Πρόσφυγες και ανιθαγενείς — κοινές απαιτήσεις για την αναγνώρισή τους (από το 2026)

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Αιτήσεις διεθνούς προστασίας

Οι αιτούντες πρέπει:

• να υποβάλουν τις δηλώσεις τους και όλα τα απαραίτητα έγγραφα ώστε να τεκμηριώσουν το αίτημά τους·
• να συνεργάζονται πλήρως με τις αρμόδιες αρχές·
• να παραμένουν στο κράτος μέλος της ΕΕ που είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.

Οι εξετάζουσες αρχές:

• αξιολογούν όλα τα σχετικά στοιχεία της αίτησης·
• θεωρούν τη δίωξη ή την πρόκληση σοβαρής βλάβης σε έναν αιτούντα, ή την απειλή αυτών, σοβαρή ένδειξη της βασιμότητας του φόβου δίωξης·
• εξετάζουν τη γενική αξιοπιστία του αιτούντος αν λείπουν τα αποδεικτικά έγγραφα·
• λαμβάνουν υπόψη γεγονότα στη χώρα καταγωγής του αιτούντος και τις δικές τους δραστηριότητες για την αξιολόγηση του κατά πόσο είναι βάσιμος ο φόβος δίωξης·
• ζητούν καθοδήγηση από τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο όσον αφορά την ασφάλεια της χώρας καταγωγής του αιτούντος·
• εξετάζουν αν ο αιτών μπορεί νόμιμα και με ασφάλεια να ταξιδέψει, και να κατοικήσει σε, ένα τμήμα της χώρας καταγωγής τους (η «εναλλακτική εγχώριας προστασίας») και, κατά συνέπεια, δεν χρήζει διεθνούς προστασίας.

Αναγνώριση καθεστώτος πρόσφυγα

Στο πλαίσιο του κανονισμού, ένας πρόσφυγας είναι ο υπήκοος τρίτης χώρας ο οποίος, συνεπεία βάσιμου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, ιθαγένειας, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, ευρίσκεται εκτός της χώρας της ιθαγένειάς του και δεν είναι σε θέση ή, λόγω του φόβου αυτού, δεν επιθυμεί να θέσει εαυτόν υπό την προστασία της εν λόγω χώρας ή ο ανιθαγενής ο οποίος, ευρισκόμενος εκτός της χώρας της προηγούμενης συνήθους διαμονής του για τους ίδιους αναφερθέντες λόγους, δεν είναι σε θέση ή, λόγω του φόβου αυτού, δεν επιθυμεί να επιστρέψει σε αυτήν.

Μια πράξη δίωξης είναι μία σοβαρή ή μια επαναληπτική πράξη ή διάφορα μέτρα που παραβιάζουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων:

• πράξεων σωματικής, ψυχικής ή σεξουαλικής βίας·
• νομικών, διοικητικών ή αστυνομικών μέτρων τα οποία εισάγουν διακρίσεις αφ’ εαυτά·
• ποινικής δίωξης ή επιβολής ποινής η οποία είναι δυσανάλογη ή μεροληπτική·
• ποινικής δίωξης ή επιβολής ποινής για την άρνηση εκπλήρωσης στρατιωτικής θητείας σε σύρραξη, εάν η εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας θα συμπεριλάμβανε εγκλήματα·
• πράξεων που στοχεύουν το φύλο ή τα παιδιά.

Ένας υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής:

• παύει να είναι πρόσφυγας αν:
  • εξασφαλίζει εκ νέου οικειοθελώς την προστασία της χώρας καταγωγής τους, έχει αποκτήσει νέα ιθαγένεια ή οι συνθήκες αλλάζουν,
  • οι αρχές ανακαλούν το καθεστώς επειδή ο υπήκοος τρίτης χώρας ή ο ανιθαγενής έχει διαστρεβλώσει γεγονότα, συνιστά κίνδυνο για το κράτος ή έχει καταδικαστεί για ιδιαιτέρως σοβαρό έγκλημα·
• δεν δικαιούται το καθεστώς πρόσφυγα αν έχει διαπράξει, μεταξύ άλλων, έγκλημα κατά της ανθρωπότητας ή ένα σοβαρό μη πολιτικό έγκλημα.

Αναγνώριση προσώπου ως δικαιούχου επικουρικής προστασίας

Στο πλαίσιο του κανονισμού, ένα πρόσωπο που δικαιούται επικουρική προστασία είναι ο υπήκοος τρίτης χώρας ή ο ανιθαγενής που δεν πληροί τις προϋποθέσεις για να αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας, αλλά σε σχέση με τον οποίο υπάρχουν ουσιώδεις λόγοι να πιστεύεται ότι, εάν το εν λόγω πρόσωπο επιστρέψει στη χώρα καταγωγής του ή, στην περίπτωση ανιθαγενούς, στη χώρα της προηγούμενης συνήθους διαμονής του, θα αντιμετωπίσει πραγματικό κίνδυνο να υποστεί σοβαρή βλάβη και ο οποίος δεν είναι σε θέση ή, λόγω του κινδύνου αυτού, δεν επιθυμεί να θέσει εαυτόν υπό την προστασία της εν λόγω χώρας.

Η σοβαρή βλάβη συνίσταται σε:

• θανατική ποινή ή εκτέλεση·
• βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία·
• σοβαρή και προσωπική απειλή κατά της ζωής αμάχου λόγω αδιάκριτης άσκησης βίας κατά τη διάρκεια ένοπλης σύρραξης.

Ένας δικαιούχος επικουρικής προστασίας:

• παύει να δικαιούται επικουρική προστασία, όταν οι περιστάσεις οι οποίες οδήγησαν στην αναγνώριση του εν λόγω καθεστώτος έχουν εκλείψει ή έχουν μεταβληθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην απαιτείται πλέον προστασία·
• δεν δικαιούται προστασία αν υπάρχουν σοβαροί λόγοι για να θεωρείται ότι:
  • έχει διαπράξει έγκλημα κατά της ανθρωπότητας ή ένα σοβαρό έγκλημα πριν ή μετά την άφιξή του σε κάποιο κράτος μέλος·
  • συνιστά κίνδυνο για την κοινωνία ή για την εθνική ασφάλεια.

Δικαιώματα διεθνούς προστασίας

Οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας έχουν τα παρακάτω δικαιώματα:

• μη εξαναγκαστική επιστροφή σε μια χώρα όπου ενδέχεται να εκτεθούν σε δίωξη (αρχή της μη επαναπροώθησης)·
• ενημέρωση για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους·
• άδειες διαμονής εντός 90 ημερών από την κοινοποίηση της απόφασης για τη χορήγηση διεθνούς προστασίας για τους ίδιους και τα μέλη της οικογένειάς τους·
• ταξιδιωτικά έγγραφα και ελεύθερη κυκλοφορία εντός του κράτους μέλους που παρέχει τη διεθνή προστασία και εντός του χώρου Σένγκεν·
• πρόσβαση στην απασχόληση, εκπαίδευση, αναγνώριση τίτλων και δεξιοτήτων, κοινωνική ασφάλιση και επικύρωση της κοινωνικής αρωγής, υγειονομική περίθαλψη, στέγαση, μέτρα που θα τους βοηθήσουν στην ένταξη και επαναπατρισμός·
• νόμιμα διορισμένος επίτροπος για ανήλικους.

Τελικές διατάξεις

• Τα κράτη μέλη διορίζουν ένα εθνικό σημείο επαφής και συνεργάζονται με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
• Η Επιτροπή υποβάλει αναφορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού μέχρι τις 13 Ιουνίου 2028 και εφεξής κάθε πέντε χρόνια.

Ο κανονισμός:

• τροποποιεί την οδηγία 2003/109/ΕΚ σχετικά με τους κανόνες μακροχρόνιας διαμονής·
• καταργεί την οδηγία 2011/95/ΕΕ από τις 12 Ιουνίου 2026.

Η απόφαση (ΕΕ) 2024/2099 της Επιτροπής επιβεβαιώνει τη συμμετοχή της Ιρλανδίας στον κανονισμό.