacyjne można wykorzystać do ujawnienia informacji na temat wielu aspektów życia prywatnego osób, których dotyczą 111 . Uznając, że środki przechowywania danych służą realizacji uzasadnionych celów interesu publicznego, Trybunał często stwierdzał, że – z pewnymi wyjątkami 112 – prawo Unii wyklucza środki ustawodawcze, które nakładają na dostawców usług łączności elektronicznej, jako środek zapobiegawczy, obowiązek ogólnego i masowego przechowywania danych o ruchu i lokalizacji. W unijnej strategii zwalczania przestępczości zorganizowanej 2021–2025 z dnia 14 kwietnia 2021 r. Komisja ogłosiła, że przeanalizuje i przedstawi możliwe podejścia do przechowywania danych, zgodnie z wyrokami Trybunału, które odpowiadają na potrzeby organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości w sposób przydatny pod względem operacyjnym, wykonalny z technicznego punktu widzenia i prawnie uzasadniony, w tym ze względu na pełne poszanowanie praw podstawowych, oraz że przed końcem czerwca 2021 r. przeprowadzi konsultacje z państwami członkowskimi. Komisja jest obecnie w trakcie procesu konsultacji i dokładnie rozważy wyniki konsultacji przed podjęciem decyzji w sprawie możliwych dalszych działań.

8.2Szyfrowanie

Szyfrowanie ma zasadnicze znaczenie dla ochrony praw podstawowych oraz zabezpieczenia systemów i transakcji. W przepisach UE przewidziano szyfrowanie jako środek zapewniający ochronę praw podstawowych, takich jak prywatność, ochrona danych osobowych 113 i wolność wypowiedzi, a także gwarantujący cyberbezpieczeństwo 114 . Ponadto szyfrowanie jest istotne dla ochrony tajemnic handlowych, a tym samym pomaga ludziom korzystać z ich prawa do prowadzenia działalności gospodarczej. Od czasu wybuchu pandemii COVID-19, wraz z rosnącym wykorzystaniem narzędzi cyfrowych we wszystkich dziedzinach życia, wzrosła liczba cyberataków. Takie ataki wyrządziły poważne szkody w przedsiębiorstwach i usługach o znaczeniu krytycznym, w tym w systemach opieki zdrowotnej, oraz zagroziły prawom obywateli, podkreślając znaczenie szyfrowania dla podmiotów publicznych i prywatnych, ponieważ chroni ono poufność informacji 115 .

Szyfrowanie pozwala jednak również przestępcom na ukrywanie swojej tożsamości i treści swojej komunikacji. W odpowiedzi na apele państw członkowskich Komisja zobowiązała się do poszukania zrównoważonych rozwiązań technicznych, operacyjnych i prawnych dla tych wyzwań. Rozwiązania te muszą utrzymać skuteczność szyfrowania w ochronie prywatności i bezpieczeństwa komunikacji, a jednocześnie stanowić skuteczną odpowiedź na przestępczość i terroryzm 116 . Komisja zamierza zaproponować w 2022 r. dalsze działania, aby zająć się kwestią zgodnego z prawem i ukierunkowanego dostępu do zaszyfrowanych informacji w kontekście postępowań przygotowawczych i karnych, które to działania będą oparte na dokładnej analizie sposobu, w jaki państwa członkowskie radzą sobie z szyfrowaniem, wraz z procesem z udziałem wielu zainteresowanych stron obejmującym zbadanie i ocenę konkretnych wariantów (prawnych, etycznych i technicznych) 117 .

8.3Zdalna identyfikacja biometryczna

Unijne przepisy o ochronie danych co do zasady przewidują zakaz przetwarzania danych biometrycznych w celu jednoznacznego zidentyfikowania osoby fizycznej, z wyjątkiem spełnienia określonych warunków 118 . Przetwarzanie takich danych musi mieć podstawę prawną wynikającą z przepisów o ochronie danych. Taką podstawą prawną może być dobrowolnie udzielona zgoda wszystkich zainteresowanych osób, która w praktyce jest trudna do uzyskania, lub ewentualnie prawo UE lub państwa członkowskiego, które służy realizacji istotnego interesu publicznego, takiego jak zapobieganie konkretnemu i bezpośredniemu zagrożeniu atakiem terrorystycznym. W obszarze ścigania przestępstw przetwarzanie danych jest dozwolone przez prawo. Jeżeli przetwarzanie danych biometrycznych opiera się na prawie, prawo to musi być proporcjonalne do wyznaczonego celu, nie naruszać istoty prawa do ochrony danych osobowych i innych praw podstawowych oraz przewidywać odpowiednie i konkretne środki ochrony praw podstawowych i interesów osób, których dane dotyczą.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego wyraziły zaniepokojenie w związku z coraz częstszym stosowaniem w kilku państwach członkowskich technologii zdalnej identyfikacji biometrycznej i wezwały do wprowadzenia zakazu ich stosowania 119 . Wykorzystywanie systemów zdalnej identyfikacji biometrycznej zostało skrytykowane również przez Europejskiego Inspektora Ochrony Danych, Europejską Radę Ochrony Danych, w skład której wchodzą krajowe organy ochrony danych 120 , oraz inne krajowe organy zajmujące się prawami podstawowymi, takie jak Defenseur des Droits we Francji 121 . Istnieje szereg przykładów interwencji organów ochrony danych w celu powstrzymania niezgodnego z prawem wykorzystywania takiej technologii, np. w szkole we Francji, przez policję w Szwecji lub przez niderlandzki supermarket 122 .

Oprócz istniejących ram rozporządzenie w sprawie sztucznej inteligencji, które Komisja zaproponowała w kwietniu 2021 r. (zob. rozdział 4), zawiera zakaz zdalnej identyfikacji biometrycznej w czasie rzeczywistym w miejscach publicznie dostępnych i dopuszcza ją do celów ścigania przestępstw, z trzema ograniczonymi wyjątkami i pod warunkiem zastosowania określonych zabezpieczeń 123 .

8.4Edukacja

Podczas pandemii COVID-19 instytucje kształcenia i szkolenia korzystały z różnych platform i narzędzi internetowych. Często wdrażane jako „rozwiązania prowizoryczne” stosowanie komercyjnych rozwiązań w zakresie cyfrowego uczenia się i oprogramowania do zdalnego monitorowania studentów podchodzących do egzaminów wzbudziło obawy, że ich konstrukcja może posłużyć do wykorzystywania danych użytkowników do generowania zysków, a nie do istotnych praktyk pedagogicznych.

Europejska platforma edukacji cyfrowej, utworzona w ramach Planu działania w dziedzinie edukacji cyfrowej, jest forum mającym na celu opracowanie środków służących zapewnieniu ściślejszej współpracy międzysektorowej, zachęcaniu do wymiany informacji między nauczycielami, wypracowaniu rozwiązań z zakresu zapewniania jakości oraz zagwarantowaniu poszanowania ochrony danych i prywatności. Wśród nich kluczową rolę odegrają zapewnienie jakości i zaufanie: pierwsze z nich ma na celu propagowanie wspólnego rozumienia kluczowych standardów jakości edukacji cyfrowej; drugie – zapewnienie poszanowania kluczowych zasad dotyczących wykorzystania danych, etyki i prywatności. Te dwa elementy, poza zwiększeniem poziomu przygotowania cyfrowego europejskich instytucji kształcenia i szkolenia, mogą przyczynić się do zacieśnienia współpracy i poprawy ogólnej jakości dostępnych rozwiązań cyfrowych.

8.5Zdrowie

Wiele elementów reakcji na pandemię COVID-19 wiąże się z przetwarzaniem danych osobowych, w tym danych dotyczących zdrowia, które ze względu na swoją wrażliwość podlegają dodatkowym zasadom na podstawie RODO. Przetwarzanie danych osobowych musi być ograniczone do tego, co jest konieczne i proporcjonalne do osiągnięcia celu i spełnienia wymogów RODO. Tym UE kierowała się w swoich działaniach. Na przykład Komisja przekazała państwom członkowskim wytyczne 124 dotyczące aplikacji służących do walki z pandemią i wspierała ich prace nad zestawem narzędzi obejmującym wymogi dla aplikacji 125 oraz specyfikacje techniczne dotyczące interoperacyjności 126 krajowych aplikacji ostrzegawczych w UE. Komisja utworzyła bramkę umożliwiającą przesyłanie takich ostrzeżeń ponad granicami i między aplikacjami poszczególnych państw członkowskich. Komisja zaproponowała również utworzenie platformy wymiany danych pochodzących z kart lokalizacji pasażera 127 , aby wesprzeć transgraniczne ustalanie kontaktów zakaźnych w transporcie. Jako kolejny krok Komisja zobowiązała się do zaproponowania unijnych ram prawnych na potrzeby skoordynowanego podejścia do rejestrowania historii ostatnich podróży w zakresie niezbędnym do powstrzymania rozprzestrzeniania się wirusa COVID-19, w oparciu o doświadczenia związane z kartami lokalizacji pasażerów.

Ponadto w dniu 14 czerwca 2021 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły rozporządzenie ustanawiające system unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID, który ma na celu ułatwienie swobodnego przemieszczania się podczas pandemii COVID-19 128 . Utworzono infrastrukturę wspierającą wydawanie i weryfikację zaświadczeń o szczepieniu, o wyniku testu i o powrocie do zdrowia, aby usprawnić sprawdzanie środków ochrony zdrowia publicznego podczas podróży (np. w celu zwolnienia z wymogów kwarantanny). Aby ułatwić korzystanie z zaświadczeń, są one dostępne zarówno w formie cyfrowej, jak i papierowej. We wszystkich przypadkach kategorie danych i przetwarzanie są ograniczone do tego, co jest niezbędne do danego celu, np. osobom weryfikującym zaświadczenia zabrania się przechowywania ich treści po weryfikacji. Ponadto ramy zaufania ustanowione dla unijnych cyfrowych zaświadczeń COVID zapewniają, aby zaświadczenia można było weryfikować w trybie offline, bez informowania wystawcy lub jakiejkolwiek innej strony trzeciej o weryfikacji. Przejrzystość ma zawsze kluczowe znaczenie, zarówno dla zapewnienia zgodności prawnej z Kartą i obowiązującym prawodawstwem, jak i dla stworzenia i utrzymania zaufania. Wyniki pokazują, że przy starannie opracowanych środkach ochrona danych jest spójna ze skutecznymi środkami w zakresie zdrowia publicznego oraz może pomóc w propagowaniu ich akceptacji i zagwarantowaniu, aby unijne ramy ochrony danych zapewniały wymaganą elastyczność.

Komisja przygotowuje obecnie wniosek ustawodawczy w sprawie europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia, który ma zostać przyjęty na początku 2022 r. Europejska przestrzeń danych dotyczących zdrowia ma na celu ułatwienie świadczenia cyfrowych usług zdrowotnych oraz promowanie dostępu do danych dotyczących zdrowia na potrzeby badań, innowacji, kształtowania polityki i działań regulacyjnych, a jednocześnie dalsze ulepszanie kontroli, jaką mają osoby nad swoimi danymi osobowymi. Inicjatywa na rzecz europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia będzie w pełni zgodna z obowiązującymi unijnymi przepisami o ochronie danych.

8.6Egzekwowanie

Podstawę systemu zarządzania ochroną danych w UE stanowią właściwe krajowe organy nadzorcze, których zadaniem jest monitorowanie i egzekwowanie przepisów o ochronie danych i prywatności. Organy te i sądy krajowe są odpowiedzialne za monitorowanie i egzekwowanie przepisów wynikających z RODO, przepisów krajowych transponujących dyrektywę o ochronie danych w sprawach karnych 129 oraz dyrektywę o e-prywatności. Jednym z głównych celów Komisji jest prawidłowe i skuteczne wdrożenie tych przepisów przez państwa członkowskie. Na podstawie prawa Unii państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia niezależności swoich organów ochrony danych oraz do przyznania im zasobów wystarczających do wykonywania zadań nadzorczych 130 . Komisja śledzi rozwój sytuacji w zakresie niezależności, zadań, uprawnień i zasobów organów nadzorczych, a w przypadku nieprzestrzegania przepisów UE przez państwa członkowskie wszczyna postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, aby zapewnić skuteczne egzekwowanie tych przepisów.

Organy ochrony danych współpracują w ramach Europejskiej Rady Ochrony Danych (EROD), aby zapewnić spójność w egzekwowaniu RODO, zwłaszcza w sprawach transgranicznych. Po trzech latach stosowania RODO skuteczność tej współpracy spotkała się z krytyką 131 , a EROD będzie kontynuować prace nad zwiększeniem skuteczności 132 . Komisja podziela pogląd Rady 133 , Parlamentu Europejskiego i EROD 134 , że obecnie należy skupić się na poprawie wdrażania oraz na działaniach służących wzmocnieniu egzekwowania unijnych przepisów o ochronie danych.

8.7Ochrona danych osobowych poza UE

Istotnym aspektem ochrony praw podstawowych w środowisku internetowym jest zapewnienie ciągłości ochrony osób fizycznych, gdy ich dane opuszczają UE. W związku z tym, że w dzisiejszym połączonym świecie dane osobowe z łatwością przekraczają granice, a przepływ danych stał się integralną częścią handlu, współpracy regulacyjnej, a nawet interakcji społecznych, ochrona gwarantowana przez RODO i dyrektywę o ochronie danych w sprawach karnych byłaby nieskuteczna, gdyby ograniczała się do przetwarzania danych wewnątrz UE.

W tym kontekście Komisja nadal realizowała swój ambitny program mający na celu promowanie wysokiego stopnia ochrony danych Europejczyków przekazywanych za granicę przy jednoczesnym ułatwieniu przepływu danych. Obejmował on współpracę z kluczowymi partnerami w celu stwierdzenia odpowiedniej ochrony danych, co oznacza, że państwo niebędące członkiem UE zapewnia stopień ochrony danych „zasadniczo równoważny” stopniowi tej ochrony w UE. Przyniosło to istotne rezultaty, takie jak przyjęcie dwóch decyzji stwierdzających odpowiedni stopień ochrony w odniesieniu do Zjednoczonego Królestwa (na podstawie RODO i dyrektywy o ochronie danych w sprawach karnych) oraz zakończenie rozmów na temat odpowiedniego stopnia ochrony z Koreą Południową.

Ponadto, po unieważnieniu przez Trybunał Sprawiedliwości wcześniejszego stwierdzenia odpowiedniej ochrony danych w odniesieniu do Tarczy Prywatności, UE i Stany Zjednoczone zintensyfikowały negocjacje w sprawie nowych ram prywatności UE-USA dla transatlantyckiego przekazywania danych, które zapewniłyby pełną zgodność z orzecznictwem Trybunału.

Ponadto w czerwcu 2020 r. Komisja przyjęła zaktualizowane standardowe klauzule umowne dotyczące przekazywania danych osobowych do państw niebędących członkami UE, które odzwierciedlają nowe wymogi wynikające z RODO i są dostosowane do potrzeb nowoczesnej gospodarki cyfrowej. Są to wzorcowe klauzule ochrony danych, które podmiot przekazujący dane i podmiot odbierający dane może dobrowolnie zawrzeć w swoich ustaleniach umownych (np. w umowie o świadczenie usług wymagającej przekazania danych osobowych) i które mają na celu zapewnienie odpowiednich zabezpieczeń służących ochronie danych.

Komisja kontynuuje również swoje zaangażowanie w inicjatywę „Data Free Flow with Trust” („swobodny przepływ danych oparty na zaufaniu”), zapoczątkowaną przez Japonię w 2019 r., a następnie popartą przez grupę G-20 i G-7. Jednym z głównych elementów tej koncepcji, omawianej obecnie na forum OECD przy aktywnym udziale UE i państw członkowskich, jest wyznaczenie granicy między uprawnionym dostępem rządu, z odpowiednimi ograniczeniami i zabezpieczeniami, a nadużyciami w zakresie nadzoru ze strony państwa.

9.Współpraca na rzecz uczynienia ery cyfrowej szansą dla praw podstawowych

Patrząc na wzajemnie powiązane wyzwania i odpowiadające im środki przeanalizowane w niniejszym sprawozdaniu, nie ma wątpliwości, że UE i państwa członkowskie są zdecydowane chronić i propagować prawa podstawowe w erze cyfrowej oraz że współpracują w celu określenia najlepszych sposobów realizacji tego celu. Przykłady podane w poprzednich rozdziałach to jedne z wielu możliwości uczenia się od siebie nawzajem i nadawania korzystnego kierunku zmianom wywołanych przez transformację cyfrową.

Komisja wykorzystuje wiele narzędzi, aby zapewnić przestrzeganie praw zapisanych w Karcie – zarówno przy opracowywaniu inicjatyw ustawodawczych i strategicznych, jak i podczas egzekwowania prawa Unii. W szczególności Komisja będzie uważnie oceniać wpływ na prawa podstawowe i dążyć do zrównoważenia tych skutków w swoich przyszłych inicjatywach w 2022 r., takich jak wnioski ustawodawcze dotyczące:

-prawa do naprawy,

-cyberodporności,

-cyfrowych usług w zakresie mobilności,

-płatności natychmiastowych,

-wzajemnego dostępu do informacji związanych z bezpieczeństwem dla funkcjonariuszy pierwszej linii kontroli między UE a kluczowymi państwami niebędącymi członkami UE,

-aktu o wolności mediów oraz

-wiążących standardów dla organów ds. równości.

Ponadto w kontekście cyfrowej dekady Komisja zaproponuje uwzględnienie zbioru zasad cyfrowych w międzyinstytucjonalnym uroczystym oświadczeniu Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady. Oświadczenie to będzie stanowić źródło informacji dla użytkowników oraz wytycznych dla decydentów i dostawców usług cyfrowych na temat europejskiej drogi do transformacji cyfrowej.

Komisja wzywa Parlament Europejski, Radę i państwa członkowskie do wykorzystania niniejszego rocznego sprawozdania ze stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do zaangażowania się w wymianę poglądów na temat wyzwań i możliwości związanych z ochroną praw podstawowych w erze cyfrowej. Komisja z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Rady do wymiany poglądów na podstawie sprawozdań Komisji 135 i z zadowoleniem przyjęłaby również dyskusję w Parlamencie Europejskim. Wymiana ta mogłaby w szczególności pomóc lepiej stawiać czoła przyszłym wyzwaniom, zwłaszcza walce z nawoływaniem do nienawiści i dezinformacją, zapewnić mechanizmy kontroli i równowagi w zakresie środków nadzoru oraz, w bardziej ogólnym ujęciu, skutecznie egzekwować przepisy służące ochronie praw podstawowych w środowisku cyfrowym. Taka wymiana może pomóc w konstruktywnym i korzystnym kształtowaniu rozwoju polityki.

Te wspólne działania na rzecz zapewnienia skuteczności Karty w erze cyfrowej, wraz z europejskim planem działania na rzecz demokracji 136 i europejskim mechanizmem praworządności 137 , ilustrują zaangażowanie UE w propagowanie i ochronę wartości, na których się ona opiera.

(1)

  Karta praw podstawowych Unii Europejskiej , Dz.U. C 326 z 26.10.2012, s. 391.

(2)

Komunikat Komisji pt. „Strategia na rzecz wzmocnienia stosowania Karty praw podstawowych w UE”, COM(2020) 711 .  

(3)

Państwa członkowskie przekazały swoje uwagi w ramach Grupy Roboczej ds. Praw Podstawowych, Praw Obywatelskich i Swobodnego Przepływu Osób (FREMP) Rady.

(4)

  https://fra.europa.eu/en/publication/2021/fundamental-rights-report-2021  

(5)

  https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-6795-2021-INIT/pl/pdf

(6)

Rozporządzenie (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej, Dz.U. L 231 z 30.6.2021, s. 159.

(7)

W okresie 2021–2027: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Społeczny Plus, Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury, Fundusz Azylu i Migracji, Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrument Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej.

(8)

  https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/portal/screen/programmes/cerv . W ramach zaproszenia do składania wniosków dotyczących partnerstwa miast i sieci miast z programu CERV w 2021 r. udostępniono 4,2 mln EUR. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie poświęconej  finansowaniu i przetargom (europa.eu) .

(9)

  https://humanrightscities.net/  

(10)

  https://fra.europa.eu/en/publication/2021/human-rights-cities-framework  

(11)

Komunikat Komisji pt. „Unia równości: Unijny plan działania przeciwko rasizmowi na lata 2020–2025”, COM(2020) 565 final .

(12)

  https://eudiversity2022.eu/pl/nagrody/zglos-sie/  

(13)

  https://e-justice.europa.eu/37134/PL/member_states_best_practices_on_the_charter?init=true

(14)

COM(2021) 700 final, dostępne pod adresem: https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism/2021-rule-law-report_pl

(15)

FRA, „Protecting the civic space” [„Ochrona przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego”], 2021, https://fra.europa.eu/en/publication/2021/civic-space-challenges

(16)

Zob. strategia dotycząca Karty, dz. cyt., sekcja 2 „Wzmocnienie pozycji organizacji społeczeństwa obywatelskiego, obrońców praw i osób wykonujących zawody prawnicze”. Zob. sprawozdanie FRA „Strong and effective national human rights institutions – challenges, promising practices and opportunities” [„Silne i skuteczne krajowe instytucje praw człowieka – wyzwania, obiecujące praktyki i możliwości”], dostępne pod adresem: https://fra.europa.eu/en/publication/2020/strong-effective-nhris W sprawozdaniu na temat praworządności z 2021 r. w rozdziałach dotyczących poszczególnych państw zawarto informacje na temat statusu akredytacji krajowych instytucji praw człowieka: https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism/2021-rule-law-report/2021-rule-law-report-communication-and-country-chapters_pl

(17)

Sprawozdanie na temat praworządności z 2021 r., s. 24.

(18)

Sprawozdanie na temat praworządności z 2020 r., s. 16. EUR-Lex – 52020SC0316 – PL – EUR-Lex (europa.eu)

(19)

  https://fra.europa.eu/en/news/2021/findings-fra-consultation-covid-19-impact-civil-society ; FRA, „Protecting the civic space” [„Ochrona przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego”], dz. cyt., zob. sekcja 1.3. „COVID-19 exacerbates challenges faced by civil society” [„Pandemia COVID-19 potęguje wyzwania, przed którymi stoi społeczeństwo obywatelskie”], s. 16.

(20)

  Program prac CERV na lata 2021–2022 .  

(21)

  Zaproszenie do składania wniosków służących propagowaniu budowania zdolności w zakresie stosowania postanowień Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i zwiększania stopnia znajomości tych postanowień .

(22)

  COM(2020) 713 final .

(23)

Program „Sprawiedliwość”, zaproszenie do składania wniosków JUST-2021-JTRA, dostępne na stronie internetowej: https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/portal/screen/home  

(24)

Np. https://era-comm.eu/charter-of-fundamental-rights/seminar-materials/ ; http://charterclick.ittig.cnr.it:3000/ ; http://help.elearning.ext.coe.int/  

(25)

  Europejska platforma szkoleniowa .

(26)

  Zestaw instrumentów służących lepszemu stanowieniu prawa | Komisja Europejska (europa.eu)

(27)

  Wytyczne operacyjne w sprawie uwzględniania praw podstawowych w ocenach skutków przeprowadzanych w strukturach Komisji Europejskiej | Komisja Europejska (europa.eu)

(28)

  Twoje prawa w UE | Komisja Europejska (europa.eu) .

(29)

  https://e-justice.europa.eu/581/PL/fundamental_rights?init=true  

(30)

  https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-datasets/-/isoc_sk_dskl_i

(31)

Zob. przykłady pojawiających się systemowych zagrożeń społecznych stwarzanych przez platformy internetowe w ocenie skutków towarzyszącej wnioskowi dotyczącemu rozporządzenia w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych (akt o usługach cyfrowych), SWD(2020) 348 final , s. 40 („ocena skutków aktu o usługach cyfrowych”).

(32)

Przeprowadzone na zlecenie podkomisji DROI badanie Parlamentu Europejskiego pt. „The impact of disinformation on democratic processes and human rights in the world” [„Wpływ dezinformacji na procesy demokratyczne i prawa człowieka na świecie”], Carme Colomina, Héctor Sánchez Margalef, Richard Youngs, dostępne pod adresem: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2021/653635/EXPO_STU(2021)653635_EN.pdf  

(33)

Wyrok z dnia 6 lipca 2006 r. Erbakan przeciwko Turcji, § 56.

(34)

Zob. na przykład https://www.theguardian.com/technology/2021/oct/10/frances-haugen-takes-on-facebook-the-making-of-a-modern-us-hero  

(35)

  https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/summary-report-open-public-consultation-digital-services-act-package  

(36)

  Konkluzje Rady z dnia 9 czerwca 2020 r. pt. „Kształtowanie cyfrowej przyszłości Europy” oraz konkluzje z nadzwyczajnego posiedzenia Rady Europejskiej w dniach 1 i 2 października 2020 r.

(37)

 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 20 października 2020 r. zawierająca zalecenia dla Komisji w sprawie aktu o usługach cyfrowych: Poprawa funkcjonowania jednolitego rynku ( 2020/2018(INL) ); rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 20 października 2020 r. zawierająca zalecenia dla Komisji w sprawie aktu o usługach cyfrowych: dostosowanie przepisów prawa handlowego i cywilnego do podmiotów gospodarczych prowadzących działalność internetową ( 2020/2019(INL) ). 

(38)

Ocena skutków aktu o usługach cyfrowych, sekcja 2.3.6. Ograniczona współpraca między państwami członkowskimi i brak zaufania.

(39)

  Dyrektywa (UE) 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym , Dz.U. L 130 z 17.5.2019.

(40)

Komunikat Komisji, Wytyczne dotyczące art. 17 dyrektywy 2019/790 w sprawie prawa autorskiego na jednolitym rynku cyfrowym, (COM)2021 288 final .

(41)

  Decyzja ramowa Rady 2008/913/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych , Dz.U. L 328 z 6.12.2008.

(42)

Ostatnie działanie w zakresie monitorowania zgodności z postanowieniami kodeksu odbyło się w 2021 r.: Unijny kodeks postępowania w zakresie zwalczania nielegalnego nawoływania do nienawiści w internecie | Komisja Europejska (europa.eu)

(43)

Zalecenie Komisji w sprawie zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa dziennikarzom i innym pracownikom sektora mediów oraz wzmocnienia ich pozycji w Unii Europejskiej, 16.9.2021, C(2021) 6650 final .

(44)

  Rozporządzenie 2021/784 w sprawie przeciwdziałania rozpowszechnianiu w internecie treści o charakterze terrorystycznym , Dz.U. L 172 z 17.5.2021.

(45)

  Rozporządzenie 2021/1232 w sprawie tymczasowego odstępstwa od niektórych przepisów dyrektywy 2002/58/WE w odniesieniu do wykorzystywania technologii przez dostawców usług łączności interpersonalnej niewykorzystujących numerów do przetwarzania danych osobowych i innych danych do celów zwalczania niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych w internecie , Dz.U. L 274 z 30.7.2021.

(46)

Komunikat pt. „Strategia UE w zakresie zwalczania handlu ludźmi na lata 2021–2025”, COM(2021) 171 final .

(47)

Wniosek Komisji dotyczący rozporządzenia w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych (akt o usługach cyfrowych) i zmieniającego dyrektywę 2000/31/WE, COM(2020) 825 final .

(48)

  Dyrektywa 2000/31/WE w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym), Dz.U. L 178 z 17.7.2000.

(49)

  EDMO – United against disinformation

(50)

  Kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji | Kształtowanie cyfrowej przyszłości Europy (europa.eu) .

(51)

  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_21_2585

(52)

  Europejski plan działania na rzecz demokracji | Komisja Europejska (europa.eu)

(53)

Wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie przejrzystości i targetowania reklamy politycznej, COM(2021) 731 final .

(54)

  Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej (2021–2027) | Strona internetowa na temat kształcenia i szkolenia (europa.eu)

(55)

Wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów, zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 1025/2012 oraz uchylającego dyrektywę Rady 87/357/EWG i dyrektywę 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, COM(2021) 346 final .

(56)

Do czerwca 2021 r. 20 państw członkowskich i Norwegia opublikowały swoje krajowe strategie w zakresie sztucznej inteligencji, a 7 państw członkowskich było na końcowym etapie ich opracowywania. https://knowledge4policy.ec.europa.eu/ai-watch/national-strategies-artificial-intelligence_en  

(57)

Na przykład w kwietniu 2021 r. pracownicy akademiccy z Uniwersytetu w Utrechcie opracowali kodeks dobrej cyfrowej administracji publicznej dla organów niderlandzkich, którego podstawą są prawa podstawowe; https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2021/04/30/code-goed-digitaal-openbaar-bestuur

(58)

Przykładem tego jest niemiecka Komisja Etyki Danych i sporządzona przez nią w 2019 r. ekspertyza: https://www.bmjv.de/DE/Themen/FokusThemen/Datenethikkommission/Datenethikkommission_node.html

(59)

 Posiedzenie Rady Europejskiej (19 października 2017 r.) – Konkluzje EUCO 14/17 , s. 8 oraz  Konkluzje na temat skoordynowanego planu w sprawie sztucznej inteligencji – (11 lutego 2019 r.) 6177/19, 2019 r. 

(60)

  https://www.consilium.europa.eu/media/46496/st11481-en20.pdf  

(61)

Finlandia poinformowała, że trwają prace nad przygotowaniem do końca 2021 r. projektu wniosku ustawodawczego dotyczącego zautomatyzowanego podejmowania decyzji administracyjnych. Zawarcie w niniejszym sprawozdaniu przykładów działań państw członkowskich (prawodawstwo, finansowanie lub inne) służy zilustrowaniu różnych rodzajów działań. Nie wszystkie inicjatywy można wymienić dla każdego tematu, a wybór w dużej mierze opiera się na informacjach przekazanych przez państwa członkowskie w czerwcu 2021 r.

(62)

T.A.R., Rome, sect. III-bis, 22 marca 2017 r., nr 3769.

(63)

  https://www.yvtltk.fi/material/attachments/ytaltk/tapausselosteet/45LI2c6dD/YVTltk-tapausseloste-_21.3.2018-luotto-moniperusteinen_syrjinta-S-en_2.pdf  

(64)

  https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBDHA:2020:1878  

(65)

Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego zharmonizowane przepisy dotyczące sztucznej inteligencji (akt w sprawie sztucznej inteligencji) i zmieniającego niektóre akty ustawodawcze Unii, COM(2021) 206 final .

(66)

Na przykład w kwietniu 2019 r. fiński inspektor ochrony danych osobowych nakazał instytucji kredytowej Svea Ekonomi skorygowanie jej praktyk w zakresie oceny zdolności kredytowej, uznając, że górna granica wieku nie jest akceptowalna jako czynnik, ponieważ wiek nie opisuje wypłacalności ani gotowości do zapłaty.

(67)

Sprawozdanie z oceny skutków towarzyszące wnioskowi dotyczącemu dyrektywy w sprawie umów o kredyt konsumencki uchylającej i zastępującej dyrektywę 2008/48/WE, COM(2021) 347 final.

(68)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG, Dz.U. L 133 z 22.5.2008, s. 66.

(69)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniająca dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010, tekst mający znaczenie dla EOG, Dz.U. L 60 z 28.2.2014, s. 34.

(70)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).

(71)

  Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej (2021–2027) | Strona internetowa na temat kształcenia i szkolenia (europa.eu)

(72)

  https://ec.europa.eu/education/education-in-the-eu/digital-education-action-plan/action-8_pl  

(73)

  https://knowledge4policy.ec.europa.eu/ai-watch/national-strategies-artificial-intelligence_en  

(74)

  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52020DC0624 i  Statystyki | Eurostat (europa.eu)

(75)

  20 zasad Europejskiego filaru praw socjalnych | Komisja Europejska (europa.eu) , zob. zasada 20.

(76)

  https://solidarites-sante.gouv.fr/IMG/pdf/pourquoi_et_comment_les_travailleurs_sociaux_se_saisissent_des_outils_numeriques.pdf , s. 4.

(77)

  Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych (europa.eu)

(78)

W niniejszym sprawozdaniu nie da się wymienić wszystkich inicjatyw, a przedstawione poniżej wybrane przykłady mają na celu zilustrowanie działań różnego rodzaju. Przykłady zaczerpnięto z informacji przekazanych przez państwa członkowskie w czerwcu 2021 r.

(79)

  Resolução do Conselho de Ministros nr 30/2020 – DRE

(80)

  https://digital-strategy.ec.europa.eu/pl/activities/wifi4eu  

(81)

  https://www.wifi.italia.it/it/  

(82)

Komunikat Komisji pt. „Cyfrowy kompas na 2030 r.: europejska droga w cyfrowej dekadzie”, COM(2021) 118 final .

(83)

  Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich UE | Komisja Europejska (europa.eu)

(84)

Na rzecz osiągnięcia celów UE w zakresie łączności na 2025 r. dostępne będą środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, instrumentu „Łącząc Europę 2” oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

(85)

  https://ec.europa.eu/digital-single-market/sites/digital-agenda/files/ministerial-declaration-on-egovernment-malmo.pdf  

(86)

  https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/ministerial-declaration-egovernment-tallinn-declaration  

(87)

  https://ec.europa.eu/isa2/news/eu-member-states-sign-berlin-declaration-digital-society_en  

(88)

Postępy w tej dziedzinie zostały przedstawione w sprawozdaniu Komisji na temat praworządności z 2021 r.: https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/communication_2021_rule_of_law_report_en.pdf  

Zob. również komunikat Komisji pt. „Cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej”, COM (2020) 710 final i towarzyszący mu dokument SWD(2020) 540 z dnia 2 grudnia 2020 r.

(89)

Wsparcie tego rodzaju oferowane jest również w innych miejscach, ale do celów zilustrowania podejścia wystarczające są wybrane przykłady. Celem niniejszego sprawozdania nie jest wyczerpujące przedstawienie środków, lecz raczej dostarczenie przeglądu pomysłów i podejść.

(90)

  Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej (2021–2027) | Strona internetowa na temat kształcenia i szkolenia (europa.eu)

(91)

  Dyrektywa (UE) 2018/1972 ustanawiająca Europejski kodeks łączności elektronicznej (wersja przekształcona) , Dz.U. L 321 z 17.12.2018.

(92)

  Dyrektywa (UE) 2019/882 w sprawie wymogów dostępności produktów i usług , Dz.U. L 151 z 7.6.2019.

(93)

  Dyrektywa (UE) 2016/2102 w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego , Dz.U. L 327 z 2.12.2016.

(94)

 Zob. sprawozdanie z oceny skutków towarzyszące wnioskowi dotyczącemu dyrektywy w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych, SWD(2021) 396 final .

(95)

COM(2021) 762.

(96)

 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 16 września 2021 r. w sprawie uczciwych warunków pracy, praw i ochrony socjalnej osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych – nowe formy zatrudnienia związane z rozwojem cyfrowym ( 2019/2186(INI) ). 

(97)

Take Eat Easy (18 listopada 2018 r., sprawa 17-20.079) i Uber (4 marzec 2020 r., sprawa 19-13.316).

(98)

Regione Lazio, Legge Regionale 12 aprile 2019, n. 4, dostępne online .

(99)

L. 2 novembre 2019, n. 128, Conversione in legge, con modificazioni, del decreto-legge 3 settembre 2019, n. 101, dostępne online .

(100)

Decyzja włoskiego organu ochrony danych, dostępna online .

(101)

Dekret królewski z mocą ustawy nr 9/2021 z dnia 11 maja, dostępny online .

(102)

Lei n°45/2018 Regime jurídico da atividade de trasporte individual e remunderado de passageiros em veículos descaracterizadosa partir de plataforma electrónica. Dostępne online .

(103)

Zob. załącznik A.3.1 do sprawozdania z oceny skutków towarzyszącego wnioskowi dotyczącemu dyrektywy w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych, SWD(2021) 396 final .

(104)

Np. https://www.beuc.eu/publications/beuc-x-2020-074_two_years_of_the_gdpr_a_cross-border_data_protection_enforcement_case_from_a_consumer_perspective.pdf oraz https://www.accessnow.org/cms/assets/uploads/2021/05/Three-Years-Under-GDPR-report.pdf  

(105)

  https://edri.org/our-work/technological-testing-grounds-border-tech-is-experimenting-with-peoples-lives/  

(106)

Zob. np. https://edri.org/wp-content/uploads/2020/10/20201020-EDRi-Open-letter-CSAM-and-encryption-FINAL.pdf  lub  https://netzpolitik.org/2021/finfisher-wir-verklagen-das-bka-auf-den-staatstrojaner-vertrag/  

(107)

Zob. np.  https://www.statewatch.org/news/2020/november/eu-council-set-to-adopt-declaration-against-encryption/  lub  https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-13084-2020-REV-1/pl/pdf?utm_source=dsms- lub https://www.bitkom.org/sites/default/files/2020-12/201211_pp_bitkom_grundsatzerklarung-verschlusselung_0.pdf auto&utm_medium=email&utm_campaign=Encryption%3A+Council+adopts+resolution+on+security+through+encryption+and+security+despite+encryption  

(108)

  https://edpb.europa.eu/news/national-news/2021/unlawful-use-body-cams-stockholms-public-transport_en ; https://www.imy.se/tillsyner/storstockholms-lokaltrafik-sl/  

(109)

  https://www.conseil-etat.fr/actualites/actualites/le-conseil-d-etat-ordonne-a-l-etat-de-cesser-immediatement-la-surveillance-par-drone-du-respect-des-regles-sanitaires  

(110)

  COM(2021) 281 final .

(111)

Zob. np. wyrok z dnia 2 marca 2021 r., Prokuratuur, sprawa C-746/18, ECLI:EU:C:2021:152.

(112)

Zob. wyrok z dnia 6 października 2020 r., La Quadrature du Net i in., sprawy połączone C-511/18, C-512/18 i C-520/18, ECLI:EU:C:2020:791, w którym Trybunał zezwolił na ogólne przechowywanie danych o ruchu i lokalizacji w celu ochrony przed poważnymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa narodowego, adresów IP przypisanych do źródła połączenia w celu zwalczania poważnych przestępstw oraz danych dotyczących tożsamości cywilnej do ogólnej walki z przestępczością.

(113)

Art. 32 ust. 1a, art. 34 ust. 3a, art. 6 ust. 4e, motyw 83 rozporządzenia (UE) 2016/679 w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE; motyw 60, art. 31 ust. 3a dyrektywy o ochronie danych w sprawach karnych; motyw 20 w związku z art. 4 dyrektywy o prywatności i łączności elektronicznej 2002/58/WE.

(114)

Art. 40 ust. 1 Europejskiego kodeksu łączności elektronicznej i motyw 96; motyw 40 rozporządzenia (UE) 2019/881 (akt o cyberbezpieczeństwie).

(115)

Europejska Rada Ochrony Danych (EROD) przyjęła wytyczne 1/2021 w sprawie przykładów dotyczących zgłaszania naruszeń ochrony danych (wersja do konsultacji publicznych). Ważną rolę w minimalizowaniu ryzyka naruszenia ochrony danych osobowych odgrywa szyfrowanie.

(116)

Zobowiązanie to jest częścią strategii w zakresie unii bezpieczeństwa z lipca 2020 r.

(117)

Strategia zwalczania przestępczości zorganizowanej, przyjęta w dniu 14 kwietnia 2021 r.

(118)

Zob. art. 9 ogólnego rozporządzenia o ochronie danych i art. 10 dyrektywy o ochronie danych w sprawach karnych. Na mocy RODO przetwarzanie takie może odbywać się tylko z ograniczonej liczby powodów, z których głównym jest istotny interes publiczny. W takim przypadku przetwarzanie musi odbywać się na podstawie prawa unijnego lub krajowego, z zastrzeżeniem wymogów proporcjonalności, poszanowania istoty prawa do ochrony danych i odpowiednich zabezpieczeń. Zgodnie z dyrektywą w sprawie egzekwowania prawa musi istnieć bezwzględna potrzeba takiego przetwarzania, co do zasady dopuszczenie na mocy prawa unijnego lub krajowego, a także odpowiednie zabezpieczenia.

(119)

  https://edri.org/our-work/biometric-mass-surveillance-flourishes-in-germany-and-the-netherlands/ oraz https://reclaimyourface.eu/  

(120)

  https://edps.europa.eu/press-publications/press-news/press-releases/2021/edpb-edps-call-ban-use-ai-automated-recognition_en  

(121)

  https://www.defenseurdesdroits.fr/fr/communique-de-presse/2021/07/technologies-biometriques-la-defenseure-des-droits-appelle-au-respect  

(122)

Niderlandzki organ ochrony danych: Niderlandzki organ ochrony danych wystosował oficjalne ostrzeżenie do supermarketu dotyczące wykorzystywania technologii rozpoznawania twarzy | Europejska Rada Ochrony Danych (europa.eu) . Nałożenie grzywny przez szwedzki organ ochrony danych na policję za wykorzystywanie Clearview Szwecja nakłada grzywnę na policję za bezprawne wykorzystywanie technologii rozpoznawania twarzy – POLITICO Pro  Opinia francuskiego organu ochrony danych na temat wykorzystywania biometrii w szkołach: Francuska organizacja strażnicza zajmująca się prywatnością oznajmiła, że prowadzony w szkołach średnich program pilotażowy dotyczący rozpoznawania twarzy jest nielegalny – POLITICO Pro

(123)

Art. 5 ust. 1 lit. d) wniosku stanowi, że takie wykorzystanie danych musi być absolutnie niezbędne do: (i) ukierunkowanego poszukiwania konkretnych potencjalnych ofiar przestępstw, w tym zaginionych dzieci; (ii) zapobiegnięcia konkretnemu, poważnemu i bezpośredniemu zagrożeniu życia lub bezpieczeństwa fizycznego osób fizycznych lub atakowi terrorystycznemu; lub (iii) wykrywania sprawcy przestępstwa lub podejrzanego o popełnienie przestępstwa, o którym mowa w europejskim nakazie aresztowania (ENA) i które w danym państwie członkowskim podlega karze obejmującej okres co najmniej trzech lat. Tego rodzaju zastosowanie wymaga również uzyskania zezwolenia sądu lub innego niezależnego organu oraz musi być odpowiednio ograniczone w odniesieniu do czasu, zasięgu geograficznego i przeszukiwanych baz danych.

(124)

  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52020XC0417(08)  

(125)

  https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/ehealth/docs/covid-19_apps_en.pdf  

(126)

https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/ehealth/docs/contacttracing_mobileapps_guidelines_en.pdf  

(127)

  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A02017D0253-20210726

(128)

  http://data.europa.eu/eli/reg/2021/953/oj oraz https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2021/954/oj  

(129)

  http://data.europa.eu/eli/dir/2016/680/2016-05-04  

(130)

Przegląd EROD dotyczący zasobów udostępnianych przez państwa członkowskie organom ochrony danych oraz działań w zakresie egzekwowania prawa organów ochrony danych z dnia 5 sierpnia 2021 r., opublikowany w dniu 11 sierpnia pod adresem: https://edpb.europa.eu/system/files/2021-08/edpb_report_2021_overviewsaressourcesandenforcement_v3_en_0.pdf  

(131)

Zob. np. rezolucja Parlamentu Europejskiego (2020/2717(RSP)).

(132)

Strategia EROD na lata 2021–2023, przyjęta w dniu 15 grudnia 2020 r., pod adresem: edpb_strategy2021-2023_en.pdf (europa.eu) .

(133)

Stanowisko i ustalenia Rady dotyczące stosowania ogólnego rozporządzenia o ochronie danych („RODO”) – Przyjęcie, 14994/1/19 REV 1, 19 grudnia 2019 r.: pdf (europa.eu) .

(134)

Sprawozdanie roczne EROD za 2020 r., 2 czerwca 2021 r.: Sprawozdanie roczne EROD za 2020 r. | Europejska Rada Ochrony Danych (europa.eu) .

(135)

  Konkluzje Rady w sprawie wzmocnienia stosowania Karty praw podstawowych w Unii Europejskiej z dnia 8 marca 2021 r., pkt 26.

(136)

Komunikat Komisji w sprawie europejskiego planu działania na rzecz demokracji COM (2020) 790 .

(137)

  https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism_pl