Κοινοί κανόνες για τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (2014-2020)

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

• Τα ΕΔΕΤ αποτελούνται από πέντε ταμεία:
  • το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ)·
  • το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ)·
  • το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ)·
  • το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ)·
  • το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ).
• Κοινός στόχος των επενδύσεων στο πλαίσιο των ΕΔΕΤ είναι η παροχή στήριξης για την επίτευξη έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης.
• Ο κανονισμός:
  • ορίζει κοινές αρχές, κοινούς κανόνες και κοινά πρότυπα για τη χρήση και την εφαρμογή των ΕΔΕΤ·
  • θεσπίζει κοινούς κανόνες για τα ΕΔΕΤ προκειμένου να βελτιωθεί ο συντονισμός μεταξύ τους, καθώς και με άλλες πολιτικές και προγράμματα της ΕΕ, όπως το πρόγραμμα Ορίζων 2020, το οποίο έχει πλέον αντικατασταθεί από το πρόγραμμα Ορίζων Ευρώπη·
  • ορίζει τα καθήκοντα, τους στόχους προτεραιότητας και την οργάνωση των ταμείων·
  • επισημαίνει ιδίως τη σχέση μεταξύ του παρόντος κανονισμού και άλλων κανονισμών ειδικών για κάθε ταμείο·
  • θεσπίζει την αρχή της θεματικής συγκέντρωσης προκειμένου να διασφαλίσει ότι οι επενδύσεις επικεντρώνονται σε έναν περιορισμένο αριθμό βασικών προτεραιοτήτων·
  • δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα αποτελέσματα:
    • καθιερώνεται πλαίσιο επιδόσεων με σκοπούς και στόχους,
    • πραγματοποιείται ετήσια συνεδρίαση επανεξέτασης μεταξύ κάθε κράτους μέλους και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,
    • το 2019 θα γίνει επανεξέταση των επιδόσεων των προγραμμάτων σε κάθε κράτος μέλος·
  • εισάγονται αιρεσιμότητες (προδιαγραφές που εξασφαλίζουν ότι υπάρχουν τα απαραίτητα μέσα για την αποτελεσματική αξιοποίηση της στήριξης της ΕΕ)·
  • καθορίζεται η κατανομή των πόρων στο πλαίσιο του στόχου για τις επενδύσεις στην ανάπτυξη και την απασχόληση μεταξύ τριών κατηγοριών περιφερειών, σύμφωνα με το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν τους: λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, περιφέρειες σε στάδιο μετάβασης από το ένα επίπεδο υποστήριξης στο άλλο και περισσότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες.
• Η Επιτροπή ενέκρινε απόφαση για την κατάρτιση του καταλόγου των περιφερειών που πληρούν τα κριτήρια των τριών κατηγοριών.
• Έχουν καθοριστεί κριτήρια που πρέπει να πληρούνται από τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες προκειμένου να είναι επιλέξιμες για στήριξη από τα ταμεία. Οι πόροι πρέπει να κατανέμονται από το ΕΤΠΑ και το ΕΚΤ στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, τις περιφέρειες μετάβασης και τις περισσότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, σύμφωνα με το κατά κεφαλή ακαθάριστο εγχώριο προϊόν τους. Επειδή τα κράτη μέλη διαφέρουν σημαντικά ως προς τα είδη διοικητικών περιοχών και περιοχών που καλύπτονται από τον σχεδιασμό, η ΕΕ επινόησε ένα κοινό σύστημα ταξινόμησης για την επιλογή των περιφερειών και των περιοχών που θα λάβουν στήριξη. Καθορίζονται οι διαθέσιμοι χρηματοδοτικοί πόροι και τα κριτήρια κατανομής τους.
• Τα ΕΔΕΤ παρέχουν στήριξη μέσω πολυετών προγραμμάτων με βάση σύμφωνα εταιρικής σχέσης που εκπονούνται για κάθε κράτος μέλος. Το σύμφωνο εταιρικής σχέσης είναι έγγραφο που διατυπώνει τη συνολική επενδυτική στρατηγική ενός κράτους μέλους και συνάπτεται με την Επιτροπή. Καταρτίζεται από το κράτος μέλος σύμφωνα με τα συστήματα και τις διαδικασίες του και περιλαμβάνει εταίρους που εκπροσωπούν περιφερειακές ή τοπικές δημόσιες αρχές, καθώς και ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών φορέων, και άλλα συμφέροντα.

Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου

• Το 2017, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο δημοσίευσε έκθεση σχετικά με τα σύμφωνα εταιρικής σχέσης που έχουν υπογραφεί μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών.
• Η έκθεση κατέληγε στο συμπέρασμα ότι τα ταμεία είχαν εστιαστεί στην ανάπτυξη και την απασχόληση, είχαν εντοπίσει τις επενδυτικές ανάγκες και τις είχαν μετατρέψει με επιτυχία σε στόχους και αποτελέσματα. Ωστόσο, σημείωνε επίσης ότι έχουν αναπτυχθεί υπερβολικά πολλοί δείκτες επιδόσεων και ότι οι μετρήσεις των επιδόσεων δεν πραγματοποιούνται κατά τρόπο εναρμονισμένο στα διάφορα ταμεία.

Πανδημία COVID-19 — τροποποιήσεις του κανονισμού

• Ο κανονισμός (ΕΕ) 2020/460 τροποποιεί τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 όσον αφορά ειδικά μέτρα για την κινητοποίηση επενδύσεων στα συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των κρατών μελών και σε άλλους τομείς των οικονομιών τους για την αντιμετώπιση της επιδημικής έκρηξης της COVID-19 (πρωτοβουλία επενδύσεων για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού).
• Ο κανονισμός (ΕΕ) 2020/558 τροποποιεί τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 όσον αφορά ειδικά μέτρα για την παροχή έκτακτης ευελιξίας στα κράτη μέλη στη χρήση των ΕΔΕΤ για την αντιμετώπιση της επιδημικής έκρηξης της COVID-19. Παρέχει τη δυνατότητα κινητοποίησης της συνολικής στήριξης που δεν χρησιμοποιήθηκε από το ΕΤΠΑ, το ΕΚΤ και το ΤΣ.
• Ο κανονισμός (ΕΕ) 2020/2221 τροποποιεί τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 με την εισαγωγή ειδικών πρόσθετων πόρων και την υλοποίηση ρυθμίσεων στο πλαίσιο του στόχου των επενδύσεων στην ανάπτυξη και την απασχόληση και του στόχου της ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας για την παροχή βοήθειας με σκοπό την αντιμετώπιση κρίσεων στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19 και στην προετοιμασία μιας πράσινης, ψηφιακής και ευέλικτης ανάκαμψης της οικονομίας.

Παράταση της περιόδου εφαρμογής του κανονισμού στα προγράμματα ΕΓΤΑΑ

Ο κανονισμός (ΕE) 2020/2220 παρατείνει έως τις 31 Δεκεμβρίου 2022 τόσο την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 στα προγράμματα που στηρίζονται από το ΕΓΤΑΑ όσο και την περίοδο διάρκειας των εν λόγω προγραμμάτων. Η παράταση αυτή εξαρτάται από την υποβολή αίτησης για τροποποίηση των σχετικών προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης για διετή μεταβατική περίοδο, η οποία θα διαρκέσει έως την εφαρμογή της νέας κοινής γεωργικής πολιτικής, την 1η Ιανουαρίου 2023.

Δράση συνοχής για τους πρόσφυγες στην Ευρώπη (CARE)

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/562 τροποποιεί τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 με τους ακόλουθους τρόπους.

• Επιτρέπει τη διεπιδότηση μεταξύ των ταμείων ΕΤΠΑ και ΕΚΤ για την αντιμετώπιση της εισροής των προσφύγων. Για παράδειγμα, αυτό καθιστά δυνατή στα κράτη μέλη την επαναδιανομή των πόρων που είχαν διατεθεί για έργα υποδομών και την ανακατεύθυνσή τους στην υγειονομική περίθαλψη και στην εκπαίδευση.
• Επιτρέπει μεγαλύτερη ευελιξία όσον αφορά την ανακατεύθυνση κονδυλίων της πολιτικής συνοχής από τη δημοσιονομική περίοδο 2014-2020 που δεν δαπανήθηκαν, συμπεριλαμβανομένου του REACT-EU.
• Παρατείνει για 1 λογιστική χρήση το 100 % της χρηματοδότησης από τον προϋπολογισμό της ΕΕ για προγράμματα συνοχής (σε αντίθεση με την υποχρεωτική εθνική συγχρηματοδότηση υπό κανονικές συνθήκες) ώστε να ελαφρυνθεί η επιβάρυνση του εθνικού και περιφερειακού προϋπολογισμού.
• Επιτρέπει την αποζημίωση πράξεων που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών προκλήσεων αλλά οι οποίες ξεκίνησαν πριν την υποβολή επίσημου αιτήματος στην Επιτροπή. Αυτού του είδους τα έργα είναι επιλέξιμα από τις 24 Φεβρουαρίου 2022, εφόσον συμμορφώνονται με τους ειδικούς κανόνες του ταμείου.

Αύξηση της προχρηματοδότησης από πόρους του REACT-EU και καθορισμός μοναδιαίου κόστους (CARE+)

Για τη συμπλήρωση αυτών των μέτρων, έγινε δεύτερη τροποποίηση για την αύξηση της προχρηματοδότησης από πόρους του REACT-EU και για την καθιέρωση ενός μοναδιαίου κόστους ανά άτομο, γνωστό ως CARE+ [κανονισμός (ΕΕ) 2022/613]. Ο κύριος σκοπός αυτού του κανονισμού ήταν η παροχή πρόσθετης ρευστότητας και η απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών σχετικά με τις δαπάνες.

Η αυξημένη προχρηματοδότηση προήλθε από τον προϋπολογισμό του REACT-EU, όπου όλα τα κράτη μέλη έλαβαν ένα επιπλέον 4%, αυξάνοντας έτσι το ποσοστό προχρηματοδότησης από το 11% στο 15%. Επιπλέον, τα κράτη μέλη που συνορεύουν με την Ουκρανία ή δέχθηκαν εισροή προσφύγων που υπερβαίνουν το 1% των πληθυσμών τους τον πρώτο μήνα μετά τη ρωσική εισβολή έλαβαν ένα επιπλέον 34%, αυξάνοντας το ποσοστό προχρηματοδότησης από το 11% στο 45%. Τα εν λόγω εννέα κράτη μέλη είναι η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Εσθονία, η Λιθουανία, η Ουγγαρία, η Αυστρία, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβακία.

Η επιλογή απλουστευμένου κόστους σε επίπεδο ΕΕ αποσκοπεί στη σημαντική ελάφρυνση του διοικητικού φόρτου ώστε οι προσπάθειες να εστιάζονται στην επίτευξη στόχων ευρύτερης πολιτικής, και ώστε να μην υπάρχει καθυστέρηση στην υλοποίηση από εκτενείς επαληθεύσεις διαχείρισης και ελέγχου. Αντί για την υποβολή εγγράφων για κάθε αγορά (για παράδειγμα, κουβέρτες, είδη υγιεινής, βασικά τρόφιμα και προσωπικά είδη), η διαχειριστική αρχή μπορεί απλώς να αξιώσει το μοναδιαίο κόστος των 40 ευρώ την εβδομάδα ανά άτομο με προσωρινή προστασία (ή άλλη επαρκή προστασία με βάση την εθνική νομοθεσία) για το πολύ 13 εβδομάδες. Αυτή η επιλογή μπορεί να καλύψει αποτελεσματικά τις δαπάνες που καταβάλλονται από μη κυβερνητικές οργανώσεις και τοπικές αρχές που παρείχαν άμεση υποστήριξη στα σύνορα από την πρώτη ημέρα της εισβολής. Η επιλογή απλουστευμένου κόστους ενισχύθηκε περαιτέρω από την τροποποίηση FAST-CARE, αυξάνοντας το ποσό σε 100 ευρώ ανά εβδομάδα ανά άτομο και παρατείνοντας την υποστήριξη για 26 εβδομάδες (βλ. παρακάτω).

Ευέλικτη βοήθεια για εδάφη — FAST-CARE

Ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2039 τροποποιεί τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 και τον κανονισμό που καθορίζει τους κανόνες για την περίοδο 2021-2027, τον κανονισμό (ΕΕ) 2021/1060 (βλ. σύνοψη). Όσον αφορά τις τροποποιήσεις του κανονισμού περί κοινών διατάξεων 2014-2020, οι κανόνες αποσκοπούν στη θέσπιση μεγαλύτερης ευελιξίας ώστε να συμβάλουν στη βελτίωση της χρήσης των πόρων από την προγραμματική περίοδο 2014-2020 και για να καταστεί δυνατή μια πιο ομαλή σταδιακή υλοποίηση αργοπορημένων έργων από τις προγραμματικές περιόδους 2014-2020 και 2021-2027.

• Κατ’ εξαίρεση, για πράξεις που αφορούν μεταναστευτικές προκλήσεις εξαιτίας της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας, επιτρέπεται μια εξαίρεση από τις απαιτήσεις που συνδέονται με την τοποθεσία της πράξης σε ένα κράτος μέλος, δεδομένου ότι οι άνθρωποι που διαφεύγουν από τον πόλεμο μετακινούνται σε πολλές τοποθεσίες μετά την άφιξή τους.
• Θεσπίζει τη δυνατότητα δήλωσης δαπανών για πράξεις που έχουν ήδη πρακτικά ολοκληρωθεί ή υλοποιηθεί πλήρως, και θεσπίζει ευελιξία μεταξύ των ταμείων, επιτρέποντας τη χρήση του ταμείου συνοχής για πράξεις που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση μεταναστευτικών προκλήσεων λόγω της ρωσικής στρατιωτικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας, και μεταξύ θεματικών στόχων, επιτρέποντας μεταβιβάσεις μεταξύ προγραμμάτων.
• Επιτρέπει ποσοστό συγχρηματοδότησης σε ποσοστό μέχρι και 100% που μπορεί να εφαρμοστεί σε έναν ξεχωριστό άξονα προτεραιότητας που θεσπίζεται στο πλαίσιο ενός προγράμματος για την προώθηση της κοινωνικοοικονομικής ένταξης υπηκόων τρίτων χωρών, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης για πράξεις σχετικά με την αντιμετώπιση μεταναστευτικών προκλήσεων ως αποτέλεσμα της ρωσικής στρατιωτικής επίθεσης. Τουλάχιστον το 30% των χρηματοδοτικών κονδυλίων μιας τέτοιας ξεχωριστής προτεραιότητας πρέπει να κατανέμονται σε πράξεις των οποίων οι δικαιούχοι είναι τοπικές αρχές ή οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται σε τοπικό κοινοτικό επίπεδο.
• Χαλαρώνει τα κριτήρια «σταδιακής υλοποίησης» έργων από τις δημοσιονομικές περιόδους 2014-2020 και 2021-2027 μειώνοντας το ελάχιστο όριο του συνολικού κόστους του έργου από 5 εκατομμύρια ευρώ σε 1 εκατομμύριο ευρώ για να είναι επιλέξιμο για σταδιακή υλοποίηση, μεταξύ άλλων ειδικών κριτηρίων. Έτσι μεταβιβάζονται αποτελεσματικά τα εναπομείναντα μέρη του έργου στην επόμενη προγραμματική περίοδο, αποδεσμεύοντας έτσι πόρους της περιόδου 2014-2020. Αυτοί, με τη σειρά τους, χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση μεταναστευτικών προκλήσεων, αν το επιθυμεί το κράτος μέλος.
• Ενισχύει την επιλογή απλουστευμένου κόστους αυξάνοντας το μοναδιαίο κόστος από 40 ευρώ σε 100 ευρώ ανά εβδομάδα ανά άτομο και παρατείνοντας τη στήριξη από τις 13 εβδομάδες στις 26 εβδομάδες. Αυτό εφαρμόζεται σε όλα τα άτομα που έχουν ζητήσει και λάβει προσωρινή προστασία ή άλλη επαρκή προστασία βάσει του εθνικού δικαίου.
• Αυτό αυξάνει την ευελιξία στο κλείσιμο των προγραμμάτων της περιόδου 2014-2020 αυξάνοντας τις πληρωμές του τελικού υπολοίπου για κάθε προτεραιότητα ανά ταμείο και ανά κατηγορία περιφερειών στην τελευταία λογιστική χρήση από το 10% στο 15%. Αυτό σημαίνει ότι αν, για παράδειγμα, σε έναν άξονα προτεραιότητας (ένα συγκεκριμένο είδος επενδύσεων) συνάφθηκαν συμβάσεις που υπερβαίνουν τον προϋπολογισμό κατά 15%, το ποσό μπορεί να χρηματοδοτηθεί από κάποιον άλλο άξονα προτεραιότητας που σημείωσε χαμηλότερες επιδόσεις αντίστοιχου ύψους, εφόσον αφορά το ίδιο πρόγραμμα, την ίδια κατηγορία περιφέρειας και το ίδιο ταμείο.

Στήριξη οικονομικά προσιτής ενέργειας (SAFE)

Στο πλαίσιο των τροποποιήσεων που περιλαμβάνονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2023/435, οι στοχευμένες και έκτακτες αλλαγές στον κανονισμό περί κοινών διατάξεων 2014-2020, γνωστές ως SAFE, αποσκοπούν στην υποστήριξη των κρατών μελών και των περιφερειών που αντιμετωπίζουν προκλήσεις εξαιτίας της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης.

Πιο συγκεκριμένα, το SAFE επιτρέπει:

• τη χρηματοδότηση κεφαλαίου κίνησης μικρομεσαίων επιχειρήσεων που επλήγησαν ιδιαίτερα από την αύξηση της τιμής της ενέργειας, σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες κρατικών ενισχύσεων·
• τη χρηματοδότηση του κόστους κατανάλωσης ενέργειας ευάλωτων νοικοκυριών για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας·
• την ενισχυμένη υποστήριξη συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας για διατήρηση θέσεων εργασίας απασχολούμενων και αυτοαπασχολούμενων μέσω της ενδεχόμενης χρήσης του ΕΤΠΑ, του Ταμείου Συνοχής και του ΕΚΤ.

Οι εν λόγω στοχευμένες αλλαγές βασίζονται στους ίδιους κανόνες με τις προηγούμενες ευέλικτες επιλογές που προσφέρθηκαν από το CARE και το FAST-CARE:

• Όλα τα ταμεία πολιτικής συνοχής (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ και Ταμείο Συνοχής) μπορούν να χρησιμοποιούνται για την παροχή υποστήριξης σε αυτά τα μέτρα μέσω διεπιδότησης, και μπορούν επίσης να χρησιμοποιούνται πόροι του REACT-EU.
• Πόροι από οποιαδήποτε από τις τρεις κατηγορίες περιφερειών (περισσότερο αναπτυγμένες, μετάβασης και λιγότερο αναπτυγμένες) μπορούν να χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη αυτών των μέτρων, καταργώντας την υποχρέωση όσον αφορά την τοποθεσία της πράξης.
• Όλες οι προτεινόμενες δράσεις μπορούν να επωφελούνται από 100% συγχρηματοδότηση της ΕΕ.
• Οι δαπάνες θα είναι επιλέξιμες από την 1η Φεβρουαρίου 2022 μέχρι τα τέλη του 2023, συμπεριλαμβανομένων των ήδη ολοκληρωμένων πράξεων.
• Ο προϋπολογισμός για αυτά τα έκτακτα μέτρα μπορεί να ανέρχεται το πολύ στο 10% των συνολικών εθνικών χρηματοδοτικών κονδυλίων της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2014-2020.
• Οι καταβολές πληρωμών από την Επιτροπή στα κράτη μέλη δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 5 δισεκατομμύρια ευρώ το 2023.