KOMUNIKAZZJONIJIET MINN ISTITUZZJONIJIET, KORPI, UFFIĊĊJI U AĠENZIJI TAL-UNJONI EWROPEA

INFORMAZZJONI MINN ISTITUZZJONIJIET, KORPI, UFFIĊĊJI U AĠENZIJI TAL-UNJONI EWROPEA

15.6.2016

Il-Ġurnal Uffiċjali tal-Unjoni Ewropea

C 214/5

AVVIŻ TAL-KUMMISSJONI

Linji Gwida Interpretattivi għar-Regolament (KE) Nru 261/2004 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill li jistabbilixxi regoli komuni dwar il-kumpens u l-assistenza għal passiġġieri fil-każ li ma jitħallewx jitilgħu u ta’ kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjiriet, u għar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 2027/97 dwar ir-responsabbilità ta’ trasportaturi bl-ajru fl-eventwalità ta’ inċidenti kif emendat bir-Regolament (KE) Nru 889/2002 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill

(2016/C 214/04)

1. INTRODUZZJONI

Ir-Regolament (KE) Nru 261/2004 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-11 ta’ Frar 2004 li jistabbilixxi regoli komuni dwar il-kumpens u l-assistenza għal passiġġieri fil-każ li ma jitħallewx jitilgħu u ta’ kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjiriet, u li jħassar ir-Regolament (KEE) Nru 295/91 (1) (minn issa ‘l quddiem “ir-Regolament”) daħal fis-seħħ fis-17 ta’ Frar 2005. Ir-Regolament jistabbilixxi livell minimu ta’ standards ta’ kwalità għall-protezzjoni tal-passiġġieri, u jżid dimensjoni importanti taċ-ċittadin għal-liberalizzazzjoni tas-suq tal-avjazzjoni.

Il-White Paper tal-Kummissjoni dwar it-Trasport, adottata fit-28 ta’ Marzu 2011 (2), fost l-inizjattivi tagħha semmiet il-ħtieġa li “tiġi żviluppata interpretazzjoni uniformi tal-liġijiet tal-UE dwar id-drittijiet tal-passiġġieri u l-infurzar armonizzat u effettiv, sabiex jiġu żgurati kemm kundizzjonijiet ekwi għall-industrija kif ukoll standard Ewropew ta’ protezzjoni għaċ-ċittadini”.

Apparti din il-White Paper, il-Kummissjoni diġà adottat Linji Gwida Interpretattivi dwar ir-Regolament (KE) Nru 1371/2007 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill dwar id-Drittijiet u l-Obbligi tal-passiġġieri tal-ferroviji (3).

Fir-rigward tat-trasport bl-ajru, il-Komunikazzjoni tal-Kummissjoni tal-11 ta’ April 2011 (4) uriet kif id-dispożizzjonijiet tar-Regolament kienu qed jiġu interpretati b’modi differenti, minħabba ż-żoni griżi u l-lakuni fit-test attwali, u minħabba li l-infurzar kien ivarja fost l-Istati Membri. Barra minn hekk, il-Komunikazzjoni żvelat li huwa diffiċli għall-passiġġieri li jasserixxu d-drittijiet individwali tagħhom.

Fid-29 ta’ Marzu 2012, il-Parlament Ewropew adotta riżoluzzjoni (5) b’reazzjoni għall-Komunikazzjoni msemmija hawn fuq. Il-Parlament enfasizza l-miżuri li huwa kkunsidra bħala essenzjali sabiex terġa’ tinkiseb il-fiduċja tal-passiġġieri, b’mod partikolari l-applikazzjoni tajba tar-regoli eżistenti mill-Istati Membri u t-trasportaturi tal-ajru, l-infurzar ta’ mezzi ta’ rimedju suffiċjenti u sempliċi, u l-għoti ta’ informazzjoni preċiża lill-passiġġieri dwar id-drittijiet tagħhom.

Sabiex tiċċara d-drittijiet u tiżgura applikazzjoni aħjar tar-Regolament mit-trasportaturi tal-ajru, u l-infurzar tiegħu mill-korpi tal-infurzar nazzjonali, il-Kummissjoni ppreżentat proposta għal emenda għal dan ir-Regolament (6). Il-bidliet proposti jikkunsidraw ukoll l-impatt finanzjarju fuq is-settur tal-avjazzjoni u għalhekk jinkludu xi miżuri mmirati biex l-ispejjeż ikollhom limitu massimu. Il-proposta bħalissa qed tiġi eżaminata mil-leġiżlatura tal-UE. B’dawn il-linji gwida interpretattivi, il-Kummissjoni mhix qed tfittex li tissostitwixxi jew tikkumplimenta l-proposta tagħha.

Il-pakkett ta’ Regolamentazzjoni Aħjar huwa wieħed mill-għaxar oqsma ta’ prijorità tal-Kummissjoni Juncker u għandu l-għan li jiżgura li l-azzjoni tal-UE tkun effettiva f’kull stadju taċ-ċiklu tal-politika — mill-ippjanar sal-implimentazzjoni, ir-rieżami u r-reviżjoni sussegwenti bħalma huwa l-każ għar-Regolament. Għan ieħor ta’ din il-Kummissjoni huwa li jinkiseb Suq Intern aktar profond u aktar ġust. Fil-11 ta’ Ġunju 2015 (7), il-Kummissjoni ddikjarat li kienet se tikkunsidra li tadotta linji gwida interpretattivi għal perjodu ta’ żmien qasir biex l-applikazzjoni tar-Regolament tiġi ffaċilitata u mtejba u biex jiġu promossi l-aħjar prattiki. Din hija waħda mill-miżuri proposti fil-Komunikazzjoni tas-7 ta’ Diċembru 2015 dwar “Strateġija tal-avjazzjoni għall-Ewropa” (8).

Il-ġurisprudenza kellha impatt deċiżiv fuq l-interpretazzjoni tar-Regolament. F’bosta okkażjonijiet, il-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea (“il-Qorti”) intalbet mill-qrati nazzjonali sabiex tiċċara ċerti dispożizzjonijiet, inklużi aspetti ewlenin tar-Regolament. Id-deċiżjonijiet interpretattivi tagħha jirriflettu l-istat attwali tad-dritt tal-UE, li għandu jiġi infurzat mill-awtoritajiet nazzjonali. Evalwazzjoni li saret fl-2010 (9) u valutazzjoni tal-impatt tal-2012 (10) enfasizzaw l-abbondanza tad-deċiżjonijiet adottati mill-Qorti. Għalhekk, huwa ċar li jeħtieġ li jittieħdu passi sabiex jiġi żgurat fehim komuni u infurzar tajjeb tar-Regolament fl-UE kollha.

B’dawn il-linji gwida interpretattivi, il-Kummissjoni għandha l-għan li tispjega b’mod iktar ċar numru ta’ dispożizzjonijiet li jinsabu fir-Regolament, b’mod partikolari fid-dawl tal-ġurisprudenza tal-Qorti (11), sabiex ir-regoli attwali jkunu jistgħu jiġu infurzati b’mod iktar effettiv u konsistenti. Dawn il-linji gwida huma maħsuba biex jindirizzaw il-kwistjonijiet li jitqajmu l-iktar ta’ spiss mill-korpi tal-infurzar nazzjonali, il-passiġġieri u l-assoċjazzjonijiet tagħhom, il-Parlament Ewropew u r-rappreżentanti tal-industrija. Huma jissostitwixxu informazzjoni preċedenti bħall-mistoqsijiet li jsiru ta’ spiss u tweġibiet relatati, eċċ. ippubblikati fuq is-sit web tal-Kummissjoni.

Huma ma jippruvawx ikopru d-dispożizzjonijiet kollha b’mod eżawrjenti, u lanqas ma joħolqu dispożizzjoni legali ġdida. Għandu jiġi nnutat ukoll li linji gwida interpretattivi huma mingħajr ħsara għall-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni mogħtija mill-Qorti (12).

Dawn il-linji gwida huma relatati wkoll mar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 2027/97 tad-9 ta’ Ottubru 1997 dwar ir-responsabbilità ta’ trasportaturi bl-ajru fl-eventwalità ta’ inċidenti (13) kif emendat bir-Regolament (KE) Nru 889/2002 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill (14), u mal-Konvenzjoni għall-Unifikazzjoni ta’ Ċerti Regoli għall-Ġarr Internazzjonali bl-Ajru (il-Konvenzjoni ta’ Montreal) (15). Ir-Regolament (KE) Nru 889/2002 għandu żewġ għanijiet: l-ewwelnett, l-allinjament tal-leġiżlazzjoni tal-UE dwar ir-responsabbiltà tat-trasportaturi tal-ajru fir-rigward tad-dispożizzjonijiet tal-Konvenzjoni ta’ Montreal, li l-UE hija waħda mill-partijiet kontraenti tagħha, u t-tieni, l-estensjoni tal-applikazzjoni tar-regoli tal-Konvenzjoni għas-servizzi tal-ajru pprovduti fit-territorju ta’ Stat Membru.

Dawn il-linji gwida interpretattivi għandhom jgħinu sabiex jiġu żgurati l-applikazzjoni u l-infurzar aħjar tar-Regolament.

2. KAMP TA’ APPLIKAZZJONI TAR-REGOLAMENT

2.1. Kamp ta’ applikazzjoni territorjali

2.1.1. Kamp ta’ applikazzjoni ġeografiku

L-Artikolu 3(1) tar-Regolament jillimita l-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu għall-passiġġieri li jitilqu minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru li għalih japplika t-Trattat u għall-passiġġieri li jitilqu minn ajruport li jinsab f’pajjiż terz lejn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru li għalih japplika t-Trattat jekk it-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera jkun trasportatur tal-UE.

Skont l-Artikolu 355 tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-Unjoni Ewropea (TFUE), id-dritt tal-UE ma japplikax għall-pajjiżi u t-territorji elenkati fl-Anness II tat-TFUE (16). Minflok, dawk il-pajjiżi u territorji huma soġġetti għall-ftehimiet ta’ assoċjazzjoni speċjali stipulati f’konformità mat-Taqsima Erbgħa tat-TFUE. Barra minn hekk, ma japplikax għall-Gżejjer Faeroe, Isle of Man u ċ-Channel Islands skont l-att tal-adeżjoni tad-Danimarka u tar-Renju Unit. Għalhekk, dawn it-territorji għandhom jiġu kkunsidrati bħala pajjiżi terzi skont it-tifsira tar-Regolament (17).

Min-naħa l-oħra, skont l-Artikolu 355 tat-TFUE, id-dispożizzjonijiet tat-Trattati ma japplikawx għad-dipartimenti Franċiżi extra-Ewropej, jiġifieri għall-Guadeloupe, il-Guyana Franċiża, Martinique, il-Gżira ta’ Réunion, Mayotte kif ukoll Saint-Martin, l-Azores, Madeira u l-Gżejjer Kanarji. Għaldaqstant, dawn it-territorji huma parti minn Stat Membru li għalih japplika t-Trattat skont it-tifsira tar-Regolament.

2.1.2. Il-kunċett ta’ “titjira” f’konformità mal-Artikolu 3(1)(a)

Il-Qorti sabet li vjaġġ li jinkludi titjiriet lejn u minn destinazzjoni ma jistgħux jitqiesu bħala titjira waħda. Il-kunċett ta’ “titjira” skont it-tifsira tar-Regolament għandu jiġi interpretat bħala li essenzjalment jikkonsisti f’operazzjoni tat-trasport bl-ajru, bħal li kieku kienet “unità” tat-tali trasport, li ssir minn trasportatur tal-ajru li jistabbilixxi l-itinerarju tagħha (18). Konsegwentement, l-Artikolu 3(1)(a) tar-Regolament ma japplikax għall-każ ta’ vjaġġ minn u lejn destinazzjoni li fih il-passiġġieri li oriġinarjament ikunu telqu minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru jivvjaġġaw lura lejn dak l-ajruport fuq titjira operata minn trasportatur mhux tal-UE u li titlaq minn ajruport li jinsab f’pajjiż mhux membru. Il-fatt li t-titjiriet lejn destinazzjoni u t-titjiriet ta’ ritorn huma s-suġġett ta’ prenotazzjoni waħda ma għandu ebda effett fuq l-interpretazzjoni ta’ dik id-dispożizzjoni (19).

2.1.3. Kamp ta’ applikazzjoni tar-Regolament fir-rigward tal-kumpens u/jew l-assistenza riċevuta f’pajjiż mhux tal-UE u l-effetti fuq id-drittijiet tal-benefiċjarji skont ir-Regolament

L-Artikolu 3(1)(b) tar-Regolament jistipula li dan japplika għall-passiġġieri li jitilqu minn ajruport li jinsab barra l-UE (jiġifieri f’pajjiż terz) u li jivvjaġġaw lejn l-UE meta t-titjira tkun operata minn trasportatur tal-ajru liċenzjat fi Stat Membru tal-UE (trasportatur tal-UE), sakemm ma rċevewx benefiċċji jew kumpens u ngħataw assistenza f’dak il-pajjiż terz.

Tista’ tqum il-kwistjoni dwar jekk il-passiġġieri li jkunu qed itiru lejn l-UE minn ajruport f’pajjiż terz humiex intitolati għal drittijiet skont ir-Regolament meta jkunu diġà ngħataw l-intitolamenti li ġejjin skont il-leġiżlazzjoni tad-drittijiet tal-passiġġieri ta’ pajjiż terz:

(1)	Benefiċċji (pereżempju vawċer għall-ivvjaġġar) jew kumpens (li l-ammont tiegħu jista’ jvarja minn dak stipulat fir-Regolament), u

(2)	Assistenza (bħala ikel, xorb, akkomodazzjoni f’lukanda u faċilitajiet ta’ komunikazzjoni).

F’dan il-kuntest, il-kelma “u” hija importanti. Pereżempju, meta l-passiġġieri jkunu ngħataw wieħed biss minn dawn iż-żewġ intitolamenti (pereżempju l-benefiċċji u l-kumpens imsemmija f’(1)), xorta jistgħu jitolbu l-ieħor (f’dan il-każ l-assistenza msemmija f’(2)).

Meta ż-żewġ intitolamenti jkunu ngħataw fil-punt tat-tluq fuq il-bażi tal-leġiżlazzjoni lokali jew fuq bażi volontarja, il-passiġġieri ma jistgħux jitolbu iktar drittijiet skont ir-Regolament. Madankollu, il-Qorti (20) sabet li ma jistax jiġi aċċettat li passiġġier jista’ jiċċaħħad mill-protezzjoni mogħtija mir-Regolament abbażi biss tal-fatt li jista’ jibbenefika minn xikumpens fil-pajjiż terz. F’dan ir-rigward, it-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera għandu jipprovdi evidenza li l-kumpens mogħti fil-pajjiż terz jikkorrispondi għall-fini tal-kumpens garantit mir-Regolament jew li l-kundizzjonijiet li għalihom il-kumpens u l-assistenza huma suġġetti u d-diversi mezzi ta’ implimentazzjoni tagħhom huma ekwivalenti għal dawk stipulati mir-Regolament.

2.2. Kamp ta’ applikazzjoni materjali

2.2.1. In-nuqqas ta’ applikazzjoni tar-Regolament għall-passiġġieri li jivvjaġġaw bil-ħelikopter

Skont l-Artikolu 3(4), ir-Regolament japplika biss għall-inġenji tal-ajru li għandhom il-ġwienaħ fissi operati minn trasportatur tal-ajru liċenzjat u għalhekk, ma japplikax għas-servizzi tal-ħelikopter.

2.2.2. In-nuqqas ta’ applikazzjoni tar-Regolament għall-passiġġieri li jivvjaġġaw mingħajr ħlas jew bi prezz imnaqqas li mhux disponibbli direttament jew indirettament għall-pubbliku.

Skont l-Artikolu 3(3), ir-Regolament mhux applikabbli għall-passiġġieri li jivvjaġġaw mingħajr ħlas jew bi prezz imnaqqas li mhux disponibbli direttament jew indirettament għall-pubbliku. Prezzijiet speċjali li l-operaturi tal-linji tal-ajru joffru lill-persunal tagħhom jaqgħu taħt din id-dispożizzjoni. B’kuntrast, ir-Regolament huwa applikabbli, skont l-Artikolu 3(3), għall-passiġġieri li jivvjaġġaw b’biljetti maħruġin bħala premijiet għal programm ta’ vjaġġar ta’ spiss jew għal programmi kummerċjali oħra.

2.2.3. Applikazzjoni għat-trasportaturi tal-ajru li jkunu qed joperaw

F’konformità mal-Artikolu 3(5), it-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera huwa dejjem responsabbli għall-obbligi skont ir-Regolament u mhux, pereżempju, trasportatur tal-ajru ieħor li jista’ jkun biegħ il-biljett. Il-kunċett ta’ trasportatur tal-ajru li jopera huwa ppreżentat fil-Premessa 7.

2.2.4. Avvenimenti li japplika għalihom ir-Regolament

Ir-Regolament jipproteġi lill-passiġġieri meta ma jitħallewx jitilgħu abbord, u kontra kanċellazzjoni, dewmien, titjib jew tnaqqis fil-grad. Dawn l-avvenimenti kif ukoll id-drittijiet mogħtijin lill-passiġġieri meta jimmaterjalizzaw huma deskritti fit-taqsimiet hawn taħt.

2.2.5. Nuqqas ta’ applikazzjoni tar-Regolament għall-vjaġġi multimodali

Vjaġġi multimodali li jinvolvu iktar minn mod ta’ trasport wieħed taħt kuntratt ta’ trasport uniku, mhumiex koperti bħala tali mir-Regolament. Aktar informazzjoni f’dan ir-rigward tinsab fit-Taqsima 6.

2.2.6. Kamp ta’ applikazzjoni tar-Regolament fir-rigward tad-Direttiva dwar il-vjaġġi kollox inkluż.

L-Artikolu 3(6) u l-Premessa 16 tar-Regolament jistipulaw li japplika wkoll għal titjiriet f’tur pakkett, ħlief meta t-tur pakkett jiġi kkanċellat għal raġunijiet minbarra l-kanċellazzjoni tat-titjira. Huwa ddikjarat ukoll li d-drittijiet mogħtijin skont ir-Regolament ma jaffettwawx id-drittijiet mogħtijin lill-passiġġieri skont id-Direttiva dwar il-vjaġġi kollox inkluż (21). Għalhekk, fil-prinċipju, il-passiġġieri għandhom drittijiet fir-rigward kemm tal-organizzatur tal-pakkett skont id-Direttiva dwar il-vjaġġi kollox inkluż kif ukoll fir-rigward tat-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera skont ir-Regolament. L-Artikolu 14(5) tad-Direttiva (UE) 2015/2302 dwar pakketti tal-ivvjaġġar u arranġamenti tal-ivvjaġġar marbuta, li se ssir applikabbli bis-sħiħ fl-1 ta’ Lulju 2018, jistipula wkoll li kwalunkwe dritt għal kumpens jew prezz imnaqqas skont dik id-Direttiva ma jaffettwawx id-drittijiet tal-passiġġieri skont ir-Regolament, iżda jispeċifika li kumpens jew prezz imnaqqas mogħtija skont ir-regolamenti dwar id-drittijiet tal-passiġġieri u skont dik id-Direttiva għandhom jitnaqqsu minn xulxin sabiex jiġi evitat kumpens eċċessiv.

Madankollu, la r-Regolament u lanqas id-Direttiva ma jindirizzaw il-kwistjoni dwar jekk l-organizzatur tal-pakkett jew it-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera finalment għandux iġarrab l-ispejjeż tal-obbligi sovraimposti tagħhom (22). Is-soluzzjoni ta’ din il-kwistjoni għalhekk tiddependi fuq id-dispożizzjonijiet kuntrattwali bejn l-organizzaturi u t-trasportaturi u l-liġijiet nazzjonali applikabbli. Kwalunkwe arranġament li jsir f’dan ir-rigward (inklużi arranġamenti prattiċi sabiex jiġu evitati kumpensi eċċessivi) ma għandux ikollu impatt negattiv fuq l-abilità tal-passiġġier li jindirizza l-pretensjoni tiegħu lill-organizzatur tal-pakkett jew lit-trasportatur tal-ajru u li jikseb l-intitolamenti adatti.

3. AVVENIMENTI LI JAGĦTU DRITTIJIET SKONT IR-REGOLAMENT

3.1. Passiġġieri li ma jitħallewx jitilgħu abbord

3.1.1. Il-kunċett ta’ “passiġġieri li ma jitħallewx jitilgħu”

F’konformità mal-Artikolu 2(j) tar-Regoalment, is-sitwazzjoni tal-“fatt li persuna ma tħallietx titla’” ma tkoprix sitwazzjoni meta hemm raġunijiet raġonevoli għar-rifjut ta’ ġarr ta’ passiġġieri fuq titjira minkejja li jkunu ppreżentaw ruħhom fil-ħin għat-titjira, bħal minħabba raġunijiet ta’ saħħa, sigurtà jew sikurezza, jew dokumentazzjoni inadegwata tal-ivvjaġġar. Madankollu, il-kunċett tal-“fatt li persuna ma tħallietx titla’” huwa relatat mhux biss ma’ każijiet ta’ prenotazzjonijiet żejda, iżda wkoll ma’ dawk il-każijiet meta l-passiġġieri ma jitħallewx jitilgħu għal raġunijiet oħrajn, bħal raġunijiet operattivi (23).

Fir-rigward tal-ivvjaġġar minn persuni b’diżabilità jew persuni li għandhom mobbiltà mnaqqsa, issir referenza għall-Artikolu 4 tar-Regolament (KE) Nru 1107/2006 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill (24) u għal-linji gwida rilevanti (25) li jindirizzaw tali każijiet b’mod preċiż fir-“Risposta għall-mistoqsija 4”.

Jekk passiġġier jiġi rifjutat milli jinġarr fuq it-titjira ta’ ritorn minħabba l-fatt li t-trasportatur tal-ajru li kien qed jopera jkun ikkanċella t-titjira lejn destinazzjoni jew offra rotta differenti lill-passiġġier fuq titjira oħra, dan jikkostitwixxi sitwazzjoni fejn persuna ma tħallietx titla’ u jagħti lok għal kumpens addizzjonali mit-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera.

Meta passiġġier li jkollu prenotazzjoni li tinkludi titjira lejn destinazzjoni u titjira ta’ ritorn ma jitħalliex jitla’ abbord fuq it-titjira tar-ritorn minħabba li huwa ma jkunx għamel it-titjira lejn id-destinazzjoni (magħrufa bħala “no-show”), dan ma jikkostitwixxix sitwazzjoni ta’ persuna li ma tħallietx titla’ skont it-tifsira tal-Artikolu 2(j). L-istess japplika meta passiġġier li jkollu prenotazzjoni li tinkludi titjiriet konsekuttivi ma jitħalliex jitla’ abbord titjira minħabba li ma jkunx għamel it-titjira/titjiriet preċedenti. Dawn iż-żewġ sitwazzjonijiet ġeneralment huma bbażati fuq it-termini u l-kundizzjonijiet marbutin mal-biljett mixtri. Tali prattika madankollu tista’ tkun ipprojbita mil-liġijiet nazzjonali. Meta t-titjira originali ta’ passiġġier li jkollu prenotazzjoni kkonfermata tiġi mdewma u l-passiġġier jingħata rotta differenti fuq titjira oħra, dan ma jikkostitwixxix sitwazzjoni fejn persuna ma tħallietx titla’ skont it-tifsira tal-Artikolu 2(j). Meta passiġġier li jkun qed jivvjaġġa bil-pet tiegħu ma jkunx f’pożizzjoni li jipproċedi bil-vjaġġ minħabba li ma jkollux id-dokumentazzjoni rilevanti tal-pet, dan ukoll ma jikkostitwixxix sitwazzjoni fejn persuna ma tħallietx titla’. Madankollu, meta passiġġieri ma jitħallewx jitilgħu abbord minħabba żball tal-persunal fuq l-art meta jkunu qed jivverifikaw id-dokumenti tal-ivvjaġġar tagħhom (inklużi l-viżi), dan jikkostitwixxi sitwazzjoni fejn persuna ma tħallietx titla’ skont it-tifsira tal-Artikolu 2(j). Iżda dan ma jkunx il-każ meta, f’konformità mal-Artikolu 2(j), it-trasportatur tal-ajru u l-ekwipaġġ tiegħu jirrifjutaw passiġġier milli jitla’ abbord minħabba raġunijiet ta’ sigurtà bbażati fuq raġunijiet raġonevoli. It-trasportaturi tal-ajru għandhom jagħmlu użu sħiħ mill-bażi tad-dejta Timatic tal-IATA u jikkonsultaw mal-awtoritajiet pubbliċi (ambaxxati u Ministeri tal-Affarijiet Barranin) tal-pajjiżi kkonċernati sabiex jivverifikaw id-dokumenti tal-ivvjaġġar u r-rekwiżiti ta’ viża (tad-dħul) għall-pajjiżi ta’ destinazzjoni sabiex jevitaw li l-passiġġieri jiġu miċħuda inkorrettament milli jitilgħu abbord. L-Istati Membri għandhom jiżguraw li jipprovdu informazzjoni aġġornata u komprensiva lill-IATA/Timatic dwar id-dokumentazzjoni tal-ivvjaġġar, b’mod partikolari fir-rigward tar-rekwiżiti ta’ viża jew eżenzjoni minn dan ir-rekwiżit.

3.1.2. Drittijiet assoċjati ma’ sitwazzjonijiet fejn persuna ma tħallietx titla’

Li passiġġier ma jitħalliex jitla’ kontra r-rieda tiegħu jagħti lok għal dritt għal “kumpens” kif definit fl-Artikolu 7 tar-Regolament, dritt li l-passiġġier jagħżel bejn rimborż, rotta differenti jew prenotazzjoni mill-ġdid iktar tard kif stipulat fl-Artikolu 8, u dritt għal “assistenza” skont l-Artikolu 9.

3.2. Kanċellazzjoni

3.2.1. Definizzjoni ta’ kanċellazzjoni

L-Artikolu 2(l) tar-Regolament jiddefinixxi “kanċellazzjoni” bħala in-nuqqas ta’ operazzjoni ta’ titjira li kienet qabel ippjanata u fuq liema mill-inqas post wieħed kien irreżervat.

Fil-prinċipju, kanċellazzjoni sseħħ meta l-ippjanar tat-titjira oriġinali jiġi abbandunat u l-passiġġieri ta’ dik it-titjira jingħaqdu ma’ passiġġieri fuq titjira li kient ukoll ippjanata, iżda indipendentement mit-titjira oriġinali. L-Artikolu 2(l) ma jirrikjedix deċiżjoni speċifika ta’ kanċellazzjoni mit-trasportatur tal-ajru (26).

B’kuntrast, il-Qorti (27) tqis li bħala regola, ma jistax jiġi konkluż li jkun hemm dewmien fit-titjira jew kanċellazzjoni fuq il-bażi ta’ “dewmien” jew “kancellazzjoni” murija fuq il-bord tal-ajruport tat-titjiriet li jkunu se jitilqu jew li jkunu mħabbra mill-persunal tat-trasportatur tal-ajru. B’mod simili, bħala regola, il-fatt li l-passiġġieri jirkupraw il-bagalja tagħhom jew jiksbu boarding cards ġodda mhux fattur deċiżiv li jaċċerta li titjira ġiet ikkanċellata. Dawk iċ-ċirkustanzi mhumiex konnessi mal-karatteristiċi oġġettivi tat-titjira bħala tali u jistgħu jirriżultaw minn fatturi differenti. Il-Qorti enfasizzat każijiet konkreti fejn l-avviż li titjira għandha “dewmien” jew ġiet “ikkanċellata” jista’ “jkun attribwit għal klassifikazzjonijiet mhux preċiżi jew għal fatturi relatati mal-ajruport ikkonċernat jew, saħansitra, jista’ jkun hemm fatturi inevitabbli minħabba l-ħin ta’ stennija u l-fatt li jkun meħtieġ għall-passiġġieri kkonċernati li jqattgħu lejl f’lukanda”.

3.2.2. Distinzjoni bejn kanċellazzjoni u dewmien

Mingħajr ħsara għall-paragrafu 3.3.1 hawn taħt, u sabiex jiġi evitat li t-trasportaturi tal-ajru jippreżentaw titjira bħala li ġiet kontinwament “imdewma” minflok “ikkanċellata”, ġie kkunsidrat li jkun utli li tiġi enfasizzata d-distinzjoni li għandha ssir bejn “kanċellazzjoni” u “dewmien”. Fil-prattika, għalkemm titjira tista’ ġeneralment tiġi meqjusa bħala kkanċellata meta jinbidel in-numru tat-titjira tagħha, dan mhux dejjem jista’ jkun kriterju determinanti. Tabilħaqq, titjira tista’ tesperjenza dewmien tant twil li titlaq il-ġurnata ta’ wara dik li kienet ippjanata u għalhekk tista’ tingħata numru tat-titjira annotat (eż. XX 1234a minflok XX 1234) biex jiddistingwiha mit-titjira tal-istess numru fil-ġurnata sussegwenti. Madankollu, f’dan il-każ, xorta tista’ tiġi kkunsidrata bħala titjira mdewma u mhux bħala waħda kkanċellata. Dawn għandhom jiġu vvalutati fuq bażi ta’ każ b’każ.

3.2.3. Każijiet fejn inġenju tal-ajru jirritorna lejn il-punt tat-tluq tiegħu

Il-kunċett ta’ “kanċellazzjoni” kif stipulat fl-Artikolu 2(l) tar-Regolament ikopri wkoll il-każ ta’ inġenju tal-ajru li jitlaq iżda, li għal xi raġuni, sussegwentement jiġi mġiegħel jirritorna lejn l-ajruport tat-tluq fejn il-passiġġieri abbord l-imsemmi inġenju tal-ajru jiġu trasferiti fuq titjiriet oħrajn. Tabilħaqq, il-fatt li t-tluq ikun sar iżda li l-ajruplan imbagħad irritorna lejn l-ajruport tat-tluq mingħajr ma laħaq wasal fid-destinazzjoni li tidher fl-itinerarju tiegħu jfisser li t-titjira, kif inizjalment ippjanata, ma tistax titqies bħala li ġiet operata (28).

3.2.4. Titjira li tbiddel id-direzzjoni

Titjira li tbiddel id-direzzjoni li permezz tagħha l-passiġġier fl-aħħar jasal f’ajruport li ma jikkorrispondix mal-ajruport indikat bħala d-destinazzjoni finali f’konformità mal-pjan tal-ivvjaġġar oriġinali tal-passiġġier għandha tiġi kkunsidrata bl-istess mod bħal kanċellazzjoni sakemm:

—

Il-passiġġier ma jiġix propost rotta differenti skont kundizzjonijiet ta’ trasport kumparabbli mal-ewwel opportunità mit-trasportatur tal-ajru lejn l-ajruport tad-destinazzjoni finali oriġinali jew lejn kwalunkwe destinazzjoni miftehma mal-passiġġier u f’dak il-każ, fl-aħħar tista’ tiġi kkunsidrata bħala dewmien,

—	L-ajruport tal-wasla u l-ajruport tad-destinazzjoni finali oriġinali jservi l-istess raħal, belt jew reġjun, f’liema każ, it-titjira fl-aħħar tista’ tiġi kkunsidrata bħala dewmien. F’każ tali, japplika b’analoġija l-Artikolu 8(3).

3.2.5. Oneru tal-evidenza fil-każ ta’ kanċellazzjoni

L-Artikolu 5(4) tar-Regolament jimponi fuq it-trasportaturi tal-ajru l-oneru ta’ evidenza fir-rigward ta’ jekk u meta l-passiġġieri jkunu ġew infurmati individwalment dwar il-kanċellazzjoni tat-titjira tagħhom.

3.2.6. Drittijiet assoċjati ma’ kanċellazzjoni

Kanċellazzjoni ta’ titjira tagħti dritt għal rimborż, rotta differenti jew ritorn kif definit fl-Artikolu 8 tar-Regolament, dritt għal “assistenza” kif definit fl-Artikolu 9 u, skont l-Artikolu 5(1)(ċ), dritt għall-“kumpens” kif definit fl-Artikolu 7. Il-prinċipju sottostanti tal-Artikolu 5(1)(ċ) huwa li l-kumpens għandu jitħallas jekk il-passiġġier ma jkunx ġie infurmat bil-kanċellazzjoni biżżejjed minn qabel.

Madankollu, il-kumpens ma għandux għalfejn jitħallas jekk it-trasportatur tal-ajru jipprovdi evidenza, f’konformità mal-Artikolu 5(3), li l-kanċellazzjoni hija kkawżata minn ċirkustanzi straordinarji li ma setgħux jiġu evitati anke kieku ttieħdu l-miżuri raġonevoli kollha (29).

3.3. Dewmien

3.3.1. Dewmien fit-tluq

Skont l-Artikolu 6(1) tar-Regolament, meta titjira titlaq tard minħabba dewmien, il-passiġġieri affettwati minn dan id-dewmien għandhom id-dritt għal “assistenza” skont l-Artikolu 9, u għal rimborż u titjira ta’ ritorn skont l-Artikolu 8(1)(a). Il-prinċipju sottostanti tal-Artikolu 6(1) huwa li d-drittijiet jiddependu fuq it-tul tad-dewmien u d-distanza tat-titjira. F’dan ir-rigward, għandu jiġi nnutat li d-dritt għal rotta ġdida kif stipulat fl-Artikolu 8(1)(b) mhux kopert mill-Artikolu 6(1) minħabba li jista’ jiġi meqjus li t-trasportatur tal-ajru qed jipprova l-ewwelnett jindirizza l-kawża tad-dewmien sabiex jimminimizza l-inkonvenjent għall-passiġġieri.

3.3.2. “Dewmien twil” mal-wasla

Il-Qorti ddeċidiet li dewmien mal-wasla ta’ mill-inqas tliet sigħat jagħti l-istess drittijiet f’termini ta’ kumpens bħal kanċellazzjoni (30) (għal iktar dettalji ara t-Taqsima 4.4.5 dwar il-kumpens).

3.3.3. Kejl tad-dewmien mal-wasla u l-kunċett tal-ħin tal-wasla

Il-Qorti kkonkludiet li l-kunċett tal-“ħin tal-wasla”, li huwa użat sabiex jiġi ddeterminat it-tul tad-dewmien li kienu suġġetti għalih il-passiġġieri fuq titjira jekk il-wasla tittardja, jikkorrispondi għall-ħin li fih tal-inqas waħda mill-bibien tal-inġenju tal-ajru tinfetaħ, fejn il-preżunzjoni hija li, f’dak il-mument, il-passiġġieri jitħallew jinżlu minn fuq l-inġenju tal-ajru (31). Il-Kummissjoni tqis li t-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera għandu jirreġistra l-ħin tal-wasla abbażi ta’, pereżempju, dikjarazzjoni ffirmata mill-ekwipaġġ abbord jew mill-aġent tal-handling. Il-ħin tal-wasla għandu jiġi ppovdut mingħajr ħlas fuq talba mill-korp tal-infurzar nazzjonali u l-passiġġieri, meta t-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera jfittex li juża l-ħin tal-wasla bħala evidenza ta’ konformità mar-Regolament.

3.4. Titjib u tnaqqis fil-grad

3.4.1. Definizzjoni ta’ titjib u tnaqqis fil-grad

It-titjib u tnaqqis fil-grad huma definiti rispettivament fl-Artikolu 10(1) u (2) tar-Regolament.

3.4.2. Id-drittijiet assoċjati mat-titjib u t-tnaqqis fil-grad

Fil-każ ta’ titjib fil-grad, it-trasportatur bl-ajru ma jista’ jitlob ebda ħlas supplimentari. Fil-każ ta’ tnaqqis fil-grad, kumpens fil-forma ta’ rimborż ta’ perċentwal tal-prezz tal-biljett huwa stipulat skont l-Artikolu 10(2)(a) sa (c) tar-Regolament.

Id-definizzjoni ta’ tnaqqis (jew titjib) fil-grad tapplika għall-klassi ta’ ġarr li għaliha jkun inxtara l-biljett u mhux għal kwalunkwe vantaġġ offrut permezz ta’ programm ta’ vjaġġar ta’ spiss jew programm kummerċjali ieħor pprovdut minn trasportatur tal-ajru jew minn operatur ta’ tur.

4. DRITTIJIET TAL-PASSIĠĠIERI

4.1. Dritt għall-informazzjoni

4.1.1. Dritt ġenerali għall-informazzjoni

L-Artikolu 14(1) tar-Regolament jispeċifika t-test ta’ avviż li għandu jidher b’mod ċar għall-passiġġieri fiċ-check-in. Dan l-avviż għandu jidher fiżikament jew elettronikament f’kemm jista’ jkun lingwi rilevanti possibbli. Dan għandu jsir mhux biss għaċ-check-in fid-desk tal-ajruport, iżda wkoll fuq il-kiosks fl-ajruport u onlajn.

Barra minn hekk, kull meta t-trasportatur tal-ajru jagħti informazzjoni parzjali, qarrieqa jew żbaljata lill-passiġġieri dwar id-drittijiet tagħhom, kemm individwalment jew fuq bażi ġenerali permezz ta’ reklami fuq il-midja jew pubblikazzjonijiet fuq il-websajt tiegħu, dan għandu jiġi meqjus bħala ksur tar-Regolament f’konformità mal-Artikolu 15(2) moqri flimkien mal-Premessa 20 u jista’ jikkostitwixxi wkoll prattika kummerċjali min-negozju għall-konsumatur inġusta jew qarrieqa skont id-Direttiva 2005/29/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill (32).

4.1.2. Informazzjoni li għandha tiġi pprovduta f’każ ta’ dewmien

L-Artikolu 14(2) tar-Regolament jistipula li trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera li jirrifjuta li passiġġieri jitilgħu abbord jew li jikkanċella titjira għandu jipprovdi lil kull passiġġier affettwat b’avviż bil-miktub li jistabbilixxi r-regoli għall-kumpens u l-assistenza. Jistipula wkoll li t-trasportatur tal-ajru “għandu jipprovdi kull passiġġer affettwat minn dewmien ta’ mill-inqas sagħtejn b’avviż ekwivalenti”. Ir-rekwiżit li l-passiġġieri affettwati jiġu pprovduti bi spjegazzjoni ddettaljata bil-miktub tad-drittijiet tagħhom għalhekk tapplika b’mod espliċitu għal każijiet meta passiġġieri ma jitħallewx jitilgħu abbord u għal każijiet ta’ kanċellazzjoni jew ta’ dewmien. Madankollu, b’kunsiderazzjoni tal-fatt li dewmien jista’ jseħħ mat-tluq iżda jista’ jimmaterjalizza wkoll fid-destinazzjoni finali, it-trasportaturi tal-ajru li jkunu qed joperaw għandhom ukoll jagħmlu ħilithom biex jgħarrfu lill-passiġġieri affettwati minn dewmien ta’ mill-inqas tliet sigħat fid-destinazzjoni finali tagħhom. Huwa biss b’dan il-mod li kull passiġġier jista’ jiġi infurmat kif suppost f’konformità mar-rekwiżiti speċifiċi tal-Artikolu 14(2) (33). Tali approċċ jikkonforma bis-sħiħ mad-deċiżjoni tal-Qorti fil-Kawża Sturgeon (34), li stabbilixxiet li passiġġieri li jsofru dewmien ta’ mill-inqas tliet sigħat għandhom jiġu trattati bl-istess mod bħall-passiġġieri li t-titjiriet tagħhom ikunu ġew ikkanċellati, għall-finijiet tad-dritt għall-kumpens skont l-Artikolu 7 tar-Regolament.

Dan huwa mingħajr ħsara għar-rekwiżiti ta’ informazzjoni stabbiliti b’dispożizzjonijiet oħrajn tal-liġijiet tal-Unjoni, b’mod partikolari l-Artikolu 8(2) tad-Direttiva 2011/83/UE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill (35) u l-Artikolu 7(4) tad-Direttiva 2005/29/KE dwar prattiki kummerċjali żleali. L-ommissjoni ta’ informazzjoni materjali u l-għoti ta’ informazzjoni qarrieqa dwar id-drittijiet tal-passiġġieri jistgħu wkoll jikkostitwixxu prattika kummerċjali inġusta jew qarrieqa min-negozju għall-konsumatur skont id-Direttiva 2005/29/KE dwar prattiċi kummerċjali żleali fin-negozju mal-konsumatur fis-suq intern.

4.2. Dritt għal rimborż, rotta differenti jew prenotazzjoni mill-ġdid fil-każ li passiġġier ma jitħalliex jitla’ abbord jew f’każ ta’ kanċellazzjoni

L-Artikolu 8(1) tar-Regolament jimponi fuq it-trasportaturi tal-ajru l-obbligu li joffru tliet għażliet lill-passiġġieri, bejn (i) rimborż tal-prezz tal-biljett (36) u, fil-każ ta’ konnessjonijiet, titjira ta’ ritorn lejn l-ajruport tat-tluq mal-ewwel opportunità, (ii) rotta differenti lejn id-destinazzjoni finali tagħhom jew mal-ewwel opportunità jew, (iii) rotta differenti f’data iktar tard skont kif jaqbel għall-passiġġier b’kundizzjonijiet tat-trasport komparabbli, suġġett għad-disponibbiltà ta’ postijiet. Bħala prinċipju ġenerali, meta l-passiġġier jiġi infurmat dwar il-kanċellazzjoni tat-titjira u jkun mgħarraf b’mod korrett dwar l-għażliet disponibbli, l-għażla offruta lill-passiġġieri skont l-Artikolu 8(1) għandha ssir minnufih. F’każijiet ta’ dan it-tip, hekk kif il-passiġġier ikun għażel waħda mit-tliet għażliet skont l-Artikolu 8(1)(a), (b) jew (c), it-trasportatur tal-ajru ma jibqagħlu l-ebda obbligu marbut maż-żewġ għażliet l-oħrajn. Madankollu, jista’ jkun li l-obbligu għall-kumpens xorta jibqa’ japplika skont l-Artikolu 5(1)(ċ) b’konnessjoni mal-Artikolu 7.

It-trasportatur tal-ajru għandu simultanjament joffri l-għażla bejn rimborż u rotta differenti. Fil-każ ta’ titjiriet konnessi, it-trasportatur tal-ajru għandu simultanjament joffri l-għażla bejn rimborż ma joffrix l-għażla bejn rimborż u titjira ta’ ritorn lejn l-ajruport tat-tluq u tar-rotta alternattiva It-trasportatur tal-ajru għandu jġarrab l-ispejjeż tar-rotta alternattiva jew tat-titjira ta’ ritorn, u għandu jirrimborża l-ispejjeż għat-titjira li jġarrab il-passiġġier meta t-trasportatur tal-ajru ma jikkonformax mal-obbligu tiegħu li joffri rotta differenti jew ritorn b’kundizzjonijiet ta’ trasport komparabbli mal-ewwel opportunità. Meta t-trasportatur tal-ajru ma joffrix l-għażla bejn rimborż u rotta differenti u, fil-każ ta’ titjiriet ta’ konnessjoni, rimborż u titjira ta’ ritorn lejn l-ajruport tat-tluq u ta’ ritorn, iżda jiddeċiedi unilateralment li jirrimborża lill-passiġġier, dan tal-aħħar huwa intitolat għal rimborż ulterjuri tad-differenza fil-prezz mal-biljett il-ġdid skont kundizzjonijiet tat-trasport kumparabbli.

Madankollu, meta trasportatur tal-ajru jista’ juri li meta l-passiġġier ikun aċċetta li jagħti d-dettalji ta’ kuntatt personali tiegħu, ikun ikkuntattja lill-passiġġier u fittex li jagħtih l-assistenza meħtieġa mill-Artikolu 8, iżda l-passiġġier xorta għamel l-arranġamenti ta’ assitenza jew ta’ rotta differenti proprji tiegħu, allura t-trasportatur tal-ajru jista’ jikkonkludi li ma hu responsabbli għall-ebda spiża addizzjonali li jkun ġarrab il-passiġġier u jista’ jiddeċiedi li ma jirrimburżahx.

Meta l-passiġġieri jiġu offruti l-għażla ta’ kontinwazzjoni jew rotta differenti ta’ vjaġġ, dan għandu jkun “skont kundizzjonijiet kumparabbli ta’ trasport”. Jekk il-kundizzjonijiet tat-trasport humiex komparabbli jista’ jiddependi fuq numru ta’ fatturi u dan għandu jiġi deċiżi każ b’każ. Skont iċ-ċirkustanzi, huma rrakkomandati l-prattiki tajbin li ġejjin:

—	jekk possibbli, il-passiġġieri ma għandux jitnaqqsilhom il-grad tal-faċilitajiet ta’ trasport ta’ klassi iktar baxxa meta mqabbla ma’ dik tal-prenotazzjoni (fil-każ ta’ tnaqqis tal-grad, japplika l-kumpens stipulat fl-Artikolu 10);

—	rotta differenti għandha tiġi offruta mingħajr ebda spiża żejda għall-passiġġier, anke meta l-passiġġieri jingħataw rotta differenti ma’ trasportatur tal-ajru ieħor jew b’mezz ta’ trasport differenti jew fi grad ogħla jew bi prezz ogħla minn dak li ħallsu għas- servizz oriġinali;

—	għandhom isiru sforzi raġonevoli sabiex jiġu evitati konnessjonijiet addizzjonali;

—

meta jintuża trasportatur tal-ajru ieħor jew mezz ta’ trasport alternattiv għall-parti mill-vjaġġ mhux mitmuma kif ippjanat, il-ħin tal-vjaġġ totali għandu, jekk possibbli, ikun raġonevolemt viċin kemm jista’ jkun għall-ħin tal-ivvjaġġar ippjanat tal-vjaġġ oriġinali fl-istess grad ta’ trasport jew ogħla jekk neċessarju;

—

jekk ikunu disponibbli diversi titjiriet b’ħinijiet kumparabbli, il-passiġġieri li għandhom id-dritt ta’ rotta differenti għandhom jaċċettaw l-offerta ta’ rotta differenti li jkun għamel it-trasportatur, inkluż għal dawk it-trasportaturi tal-ajru li jikkooperaw mat-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera;

—	jekk kienet prenotata assitenza għal persuni b’diżabbiltà jew mobbiltà mnaqqsa għall-vjaġġ oriġinali, tali assistenza għandha tkun ugwalment disponibbli fuq ir-rotta alternattiva.

Kwalunkwe dritt ġdid għal kumpens skont l-Artikolu 7 se japplika għat-titjira tar-rotta differenti aċċettata skont l-Artikolu 8(1)(b) jew (c) jekk tiġi kkanċellata wkoll jew tasal tard mal-wasla (ara t-Taqsima 4.4.11). Il-Kummissjoni tirrakkomanda li l-għażliet jiġu spjegati b’mod ċar lill-passiġġieri meta tiġi pprovduta l-assistenza.

Jekk passiġġier ikun ibbukkja titjira lejn destinazzjoni u titjira ta’ ritorn separatament ma’ trasportaturi tal-ajru differenti u t-titjira lejn id-destinazzjoni tiġi kkanċellata, ir-rimborż ikun dovut biss għal din it-titjira. Madankollu, fil-każ ta’ żewġ titjiriet li huma parti mill-istess kuntratt iżda li xorta operati minn trasportaturi tal-ajru differenti, minbarra d-dritt tagħhom għall-kumpens mit-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera, il-passiġġieri għandhom jiġu offruti żewġ għażliet fil-każ ta’ kanċellazzjoni tat-titjira lejn id-destinazzjoni: i) li jiġu rimburżati għall-biljett kollu (jiġifieri ż-żewġ titjiriet) jew ii) li jiġu offruti rotta differenti fuq titjira oħra għat-titjira lejn id-destinazzjoni.

4.3. Dritt għall-assistenza fil-każ li ma jitħallewx jitilgħu abbord, kanċellazzjoni jew dewmien fit-tluq

4.3.1. Kunċett tad-dritt għall-assistenza

Meta l-passiġġier, wara inċident fejn ma jitħalliex jitla’ abbord, kanċellazzjoni jew dewmien fit-tluq jiftiehem mat-trasportatur tal-ajru li jingħata rotta differenti f’data iktar tard għall-konvenjenza tiegħu/tagħha (l-Artikolu 8(1)(ċ)), id-dritt għall-assistenza jispiċċa. Filfatt, id-dritt għall-assistenza jibqa’ japplika biss sakemm il-passiġġieri jkollhom jistennew għal rotta differenti, taħt kundizzjonijiet ta’ trasport kumparabbli, għad-destinazzjoni finali tagħhom mal-ewwel opportunità (l-Artikolu 8(1)(b)) jew titjira ta’ ritorn (l-Artikolu 8(1)(a) it-tieni inċiż).

4.3.2. Proviżjoni ta’ ikliet, ħwejjeġ oħrajn ta’ xorb u ikel u akkomodazzjoni

L-intenzjoni tar-Regolament hija li l-bżonnijiet tal-passiġġieri li jkunu qed jistennew għat-titjira ta’ ritorn tagħhom jew għal rotta differenti għandhom jirċievu assistenza adegwata. Il-limitu ta’ assistenza adegwata jkollu jiġi vvalutat abbażi ta’ każ b’każ, b’kont dovut meħud tal-ħtiġijiet tal-passiġġieri fiċ-ċirkustanzi rilevanti u l-prinċipju tal-proporzjonalità (jiġifieri: skont il-ħin ta’ stennija). Il-prezz imħallas għall-biljett jew it-temporalità tal-inkonvenjent imġarrab ma għandhomx ifixklu d-dritt għall-assistenza.

Fir-rigward tal-Artikolu 9(1)(a) (ikliet u ħwejjeġ oħrajn ta’ xorb u ikel), il-Kummissjoni tikkunsidra l-espressjoni “f’relazzjoni raġonevoli mal-ħin li għandhom jistennew” li tfisser li t-trasportaturi tal-ajru li jkunu qed joperaw għandhom jipprovdu lill-passiġġieri b’assistenza adatta korrispondenti għat-tul mistenni tad-dewmien u l-ħin tal-ġurnata (jew il-lejl) li fih iseħħ, inkluż fl-ajruport tat-trasferiment fil-każ ta’ titjiriet ta’ konnessjoni, sabiex titnaqqas kemm jista’ jkun l-inkonvenjenza mġarrba mill-passiġġieri, filwaqt li jitqies il-prinċipju tal-proporzjonalità. Għandha tingħata attenzjoni partikolari lill-bżonnijiet tal-persuni b’diżabbiltajiet jew mobbiltà mnaqqsa u tfal mhux akkumpanjati.

Barra minn hekk, il-passiġġieri għandhom jiġu offruti assistenza mingħajr ħlas b’mod ċar u aċċessibbli, inkluż permezz ta’ mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni meta l-passiġġieri jkunu aċċettaw li jagħtu d-dejta personali tagħhom. Inkella, il-passiġġieri għandhom jippreżentaw ruħhom lit-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera fil-każ ta’ bidliet fl-ivvjaġġar. Dan ifisser li l-passiġġieri ma għandhomx jitħallew jagħmlu arranġamenti huma stess, eż ifittxu u jħallsu għall-akkomodazzjoni u l-ikel. Minflok, it-trasportaturi tal-ajru li jkunu qed joperaw huma obbligati li joffru assistenza b’mod attiv. It-trasportaturi tal-ajru li jkunu qed joperaw għandhom jiżguraw ukoll, fejn disponibbli, li l-akkomodazzjoni tkun aċċessibbli għall-persuni b’diżabbiltà u l-klieb ta’ servizz tagħhom.

Jekk xorta ma tiġix offruta assistenza għalkemm suppost kellha tiġi offruta, il-passiġġieri li kellhom iħallsu għall-ikliet u ħwejjeġ ta’ ikel u xorb oħrajn, l-akkomodazzjoni f’lukanda, it-trasport bejn l-ajruport u l-post tal-akkomodazzjoni u/jew għas-servizzi tat-telekomunikazzjoni, jistgħu jiksbu rimborż tal-ispejjeż li jkunu ġarrbu mit-trasportatur tal-ajru, sakemm dawn kienu neċessarji, raġonevoli u adatti (37).

Jekk passiġġier ma jaċċettax l-offerta raġonevoli għall-assistenza tat-trasportatur tal-ajru li għandha tingħata skont l-Artikolu 9 u jagħmel l-arranġamenti tiegħu stess, it-trasportatur tal-ajru mhux obbligat li jirrimborża l-ispejjeż imġarrba mill-passiġġier, sakemm ma jkunx stabbilit mod ieħor mil-liġijiet nazzjonali jew ikun miftiehem minn qabel mit-trasportatur tal-ajru u dan, fi kwalunkwe każ, sal-ammont korrispondenti għall-“offerta raġonevoli” tat-trasportatur tal-ajru msemmija qabel, sabiex jipprovdi trattament ugwali lill-passiġġieri. Il-passiġġieri għandhom iżommu wkoll l-irċevuti kollha tal-ispejjeż imġarrba. Madankollu, il-passiġġieri ma għandhomx id-dritt li jiġu kkumpensati għal dannu mġarrab minħabba nuqqas ta’ assistenza jekk ma jkunux ġarrbu spejjeż.

Fi kwalunkwe każ, il-passiġġieri li jħossu li huma intitolati li jkollhom aktar mill-ispejjeż tagħhom rimborżati, jew li jingħataw kumpens għad-dannu mġarrab minħabba d-dewmien, inklużi spejjeż, għandhom iżommu d-dritt li jibbażaw il-pretensjonijiet tagħhom fuq id-dispożizzjonijiet tal-Konvenzjoni ta’ Montreal, kif ukoll l-Artikolu 3 tar-Regolament (KE) Nru 2027/97 u li jfittxu lit-trasportatur tal-ajru permezz ta’ proċedura fil-qorti nazzjonali jew jindirizzaw ruħhom lill-korp tal-infurzar nazzjonali kompetenti. F’xi Stati Membri, il-passiġġieri jista’ jkun li jkollhom jirrikorru għal riżoluzzjonijiet ta’ tilwim alternattivi ma’ entitajiet għat-tilwim tal-konsumaturi (ara l-paragrafu 7.3 hawn taħt).

Wieħed għandu jżomm f’moħħu li skont il-Premessa 18 tar-Regolament, l-assistenza tista’ tiġi limitata jew miċħuda jekk il-proviżjoni stess tagħha tikkawża dewmien ulterjuri għall-passiġġieri li jkunu qed jistennew titjira alternattiva jew titjira li jkollha dewmien. F’każ li titjira tiġi mdewma għal tard filgħaxija iżda tista’ tkun mistennija li titlaq fi ftit sigħat u li għaliha d-dewmien jista’ jkun ħafna itwal jekk il-passiġġieri jintbagħtu f’lukandi u jinġiebu lura fl-ajruport f’nofs ta’ lejl, it-trasportatur tal-ajru għandu jkun jista’ jirrifjuta li jipprovdi din l-assistenza. Bl-istess mod, jekk it-trasportatur tal-ajru jkun se jqassam vawċers għall-ikel u x-xorb iżda jiġi infurmat li t-titjira hija lesta għall-imbark, dan għandu jkun jista’ jirrifjuta li jipprovdi l-assistenza. Minbarra dawn il-każijiet, il-Kummissjoni hija tal-opinjoni li din il-limitazzjoni għandha tiġi applikata biss f’każijiet eċċezzjonali ħafna, minħabba li għandu jsir kull sforz sabiex jitnaqqas l-inkonvenjent imġarrab mill-passiġġieri.

Id-dritt għall-assistenza skont ir-Regolament huwa mingħajr preġudizzju għall-obbligi tal-organizzaturi ta’ pakketti skont ir-regoli tal-pakketti ta’ vvjaġġar.

4.3.3. Assistenza f’ċirkustanzi straordinarji jew avvenimenti eċċezzjonali

Skont ir-Regolament, l-operatur tat-trasport tal-ajru huwa obbligat li jissodisfa l-obbligu tal-assistenza anke meta l-kanċellazzjoni ta’ titjira hija kkawżata minn ċirkustanzi straordinarji, jiġifieri ċirkustanzi li ma setgħux jiġu evitati anki kieku ttieħdu l-miżuri raġonevoli kollha. Ir-Regolament ma jinkludi xejn li jkun jippermetti li ssir il-konklużjoni li huwa jirrikonoxxi kategorija separata ta’ avveniment “partikolarment straordinarji”, lil hinn miċ-“ċirkustanzi straordinarji” msemmijin fl-Artikolu 5(3) tar-Regolament, li jwasslu lit-trasportatur tal-ajru li jiġi eżentat mill-obbligi kollha tiegħu, inklużi dawk tal-Artikolu 9 tar-Regolament, anke matul perjodu twil, partikolarment minħabba li l-passiġġieri huma partikolarment vulnerabbli f’tali ċirkustanzi u avvenimenti (38).

F’avvenimenti eċċezzjonali, l-intenzjoni tar-Regolament hija li tiżgura li tiġi pprovduta assistenza adegwata, b’mod partikolari lill-passiġġieri li jkunu qed jistennew biex jieħdu rotta differenti skont l-Artikolu 8(1)(b). Madankollu, ma għandhomx jiġu imposti sanzjonijiet fuq il-linji tal-ajru meta dawn ikunu jistgħu juru li wettqu l-aħjar sforzi tagħhom biex jikkonformaw mal-obbligi tagħhom skont ir-Regolament b’kunsiderazzjoni għaċ-ċirkostanzi partikolari marbuta mal-avvenimenti u mal-prinċipju tal-proporzjonalità. Madankollu, l-NEBs għandhom japplikaw sanzjonijiet jekk iqisu li trasportatur tal-ajru ħa vantaġġ minn avvenimenti ta’ dan it-tip sabiex jevadi l-obbligi tiegħu skont dan ir-Regolament.

4.4. Id-dritt għal kumpens fil-każ li passiġġier ma jitħalliex jitla’ abbord, kanċellazzjoni, dewmien mal-wasla, rotta differenti u għal rimborż b’rabta ma’ tnaqqis fil-grad

A. Kumpens fil-każ li passiġġier ma jitħalliex jitla’ abbord

4.4.1. Kumpens, passiġġieri li ma jitħallewx jitilgħu abbord u ċirkustanzi eċċezzjonali

L-Artikoli 2(j) u 4(3) tar-Regolament għandhom jiġu interpretati bħala li jfissru li l-kumpens huwa dejjem dovut fil-każ li passiġġier ma jitħalliex jitla’ abbord u t-trasportaturi tal-ajru ma jkunux jistgħu jiġġustifikaw b’mod validu okkorrenza fejn passiġġier ma jitħalliex jitla’ abbord u jiġu eżentati milli jħallsu kumpens lill-passiġġieri billi jinvokaw ċirkustanzi straordinarji (39).

4.4.2. Kumpens, passiġġieri li ma jitħallewx jitilgħu abbord u titjiriet ta’ konnessjoni

Passiġġieri fuq titjiriet konnessi għandhom jiġu kkumpensati meta, fil-kuntest ta’ kuntratt uniku ta’ trasport b’itinerarju li jkun jinvolvi titjiriet diretti konnessi u check-in wieħed, trasportatur tal-ajru ma jħalliex lil xi passiġġieri milli jitilgħu abbord fuq il-bażi li l-ewwel titjira inkluża fil-prenotazzjoni tagħhom kienet suġġetta għal dewmien attribwibbli għal dak it-trasportatur tal-ajru u dan tal-aħħar, bi żball stenna li dawk il-passiġġieri li ma kinux se jaslu fil-ħin sabiex jimbarkaw it-tieni titjira (40). B’kuntrast, jekk il-passiġġieri għandhom żewġ biljetti separati għal żewġ titjiriet konsekuttivi u dewmien tal-ewwel titjira jfisser li ma jkunux jistgħu jagħmlu check-in fil-ħin għat-titjira ta’ wara, f’dan il-każ it-trasportaturi tal-ajru ma jkunux obbligati li jħallsu kumpens. Madankollu, jekk id-dewmien tal-ewwel titjira huwa ta’ iktar minn tliet sigħat, il-passiġġier jista’ jkun intitolat għal kumpens mit-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera din l-ewwel titjira.

4.4.3. Ammont tal-kumpens

Il-kumpens jiġi kkalkulat f’konformità mal-Artikolu 7(1) tar-Regolament. Dan jista’ jitnaqqas b’50 % jekk jiġu ssodisfati l-kundizzjonijiet tal-Artikolu 7(2).

B. Kumpens fil-każ ta’ kanċellazzjoni

4.4.4. Każ ġenerali

Fil-każ ta’ kanċellazzjoni huwa dovut kumpens, skont il-kundizzjonijiet stipulati fl-Artikolu 5(1)(ċ) tar-Regolament u sakemm il-kanċellazzjoni hija kkawżata minn ċirkustanzi straordinarji li ma setgħux jiġu evitati anki kieku ttieħdu l-miżuri raġonevoli kollha, f’konformità mal-Artikolu 5(3) (fir-rigward ta’ ċirkustanzi straordinarji, ara t-taqsima 5).

4.4.5. Ammont tal-kumpens

Il-kumpens jiġi kkalkulat f’konformità mal-Artikolu 7(1) tar-Regolament. Dan jista’ jitnaqqas b’50 % jekk jiġu ssodisfati l-kundizzjonijiet tal-Artikolu 7(2).

C. Kumpens fil-każ ta’ dewmien

4.4.6. “Dewmien twil” mal-wasla

Rigward “dewmien twil”, il-Qorti ddeċidiet li passiġġieri, inklużi l-passiġġieri li jkollhom dewmien, jistgħu jsofru minn inkonvenjenza simili bħall-passiġġieri li t-titjira tagħhom tiġi kkanċellata, li tikkonsisti f’ċertu telf ta’ ħin (41). Abbażi tal-prinċipju tat-trattament ugwali, il-passiġġieri li jaslu fid-destinazzjoni finali tagħhom b’dewmien ta’ tliet sigħat jew iktar huma intitolati għall-istess kumpens (l-Artikolu 7) bħall-passiġġieri li t-titjira tagħhom tiġi kkanċellata. B’mod predominanti l-Qorti bbażat id-deċiżjoni tagħha fuq l-Artikolu 5(1)(ċ)(iii) tar-Regolament, li fih il-leġiżlatur tal-UE jislet il-konsegwenzi legali, inkluż id-dritt għall-kumpens, għall-passiġġieri li t-titjira tagħhom tiġi kkanċellata u li mhumiex offruti rotta differenti li tippermettilhom li jitilqu mhux iktar minn siegħa qabel il-ħin ippjanat tat-tluq u jaslu fid-destinazzjoni finali tagħhom inqas minn sagħtejn wara l-ħin ippjanat tal-wasla. Il-Qorti minn dan iddeduċiet li d-dritt għall-kumpens stipulat fl-Artikolu 7 tar-Regolament għandu l-għan li jagħmel tajjeb għal ħin mitluf ta’ mill-inqas tliet sigħat. Madankollu, tali dewmien ma jintitolax lill-passiġġieri għall-kumpens jekk it-trasportatur tal-ajru jista’ juri li d-dewmien twil kien ikkawżat minn ċirkustanzi straordinarji li ma setgħux jiġu evitati anki kieku ttieħdu l-miżuri raġonevoli kollha (42) (fir-rigward taċ-ċirkustanzi straordinarji, ara t-Taqsima 5).

4.4.7. Kumpens għal wasla tard fil-każ ta’ titjiriet konnessi

Il-Qorti (43) hija tal-fehma li dewmien għandu jiġi vvalutat għall-għanijiet tal-kumpens stipulat fl-Artikolu 7 tar-Regolament, b’rabta mal-ħin skedat tal-wasla tal-passiġġier fid-destinazzjoni finali kif definit fl-Artikolu 2(h) tar-Regolament, li fil-każ ta’ titjiriet konnessi direttament għandha tinftiehem bħala d-destinazzjoni tal-aħħar titjira li jkun għamel il-passiġġier.

B’konformità mal-Artikolu 3(1)(a), passiġġieri li jitilfu titjira fl-UE, jew barra l-UE b’titjira li tkun ġejja minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru, għandhom ikunu intitolati għal kumpens jekk jaslu fid-destinazzjoni finali b’dewmien ta’ aktar minn tlett sigħat. Jekk it-trasportatur li jopera t-titjiriet ta’ konnessjoni jkun linja tal-ajru tal-UE jew mhux tal-UE mhuwiex rilevanti.

Fil-każ ta’ passiġġieri li jitilqu minn ajruport li jinsab f’pajjiż mhux tal-UE lejn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru bħala destinazzjoni finali f’konformità mal-Artikolu 3(1)(b), permezz ta’ titjiriet konnessi direttament operati suċċessivament minn trasportaturi tal-UE u mhux tal-UE jew minn trasportaturi tal-UE biss, id-dritt għal kumpens f’każ ta’ dewmien twil fil-wasla fid-destinazzjoni finali għandu jiġi vvalutat biss fir-rigward tat-titjiriet operati minn trasportaturi tal-UE.

Telf ta’ titjiriet ta’ konnessjoni li l-passiġġieri jkunu tilfu minħabba dewmien sinifikanti fiż-żoni ta’ kontrolli tas-sigurtà jew minħabba li l-passiġġieri jkunu naqsu milli jirrispettaw il-ħin tal-imbark tat-titjira tagħhom fl-ajruport tat-trasferiment tagħhom ma jagħtix lok għal intitolament għall-kumpens.

4.4.8. Kumpens għal wasla tard meta passiġġier jaċċetta titjira lejn ajruport alternattiv għal dak li għalih kienet saret il-prenotazzjoni

F’każijiet ta’ dan it-tip huwa dovut kumpens. Il-ħin tal-wasla li għandu jintuża sabiex jiġi kkalkulat id-dewmien huwa l-ħin tal-wasla attwali fl-ajruport li għalih tkun saret il-prenotazzjoni oriġinali jew destinazzjoni oħra viċin maqbula mal-passiġġier f’konformità mal-Artikolu 8(3) tar-Regolament. L-ispejjeż imġarrba għat-trasport bejn l-ajruport alternattiv u l-ajruport li għalih tkun saret il-prenotazzjoni oriġinali jew id-destinazzjoni li tinsab qrib u li tkun ġiet maqbula mal-passiġġier għandhom jiġu mġarrba mit-trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera.

4.4.9. Ammont tal-kumpens

Meta d-dewmien mal-wasla huwa inqas minn erba’ sigħat għal vjaġġ ta’ aktar minn 3 500 km li jinvolvi ajruport li jinsab barra mill-UE, il-kumpens jista’ jitnaqqas b’50 % u għalhekk jammonta għal EUR 300 (44) b’applikazzjoni tal-Artikolu 7(2) tar-Regolament.

4.4.10. Kalkolu tad-distanza abbażi tal-“vjaġġ” sabiex jiġi ddeterminat il-kumpens fil-każ ta’ dewmien twil fid-destinazzjoni finali.

Fil-kawża Folkerts (45) issir referenza espliċita għall-kunċett ta’ “vjaġġ” li jinkludi diversi titjiriet ta’ konnessjoni. Id-“destinazzjoni finali” li qed tiġi ddefinita fl-Artikolu 2(h) tar-Regolament bħala d-destinazzjoni fuq il-biljett użat għaċ-check-in jew, fil-każ ta’ titjiriet ta’ konnessjoni diretta, id-destinazzjoni tal-aħħar titjira. Skont l-Artikolu 7(4) tar-Regolament, id-distanza li tiddetermina l-kumpens li għandu jitħallas fil-każ ta’ dewmien twil fid-destinazzjoni finali għandha tkun ibbażata fuq id-distanza “great circle” bejn il-post tat-tluq u d-destinazzjoni finali, jiġifieri “il-vjaġġ”, u mhux billi jiġu miżjuda flimkien id-distanzi “great circle” bejn it-titjiriet ta’ konnessjoni differenti rilevanti li jiffurmaw “il-vjaġġ”.

D. Rimborż fil-każ ta’ tnaqqis fil-grad

4.4.11. Kalkolu tal-ammont

F’konformità mal-Artikolu 10 tar-Regolament, ir-rimborż huwa pagabbli biss għat-titjira li fuqha l-passiġġier ikun tnaqqaslu l-grad u mhux għall-vjaġġ kollu inkluż f’biljett uniku, li jista’ jinkludi żewġ titjiriet jew iktar ta’ konnessjoni. L-imsemmi rimborż għandu jitħallas fi żmien sebat ijiem.

5. ĊIRKUSTANZI STRAORDINARJI

5.1. Prinċipju

F’konformità mal-Artikolu 5(3) tar-Regolament, trasportatur tal-ajru huwa eżentat milli jħallas kumpens fil-każ ta’ kanċellazzjoni jew dewmien mal-wasla jekk jista’ juri li l-kanċellazzjoni jew id-dewmien huma kkawżati minn ċirkustanzi straordinarji li ma setgħux jiġu evitati anki kieku ttieħdu l-miżuri raġonevoli kollha.

Sabiex jiġi eżentat mill-ħlas ta’ kumpens, it-trasportatur tal-ajru għandu għalhekk simultanjament juri:

—	l-eżistenza u r-rabta bejn iċ-ċirkustanzi straordinarji u d-dewmien jew il-kanċellazzjoni, kif ukoll

—	il-fatt li dan id-dewmien jew din il-kanċellazzjoni ma setgħux jiġu evitati għalkemm ħa l-miżuri raġonevoli kollha.

Ċirkustanza straordinarja partikolari tista’ tipproduċi iktar minn kanċellazzjoni waħda jew dewmien wieħed fid-destinazzjoni finali, bħal fil-każ tad-deċiżjoni dwar il-Ġestjoni tat-Traffiku tal-Ajru kif imsemmi fil-Premessa 15 tar-Regolament.

Bħala deroga mir-regola normali, jiġifieri: il-ħlas ta’ kumpens, li jirrifletti l-għan tal-protezzjoni tal-konsumaturi, għandu jiġi interpretat b’mod strett (46). Għalhekk, iċ-ċirkustanzi straordinarji kollha involuti f’avveniment bħal dawk elenkati fil-Premessa 14 mhumiex neċessarjament raġuni għal eżenzjoni mill-obbligu li jitħallas kumpens, iżda jirrikjedu valutazzjoni każ b’każ (47). Fl-aħħarnett, fil-każ ta’ problemi tekniċi, iċ-ċirkustanzi straordinarji għandhom ikunu relatati ma’ avveniment li jissodisfa żewġ kundizzjonijiet kumulattivi: l-ewwel, mhux inerenti fl-eżerċitar normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat; it-tieni, huwa lil hinn mill-kontroll reali ta’ dak it-trasportatur tal-ajru minħabba n-natura jew l-oriġini tiegħu (48).

Bħala prova, it-trasportaturi jistgħu jipprovdu siltiet mil-log books jew mir-rapporti tal-inċidenti u/jew dokumenti u dikjarazzjonijiet esterni. F’każijiet fejn issir referenza għal tali evidenza fir-risposta lill-passiġġier u/jew lill-korp tal-infurzar nazzjonali, dawn għandhom jiġu trasmessi wkoll. Meta t-trasportatur tal-ajru jipprova jserraħ fuq id-difiża ta’ ċirkustanzi straordinarji, tali evidenza għandha tiġi pprovduta mingħajr ħlas mit-trasportatur tal-ajru lill-korp tal-infurzar nazzjonali u lill-passiġġieri f’konformità mad-dispożizzjonijiet nazzjonali rigward l-aċċess għad-dokumenti.

5.2. Difetti tekniċi

Il-Qorti (49) ċċarat ulterjorment li problema teknika li titfaċċa matul il-manutenzjoni ta’ inġenju tal-ajru jew li hija kkawżata min-nuqqas ta’ manutenzjoni tal-inġenju tal-ajru ma tistax tiġi meqjusa bħala “ċirkustanzi straordinarji”. Il-Qorti hija tal-fehma li anke meta problema teknika li seħħet mingħajr ma kienet mistennija mhix attribwibbli għal manutenzjoni ħażina u ma ġietx identifikata matul il-verifiki ta’ manutenzjoni ta’ rutina, tali problema teknika ma taqax taħt id-definizzjoni ta’ “ċirkustanzi straordinarji” meta hija inerenti fl-eżerċitar normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru. Pereżempju, ħsara, bħal dik inkwistjoni li kienet ikkawżata minn ħsara qabel il-waqt ta’ ċerti komponenti ta’ inġenju tal-ajru, tista’ tikkostitwixxi avveniment mhux mistenni. Madankollu, ħsara ta’ dan it-tip tibqa’ marbuta b’mod intrinsiku mas-sistema operattiva kumplessa ħafna tal-inġenju tal-ajru, li jitħaddem mit-trasportatur tal-ajru f’kundizzjonijiet, b’mod partikolari kundizzjonijiet meteoroloġiċi, li ħafna drabi huma diffiċli jew anke ta’ natura estrema, filwaqt li m’għandux jintesa li ebda komponent ta’ inġenju tal-ajru ma jdum iservi għal dejjem. Għalhekk, għandu jingħad li dak l-avveniment mhux mistenni huwa inerenti fl-eżerċitar normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru (50). Madankollu, difett tal-manifattura moħbi żvelat mill-manifattur tal-inġenju tal-ajru jew minn awtorità kompetenti jew dannu għall-inġenju tal-ajru kkawżat minn atti ta’ sabutaġġ jew terroriżmu jikkwalifikaw bħala ċirkustanzi straordinarji.

5.3. Ħbit tat-taraġ mobbli tal-imbarkazzjoni ma’ inġenju tal-ajru

Il-Qorti (51) ċċarat li l-ħbit tat-taraġ mobbli tal-imbarkazzjoni ma’ inġenju tal-ajru ma jistax jitqies bħala “ċirkustanzi straordinarji” li jeżentaw lit-trasportatur tal-ajru mill-ħlas ta’ kumpens skont l-Artikolu 5(3) tar-Regolament. It-taraġ mobbli jew il-passarelli jistgħu jitqiesu bħala indispensabbli għat-trasport bl-ajru tal-passiġġieri, u għaldaqstant it-trasportaturi tal-ajru jiffaċċjaw sitwazzjonijiet li jirriżultaw mill-użu ta’ tali tagħmir b’mod regolari. Ħabta bejn inġenju tal-ajru u sett ta’ taraġ mobbli tal-imbarkazzjoni għalhekk hija avveniment inerenti fl-eżerċitar normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru. Ċirkustanzi straordinarji jkunu japplikaw, pereżempju, meta d-dannu lill-inġenju tal-ajru huwa dovut għal att estern għas-servizzi normali tal-ajruport, bħal att ta’ terroriżmu jew sabutaġġ.

5.4. Konġestjoni fl-ajruport minħabba kundizzjonijiet ħżiena tat-temp

Skont il-Premessa 14 tar-Regolament, il-każ meta trasportatur tal-ajru li jkun qed jopera jiġi obbligat li jdewwem jew li jikkanċella titjira f’ajruport li għandu konġestjoni minħabba kundizzjonijiet ħżiena tat-temp, inkluż jekk dawn il-kundizzjonijiet jirriżultaw fi skarsezza ta’ kapaċità, jirriżulta minn ċirkustanzi straordinarji.

5.5. Miżuri raġonevoli li t-trasportatur tal-ajru jista’ jkun mistenni li jieħu f’ċirkustanzi straordinarji

Kull meta jitfaċċaw ċirkustanzi straordinarji, sabiex jiġi rilaxxat mill-obbligu li jħallas kumpens trasportatur tal-ajru għandu juri li ma setax jevitahom anki kieku ħa l-miżuri raġonevoli kollha f’dan ir-rigward.

Barra minn hekk, il-Qorti (52) sabet li skont l-Artikolu 5(3) tar-Regolament, trasportatur tal-ajru jista’ jintalab jorganizza r-riżorsi tiegħu fi żmien debitu sabiex ikun possibbli li jopera titjira pprogrammata ladarba ċ-ċirkustanzi straordinarji jkunu spiċċaw, jiġifieri, matul ċertu perjodu wara l-ħin ippjanat tat-tluq. B’mod partikolari, it-trasportatur tal-ajru għandu jipprovdi għal ċertu ħin ta’ riżerva li jippermettilu, jekk possibbli, li jopera t-titjira fl-intier tagħha ladarba ċ-ċirkustanzi straordinarji jkunu ntemmu. Tali ħin ta’ riżerva jiġi vvalutat fuq bażi ta’ każ b’każ. Madankollu, l-Artikolu 5(3) ma jistax jiġi interpretat bħala li jirrikjedi, bħala “miżura raġonevoli”, li ssir dispożizzjoni, ġenerali u mingħajr distinzjoni, għal ħin ta’ riżerva minimu applikabbli bl-istess mod għat-trasportaturi tal-ajru kollha fis-sitwazzjonijiet kollha meta jinqalgħu ċirkustanzi straordinarji. F’dan ir-rigward huwa mistenni li r-riżorsi disponibbli fil-bażi ċentrali jkunu ġeneralment ta’ livell ogħla milli fid-destinazzjonijiet ‘il barra u b’hekk jippermettu li jkun hemm aktar possibbiltajiet biex jiġi limitat l-impatt ta’ ċirkustanzi straordinarji. Il-valutazzjoni tal-kapaċità tat-trasportatur tal-ajru li jopera t-titjira pprogrammata fl-intier tagħha bil-kundizzjonijiet il-ġodda li jirriżultaw mill-okkorrenza ta’ dawk iċ-ċirkustanzi għandha ssir b’tali mod li jiġi żgurat li t-tul tal-ħin ta’ riżerva meħtieġ ma jirriżultax f’li t-trasportatur tal-ajru jkollu jagħmel sagrifiċċji intollerabbli fid-dawl tal-kapaċitajiet tal-impriża tiegħu fiż-żmien rilevanti.

Rigward id-difetti tekniċi, il-fatt li trasportatur tal-ajru jkun ikkonforma mar-regoli minimi dwar il-manutenzjoni tal-inġenju tal-ajru ma jistax fih innifsu jkun biżżejjed biex jiġi stabbilit li t-trasportatur tal-ajru jkun ħa l-miżuri raġonevoli kollha sabiex jeżenta lit-trasportatur tal-ajru mill-obbligu tiegħu li jħallas kumpens (53).

6. KUMPENS, RIMBORŻ, ROTTA DIFFERENTI U ASSISTENZA FIL-KAŻ TA’ VJAĠĠI MULTIMODALI

Vjaġġi multimodali li jinvolvu iktar minn mod ta’ trasport wieħed f’kuntratt ta’ trasport uniku (eż. vjaġġ bil-ferrovija u bl-ajru mibjugħ bħala vjaġġ wieħed) mhumiex koperti bħala tali mir-Regolament, u lanqas ma huma koperti minn ebda leġiżlazzjoni tal-Unjoni dwar id-drittijiet tal-passiġġieri f’modi oħrajn ta’ trasport. Jekk passiġġier jitlef titjira minħabba dewmien ta’ ferrovija, huwa jew hija jibbenefika biss mid-drittijiet għal kumpens u assistenza mogħtija mir-Regolament (KE) Nru 1371/2007 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill (54) fir-rigward tal-vjaġġ bil-ferrovija, u dan biss jekk il-passiġġier kellu dewmien ta’ iktar minn 60 minuta fid-destinazzjoni (55). Bl-istess mod, dispożizzjonijiet oħrajn ikunu japplikaw fil-każ li passiġġier jitlef titjira minħabba dewmien fi vjaġġ b’vapur jew b’kowċ fil-kuntest ta’ kuntratt ta’ trasport uniku (56). Madankollu, l-organizzaturi tal-pakketti jistgħu jkunu responsabbli skont id-Direttiva 90/314/KEE jew id-Direttiva (UE) 2015/2302 anke għat-titjiriet li jkunu ntilfu u l-impatt fuq il-pakkett kollu jekk il-vjaġġ multimodali jifforma parti minn taħlita ma’ servizzi tal-ivvjaġġar oħrajn, eż. l-akkomodazzjoni.

7. ILMENTI LILL-KORPI TAL-INFURZAR NAZZJONALI, ENTITAJIET ADR (57) U L-PROTEZZJONI TAL-KONSUMATUR SKONT IR-REGOLAMENT CPC (58)

7.1. Ilmenti lill-Korpi tal-Infurzar Nazzjonali

Sabiex jiġi żgurat li l-proċeduri tal-ilmenti jiġu ttrattati b’mod effiċjenti u biex ikun ipprovdut ambjent legali sigur għat-trasportaturi tal-ajru u negozji oħrajn potenzjalment involuti, il-Kummissjoni tirrakkomanda li l-passiġġieri jingħataw il-parir li jilmentaw mal-korp tal-infurzar nazzjonali tal-pajjiż fejn seħħ l-inċident, f’perjodu ta’ żmien raġonevoli, meta jqisu li trasportatur tal-ajru kiser id-drittijiet tagħhom. L-ilmenti tal-passiġġieri lill-korp tal-infurzar nazzjonali għandu jsir biss meta l-ewwel ikunu lmentaw mat-trasportatur tal-ajru u ma jaqblux dwar ir-risposta tat-trasportatur tal-ajru jew fin-nuqqas ta’ kwalunkwe risposta sodisfaċenti mingħand it-trasportatur tal-ajru. Il-Kummissjoni tirrakkomanda li t-trasportatur tal-ajru jwieġeb fi żmien xahrejn u li ma jiġu imposti ebda restrizzjonijiet fir-rigward tal-użu ta’ waħda mil-lingwi uffiċjali tal-UE. Madankollu, il-Qorti (59) kkunsidrat li skont ir-Regolament, il-korpi tal-infurzar nazzjonali mhumiex meħtieġa jaġixxu fuq tali lmenti sabiex jiggarantixxu f’kull każ, id-drittijiet tal-passiġġieri individwali. Għaldaqstant, korp tal-infurzar nazzjonali mhux meħtieġ jieħu azzjoni ta’ infurzar kontra trasportaturi tal-ajru bl-għan li jġagħlhom iħallsu l-kumpens stipulat fir-Regolament f’każijiet individwali, peress li r-rwol ta’ sanzjonar tiegħu kif imsemmi fl-Artikolu 16(3) tar-Regolament jikkonsisti f’miżuri li għandhom jiġu adottati b’reazzjoni għall-ksur li l-korp jidentifika matul l-attivitajiet ta’ monitoraġġ ġenerali tiegħu stipulati fl-Artikolu 16(1). Madankollu, skont il-Qorti, ir-Regolament ma jipprevjenix lill-Istati Membri milli jadottaw leġiżlazzjoni li tobbliga lill-korp tal-infurzar nazzjonali biex jadotta miżuri b’reazzjoni għal ilmenti individwali fin-nuqqas ta’ entitajiet ta’ riżoluzzjoni ta’ tilwim alternattivi jew iwieġeb minn tali entità ADR fejn din tkun teżisti. Fl-aħħar nett, din is-sentenza hija mingħajr ħsara għall-obbligu tal-korpi tal-infurzar nazzjonali li jipprovdu lill-ilmentaturi, f’konformità mal-prinċipji ta’ amministrazzjoni tajba u fejn ma jeżistux tali entitajiet, b’risposta infurmata wara li jkunu għamlu l-ilmenti tagħhom. Il-Kummissjoni tikkunsidra li prattika tajba tkun tirrikjedi wkoll li l-passiġġieri jiġu infurmati dwar possibbiltajiet ta’ appell jew azzjoni oħra li jistgħu jieħdu jekk ma jaqblux mal-valutazzjoni tal-każ tagħhom. Passiġġier għandu d-dritt jiddeċiedi jiġix rappreżentat minn persuna jew entità oħra.

7.2. Entitajiet ADR

Minbarra l-ilmenti skont ir-Regolament, sakemm it-trasportatur tal-ajru huwa stabbilit fl-UE u jipparteċipa fl-iskema ADR, il-passiġġieri residenti fl-UE jistgħu jissottomettu wkoll it-tilwimiet kuntrattwali tagħhom mat-trasportaturi tal-ajru stabbiliti fl-UE lill-entitajiet ta’ riżoluzzjoni ta’ tilwim alternattivi (ADR) stabbiliti skont id-Direttiva ADR. Jekk ikunu xtraw il-biljett tagħhom onlajn, huma jistgħu jissottomettu tali tilwimiet lill-pjattaforma Soluzzjoni Online għat-Tilwim (ODR) stabbilita skont ir-Regolament ODR li jista’ jsir aċċess għaliha permezz tal-link li ġejja: http://ec.europa.eu/odr.

Meta t-trasportaturi tal-ajru mhumiex obbligati bil-liġi nazzjonali biex jipparteċipaw fi proċeduri quddiem entitajiet ADR, idealment jintrabtu volontarjament li jipparteċipaw fi proċeduri rilevanti u li jinfurmaw lill-klijenti taghom dwar dan.

7.3. Mezzi ulterjuri li jassistu lill-partijiet ikkonċernati biex japplikaw ir-Regolament

Hemm għadd ta’ modi kif il-partijiet ikkonċernati jistgħu jiġu megħjuna japplikaw ir-Regolament. L-ewwel mezz jikkonċerna r-Regolament (KE) Nru 2006/2004 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill (60) dwar il-kooperazzjoni bejn l-awtoritajiet nazzjonali responsabbli għall-infurzar tal-liġijiet tal-protezzjoni tal-konsumaturi (“ir-Regolament dwar kooperazzjoni fil-protezzjoni tal-konsumaturi”) li jistabbilixxi l-kundizzjonijiet ġenerali u qafas għall-kooperazzjoni bejn l-awtoritajiet tal-infurzar nazzjonali. Kooperazzjoni bejn dawn l-awtoritajiet hija essenzjali sabiex jiġi żgurat li leġiżlazzjoni dwar id-drittijiet tal-konsumatur hija applikata b’mod ugwali fis-suq intern kollu u sabiex jinħolqu kundizzjonijiet ekwi għan-negozji. Huwa jkopri sitwazzjonijiet fejn ikunu kkonċernati l-interessi kollettivi tal-konsumaturi u jagħti setgħat ta’ investigazzjoni u ta’ infurzar addizzjonali lill-awtoritajiet nazzjonali sabiex jitwaqqaf il-ksur tar-regoli tal-konsumatur meta n-negozjant u l-konsumatur jkunu stabbiliti f’pajjiżi differenti. Ir-Regolament (KE) Nru 261/2004 dwar id-drittijiet tal-passiġġieri tal-ajru huwa parti mill-Anness tar-Regolament dwar kooperazzjoni fil-protezzjoni tal-konsumaturi. Għalhekk, l-awtoritajiet nazzjonali responsabbli għall-infurzar tar-Regolament (KE) Nru 261/2004 għandhom jissodisfaw l-obbligi tagħhom skont ir-Regolament dwar kooperazzjoni fil-protezzjoni tal-konsumaturi fejn l-interessi kollettivi tal-konsumaturi jkunu kkonċernati f’kuntest transfruntiera.

Barra minn hekk, passiġġieri li jkunu ltaqgħu ma’ problemi f’sitwazzjonijiet transfruntiera jistgħu jirreferu għan-netwerk taċ-Ċentri Ewropej tal-Konsumaturi (61). L-ECC-Net jinforma lill-konsumaturi dwar id-drittijiet tagħhom skont il-leġiżlazzjoni Ewropea u nazzjonali dwar il-konsumatur, jagħti pariri dwar modi possibbli kif jiġu trattati l-ilmenti tal-konsumaturi, jipprovdi assistenza diretta sabiex jiġu riżolti l-ilmenti b’mod amikevoli ma’ negozjanti u jidderieġi mill-ġdid lill-konsumaturi lejn korp adatt jekk l-ECC-Net ma jkunx jista’ jgħin. Il-passiġġieri jistgħu jirreferu wkoll għall-organizzazzjonijiet nazzjonali tal-konsumaturi għal informazzjoni u assistenza diretta skont ir-Regolament

8. TEĦID TA’ AZZJONI SKONT IR-REGOLAMENT

8.1. Il-ġurisdizzjoni skont liema tista’ titressaq azzjoni b’konformità mar-Regolament

Għal titjiriet minn Stat Membru wieħed għal Stat Membru ieħor, li jsiru abbażi ta’ kuntratt ma’ trasportatur tal-ajru uniku li huma t-trasportatur li jkun qed jopera, talba għal kumpens skont ir-Regolament tista’ titressaq, fuq l-għażla tal-applikant, lill-qorti nazzjonali li għandha ġurisdizzjoni jew fuq il-post tat-tluq jew fuq il-post tal-wasla, kif iddikjarat fil-kuntratt tat-trasport (62), b’applikazzjoni tar-Regolament (KE) Nru 1215/2012 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill (“Brussell I”) (63). Skont l-Artikolu 4(1) ta’ Brussell I, il-passiġġieri jirriżervaw ukoll il-possibbiltà li jippreżentaw il-kwistjoni quddiem il-qrati tad-domiċilju tal-konvenut (tat-trasportatur tal-ajru).

8.2. Limitu ta’ żmien sabiex tittieħed azzjoni skont ir-Regolament

Ir-Regolament ma jistabbilixxix limitu ta’ żmien sabiex jitressqu azzjonijiet fil-qrati nazzjonali. Din il-kwistjoni hija suġġetta għal-leġiżlazzjoni nazzjonali ta’ kull Stat Membru dwar il-limitazzjoni tal-azzjonijiet. Il-limitazzjoni ta’ sentejn sabiex tittieħed azzjoni skont il-Konvenzjoni ta’ Montreal mhix rilevanti għal pretensjonijiet imressqa skont ir-Regolament u ma taffettwax il-leġiżlazzjonijiet nazzjonali tal-Istati Membri, minħabba li l-miżuri ta’ kumpens stipulati mir-Regolament ma jaqgħux taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tal-Konvenzjoni minħabba li huma mmirati li jindirizzaw inkonvenjent imġarrab mill-passiġġieri, filwaqt li jibqgħu addizzjonali għas-sistema għal danni stipulati mill-Konvenzjoni. Għaldaqstant, l-iskadenzi jistgħu jvarjaw bejn l-Istati Membri (64).

9. IR-RESPONSABBILTÀ TAT-TRASPORTATUR TAL-AJRU SKONT IL-KONVENZJONI TA’ MONTREAL

Il-Konvenzjoni għall-Unifikazzjoni ta’ Ċerti Regoli għat-Trasport Internazzjonali bl-Ajru, magħrufa bħala l-“Konvenzjoni ta’ Montreal”, ġiet miftiehma f’Montreal fit-28 ta’ Mejju 1999. L-Unjoni Ewropea hija Parti Kontraenti għal din il-Konvenzjoni (65) u xi wħud mid-dispożizzjonijiet tagħha ġew implimentati fil-liġijiet tal-Unjoni permezz tar-Regolament (KE) Nru 2027/97, kif emendat bir-Regolament (KE) Nru 889/2002. Dawn ir-regoli huma parti minn sett ta’ miżuri li, flimkien mar-Regolament (KE) Nru 261/2004, għandhom l-għan òjipproteġu d-drittijiet tal-passiġġieri tal-ajru fl-Unjoni Ewropea.

—

Kompatibbiltà tar-Regolament mal-Konvenzjoni ta’ Montreal:

—

Il-Qorti (66) kkonfermat li r-rekwiżiti li jiġi pprovdut kumpens għal dewmien mal-wasla u assistenza fil-każ ta’ dewmien fit-tluq huma kompatibbli mal-Konvenzjoni ta’ Montreal. F’dak ir-rigward, il-Qorti tqis li t-telf ta’ żmien inerenti f’dewmien fit-titjira jikkostitwixxi “inkonvenjenza” iktar milli “dannu” li l-Konvenzjoni ta’ Montreal għandha l-għan li tindirizza. Tali raġunament kien ibbażat fuq is-sejba li dewmien eċċessiv l-ewwel nett se jikkawża inkonvenjent li huwa kważi identiku għal kull passiġġier u r-Regolament jipprevedi kumpens standardizzat u immedjat, filwaqt li l-Konvenzjoni ta’ Montreal tipprevedi rimedju li jirrikjedi valutazzjoni każ b’każ, tal-limitu tad-dannu kkawżat u jista’ konsegwentement ikun biss is-suġġett ta’ kumpens mogħti sussegwentement fuq bażi individwali. Għaldaqstant, ir-Regolament jopera fi stadju iktar bikri mill-Konvenzjoni ta’ Montreal. L-obbligu li l-passiġġieri li t-titjira tagħhom ġiet imdewma jiġu kkumpensati skont ir-Regolament għalhekk ma jaqax taħt il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dik il-Konvenzjoni, iżda jibqa’ addizzjonali għas-sistema għad-danni stabbiliti minnha.

—	Ir-Regolament (KE) Nru 2027/97 huwa applikabbli biss għal passiġġieri li jtiru ma’ “trasportatur tal-ajru”, jiġifieri trasportatur tal-ajru li għandu liċenzji validi biex jopera (67) skont it-tifsira tal-Artikolu 2(1)(b) ta’ dan ir-Regolament.

—	Skont l-Artikolu 17 tal-Konvenzjoni ta’ Montreal, passiġġier huwa persuna li ġiet trasportata fuq il-bażi ta’ “kuntratt ta’ trasport” skont it-tifsira tal-Artikolu 3 ta’ dik il-Konvenzjoni anke jekk ma jkunx inħareġ dokument individwali jew kollettiv ta’ trasport (68).

—

L-Artikolu 22(2) tal-Konvenzjoni ta’ Montreal għandu jinqara flimkien mal-Artikolu 3(3) ta’ dik il-Konvenzjoni u jiġi interpretat bħala li jfisser li d-dritt għal kumpens u l-limiti tar-responsabbiltà tat-trasportatur ta’ 1 131 Special Drawing Rights (SDR) fil-każ ta’ qerda, telf, ħsara jew dewmien ta’ bagalji, japplika wkoll għall-passiġġier li jitolbu dak il-kumpens minħabba telf, qerda, ħsara jew dewmien ta’ bagalja checked in f’isem passiġġier ieħor, diment li l-bagalja filfatt kienet tinkludi l-affarijiet personali tal-ewwel passiġġier. Għalhekk, kull passiġġier affettwat minn qerda, telf, ħsara jew dewmien ta’ bagalja rreġistrata taħt isem ħaddieħor għandu jkun intitolat għall-kumpens skont il-limiti ta’ 1 131 SDR jekk hu/hi j/tista’ j/turi li l-affarijiet personali tiegħu/tagħha kienu filfatt fil-bagalja rreġistrata. Huwa kompitu ta’ kull passiġġier ikkonċernat sabiex juri dan b’mod sodisfaċenti, li jista’ jikkunsidra l-fatt li l-passiġġieri huma membri tal-istess familja, xtraw il-biljett flimkien u vjaġġaw flimkien (69).

—

L-Artikolu 22(2) tal-Konvenzjoni ta’ Montreal, li tistabbilixxi l-limitu tar-responsabbiltà tat-trasportatur tal-ajru għal dannu li jirriżulta, inter alia, mit-telf ta’ bagalji, jinkludi dannu kemm materjali kif ukoll mhux materjali (70). Dan l-Artikolu japplika wkoll fil-każ ta’ qerda, telf, ħsara u dewmien fit-trasport ta’ siġġijiet tar-roti jew tagħmir ieħor ta’ mobbiltà jew tagħmir ta’ assistenza checked in kif definit fl-Artikolu 2(a) tar-Regolament (KE) Nru 1107/2006. Ir-responsabbiltà tat-trasportatur f’dan il-każ hija limitata għall-ammont imsemmi fil-paragrafu preċedenti, sakemm il-passiġġier ikun għamel, fil-ħin meta l-bagalja checked in tkun għaddiet f’idejn it-trasportatur, dikjarazzjoni speċjali ta’ interess fil-kunsinna fid-destinazzjoni u ħallas somma supplimentari jekk il-każ ikun jirrikjedi dan.

—

Dwar l-interpretazzjoni tal-Artikoli 19, 22 u 29 tal-Konvenzjoni ta’ Montreal, il-Qorti (71) kkunsidrat li trasportatur tal-ajru jista’ jkun responsabbli skont il-Konvenzjoni għal min iħaddem, fil-każ ta’ dannu kkawżat minn dewmien fit-titjiriet li fuqhom kienu passiġġiera l-impjegati tiegħu. Għalhekk, il-Konvenzjoni għandha tiġi interpretata bħala li tapplika mhux biss għad-dannu kkawżat għall-passiġġieri nfushom, iżda wkoll għad-dannu mġarrab minn min iħaddem li miegħu saret tranżazzjoni għat-trasport internazzjonali ta’ passiġġier. Fis-sentenza tagħha, il-Qorti żiedet li t-trasportaturi tal-ajru huma madankollu garantiti li l-responsabbiltà tagħhom ma tistax tkun impenjata għal iktar mil-limitu applikabbli għal kull passiġġier kif stabbilit mill-Konvenzjoni, immultiplikat bin-numru tal-impjegati/passiġġieri kkonċernati.

—

F’każ ta’ talba għal kumpens għal danni li jaqgħu taħt l-Artikolu 19 tal-Konvenzjoni ta’ Montreal, il-passiġġier għandu l-għażla bejn diversi qrati stabbiliti fl-Artikolu 33 tal-Konvenzjoni stess: il-qorti tad-domiċilju tat-trasportatur jew tal-post prinċipali ta’ negozju tiegħu, jew il-post fejn għandu domiċilju professjonali li permezz tiegħu sar il-kuntratt jew quddiem il-qorti fil-post tad-destinazzjoni. F’dan il-każ huwa irrilevanti jekk dan il-post ikunx jinsab fl-UE, peress li l-ġuriżdizzjoni hija ibbażata fuq il-Konvenzjoni li għaliha hija parti l-UE.

(1) ĠU L 46, 17.2.2004, p. 1.

(2) Pjan direzzjonali għal Żona Unika Ewropea tat-Trasport — Lejn sistema tat-trasport kompetittiva u li tuża r-riżorsi b’mod effiċjenti COM(2011) 144 final, ara paġna 23: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0144:FIN:MT:PDF

(3) ĠU C 220, 4.7.2015, p. 1.

(4) Komunikazzjoni mill-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill dwar l-applikazzjoni tar-Regolament 261/2004 li jistabbilixxi regoli komuni dwar il-kumpens u l-assistenza għal passiġġieri fil-każ li ma jitħallewx jitilgħu u ta’ kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjiriet (http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0174:FIN:MT:PDF). COM(2011) 174 final.

(5) Ir-riżoluzzjoni tal-Parlament Ewropew dwar il-funzjonament u l-applikazzjoni tad-drittijiet stabbiliti għall-persuni li jivvjaġġaw bl-ajru, 2011/2150(INI), http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&language=MT&reference=P7-TA-2012-99

(6) Proposta għal Regolament tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill li jemenda r-Regolament (KE) Nru 261/2004 li jistabbilixxi regoli komuni dwar il-kumpens u l-assistenza għal passiġġieri fil-każ li ma jitħallewx jitilgħu u ta’ kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjiriet u r-Regolament (KE) Nru 2027/97 dwar ir-responsabbilità ta’ trasportaturi bl-ajru fir-rigward tat-trasport bl-ajru tal-passiġġieri u l-bagalji tagħhom (COM(2013) 130 final tat-13.3.2013).

(7) KUNSILL TTE (TRASPORT), il-11 ta’ Ġunju 2015, il-Lussemburgu.

(8) COM(2015) 598 final tas-7.12.2015“Komunikazzjoni mill-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew, lill-Kunsill, lill-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew u lill-Kumitat tar-Reġjuni — strateġija tal-avjazzjoni għall-Ewropa”.

(9) Evalwazzjoni tar-Regolament 261/2004 Rapport finali Rapport ewlieni, minn Steer Davies Gleave (Frar 2010).

(10) Dokument ta’ Ħidma tal-Persunal tal-Kummissjoni ta’ Valutazzjoni tal-Impatt li jakkumpanja l-Proposta għal Regolament tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill li jemenda r-Regolament (KE) Nru 261/2004 li jistabbilixxi regoli komuni dwar il-kumpens u l-assistenza għal passiġġieri fil-każ li ma jitħallewx jitilgħu u ta’ kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjiriet u r-Regolament (KE) Nru 2027/97 dwar ir-responsabbilità tat-trasportaturi bl-ajru fir-rigward tat-trasport ta’ passiġġieri u l-bagalji tagħhom bl-ajru, Brussell, SWD(2013) 62 final tat-13.3.2013 u l-Proposta għal Regolament li jemenda r-Regolament (KE) Nru 261/2004 (COM(2013) 130 Final).

(11) Referenzi ċari għall-każijiet rilevanti tal-Qorti huma sistematikament imsemmijin fit-test; meta ma jkun hemm ebda tali referenza, it-test jikkorrispondi għall-interpretazzjoni tar-Regolament mill-Kummissjoni.

(12) Ara l-Artikolu 19(1) tat-Trattat dwar l-Unjoni Ewropea.

(13) ĠU L 285, 17.10.1997, p. 1.

(14) ĠU L 140, 30.5.2002, p. 2.

(15) ĠU L 194, 18.7.2001, p. 39.

(16) Ara l-Anness II tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-Unjoni Ewropea (TFUE) (http://ec.europa.eu/archives/lisbon_treaty/index_mt.htm)

(17) Dan ir-Regolament huwa applikabbli għall-Iżlanda u n-Norveġja f’konformità mal-Ftehim ŻEE u għall-Iżvizzera f’konformità mal-Ftehim bejn il-Komunità Ewropea u l-Konfederazzjoni Żvizzera dwar it-Trasport bl-Ajru (1999).

(18) Kawża C-173/07, Emirates Airlines, ECLI:EU:C:2008:400, paragrafu 40.

(19) Kawża C-173/07, Emirates Airlines, ECLI:EU:C:2008:400, paragrafu 53.

(20) Kawża C-257/14, van der Lans, ECLI:EU:C:2015:618, paragrafu 28.

(21) Id-Direttiva tal-Kunsill 90/314/KEE tat-13 ta’ Ġunju 1990 dwar il-vjaġġi kollox kompriż (package travel), il-vaganzi kollox kompriż u t-tours kollox kompriż (ĠU L 158, 23.6.1990, p. 59). Dik id-Direttiva hija revokata b’effett mill-1 ta’ Lulju 2018, meta l-Istati Membri għandhom japplikaw il-miżuri nazzjonali li jittrasponu d-Direttiva (UE) 2015/2302 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-25 ta’ Novembru 2015 dwar pakketti tal-ivvjaġġar u arranġamenti tal-ivvjaġġar marbuta, li temenda r-Regolament (KE) Nru 2006/2004 u d-Direttiva 2011/83/UE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill u li tħassar id-Direttiva tal-Kunsill 90/314/KEE (ĠU L 326, 11.12.2015, p. 1). Ir-referenza għad-Direttiva 90/314/KEE fl-Artikolu 3(6) tar-Regolament għandha tinqara bħala referenza wkoll għad-Direttiva (UE) 2015/2302 skont l-Artikolu 29 ta’ din l-aħħar Direttiva.

(22) Madankollu, rigward id-“dritt għal rimedju”, ara l-Artikolu 13 tar-Regolament u l-Artikolu 22 tad-Direttiva (UE) 2015/2302.

(23) Kawża C-22/11, Finnair, ECLI:EU:C:2012:604, paragrafu 26.

(24) Ir-Regolament (KE) Nru 1107/2006 tal-5 ta’ Lulju 2006 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill dwar id-drittijiet ta’ persuni b’diżabbiltà u ta’ persuni b’mobbiltà mnaqqsa meta jivvjaġġaw bl-ajru (ĠU L 204, 26.7.2006, p. 1).

(25) Id-Dokument ta’ Ħidma tal-Persunal tal-Kummissjoni, Linji Gwida Interpretattivi dwar l-applikazzjoni tar-Regolament (KE) Nru 1107/2006 tal-5 ta’ Lulju 2006 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill dwar id-drittijiet ta’ persuni b’diżabbiltà u ta’ persuni b’mobbiltà mnaqqsa meta jivvjaġġaw bl-ajru, Brussell 11.6.2012, SWD(2012) 171 final.

(26) Kawża C-83/10, Sousa Rodríguez e.a., ECLI:EU:C:2011:652 paragrafu 29.

(27) Kawżi magħquda C-402/07 u C-432/07, Sturgeon et., ECLI:EU:C:2009:716, paragrafi 37 u 38.

(28) Kawża C-83/10, Sousa Rodríguez et. ECLI:EU:C:2011:652, paragrafu 28.

(29) Rigward iċ-ċirkostanzi straordinarji, ara t-Taqsima 5.

(30) Kawżi magħquda C-402/07 u C-432/07, Sturgeon et. ECLI:EU:C:2009:716, paragrafu 69. Ara wkoll il-Kawżi magħquda C-581/10 u C-629/10, Nelson et. ECLI:EU:C:2012:657, paragrafu 40, u Kawża C-413/11, Germanwings, ECLI:EU:C:2013:246, paragrafu 19.

(31) Kawża C-452/13, Germanwings, ECLI:EU:C:2014:2141, paragrafu 27.

(32) Id-Direttiva 2005/29/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-11 ta’ Mejju 2005 dwar prattiċi kummerċjali żleali fin-negozju mal-konsumatur fis-suq intern li temenda d-Direttiva tal-Kunsill 84/450/KEE, id-Direttivi 97/7/KE, 98/27/KE u 2002/65/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill u r-Regolament (KE) Nru 2006/2004 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill (“id-Direttiva dwar Prattiċi Kummerċjali Żleali”); ĠU L 149, 11.6.2005, p. 22.

(33) Informazzjoni pprovduta lill-passiġġieri fir-rigward tal-lista ta’ korpi ta’ infurżar nazzjonali fl-UE tista’ tirreferi għall-websajt tal-Kummissjoni, li tinkludi d-dettalji kollha tal-Korpi tal-Infurzar Nazzjonali.

(34) Kawżi magħquda C-402/07 u C-432/07, Sturgeon et. ECLI:EU:C:2009:716, paragrafu 69.

(35) Id-Direttiva 2011/83/UE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-25 ta’ Ottubru 2011 dwar drittijiet tal-konsumatur, li temenda d-Direttiva tal-Kunsill 93/13/KEE u d-Direttiva 1999/44/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill u li tħassar id-Direttiva tal-Kunsill 85/577/KEE u d-Direttiva 97/7/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill (ĠU L 304, 22.11.2011, p. 64).

(36) Il-prezz tal-biljett jiġi rimburżat għall-parti jew il-partijiet tal-vjaġġ li ma jkunx/jkunux sar(u), u għall-parti jew il-partijiet li tkun/jkunu diġà saru jekk it-titjira ma għad għandha l-ebda skop fir-rigward tal-pjan tal-ivvjaġġar oriġinali tal-passiġġier. Fil-prinċipju, jekk il-passiġġier jagħżel li jirritorna għall-ajruport tat-tluq tiegħu/tagħha, il-parti jew il-partijiet tal-vjaġġ li tkun/jkunu diġà saret/saru ma jkun baqala/baqalhom l-ebda skop fir-rigward tal-pjan tal-vjaġġ oriġinali.

(37) Kawża C-12/11, McDonagh, ECLI:EU:C:2013:43, paragrafu 66.

(38) Kawża C-12/11, McDonagh, ECLI:EU:C:2013:43, paragrafu 30.

(39) Kawża C-22/11, Finnair, ECLI:EU:C:2012:604, paragrafu 40.

(40) Kawża C-321/11, Rodríguez Cachafeiro u Martínez-Reboredo Varela Villamor, ECLI:EU:C:2012:609, paragrafu 36.

(41) Kawżi magħquda C-402/07 u C-432/07, Sturgeon et., ECLI:EU:C:2009:716, paragrafu 54.

(42) Kawżi magħquda C-402/07 u C-432/07, Sturgeon et., ECLI:EU:C:2009:716, paragrafu 69.

(43) Kawża C-11/11, Folkerts, ECLI:EU:C:2013:106, paragrafu 47.

(44) Kawżi magħquda C-402/07 and C-437/07, Sturgeon et., ECLI:EU:C:2009:716, paragrafu 63.

(45) Kawża C-11/11, Folkerts, ECLI:EU:C:2013:106, paragrafu 18.

(46) Kawża C-549/07, Wallentin-Hermann, ECLI:EU:C:2008:771, paragrafu 17 u l-ġurisprudenza ċitata.

(47) Kawża C-549/07, Wallentin-Hermann, ECLI:EU:C:2008:771, paragrafu 22.

(48) Kawża C-549/07, Wallentin-Hermann, ECLI:EU:C:2008:771, paragrafu 23.

(49) Kawża C-549/07, Wallentin-Hermann, ECLI:EU:C:2008:771, paragrafu 25.

(50) Kawża C-257/14, van der Lans, ECLI:EU:C:2015:618, paragrafi 40-42.

(51) Kawża C-394/14, Siewert, ECLI:EU:C:2014:2377, paragrafi 19-20.

(52) Kawża C-294/10, Eglītis et Ratnieks, ECLI:EU:C:2011:303, paragrafu 37.

(53) Kawża C-549/07, Wallentin-Hermann, ECLI:EU:C:2008:771, paragrafu 43.

(54) Ir-Regolament (KE) Nru 1371/2007 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-23 ta’ Ottubru 2007 dwar id-Drittijiet u l-Obbligi tal-passiġġieri tal-ferroviji (ĠU L 315, 3.12.2007, p. 14).

(55) L-Artikoli 17 u 18 tar-Regolament (KE) Nru 1371/2007.

(56) Ara f’dan ir-rigward ir-Regolament (UE) Nru 1177/2010 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-24 ta’ Novembru 2010 dwar id-drittijiet tal-passiġġieri meta jivvjaġġaw bil-baħar jew minn passaġġi fuq l-ilma interni u li jemenda r-Regolament (KE) Nru 2006/2004 (ĠU L 334, 17.12.2010, p. 1); Ir-Regolament (UE) Nru 181/2011 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tas-16 ta’ Frar 2011 dwar id-drittijiet tal-passiġġieri fit-trasport bix-xarabank u bil-kowċ u li jemenda r-Regolament (KE) Nru 2006/2004 (ĠU L 55, 28.2.2011, p. 1).

(57) Id-Direttiva 2013/11/UE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-21 ta’ Mejju 2013 dwar is-soluzzjoni alternattiva għat-tilwim, għat-tilwim tal-konsumaturi u li temenda r-Regolament (KE) Nru 2006/2004 u d-Direttiva 2009/22/KE (id-Direttiva dwar l-ADR tal-konsumaturi) (ĠU L 165, 18.6.2013, p. 63).

(58) Ir-Regolament (KE) Nru 2006/2004 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tas-27 ta’ Ottubru 2004 dwar il-kooperazzjoni bejn l-awtoritajiet nazzjonali responsabbli għall-infurzar tal-liġijiet tal-protezzjoni tal-konsumaturi (“ir-Regolament dwar kooperazzjoni fil-protezzjoni tal-konsumaturi”) (ĠU L 364, 9.12.2004, p. 1).

(59) Kawżi magħquda C-145/15 u C-146/15, Ruijssenaarset., ECLI:EU:C:2016:187, paragrafi 32, 36 u 38.

(60) Ara n-nota ta’ qiegħ il-paġna 58.

(61) http://ec.europa.eu/consumers/solving_consumer_disputes/non-judicial_redress/ecc-net/index_en.htm.

(62) Kawża C-204/08, Rehder, ECLI:EU:C:2009:439, paragrafu 47.

(63) Ir-Regolament (UE) Nru 1215/2012 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-12 ta’ Diċembru 2012 dwar il-ġurisdizzjoni u r-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni ta’ sentenzi fi kwistjonijiet ċivili u kummerċjali (ĠU L 351, 20.12.2012, p. 1).

(64) Kawża C-139/11, Cuadrench Moré, ECLI:EU:C:2012:741, paragrafu 33.

(65) Id-Deċiżjoni tal-Kunsill 2001/539/KE tal-5 ta’ April 2001 dwar il-konklużjoni tal-Komunità Ewropea tal-Konvenzjoni għall-Unifikazzjoni ta’ Ċerti Regoli għat-Trasport Internazzjonali bl-Ajru (il-Konvenzjoni ta’ Montreal) (ĠU L 194, 18.7.2001, p. 39).

(66) Kawża C-344/04, IATA u ELFAA, ECLI:EU:C:2006:10, paragrafi 43, 45, 46 u 47 u kawżi magħquda C-402/07 u C-432/07, Sturgeon et., ECLI:EU:C:2009:716, paragrafu 51.

(67) Kawża C-240/14 - Prüller-Frey, ECLI:EU:C:2015:567, paragrafu 29.

(68) Kawża C-6/14, Wucher Helicopter, ECLI:EU:C:2015:122, paragrafi 36 sa 38.

(69) Kawża C-410/11, Espada Sanchez, ECLI:EU:C:2012:747, paragrafu 35.

(70) Kawża C-63/09, Axel Walz, ECLI:EU:C:2010:251, paragrafu 39.

(71) Kawża C-429/14, Air Baltic Corporation AS, ECLI:EU:C:2016:88, paragrafi 29 u 49.

ANNESS

Il-kompetenza tal-NEBs tal-UE fil-kuntest ta’ dewmien twil mal-wasla fid-destinazzjoni finali ta’ titjiriet ta’ konnessjoni diretti.

Kuntest ġuridiku:

1. C-11/11, ECLI:EU:C:2013:106, “Folkerts” (1)

“33.

Minħabba li l-inkonvenjent jimmaterjalizza fir-rigward ta’ titjiriet li jkunu damu biex jaslu fid-destinazzjoni finali, il-Qorti ddeċidiet li dewmien għandu jiġi vvalutat għall-finijiet tal-kumpens previst fl-Artikolu 7 tar-Regoalment (KE) Nru 261/2004, fir-rigward tal-ħin tal-wasla ppjanat f’dik id-destinazzjoni (ara Sturgeon u Oħrajn, paragrafu 61, kif ukoll Nelson u Oħrajn, paragrafu 40).

34.	Il-kunċett ta’ ‘destinazzjoni finali’ huwa definit fl-Artikolu 2(h) tar-Regolament (KE) Nru 261/2004 bħala id-destinazzjoni tal-biljett ippreżentat fiċ-check in jew, fil-każ ta’ titjiriet ta’ konnessjoni diretti, id-destinazzjoni tal-aħħar titjira.

35.

Jirriżulta li, fil-każ ta’ titjiriet ta’ konnessjoni diretti, id-dewmien biss wara l-ħin skedat tal-wasla fid-destinazzjoni finali, mifhuma bħala d-destinazzjoni tal-aħħar titjira li jkun għamel il-passiġġier ikkonċernat, li huwa rilevanti għall-finijiet tal-kumpens fiss skont l-Artikolu 7 tar-Regolament (KE) Nru 261/2004.”

2. Ir-Regolament (KE) Nru 261/2004, Artikolu 16 Ksur

“1.

Kull Stat Membru għandu jinnomina organu responsabbli għall-infurzar ta’ dan ir-Regolament fir-rigward ta’ titjiriet minn ajruporti li jinstabu fit-territoju tiegħu u titjiriet minn pajjiż terz għal dawn l-ajruporti.. Fejn xieraq, dan l-organu għandu jieħu l-miżuri meħtieġa biex jassigura li d-drittijiet ta’ passiġġieri huma mħarsa. L-Istati Membri għandhom jinformaw lill-Kummissjoni tal-organu li ġie nnominat skont dan il-paragrafu.

Bla ħsara għall-Artikolu 12, kull passiġġier jista’ jagħmel ilment lil kwalunkwe organu nnominat taħt il-paragrafu 1, jew lil kwalunkwe organu kompetenti ieħor innominat minn Stat Membru, dwar ksur allegat ta’ dan ir-Regolament fi kwalunkwe ajruport li jinstab fit-territorju ta’ Stat Membru jew fir-rigward ta’ kwalunkwe titjira minn pajjiż terz għal ajruport li jinstab f’dak it-territorju. (.)”

Eżempji possibbli (2) :

Dikjarazzjoni ta’ ċaħda ta’ responsabbiltà:

—

Din il-lista ta’ eżempji jista’ jkun li mhix eżawrjenti u hija stipulata fuq il-fatt li tali itinerarji, li jinvolvu titjira ta’ konnessjoni waħda jew iktar li huma parti minn kuntratt ta’ trasport uniku, isiru mit-trasportaturi tal-ajru kkonċernati f’konformità mal-Artikolu 3 tar-Regolament u huma permessi skont Ftehimiet tas-Servizzi tal-Ajru eżistenti konklużi bejn l-Istati Membri tal-UE u/jew l-UE ma’ pajjiżi terzi.

—	Dawn l-eżempji jikkunsidraw biss sitwazzjonijiet “fil-każ ta’ titjiriet diretti ta’ konnessjoni, (.) id-dewmien biss wara l-ħin skedat tal-wasla fid-destinazzjoni finali”.

—	Qed jiġi preżunt li d-dewmien twil fid-destinazzjoni finali huwa dovut biss għal konnessjoni mitlufa, ebda tip ta’ inċident ieħor ma hu qed jiġi kkunsidrat u ma tapplika ebda ċirkustanza straordinarja oħra.

Vjaġġ 1 : Tluq minn SM A UE (Titjira 1), trasferiment fi SM B UE lejn destinazzjoni finali Ċ fl-UE (Titjira 2).

Skont l-Artikolu 16(1), l-NEB kompetenti hija dik tal-SM B. L-ammont tal-kumpens huwa kkalkulat fuq il-bażi tal-vjaġġ kollu.

Vjaġġ 2 : Tluq minn SM A UE (Titjira 1), trasferiment f’ajruport ta’ pajjiż terz lejn destinazzjoni oħra f’pajjiż terz (Titjira 2).

Skont l-Artikolu 16(1), l-NEB kompetenti hija dik tal-SM A. L-ammont tal-kumpens huwa kkalkulat fuq il-bażi tal-vjaġġ kollu.

Vjaġġ 3 : Tluq minn SM mhux fl-UE (Titjira 1 operata minn trasportatur tal-UE), trasferiment fi SM A UE lejn destinazzjoni finali fi SM B UE (Titjira 2).

Skont l-Artikolu 16(1), l-NEB kompetenti hija dik tal-SM A. L-ammont tal-kumpens huwa kkalkulat fuq il-bażi tal-vjaġġ kollu.

(1) L-iktar partijiet rilevanti huma enfasizzati b’tipa grassa.

(2) UE (Unjoni Ewropea), SM (Stat Membru), NEB (Korp tal-Infurzar Nazzjonali).

		ISSN 1977-0987
Il-Ġurnal Uffiċjali tal-Unjoni Ewropea		C 214

Edizzjoni bil-Malti	Informazzjoni u Avviżi	Volum 59 15 ta' Ġunju 2016

Avviż Nru	Werrej	Paġna
	II Komunikazzjonijiet
	KOMUNIKAZZJONIJIET MINN ISTITUZZJONIJIET, KORPI, UFFIĊĊJI U AĠENZIJI TAL-UNJONI EWROPEA
	Il-Kummissjoni Ewropea
2016/C 214/01	Ebda oppożizzjoni għal konċentrazzjoni notifikata (Il-Każ M.7858 — INEOS/Celanese Assets) ( 1 )	1

	IV Informazzjoni
	INFORMAZZJONI MINN ISTITUZZJONIJIET, KORPI, UFFIĊĊJI U AĠENZIJI TAL-UNJONI EWROPEA
	Il-Kunsill
2016/C 214/02	Deċiżjoni tal-Kunsill tad-9 ta’ Ġunju 2016 li taħtar membru u membri supplenti tal-Kumitat ta’ Konsulenza dwar is-Sigurtà u s-Saħħa fuq il-Post tax-Xogħol għar-Rumanija	2
	Il-Kummissjoni Ewropea
2016/C 214/03	Rata tal-kambju tal-euro	4
2016/C 214/04	Avviż tal-Kummissjoni — Linji Gwida Interpretattivi għar-Regolament (KE) Nru 261/2004 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill li jistabbilixxi regoli komuni dwar il-kumpens u l-assistenza għal passiġġieri fil-każ li ma jitħallewx jitilgħu u ta’ kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjiriet, u għar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 2027/97 dwar ir-responsabbilità ta’ trasportaturi bl-ajru fl-eventwalità ta’ inċidenti kif emendat bir-Regolament (KE) Nru 889/2002 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill	5
2016/C 214/05	Noti ta’ Spjega għan-Nomenklatura Magħquda tal-Unjoni Ewropea	22
2016/C 214/06	Noti ta’ Spjega għan-Nomenklatura Magħquda tal-Unjoni Ewropea	22
2016/C 214/07	Noti ta’ Spjega għan-Nomenklatura Magħquda tal-Unjoni Ewropea	23
2016/C 214/08	Noti ta’ Spjega għan-Nomenklatura Magħquda tal-Unjoni Ewropea	24
2016/C 214/09	Noti ta’ Spjega għan-Nomenklatura Magħquda tal-Unjoni Ewropea	25

	Munita	Rata tal-kambju
USD	Dollaru Amerikan	1,1225
JPY	Yen Ġappuniż	118,98
DKK	Krona Daniża	7,4358
GBP	Lira Sterlina	0,79478
SEK	Krona Żvediża	9,3184
CHF	Frank Żvizzeru	1,0832
ISK	Krona Iżlandiża
NOK	Krona Norveġiża	9,3655
BGN	Lev Bulgaru	1,9558
CZK	Krona Ċeka	27,048
HUF	Forint Ungeriż	313,96
PLN	Zloty Pollakk	4,4332
RON	Leu Rumen	4,5235
TRY	Lira Turka	3,2886
AUD	Dollaru Awstraljan	1,5277
CAD	Dollaru Kanadiż	1,4449
HKD	Dollaru ta' Hong Kong	8,7113
NZD	Dollaru tan-New Zealand	1,6022
SGD	Dollaru tas-Singapor	1,5229
KRW	Won tal-Korea t'Isfel	1 324,26
ZAR	Rand ta' l-Afrika t'Isfel	17,2368
CNY	Yuan ren-min-bi Ċiniż	7,4015
HRK	Kuna Kroata	7,5235
IDR	Rupiah Indoneżjan	14 992,00
MYR	Ringgit Malażjan	4,6086
PHP	Peso Filippin	51,986
RUB	Rouble Russu	74,3488
THB	Baht Tajlandiż	39,595
BRL	Real Brażiljan	3,9273
MXN	Peso Messikan	21,3172
INR	Rupi Indjan	75,5550


	(1) Test b'rilevanza għaż-ŻEE