1.

Il-prinċipju ta’ ne bis in idem (jew il-projbizzjoni ta’ proċeduri kriminali doppji) – li jimplika d-dritt tal-individwi li ma jkunux suġġetti għal proċeduri kriminali jew għal piena diversi drabi għall-istess fatti – jokkupa post prominenti fil-parti l-kbira tas-sistemi nazzjonali u internazzjonali tad-dritt kriminali ( 2 ). Għalkemm bi sfumaturi differenti, dan il-prinċipju huwa stabbilit f’diversi kostituzzjonijiet nazzjonali u konvenzjonijiet internazzjonali. Iktar importanti għall-kawża ineżami, dan il-prinċipju huwa rrikonoxxut bħala dritt fundamentali fl-Artikolu 50 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem il-“Karta”) u fl-Artikolu 4 tal-Protokoll Nru 7 tal-Konvenzjoni Ewropea għall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fundamentali (iktar ’il quddiem il-“Protokoll Nru 7”).

2.

Matul dawn l-aħħar snin, ingħataw għadd kbir ta’ sentenzi mill-Qorti tal-Ġustizzja u mill-Qorti EDB – iż-żewġ qrati ta’ spiss sedenti f’formazzjonijiet estiżi – sabiex jiċċaraw il-kundizzjonijiet meħtieġa, fi ħdan l-ordinamenti ġuridiċi rispettivi, għall-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem. Iż-żewġ aspetti ġurisprudenzjali li jirriżultaw minn dawn il-qrati jixhdu arrikkiment reċiproku u konverġenza qawwija. Minflok ma llimitaw ruħhom li jfakkru jew jirfinaw id-dritt (eżistenti), dawn l-aspetti ġurisprudenzjali introduċew ukoll ċerti żviluppi importanti.

3.

Il-kawża ineżami toffri opportunità li jiġu spjegati u elaborati ċerti żviluppi reċenti kemm f’dak li jirrigwarda l-komponenti “bis” u “idem” tal-prinċipju. Fil-fatt, il-qorti tar-rinviju titlob lill-Qorti tal-Ġustizzja tippreċiża, b’mod partikolari, ir-rekwiżiti li (i) id-deċiżjoni ta’ prosekutur li ma jiħux azzjoni għandha tkun ibbażata fuq evalwazzjoni tal-merti tal-kawża, li tirriżulta minn investigazzjoni ddettajlata, u (ii) ir-responsabbiltà kriminali tal-allegat awtur tar-reat għandha tiġi debitament eżaminata.

4.

L-Artikolu 50 tal-Karta, intitolat “Id-dritt li wieħed ma jiġix iġġudikat jew jingħata piena darbtejn għall-istess reat”, jipprevedi li:

“L-ebda persuna ma tista’ terġa’ tkun ipproċessata jew ikkundannata għal reat li għalih tkun diġà instabet mhux ħatja jew ikkundannata fl-Unjoni b’sentenza li daħlet in ġudikat skond il-liġi.”

5.

L-Artikolu 1 tad-Deċiżjoni tal-Kummissjoni 2006/928/KE tat‑13 ta’ Diċembru 2006 dwar it-twaqqif ta’ mekkaniżmu għall-kooperazzjoni u l-verfika tal-progress fir-Rumanija sabiex jiġu indirizzati punti ta’ riferiment speċifiċi fl-oqsma tar-riforma ġudizzjarja u tal-ġlieda kontra l-korruzzjoni ( 3 ) jipprevedi:

“Ir-Rumanija għandha, sal‑31 ta’ Marzu ta’ kull sena […] tirraporta lill-Kummissjoni dwar il-progress magħmul fl-indirizzar tal-punti ta’ riferiment kollha pprovduti fl-Anness.

[…]”

6.

Skont il-punt 4 tal-Anness tad-Deċiżjoni 2006/928, il-punti ta’ riferiment li r-Rumanija għandha tindirizza, imsemmija fl-Artikolu 1 tagħha, jinkludu li [t]ieħu aktar miżuri sabiex timpedixxi u tiġġieled il-korruzzjoni, b’mod partikolari fi ħdan il-gvern lokali.”

7.

L-Artikolu 2(1) tad-Deċiżjoni Qafas tal-Kunsill 2003/568/ĠAI tat‑22 ta’ Lulju 2003 dwar il-ġlieda kontra l-korruzzjoni fis-settur privat ( 4 ), li jikkonċerna l-“Korruzzjoni attiva u passiva fis-settur privat”, jobbliga lill-Istati Membri jieħdu l-miżuri neċessarji sabiex jiżguraw li ċerti forom ta’ mġiba intenzjonali jikkostitwixxu reat kriminali, meta jitwettqu matul attivitajiet kummerċjali.

8.

L-Artikolu 4(1) u (2) tal-Protokoll Nru 7, dwar “[i]d-dritt li persuna ma tiġix ipproċessata jew ikkastigata darbtejn”, jipprevedi:

“1.   Ħadd ma jista’ jkun ipproċessat jew jerġa’ jiġi kkastigat għal darb’oħra fi proċedimenti kriminali taħt il-ġurisdizzjoni tal-istess Stat għal xi reat li dwaru jkun diġa` ġie finalment liberat jew misjub ħati skont il-liġi u l-proċedura penali ta’ dak l-Istat.

2.   Id-disposizzjonijiet tal-paragrafu preċedenti ma għandhomx iżommu milli l-każ jerġa’ jinfetaħ skont il-liġi u l-proċedura penali tal-Istat inkwistjoni, jekk ikun hemm provi ta’ xi fatti ġodda jew li jkunu għadhom kif ġew żvelati, jew inkella jekk ikun ħemm xi vizzju fondamentali fil-proċedimenti ta’ qabel, li jista’ jkollhom effett fuq kif jiżvolġi l-każ”.

9.

L-Artikolu 6 tal-Legea nr. 135 din 1 iulie 2010 privind Codul de procedură penală (il-Liġi Nru 135 tal‑1 ta’ Lulju 2010 li Tistabbilixxi l-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali, iktar ’il quddiem il-“Kodiċi ta’ Proċedura Kriminali”), intitolat “Ne bis in idem”, jipprevedi:

“L-ebda persuna ma tista’ terġa’ tkun ipproċessata jew iġġudikata għal reat jekk sentenza definittiva fi kwistjonijiet kriminali tkun diġà ngħatat għall-istess azzjonijiet, iżda bi klassifikazzjoni ġuridika differenti.”

10.

L-Artikolu 335 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Kriminali, intitolat “Proċedura fil-każ ta’ ftuħ mill-ġdid tal-investigazzjoni”, jipprevedi:

“1.   Jekk sussegwentement jiġi kkonstatat li l-fatt li fuqu hija bbażata d-deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni ma jeżistix, prosekutur pubbliku ta’ livell ogħla minn dak li jkun ħa d-deċiżjoni għandu jannulla d-digriet u jordna l-ftuħ mill-ġdid tal-investigazzjonijiet […]

2.   Fil-każ li jirriżultaw fatti jew ċirkustanzi ġodda li juru li l-fatt li jkun ta lok għad-deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni ma jkunx għadu jeżisti, il-prosekutur għandu jirrevoka d-digriet u jordna l-ftuħ mill-ġdid tal-investigazzjonijiet.”

11.

Fit‑12 ta’ Frar 2014, il-laqgħa ġenerali ta’ kooperattiva ddeċidiet li tirtira lil NR (iktar ’il quddiem l-“akkużata”) mill-funzjonijiet tagħha ta’ presidenta tal-kumpannija. Din id-deċiżjoni ġiet ikkontestata u annullata. L-akkużata mbagħad ġiet irreintegrata fil-funzjonijiet tagħha. F’din it-tilwima, l-akkużata kienet irrappreżentata minn avukat li miegħu għamlet ftehim ta’ “ħlas għal eżitu pożittiv” ta’ EUR 4400.

12.

Fit‑30 ta’ April 2015, l-akkużata talbet dan l-ammont mingħand ħames impjegati tal-kumpannija; inkambju, hija kellha toqgħod lura milli tieħu deċiżjonijiet li jtemmu l-kuntratti ta’ xogħol tagħhom. Peress li t-talbiet finanzjarji tagħha ma ġewx issodisfatti, l-akkużata ħarġet u ffirmat dawn id-deċiżjonijiet. L-impjegati kkonċernati (iktar ’il quddiem il-“lanjanti”) ippreżentaw żewġ ilmenti bl-istess kontenut: wieħed ġie ppreżentat lill-korp tal-pulizija kompetenti fit‑8 ta’ Ġunju 2015 u l-ieħor fis‑26 ta’ Ġunju 2015 lid-Direcția Națională Anticorupție (id-Direttorat Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni, ir-Rumanija; iktar ’il quddiem id-“DNKK”).

13.

Dawn iż-żewġ ilmenti wasslu għall-ftuħ ta’ żewġ proċeduri kriminali, li jimxu b’mod parallel u li l-istadji prinċipali tagħhom ser jiġu spjegati iktar ’il quddiem. Madankollu, għall-finijiet ta’ ċarezza, il-proċeduri li jirriżultaw mit-tieni lment ser jiġu eżaminati l-ewwel.

14.

Kif indikat, il-lanjanti ressqu (it-tieni) ilment quddiem id-DNKK fis‑26 ta’ Ġunju 2015. Peress li qies li dan l-ilment kien jinkludi provi ta’ possibbiltà ta’ att ta’ estorsjoni, id-DNKK bagħat lill-akkużat lill-Parchetul de pe lângă Judecătoria Slatina (l-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Slatina, ir-Rumanija) (iktar ’il quddiem l-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Slatina), li kellu l-ġurisdizzjoni f’din il-kwistjoni, u li fetaħ kawża kriminali.

15.

Fl‑14 ta’ Marzu 2016, l-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Slatina ordna li jinbdew proċeduri kriminali in rem ( 5 ) għar-reat ta’ estorsjoni. Il-korp tal-pulizija kompetenti intervista lill-akkużata u lil-lanjanti. Ċerti dokumenti u CD, li jinkludu reġistrazzjoni awdjo li l-lanjanti kienu allegatament għamlu fit‑30 ta’ April 2015, ġew ukoll inklużi fil-fajl tal-investigazzjoni. Wara li eżaminaw dawn il-provi, il-pulizija qiesu li ma kien twettaq l-ebda reat u ppreparaw talba sabiex il-kawża tingħalaq. Fuq il-bażi ta’ din it-talba, fis‑27 ta’ Settembru 2016, il-prosekutur responsabbli mill-kawża ħareġ digriet li ma titteħidx azzjoni (iktar ’il quddiem id-“digriet li ma titteħidx azzjoni tas‑27 ta’ Settembru 2016”). Dan id-digriet ma ġiex appellat fit-terminu ta’ 20 jum previst mid-dritt nazzjonali u għalhekk sar definittiv.

16.

Fil‑21 ta’ Ottubru 2016, il-kap prosekutur tal-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Slatina, li ma qabilx mad-digriet li ma titteħidx azzjoni tal-prosekutur tas‑27 ta’ Settembru 2016, iddeċieda li jiftaħ mill-ġdid il-proċeduri kriminali inkwistjoni. Il-kap prosekutur innota, b’mod partikolari, li l-istess kwistjoni kienet is-suġġett ta’ proċeduri relatati mar-reat ta’ korruzzjoni passiva quddiem il-Parchetul de pe lângă Tribunalul Olt (l-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku tal-Qorti Reġjonali ta’ Olt, ir-Rumanija) (iktar ’il quddiem l-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Olt), fejn l-investigazzjonijiet kienu fi stadju avvanzat. Fil-fehma tiegħu, l-amministrazzjoni tajba tal-ġustizzja kienet teżiġi li l-ġurisdizzjoni fil-proċeduri relatati mar-reat ta’ estorsjoni tiġi rrinunzjata favur il-proċeduri relatati mar-reat ta’ korruzzjoni passiva. Il-kawża ntbagħtet lura quddiem il-Judecătoria Slatina (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Slatina, ir-Rumanija) għall-konferma tal-ftuħ mill-ġdid tal-proċeduri kriminali.

17.

Fil‑21 ta’ Novembru 2016, din il-qorti ċaħdet dan ir-rikors, peress li qieset li l-kriterji legali għall-ftuħ mill-ġdid tal-proċeduri kriminali ma kinux issodisfatti. Fil-fehma tagħha, il-fatt li l-istess persuna kienet suġġetta għal investigazzjoni f’kawża oħra quddiem korp ġudizzjarju ieħor, u li din l-investigazzjoni kienet tinsab fi stadju avvanzat, ma kienx jippermetti r-revoka tad-deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni.

18.

Wara (l-ewwel) ilment tat‑8 ta’ Ġunju 2015, l-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Olt fetaħ proċeduri kriminali kontra l-akkużata minħabba korruzzjoni passiva. Matul il-kawża quddiem it-Tribunalul Olt (il-Qorti Reġjonali ta’ Olt), din il-qorti reġjonali, l-akkużata invokat il-prinċipju ta’ ne bis in idem, billi sostniet li hija kienet diġà s-suġġett ta’ investigazzjoni għall-istess fatti fil-kuntest tal-proċedura dwar ir-reat ta’ estorsjoni u li kienet diġà ngħatat deċiżjoni definittiva li ma titteħidx azzjoni f’dan ir-rigward.

19.

It-Tribunalul Olt (il-Qorti Reġjonali ta’ Olt) ċaħdet dan il-motiv ta’ difiża minħabba li l-kriterji għall-applikazzjoni ta’ dan il-prinċipju ma kinux ġew issodisfatti. Din il-qorti nnotat, inter alia, id-dati differenti li fihom kienu ġew ippreżentati ż-żewġ ilmenti kriminali u li l-proċeduri dwar ir-reat ta’ estorsjoni tmexxew in rem, b’differenza mill-proċeduri relatati mar-reat ta’ korruzzjoni passiva. Barra minn hekk, din il-qorti kkonstatat li fil-proċeduri relatati mar-reat ta’ estorsjoni, ma kinitx saret investigazzjoni ddettaljata, peress li kienu nkisbu provi insuffiċjenti u peress li kienu s-suġġett ta’ investigazzjoni minn uffiċjal tal-pulizija. Għalhekk, permezz ta’ sentenza tad‑19 ta’ Novembru 2018, din il-qorti kkundannat lill-akkużata, inter alia, għal piena ta’ priġunerija ta’ sena u erba’ xhur għar-reat ta’ korruzzjoni passiva.

20.

L-akkużata u l-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Olt appellaw minn din is-sentenza. Permezz ta’ sentenza tal‑20 ta’ Ottubru 2020, il-Curtea de Apel Craiova (il-Qorti tal-Appell ta’ Craiova, ir-Rumanija) laqgħet l-appell, annullat is-sentenza appellata u ordnat l-għeluq tal-proċeduri kriminali mibdija kontra l-akkużata. Din il-qorti kkonstatat, essenzjalment, li l-ilmenti mressqa mil-lanjanti fiż-żewġ proċeduri kellhom kontenut identiku, u li l-proċeduri li segwew wasslu għall-ġbir ta’ provi simili, u b’hekk skattaw l-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem.

21.

Tressaq appell fuq punt ta’ liġi minn din is-sentenza quddiem l-Înalta Curte de Casație și Justiție (il-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u tal-Ġustizzja, ir-Rumanija; iktar ’il quddiem l-“ÎCCJ”). Permezz ta’ deċiżjoni tal‑21 ta’ Settembru 2021, l-ÎCCJ laqgħet l-appell, annullat id-deċiżjoni kkontestata u rrinvijat il-kawża lura quddiem il-Curtea de Apel Craiova (il-Qorti tal-Appell ta’ Craiova). Fid-deċiżjoni tagħha, l-ÎCCJ, filwaqt li fakkret il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja u tal-Qorti EDB fuq din il-kwistjoni, iddikjarat, essenzjalment, li, għalkemm il-prinċipju ta’ ne bis in idem jista’ japplika fil-każ ta’ deċiżjonijiet meħuda mill-prosekuturi pubbliċi li jtemmu l-proċeduri, mhux dawn id-deċiżjonijiet kollha jistgħu jitqiesu bħala “definittivi”. L-ÎCCJ eżaminat id-digriet ta’ tkeċċija tas‑27 ta’ Settembru 2016 u kkunsidrat li dan ma kienx jissodisfa l-kundizzjoni dwar in-“natura definittiva”, peress li dan ma kien jinkludi l-ebda evalwazzjoni fuq il-merti tal-kawża. B’mod partikolari, il-prosekutur pubbliku responsabbli ma mmotivax id-digriet, u sempliċement ordna li l-kawża kontra r-reat tal-estorsjoni ma titkompliex.

22.

Wara d-deċiżjoni tal-ÎCCJ, il-kawża tressqet quddiem il-Curtea de Apel Craiova (il-Qorti tal-Appell ta’ Craiova) għal eżami mill-ġdid tal-appelli ppreżentati mill-akkużata u mill-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Olt kontra s-sentenza tad‑19 ta’ Novembru 2018 tat-Tribunalul Olt (il-Qorti Reġjonali ta’ Olt). Madankollu, peress li kellha dubji dwar l-interpretazzjoni xierqa tal-Artikolu 50 tal-Karta, il-Curtea de Apel Craiova (il-Qorti tal-Appell ta’ Craiova) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domanda preliminari li ġejja:

“Il-prinċipju ta’ non bis in idem, kif iggarantit mill-Artikolu 50 tal-[Karta], ikkunsidrat flimkien mal-obbligi tar-Rumanija li tilħaq l-għanijiet stabbiliti fid-[Deċiżjoni tal-Kummissjoni 2006/928], għandu jiġi interpretat fis-sens li deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni, meħuda mill-uffiċċju tal-prosekutur pubbliku wara l-produzzjoni tal-provi essenzjali fil-kawża inkwistjoni, tipprekludi proċeduri kriminali ulterjuri fir-rigward tal-istess fatti, anki jekk il-klassifikazzjoni ġuridika hija differenti, fir-rigward tal-istess persuna, meta d-deċiżjoni tkun definittiva, sakemm ma jiġix ikkonstatat li ċ-ċirkustanza li fuqha kienet ibbażata d-deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni ma kinitx teżisti jew li qamu fatti jew ċirkustanzi ġodda li juru li ċ-ċirkustanza li fuqha kienet ibbażata d-deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni ma għadhiex teżisti?”

23.

Il-Gvern Rumen u l-Kummissjoni Ewropea ppreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub fil-kawża ineżami. Dawn il-persuni kkonċernati għamlu wkoll it-trattazzjonijiet matul is-seduta tat‑22 ta’ Marzu 2023.

24.

F’dawn il-konklużjonijiet, l-ewwel ser nittratta l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja li tisma’ l-kawża ineżami (A), imbagħad ser indur għall-evalwazzjoni tad-domanda magħmula, li ser issir f’żewġ stadji: l-ewwel, billi tiġi pprovduta interpretazzjoni tal-Artikolu 50 tal-Karta li tfittex li tindirizza d-dubji ermenewtiċi espressi mill-qorti tar-rinviju (B); it-tieni, billi nipprovdi lil din il-qorti b’xi gwida dwar kif l-Artikolu 50 tal-Karta jista’ jiġi applikat f’ċirkustanzi bħal dawk inkwistjoni fil-proċeduri prinċipali (C). Finalment, ser noffri xi rimarki finali rigward in-natura u l-portata tal-prinċipju ta’ ne bis in idem, sabiex l-interpretazzjoni tal-Artikolu 50 tal-Karta proposta f’dawn il-konklużjonijiet titqiegħed f’kuntest usa’ (D).

25.

Il-Gvern Rumen jikkontesta l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tisma’ l-kawża. Huwa jsostni li l-Artikolu 50 tal-Karta ma huwiex applikabbli fil-kawża prinċipali peress li l-kawża ineżami ma tikkonċernax l-implimentazzjoni tad-dritt tal-Unjoni Ewropea fis-sens tal-Artikolu 51 tal-Karta. Skont dan il-gvern, peress li r-rapporti mfassla mill-Kummissjoni skont id-Deċiżjoni 2006/928 ma jidentifikaw l-ebda lakuna fir-rigward tal-prinċipju ta’ ne bis in idem, għandu jitqies li l-ebda obbligu speċifiku ma kien ġie impost fuq ir-Rumanija f’dan ir-rigward.

26.

Il-Kummissjoni hija tal-fehma opposta. Il-Kummissjoni tenfasizza li d-dispożizzjonijiet kriminali sostantivi li, skont il-prosekutur pubbliku fil-kawża pendenti quddiem il-qorti tar-rinviju, huma applikabbli għall-aġir tal-akkużata jikkostitwixxu implimentazzjoni tad-Deċiżjoni Qafas 2003/568 ( 6 ). Fil-fehma tagħha, dan jiskatta l-applikabbiltà tal-Karta.

27.

F’dan ir-rigward, għandi ngħid li għandi ċerta simpatija għal ċerti argumenti mressqa mill-Gvern Rumen.

28.

Qabelxejn, ma huwiex ikkontestat li l-kawża pendenti quddiem il-qorti tar-rinviju hija – b’mod sempliċi – purament interna għar-Rumanija, li tirriżulta (i) minn pożizzjonijiet kontradittorji dwar l-applikabbiltà tal-prinċipju ta’ ne bis in idem minn awtoritajiet ġudizzjarji differenti fir-Rumanija; (ii) espressi fil-kuntest ta’ żewġ proċeduri kriminali differenti li jitmexxew fiha; (iii) kontra allegata mġiba ta’ korruzzjoni li seħħet fir-Rumanija; u (iv) li ma għandha l-ebda element transkonfinali.

29.

Iktar importanti minn hekk, naqbel mal-Gvern Rumen dwar il-fatt li d-dispożizzjonijiet tad-Deċiżjoni 2006/928 ma jistgħux jiġu interpretati b’mod li jestendu wisq il-portata tagħha, bil-konsegwenza li kull regola tad-dritt kriminali sostantiv u proċedurali Rumen taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni. Fil-fehma tiegħi, huma biss il-kwistjonijiet li huma strettament u direttament marbuta mal-kapaċità attwali ta’ dan l-Istat Membru li jissodisfa l-punti ta’ riferiment speċifiċi stabbiliti fid-Deċiżjoni 2006/928 li jistgħu jitqiesu li jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-deċiżjoni.

30.

Għal dan l-għan, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tkun f’pożizzjoni li tifhem kif, in concreto, il-kwistjonijiet imqajma mill-qorti tar-rinviju jistgħu potenzjalment jostakolaw il-kapaċità tal-Istat Membru li jissodisfa l-obbligi li huwa assuma mal-adeżjoni tiegħu mal-Unjoni u li ġew ikkonkretizzati fid-Deċiżjoni 2006/928.

31.

F’dan ir-rigward, għandu jitfakkar li l-Qorti tal-Ġustizzja diġà kkonstatat li d-Deċiżjoni 2006/928 timponi fuq ir-Rumanija obbligu speċifiku li tindirizza l-punti ta’ riferiment stabbiliti fiha, peress li dawn “huma fformulati f’termini ċari u preċiżi u ma huma akkumpanjati minn ebda kundizzjoni”. Ir-Rumanija hija għalhekk obbligata, skont din id-deċiżjoni, li tieħu l-miżuri kollha xierqa sabiex tissodisfa l-punti ta’ riferiment fl-iqsar żmien possibbli u li toqgħod lura milli timplimenta kwalunkwe miżura li tista’ tipperikola dan l-għan ( 7 ).

32.

Wieħed mill-punti ta’ riferiment speċifiċi tad-Deċiżjoni 2006/928 huwa “aktar miżuri sabiex timpedixxi u tiġġieled il-korruzzjoni” ( 8 ). Minn din id-dispożizzjoni jirriżulta obbligu speċifiku għar-Rumanija li tiġġieled b’mod effettiv kontra l-korruzzjoni, li jipprekludi regoli nazzjonali li jistgħu b’xi mod idgħajfu din il-ġlieda ( 9 ).

33.

Din il-kawża tikkonċerna każ ta’ allegata korruzzjoni. Il-fatt enfasizzat mill-Gvern Rumen li r-rapporti tal-Kummissjoni ma jsemmu l-ebda kwistjoni possibbli fir-rigward tal-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem fir-Rumanija huwa, fil-fehma tiegħi, irrilevanti f’dan il-kuntest. Għall-kuntrarju, dak li huwa rilevanti għall-finijiet ta’ dawn il-proċeduri huwa jekk ir-regoli nazzjonali applikabbli fil-kawża ineżami (sostantivi u proċedurali, li jippermettu l-prosekuzzjoni u li jipprekludu l-projbizzjoni) jistax ikollhom effett dirett fuq il-kapaċità tar-Rumanija li tilħaq l-għanijiet stabbiliti fid-Deċiżjoni 2006/928: in casu, il-prevenzjoni u l-ġlieda kontra l-korruzzjoni.

34.

F’dan ir-rigward, għandu jiġi enfasizzat li l-kwistjonijiet legali mqajma mill-qorti tar-rinviju ma jikkonċernawx biss il-każ konkret tal-akkużata, pereżempju xi applikazzjoni allegatament żbaljata tad-dispożizzjonijiet kriminali rilevanti fil-kawża ineżami. Dawn il-kwistjonijiet jikkonċernaw fehmiet diverġenti dwar il-kundizzjonijiet li għandhom jiġu ssodisfatti sabiex jiġi applikat il-prinċipju ta’ ne bis in idem. Dan huwa prinċipju ta’ importanza kostituzzjonali, li l-interpretazzjoni tiegħu hija ta’ importanza sistemika kemm għall-Unjoni Ewropea kif ukoll għas-sistemi nazzjonali tal-liġi kriminali. Bħala tali, ir-risposta għad-domanda magħmula fil-kawża ineżami jista’ jkollha riperkussjonijiet fuq numru kbir ta’ kawżi ta’ korruzzjoni fir-Rumanija. Peress li l-prinċipju ta’ ne bis in idem jipprekludi t-tkomplija tal-investigazzjoni u l-prosekuzzjoni ta’ allegati reati, ma jistax jiġi eskluż li interpretazzjoni wiesgħa wisq ta’ dan il-prinċipju tista’ tirrendi inqas effikaċi l-ġlieda kontra l-korruzzjoni tar-Rumanija.

35.

Fi kwalunkwe każ, il-Gvern Rumen ikkonferma waqt is-seduta li, kif sostniet il-Kummissjoni, xi wħud mid-dispożizzjonijiet kriminali sostantivi applikabbli fil-kawża ineżami jikkostitwixxu implimentazzjoni tad-Deċiżjoni Qafas 2003/568, u b’mod partikolari tal-Artikolu 2(1)(b) tagħha. Dan ifisser illi, fil-kawża ineżami, ma għandniex quddiemna biss sitwazzjoni fejn id-dritt tal-Unjoni u dak nazzjonali jeżistu flimkien f’żona partikolari – kif kien il-każ f’Siragusa ( 10 ), li l-Gvern Rumen irrefera għaliha. Fil-fatt, uħud mid-dispożizzjonijiet rilevanti tad-dritt nazzjonali jimplimentaw id-dritt tal-Unjoni fis-sens tal-Artikolu 51(1) tal-Karta, li jinvolvi l-applikazzjoni ta’ dan l-istrument ( 11 ).

36.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nikkonkludi li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tisma’ din il-kawża.

37.

Permezz tad-domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja, essenzjalment, jekk persuna tistax titqies li ġiet illiberata b’mod definittiv, fis-sens tal-Artikolu 50 tal-Karta, bħala riżultat tal-adozzjoni, minn prosekutur pubbliku, ta’ digriet li ma titteħidx azzjoni, fejn dan id-digriet ma jinkludi l-ebda motivazzjoni u sempliċiment jirreferi għal dak li jinsab f’rapport imfassal mill-pulizija inkarigati mill-investigazzjoni.

38.

Din il-kwistjoni tqajjem, b’mod partikolari meta tinqara fid-dawl tal-ispjegazzjonijiet ipprovduti mill-qorti tar-rinviju fit-talba tagħha għal deċiżjoni preliminari, diversi kwistjonijiet ta’ interpretazzjoni li jikkonċernaw il-kundizzjonijiet li għandhom jiġu ssodisfatti sabiex il-prinċipju ta’ ne bis in idem isir applikabbli meta deċiżjoni tiġi adottata minn prosekutur pubbliku.

39.

Qabel ma nindirizza dawn il-kwistjonijiet, hemm żewġ rimarki preliminari li għandhom isiru.

40.

L-ewwel, ninnota li, kemm fis-sottomissjonijiet bil-miktub u orali tagħhom, il-Gvern Rumen u l-Kummissjoni daħlu f’dettall kbir sabiex jispjegaw it-tifsira tad-diversi dispożizzjonijiet tad-dritt nazzjonali applikabbli fil-kawża ineżami, kif ukoll sabiex jistħarrġu n-natura u l-kontenut tad-diversi atti proċedurali adottati fiż-żewġ proċeduri quddiem l-awtoritajiet ġudizzjarji Rumeni.

41.

Ċertament, huwa importanti li l-Qorti tal-Ġustizzja tkun debitament informata bil-kuntest fattwali u leġiżlattiv tad-domandi magħmula, sabiex tkun tista’ tasal għal interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni li tkun utli għall-qorti tar-rinviju ( 12 ). Madankollu, għandu jiġi enfasizzat, fl-istess ħin, li ma hijiex il-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tiddeċiedi dwar l-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet rilevanti tad-dritt nazzjonali, li tistħarreġ l-atti tal-proċedura nazzjonali u, b’mod iktar ġenerali, li tipproċedi bħala arbitru bejn il-konstatazzjonijiet kontradittorji ta’ awtoritajiet ġudizzjarji nazzjonali differenti f’każ speċifiku.

42.

Ir-rwol tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-kuntest ta’ proċedura bbażata fuq l-Artikolu 267 TFUE huwa li tipprovdi lill-qorti tar-rinviju l-elementi kollha ta’ interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni li jippermettulha ssolvi t-tilwima pendenti quddiemha ( 13 ). Dan ifisser li, f’kawża bħal dik ineżami, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tiċċara l-kundizzjonijiet li fihom huwa applikabbli l-prinċipju ta’ne bis in idem stabbilit fl-Artikolu 50 tal-Karta, u b’hekk tippermetti lill-qorti tar-rinviju tevalwa hi stess jekk deċiżjoni ta’ prosekutur li jagħlaq investigazzjoni mingħajr ma jieħu iktar azzjoni tatx lok għal deċiżjoni definittiva għal dan l-għan ( 14 ).

43.

It-tieni, fl-interpretazzjoni tal-Artikolu 50 tal-Karta, ser nirreferi wkoll għall-ġurisprudenza rilevanti tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar l-Artikolu 54 tal-Konvenzjoni li timplimenta l-Ftehim ta’ Schengen ( 15 ), kif ukoll għall-ġurisprudenza tal-Qorti EDB dwar l-Artikolu 4 tal-Protokoll Nru 7.

44.

Fil-fatt, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-Artikolu 50 tal-Karta u l-Artikolu 54 tal-KIFS għandhom ikunu s-suġġett ta’ interpretazzjoni konsistenti peress li t-tnejn li huma għandhom l-istess suġġett ( 16 ). Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat li l-Artikolu 50 tal-Karta jinkludi dritt li jikkorrispondi għal dak previst fl-Artikolu 4 tal-Protokoll Nru 7 u li, konsegwentement, għandu jittieħed inkunsiderazzjoni l-Artikolu 4 tal-Protokoll Nru 7 għall-finijiet tal-interpretazzjoni tal-Artikolu 50 tal-Karta ( 17 ).

45.

Dan premess, issa ser nindirizza l-evalwazzjoni tal-kwistjonijiet sostantivi mqajma minn dawn il-proċeduri.

46.

Preliminarjament, jista’ jkun utli li jitfakkar li, fil-qosor, il-prinċipju ta’ ne bis in idem jipprojbixxi kumulu kemm ta’ proċeduri kif ukoll ta’ pieni ta’ natura kriminali għall-istess fatti u kontra l-istess persuna ( 18 ). Għaldaqstant, il-kundizzjonijiet prinċipali għall-applikazzjoni ta’ dan il-prinċipju huma: (i) in-natura kriminali tal-proċeduri, (ii) il-“bis” (kumulu ta’ proċeduri) u (iii) l-“idem” (proċeduri dwar l-istess fatti u kontra l-istess persuna).

47.

Fil-kawża prinċipali, ma tqajjem l-ebda dubju dwar in-“natura kriminali” taż-żewġ proċeduri inkwistjoni. Madankollu, il-kwistjoni dwar jekk il-kundizzjonijiet “bis” u “idem” ġewx issodisfatti irriżultat f’nuqqas ta’ qbil bejn l-awtoritajiet nazzjonali involuti fil-proċeduri.

48.

L-Artikolu 50 tal-Karta jipprekludi l-prosekuzzjoni doppja u pieni meta l-persuna “tkun diġà instabet mhux ħatja jew ikkundannata”. F’dan ir-rigward, il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat li, sabiex deċiżjoni ta’ dritt kriminali tkun tista’ titqies bħala deċiżjoni definittiva fuq il-fatti li huma s-suġġett tat-tieni proċedura, “huwa neċessarju mhux biss li din id-deċiżjoni tkun saret definittiva, iżda wkoll li din tkun ingħatat wara evalwazzjoni dwar il-mertu tal-kawża” ( 19 ).

49.

Għalhekk hemm żewġ aspetti tad-deċiżjoni inkwistjoni li għandhom jiġu eżaminati sabiex jiġi ddeterminat jekk proċedura sussegwenti tagħtix lok għal kumulu ta’ proċeduri preklużi mill-Artikolu 50 tal-Karta: wieħed jikkonċerna n-natura tad-deċiżjoni (in-“natura definittiva” tagħha), it-tieni jikkonċerna l-kontenut tagħha (jekk indirizzatx il-“merti tal-kawża”).

50.

Fir-rigward tar-rekwiżit tan-natura definittiva, teżisti abbundanza ta’ ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja fir-rigward tal-Artikolu 54 tal-KIFS. Il-formulazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni tista’ tkun ftit differenti minn dik tal-Artikolu 50 tal-Karta, iżda l-essenza tagħha hija l-istess: hija tipprevedi l-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem għal kwalunkwe persuna “li l-każ tagħha jkun inqata’ b’mod finali”. Din il-kundizzjoni teżiġi, skont ġurisprudenza stabbilita, li d-deċiżjoni ta’ dritt kriminali inkwistjoni ttemm il-proċeduri kriminali u ġġib magħha l-estinzjoni definittiva tal-azzjoni kriminali, u b’hekk twassal, fuq livell nazzjonali, għall-protezzjoni mogħtija mill-prinċipju ta’ ne bis in idem ( 20 ).

51.

L-osservanza ta’ tali rekwiżit għandha tiġi evalwata fuq il-bażi tad-dritt domestiku tal-Istat Membru li fih ittieħdet din id-deċiżjoni ( 21 ). Skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, deċiżjoni li, skont id-dritt tal-Istat Membru inkwistjoni, ma ġġibx magħha l-estinzjoni definittiva tal-azzjoni kriminali ma jistax ikollha l-effett, bħala regola, li tikkostitwixxi ostakolu proċedurali għall-eventwali teħid jew tkomplija ta’ proċeduri kriminali, fir-rigward tal-istess fatti, kontra din il-persuna fi Stat Membru ieħor ( 22 ).

52.

Dan premess, in-natura definittiva ta’ deċiżjoni, u għalhekk l-iskattar tal-prinċipju ta’ ne bis in idem, ma hijiex eskluża mill-fatt li, fis-sistema nazzjonali inkwistjoni, jeżistu ċerti rimedji li jippermettu, f’ċirkustanzi eċċezzjonali, it-tkomplija ta’ proċess ( 23 ). Regola f’dan is-sens hija espressament stabbilita fl-Artikolu 4(2) tal-Protokoll Nru 7, li skontha l-prinċipju ta’ ne bis in idem“ma [għandux iżomm] milli l-każ jerġa’ jinfetaħ skont il-liġi u l-proċedura penali tal-Istat inkwistjoni, jekk ikun hemm provi ta’ xi fatti ġodda jew li jkunu għadhom kif ġew żvelati, jew inkella jekk ikun ħemm xi vizzju fondamentali fil-proċedimenti ta’ qabel, li jista’ jkollhom effett fuq kif jiżvolġi l-każ”.

53.

Fuq din il-bażi, il-Qorti EDB iddikjarat li r-rimedji straordinarji ma għandhomx jittieħdu inkunsiderazzjoni sabiex jiġi ddeterminat jekk il-proċeduri waslux għal konklużjoni definittiva għall-finijiet tal-prinċipju ta’ ne bis in idem. Il-QEDB ikkonstatat li, għalkemm dawn ir-rimedji “jirrappreżentaw it-tkomplija tal-ewwel proċedura, in-natura ‘finali’ tad-deċiżjoni ma tiddependix mill-użu tagħhom” [traduzzjoni mhux uffiċjali] ( 24 ). Dan il-qari ġie kkonfermat – skont din il-qorti – mir-Rapport ta’ Spjegazzjoni dwar il-Protokoll Nru 7, li jagħmel riferiment għal deċiżjoni bħala definittiva jekk “tkun kisbet is-saħħa ta’ res judicata. Dan ikun il-każ meta din id-deċiżjoni ma tkunx tista’ tiġi rrevokata, jiġifieri meta ma tkunx tista’ tkun is-suġġett ta’ rimedji legali ordinarji jew meta l-partijiet ikunu eżawrixxew dawn ir-rimedji jew ikunu ħallew it-termini jiskadu mingħajr ma jkunu eżerċitawhom” ( 25 ).

54.

Il-Qorti tal-Ġustizzja espressament ikkonfermat dan l-approċċ fis-sentenza tagħha f’M. Wara t-triq imfassla mill-Qorti EDB, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li deċiżjoni ta’ dritt kriminali li tipprekludi l-ftuħ ta’ proċeduri kriminali ġodda għall-istess fatti kontra l-persuna li għaliha tapplika din id-deċiżjoni, sakemm ma jirriżultawx fatti u/jew provi ġodda kontra din il-persuna, għandha titqies li hija sentenza definittiva fis-sens tal-prinċipju ta’ ne bis in idem ( 26 ).

55.

Ċertament, id-differenza bejn ir-“rimedji ordinarji”, li l-eżistenza tagħhom teskludi l-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem, u r-“rimedji straordinarji” li ma jagħmlux dan, tista’, f’ċerti każijiet, tkun diffiċli li tinftiehem. Il-kwistjoni ġiet eżaminata fid-dettall mill-Qorti EDB fis-sentenza reċenti Mihalache.

56.

Essenzjalment, l-Awla Manja tal-Qorti EDB ikkonstatat li, sabiex jiġi ddeterminat jekk rimedju huwiex “ordinarju”, il-punt ta’ tluq tal-analiżi huwa d-dritt nazzjonali rilevanti. Madankollu, din il-qorti ppreċiżat li hija ser twettaq l-evalwazzjoni tagħha stess fuq dan il-punt, billi tieħu inkunsiderazzjoni ċ-ċirkustanzi rilevanti kollha tal-kawża speċifika. Hija ser tikkunsidra, b’mod partikolari, il-“prevedibbiltà” tar-rimedju. F’dan ir-rigward, il-fatturi li ser jittieħdu inkunsiderazzjoni jinkludu, skont il-Qorti EDB, l-aċċessibbiltà tar-rimedju mill-partijiet, il-marġni ta’ diskrezzjoni rrikonoxxuta mil-liġi lill-uffiċjali awtorizzati fl-użu tar-rimedju u – dak li huwa partikolarment importanti – ir-rekwiżit li r-rimedju jiġi eżerċitat f’terminu speċifiku ( 27 ).

57.

In-natura xierqa tal-użu tal-kriterju ta’ “prevedibbiltà” fl-evalwazzjoni tan-natura ordinarja jew straordinarja ta’ rimedju ġiet madankollu kkritikata f’Opinjoni Konkordanti Konġunta tas-sentenza Mihalache. Skont din l-opinjoni, l-introduzzjoni ta’ tali kriterju tista’ twassal għal konfużjoni. Fil-fehma tal-imħallfin awturi tal-Opinjoni, l-uniku kriterju operattiv huwa jekk jeżistix jew le terminu li fih għandu jiġi eżerċitat ir-rimedju: il-fatt li rimedju ma jkollux limitu jfisser li huwa straordinarju ( 28 ).

58.

Irrispettivament minn din id-differenza ta’ opinjoni, jiena inklinat naqbel ma’ dak li jidher li huwa paċifiku: l-eżistenza ta’ terminu ċar għall-eżerċizzju tar-rimedju għandu jkun il-kriterju predominanti għad-determinazzjoni tan-natura ordinarja jew straordinarja tiegħu. F’dan il-kuntest, forsi nixtieq nenfasizza wkoll li, kif jirriżulta mit-terminu “straordinarju” stess, tali rimedju ma jistax jikkonsisti fi proċedura ta’ eżami mill-ġdid li hija parti mill-kors normali tal-proċedura ta’ appell segwita fl-amministrazzjoni ta’ kuljum tal-ġustizzja kriminali, li ġeneralment timplika diversi istanzi ta’ teħid ta’ deċiżjoni u/jew ta’ aġġudikazzjoni, sabiex jitnaqqas kemm jista’ jkun ir-riskju ta’ żbalji ġudizzjarji.

59.

Skont ġurisprudenza stabbilita sew, sabiex jiġi ddeterminat jekk deċiżjoni tad-dritt kriminali tikkostitwixxix deċiżjoni li taqta’ l-każ ta’ persuna b’mod finali, huwa neċessarju, inter alia, li din id-deċiżjoni tkun ingħatat wara evalwazzjoni dwar il-mertu tal-kawża. Dan jirriżulta, kif irrilevat il-Qorti tal-Ġustizzja, mill-formulazzjoni stess tal-Artikolu 50 tal-Karta, peress li l-kunċetti ta’ “kundanna” u ta’ “liberazzjoni” li għalihom tirreferi din id-dispożizzjoni jimplikaw neċessarjament li r‑responsabbiltà kriminali tal-persuna akkużata tkun ġiet eżaminata u li deċiżjoni f’dan ir-rigward tkun ġiet adottata ( 29 ).

60.

Il-Qorti tal-Ġustizzja kellha wkoll l-okkażjoni tippreċiża li deċiżjoni tal-awtoritajiet ġudizzjarji ta’ Stat Membru li permezz tagħha persuna akkużata tiġi lliberata b’mod definittiv minħabba l-inadegwatezza jew l-assenza ta’ provi għandha titqies, bħala prinċipju, li hija bbażata fuq evalwazzjoni tal-merti tal-kawża ( 30 ).

61.

Fl-istess sens, insostni li evalwazzjoni tal-merti tinkludi s-sitwazzjoni li fiha tintemm il-proċedura u l-kapijiet ta’ akkuża jiġu miċħuda għaliex – minkejja l-konstatazzjoni tal-elementi fattwali tar-reat – kienu jeżistu raġunijiet li jeżoneraw lill-allegat awtur (pereżempju, l-awtodifiża, l-istat ta’ neċessità jew force majeure), jew li jagħmluh mhux akkontabbli (pereżempju, il-persuna kienet taħt l-età jew kienet tbati minn disturb mentali gravi) ( 31 ).

62.

B’kuntrast ma’ dan, il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat ukoll li d-deċiżjonijiet li fihom persuna tiġi lliberata, il-kapijiet ta’ akkuża jiġu miċħuda, jew il-proċeduri ma jitkomplewx għal raġunijiet sempliċiment proċedurali jew li, fi kwalunkwe każ, ma jinvolvu l-ebda evalwazzjoni tar-responsabbiltà kriminali tal-persuna ma jistgħux jitqiesu bħala “definittivi” għall-finijiet tal-prinċipju ta’ ne bis in idem ( 32 ). Dan huwa ġeneralment il-każ, fil-fehma tiegħi, ta’ proċedura magħluqa minħabba, pereżempju, l-amnestija, l-immunità, l-abolitio criminis, jew il-preskrizzjoni tal-proċeduri ( 33 ).

63.

F’dan il-kuntest, infakkar li l-ġurisprudenza tindika li r-rekwiżit li d-deċiżjoni tinkludi evalwazzjoni tal-merti tal-kawża – intiża sabiex tikkostitwixxi responsabbiltà kriminali tal-persuna li hija s-suġġett tal-investigazzjoni – ma jistax jiġi vverifikat fuq bażi purament formali.

64.

Naturalment, meta deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni tiġi espressament ibbażata fuq raġunijiet proċedurali ma hemm l-ebda bżonn li ssir xi verifika addizzjonali: id-deċiżjoni tista’ minnha nnifisha tiskatta l-prinċipju ta’ ne bis in idem. Madankollu, meta deċiżjoni tkun ibbażata fuq assenza jew insuffiċjenza ta’ provi, ikun hemm stadju addizzjonali meħtieġ. Fil-fatt, kif ikkonstatat il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Kossowski, u kif ġie rrepetut mill-Qorti EDB f’Mihalache, determinazzjoni vera tal-merti tal-kawża timplika neċessarjament investigazzjoni ddettaljata ( 34 ).

65.

Dawn il-konstatazzjonijiet – li magħhom naqbel kompletament – jeħtieġu xi spjegazzjonijiet.

66.

Fil-ġurisprudenza tagħhom, kemm il-Qorti tal-Ġustizzja kif ukoll il-Qorti EDB estendew il-portata tal-protezzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem lil hinn mill-qasam tad-deċiżjonijiet ġudizzjarji stricto sensu. Dawn iż-żewġ qrati ddeċidew li deċiżjonijiet ta’ awtoritajiet pubbliċi oħra, li jipparteċipaw fl-amministrazzjoni tal-ġustizzja kriminali fil-livell nazzjonali, li lilhom id-dritt nazzjonali jattribwixxi s-setgħa li jiġi kkonstatat u ssanzjonat aġir illegali, bħall-prosekuturi pubbliċi, jistgħu wkoll jitqiesu bħala deċiżjonijiet “definittivi” għall-finijiet tal-prinċipju ta’ ne bis in idem. Dan huwa minnu minkejja l-fatt li l-ebda qorti ma tintervjeni fil-proċess u li d-deċiżjoni inkwistjoni ma tiħux il-forma ta’ deċiżjoni ġudizzjarja ( 35 ).

67.

Din l-estensjoni hija titjib importanti fil-protezzjoni tad-drittijiet tal-individwi fid-dritt u l-proċedura kriminali. Madankollu, ftit li xejn għandi għalfejn nenfasizza li deċiżjoni ta’ prosekutur pubbliku li jtemm il-proċeduri matul il-fażi investigattiva ma tistax titqies ipso facto bħala deċiżjoni ta’ qorti li tillibera individwu, mogħtija wara li jkun seħħ proċess xieraq, li fih il-provi jiġu prodotti lill-imħallef (jew ġurija), diskussi mill-partijiet, u fl-aħħar nett evalwati mill-imħallef (jew il-ġurija).

68.

Kif inhu magħruf, is-sistemi kriminali tal-Istati Membri jinkludu diversi sistemi legali li jirregolaw, minn naħa, il-kundizzjonijiet li fihom il-prosekuturi jistgħu jew għandhom jinvestigaw allegati reati u, fejn xieraq, jibdew proċeduri kriminali kontra l-allegati awturi, u, min-naħa l-oħra, ir-raġunijiet li għalihom il-proċeduri kriminali jistgħu jintemmu. Pereżempju, f’għadd ta’ Stati Membri, raġunijiet relatati man-nuqqas ta’ interess pubbliku, il-gravità suffiċjenti tar-reat jew l-ilment tal-vittma, l-aġir preċedenti tal-akkużat, jew saħansitra restrizzjonijiet baġitarji, jikkostitwixxu raġuni valida biex prosekutur ikun jista’ jagħlaq l-investigazzjoni ( 36 ).

69.

Barra minn hekk, irrispettivament minn jekk, fis-sistema kriminali ta’ Stat Membru, il-prosekuzzjoni hijiex bħala prinċipju obbligatorja jew diskrezzjonali, huwa inevitabbli li kunsiderazzjonijiet ta’ opportunità ġudizzjarja, ta’ ekonomija jew ta’ politika (bħal, pereżempju, l-ammont ta’ xogħol attwali, il-prijoritajiet tal-infurzar, l-ispejjeż finanzjarji u tax-xogħol tal-investigazzjoni) jistgħu jinfluwenzaw id-deċiżjonijiet tal-prosekuturi li jinvestigaw, b’mod ftit jew wisq proattiv, allegat reat jew, bil-maqlub, li jtemmu l-proċeduri. Fil-fatt, tkun biss tama fiergħa li jiġi preżunt li kull prosekutur tal-Unjoni jiddeċiedi dwar l-eżitu tal-investigazzjonijiet u tal-prosekuzzjonijiet li huwa responsabbli għalihom biss fuq il-bażi tal-konvinzjoni intima tiegħu fir-rigward tal-ħtija tal-allegat awtur, u l-kapaċità tiegħu li jistabbilixxiha quddiem qorti.

70.

Jidhirli li tali kunsiderazzjonijiet jista’ jkollhom piż ikbar meta l-prosekuturi jaffaċċjaw reati transnazzjonali, imwettqa fi u/jew li jaffettwaw żewġ Stati Membri jew iktar, imwettqa minn awturi tar-reat li jisfruttaw id-drittijiet tagħhom ibbażati fuq id-dritt tal-Unjoni sabiex jiċċaqilqu liberament bejn il-fruntieri nazzjonali. F’dawn is-sitwazzjonijiet, huwa ċar li ċerti prosekuturi jistgħu jkunu f’pożizzjoni aħjar minn oħrajn sabiex jinvestigaw b’suċċess u, jekk ikun il-każ, jibdew proċeduri kontra l-eventwali awturi tar-reat. Huwa daqstant ieħor evidenti li l-koordinazzjoni attwali ta’ diversi prosekuturi, ibbażati fi Stati Membri differenti, fejn kull wieħed jaħdem fil-lingwa tiegħu stess, possibbilment eluf ta’ kilometri bogħod minn xulxin, u billi potenzjalment tiġi injorata l-eżistenza ta’ proċeduri paralleli, ma hijiex ħaġa li tista’ titqies bħala assunta – minkejja l-eżistenza ta’ strumenti speċifiċi dwar din il-kwistjoni ( 37 ).

71.

Għaldaqstant, f’sistema bbażata fuq il-fiduċja reċiproka li tapplika b’mod transnazzjonali, fil-fehma tiegħi, huwa assolutament kruċjali li l-prinċipju ta’ ne bis in idem ikun applikabbli biss jekk id-deċiżjoni ta’ prosekutur li jtemm il-proċeduri tkun ibbażata fuq l-evalwazzjoni tal-merti tal-kawża, li tkun ir-riżultat ta’ investigazzjoni ddettaljata, irrivelata minn evalwazzjoni fil-fond ta’ sensiela ta’ indizji suffiċjentement komprensiva.

72.

Fil-fatt, meta r-responsabbiltà kriminali tal-persuna suġġetta għall-investigazzjoni ġiet eskluża fuq il-bażi ta’ sensiela ta’ indizji inadegwata u frammentarja, jista’ jiġi preżunt b’mod sigur li d-deċiżjoni tal-prosekutur kienet ibbażata, prinċipalment, fuq raġunijiet ta’ opportunità ġudizzjarja, ta’ ekonomija jew ta’ politika.

73.

Naturalment, il-fatt li prosekutur ikun wettaq evalwazzjoni fil-fond ta’ sensiela ta’ indizji suffiċjentement komprensiva ma jfissirx li, fil-mument li tittieħed id-deċiżjoni li tintemm il-proċedura, id-dubji kollha dwar ir-responsabbiltà kriminali tal-persuna li tkun is-suġġett tal-investigazzjoni għandhom neċessarjament jiġu eliminati. Fil-fatt, prosekutur jista’ jkollu jislet il-konsegwenzi neċessarji mill-fatt li, indipendentement mill-opinjoni personali tiegħu dwar il-ħtija tal-persuna kkonċernata, investigazzjoni ddettaljata ma tkunx ipproduċiet sensiela ta’ indizji li tista’ ssostni kundanna.

74.

Madankollu, sakemm l-investigazzjoni kienet raġonevolment eżawrjenti u metikoluża, id-deċiżjoni li tingħalaq il-proċedura tista’ titqies bħala liberazzjoni. Kif indikat fil-punt 60 iktar ’il fuq, il-Qorti tal-Ġustizzja aċċettat illi deċiżjonijiet ibbażati fuq l-inadegwatezza jew l-assenza ta’ provi għandhom jitqiesu, bħala prinċipju, li huma bbażati fuq determinazzjoni tal-merti tal-kawża. Fil-fehma tiegħi, din hija l-konsegwenza loġika, inter alia, tal-prinċipju tal-preżunzjoni tal-innoċenza ( 38 ).

75.

Dawn il-kunsiderazzjonijiet iwasslu għall-mistoqsija segwenti: kif għandu jiġi ddeterminat jekk deċiżjoni bħal dik inkwistjoni hijiex ibbażata fuq investigazzjoni ddettaljata?

76.

Il-kwistjoni dwar jekk id-deċiżjoni tal-prosekutur li ma titteħidx azzjoni kinitx ibbażata fuq investigazzjoni ddettaljata għandha tiġi ddeterminata prinċipalment fuq il-bażi tal-motivazzjoni li tinsab fil-korp tad-deċiżjoni nnifisha ( 39 ) (jekk ikun il-każ, moqrija flimkien mad-dokumenti msemmija u/jew annessi magħha ( 40 )). Huwa fil-fatt dan id-dokument li jispjega r-raġunijiet għall-assenza ta’ teħid ta’ azzjoni u l-provi invokati għal dan l-għan.

77.

Pereżempju, kif ikkonstatat il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Kossowski, il-fatt illi – f’każ partikolari – la l-vittma u lanqas xhud potenzjali ma ġew intervistati matul l-investigazzjonijiet jista’ jitqies bħala indikazzjoni li ma saret l-ebda investigazzjoni ddettaljata ( 41 ). Għall-kuntrarju, kif indikat il-Qorti EDB fis-sentenza Mihalache, meta tkun infetħet investigazzjoni kriminali wara li tkun tressqet akkuża kontra l-persuna inkwistjoni, il-vittma tkun ġiet intervistata, il-provi jkunu nġabru u eżaminati mill-awtorità kompetenti, u tkun ingħatat deċiżjoni motivata fuq il-bażi ta’ dawn il-provi, tali fatturi jistgħu jwasslu għall-konstatazzjoni li seħħet determinazzjoni fuq il-merti tal-kawża ( 42 ).

78.

Għalhekk, din hija evalwazzjoni każ b’każ li għandha ssir, prinċipalment fid-dawl tal-kontenut attwali tad-deċiżjoni ( 43 ). Jekk xi ħaġa ma tkunx ċara f’din id-deċiżjoni, xejn ma jipprekludi lill-awtoritajiet tat-tieni Stat Membru milli jużaw l-istrumenti ta’ kooperazzjoni stabbiliti fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni ( 44 ) sabiex jitolbu l-kjarifiki meħtieġa mill-awtoritajiet tal-ewwel Stat Membru ( 45 ).

79.

Madankollu, għal raġunijiet ta’ ċertezza legali u ta’ prevedibbiltà, huwa kruċjali li l-elementi prinċipali li jippermettu li tiġi evalwata n-“natura definittiva” ta’ deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni jiġu inklużi fil-korp tad-deċiżjoni (jekk ikun il-każ, kif ikkompletata mid-dokumenti msemmija u/jew annessi magħha). Fil-fatt, l-allegat awtur tar-reat għandu jkun f’pożizzjoni li jivverifika jekk, fid-dawl tad-dritt domestiku rilevanti, id-deċiżjoni inkwistjoni tistax tagħti lok għall-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem ( 46 ). Għalhekk, skambji ta’ informazzjoni ex post jistgħu jkunu utli sabiex jiċċaraw il-kamp ta’ applikazzjoni u s-sens tad-deċiżjoni, jew sabiex jikkompletaw il-motivazzjoni tagħha, iżda ma jistgħux ibiddlu l-kontenut tagħha fundamentalment.

80.

F’dan l-istadju, jista’ jkun utli li jiġi enfasizzat punt importanti. L-evalwazzjoni preċedenti ma tistax tiġi interpretata bħala li tippermetti lill-awtoritajiet kriminali jaġixxu fil-kuntest tat-tieni proċedura sabiex, essenzjalment, jirrevedu l-korrettezza tad-deċiżjonijiet adottati fil-kuntest tal-ewwel proċedura. Dan imur kontra l-prinċipju ta’ fiduċja reċiproka, prinċipju li huwa fil-qalba tar-regoli tal-Unjoni dwar l-ispazju ta’ libertà, sigurtà u ġustizzja, u jagħmel il-prinċipju ta’ ne bis in idem fil-biċċa l-kbira ineffettiv ( 47 ).

81.

L-awtoritajiet li jaġixxu fil-kuntest tat-tieni proċedura għandhom biss is-setgħa li jivverifikaw ir-raġunijiet (sostantivi u/jew proċedurali) li għalihom l-ewwel prosekutur iddeċieda li ma titteħidx azzjoni. Għal dan l-għan, dawn l-awtoritajiet għandhom ikunu awtorizzati jivverifikaw li l-prosekutur għamel dan wara li eżamina sensiela ta’ evidenza komprensiva, u mingħajr ma jkun naqas milli jiġbor – għax meqjus impossibbli, diffiċli wisq jew sempliċement mhux meħtieġ – provi addizzjonali li jistgħu jkunu partikolarment rilevanti għall-evalwazzjoni.

82.

Għall-bqija, il-konstatazzjonijiet tad-deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni adottata mill-ewwel prosekutur (pereżempju, il-valur probatorju tal-provi evalwati) għandhom jittieħdu prima facie. L-awtoritajiet li jaġixxu fil-kuntest tat-tieni proċedura huma preklużi milli jwettqu evalwazzjoni ġdida tal-provi diġà eżaminati mill-ewwel prosekutur ( 48 ). Il-fiduċja reċiproka fil-funzjonament tas-sistemi kriminali tal-Istati Membri teħtieġ li l-awtoritajiet kriminali nazzjonali jirrispettaw il-konstatazzjonijiet ta’ awtoritajiet nazzjonali oħra, irrispettivament mill-verdett li jaslu għalih ( 49 ).

83.

F’dan ir-rigward, jista’ jkun utli punt ieħor ta’ kjarifika. In-neċessità li jiġi vverifikat li deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni kienet tinvolvi evalwazzjoni tal-mertu tal-kawża fuq il-bażi ta’ investigazzjoni ddettaljata hija rekwiżit li jikkonċerna, evidentement, deċiżjonijiet “sempliċi” li ma titteħidx azzjoni. Jiġifieri, dawk id-deċiżjonijiet li fihom il-proċeduri jintemmu u l-persuna li kienet is-suġġett ta’ investigazzjoni – metaforikament – tiġi “lliberata”.

84.

Fil-fatt, skont id-dritt tal-Istati Membri kollha, jeżistu numru ta’ mekkaniżmi alternattivi għar-riżoluzzjoni tat-tilwim li jistgħu jwasslu għat-tmiem tal-proċeduri kriminali inkambju għall-fatt li l-preżunt awtur tar-reat jaċċetta l-impożizzjoni ta’ piena amministrattiva ħafifa (jew eħfef) jew ta’ miżura punittiva alternattiva. Huwa evidenti li dan it-tip ta’ deċiżjonijiet li ma titteħidx azzjoni għandhom normalment jiġu kkunsidrati, għall-finijiet tal-prinċipju ta’ ne bis in idem, bħala ekwivalenti għall-kundanni. Dan japplika indipendentement mill-kwistjoni dwar jekk din hijiex konstatazzjoni formali tar-responsabbiltà tal-preżunt awtur tar-reat. Peress li l-ġurisprudenza dwar dan il-punt hija relattivament ċara, ma hemmx lok, fil-fehma tiegħi, li wieħed jidħol f’iktar dettall dwar dan il-punt ( 50 ).

85.

Issa ser nindirizza l-kundizzjoni “idem”.

86.

Fir-rigward tal-kundizzjoni “idem”, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-prinċipju ta’ ne bis in idem, stabbilit fl-Artikolu 50 tal-Karta, jipprojbixxi kumulu ta’ proċeduri u ta’ pieni ta’ natura kriminali “għall-istess fatti u kontra l-istess persuna” ( 51 ).

87.

Għalhekk, hemm żewġ elementi li huma rilevanti sabiex tiġi ssodisfatta din il-kundizzjoni: l-identiċità tal-fatti (idem factum) u l-identiċità tal-persuna (idem persona). Id-dubji espressi mill-qorti tar-rinviju jidhru li jikkonċernaw dawn iż-żewġ elementi, u għalhekk ser nipprova nagħti iktar ċarezza dwar iż-żewġ aspetti.

88.

Skont il-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-kriterju rilevanti sabiex tiġi evalwata l-eżistenza tal-istess reat huwa dak tal-identiċità tal-fatti materjali, mifhuma bħala l-eżistenza ta’ ġabra ta’ ċirkustanzi konkreti inseparabbilment marbuta bejniethom li wasslu sabiex il-persuna kkonċernata tinħeles jew tiġi kkundannata b’mod definittiv ( 52 ).

89.

F’dan il-kuntest, it-terminu “identiċità” ma għandux jinftiehem bħala l-koinċidenza assoluta u kompleta tal-fatti li huma rilevanti għar-reat(i) li l-persuna hija akkuażata bih(om). Fil-fatt, il-Qorti tal-Ġustizzja sikwit irreferiet għal fatti li huma “essenzjalment, l-istess” ( 53 ) li hija repetizzjoni tal-espresssjoni “essenzjalment l-istess” [traduzzjoni mhux uffiċjali] ġeneralment użata mill-Qorti EDB ( 54 ). Fl-istess ħin, madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja għamlitha ċara li s-sempliċi similarità tal-fatti ma hijiex suffiċjenti: jekk l-elementi fattwali anċillari jistgħu jkunu differenti ( 55 ), l-elementi fattwali ċentrali tal-aġir li allegatament jikkostitwixxi r-reat għandhom jikkorrispondu ( 56 ). Pereżempju, is-sempliċi fatt li l-allegat awtur tar-reat aġixxa bl-istess intenzjoni kriminali, fil-kuntest ta’ sekwenza ta’ azzjonijiet, ma huwiex biżżejjed sabiex minn dan jiġi dedott li dawn l-azzjonijiet jifformaw parti mill-istess ġabra ta’ ċirkustanzi konkreti inseparabbilment marbuta bejniethom għall-finijiet tal-prinċipju ta’ ne bis in idem ( 57 ).

90.

Għall-kuntrarju, il-klassifikazzjoni ġuridika fid-dritt nazzjonali tal-fatti ma hijiex rilevanti għall-finijiet tal-konstatazzjoni tal-eżistenza tal-istess reat, sa fejn il-portata tal-protezzjoni mogħtija fl-Artikolu 50 tal-Karta ma tistax tvarja minn Stat Membru għall-ieħor ( 58 ). Kif spjegat il-Qorti tal-Ġustizzja f’Van Esbroeck, fl-assenza ta’ armonizzazzjoni tal-liġijiet kriminali nazzjonali, kriterju bbażat fuq il-klassifikazzjoni ġuridika tal-fatti jista’ joħloq daqstant ostakoli għall-moviment liberu fl-Unjoni daqskemm jeżistu sistemi kriminali fl-Istati Membri ( 59 ). F’Zolotoukhine, il-Qorti EDB enfasizzat ukoll li approċċ formalistiku u restrittiv, ibbażat fuq il-klassifikazzjoni ġuridika taż-żewġ reati, ikun restrittiv wisq għad-drittijiet tal-individwi, u b’hekk jirriskja li jippreġudika l-garanzija li l-prinċipju ta’ ne bis in idem għandu l-għan li jistabbilixxi ( 60 ).

91.

L-element l-ieħor tal-idem huwa l-identiċità tal-awtur tar-reat, jiġifieri l-persuna li hija (jew li allegatament hija) responsabbli għar-reat jew għar-reat(i) inkwistjoni u, konsegwentement, tista’ tkun is-suġġett ta’ proċess kriminali u ta’ piena għal iktar minn darba.

92.

L-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem żgurat fl-Artikolu 50 tal-Karta tippreżupponi, għaldaqstant, li tkun l-istess persuna li tkun is-suġġett tal-proċeduri jew tal-pieni kriminali inkwistjoni. Kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja, dan il-prinċipju ma japplikax għal persuni oħra barra dawk li ġew definittivament iġġudikati fi Stat Membru ( 61 ) u, konsegwentement, ma jistax jinkiser jekk ma tkunx l-istess persuna li tkun ġiet iġġudikata u/jew issanzjonata diversi drabi għall-istess azzjoni illegali ( 62 ).

93.

F’Mihalache, il-Qorti EDB enfasizzat li d-deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni minn prosekutur pubbliku tkun ibbażata fuq evalwazzjoni fuq il-merti meta din tkun tinkludi evalwazzjoni kemm tal-elementi fattwali tar-reat u tas-sitwazzjoni speċifika tal-persuna. Dan ifisser li d-deċiżjoni inkwistjoni għandha turi li l-prosekutur evalwa l-provi fil-proċess u evalwa l-“involviment [tal-allegat awtur tar-reat] f’avveniment jew fl-avvenimenti kollha li wasslu għall-intervent tal-korpi investigattivi, sabiex jiġi ddeterminat jekk ir-responsabbiltà ‘kriminali’ ġietx stabbilita” [traduzzjoni mhux uffiċjali] ( 63 ). Bl-istess mod, il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat li, sabiex ikun applikabbli, l-Artikolu 50 tal-Karta jeżiġi li “r‑responsabbiltà kriminali tal-persuna kkonċernata tkun ġiet eżaminata u li deċiżjoni f’dan ir-rigward tkun ġiet adottata” ( 64 ).

94.

Jiena nifhem li dan ifisser li, fid-deċiżjoni ta’ dritt kriminali inkwistjoni, ir-responsabbiltà ta’ din il-persuna ġiet eżaminata speċifikament, u ġiet skartata għal raġuni sostantiva: pereżempju, il-persuna ma kinitx l-awtriċi tal-aġir jew, fi kwalunkwe każ, ma tistax tinżamm responsabbli għalih.

95.

Idealment, dan għandu jiġi indikat espressament fid-deċiżjoni inkwistjoni. Madankollu, ma jistax jiġi eskluż li, jekk prosekutur jasal għall-konklużjoni li l-allegati fatti ma jagħtu lok għal ebda reat kriminali, id-deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni ma tidentifikax formalment il-persuna li tinvoka l-protezzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem b’termini bħal “allegat awtur tar-reat”, “persuna ssuspettata”, “l-akkużat” jew il-“persuna suġġetta għall-investigazzjoni”. Barra minn hekk fuq dan l-istess punt, interpretazzjoni formalistika tal-Artikolu 50 tal-Karta tirriskja li tkun restrittiva żżejjed fir-rigward tad-drittijiet tal-individwi. Fil-fehma tiegħi, persuna għandu jkollha d-dritt li tinvoka l-protezzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem jekk mill-formulazzjoni tad-deċiżjoni jirriżulta b’mod ċar u inkontestabbli li l-pożizzjoni ġuridika tagħha bħala awtriċi jew il-persuna responsabbli għall-aġir li allegatament jikkostitwixxi reat kienet is-suġġett ta’ evalwazzjoni fil-fond.

96.

Bħalma enfasizzajt fir-rimarki preliminari tiegħi, bħala prinċipju hija l-qorti tar-rinviju li għandha tevalwa jekk il-kundizzjonijiet diskussi iktar ’il fuq ġewx issodisfatti jew le, fil-kawża ta’ quddiemha. Madankollu, sabiex nassisti lil din il-qorti bl-aħjar mod, issa ser noffri ftit kunsiderazzjonijiet fil-qosor fir-rigward tal-possibbiltà ta’ applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem fil-kawża prinċipali.

97.

Fil-kawża ineżami, huwa paċifiku li ż-żewġ proċeduri li qegħdin jiżvolġu quddiem il-qrati Rumeni rilevanti huma ta’ natura kriminali. Huwa pjuttost l-issodisfar tal-kundizzjonijiet “bis” u “idem” li huwa kkontestat.

98.

Jidhirli li, fir-rigward tal-kundizzjoni “bis”, il-kwistjoni dwar in-natura definittiva tad-digriet li ma titteħidx azzjoni tas‑27 ta’ Settembru 2016 ġiet deċiża, wara d-digriet tal-Judecătoria Slatina (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Slatina) tal‑21 ta’ Novembru 2016 ( 65 ). Fil-fatt, jekk il-konstatazzjonijiet ta’ din il-qorti huma korretti, dan ikun ifisser – jekk nifhem id-dritt nazzjonali b’mod korrett – li jeżistu biss rimedji straordinarji kontra d-digriet imsemmi iktar ’il fuq. Minn dan isegwi li dan id-digriet, skont l-Artikolu 50 tal-Karta, huwa “definittiv” u għalhekk, bħala prinċipju, jista’ jagħti lok għall-iskattar tal-prinċipju ta’ ne bis in idem.

99.

Għall-kuntrarju, jidher ħafna inqas evidenti jekk id-digriet li ma titteħidx azzjoni tas‑27 ta’ Settembru 2016 jinkludix evalwazzjoni tal-merti bbażata fuq investigazzjoni ddettaljata. Fil-fehma tiegħi, il-fatt li l-informazzjoni dwar dan l-aspett tinsab fil-korp tad-deċiżjoni tal-prosekutur, jew f’rapport anness miegħu mħejji mill-pulizija, huwa irrilevanti, sakemm il-prosekutur jagħmel tiegħu l-evalwazzjoni tal-pulizija b’mod ċar, u d-dritt nazzjonali jkun jippermetti tali approċċ.

100.

Dak li verament jgħodd u dak li l-qorti tar-rinviju għandha, għalhekk, tivverifika, huma l-elementi segwenti: dan id-digriet kien ibbażat prinċipalment fuq evalwazzjoni tal-elementi sostantivi tal-allegat reat (pereżempju, l-eżistenza tal-fatti allegati, il-klassifikazzjoni ġuridika tagħhom, ir-responsabbiltà kriminali tal-allegat awtur tar-reat, eċċ.), jew fuq raġunijiet proċedurali? Fl-ewwel każ, il-konklużjonijiet tal-prosekutur kienu r-riżultat ta’ investigazzjoni adegwata, kif irrivelat minn evalwazzjoni fil-fond ta’ sensiela ta’ indizji suffiċjentement kompleta, jew jekk id-digriet kienx ukoll motivat minn kunsiderazzjonijiet ta’ konvenjenza ġudizzjarja, ta’ ekonomija jew ta’ politika?

101.

Sussegwentement, fir-rigward tal-kundizzjoni “idem”, nifhem li – skont il-qorti tar-rinviju – il-fatti li ġew eżaminati fiż-żewġ proċeduri huma essenzjalment l-istess. Dan ifisser li r-reati allegati fiż-żewġ proċeduri differenti, għalkemm huma formalment differenti (estorsjoni u korruzzjoni passiva), għandhom jitqiesu bħala ekwivalenti għall-finijiet tal-Artikolu 50 tal-Karta.

102.

Madankollu, jidher li l-partijiet fil-kawża ma jaqblux dwar l-element ta’ idem persona. Nifhem li s-sors ta’ nuqqas ta’ qbil jinsab fil-fatt li proċedura waħda nfetħet in rem, filwaqt li l-proċedura l-oħra nfetħet in personam.

103.

Naturalment jiena konxju mid-distinzjoni teoretika bejn l-azzjonijiet in rem u l-azzjonijiet in personam ( 66 ). Madankollu, għalija huwa inqas ċar x’jimplika dan fil-kuntest ta’ proċeduri ta’ dritt kriminali Rumeni. Nifhem li din id-distinzjoni tirriżulta prinċipalment mill-Artikolu 305 tal-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali, li skontu, inter alia, hija l-eżistenza ta’ elementi li jissuġġerixxu li ċerta persuna setgħet wettqet ir-reat li ġġustifika l-ftuħ tal-investigazzjoni kriminali li teħtieġ li l-prosekutur jordna t-tkomplija tal-investigazzjoni kriminali fir-rigward ta’ dan l-individwu, bil-konsegwenza li dan tal-aħħar jikseb il-kwalità ta’ persuna ssuspettata.

104.

Dan premess, m’iniex ċert li l-karatteristiċi speċifiċi tad-dritt domestiku għandhom piż sinjifikattiv fil-kuntest tal-evalwazzjoni li l-qorti tar-rinviju ser ikollha twettaq fil-kuntest tal-applikazzjoni tal-Artikolu 50 tal-Karta fil-kawża ineżami. Skont din id-dispożizzjoni, kif spjegat fil-punt 95 iktar ’il fuq, dawn ma humiex kwistjoni ta’ tikketti, iżda ta’ sustanza. Għaldaqstant ftit għandu rilevanza jekk l-allegat awtur tar-reat, ingħatax formalment, fl-ewwel proċedura, l-istatus ta’ “persuna ssuspettata” jew xi ħaġa oħra paragunabbli. Dak li huwa kruċjali huwa jekk huwiex raġonevolment ċar, fuq il-bażi tal-formulazzjoni tad-deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni, li l-pożizzjoni ġuridika ta’ din il-persuna bħala l-awtriċi eventwali tal-fatti, li potenzjalment jirriżultaw f’reat kriminali, ġiet debitament eżaminata.

105.

Wara li indirizzajt id-diversi kwistjonijiet legali mqajma mill-qorti tar-rinviju, nixtieq nikkonkludi dawn il-konklużjonijiet b’xi kunsiderazzjonijiet finali, bit-tama li dawn jistgħu jipprovdu xi gwida fl-interpretazzjoni u fl-applikazzjoni tal-Artikolu 50 tal-Karta.

106.

L-għadd ta’ sentenzi mogħtija mill-Qorti tal-Ġustizzja u mill-Qorti EDB f’dawn l-aħħar snin jissuġġerixxi li l-kamp ta’ applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem huwa sors ta’ inċertezza perenni. Qamu diversi kwistjonijiet, f’diversi kawżi, li wasslu lil dawn il-qrati, skont iċ-ċirkustanzi, sabiex jippreċiżaw, jiċċaraw, iżda kultant ukoll jiżviluppaw b’mod sinjifikattiv il-ġurisprudenza tagħhom.

107.

Fil-fehma tiegħi, għandu ċertament jintlaqa’ li – apparti xi sfumaturi minuri – il-Qorti tal-Ġustizzja u l-Qorti EDB segwew raġunamenti simili u pproduċew ġurisprudenza pjuttost omoġena. B’mod ġenerali, jidhirli li dawn il-qrati għamlu ħilithom sabiex isibu bilanċ ġust bejn interessi kompetituri differenti. Ċertament, mhux kompitu faċli.

108.

Biex nispjega għaliex jiena ta’ din il-fehma, jista’ jkun utli li jittieħed pass lura fiż-żmien. Il-prinċipju ta’ ne bis in idem huwa struttura ġuridika antika ħafna, li t-traċċi tagħha nstabu, inter alia, fil-Kodiċi ta’ Hammurabi, fil-kitbiet ta’ Demostene, fid-Diġest ta’ Ġustinjanu kif ukoll f’diversi liġijiet kanoniċi medjevali ( 67 ). F’dik li llum hija l-Unjoni – anki fl-assenza ta’ kwalunkwe dispożizzjoni f’dan is-sens – dan ġie riprodott sa minn nofs is-sittinijiet u ġie meqjus bħala marbut mal-idea tal-ġustizzja naturali ( 68 ).

109.

Jidher li, filwaqt li s-sens u l-portata preċiżi tal-prinċipju ta’ ne bis in idem varjaw xi ftit matul is-sekli, il-fehma tal-loġika doppja tiegħu baqgħet relattivament konsistenti: l-ekwità u ċ-ċertezza legali ( 69 ).

110.

Minn naħa, huwa ġeneralment ikkunsidrat bħala inġust u arbitrarju li l-Istat, “bir-riżorsi kollha tiegħu u bil-poter tiegħu, [jagħmel] tentattivi ripetuti sabiex jikseb kundanna ta’ individwu għal allegat reat, u b’hekk jissuġġettah għall-mistħija, għall-ispejjeż u għat-tbatija u jobbligah jgħix fi stat persistenti ta’ ansjetà u ta’ nuqqas ta’ sigurtà” ( 70 ). Il-prinċipju ta’ ne bis in idem huwa għalhekk intiż, fl-ewwel lok, sabiex jevita sitwazzjoni fejn persuna tkun “fil-perikolu” diversi drabi ( 71 ).

111.

Min-naħa l-oħra, il-prinċipju ta’ ne bis in idem huwa wkoll inseparabbilment marbut mal-prinċipju ta’ res judicata: l-idea li, sabiex jiġu żgurati l-istabbiltà tad-dritt u tar-relazzjonijiet ġuridiċi, u l-amministrazzjoni tajba tal-ġustizzja, id-deċiżjonijiet ġudizzjarji li saru definittivi ma jistgħux jiġu kkontestati ( 72 ).

112.

Fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, il-protezzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem issib it-tielet loġika: l-iżgurar tal-moviment liberu tal-persuni fi ħdan l-Ispazju ta’ Libertà, Spazju u Ġustizzja. Il-Qorti tal-Ġustizzja enfasizzat, b’riferiment għall-Artikolu 54 tal-KIFS, li persuna li l-kawża tagħha tkun diġà nqatgħet b’mod finali għandha tkun tista’ tiċċirkola liberament mingħajr biża ta’ proċeduri kriminali ġodda għall-istess fatti fi Stat Membru ieħor ( 73 ).

113.

Konsegwentement, dawn l-għanijiet jipprekludu interpretazzjoni eċċessivament restrittiva tal-prinċipju ta’ ne bis in idem. Fl-istess ħin, madankollu, applikazzjoni eċċessivament wiesgħa tal-prinċipju tmur kontra interessi pubbliċi oħra li jistħoqqilhom li jiġu protetti.

114.

Nirreferi, b’mod partikolari, għall-interess ġenerali tas-soċjetà li tipproċedi b’mod effettiv kontra l-awturi tar-reat ( 74 ), kif ukoll għall-interess speċifiku tal-vittmi ta’ reati mhux biss li jiksbu kumpens mill-awturi tar-reat, iżda wkoll li “ssir ġustizzja” ( 75 ). Fil-fatt, l-isem stess ta’ “Spazju ta’ Libertà, Sigurtà u Ġustizzja” jimplika li l-libertà ma tistax tkun għad-detriment tas-sigurtà u tal-ġustizzja. Dan il-kunċett għandu jkun intenzjonat, ovvjament, bħala ġustizzja għall-individwi kollha: l-allegati awturi tar-reat iżda anki l-allegati vittmi. Huwa għalhekk li, skont l-Artikolu 3(2) TUE, f’dan l-ispazju, il-moviment liberu tal-persuni għandu jiġi żgurat flimkien ma’ miżuri xierqa f’dak li jirrigwarda, inter alia, il-prevenzjoni tal-kriminalità u l-ġlieda kontra dan il-fenomenu ( 76 ).

115.

F’dan ir-rigward, ma jistax jiġi injorat li approċċ superfiċjali għall-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ ne bis in idem jista’ jwassal għal ċerti abbużi u manipulazzjoni min-naħa tal-awturi tar-reat li jistgħu jirrikorru għal “forum shopping” sabiex jiżguraw impunità għall-azzjonijiet tagħhom. Fil-fatt, meta reati jkunu s-suġġett ta’ investigazzjoni min-naħa ta’ diversi prosekuturi fl-istess ħin, ikun hemm riskju konkret li l-uffiċċju tal-prosekuzzjoni li jkun jinsab fl-agħar post (jew li jkollu l-ikbar nuqqas ta’ persunal jew li jkun l-iktar impenjat) hemm imnejn li, de facto, jimpedixxi t-twettiq ta’ investigazzjoni serja dwar dan ir-reat, peress li deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni ta’ dan l-uffiċċju tista’ twaqqaf it-teħid ta’ azzjoni minn kwalunkwe uffiċċju tal-prosekuzzjoni ieħor.

116.

Barra minn hekk, minn dan l-aspett tal-iskala wkoll, hemm interess relatat mal-Unjoni li jistħoqqlu kunsiderazzjoni serja: il-fiduċja reċiproka. Minn ġurisprudenza konsistenti jirriżulta li l-fiduċja reċiproka tista’ tinżamm u tissaħħaħ biss jekk l-awtoritajiet ta’ Stat Membru jistgħu jiżguraw ruħhom li, fi Stat Membru ieħor, kien hemm evalwazzjoni xierqa tar-responsabbiltà kriminali tal-awtur tar-reat issuspettat ( 77 ).

117.

Għalhekk, huwa ta’ importanza kbira li, fl-interpretazzjoni tal-Artikolu 50 tal-Karta, jinstab bilanċ ġust bejn dawn l-interessi. B’mod partikolari, il-protezzjoni effettiva tad-drittijiet individwali għandha tiġi rrikonċiljata mal-interess leġittimu tal-Istati Membri li jevitaw l-impunità tal-kriminali ( 78 ). Din hija l-idea ċentrali li ggwidatni f’dawn il-konklużjonijiet meta, wara li stħarriġt u rriflettejt fuq il-ġurisprudenza, ippruvajt nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja dak li jidhirli li huwa approċċ “ibbilanċjat” għall-kundizzjonijiet “bis” u “idem”.

118.

B’mod partikolari, ma narax kif persuna li l-involviment tagħha f’allegat reat, matul l-ewwel proċedura magħluqa fl-istadju tal-investigazzjoni, ma ġiex eżaminat speċifikament u/jew ġie eżaminat biss fuq il-bażi ta’ sensiela ta’ indizji inadegwati u frammentarji, tista’ validament tippretendi li proċedura sussegwenti li fil-kuntest tagħha l-involviment tagħha jiġi eżaminat b’mod distint, fuq il-bażi ta’ sensiela ta’ indizji robusta u komprensiva, tqiegħed lil din il-persuna “f’perikolu” darbtejn u/jew tmur kontra l-prinċipju ta’ res judicata.

119.

Bħala konklużjoni, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi d-domanda preliminari magħmula mill-Curtea de Apel Craiova (il-Qorti tal-Appell ta’ Craiova, ir-Rumanija) li persuna tista’ titqies bħala lliberata b’mod definittiv, fis-sens tal-Artikolu 50 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea, bħala riżultat tal-adozzjoni minn prosekutur pubbliku ta’ deċiżjoni li ma titteħidx azzjoni meta ma tiġi imposta l-ebda piena jew miżura punittiva oħra fuq din il-persuna, biss jekk, inter alia: (i) id-deċiżjoni ta’ prosekutur li jtemm il-proċeduri tkun ibbażata fuq l-evalwazzjoni tal-merti tal-kawża, li hija nnifisha tkun ir-riżultat ta’ investigazzjoni ddettaljata, li tikkonsisti minn evalwazzjoni fil-fond ta’ sensiela ta’ indizji suffiċjentement komprensiva; u (ii) isegwi mill-formulazzjoni tad-deċiżjoni li l-pożizzjoni ġuridika ta’ din il-persuna, bħala l-awtriċi tal-fatti li allegatament jikkostitwixxu reat, tkun ġiet debitament eżaminata.