52013DC0913

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

„Wspólne dążenie do osiągnięcia konkurencyjnej i zasobooszczędnej mobilności w miastach”

1.           Wprowadzenie

Miasta Europy[1], które zamieszkuje 70% ludności UE i które przyczyniają się do osiągnięcia ponad 80% PKB Unii, są połączone jednym z najlepszych na świecie systemów transportowych. Mobilność w miastach staje się jednak coraz trudniejsza i coraz mniej efektywna. Nadal opiera się ona w dużej mierze na użyciu pojazdów prywatnych o napędzie konwencjonalnym. Odnotowuje się jedynie nieznaczne postępy w przechodzeniu na bardziej zrównoważone systemy mobilności w miastach.

W wielu miastach europejskich problem stanowią notoryczne zatory komunikacyjne, których koszt szacuje się na 80 mld euro rocznie[2].

Obszary miejskie mają również wysoki udział w całkowitych emisjach CO2 z transportu, który wynosi około 23%. Miasta muszą spotęgować wysiłki, aby odwrócić tendencje z przeszłości i przyczynić się do osiągnięcia 60-procentowej redukcji emisji gazów cieplarnianych, o której mowa w białej księdze Komisji pt. „Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu”[3] (zwanej dalej „białą księgą w dziedzinie transportu z 2011 r.”). Ze względu na dużą gęstość zaludnienia w miastach oraz wysoki poziom ruchu na krótkich odległościach system transportu miejskiego, w porównaniu z systemem transportu jako całością, daje większe możliwości przejścia na transport niskoemisyjny poprzez zintensyfikowanie ruchu pieszego i rowerowego, rozwój transportu publicznego, a także wcześniejsze wprowadzanie do obrotu pojazdów zasilanych paliwami alternatywnymi.

Przepisy unijne dotyczące jakości powietrza[4] oraz coraz bardziej rygorystyczne normy emisji dla pojazdów drogowych mają na celu zapewnienie ochrony obywateli przed narażeniem na szkodliwe skutki zanieczyszczeń powietrza i pyłu zawieszonego. Miasta w prawie wszystkich państwach członkowskich nadal mają jednak trudności ze spełnieniem tych wymogów prawnych.

Liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w UE jest nadal bardzo duża – w 2012 r. było ich około 28 000. Śmiertelne ofiary wypadków drogowych na obszarach miejskich stanowią 38% wszystkich ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w Europie, przy czym w przeważającej mierze ryzyko ponoszą szczególnie zagrożeni uczestnicy ruchu drogowego, tacy jak piesi. Postępy w zmniejszaniu liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych odnotowywane na obszarach miejskich utrzymują się poniżej średniej.

W ramach badań Eurobarometru[5] przeanalizowano podejście obywateli do kwestii mobilności w miastach. Znaczna część obywateli uznaje zatory komunikacyjne, koszty oraz negatywny wpływ mobilności w miastach i wzorców transportu na środowisko i zdrowie ludzkie za poważny problem. Większość badanych wyraziła raczej sceptyczne opinie względem perspektyw poprawy sytuacji związanej z ruchem drogowym w ich miastach.

W badaniu wykazano również znaczne różnice występujące na obszarze UE. Różnice pomiędzy mobilnością w nielicznych rozwiniętych miastach a mobilnością w większości ośrodków miejskich w Europie pozostających za nimi daleko w tyle coraz bardziej się pogłębiają.

W strategii „Europa 2020” na rzecz zatrudnienia i inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu[6] podkreślono znaczenie zmodernizowanego i zrównoważonego europejskiego systemu transportowego dla dalszego rozwoju Unii oraz położono nacisk na podjęcie kwestii miejskiego wymiaru transportu.

Potrzebna jest zasadnicza zmiana.

Niniejszy komunikat ma na celu zintensyfikowanie wsparcia dla miast europejskich w zakresie podejmowania wyzwań związanych z mobilnością w miastach. Konieczne jest wprowadzenie zasadniczej zmiany w podejściu do mobilności w miastach w celu zapewnienia bardziej zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich oraz realizacji celów UE związanych z tworzeniem konkurencyjnego i zasobooszczędnego europejskiego systemu transportowego.

Istotne znaczenie ma również wyeliminowanie fragmentarycznego podejścia oraz utworzenie jednolitego rynku dla innowacyjnych rozwiązań w obszarze mobilności w miastach poprzez podjęcie kwestii takich jak wspólne normy i specyfikacje lub wspólne udzielanie zamówień.

W komunikacie określono sposób, w jaki Komisja zintensyfikuje swoje działania na rzecz zrównoważonej mobilności na obszarach miejskich przynoszących wartość dodaną UE. Komisja zachęca również państwa członkowskie do podjęcia bardziej zdecydowanych i staranniej skoordynowanych działań.

2.           Wspólne osiągnięcie zrównoważonej mobilności w miastach

Przekształcenie mobilności w miastach wymaga skoordynowanego działania decydentów oraz właściwych organów na wszystkich szczeblach administracji publicznej.

Inicjatywy na szczeblu unijnym mają stanowić wkład we wspólne działanie: plan działania na rzecz mobilności w miastach przedstawiony przez Komisję w 2009 r.[7] spotkał się z mocnym poparciem ze strony Parlamentu Europejskiego[8], Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego[9], Komitetu Regionów[10], państw członkowskich[11], jak również zainteresowanych stron z całej Unii. Do końca 2012 r. wdrożono skutecznie dwadzieścia inicjatyw określonych w planie działania.

W związku z tym Komisja rozpoczęła niezależny przegląd[12] procesu wdrażania planu działania oraz zainicjowała konsultacje społeczne[13], by przeanalizować dalsze kierunki rozwoju. Zainteresowane strony ponownie potwierdziły wartość dodaną wsparcia UE oraz podkreśliły, że działania unijne zostały wyjątkowo dobrze dostosowane do celów zapewnienia szeroko zakrojonej debaty dotyczącej mobilności w miastach na terenie Unii, ułatwienia wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk, stymulacji rozwoju badań i innowacji, a także zapewnienia wsparcia finansowego na realizację projektów z zakresu transportu miejskiego, w szczególności w mniej rozwiniętych regionach. Zainteresowane strony podkreśliły również znaczenie współpracy w zakresie szczególnych zagadnień, takich jak planowanie mobilności w miastach, wdrażanie rozwiązań dostępnych w ramach inteligentnego systemu transportowego (ITS) lub przepisów w sprawie dostępu do ruchu miejskiego oraz bezpieczeństwo ruchu drogowego.

Konieczne jest zaangażowanie państw członkowskich w ogólnoeuropejskie działania w obszarze mobilności w miastach. W ramach inicjatyw Komisji niemożliwe jest ukierunkowanie działań na każde z tysięcy miast w całej Europie ani skuteczne określenie i wyeliminowanie konkretnych przeszkód w osiągnięciu lepszej i bardziej zrównoważonej mobilności w miastach, jakie mogą istnieć w różnych częściach Unii.

Aby zapewnić skuteczne stosowanie na szeroką skalę koncepcji i narzędzi opracowanych na poziomie europejskim, należy je dostosować do specyficznych warunków w poszczególnych państwach członkowskich, a następnie aktywnie promować na szczeblu krajowym i regionalnym.

3.           Plany dotyczące mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju

Opracowywane są nowe podejścia w zakresie planowania mobilności w miastach, ponieważ władze lokalne dążą do porzucenia przeszłych wyizolowanych podejść oraz do opracowania strategii mogących stanowić bodziec do przechodzenia na bardziej ekologiczne i zrównoważone rodzaje transportu, takie jak przemieszczanie się pieszo, rowerem[14] i transport publiczny, oraz do przyjmowania nowych wzorców użytkowania i własności pojazdów. Wiele miast w UE wypróbowało innowacyjne rozwiązania z zakresu mobilności w miastach, a następnie podzieliło się swoimi doświadczeniami w ramach różnych sieci zrzeszających miasta.

Komisja aktywnie promuje koncepcję wieloletnich planów mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. Inicjatywy finansowane ze środków UE umożliwiły zainteresowanym stronom i ekspertom wspólne zbadanie aktualnie stosowanych podejść, omówienie problematycznych kwestii oraz określenie najlepszych praktyk w zakresie planowania. Dzięki wsparciu Komisji[15] przygotowano na przykład wytyczne w zakresie opracowywania i wdrażania planów dotyczących mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju[16], zawierające wskazówki dla lokalnych władz odnośnie sposobu wdrażania strategii w zakresie mobilności w miastach opartych na dokładnej analizie aktualnej sytuacji, jak również jasnej wizji zrównoważonego rozwoju ich obszarów miejskich.

Koncepcja opracowania planów dotyczących mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju dotyczy funkcjonalnego obszaru miejskiego i zakłada włączenie działań z zakresu mobilności w miastach w szerzej zakrojoną strategię rozwoju obszarów miejskich i rozwoju terytorialnego. W związku z tym należy opracowywać przedmiotowe plany przy współpracy podmiotów z rożnych obszarów polityki i sektorów (transportu, użytkowania gruntów i gospodarki przestrzennej[17], ochrony środowiska, rozwoju gospodarczego, polityki społecznej, zdrowia, bezpieczeństwa ruchu drogowego itp.), władz wszystkich szczebli, jak również z udziałem organów na obszarach sąsiadujących – zarówno miejskich, jak i wiejskich.

Plany na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju mają sprzyjać osiąganiu postępów w wyważony sposób oraz lepszemu zintegrowaniu różnych wzorców mobilności w miastach. W koncepcji planowania podkreśla się, że kwestia mobilności w miastach dotyczy przede wszystkich ich mieszkańców. Dlatego też kładzie się nacisk na zaangażowanie obywateli i zainteresowanych stron, jak również sprzyjanie zmianom w zachowaniach związanych z mobilnością.

Plany na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju mogą pomóc miastom w wydajnym użytkowaniu istniejącej infrastruktury transportu i usług transportowych oraz wdrażaniu środków z zakresu mobilności miejskiej w opłacalny sposób.

Koncepcja opracowywania planów na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju nabrała rozpędu w ciągu ostatnich lat. Komisja będzie kontynuować wspieranie rozwoju i promowania tej koncepcji w nadchodzącym czasie.

Aby zapewnić powszechne stosowanie najlepszych praktyk z zakresu planowania mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju, koncepcję tę należy jednak dostosować do specyficznych wymogów oraz praktyk w obszarze planowania stosowanych w poszczególnych państwach członkowskich, a następnie aktywnie promować na szczeblu krajowym. Ponadto w państwach członkowskich powinny zostać podjęte odpowiednie środki w celu zapewnienia warunków ramowych umożliwiających władzom lokalnym skuteczne wdrażanie lokalnych strategii na rzecz mobilności w miastach.

W związku z tym państwa członkowskie powinny rozważyć:

· przeprowadzenie należytej oceny aktualnych i przyszłych wyników mobilności miejskiej na ich terytorium, również z uwzględnieniem kluczowych celów politycznych UE;

· opracowanie podejścia w zakresie mobilności w miastach zapewniającego skoordynowane i wzajemnie wzmacniające się działania na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym;

· zapewnienie, by plany na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju były opracowywane i wdrażane na ich obszarach miejskich oraz by były włączone w strategie rozwoju obszarów miejskich lub rozwoju terytorialnego o szerszym zakresie;

· dokonanie przeglądu narzędzi technicznych, politycznych, prawnych, finansowych i innego rodzaju instrumentów dostępnych organom władz lokalnych do spraw planowania, jak również wprowadzenie koniecznych zmian do tych narzędzi;

· w stosownych przypadkach, przedsięwzięcie środków pozwalających uniknąć fragmentarycznego podejścia, tak aby zapewnić ciągłość oraz zgodność środków z zakresu mobilności w miastach w celu ochrony funkcjonowania rynku wewnętrznego.

Komisja z kolei podejmie następujące działania:

· utworzy w 2014 r. europejską platformę dotyczącą planów na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju w celu koordynowania współpracy UE w zakresie dalszego rozwijania koncepcji i narzędzi; otworzy pojedynczy punkt kontaktowy; oraz rozbuduje stronę internetową www.mobilityplans.eu, tak aby stała się wirtualnym centrum wiedzy i kompetencji;

· udzieli organom krajowym, regionalnym i lokalnym wsparcia w zakresie opracowywania i wdrażania planów na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju, w tym wsparcia polegającego na finansowaniu instrumentów.

4.           Koordynowanie działań sektora publicznego i prywatnego

Wprowadzenie ulepszeń systemowych do sektora transportu wymaga wspólnych działań podmiotów publicznych na wszystkich szczeblach władzy, jak również zaangażowania sektora prywatnego w następujących obszarach wyodrębnionych w białej księdze w dziedzinie transportu z 2011 r.

Więcej działań w obszarze logistyki miejskiej

Logistyka miejska ma zasadnicze znaczenie dla miast, jeżeli chodzi o ich właściwe funkcjonowanie oraz włączenie znacznej części ruchu miejskiego do regionalnych, krajowych i międzynarodowych łańcuchów dostaw. Przewiduje się rozwój tego obszaru, przy dalszym wzroście powiązanych znacznych kosztów zewnętrznych. Potrzeby w zakresie logistyki miejskiej są jednak często lekceważone podczas realizacji działań z zakresu gospodarki przestrzennej i zarządzania.

Istnieją znaczne możliwości poprawy działań i usług w obszarze logistyki miejskiej, a w pełni kontrolowane floty pojazdów, takich jak pojazdy służące do rozwożenia przesyłek pocztowych i śmieciarki, mogą być użyteczne przy wprowadzaniu nowych typów pojazdów i paliw alternatywnych w celu ograniczenia zależności od ropy i emisji. Przedstawione poniżej działania w połączeniu z innymi inicjatywami określonymi w białej księdze w dziedzinie transportu z 2011 r. (np. pakiet „Czysta energia dla transportu”) przyczynią się do realizacji celu osiągnięcia zasadniczo wolnej od emisji CO2 logistyki w dużych ośrodkach miejskich do 2030 r.

Państwa członkowskie i władze miejskie powinny stworzyć ramy (np. obszary realizacji, przepisy w sprawie dostępu, mechanizm egzekwowania prawa), aby zapewnić prywatnym operatorom logistycznym uzasadnienie biznesowe do inwestowania w nowe technologie i rozwiązania. Powinni oni również ułatwić współpracę między podmiotami, budować niezbędny potencjał na poziomie lokalnym, stymulować stosowanie dobrych praktyk, zapewnić interoperacyjność lokalnych rozwiązań logistycznych opartych na inteligentnych systemach transportowych, a także integrację z priorytetami krajowymi.

Państwa członkowskie powinny rozważyć:

· zapewnienie należytego uwzględnienia kwestii logistyki miejskiej w stosowanych podejściach krajowych do mobilności w miastach w ramach planów na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju;

· utworzenie platform współpracy, wymiany danych i informacji, szkoleń itp. dla wszystkich uczestników łańcuchów logistyki miejskiej.

Komisja podejmie następujące działania:

· ulepszy rozpowszechnianie i przyjmowanie najlepszych praktyk z zakresu logistyki miejskiej (2014 r.);

· przygotuje, we współpracy z ekspertami, wytyczne zawierające praktyczne wskazówki dotyczące sposobu ulepszenia funkcjonowania logistyki miejskiej, np. poprzez opracowanie planów dostaw i czynności obsługowych, uwzględnienie logistyki miejskiej w przepisach w sprawie dostępu itp. (2014–2016);

· ułatwi udzielanie zamówień na ekologiczne pojazdy stosowane w logistyce miejskiej poprzez dokonanie przeglądu zakresu portalu Clean Vehicle Portal[18] (2015–2016).

Zaproponowane podejście opisano szczegółowo w dokumencie roboczym służb Komisji pt. „Wezwanie do działania w obszarze logistyki miejskiej” towarzyszącym niniejszemu komunikatowi.

Inteligentniejsze regulacje dotyczące dostępu do miast i systemy opłat drogowych

Zapewnienie możliwie największej dostępności ośrodków miejskich wymaga podjęcia decyzji dotyczących zagospodarowania przestrzeni miejskiej. Miejska przestrzeń drogowa przeznaczana jest pod budowę obiektów do załadunku i rozładunku, wydzielonych pasów dla autobusów, dróg dla samochodów, parkingów, ułatwień dla pieszych, ścieżek rowerowych i miejsc postojowych dla rowerów[19], przy czym sposób ustalania proporcji przestrzennych przez miasta zależy od lokalnych priorytetów i warunków. Przepisy w sprawie dostępu pojazdów do ruchu miejskiego mogą pomóc w zoptymalizowaniu dostępu do ruchu miejskiego, wpłynąć na poprawę jakości powietrza oraz przyczynić się do wyeliminowania z miast samochodów o napędzie konwencjonalnym do 2050 r.

Obecnie wdraża się w Europie wiele różnych systemów, w związku z czym potrzebna jest lepsza wiedza na temat tych różnych rodzajów regulacji dostępu, ich kosztów i skutków.

Czynniki takie jak wspomniane różnorakie zasady i wymagania oraz brak informacji dotyczących sposobów zapewnienia zgodności z różnymi systemami mogą spowodować fragmentaryzację rynku wewnętrznego, a także powstanie nowych barier w przepływie osób i towarów. W pełni zharmonizowane podejście europejskie uznaje się za nieodpowiednie, ponieważ zasadniczą kwestią jest uwzględnienie przy opracowywaniu i wdrażaniu wspomnianych systemów specyficznej sytuacji panującej na poszczególnych obszarach miejskich. Niewiążące wytyczne umożliwiłyby jednak miastom i państwom członkowskim korzystanie z doświadczeń zdobytych przez innych, a także, w stosownych przypadkach, sprzyjanie bardziej jednolitemu podejściu w kwestiach dotyczących na przykład kategorii pojazdów, znaków drogowych, dostarczania informacji, egzekwowania prawa, wyłączeń i ustalania cen. Ułatwiłoby to użytkownikom rozumienie systemów i zapewnienie zgodności z ich zasadami, przy jednoczesnym pozostawieniu miastom elastyczności, tak aby mogły dostosowywać je do swoich lokalnych warunków.

Ponadto proces wdrażania systemów powinien być zgodny z zasadami przejrzystości, pozwalającymi uniknąć dyskryminacji wobec okazjonalnych lub zagranicznych użytkowników. Bardziej ujednolicone podejście, np. w zakresie wymiany informacji dotyczących systemów, pomogłoby w planowaniu odcinków ruchu, a stosowanie rozwiązań przewidzianych w ramach inteligentnego systemu transportowego przy wdrażaniu systemów przyczyniłoby się do zmniejszenia kosztów ponoszonych przez miasta i użytkowników, jak również do zwiększenia zgodności.

Państwa członkowskie powinny rozważyć:

· przeprowadzenie należytego przeglądu efektywności i skutków istniejących i planowanych przepisów w sprawie dostępu do ruchu miejskiego;

· opracowanie ram umożliwiających lokalnym organom ds. transportu opracowanie, wdrożenie oraz ocenę przepisów w sprawie dostępu, w tym systemów opłat za korzystanie z dróg miejskich.

Komisja podejmie następujące działania:

· będzie wspierać wymianę z państwami członkowskimi i ekspertami obejmującą informacje dotyczące przepisów w sprawie dostępu do ruchu miejskiego stosowanych w Unii, w tym koncepcji leżących u ich podstawy, praktycznego wdrażania, skuteczności i skutków;

· opracuje wspólnie z zainteresowanymi stronami niewiążące wytyczne, aby pomóc miastom skutecznie wdrożyć przepisy w sprawie dostępu.

Zaproponowane podejście opisano szczegółowo w dokumencie roboczym służb Komisji pt. „Wezwanie do przyjmowania inteligentniejszych przepisów w sprawie dostępu do ruchu miejskiego” towarzyszącym niniejszemu komunikatowi.

Skoordynowane stosowanie miejskich inteligentnych systemów transportowych

Inteligentne technologie, w szczególności inteligentne systemy transportowe (ITS), stanowią kluczowe czynniki sprzyjające planowaniu mobilności w miastach. Zapewniają one wsparcie decydentom w osiąganiu ustanowionych celów polityki oraz w zarządzaniu konkretnymi działaniami związanymi z ruchem. Pomagają również użytkownikom końcowym w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących mobilności.

Mówiąc konkretniej, ITS pomagają zoptymalizować użytkowanie istniejącej infrastruktury poprzez różnorakie środki, takie jak sygnalizacja drogowa, systemy planowania podróży, inteligentne systemy biletowe lub systemy współpracujące (w tym systemy komunikacji pojazd-pojazd i pojazd-infrastruktura). Systemy te wspierają skoordynowane zarządzanie sieciami transportu drogowego i publicznego, a także ułatwiają wdrażanie rozwiązań z zakresu logistyki miejskiej i systemów ograniczenia dostępu. Aby zapewnić większą spójność i interoperacyjność rozwiązań dostępnych w ramach ITS w Europie, grupa ekspertów ds. miejskich ITS[20] opracowała zbiór wytycznych dotyczących wdrażania kluczowych zastosowań miejskich ITS[21]. W powyższym zakresie określono również najlepsze praktyki oraz potrzeby w zakresie standaryzacji dla miejskich ITS.

Potrzebne są wspólne działania, aby umożliwić obszarom miejskim odnoszenie korzyści płynących z pełnego potencjału rozwiązań w ramach ITS, zapewniając jednocześnie opłacalne, nieprzerwane i sprawne wdrażanie ITS w całej UE.

Państwa członkowskie powinny rozważyć:

· stosowanie wytycznych przy wdrażaniu kluczowych zastosowań ITS w obrębie ich konurbacji;

· opracowanie własnych interfejsów między miejskimi i okolicznymi międzymiastowymi sieciami transportu;

· utworzenie interoperacyjnych baz danych o transporcie multimodalnym zawierających wszystkie informacje o mobilności w miastach.

Komisja podejmie następujące działania:

· poczyni postępy w pracach nad uzupełnieniem istniejącego prawodawstwa w sprawie dostępu do danych o ruchu i podróży;

· opracuje specyfikacje dotyczące usług informacyjnych w czasie rzeczywistym dotyczących ruchu oraz usług w zakresie informacji o podróżach z wykorzystaniem różnych rodzajów transportu, zgodnie z ramami dyrektywy w sprawie ITS[22];

· ułatwi wdrażanie systemów komunikacji pojazd-pojazd i pojazd-infrastruktura na obszarach miejskich.

Zaproponowane podejście określono szczegółowo w dokumencie roboczym służb Komisji pt. „Uruchamianie inteligentnych systemów transportowych na rzecz miast w UE” towarzyszącym niniejszemu komunikatowi.

Bezpieczeństwo ruchu drogowego w miastach

Każdego roku około 11 000 osób ginie w wypadkach drogowych na obszarach miejskich UE[23]. Większość śmiertelnych lub poważnych wypadków drogowych z udziałem szczególnie narażonych użytkowników ma miejsce w obrębie obszarów miejskich. Około dwie trzecie wypadków, w których giną piesi, zdarza się na obszarach miejskich a 50% śmiertelnych ofiar wypadków mających miejsce na tych obszarach stanowią piesi lub rowerzyści. W ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba ofiar śmiertelnych wśród pieszych zmalała jedynie o 39% w porównaniu ze spadkiem o 49% w przypadku ofiar śmiertelnych wśród kierowców[24].

W związku z tym konieczne są dodatkowe działania w celu zwiększenia bezpieczeństwa ruchu drogowego w miastach oraz zapewnienia ochrony zwłaszcza szczególnie narażonych uczestników ruchu drogowego przed ryzykiem śmierci i poważnych obrażeń.

Państwa członkowskie powinny rozważyć:

· dopilnowanie, by w planach na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju uwzględniono aspekty bezpieczeństwa ruchu drogowego jako kwestię horyzontalną na wszystkich etapach procesu planowania, a także podjęto w odpowiedni sposób zagadnienia takie jak bezpieczna infrastruktura miejska, mając zwłaszcza na uwadze szczególnie narażonych uczestników ruchu drogowego, stosowanie nowoczesnych technologii na potrzeby zwiększenia bezpieczeństwa ruchu drogowego w miastach, egzekwowanie przepisów ruchu drogowego oraz edukacja w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego;

· zapewnienie odpowiedniego gromadzenia danych dotyczących wskaźników bezpieczeństwa ruchu drogowego o możliwie najwyższym poziomie szczegółowości oraz zachęcanie władz lokalnych do stosowania tych danych na potrzeby przeprowadzania lokalnych analiz i planowania bezpieczeństwa ruchu drogowego.

W latach 2014–2015 Komisja podejmie następujące działania:

· zgromadzi i rozpowszechni przykładowe dobre praktyki w zakresie planowania bezpieczeństwa ruchu drogowego;

· dokona analizy środków mających na celu zmniejszenie liczby osób ciężko rannych w wypadkach drogowych na obszarach miejskich.

Zaproponowane podejście opisano szczegółowo w dokumencie roboczym służb Komisji pt. „Ukierunkowane działania w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w miastach” towarzyszącym niniejszemu komunikatowi.

5.           Zintensyfikowanie wsparcia UE

Wymiana doświadczeń, prezentacje najlepszych praktyk oraz wspieranie współpracy

Wymiana doświadczeń, prezentacje przykładowych najlepszych praktyk oraz wspieranie współpracy niosą ze sobą niewątpliwe korzyści. Komisja zwiększy swoje wsparcie dla odpowiednich przyszłych działań:

Centrum monitorowania mobilności w miastach

W planie działania na rzecz mobilności w miastach z 2009 r. Komisja ustanowiła centrum monitorowania mobilności w miastach w postaci wirtualnej platformy – strony internetowej ELTIS[25]. Zapewnia ono pojedynczy punkt kontaktowy do celów wymiany wiedzy i doświadczeń lub omawiania kwestii związanych z mobilnością w miastach i transportem.

Komisja planuje rozszerzyć zakres portalu poprzez przekształcenie obecnie funkcjonującego portalu Sustainable Urban Mobility Plans[26] w centrum wszechstronnej wiedzy i kompetencji, w którym zostaną zgromadzone informacje z całej UE dotyczące planowania transportu miejskiego. Portal Sustainable Urban Mobility Plans zostanie włączony do ELTIS.

Ponadto zostanie utworzona europejska platforma dotycząca planów na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. Platforma ta będzie stanowić wsparcie dla przyszłego rozwoju koncepcji i narzędzi koniecznego do ich skutecznego stosowania przez lokalne organy ds. planowania poprzez koordynowanie wszystkich odpowiednich wspieranych przez Komisję działań w przedmiotowym obszarze[27], a także sprzyjanie wymianie o szerszym zakresie.

URBACT – Wymiana dobrych praktyk w zakresie zrównoważonego rozwoju miast

URBACT[28] jest europejskim programem obejmującym wymianę i uczenie się – finansowanym w ramach europejskiego programu współpracy terytorialnej – którego celem jest promowanie zrównoważonego rozwoju miejskiego. Program ten umożliwia miastom prowadzenie współpracy w celu opracowania nowych i zrównoważonych rozwiązań, które łączą elementy ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. W kolejnym okresie programowania w ramach programu URBACT III będzie kontynuowane wspieranie wymiany i budowania potencjału między miastami europejskimi.

Dane i statystyki oraz tabela wyników w zakresie mobilności w miastach

W oparciu między innymi o wyniki badania „Gromadzenie danych i statystyk europejskich w obszarze mobilności w miastach”[29] Komisja zbada sposób poprawy jakości i dostępności danych i statystyk na potrzeby działań w ramach systemów transportu miejskiego oraz procesu decyzyjnego na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i unijnym.

W szczególności Komisja będzie kontynuować wspieranie opracowywania tabeli wyników w zakresie mobilności w miastach poprzez określenie zharmonizowanych wskaźników do celów benchmarkingu i porównywania postępów na obszarach miejskich w UE[30]. Komisja będzie działać w oparciu o prace przeprowadzone w ramach projektów takich jak EcoMobility Shift[31] oraz Conduits[32].

Grupa ekspertów ds. mobilności w miastach złożona z przedstawicieli państw członkowskich

Komisja ustanowi grupę ekspertów państw członkowskich ds. mobilności i transportu w miastach w celu wspierania wymiany informacji na temat sposobów wzmocnienia i lepszej koordynacji krajowych i unijnych strategii dotyczących mobilności i transportu w miastach.

W porozumieniu z państwami członkowskimi specjalne grupy robocze mogą być ustanawiane do celów bardziej szczegółowego omówienia określonych kwestii dotyczących na przykład przepisów w sprawie dostępu do ruchu miejskiego, logistyki miejskiej, ITS lub tabeli wyników w zakresie mobilności w miastach.

Ukierunkowanie działań z zakresu badań naukowych i innowacji na dostarczanie rozwiązań dla wyzwań związanych z mobilnością w miastach

Unia Europejska, przede wszystkim poprzez jej programy ramowe w zakresie badań, od wielu lat zapewnia wsparcie na realizację projektów w dziedzinie badań i innowacji związanych z transportem miejskim. Wsparcie to przyczynia się w znacznym stopniu do wprowadzania nowych technologii i koncepcji z zakresu mobilności w fazę wdrażania.

Od momentu jej uruchomienia dziesięć lat temu inicjatywa Komisji CIVITAS stała się siłą napędową innowacji w obszarze mobilności w miastach oraz zapewniła miastom europejskim status kluczowych uczestników procesu innowacji. W ponad 60 miastach europejskich przeprowadzono około 700 demonstracji, które zostały poddane rygorystycznej ocenie skutków i procesu. Obecnie sieć miast CIVITAS liczy ponad 200 miast członkowskich oraz obejmuje prawie wszystkie państwa członkowskie. Nazwa CIVITAS stała się marką procesu zmian w modelu mobilności w miastach i transportu, jak również marką partnerstwa europejskiego.

CIVITAS 2020

Komisja planuje uruchomienie zintensyfikowanej inicjatywy CIVITAS 2020 w ramach inicjatywy „Horyzont 2020” – unijnego programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji na lata 2014–2020[33]. W szczególności program prac na lata 2014–2015 dotyczący programu „Horyzont 2020” zakłada stymulowanie innowacyjnych strategii i technologii niezbędnych do przejścia na konkurencyjną i zasobooszczędną mobilność w miastach.

Zakres inicjatywy CIVITAS obejmie kontynuowanie wspierania partnerstw lokalnych we wdrażaniu i testowaniu w rzeczywistych warunkach nowych podejść w kwestiach dotyczących na przykład zlikwidowania zatorów w miejskim ruchu drogowym, ograniczenia skutków i kosztów przepływu ładunków w miastach, a także zwiększenia możliwości władz lokalnych w zakresie opracowywania i wdrażania planów mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju.

W 2012 r. w ramach europejskiej polityki innowacyjności uruchomiono drugą inicjatywę strategiczną: europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz inteligentnych miast i społeczności[34]. Celem tej inicjatywy jest przyśpieszenie procesu wdrażania na szeroką skalę innowacyjnych rozwiązań zakładających ścisłe powiązanie produkcji, dystrybucji i użytkowania energii, mobilności i transportu oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych. Przedmiotowa inicjatywa przyczynia się do realizacji celów działań UE w dziedzinie klimatu poprzez zwiększenie efektywności energetycznej i wykorzystania energii odnawialnej oraz ograniczenie zużycia energii, emisji gazów cieplarnianych, powietrza złej jakości i zatorów komunikacyjnych.

Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz inteligentnych miast i społeczności

Celem partnerstwa jest wyeliminowanie przeszkód w stosowaniu rozwiązań opartych na koncepcji inteligentnych miast. W ramach partnerstwa szczególny nacisk zostanie położony na główne „aktywatory”, takie jak zarządzanie i finansowanie (w tym na zamówienia). Inicjatywa zakłada ułatwienie tworzenia partnerstw strategicznych między sektorem przemysłu, miastami europejskimi a innymi stronami w celu ustanawiania systemów miejskich i infrastruktur przyszłości oraz rozpowszechniania na szeroką skalę rozwiązań opartych na koncepcji inteligentnych miast. Przedmiotowa inicjatywa będzie sprzyjać ściślejszej współpracy między sektorami, takimi jak sektor transportu, energii oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Mimo że większość działań partnerstwa wdrożą prawdopodobnie organy administracji lokalnej, przedsiębiorstwa, organizacje zajmujące się prowadzeniem badań i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, dostępne będzie wsparcie finansowe UE w ramach programu „Horyzont 2020”.

Ponadto w trakcie zbliżającej się realizacji europejskiej inicjatywy na rzecz ekologicznych pojazdów ukierunkowanej na efektywność energetyczną i alternatywne mechanizmy napędowe zostaną opracowane sprawniej funkcjonujące ramy dotyczące wspierania i rozwoju ekologicznych, bezpiecznych i wydajnych pojazdów kolejowych i drogowych.

Zastosowanie innowacyjnych rozwiązań na rynku

Innowacyjne rozwiązania mogą wnieść znaczący wkład w poprawę efektywności mobilności w miastach oraz jej zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju. Zasadniczą kwestią jest jednak zapewnienie przełożenia się obiecujących technologii na dopracowane produkty, które można skutecznie wprowadzić na rynek. Komisja i państwa członkowskie powinny ułatwić tworzenie jednolitego rynku innowacyjnych rozwiązań z zakresu transportu miejskiego, np. poprzez opracowanie wspólnych standardów i specyfikacji technicznych lub ułatwienie wspólnego udzielania zamówień i udzielania zamówień ekologicznych.

Dostarczenie ukierunkowanego wsparcia finansowego

Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne

Fundusze strukturalne stanowią obecnie najważniejsze źródło finansowania projektów w obszarze transportu i mobilności w miastach. Na lata 2007–2013 przeznaczono około 8 mld euro na ekologiczny transport miejski[35].

W mniej rozwiniętych regionach Unii wsparcie to pomogło zwiększyć dostępność obszarów miejskich i ograniczyć różnice między bardziej i mniej rozwiniętymi regionami, a dzięki temu osiągnąć większy stopień spójności terytorialnej.

Dlatego też ważne jest przeanalizowanie najlepszych sposobów wykorzystania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na potrzeby osiągnięcia kluczowych celów polityki transportowej i w powiązanych obszarach polityki w latach 2014–2020[36].

Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne powinny być wykorzystywane w bardziej systemowy sposób w przypadku finansowania zintegrowanych pakietów środków, jeżeli miasta opracowały zintegrowany plan transportu lokalnego, taki jak plan na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju, oraz określiły odpowiednie działania.

Środki w zakresie mobilności w miastach mogą być finansowane z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, jeżeli przyczyniają się do realizacji celów związanych z redukcją emisji[37]. Środki dotyczące mobilności w miastach mogą być również finansowane w ramach zintegrowanej strategii zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich mającej na celu podjęcie wyzwań natury gospodarczej, środowiskowej, klimatycznej, demograficznej i społecznej związanych z obszarem miejskim[38].

Zastosowanie nowego instrumentu, jakim są zintegrowane inwestycje terytorialne, zaleca się w szczególności przy wdrażaniu strategii terytorialnych. W przypadku wszystkich inwestycji w obszarze mobilności w miastach należy zapewnić szeroko zakrojone stosowanie systemu transportowego objętego wsparciem.

Ze względu na ukierunkowanie na duże projekty w latach 2007–2013 fundusze strukturalne zostały przyznane na rzecz dużych miast i stolic. W regionach europejskich jest jednak wiele małych i średnich miast, dlatego też ważne jest uwzględnienie miast wszystkich wielkości w ramach inwestycji w obszarze mobilności miejskiej. Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne powinny stwarzać możliwości w zakresie budowania potencjału, szkolenia, wsparcia technicznego i opracowywania szeroko zakrojonych i lokalnych strategii oraz planów dotyczących mobilności.

Komisja będzie ściśle współpracować z właściwymi organami państw członkowskich w celu dopilnowania, by europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne zostały możliwie najlepiej wykorzystane przy realizowaniu planów w skali lokalnej oraz celów polityki UE. Należy również dopilnować, by wsparcie objęło rozwiązania racjonalne pod względem kosztów.

Transeuropejska sieć transportowa (TEN-T)

Węzły miejskie stanowią kluczowe elementy w procesie budowania kompleksowej europejskiej sieci transportowej. Działania europejskich miast mają zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia celów strategii TEN-T.

W związku z tym we wniosku Komisji w sprawie unijnych wytycznych[39] uznaje się zatem potrzebę rozwoju „sieci kompleksowej w odniesieniu do węzłów miejskich, ponieważ węzły te stanowią punkt wyjścia lub ostateczny cel podróży („ostatnia mila”) dla osób i towarów przemieszczających się w ramach transeuropejskiej sieci transportowej oraz punkty transferu w obrębie poszczególnych rodzajów transportu lub pomiędzy nimi”.

W art. 36 wytycznych określono priorytety rozwoju węzłów miejskich w ramach kompleksowej sieci przy użyciu instrumentu „Łącząc Europę”[40]. Dlatego też należy udostępnić wsparcie finansowe UE na realizację projektów leżących we wspólnym interesie i dotyczących obszarów miejskich, takich jak projekty obejmujące poprawę operacji z zakresu logistyki miejskiej, przeprowadzanych w ramach krajowego lub międzynarodowego łańcucha dostaw.

Współpraca międzynarodowa

Zrównoważona urbanizacja jest powszechnie uznawana za kluczowe globalne wyzwanie w XXI wieku. Podczas spotkania szefów państw lub rządów podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zrównoważonego Rozwoju (Rio+20), która miała miejsce w 2012 r., uznano znaczenie zrównoważonego transportu dla wzrostu gospodarczego oraz znaczenie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, zgadzając się co do „potrzeby promowania zintegrowanego podejścia w procesie decyzyjnym na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, tak aby usługi i systemy transportowe sprzyjały zrównoważonemu rozwojowi”[41].

W ramach prowadzonej współpracy, w szczególności z regionami rozwijającymi się, Komisja zintensyfikuje swoje działania w celu wsparcia strategii na rzecz mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. Cel polega na wytyczeniu ścieżki eksportu europejskiej wiedzy fachowej i technologii w dziedzinach takich jak redukcja emisji oraz zwiększenie efektywności energetycznej i bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Więcej działań zostanie podjętych w celu uzyskania korzyści z istniejących partnerstw UE z kluczowymi krajami i regionami partnerskimi (np. z państwami Euromed, Brazylią, Singapurem lub Chinami).

6.           Podsumowanie

Skuteczne przejście na taki rodzaj mobilności w miastach, który byłby bardziej zgodny ze zrównoważonymi zasadami rozwoju, stanowi znaczne wyzwanie dla miast w Unii. Władze lokalne potrzebują wsparcia w likwidacji negatywnych skutków gospodarczych, środowiskowych i społecznych związanych z obecnymi wzorcami mobilności w miastach.

Dlatego też ważne jest, by mobilność w miastach pozostała znaczącym punktem programu politycznego UE. Komisja i państwa członkowskie powinny zwiększyć wsparcie udzielane władzom lokalnym tak, aby wszystkie miasta w Unii mogły osiągnąć zasadniczą zmianę w swoich działaniach, które mają doprowadzić do osiągnięcia konkurencyjnej i zasobooszczędnej mobilności w miastach.

Niniejszy komunikat ma na celu wykorzystanie potencjału wynikającego z działań na wszystkich szczeblach władzy: Komisja zapewni wsparcie w obszarach o ugruntowanej wartości dodanej UE, zachęcając państwa członkowskie do tworzenia odpowiednich warunków ramowych dla władz lokalnych tak, aby mogły one opracowywać i wdrażać zintegrowane i kompleksowe strategie na rzecz lepszej i bardziej zrównoważonej mobilności w miastach. Aby ułatwić ściślejszą współpracę między Komisją i państwami członkowskimi, Komisja proponuje ustanowienie pod jej przewodnictwem grupy ekspertów państw członkowskich ds. mobilności w miastach.

Komisja zaleca wdrożenie na różnych szczeblach konkretnego zbioru środków w odniesieniu do szeregu istotnych kwestii dotyczących na przykład logistyki miejskiej, przepisów w sprawie dostępu do ruchu miejskiego, zastosowania rozwiązań w ramach ITS oraz bezpieczeństwa ruchu drogowego, a także będzie dokładnie monitorować powiązane działania następcze.

Działania przedstawione w niniejszym komunikacie stanowią podstawę dla wspólnego dążenia do osiągnięcia konkurencyjnej i zasobooszczędnej mobilności w miastach.

[1]               Zob. również sprawozdanie Komisji Europejskiej z 2011 r. pt. „Miasta przyszłości”.

[2]               Całkowity koszt zatorów; zob. SEC(2011) 358 wersja ostateczna.

[3]               COM(2011) 144 wersja ostateczna.

[4]               Zob. w szczególności dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, Dz.U. L 152 z 11.6.2008, s. 1.

[5]               Eurobarometr, badanie specjalne 406 (2013).

[6]               COM(2010) 2020 wersja ostateczna.

[7]               COM(2009) 490 wersja ostateczna.

[8]               Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 9 lipca 2008 r., 2008/2041(INI).

[9]               Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan działania na rzecz mobilności w miastach” COM(2009) 490 wersja ostateczna, przyjęta dnia 27 maja 2010 r., TEN/414.

[10]             Opinia Komitetu Regionów „Plan działania w zakresie mobilności w miastach”, przyjęta dnia 27 sierpnia 2010 r., 2010/C 232/05.

[11]             Konkluzje Rady w sprawie „Planu działania na rzecz mobilności w miastach”, przyjęte dnia 24 czerwca 2010 r.; www.ec.europa.eu/transport/themes/urban/urban_mobility/doc/2010_06_24_apum_council_conclusions.pdf

[12]             Report on the Review of the Action Plan on Urban Mobility (sprawozdanie z przeglądu planu działania na rzecz mobilności w miastach, 2013 r.)

ec.europa.eu/transport/themes/urban/studies/urban_en.htm

[13]             Results of the public consultation „The urban dimension of the EU transport policy” (wyniki konsultacji społecznych „Miejski wymiar polityki transportowej UE”, 2013 r.) www.ec.europa.eu/transport/themes/urban/studies/urban_en.htm.

[14]             Zwłaszcza przejście na wzorce oparte na intensywniejszym ruchu pieszym i rowerowym przyczynia się znacznie do ograniczenia negatywnych efektów zewnętrznych mobilności w miastach i transportu, przy wartości dodanej płynącej z promowania bardziej aktywnego stylu życia oraz powiązanych z nim korzyściach dla zdrowia. Istotne kwestie podjęto również w ramach Europejskiego partnerstwa na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu

http://ec.europa.eu/research/innovation-union/index_en.cfm?section=active-healthy-ageing

[15]             Centrum monitorowania mobilności w miastach – www.eltis.org.

[16]             Guidelines – Developing and Implementing a Sustainable Urban Mobility Plan, Komisja Europejska, 2013 r.

[17]             Obszar ten odzwierciedla znaczenie sprawnie prowadzonej gospodarki przestrzennej dla ograniczenia zapotrzebowania na mobilność w miastach (na przykład poprzez unikanie niekontrolowanego rozrastania się miast).

[18]             www.cleanvehicle.eu

[19]             Miejska przestrzeń drogowa także zajmuje jedynie pewną część przestrzeni miejskiej ogółem, która przeznaczana jest również na przestrzeń publiczną do celów rekreacyjnych i celów interakcji społecznych (place zabaw, parki itp.) zgodnie z lokalnym zapotrzebowaniem.

[20]             http://ec.europa.eu/transparency/regexpert/index.cfm?do=groupDetail.groupDetail&groupID=2520&Lang=PL

[21]             http://ec.europa.eu/transport/themes/its/road/action_plan/its_for_urban_areas_en.htm

[22]             Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ram wdrażania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu, Dz.U. L 207 z 6.8.2010, s. 1 (art. 3 lit. a) i b)).

[23]             Baza danych CARE dotycząca wypadków drogowych w UE.

[24]             Idem.

[25]             www.eltis.org

[26]             www.mobilityplans.eu

[27]             Przeprowadzonych np. w ramach realizowanych obecnie projektów ENDURANCE, QUEST, ADVANCE itp.

[28]             www.urbact.eu

[29]             Study on Harmonised Collection of European Data and Statistics in the Field of Urban Mobility, MOVE/B4/196-2/2010 (2013 r.).

[30]             Ponieważ obszar transportu jest w przeważającej części objęty zakresem decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego bardziej niż unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (ETS), użyteczne mogłoby się okazać umożliwienie benchmarkingu emisji CO2 z transportu miejskiego do celów wspierania państw członkowskich w realizacji działań z zakresu redukcji emisji.

[31]             www.ecomobility-shift.org/index.php/en/

[32]             www.polisnetwork.eu/eu-projects/eu-projects-2/conduits-city-pool

[33]             http://ec.europa.eu/research/horizon2020/index_en.cfm

[34]             www.ec.europa.eu/eip/smartcities/

[35]             W obecnym okresie programowania 9,63% całkowitego finansowania z EFRR i Funduszu Spójności na rzecz transportu przydzielono na transport miejski oraz promowanie czystego transportu miejskiego (kategorie 25 + 52). Dane liczbowe z lipca 2013 r. zaczerpnięto z bazy danych INFOVIEW.

[36]             Zob. rozporządzenie w sprawie EFRR, w szczególności art. 5 i 7.

[37]             Art. 5 ust. 4 lit. e) rozporządzenia w sprawie EFRR „Priorytety inwestycyjne”: promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności obszarów miejskich, w tym promowanie multimodalnej mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz złagodzenie odpowiednich środków dostosowawczych.

[38]             Art. 7 rozporządzenia w sprawie EFRR.

[39]             COM(2011) 650 wersja ostateczna - 2011/0294 (COD).

[40]             ec.europa.eu/transport/themes/infrastructure/connecting_en.htm

[41]             Rezolucja nr 66/288 Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych „Przyszłość, jakiej chcemy” http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/66/288&Lanh=E