Πρόσφυγες και απάτριδες — κοινές απαιτήσεις για την αναγνώρισή τους

ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

Οδηγία 2011/95/ΕΕ — κοινές απαιτήσεις για την αναγνώριση και τη διεθνή προστασία των προσφύγων και των απάτριδων

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ;

Σκοπός της είναι:

• η θέσπιση κοινών απαιτήσεων για τον προσδιορισμό των πολιτών τρίτων χωρών ή των απάτριδων που χρήζουν όντως διεθνούς προστασίας στην ΕΕ, είτε ως πρόσφυγες είτε ως δικαιούχοι επικουρικής προστασίας*·
• η διασφάλιση ότι αυτά τα άτομα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ελάχιστο επίπεδο παροχών και δικαιωμάτων σε όλες τις χώρες της ΕΕ.

Με αυτόν τον τρόπο στοχεύει στον περιορισμό των μετακινήσεων των ενδιαφερόμενων προσώπων μεταξύ των χωρών της ΕΕ λόγω διαφορών στη νομοθεσία.

Η οδηγία αναθεωρεί και αντικαθιστά την οδηγία 2004/83/ΕΚ, ώστε να διασφαλιστεί η συνοχή με τη νομολογία* του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Σκοπός και ορισμοί

• Ορίζονται κοινές απαιτήσεις για να καθοριστεί ποιος πληροί τις προϋποθέσεις ώστε να αναγνωριστεί ως πρόσφυγας ή ως πρόσωπο που δικαιούται επικουρική προστασία, καθώς και το περιεχόμενο της διεθνούς προστασίας. Ωστόσο, οι χώρες της ΕΕ παραμένουν ελεύθερες να θεσπίζουν ή να διατηρούν πιο ευνοϊκούς κανόνες για τα πρόσωπα που χρήζουν προστασίας.
• «Ορίζονται οι πρόσφυγες» και «τα πρόσωπα που δικαιούνται επικουρική προστασία», όπως και τα «μέλη της οικογένειάς τους» — δηλαδή ο πατέρας, η μητέρα ή άλλος ενήλικος υπεύθυνος για τον δικαιούχο διεθνούς προστασίας αν ο δικαιούχος είναι κάτω από 18 ετών (ανήλικος) και άγαμος.

Αξιολόγηση αιτήσεων

• Οι χώρες της ΕΕ έχουν κοινό καθήκον να συνεργάζονται ενεργά με τον αιτούντα κατά τον καθορισμό των συναφών στοιχείων μιας αίτησης.
• Δίνεται ένας μη εξαντλητικός κατάλογος με πτυχές που περιλαμβάνουν στοιχεία, δηλώσεις και περιστάσεις (για παράδειγμα, εάν το πρόσωπο έχει υποστεί δίωξη) και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην αξιολόγηση σε εξατομικευμένη, αντικειμενική και αμερόληπτη βάση.
• Όταν καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για την υποβολή και την τεκμηρίωση μιας αίτησης και η γενική αξιοπιστία της αίτησης είναι αποδεδειγμένη, οι αιτούντες άσυλο πρέπει να τυγχάνουν του τεκμηρίου αθωότητας ακόμα και αν η αίτηση στερείται εγγράφων και άλλων αποδεικτικών στοιχείων.
• Μπορεί να θεωρηθεί ότι οι αιτούντες δεν χρειάζονται διεθνή προστασία εάν μπορούν να χαίρουν εγχώριας προστασίας από δίωξη ή σοβαρή βλάβη σε οποιοδήποτε τμήμα της επικράτειας της χώρας καταγωγής τους, όπου μπορούν νόμιμα και με ασφάλεια να έχουν πρόσβαση και όπου λογικά αναμένεται ότι μπορούν να εγκατασταθούν.
• Η οδηγία διευκρινίζει τα εξής:
  • η προστασία κατά της δίωξης ή της σοβαρής βλάβης μπορεί να παρέχεται αποκλειστικά από το κράτος ή από ομάδες ή οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένων διεθνών οργανισμών, που ελέγχουν το κράτος ή σημαντικό μέρος της επικράτειάς του·
  • αυτά τα μέρη πρέπει να είναι ικανά και πρόθυμα να προσφέρουν αποτελεσματική και μόνιμη προστασία·
  • ο αιτών θα πρέπει να έχει πρόσβαση σε αυτή την προστασία.
• Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να χρησιμοποιούν ακριβείς και ενημερωμένες πληροφορίες από σχετικές πηγές, όπως την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο.

Αναγνώριση προσώπου ως δικαιούχου καθεστώτος πρόσφυγα

• Ο ορισμός μιας «πράξης δίωξης» κατά την έννοια της σύμβασης της Γενεύης διευκρινίζεται σε σχέση με το καθεστώς των προσφύγων και τις διαφορετικές μορφές που μπορεί να έχει.
• Πρέπει να υπάρχει λόγος δίωξης και το κείμενο υποδεικνύει τις πτυχές —φυλή, θρησκεία, ιθαγένεια, πολιτικές πεποιθήσεις ή ιδιότητα μέλους ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας— που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση των λόγων δίωξης.
• Η έλλειψη προστασίας από τη δίωξη για έναν από τους προαναφερθέντες λόγους αποτελεί επίσης λόγο αναγνώρισης του καθεστώτος πρόσφυγα.

Αναγνώριση προσώπου ως δικαιούχου επικουρικής προστασίας

Η «σοβαρή βλάβη» την οποία θα κινδυνεύσει να υποστεί ένας ενδιαφερόμενος πολίτης τρίτης χώρας εάν επιστρέψει στη χώρα καταγωγής του ή, στην περίπτωση ανιθαγενούς, στη χώρα της προηγούμενης συνήθους διαμονής του περιλαμβάνει τα εξής:

• θανατική ποινή ή εκτέλεση·
• βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία·
• σοβαρή και προσωπική απειλή κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας αμάχου λόγω αδιάκριτης άσκησης βίας σε καταστάσεις ένοπλης σύρραξης.

Απώλεια ή αποκλεισμός από το καθεστώς πρόσφυγα ή επικουρικής προστασίας

Η οδηγία αναφέρει τα εξής:

• τις περιστάσεις κατά τις οποίες τα άτομα παύουν να υπάγονται στο καθεστώς πρόσφυγα ή να δικαιούνται επικουρική προστασία (για παράδειγμα όταν ο αιτών αποκτά νέα ιθαγένεια) ή αποκλείονται από αυτά (εάν, για παράδειγμα, ο αιτών έχει διαπράξει έγκλημα πολέμου ή έγκλημα κατά της ανθρωπότητας)·
• τους λόγους για τους οποίους αυτά τα δικαιώματα μπορούν να ανακληθούν, να τερματιστούν ή να μην ανανεωθούν, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων κατά τις οποίες μπορεί να θεωρηθεί για εύλογους λόγους ότι ο αιτών συνιστά κίνδυνο για την ασφάλεια ή την κοινωνία της χώρας υποδοχής της ΕΕ.

Περιεχόμενο διεθνούς προστασίας

Το περιεχόμενο του καθεστώτος δικαιούχου επικουρικής προστασίας προσεγγίζει περισσότερο το καθεστώς πρόσφυγα, καταργώντας σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα των χωρών της ΕΕ να περιορίζουν την πρόσβαση σε ορισμένα δικαιώματα μόνο στους πρόσφυγες.
Η διεθνής προστασία που πρέπει να παρέχεται από τη χώρα υποδοχής της ΕΕ περιλαμβάνει τα ακόλουθα δικαιώματα.

• Προστασία από την επαναπροώθηση*.
• Πρόσβαση προσφύγων και δικαιούχων επικουρικής προστασίας σε πληροφορίες, σε γλώσσα την οποία κατανοούν ή ευλόγως εικάζεται ότι κατανοούν, σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις σε σχέση με το εν λόγω καθεστώς.
• Προστασία της οικογενειακής ενότητας.
• Εάν δεν υφίστανται επιτακτικοί λόγοι εθνικής ασφάλειας ή δημόσιας τάξης, έκδοση:
  • αδειών διαμονής, με ισχύ τουλάχιστον τριών ετών για τους πρόσφυγες και τουλάχιστον ενός έτους (δύο έτη μετά την ανανέωση) σε περίπτωση επικουρικής προστασίας· και
  • ταξιδιωτικών εγγράφων για να μπορούν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό σε περίπτωση επικουρικής προστασίας, μόνο όταν τα άτομα αδυνατούν να αποκτήσουν εθνικό διαβατήριο.
• Πρόσβαση στην απασχόληση και ευκαιρίες συμμετοχής σε προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, με ίση μεταχείριση στους όρους εργασίας.
• Πρόσβαση στην εκπαίδευση, με ίση μεταχείριση με τους υπηκόους της χώρας για τους ανήλικους και με τους νομίμως διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών για τους ενήλικες.
• Ισότιμη πρόσβαση σε διαδικασίες για την αναγνώριση αλλοδαπών πτυχίων και επαγγελματικών προσόντων.
• Ίση μεταχείριση με τους υπηκόους της χώρας όσον αφορά την κοινωνική αρωγή (αυτό μπορεί να περιορίζεται σε βασικά ευεργετήματα στην περίπτωση της επικουρικής προστασίας).
• Εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανηλίκων από κηδεμόνα ή, όπου χρειάζεται, από μια οργάνωση επιφορτισμένη με την ευημερία των ανηλίκων ή με οποιαδήποτε άλλη ενδεδειγμένη μορφή εκπροσώπησης που παρέχεται βάσει του εθνικού νομικού συστήματος.
• Πρόσβαση σε κατάλυμα υπό όρους ισοδύναμους με τους ισχύοντες για άλλους νομίμως διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών.
• Ελεύθερη κυκλοφορία εντός της εθνικής επικράτειας υπό τους ίδιους όρους και περιορισμούς που ισχύουν για άλλους νομίμως διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών.
• Πρόσβαση σε υπηρεσίες κοινωνικής ένταξης.
• Εφόσον απαιτείται, παροχή βοήθειας για επαναπατρισμό.

Χώρες που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας

Η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο (1) εξαιρούνται από την οδηγία, χρησιμοποιώντας τη δυνατότητα που τους δίνει το πρωτόκολλο 21, το οποίο προσαρτάται στη Συνθήκη της Λισαβόνας. Συνεπώς, εξακολουθούν να δεσμεύονται από την οδηγία 2004/83/ΕΚ.
Η Δανία δεν δεσμεύεται ούτε από αυτήν ούτε από την προηγούμενη οδηγία λόγω του πρωτοκόλλου 22 για τη θέση της, το οποίο προσαρτάται στη Συνθήκη της Λισαβόνας.

ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ Η ΟΔΗΓΙΑ;

Η οδηγία 2011/95/ΕΕ αναθεωρεί και αντικαθιστά την οδηγία 2004/83/ΕΚ. Τα περισσότερα άρθρα της οδηγίας 2011/95/ΕΕ τα οποία αφορούν πτυχές που δεν καλύπτονταν από την οδηγία 2004/83/ΕΚ εφαρμόζονται από τις 22 Δεκεμβρίου 2013. Οι νέοι κανόνες που περιλαμβάνονται στην οδηγία 2011/95/ΕΕ έπρεπε να θεσπιστούν στις χώρες της ΕΕ έως τις 21 Δεκεμβρίου 2013.

ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η οδηγία, γνωστή ως «οδηγία αναγνώρισης», αποτελεί ένα από τα κύρια μέσα εντός του κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου (ΚΕΣΑ) μαζί με την οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου, την οδηγία για τις προϋποθέσεις υποδοχής, τον κανονισμό του Δουβλίνου και τον κανονισμό EURODAC. Σημαντική είναι επίσης η ενίσχυση της οικονοµικής αλληλεγγύης με τον κανονισμό που θεσπίζει ένα Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης. Το 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση για την έναρξη της διαδικασίας μεταρρύθμισης του ΚΕΣΑ.

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Οδηγία 2011/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011, σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας (ΕΕ L 337 της 20.12.2011, σ. 9-26)

ΣΥΝΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΑ

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο — Μεταρρύθμιση του κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου και προώθηση των νόμιμων οδών προς την Ευρώπη [COM(2016) 197 final της 6.4.2016]

Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 516/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Απριλίου 2014, για τη δημιουργία του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, την τροποποίηση της απόφασης 2008/381/ΕΚ του Συμβουλίου και την κατάργηση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου αριθ. 573/2007/ΕΚ και αριθ. 575/2007/ΕΚ και της απόφασης 2007/435/ΕΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 150 της 20.5.2014, σ. 168-194)

Οδηγία 2013/32/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας (ΕΕ L 180 της 29.6.2013, σ. 60–95)

Βλέπε ενοποιημένη έκδοση.

Οδηγία 2013/33/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με τις απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία (ΕΕ L 180 της 29.6.2013, σ. 96-116)

Βλέπε ενοποιημένη έκδοση.

Κανονισμός (ΕE) αριθ. 604/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, για τη θέσπιση των κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας ή από απάτριδα (ΕΕ L 180 της 29.6.2013, σ. 31-59)

Οι διαδοχικές τροποποιήσεις του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 604/2013 έχουν ενσωματωθεί στο αρχικό κείμενο. Η παρούσα ενοποιημένη έκδοση έχει μόνο αξία τεκμηρίωσης.

Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 603/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με τη θέσπιση του «Eurodac» για την αντιπαραβολή δακτυλικών αποτυπωμάτων για την αποτελεσματική εφαρμογή του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 604/2013 για τη θέσπιση των κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας ή από απάτριδα και σχετικά με αιτήσεις της αντιπαραβολής με τα δεδομένα Eurodac που υποβάλλουν οι αρχές επιβολής του νόμου των κρατών μελών και η Ευρωπόλ για σκοπούς επιβολής του νόμου και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1077/2011 σχετικά με την ίδρυση Ευρωπαϊκού Οργανισμού για τη Λειτουργική Διαχείριση Συστημάτων ΤΠ Μεγάλης Κλίμακας στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (ΕΕ L 180 της 29.6.2013, σ. 1-30)

τελευταία ενημέρωση 29.01.2018

(1) Το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και γίνεται τρίτη χώρα (χώρα εκτός ΕΕ) από την 1η Φεβρουαρίου 2020.