I. Introduzzjoni

II. Il-kuntest ġuridiku

A. It-Trattat FUE

B. It-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Iċ-Ċekoslovakkja

C. Id-dritt Ġermaniż

III. Il-kawża prinċipali u d-domandi preliminari

IV. Il-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja

V. Analiżi

A. Osservazzjonijiet preliminari

B. Fuq it-tielet domanda preliminari

1. Fuq l-ammissibbiltà

2. Fuq il-mertu

C. Fuq it-tieni domanda preliminari

1. L-oriġini mil-liġi tat-Tribunali Arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI

2. Il-permanenza tat-Tribunali Arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI

3. In-natura obbligatorja tal-ġurisdizzjoni tat-tribunali arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI

4. In-natura kontradittorja tal-proċedura quddiem it-tribunali arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI, l-applikazzjoni minnhom ta’ regoli ta’ dritt fir-riżoluzzjoni ta’ tilwim li jitressqu quddiemhom kif ukoll l-indipendenza u l-imparzjalità tal-arbitri

D. Fuq l-ewwel domanda preliminari

1. Tilwima bejn investitur u Stat Membru, bħal dik prevista fl-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI, hija prevista mill-Artikolu 344 TFUE?

2. It-tilwima inkwistjoni hija “dwar l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tat-Trattati”?

a) Il-ġurisdizzjoni tat-tribunal arbitrali hija limitata għal deċiżjoni fuq ksur tat-TBI

b) Il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan it-TBI u n-normi legali introdotti minnu ma humiex identiċi għal dawk tat-Trattati UE u FUE

1) Il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan it-TBI huwa iktar wiesa’ minn dak tat-Trattati UE u FUE

2) In-normi legali ta’ dan it-TBI li ma hemm xejn ekwivalenti għalihom fid-dritt tal-Unjoni

i) Il-klawżola MFN

ii) Il-klawżola ta’ osservanza tal-impenji kuntrattwali, imsejħa “umbrella clause”

iii) Il-klawżola sunset

iv) L-użu tal-arbitraġġ internazzjonali bħala mekkaniżmu ta’ RTIS

3) Is-sovrappożizzjoni tad-dispożizzjonijiet l-oħra ta’ dan it-TBI ma’ ċerti dispożizzjonijiet tat-Trattati UE u FUE hija waħda parzjali biss

i) Il-protezzjoni u s-sigurtà sħaħ u kompleti tal-investimenti

ii) It-trattament ġust u xieraq tal-investimenti

iii) Il-projbizzjoni ta’ esproprjazzjonijiet illegali

3. Fid-dawl tal-għan tiegħu, it-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja għandu l-effett li jippreġudika l-ordni tal-kompetenzi ffissat mit-Trattati UE u FUE u, għaldaqstant, l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni?

VI. Konklużjoni

1.

Din it-talba għal deċiżjoni preliminari tressqet fil-kuntest ta’ azzjoni ppreżentata quddiem il-qrati Ġermaniżi għall-annullament tas-sentenza finali tas-7 ta’ Diċembru 2012, mogħtija mit-Tribunal Arbitrali kompost minn V. Lowe QC (President), A. J. van den Berg u V.V. Veeder QC (Arbitri) u kkostitwit skont il-Ftehim fuq l-Inċentivazzjoni u l-Protezzjoni Reċiproċi tal-Investimenti bejn ir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi u r-Repubblika Federali Ċeka u Slovakka (iktar ’il quddiem it-“TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Iċ-Ċekoslovakkja”) ( 2 ) u r-Regoli ta’ Arbitraġġ tal-Kummissjoni tal-Ġnus Magħquda dwar il-Liġi tal-Kummerċ Internazzjonali (UNCITRAL), fejn il-Qorti Permanenti tal-Arbitraġġ (CPA) twettaq il-funzjoni ta’ reġistru ( 3 ).

2.

Din it-talba toffri lill-Qorti tal-Ġustizzja l-ewwel opportunità li tesprimi ruħha fuq il-kwistjoni diffiċli tal-kompatibbiltà tat-TBI ( 4 ) konklużi bejn Stati Membri ( 5 ), u b’mod partikolari tal-mekkaniżmi ta’ riżoluzzjoni tat-tilwim bejn investituri u Stati (iktar ’il quddiem “RTIS”) stabbiliti minnhom, mal-Artikoli 18 TFUE, 267 TFUE u 344 TFUE.

3.

Din il-kwistjoni tassumi importanza primarja fid-dawl tal-196 TBI intern għall-Unjoni li hemm fis-seħħ preżentement ( 6 ) u tal-proċeduri arbitrali numerużi bejn investituri u Stati Membri li fihom il-Kummissjoni intervjeniet bħala amicus curiae sabiex issostni t-teżi li t-TBI interni għall-Unjoni huma inkompatibbli mat-Trattat FUE, teżi li t-tribunali tal-arbitraġġ sistematikament ċaħdu bħala infondata ( 7 ).

4.

L-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE jipprovdi li “[f]il-kamp ta’ l-applikazzjoni tat-Trattati, u mingħajr preġudizzju għad-dispożizzjonijiet speċjali inklużi hemm, kull diskriminazzjoni minħabba ċittadinanza għandha tiġi projbita”.

5.

L-ewwel sat-tielet paragrafu tal-Artikolu 267 TFUE jipprovdu kif ġej:

“Il-Qorti tal-Ġustizzja ta’ l-Unjoni Ewropea għandha jkollha l-kompetenza li tagħti sentenzi preliminari dwar:

Meta l-kwistjoni titqajjem quddiem xi qorti jew tribunal ta’ xi Stat Membru, dik il-Qorti jew tribunal jistgħu, jekk ikun jidhrilhom li deċiżjoni fuq dik il-kwistjoni tkun meħtieġa sabiex ikunu jistgħu jagħtu s-sentenza, jitolbu lill-Qorti sabiex tagħti deċiżjoni dwarha.

Meta l-kwistjoni titqajjem f’każ pendenti quddiem xi qorti jew tribunal ta’ Stat Membru li kontra id-deċiżjonijiet tiegħu ma jkun hemm ebda rimedju ġudizzjarju taħt il-liġi nazzjonali, dik il-qorti jew dak it-tribunal, għandhom jirriferu l-kwistjoni lill-Qorti.”

6.

L-Artikolu 344 TFUE jipprovdi li “[l]-Istati Membri jobbligaw ruħhom li ma jippreżentawx kwistjoni dwar l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tat-Trattati għal xi metodu ta’ soluzzjoni li ma jkunx wieħed minn dawk previsti fit-Trattati”.

7.

It-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Iċ-Ċekoslovakkja ġie konkluż fid-29 ta’ April 1991 u daħal fis-seħħ fl-1 ta’ Ottubru 1992 ( 8 ). Bħala aventi kawża taċ-Ċekoslovakkja, ir-Repubblika tas-Slovakkja ssuċċediet fid-drittijiet u l-obbligi tagħha fl-1 ta’ Jannar 1993 u saret membru tal-Unjoni Ewropea fl-1 ta’ Mejju 2004.

8.

Dan it-TBI ġie konkluż fil-lingwa Olandiża, Ċeka u Ingliża, b’dan li l-verżjoni Ingliża għandha tipprevali f’każ ta’ differenza ta’ interpretazzjoni.

9.

L-Artikolu 2 ta’ dan it-TBI jipprovdi li “[k]ull waħda mill-partijiet kontraenti għandha tippromwovi fit-territorju tagħha l-investimenti tal-investituri tal-parti kontraenti l-oħra u għandha tippermetti dawn l-investimenti skont id-dispożizzjonijiet tad-dritt tagħha” ( 9 ).

10.

L-Artikolu 3 ta’ dan it-TBI jipprovdi kif ġej:

“1)   Kull waħda mill-partijiet kontraenti għandha tiżgura trattament ġust u xieraq lill-investimenti tal-investituri tal-parti kontraenti l-oħra u ma għandhiex, b’miżuri mhux raġonevoli u diskriminatorji, ittellef l-operazzjoni, il-ġestjoni, l-użu, it-tgawdija jew iċ-ċessjoni tagħhom minn dawn l-investituri [ ( 10 )].

2)   B’mod partikolari, kull waħda mill-partijiet kontraenti għandha tagħti lil dawn l-investimenti protezzjoni u sigurtà sħiħa li, f’kull każ, ma għandhiex tkun inqas minn dik mogħtija lill-investimenti tal-investituri tagħha stess jew lill-investimenti ta’ kwalunkwe Stat terz ieħor, skont liema tkun iktar favorevoli għall-investitur ikkonċernat [ ( 11 )].

3)   Id-dispożizzjonijiet ta’ dan l-Artikolu ma għandhomx ikunu interpretati fis-sens li jobbligaw lil kull waħda mill-partijiet kontraenti li jagħtu lill-investimenti tal-investituri tal-parti kontraenti l-oħra preferenzi u vantaġġi simili għal dawk mogħtija lill-investituri ta’ Stat terz.

4)   Kull waħda milll-partijiet kontraenti għandha tiżgura l-osservanza ta’ kull obbligazzjoni li hija tassumi fil-konfront tal-investituri tal-parti kontraenti l-oħra [ ( 13 )].

5)   Jekk id-dispożizzjonijiet tad-dritt ta’ kull waħda milll-partijiet kontraenti jew l-obbligazzjonijiet tagħha taħt il-liġi internazzjonali eżistenti fil-preżent jew li tista’ tiġi stabbilita bejn il-partijiet kontraenti b’żieda ma’ dan il-ftehim li jinkludi regoli, kemm ġenerali kif ukoll speċifiċi, li jagħtu lill-investimenti tal-investituri tal-parti kontraenti l-oħra trattament iktar favorevoli minn dak previst f’dan il-ftehim, dawk ir-regoli għandhom jipprevalu fuq dan il-ftehim sa fejn huma iktar favorevoli [ ( 14 )].”

11.

L-Artikolu 4 jipprovdi li “[k]ull waħda mill-partijiet kontraenti għandha tiggarantixxi li l-pagamenti dwar investiment jistgħu jkunu ttrasferiti. It-trasferimenti għandhom isiru f’munita konvertibbli liberament mingħajr restrizzjoni jew dewmien mhux ġustifikat […]” ( 15 ). It-trasferiment liberu tal-pagamenti ikopri, inter alia, il-benefiċċji, interessi, u dividendi.

12.

L-Artikolu 5 jipprovdi li “[l]-ebda waħda mill-partijiet kontraenti ma għandha tadotta kwalunkwe miżura li tista’, direttament jew indirettament, iċċaħħad lill-investituri tal-parti kontraenti l-oħra mill-investimenti tagħhom” ( 16 ) ħlief jekk ikunu ssodisfatti tliet kundizzjonijiet, jiġifieri li l-miżuri jkunu ttieħdu fl-interess ġenerali u skont il-proċedura legali rikjesta, li huma ma jkunux diskriminatorji u li huma jkunu akkumpanjati minn dispożizzjoni li tipprovdi għall-ħlas ta’ kumpens ġust. Skont din id-dispożizzjoni, l-indennizz għandu jirrappreżenta l-valur reali (genuine value) tal-investiment.

13.

L-Artikolu 8 jipprovdi kif ġej:

“1)   Sa fejn possibbli, it-tilwim kollu bejn waħda mill-partijiet kontraenti u investitur tal-parti kontraenti l-oħra dwar investiment ta’ dan tal-aħħar għandu jiġi riżolt bonarjament [ ( 17 )].

2)   Bis-saħħa ta’ dan il-ftehim, kull waħda milll-partijiet kontraenti qiegħda tagħti l-kunsens tagħha sabiex tilwima fis-sens tas-subartikolu 1 ta’ dan l-artikolu titressaq quddiem tribunal arbitrali jekk din ma tkunx ġiet riżolta bonarjament f’perijodu ta’ sitt xhur mid-data li fiha waħda mill-partijiet għat-tilwima tkun talbet is-soluzzjoni bonarja. [ ( 18 )]

3)   It-tribunal arbitrali msemmi fis-subartikolu 2 ta’ dan l-Artikolu għandu jkun ikkostitwit bil-mod segwenti għal kull każ: kull parti fit-tilwima għandha taħtar arbitru u ż-żewġ arbitri hekk maħtura għandhom flimkien jagħżlu t-tielet arbitru, ċittadin ta’ Stat terz, li għandu jkun il-president tat-Tribunal. Kull parti fit-tilwima għandha taħtar l-arbitru tagħha fi żmien xahrejn mid-data li fiha l-investitur jinnotifika lill-parti kontraenti l-oħra bid-deċiżjoni tiegħu li jissottometti t-tilwima lil tribunal arbitrali, u l-president għandu jinħatar fi żmien tliet xhur minn dik l-istess data. [ ( 19 )]

4)   Jekk il-ħatriet ma jkunux saru fil-perijodi hawn fuq indikati, kull parti fit-tilwima tista’ titlob lill-Istitut tal-Arbitraġġ tal-Kamra tal-Kummerċ ta’ Stokkolma sabiex jagħmel il-ħatriet meħtieġa. Jekk il-president ikun ċittadin ta’ waħda mill-partijiet kontraenti jew jekk huwa ma jkunx jista’ jeżerċita din il-funzjoni għal xi raġuni oħra, il-viċi-president għandu jintalab sabiex jagħmel il-ħatriet meħtieġa. Jekk il-viċi president ikun ċittadin ta’ waħda mill-partijiet kontraenti jew ikun ukoll impossibbli għalih li jeżerċita din il-funzjoni, il-membru l-iktar anzjan tal-Istitut tal-Arbitraġġ li ma jkollux in-nazzjonalità ta’ waħda mill-partijiet kontraenti għandu jintalab sabiex jagħmel il-ħatriet meħtieġa [ ( 20 )].

5)   It-tribunal arbitrali għandu jistabbilixxi r-regoli ta’ proċedura tiegħu skont ir-Regoli ta’ Arbitraġġ tal-[UNCITRAL] [ ( 21 )].

6)   It-tribunal arbitrali għandu jiddeċiedi abbażi tad-dritt, billi jieħu inkunsiderazzjoni b’mod partikolari, imma mhux esklużivament:

7)   It-tribunal għandu jiddeċiedi b’maġġoranza tal-voti; id-deċiżjoni għandha tkun finali u vinkolanti fuq il-partijiet għat-tilwima [ ( 23 )].”

14.

L-Artikolu 13 jipprovdi kif ġej:

“1)   Dan il-ftehim […] għandu jibqa’ fis-seħħ għal perijodu ta’ għaxar snin [ ( 24 )].

2)   Sakemm ma jingħatax avviż ta’ terminazzjoni minn xi waħda mill-partijiet kontraenti mill-inqas sitt xhur qabel id-data tal-iskadenza tal-validità tiegħu, dan il-ftehim għandu jiġi estiż b’mod taċitu għal perijodu ta’ għaxar snin, billi kull waħda milll-partijiet kontraenti qiegħda tirriżerva d-dritt li tittermina l-ftehim billi tagħti preavviż ta’ mill-inqas sitt xhur qabel l-iskadenza tal-validità tal-perijodu attwali [ ( 25 )].

3)   Fir-rigward tal-investimenti li jkunu twettqu qabel id-data li fiha dan il-ftehim jiskadi, l-artikoli preċedenti għandhom jibqgħu fis-seħħ għal perijodu supplementari ta’ ħmistax-il sena wara dik id-data [ ( 26 )].

[…]”

15.

L-Artikolu 1040 taz-Zivilprozessordnung (kodiċi ta’ proċedura ċivili), intitolat “Ġurisdizzjoni tat-tribunal arbitrali sabiex jiddeċiedi fuq il-ġurisdizzjoni tiegħu”, jipprovdi kif ġej:

16.

L-Artikolu 1059 tal-kodiċi ta’ proċedura ċivili, intitolat “Talba għal annullament” jipprovdi kif ġej:

[…]”

17.

Achmea BV (li kienet Eureko BV) hija impriża li tifforma parti minn grupp ta’ assigurazzjoni Olandiż.

18.

Fil-kuntest ta’ riforma tas-sistema tas-saħħa tagħha, matul is-sena 2004, r-Repubblika Slovakka fetħet is-suq Slovakk lill-operaturi nazzjonali u barranin li joffru servizzi ta’ assigurazzjoni għall-mard privata. Wara li akkwistat l-approvazzjoni bħala organu ta’ assigurazzjoni għall-mard, Achmea stabbilixxiet sussidjarja (Union Healthcare) fir-Repubblika Slovakka, li fiha investiet kapital (madwar EUR 72 miljun) u li permezz tagħha offriet assigurazzjonijiet għall-mard privati.

19.

Wara bidla fil-gvern fl-2006, ir-Repubblika Slovakka rrevokat parzjalment il-liberalizzazzjoni tas-suq tal-assigurazzjoni għall-mard. L-ewwel nett hija pprojbixxiet l-intervent tal-insurance brokers, imbagħad id-distribuzzjoni tal-benefiċċji ġġenerati mill-attivitajiet ta’ assigurazzjoni għall-mard u finalment il-bejgħ ta’ portafolli ta’ assigurazzjoni. B’sentenza tas-26 ta’ Jannar 2011, l-Ústavný súd Slovenskej republiky (qorti kostituzzjonali tar-Repubblika Slovakka) iddeċidiet li l-projbizzjoni legali ta’ distribuzzjoni tal-benefiċċji kienet kontra l-Kostituzzjoni. Permezz ta’ liġi li tirriforma l-assigurazzjoni għall-mard li daħlet fis-seħħ fl-1 ta’ Awwissu 2011, ir-Repubblika Slovakka awtorizzat mill-ġdid id-distribuzzjoni tal-benefiċċji.

20.

Billi qieset li l-miżuri leġiżlattivi tar-Repubblika Slovakka kienu jiksru l-Artikolu 3(1) u (2) u l-Artikoli 4 u 5 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Iċ-Ċekoslovakkja, f’Ottubru 2008, Achmea tat bidu għal proċedura arbitrali kontra dan l-Istat, skont l-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Iċ-Ċekoslovakkja, u talbet danni fl-ammont ta’ EUR 65 miljun.

21.

It-tribunal arbitrali u l-partijiet qablu li s-CPA twettaq il-funzjoni ta’ reġistru u li l-lingwa tal-proċedura tkun l-Ingliż. B’digriet proċedurali Nru 1, it-tribunal arbitrali stabbilixxa l-post ta’ arbitraġġ fi Frankfurt am Mein (il-Ġermanja).

22.

Fil-kuntest tal-proċedura arbitrali, ir-Repubblika Slovakka qajmet eċċezzjoni ta’ nuqqas ta’ ġurisdizzjoni tat-tribunal arbitrali. Hija argumentat li t-Trattat FUE kien jirregola l-istess suġġett bħat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Iċ-Ċekoslovakkja u li għaldaqstant dan tal-aħħar kellu jiġi kkunsidrat bħala inapplikabbli jew li kien ġie tterminat skont l-Artikoli 30 u 59 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna fuq id-dritt tat-Trattati, tat-23 ta’ Mejju 1969 (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni ta’ Vjenna”) ( 27 ). Ir-Repubblika Slovakka sostniet ukoll li, bħala konsegwenza, il-ftehim ta’ arbitraġġ li jinsab fl-Artikolu 8(2) ta’ dan it-TBI ma setax jiġi applikat għaliex kien inkompatibbli mat-Trattat FUE. F’dan ir-rigward, hija żżid li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni esklużiva fuq it-talbiet ta’ Achmea u li ċerti dispożizzjonijiet ta’ dan it-TBI bħall-Artikolu 4 tiegħu li jikkonċerna t-trasferiment liberu tal-pagamenti kienu tqiesu li huma inkompatibbli mat-Trattat FUE mill-Qorti tal-Ġustizzja ( 28 ).

23.

Bis-sentenza tiegħu tas-26 ta’ Ottubru 2010 fuq il-ġurisdizzjoni, l-arbitrabbiltà u s-sospensjoni, it-tribunal arbitrali ċaħad dik l-eċċezzjoni ta’ nuqqas ta’ ġurisdizzjoni u ddikjara ruħu kompetenti ( 29 ). L-azzjoni għall-annullament kontra dik is-sentenza ppreżentat mir-Repubblika Slovakka quddiem il-qrati Ġermaniżi ma rnexxietx.

24.

B’sentenza finali tas-7 ta’ Diċembru 2012, it-tribunal arbitrali ddeċieda li parti mill-miżuri meħuda mir-Repubblika Slovakka, jiġifieri l-projbizzjoni ta’ distribuzzjoni tal-benefiċċji ( 30 ) u l-projbizzjoni ta’ trasferimenti ( 31 ), jiksru l-Artikolu 3 (trattament ġust u xieraq) u l-Artikolu 4 (trasferiment liberu tal-pagamenti) tat-TBI u kkundanna lir-Repubblika Slovakka li tħallas lil Achmea l-ammont ta’ EUR 22.1 miljun bħala danni flimkien mal-interessi kif ukoll l-ispejjeż tal-arbitraġġ u l-ispejjeż u d-drittijiet tal-avukat ta’ Achmea ( 32 ).

25.

Billi l-post tal-arbitraġġ kien Frankfurt am Mein (il-Ġermanja), ir-Repubblika Slovakka ppreżentat rikors għall-annullament tas-sentenza finali quddiem l-Oberlandesgericht Frankfurt am Mein (qorti reġjonali superjuri ta’ Frankfurt am Mein, il-Ġermanja). Billi dan iddeċieda li jiċħad din l-azzjoni, ir-Repubblika Slovakka ppreżentat appell kontra dik id-deċiżjoni quddiem il-Bundesgerichtshof (qorti federali tal-ġustizzja, il-Ġermanja).

26.

F’dan il-kuntest, ir-Repubblika Slovakka ssostni li s-sentenza finali għandha tiġi annullata għaliex tmur kontra l-ordni pubbliku u li l-ftehim ta’ arbitraġġ li wassal għal dik is-sentenza kien ukoll null u kontra l-ordni pubbliku ( 33 ).

27.

Fir-rigward tal-ksur tal-ordni pubbliku mis-sentenza finali, ir-Repubblika Slovakka sostniet li billi t-tribunal arbitrali ma kellux il-possibbiltà li jressaq talba quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja għal deċiżjoni preliminari taħt l-Artikolu 267 TFUE, huwa ma ħax inkunsiderazzjoni dispożizzjonijiet ta’ livell superjuri tad-dritt tal-Unjoni fil-qasam ta’ moviment liberu tal-kapital u kiser id-drittijiet ta’ difiża tagħha meta huwa stabbilixxa l-ammont tad-dannu.

28.

F’dak li jikkonċerna n-nullità tal-ftehim ta’ arbitraġġ imposta bl-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Iċ-Ċekoslovakkja, ir-Repubblika Slovakka sostniet li dak il-ftehim jikser l-Artikoli 267 TFUE u 344 TFUE kif ukoll il-prinċipju ta’ nondiskriminazzjoni stabbilit bl-Artikolu 18 TFUE.

29.

Anki jekk il-Bundesgerichtshof (qorti federali tal-ġustizzja) ma taqbilx mad-dubji tar-Repubblika Slovakka dwar il-kompatibbiltà tal-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Iċ-Ċekoslovakkja mal-Artikoli 18, 267 u 344 TFUE, hija kkonstatat li l-Qorti tal-Ġustizzja kienet għadha ma ddeċidietx fuq dawn il-kwistjonijiet u li ma kienx possibbli li r-risposta tinsilet mill-ġurisprudenza eżistenti b’ċertezza suffiċjenti, fuq kollox meħuda inkunsiderazzjoni l-pożizzjoni tal-Kummissjoni li intervjeniet insostenn tar-Repubblika Slovakka kemm fl-arbitraġġ inkwistjoni kif ukoll fil-proċedura ta’ annullament quddiem il-qrati Ġermaniżi.

30.

Għal dawn ir-raġunijiet, il-Bundesgerichtshof (qorti federali tal-ġustizzja) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:

31.

Din it-talba għal deċiżjoni preliminari tressqet quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja fit-23 ta’ Mejju 2016. Ir-Repubblika Slovakka, Achmea, il-Gvernijiet Ċek, Estonjan, Grieg, Spanjol, Ċiprijott, Ungeriż, Olandiż, Awstrijak, Pollakk, Rumen u Finlandiż kif ukoll il-Kummissjoni ppreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub.

32.

Inżammet seduta fid-19 ta’ Ġunju 2016 li fiha r-Repubblika Slovakka, Achmea, il-Gvernijiet Ġermaniż, Ċek, Estonjan, Grieg, Spanjol, Franċiż, Taljan, Ċiprijott, Latvjan, Ungeriż, Olandiż, Awstrijak, Pollakk, Rumen u Finlandiż kif ukoll il-Kummissjoni għamlu l-osservazzjonijiet orali tagħhom.

33.

Qabel ma nindirizza t-tliet domandi preliminari mressqa mill-qorti tar-rinviju, nixtieq nagħmel xi kummenti preliminari.

34.

L-Istati Membri li intervjenew f’din il-kawża huma maqsumin f’żewġ gruppi. L-ewwel grupp huwa ffurmat mir-Repubblika Federali tal-Ġermanja, ir-Repubblika Franċiża, ir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi, ir-Repubblika tal-Awstrija u r-Repubblika tal-Finlandja li huma essenzjalment pajjiżi ta’ oriġini tal-investituri u, għaldaqstant, qatt jew rarament iċċitati bħala konvenuti fi proċeduri arbitrali mibdija minn investituri, billi r-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi u r-Repubblika tal-Finlandja qatt ma kienu ( 34 ), ir-Repubblika Federali tal-Ġermanja kienu mħarrkin fi tliet każijiet ( 35 ) u r-Repubblika Franċiża ( 36 ) kif ukoll ir-Repubblika tal-Awstrija f’każ wieħed biss ( 37 ).

35.

It-tieni grupp huwa ffurmat mir-Repubblika Ċeka, ir-Repubblika tal-Estonja, ir-Repubblika Ellenika, ir-Renju ta’ Spanja, ir-Repubblika Taljana, ir-Repubblika ta’ Ċipru, ir-Repubblika tal-Latvja, l-Ungerija, ir-Repubblika tal-Polonja, ir-Rumanija u r-Repubblika Slovakka. Dawn l-Istati ġew ilkoll iċċitati bħala konvenuti f’diversi proċeduri ta’ arbitraġġ ta’ investiment intern għall-Unjoni, ir-Repubblika Ċeka sitta u għoxrin darba, ir-Repubblika tal-Estonja tliet darbiet, ir-Repubblika Ellenika darbtejn, ir-Renju ta’ Spanja wieħed u tletin darba, ir-Repubblika Taljana tmien darbiet, ir-Repubblika ta’ Ċipru darbtejn, ir-Repubblika tal-Latvja darbtejn, l-Ungerija ħdax-il darba, ir-Repubblika tal-Polonja għaxar darbiet, ir-Rumanija erba’ darbiet u r-Repubblika Slovakka disa’ darbiet ( 38 ).

36.

Fid-dawl ta’ dawn ir-realtajiet ekonomiċi, ma huwa xejn sorprendenti li l-Istati Membri tat-tieni grupp intervjenew biex isostnu t-teżi tar-Repubblika Slovakka, hija stess konvenuta fl-arbitraġġ ta’ investiment inkwistjoni f’din il-kawża.

37.

Mill-banda l-oħra, huwa sorprendenti li, fit-tieni grupp li jiddefendi l-inkompatibbiltà tat-TBI interni għall-Unjoni mat-Trattati UE u FUE, ir-Repubblika Taljana tterminat it-TBI interni għall-Unjoni tagħha bl-eċċezzjoni tat-TBI L-Italja‑Malta filwaqt li l-Istati Membri l-oħra ta’ dan il-grupp żammewhom, ilkoll jew il-parti l-kbira minnhom, fis-seħħ, b’mod li ppermettew lill-investituri tagħhom li jibbenefikaw minnhom. Fil-fatt, l-arbitraġġi ta’ investiment mibdija mill-investituri ta’ dawn l-Istati Membri huma numerużi u ta’ sikwit huma indirizzati kontra Stat Membru ieħor tal-istess grupp ( 39 ).

38.

Mistoqsija waqt is-seduta fuq ir-raġuni li fuq il-bażi tagħha hija ma għamlitx denunzja tal-inqas kontra t-TBI iffirmati mal-Istati Membri li, f’din il-kawża, jargumentaw bħalha li huma inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni ( 40 ), ir-Repubblika Slovakka invokat l-għan li l-investituri tagħha ma jkunux vittmi ta’ diskriminazzjoni fil-konfront tal-investituri tal-Istati Membri l-oħra fl-Istati Membri li magħhom hija ma jkollhiex iktar TBI. Madankollu, dan l-għan ma żammhiex lura milli tittermina t-TBI tagħha mar-Repubblika Taljana. Fl-istess waqt, l-investituri tagħha għadhom jibbenefikaw mit-TBI konklużi mal-Istati Membri tal-istess grupp, kif turi l-proċedura arbitrali Poštová banka, a.s. u Istrokapital SE vs Ir-Repubblika Griega (Kawża CIRDI Nru ARB/13/8).

39.

It-teżi tal-Kummissjoni tikkonfondini wkoll.

40.

Fil-fatt, għal perijodu twil ħafna, it-teżi tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni, inkluż tal-Kummissjoni, kienet fis-sens li, mhux biss ma kinux inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni, imma t-TBI kienu strumenti meħtieġa sabiex jippreparaw għall-adeżjoni fl-Unjoni tal-pajjiżi tal-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant. Barra minn hekk, il-ftehim ta’ assoċjazzjoni ffirmati bejn l-Unjoni u l-pajjiżi kandidati kienu jinkludu dispożizzjonijiet li jipprevedu l-konklużjoni ta’ TBI bejn l-Istati Membri u l-pajjiżi kandidati ( 41 ).

41.

Waqt is-seduta, il-Kummissjoni pprovat tispjega din l-evoluzzjoni tal-pożizzjoni tagħha fuq l-inkompatibbiltà tat-TBI mat-Trattati UE u FUE, billi sostniet li dawn kienu ftehimiet meħtieġa sabiex jippreparaw għall-adeżjoni tal-pajjiżi kandidati. Madankollu, jekk dawn it-TBI kienu ġġustifikati biss matul il-perijodu ta’ assoċjazzjoni u l-partijiet kollha kienu jafu li huma kienu ser isiru inkompatibbli mat-Trattati UE u FUE ladarba l-Istat terz ikkonċernat ikun sar membru tal-Unjoni, għal xiex it-trattati ta’ adeżjoni ma pprevedewx it-tmiem ta’ dawn il-ftehimiet, biex b’hekk ħallewhom f’inċertezza legali li għal ċerti Stati Membri damet iktar minn tletin sena u għal ħafna oħra iktar minn tlettax-il sena?

42.

Barra minn hekk, dawn ma humiex biss trattati ta’ investiment bejn pajjiżi b’ekonomija tas-suq u pajjiżi li preċedentement kellhom ekonomija kkontrollata ( 42 ) jew bejn Stati Membri u pajjiżi kandidati għall-adeżjoni ( 43 ), kif tagħti x’tifhem il-Kummissjoni.

43.

Barra minn hekk, l-Istati Membri kollha u l-Unjoni rratifikaw it-Trattat fuq il-Karta tal-Enerġija, iffirmat f’Lisbona fid-19 ta’ Diċembru 1994 ( 44 ). Dan it-trattat multilaterali fil-qasam tal-investiment fil-qasam tal-enerġija jopera anki bejn l-Istati Membri, għaliex huwa ma kienx iffirmat bħala ftehim bejn, minn naħa, l-Unjoni u l-Istati Membri tagħha ( 45 ) u, min-naħa l-oħra, pajjiżi terzi, imma bħala ftehim multilaterali ordinarju li għalih il-partijiet kontraenti jipparteċipaw fuq livell ugwali. F’dan is-sens, id-dispożizzjonijiet materjali għall-protezzjoni tal-investiment previsti minn dan it-trattat kif ukoll il-mekkaniżmu ta’ RTIS joperaw wkoll bejn l-Istati Membri. Ninnota li, jekk ebda istituzzjoni tal-Unjoni jew Stat Membru ma talbu parir tal-Qorti tal-Ġustizzja fuq il-kompatibbiltà ta’ dan it-trattat mat-Trattati UE u FUE, dan huwa għaliex ebda wieħed jew waħda minnhom ma kellu jew kellha l-iċken suspett ta’ allegata inkompatibbiltà.

44.

Inżid li r-riskju sistematiku li, skont il-Kummissjoni, it-TBI interni għall-Unjoni jippreżentaw lill-uniformità u l-effettività tad-dritt tal-Unjoni huwa eżaġerat ħafna. L-istatistika tal-UNCITRAL ( 46 ) turi li, fi tnejn u sittin proċedura arbitrali interna għall-Unjoni li, fuq perijodu ta’ diversi deċenni, ġew konklużi, l-investituri rebħu biss f’għaxar kawżi ( 47 ), li jirrappreżenta 16.1 % ta’ dawn it-tnejn u sittin kawża, jiġifieri rata notevolment inqas mis-26.9 % ta’ “rebħiet” għall-investituri fil-livell dinji ( 48 ).

45.

It-tribunali tal-arbitraġġ ħafna drabi taw il-possibbiltà lill-Kummissjoni li tintervjeni fl-arbitraġġi u, sa fejn naf jien, f’ebda waħda minn dawn is-seba’ kawżi, it-tribunali tal-arbitraġġ ma kienu mitluba li jistħarrġu l-validità tal-atti tal-Unjoni jew il-kompatibbiltà ta’ atti tal-Istati Membri fid-dawl tad-dritt tal-Unjoni. Fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħhom, diversi Stati Membri kif ukoll il-Kummissjoni kkonstataw biss eżempju wieħed, jiġifieri l-arbitraġġ Ioan Micula et vs Ir-Rumanija (Kawża CIRDI Nru ARB/05/20), li wassal għal sentenza arbitrali allegatament inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni. Anki jekk, fil-fehma tiegħi, dan l-eżempju ma huwiex rilevanti f’dan il-każ ( 49 ), il-fatt li jeżisti eżempju wieħed biss isaħħaħ il-fehma tiegħi li l-biża’ ta’ ċerti Stati Membri u tal-Kummissjoni ta’ riskju sistemiku li jistgħu joħolqu t-TBI interni għall-Unjoni huwa eżaġerat ħafna.

46.

Fl-aħħarnett, għandu jiġi enfasizzat li, wara l-adeżjoni tar-Repubblika Slovakka mal-Unjoni, it-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Iċ-Ċekoslovakkja lanqas ma jaqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-Artikolu 351 TFUE ( 50 ).

47.

Madankollu, dan ma jimplikax li dan it-TBI awtomatikament skada jew sar inkompatibbli mat-Trattati UE u FUE. Kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja, “id-dispożizzjonijiet ta’ konvenzjoni li torbot żewġ Stati Membri ma jistgħux japplikaw fir-relazzjonijiet bejn dawn l-Istati jekk jirriżulta li huma kontra r-regoli tat-Trattat [FUE]” ( 51 ). Fi kliem ieħor, id-dispożizzjonijiet ta’ din il-konvenzjoni għandhom ikunu applikabbli bejn Stati Membri sa fejn dawn huma kompatibbli mat-Trattati UE u FUE.

48.

Għandu għaldaqstant jiġi eżaminat jekk l-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja huwiex inkompatibbli mat-Trattat FUE u b’mod partikolari mal-Artikoli 18 TFUE, 267 TFUE u 344 TFUE.

49.

Qabelxejn, nipproponi li neżamina t-tliet domandi fl-ordni inversa għal dik proposta mill-qorti tar-rinviju għaliex ikun inutli li tingħata risposta għall-ewwel u t-tieni domandi jekk l-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja jikkostitwixxi diskriminazzjoni bbażata fuq nazzjonalità pprojbita mill-Artikolu 18 TFUE.

50.

Bit-tielet domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi essenzjalment jekk l-Artikolu 18 TFUE għandux jiġi interpretat fis-sens li huwa jipprekludi mekkaniżmu ta’ RTIS bħal dak stabbilit bl-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja u li jagħti lill-investituri Olandiżi d-dritt li jirrikorru għall-arbitraġġ internazzjonali kontra r-Repubblika Slovakka, dritt li ma jgawduhx l-investituri ta’ Stati Membri oħra.

51.

Achmea kif ukoll il-Gvernijiet Olandiż, Awstrijak u Finlandiż jikkontestaw l-ammissibbiltà ta’ din id-domanda sa fejn ma hijiex rilevanti għas-soluzzjoni tat-tilwima fil-kawża prinċipali, billi Achmea qatt ma lmentat li hija kienet ġiet iddiskriminata. Għall-kuntrarju, jekk l-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja jikkostitwixxi diskriminazzjoni, Achmea tkun ibbenefikat minnha.

52.

Fil-fehma tiegħi, din l-eċċezzjoni ta’ inammissibbiltà għandha tiġi miċħuda għaliex ir-risposta għat-tielet domanda hija neċessarja sabiex tiġi evalwata l-kompatibbiltà tal-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI mat-Trattati UE u FUE.

53.

Il-qorti tar-rinviju ġiet adita b’rikors għall-annullament tas-sentenza finali tas-7 ta’ Diċembru 2012 mogħtija fil-proċedura arbitrali Achmea B.V. (li kienet Eureko B.V.) vs Ir-Repubblika Slovakka (UNCITRAL) (Kawża CPA Nru 2008-13) għar-raġunijiet, inter alia, ta’ invalidità tal-klawżola ta’ arbitraġġ li fuqha t-tribunal arbitrali bbaża l-ġurisdizzjoni tiegħu. F’dan is-sens, huwa irrilevanti jekk Achmea kinitx jew le vittma ta’ diskriminazzjoni.

54.

Preliminarjament, ninnota li diversi intervenjenti kif ukoll il-Kummissjoni jirrilevaw li, bit-tielet domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju ma kellhiex tirreferi għall-Artikolu 18 TFUE, imma għall-Artikoli 49 TFUE u 63 TFUE li jikkostitwixxu, fil-kuntest tal-Artikolu 18 TFUE, regoli speċjali.

55.

Fil-fatt, huwa prinċipju stabbilit sewwa li “l-Artikolu 18 TFUE huwa intiż li japplika b’mod awtonomu biss f’sitwazzjonijiet irregolati mid-dritt tal-Unjoni li fir-rigward tagħhom it-Trattat ma jistabbilixxix regoli speċifiċi dwar nondiskriminazzjoni” ( 52 ).

56.

Madankollu, il-mekkaniżmu ta’ RTIS stabbilit bl-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI ma jaqax fil-kamp ta’ applikazzjoni ratione materiae, la tal-libertà ta’ stabbiliment, la tal-moviment liberu tal-kapital, u lanqas ta’ xi dispożizzjoni oħra tat-Trattat FUE, għaliex id-dritt tal-Unjoni ma joħloqx rimedji li jippermetti lill-individwi jħarrku lill-Istati Membri quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja ( 53 ).

57.

Barra minn hekk, kif sejjer nispjega fil-punti 183 sa 198 u 210 sa 228 ta’ dawn il-konklużjonijiet, il-kamp ta’ applikazzjoni ratione materiae ta’ dan it-TBI jeċċedi ħafna l-limiti tal-libertà ta’ stabbiliment stabbilita fl-Artikolu 49 TFUE u l-moviment liberu tal-kapital stabbilit fl-Artikolu 63 TFUE.

58.

Dan huwa muri fil-każ preżenti fejn fis-sentenza finali tiegħu, it-tribunal arbitrali ddeċieda li meta adottat il-projbizzjonijiet ta’ trasferiment u ta’ distribuzzjoni tal-benefiċċji ( 54 ), ir-Repubblika Slovakka kisret l-Artikoli 3 (trattament ġust u xieraq) u 4 (trasferiment liberu ta’ pagamenti) ta’ dan it-TBI. Filwaqt li l-Artikolu 4 ta’ dan it-TBI jikkorrispondi essenzjalment għall-Artikolu 63 TFUE, l-Artikolu 3 ta’ dan it-TBI ma għandux dispożizzjoni ekwivalenti fid-dritt tal-Unjoni, minkejja s-sovrappożizzjoni parzjali tiegħu ma’ diversi dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni ( 55 ).

59.

Għaldaqstant, għandha tiġi eżaminata l-kompatibbiltà tal-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI mal-prinċipju ġenerali tad-dritt tal-Unjoni, espress fl-Artikolu 18 TFUE, li jipprojbixxi d-diskriminazzjonijiet ibbażati fuq in-nazzjonalità.

60.

F’dan ir-rigward, ir-Repubblika Slovakka, il-Gvernijiet Estonjan, Grieg, Spanjol, Taljan, Ċiprijott, Ungeriż, Pollakk u Rumen kif ukoll il-Kummissjoni jsostnu li d-dispożizzjonijiet sostantivi ta’ dan it-TBI, inkluż l-Artikolu 8 tiegħu, huma diskriminatorji għaliex huma jagħtu, f’dan il-każ, trattament preferenzjali lill-investituri tar-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi li investew fir-Repubblika Slovakka, meta l-investituri li ma kkonkludewx TBI mar-Repubblika Slovakka ( 56 ) ma jibbenefikawx minn dan it-trattament ( 57 )

61.

Jeħtieġ li ssir osservazzjoni preliminari fuq l-estensjoni ta’ din l-allegata diskriminazzjoni. Ir-Repubblika Slovakka ffirmat TBI mal-maġġoranza tal-Istati Membri, jiġifieri r-Renju tal-Belġju, ir-Repubblika tal-Bulgarija, ir-Renju tad-Danimarka, ir-Repubblika Federali tal-Ġermanja, ir-Repubblika Griega, ir-Renju ta’ Spanja, ir-Repubblika Franċiża, ir-Repubblika tal-Kroazja, ir-Repubblika tal-Latvja, il-Gran Dukat tal-Lussemburgu, l-Ungerija, ir-Repubblika ta’ Malta, ir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi, ir-Repubblika tal-Awstrija, ir-Repubblika tal-Polonja, ir-Repubblika Portugiża, ir-Rumanija, ir-Repubblika tas-Slovenja, ir-Repubblika tal-Finlandja, ir-Renju tal-Isvezja u r-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta’ Fuq. Dawn it-TBI huma attwalment fis-seħħ.

62.

Huwa minnu li l-investituri ta’ dawn l-Istati Membri ma jaqgħux taħt l-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja. Madankollu, it-TBI li l-Istati Membri ta’ oriġini tagħhom ikkonkludew mar-Repubblika Slovakka lkoll jipprevedu l-arbitraġġ internazzjonali bħala metodu ta’ RTIS. Għaldaqstant, ma teżistix differenza ta’ trattament fil-konfront tagħhom.

63.

Ir-Repubblika Slovakka kkonkludiet ukoll TBI mar-Repubblika Ċeka u ieħor mar-Repubblika Taljana, imma l-partijiet itterminaw dawn it-trattati ( 58 ). Għaldaqstant, jekk hemm differenza ta’ trattament fil-konfront tal-investituri Ċeki u Taljani, dan huwa għaliex l-Istati Membri tagħhom iddeċidew li jirtirawlhom dan il-benefiċċju li kien jagħtihom preċiżament it-TBI.

64.

B’hekk, l-investituri Estonjani, Irlandiżi, Latvjani u Litwani ma jibbenefikawx minn dispożizzjoni ekwivalenti għall-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI fir-rigward tar-Repubblika Slovakka, ħlief għall-investimenti fil-qasam tal-enerġija, fejn it-Trattat fuq il-Karta tal-Enerġija joffrilhom din l-opportunità.

65.

Fil-fehma tiegħi, anki għal dawn l-investituri, ma teżistix diskriminazzjoni pprojbita mid-dritt tal-Unjoni.

66.

Fil-fatt, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ttrattat il-kwistjoni dwar jekk tistax teżisti diskriminazzjoni fil-konfront ta’ ċittadin ta’ Stat Membru involut f’investiment transkonfinali meta l-Istat Membru ospitanti għall-investiment ma jagħtihx benefiċċju (fiskali) li huwa jagħti liċ-ċittadini ta’ Stat Membru ieħor abbażi ta’ ftehim bilaterali konkluż ma’ dan tal-aħħar.

67.

Il-kawża li wasslet għas-sentenza tal-5 ta’ Lulju 2005, D. (C‑376/03, EU:C:2005:424) ( 59 ), kienet tikkonċerna r-rifjut tal-awtoritajiet Olandiżi li jagħtu l-benefiċċju ta’ tnaqqis fit-taxxa fuq il-proprjetà lil ċittadin Ġermaniż li kien investa fi proprjetajiet immobbli fir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi, D. kien allega l-eżistenza ta’ diskriminazzjoni għaliex dak il-benefiċċju kien ingħata liċ-ċittadini Belġjani li kienu wettqu investimenti simili fil-Pajjiżi l-Baxxi u dan skont l-Artikoli 24 u 25 tal-konvenzjoni ffirmata fid-19 ta’ Ottubru 1970 bejn il-Gvern tar-Renju tal-Belġju u l-Gvern tar-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi intiża għall-ħelsien mit-taxxa doppja fil-qasam tat-taxxa fuq id-dħul u fuq il-proprjetà u sabiex tirregola ċerti kwistjonijiet oħra fil-qasam fiskali (iktar ’il quddiem il-“KDI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Il-Belġju”).

68.

Il-Qorti tal-Ġustizzja fakkret qabel xejn li “[d-]domanda mressqa mill-qorti tar-rinviju tibda mill-premessa li persuna mhux residenti, bħal ma huwa s-Sur D., mhijiex f’sitwazzjoni komparabbli ma’ dik ta’ residenti ta’ l-Olanda. Id-domanda intiża sabiex jiġi deċiż jekk is-sitwazzjoni tas-Sur D. hija komparabbli ma’ dik ta’ persuna mhux residenti oħra li tibbenefika minn trattament partikolari skond konvenzjoni preventiva tat-taxxa doppja” ( 60 ).

69.

F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “[l]-fatt li dawk id-drittijiet u obbligazzjonijiet reċiproċi [maħluqa bil-KDI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Il-Belġju] ma japplikawx ħlief għal persuni residenti ta’ wieħed miż-żewġ Stati membri kontraenti hija konsegwenza inerenti għall-konvenzjonijiet bilaterali preventivi tat-taxxa doppja. Minn dan jirriżulta li persuna residenti fil-Belġju li tħallas it-taxxa ma tinsabx fl-istess sitwazzjoni ta’ persuna residenti barra mill-Belġju li tħallas it-taxxa għal dak li jikkonċerna t-taxxa fuq il-proprjetà stabbilita għar-raġuni tal-proprjetajiet immobbli li jinsabu fl-Olanda” ( 61 ).

70.

Imbagħad, il-Qorti tal-Ġustizzja żiedet li “[r]egola bħal dik prevista fl-Artikolu 25(3) tal-Konvenzjoni Belġjana-Olandiża ma għandhiex tiġi analizzata bħala vantaġġ separat mill-bqija tal-Konvenzjoni, imma li tagħmel parti integra u tikkontribwixxi għall-ekwilibriju ġenerali tagħha” ( 62 ).

71.

Minn din is-sentenza jirriżulta b’mod ċar li mhux biss it-Trattat FUE ma jinkludix klawżola tan-nazzjon l-iktar iffavorit (MFN) bħal dik li tinsab fl-Artikolu 3(2) ta’ dak it-TBI ( 63 ), imma wkoll ma hemmx diskriminazzjoni meta Stat Membru ma jagħtix liċ-ċittadini ta’ Stat Membru ieħor it-trattament li huwa jagħti permezz ta’ konvenzjoni liċ-ċittadini ta’ Stat Membru terz.

72.

Il-fatt li t-Trattat FUE ma jinkludix klawżola MFN huwa kkonfermat mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja fuq l-Artikolu 18 TFUE li tipprovdi li “[l-Artikolu 18 TFUE] jirrikjedi l-ugwaljanza tat-trattament ta’ persuni li jinsabu f’sitwazzjoni rregolata mid-dritt [tal-Unjoni], maċ-ċittadini tal-Istat Membru” ( 64 ), jiġifieri maċ-ċittadini nazzjonali.

73.

Fil-fehma tiegħi, l-analoġija bejn din il-kawża u l-kawża li wasslet għas-sentenza tal-5 ta’ Lulju 2005, D. (C‑376/03, EU:C:2005:424), hija perfetta għaliex il-paragun li sar mir-Repubblika Slovakka u l-Kummissjoni huwa wkoll bejn żewġ investituri li ma humiex Slovakki, wieħed (f’dan il-każ Olandiż) li kien jibbenefika mill-protezzjoni materjali mogħtija minn dak it-TBI u l-ieħor li ma kienx jibbenefika.

74.

Fil-fatt, bħall-KDI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Il-Belġju, dan it-TBI huwa trattat internazzjonali li għandu “l-kamp ta’ applikazzjoni [tiegħu …] limitata għall-persuni fiżiċi jew morali msemmija fih” ( 65 ), jiġifieri l-persuni fiżiċi li għandhom in-nazzjonalità ta’ waħda mill-partijiet kontraenti u l-persuni morali kkostitwiti skont il-liġi tagħhom ( 66 ).

75.

F’dan is-sens, il-fatt li d-drittijiet u l-obbligi reċiproċi maħluqa b’dan it-TBI japplikaw biss għal investituri ta’ wieħed miż-żewġ Stati Membri kontraenti huwa konsegwenza inerenti għan-natura bilaterali tat-TBI. Minn dan isegwi li investitur li ma huwiex Olandiż ma jinsabx fl-istess sitwazzjoni bħal investitur Olandiż f’dak li jikkonċerna investiment imwettaq fis-Slovakkja.

76.

Barra minn hekk, l-istess bħall-Artikolu 25(3) tal-KDI Il-Pajjiżi l-Baxxi‑Il-Belġju li għalih tirreferi l-Qorti tal-Ġustizzja fil-punt 62 tas-sentenza tagħha tal-5 ta’ Lulju 2005, D. (C‑376/03, EU:C:2005:424), l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI ma huwiex vantaġġ li jista’ jiġi sseparat mill-kumplament ta’ dan it-TBI imma jifforma parti integrali minnu sal-punt li TBI mingħajr mekkaniżmu ta’ RTIS ma jista’ jkollu l-ebda sens għaliex ma jistax jilħaq l-għan tiegħu li huwa dak li jinkoraġġixxi u jattira l-investiment barrani.

77.

Fil-fatt, kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fil-punt 292 tal-Opinjoni 2/15 (Ftehim ta’ Kummerċ Ħieles ma’ Singapor), tas-16 ta’ Mejju 2017 (EU:C:2017:376), id-dispożizzjoni tal-Ftehim ta’ Kummerċ Ħieles ma’ Singapor li jistabbilixxi l-arbitraġġ internazzjonali bħala mekkaniżmu ta’ RTIS “ma tistax tkun ta’ natura purament awżiljarja”. Skont ġurisprudenza tal-arbitraġġ stabbilita, id-dritt tal-investituri li jirrikorru għall-arbitraġġ internazzjonali huwa l-iktar dispożizzjoni essenzjali tat-TBI għaliex, minkejja l-kontenut proċedurali tiegħu, dan huwa fih innifsu garanzija indispensabbli li tinkoraġġixxi u tipproteġi l-investimenti ( 67 ). Għaldaqstant xejn ma huwa sorprendenti li t-TBI l-“antiki” ( 68 ) li ma kinux jinkludu mekkaniżmu RTIS ekwivalenti għall-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI ma kinux partikolarment utli għall-investituri.

78.

Madankollu, il-Kummissjoni tippretendi li għandha tiddistingwi din il-kawża mill-kawża li wasslet għas-sentenza tal-5 ta’ Lulju 2005, D. (C‑376/03, EU:C:2005:424), minħabba l-qasam fiskali ta’ din tal-aħħar ( 69 ).

79.

Fil-fehma tiegħi, din id-distinzjoni xejn ma tikkonvinċi. Ninnota l-ewwel nett li t-TBI jixbhu lil konvenzjonijiet għall-ħelsien mit-taxxa doppja għaliex ikopru l-istess attivitajiet ekonomiċi, kemm id-dħul kif ukoll il-ħruġ tal-kapital. Fil-fatt, Stat jista’ jattira d-dħul ta’ kapital barrani fit-territorju tiegħu billi jipprovdi livell għoli ta’ protezzjoni legali lill-investiment fil-kuntest ta’ TBI kif ukoll billi jagħti vantaġġi fiskali ( 70 ). Bħal fil-konvenzjonijiet għall-ħelsien mit-taxxa doppja, li qatt ma nstabu fil-prinċipju inkompatibbli mat-Trattati UE u FUE, ir-reċiproċità tal-impenji tal-Istati hija element essenzjali tat-TBI ( 71 ).

80.

Barra minn hekk, kuntrarjament għal dak li ssostni l-Kummissjoni, il-konvenzjonijiet għall-ħelsien mit-taxxa doppja bejn Stati Membri ma għandhomx bħala bażi legali t-tieni inċiż tal-Artikolu 293 KE. Kieku dan kien il-każ, fuq liema artikolu għandhom ikunu nnegozjati llum, la darba l-Artikolu 293 KE ma jinstabx fit-Trattat ta’ Lisbona?

81.

Ingħad dan, xejn ma jeskludi l-possibbiltà li t-TBI interni għall-Unjoni jiġu ssostitwiti minn TBI multilaterali jew att tal-Unjoni, b’rabta mat-tqassim tal-kompetenzi bejn l-Unjoni u l-Istati Membri tagħha, li jkun applikabbli għall-investituri tal-Istati Membri kollha, kif ipproponew fin-non-paper tagħhom tas-7 ta’ April 2016, ir-Repubblika Federali tal-Ġermanja, ir-Repubblika Franċiża, ir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi, ir-Repubblika tal-Awstrija u r-Repubblika tal-Finlandja ( 72 ).

82.

Għal dawn ir-raġunijiet, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja li tirrispondi għat-tielet domanda li mekkaniżmu ta’ RTIS bħal dak impost mill-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI li jagħti lill-investituri Olandiżi d-dritt li jirrikorru għall-arbitraġġ internazzjonali kontra r-Repubblika Slovakka ma jikkostitwixxix diskriminazzjoni bbażata fuq in-nazzjonalità pprojbita mill-Artikolu 18 TFUE.

83.

Huwa biss fil-każ li l-Qorti tal-Ġustizzja taqbel ma’ din il-proposta ta’ risposta li hija jkollha teżamina l-ewwel u t-tieni domandi preliminari.

84.

Bit-tieni domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk l-Artikolu 267 TFUE, li huwa strument fundamentali għas-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni li jiggarantixxi l-ordni tal-kompetenzi stabbilit bit-Trattati UE u FUE u l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni, jostakolax l-applikazzjoni ta’ dispożizzjoni bħall-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja.

85.

Sejjer neżamina din id-domanda qabel l-ewwel waħda, għaliex nemmen li tribunal arbitrali kkostitwit skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI jikkostitwixxi qorti fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE, komuni għal żewġ Stati Membri, jiġifieri r-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi u r-Repubblika Slovakka, u għalhekk jista’ jressaq domandi preliminari quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja. Dan awtomatikament jimplika l-assenza ta’ kull inkompatibbiltà mal-Artikolu 344 TFUE, li tifforma s-suġġett tal-ewwel domanda preliminari.

86.

Skont ġurisprudenza stabbilita, sabiex organu ġudizzjarju jkollu n-natura ta’ “qorti jew tribunal” fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE, għandhom jiġu kkunsidrati numru ta’ fatturi, jiġifieri “jekk il-korp huwiex stabbilit b’liġi, jekk dan huwiex wieħed permanenti, in-natura obbligatorja tal-ġurisdizzjoni tiegħu, in-natura kontradittorja tal-proċedura, l-applikazzjoni, mill-korp, tad-dispożizzjonijiet legali, kif ukoll l-indipendenza tiegħu” ( 73 ). Barra minn hekk, jeħtieġ li “kawża tkun pendenti quddiem[u] u [li huwa jkun] mitlub[…] jiddeċied[i] fil-kuntest ta’ proċedura li l-iskop tagħha huwa li twassal għal deċiżjoni ta’ natura ġudizzjarja” ( 74 ).

87.

Abbażi ta’ dawn il-kriterji, it-tribunali tal-arbitraġġ ma humiex awtomatikament esklużi mill-kunċett ta’ “qorti jew tribunal ta’ Stat Membru” fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE. Fil-fatt, jekk, diversi drabi, il-Qorti tal-Ġustizzja rrifjutat li tirrispondi għal domanda preliminari li saret minn arbitri ( 75 ), fuq bażi ta’ eżami każ b’każ, hija wkoll iddikjarat ammissibbli d-domandi preliminari li tressqu minn tribunali tal-arbitraġġ fil-kawżi li wasslu għas-sentenzi tas-17 ta’ Ottubru 1989, Handels-og Kontorfunktionærernes Forbund i Danmark (109/88, EU:C:1989:383) u tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta (C‑377/13, EU:C:2014:1754), kif ukoll id-digriet tat-13 ta’ Frar 2014, Merck Canada (C‑555/13, EU:C:2014:92).

88.

Dawn l-aħħar żewġ kawżi jissuġġerixxu ftuħ tal-kriterji ta’ ammissibbiltà sabiex ikun inkluż l-arbitraġġ individwu-Stat (sentenza tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta, C‑377/13, EU:C:2014:1754) ( 76 ) u l-arbitraġġ internazzjonali (digriet tat-13 ta’ Frar 2014, Merck Canada,C‑555/13, EU:C:2014:92) ( 77 ).

89.

Għaldaqstant sejjer neżamina l-karatteristiċi tat-tribunali tal-arbitraġġ kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI fid-dawl tal-kriterji msemmija fil-punt 86 ta’ dawn il-konklużjonijiet. Fil-fehma tiegħi, dawn il-kriterji huma kollha ssodisfatti f’dan il-każ ( 78 ).

90.

Il-maġġoranza tal-kawżi riżultanti minn arbitraġġ li tressqu quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja kienu jikkonċernaw biss tip partikolari ta’ arbitraġġ, jiġifieri l-arbitraġġ kummerċjali msejjaħ “konvenzjonali” fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja għaliex il-bażi legali tiegħu hija klawżola ta’ arbitraġġ inkluża f’kuntratt tad-dritt privat ( 79 ).

91.

Hemm tipi oħra ta’ arbitraġġ. Barra l-arbitraġġi previsti bl-Artikolu 272 TFUE, hemm l-arbitraġġ bejn Stati abbażi ta’ konvenzjoni internazzjonali ( 80 ) jew l-arbitraġġ bejn individwi u Stati, u dawn iż-żewġ tipi tal-aħħar huma ferm differenti mill-arbitraġġi bejn individwi fir-rigward tal-oriġini mil-liġi.

92.

F’dan l-aħħar każ, l-oriġini tal-ġurisdizzjoni tat-Tribunal Arbitrali ma hijiex liġi imma klawżola ta’ arbitraġġ inkluża f’kuntratt.

93.

Dan kien b’mod partikolari il-każ tal-arbitraġġ li wassal għas-sentenza tat-23 ta’ Marzu 1982, Nordsee (102/81, EU:C:1982:107) u li kien jikkonċerna kuntratt ta’ “pool” konkluż bejn diversi intrapriżi privati u li kellu bħala suġġett, fil-kuntest ta’ programm konġunt ta’ kostruzzjoni ta’ tlettax-il vapur fabbrika għas-sajd, it-tqassim bejn il-konsorzji tal-flus kollha li huma kellhom jirċievu mill-Fond Agrikolu Ewropew ta’ Gwida u Garanzija (FEOGA). It-Tribunal Arbitrali adit skont dak il-kuntratt kien esprima dubji fuq il-kompatibbiltà tal-kuntratt mad-dritt tal-Unjoni u kien staqsa lill-Qorti tal-Ġustizzja fuq din il-kwistjoni.

94.

Il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat ruħha “inkompetenti” ( 81 ), billi ddeċidiet li dan it-tribunal arbitrali ma kienx qorti jew tribunal ta’ Stati Membri fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE għal żewġ raġunijiet. Fl-ewwel lok, “il-partijiet kontraenti ma [kellhom] l-ebda obbligu, la fid-dritt u lanqas fil-fatt, li jirreferu t-tilwima tagħhom għall-arbitraġġ” ( 82 ) għaliex kienu għamlu din l-għażla permezz ta’ kuntratt. Fit-tieni lok, “l-awtoritajiet pubbliċi ta’ l-Istat Membru kkonċernat la huma involuti fl-għażla li t-tilwima tkun sottomessa għall-arbitraġġ u lanqas ma huma meħtieġa jintervjenu ex officio fl-iżvolġiment tal-proċedura quddiem l-arbitru” ( 83 ).

95.

Il-fatt li l-ġurisdizzjoni tal-kulleġġ arbitrali kienet toriġina minn klawżola ta’ arbitraġġ konkluża f’kuntratt bejn konsumatur u aġenzija tal-ivvjaġġar kien suffiċjenti fil-kawża li wasslet għas-sentenza tas-27 ta’ Jannar 2005, Denuit u Cordenier (C‑125/04, EU:C:2005:69) sabiex jeskludi dan il-kulleġġ mill-kunċett ta’ qorti fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE, anki jekk il-klawżola ta’ arbitraġġ kienet parti mill-kundizzjonijiet ġenerali imposti mill-aġenzija tal-ivvjaġġar u l-konsumatur ma setax jinnegozja dan il-punt.

96.

Għall-kuntrarju, l-oriġini mil-liġi ta’ tribunal arbitrali kkostitwit u adit skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI ma tistax tkun ikkontestata. Hija tinsab mhux biss fi trattat internazzjonali imma wkoll fil-liġi Olandiża u f’dik Ċeskoslovakka ta’ approvazzjoni ta’ dan it-TBI li permezz tagħhom dan daħal fl-ordni legali tagħhom. Kuntrarjament għall-kawża li wasslet għas-sentenza tat-23 ta’ Marzu 1982, Nordsee (102/81, EU:C:1982:107), l-involviment tal-awtoritajiet pubbliċi fl-għażla tat-triq tal-arbitraġġ kif ukoll fil-proċedura arbitrali nnifisha (għaliex, f’dan il-każ, ir-Repubblika Slovakka kienet il-konvenuta) huwa manifest.

97.

Din l-evalwazzjoni hija msaħħa bis-sentenza tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta (C‑377/13, EU:C:2014:1754), u d-digriet tat-13 ta’ Frar 2014, Merck Canada (C‑555/13, EU:C:2014:92).

98.

It-Tribunal Arbitrali li kien ressaq domandi preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja fil-kawża li wasslet għas-sentenza tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta (C‑377/13, EU:C:2014:1754), kien jissodisfa l-kriterju ta’ oriġini mil-liġi għaliex liġi Portugiża kienet tipprevedi l-arbitraġġ bħala mezz ta’ riżoluzzjoni ġudizzjarja ta’ tilwim fil-qasam fiskali u kienet tagħti ġurisdizzjoni ġenerali lit-Tribunali Arbitrali fil-qasam fiskali sabiex tiġi evalwata l-legalità tal-likwidazzjoni ta’ kwalunkwe taxxa ( 84 ).

99.

Bl-istess mod, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li t-Tribunal Arbitrali fil-kawża li wasslet għad-digriet tat-13 ta’ Frar 2014, Merck Canada (C‑555/13, EU:C:2014:92) kien jissodisfa l-kriterju ta’ oriġini mil-liġi għaliex “il-ġurisdizzjoni [tiegħu] ma tirriżultax mill-volontà tal-partijiet, iżda mil-Liġi [Portugiża] Nru 62/2011” ( 85 ) li tistabbilixxi l-arbitraġġ bħala mekkaniżmu ta’ riżoluzzjoni tat-tilwim fil-qasam ta’ drittijiet ta’ proprjetà industrijali li jikkonċernaw il-mediċini ġeneriċi u ta’ referenza.

100.

L-arbitraġġ internazzjonali jista’ jkun arbitraġġ istituzzjonali, fejn il-proċedura ssir quddiem u tiġi amministrata minn istituzzjoni ta’ arbitraġġ ( 86 ) skont ir-regolamenti tagħha u bi ħlas ta’ remunerazzjoni, jew arbitraġġ ad hoc, li fih il-partijiet stess jamministraw il-proċedura mingħajr ma jirrikorru għas-sostenn ta’ istituzzjoni arbitrali.

101.

Jirriżulta mill-punti 25 u 26 tas-sentenza tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta (C‑377/13, EU:C:2014:1754), u mill-punt 24 tad-digriet tat-13 ta’ Frar 2014, Merck Canada (C‑555/13, EU:C:2014:92), li l-kriterju ta’ permanenza ma jirrigwardax il-kompożizzjoni tat-tribunal arbitrali bħala tali, imma l-istituzzjonalizzazzjoni tal-arbitraġġ bħala mezz ta’ riżoluzzjoni tat-tilwim. Fi kliem ieħor, huwa fir-rigward tal-istituzzjoni arbitrali li tamministra l-proċedura arbitrali, u mhux tat-tribunal arbitrali li l-kompożizzjoni hija effimera, li għandu jiġi evalwat il-kriterju ta’ permanenza.

102.

F’dan is-sens, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet fil-punt 26 tas-sentenza tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta (C‑377/13, EU:C:2014:1754), li, “minkejja li l-kompożizzjoni tal-formazzjonijiet ġudizzjarji tat-Tribunal Arbitral Tributário hija effimera u l-attività tagħhom tintemm wara li jkunu ddeċidew, xorta waħda jibqa’ l-fatt li, fit-totalità tiegħu, it-Tribunal Arbitral Tributário [tribunal fiskali arbitrali] għandu, bħala element ta’ din is-sistema, karatteristika ta’ permanenza”. Is-sistema li għaliha tirreferi l-Qorti tal-Ġustizzja hija l-istituzzjoni arbitrali “Centro de Arbitragem Administrativa” (CAAD) [ċentru ta’ arbitraġġ amministrattiv, il-Portugall].

103.

Hekk ukoll, fil-punt 24 tad-digriet tat-13 ta’ Frar 2014, Merck Canada (C‑555/13, EU:C:2014:92), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-kriterju ta’ permanenza kien issodisfatt għaliex it-tribunal arbitrali “[kien] ġie stabbilit b’bażi leġiżlattiva, li [kellu], b’mod permanenti, ġurisdizzjoni mandatorja u li barra dan, il-leġiżlazzjoni nazzjonali [kienet] tiddefinixxi u tikkuntestwalizza r-regoli proċedurali li japplikaw”, u dan minkejja li huwa seta’ jvarja fil-forma, fil-kompożizzjoni u fir-regoli ta’ proċedura skont l-għażla tal-partijiet u minkejja li huwa kien jiġi xolt wara li jagħti d-deċiżjoni tiegħu.

104.

F’dik il-kawża, kien ċar li t-tribunal arbitrali kien tribunal ad hoc u li huwa ma kellux il-forma ta’ istituzzjoni arbitrali li tiżgura l-permanenza tiegħu, imma l-Qorti tal-Ġustizzja ddeduċiet il-permanenza mill-Artikolu 2 tal-Liġi Portugiża Nru 62/2011 li kienet tistabbilixxi l-arbitraġġ bħala l-uniku mezz ta’ riżoluzzjoni tat-tilwim fil-qasam tad-drittijiet ta’ proprjetà industrijali li jikkonċernaw il-mediċini ġeneriċi u ta’ referenza.

105.

L-istess konklużjoni tista’ tinġibed dwar it-tribunali arbitrali kkostitwiti u aditi skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI għaliex, bħal fil-kawżi li wasslu għas-sentenza tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta (C‑377/13, EU:C:2014:1754) u għad-digriet tat-13 ta’ Frar 2014, Merck Canada (C‑555/13, EU:C:2014:92), ir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi u r-Repubblika Slovakka stabbilixxew l-arbitraġġ bħala mezz ta’ riżoluzzjoni tat-tilwim bejn wieħed minnhom u investitur tal-Istat l-ieħor.

106.

Elementi oħra ta’ istituzzjonalizzazzjoni tal-arbitraġġ huma wkoll preżenti f’dan it-TBI.

107.

Fil-fatt, l-Artikolu 8(4) ta’ dan it-TBI jagħti l-poter ta’ ħatra tal-arbitri lill-Kamra tal-Kummerċ ta’ Stokkolma (CCS), li hija istituzzjoni arbitrali permanenti, u l-paragrafu 5 tiegħu jirrendi r-regoli tal-UNCITRAL applikabbli għall-proċedura arbitrali.

108.

Barra minn hekk, il-proċedura quddiem it-tribunal arbitrali inkwistjoni f’din il-kawża tmexxiet taħt is-superviżjoni ta’ istituzzjoni arbitrali permanenti. Fil-fatt, is-CPA, stabbilita f’Den Haag u maħluqa mill-konvenzjonijiet għas-soluzzjoni paċifika tal-kunflitti internazzjonali, konklużi f’Den Haag fl-1899 u l-1907 ( 87 ), kienet ġiet indikata bħala istituzzjoni li għandha twettaq il-funzjoni ta’ reġistru bl-ittra ta’ impenn iffirmata minnha u l-partijiet fil-kawża prinċipali.

109.

Għaldaqstant, il-kriterju ta’ permanenza jidhirli li huwa ssodisfatt ukoll.

110.

Skont ġurisprudenza stabbilita, “tribunal ta’ arbitraġġ konvenzjonali [ma għandux in-natura obbligatorja tal-qorti] peress li ma hemm l-ebda obbligu, la fid-dritt u lanqas fil-fatt, għall-partijiet kontraenti sabiex dawn jirreferu t-tilwim tagħhom għall-arbitraġġ u […] l-awtoritajiet pubbliċi tal-Istat Membru kkonċernat la huma involuti fl-għażla tar-rimedju tal-arbitraġġ u lanqas ma huma mitluba jintervjenu ex officio fil-kors tal-proċedura quddiem l-arbitru” ( 88 ).

111.

Kjarament ma huwiex sorprendenti li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li t-tribunali arbitrali fil-kawżi li wasslu għas-sentenza tas-17 ta’ Ottubru 1989, Handels- og Kontorfunktionærernes Forbund i Danmark (109/88, EU:C:1989:383) u għad-digriet tat-13 ta’ Frar 2014, Merck Canada (C‑555/13, EU:C:2014:92) kienu jissodisfaw il-kundizzjoni tal-ġurisdizzjoni obbligatorja għaliex id-dritt Daniż u d-dritt Portugiż kienu jagħmlu l-użu tal-arbitraġġ obbligatorju.

112.

Madankollu, fil-kawża li wasslet għas-sentenza tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta (C‑377/13, EU:C:2014:1754), il-fatt li l-użu tal-arbitraġġ kien fakultattiv u li l-persuna taxxabbli kienet għażlet li tirrikorri għall-arbitraġġ kontra r-Repubblika Portugiża, meta hija setgħet tirrikorri direttament quddiem il-qrati ordinarji, ma kienx eskluda t-tribunal arbitrali mill-kunċett ta’ qorti jew tribunal ta’ Stat Membru fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE.

113.

Fil-fatt, skont il-Qorti tal-Ġustizzja, “[i]d-deċiżjonijiet tiegħu [kienu] permanenti għall-partijiet skont l-Artikolu 24(1) tad-Digriet-Liġi Nru 10/2011, [u] l-ġurisdizzjoni tiegħu [kienet] tirriżulta direttament mid-dispożizzjonijiet tad-Digriet-Liġi Nru 10/2011 u ma [kinitx], għalhekk, suġġett[a] għall-espressjoni minn qabel tar-rieda tal-partijiet li jressqu t-tilwima tagħhom għall-arbitraġġ. Barra minn hekk, meta l-persuna taxxabbli rikorrenti tressaq it-tilwima tagħha għall-arbitraġġ fiskali, il-ġurisdizzjoni tat-[tribunal arbitrali] hija […] ta’ natura obbligatorja għall-awtorità tat-taxxa u tad-dwana” ( 89 ).

114.

L-istess japplika għat-tribunali arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI.

115.

Il-paragrafu 7 tal-istess Artikolu 8 jipprovdi li d-deċiżjoni ta’ tribunal arbitrali kkostitwit skont dan l-artikolu hija “definittiva u obligatorja għall-partijiet fit-tilwima” ( 90 ). Għalhekk, ma hemm l-ebda dubju li s-sentenza mogħtija minn tribunal arbitrali bħal dan hija vinkolanti fuq il-partijiet fis-sens tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja.

116.

Barra minn hekk, il-paragrafu 2 ta’ din id-dispożizzjoni jipprovdi li “[k]ull waħda milll-partijiet kontraenti qegħda tagħti l-kunsens tagħha sabiex tilwima [bejn investitur u Stat] titressaq quddiem tribunal arbitrali jekk din ma tkunx ġiet riżolta bonarjament f’perijodu ta’ sitt xhur mid-data li fiha waħda mill-partijiet għat-tilwima tkun talbet is-soluzzjoni amikevoli” ( 91 ).

117.

Il-fatt li l-investitur jista’ jagħżel li jħarrek, kemm quddiem il-qrati tal-Istat Membru kkonċernat kif ukoll quddiem it-tribunal arbitrali ( 92 ), ma jaffettwax in-natura obbligatorja tal-ġurisdizzjoni tat-tribunal arbitrali għaliex din l-għażla kienet ukoll tal-persuna taxxabbli fil-kawża li wasslet għas-sentenza tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta (C‑377/13, EU:C:2014:1754).

118.

Billi r-Repubblika Slovakka kienet tat minn qabel il-kunsens tagħha għall-arbitraġġ, kif għamlet ir-Repubblika Portugiża fil-kawża li wasslet għas-sentenza tat-12 ta’ Ġunju 2014, Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta (C‑377/13, EU:C:2014:1754), il-ġurisdizzjoni tat-tribunal arbitrali għandha, skont l-Artikolu 8(2) ta’ dan it-TBI, natura obbligatorja għal dan l-Istat Membru u għall-investitur.

119.

Għaldaqstant, it-tribunali arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI jissodisfaw ukoll il-kriterju ta’ ġurisdizzjoni obbligatorja.

120.

F’dak li jikkonċerna n-natura kontradittorja tal-proċedura quddiem it-tribunali arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI, għandu jiġi nnotat li, skont il-paragrafu 5 tiegħu, “[i]t-tribunal arbitrali għandu jistabbilixxi r-regoli ta’ proċedura tiegħu skont ir-Regoli ta’ Arbitraġġ tal-[UNCITRAL]” ( 93 ).

121.

L-Artikolu 15(1) ta’ dawn ir-regoli, fil-verżjoni tagħhom tal-1976 u applikabbli fid-data li fiha ġie konkluż dan it-TBI, kien jipprovdi li, “[m]ingħajr preġudizzju għad-dispożizzjonijiet tar-Regoli, it-tribunal arbitrali jista’ jipproċedi bl-arbitraġġ kif jidhirlu xieraq, sakemm il-partijiet ikunu ttrattati fuq bażi ta’ ugwaljanza u f’kull stadju tal-proċedura kull parti jkollha kull possibbiltà li ssostni d-drittijiet tagħha u tipproponi l-motivi tagħha” ( 94 ). Din il-garanzija hija ripetuta fl-Artikolu 17(1) ta’ dawn ir-regoli fil-verżjoni tagħhom tal-2010 u tal-2013.

122.

L-osservanza tal-prinċipju ta’ kontradittorju hija wkoll żgurata minn diversi dispożizzjonijiet ta’ dawn ir-regoli li jsemmu l-iskambju tan-noti, l-organizzazzjoni ta’ seduta u l-parteċipazzjoni tal-partijiet fiha kif ukoll l-għeluq tal-fażi orali, jiġifieri l-Artikoli 18 sa 20, 22, 24, 25 u 29 tar-Regoli tal-1976 u l-Artikoli 20 sa 22, 24, 28 u 31 tar-Regoli emendati fl-2010 u fl-2013.

123.

Fir-rigward tal-kriterju ta’ applikazzjoni mit-tribunali arbitrali ta’ regoli ta’ dritt, l-Artikolu 8(6) ta’ dan it-TBI jipprovdi li “[t]-tribunal arbitrali għandu jiddeċiedi abbażi tad-dritt” u jipprevedi sensiela ta’ regoli ta’ dritt li t-tribunal għandu jieħu inkunsiderazzjoni. Għalhekk, il-possibbiltà ta’ deċiżjoni ex aequo et bono hija eskluża.

124.

F’dak li jikkonċerna fl-aħħar nett il-kriterju ta’ indipendenza u ta’ imparzjalità, hija ġurisprudenza stabbilita li “[l]-garanziji ta’ indipendenza u imparzjalità jeħtieġu l-eżistenza ta’ regoli, b’mod partikolari, fir-rigward tal-kompożizzjoni tal-istanza, tal-ħatra, tat-terminu tal-funzjonijiet kif ukoll tal-kawżi ta’ astensjoni, ta’ rikuża u ta’ revoka tal-membri tagħha, li jippermettu li jitneħħa kull dubju raġonevoli, fil-moħħ tal-individwi, dwar l-impermeabbiltà ta’ din l-istanza fir-rigward ta’ elementi esterni u tan-newtralità tagħha fir-rigward tal-interessi li tkun affrontata bihom […]. Sabiex il-kundizzjoni dwar l-indipendenza tal-organu ta’ rinviju titqies li hija sodisfatta, il-ġurisprudenza teżiġi, b’mod partikolari, li l-każijiet ta’ revoka tal-membri ta’ dan l-organu jkunu ddeterminati minn dispożizzjonijiet espressi tal-liġi” ( 95 ).

125.

Ninnota, qabelxejn, li l-Qorti tal-Ġustizzja ma kkontestatx l-indipendenza u l-imparzjalità tal-arbitri fl-ebda waħda mill-kawżi li hija ddeċidiet u, sussegwentement, li r-Regoli ta’ Arbitraġġ tal-UNCITRAL jiggarantixxu l-indipendenza u l-imparzjalità tal-arbitri billi jimponu fuqhom obbligu ċar li jiżvelaw kull ċirkustanza li tista’ tqajjem dubji leġittimi fuq l-imparzjalità tagħhom jew fuq l-indipendenza tagħhom ( 96 ) kif ukoll jistabbilixxu proċedura ta’ rikuża tal-arbitri meta jeżistu dawk iċ-ċirkustanzi ( 97 ).

126.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, it-tribunali arbitrali stabbiliti mill-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI jikkostitwixxu qorti jew tribunal fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE, imma dawn huma wkoll qorti jew tribunal “ta’ Stat Membru” fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni?

127.

Fil-fehma tiegħi, iva.

128.

Il-kwistjoni tal-kwalità ta’ qorti internazzjonali stabbilita fil-kuntest ta’ organizzazzjoni internazzjonali maħluqa minn trattat internazzjonali konkluż bejn Stati Membri ġiet ittrattata fil-kuntest tal-Qorti tal-Benelux fil-kawża li wasslet għas-sentenza tal-4 ta’ Novembru 1997, Parfums Christian Dior (C‑337/95, EU:C:1997:517).

129.

F’dik is-sentenza, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “ma jeżisti l-ebda motiv validu li jista’ jiġġustifika li din il-qorti komuni għal diversi Stati Membri ma tistax tressaq domandi preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja l-istess bħall-qrati li jaqgħu taħt kull wieħed minn dawn l-Istati Membri” ( 98 ).

130.

Dan huwa wkoll il-każ tat-tribunali arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI għaliex huma stabbiliti bħala mekkaniżmu ta’ riżoluzzjoni ta’ tilwim mir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi u r-Repubblika Slovakka.

131.

Għal dawn ir-raġunijiet, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja li tirrispondi għat-tieni domanda li l-Artikolu 267 TFUE għandu jiġi interpretat fis-sens li ma jipprekludix dispożizzjoni bħall-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI li tippermetti r-riżoluzzjoni tat-tilwim bejn investituri u Stati minn tribunal arbitrali li għandu jitqies li huwa “qorti jew tribunal ta’ Stati Membri” fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE.

132.

Bl-ewwel domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk l-Artikolu 344 TFUE għandux jiġi interpretat fis-sens li jostakola l-applikazzjoni ta’ dispożizzjonijiet tat-TBI interni għall-Unjoni, bħall-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja, li jippermettu r-riżoluzzjoni minn tribunal arbitrali tat-tilwim bejn investituri u Stati.

133.

Għandu, qabel xejn, jiġi nnotat li jekk il-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi, kif qed nipproponi jien, li t-tribunali arbitrali ikkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI huma qrati jew tribunali tal-Istati Membri fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE, huma b’hekk jiġu li jaqgħu fid-djalogu ġudizzjarju msemmi fil-punt 176 tal-Opinjoni 2/13 (Adeżjoni tal-Unjoni għall-KEDB), tat-18 ta’ Diċembru 2014 (EU:C:2014:2454). Għaldaqstant, l-użu tal-arbitraġġ internazzjonali fil-kundizzjonijiet previsti mill-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja ma jistax jikser la l-Artikolu 344 TFUE u lanqas l-ordni tal-kompetenzi ffissat mit-Trattati UE u FUE u, għaldaqstant, l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni.

134.

F’dan il-każ, fil-fatt, it-tribunali arbitrali huma obbligati, taħt piena ta’ nullità minħabba ksur tal-ordni pubbliku, li josservaw il-prinċipji stabbiliti mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-punti 65 sa 70 tal-Opinjoni 1/09 (Ftehim dwar ħolqien ta’ sistema unifikata ta’ riżoluzzjoni ta’ tilwim fil-qasam tal-privattivi), tat-8 ta’ Marzu 2011 (EU:C:2011:123), u fil-punti 157 sa 176 tal-Opinjoni 2/13 (Adeżjoni tal-Unjoni għall-KEDB), tat-18 ta’ Diċembru 2014 (EU:C:2014:2454), fosthom b’mod partikolari is-supremazija tad-dritt tal-Unjoni ( 99 ) fuq id-drittijiet tal-Istati Membri u fuq kull impenn internazzjonali meħud bejn Stati Membri, l-effett dirett ta’ kwalunkwe serje ta’ dispożizzjonijiet applikabbli għaċ-ċittadini tagħhom u għalihom infushom, il-fiduċja reċiproka bejniethom fir-rikonoxximent ta’ valuri komuni li fuqhom hija bbażata l-Unjoni u l-applikazzjoni kif ukoll l-osservanza intiera u sħiħa tad-dritt tal-Unjoni.

135.

Barra minn hekk, in-nuqqas ta’ applikazzjoni jew l-applikazzjoni ħażina tad-dritt tal-Unjoni mit-tribunali arbitrali maħluqa mill-Istati Membri mhux biss ser iwasslu għar-responsabbiltà tal-Istati Membri kkonċernati u dan, skont is-sentenza tat-30 ta’ Settembru 2003, Köbler (C‑224/01, EU:C:2003:513) għaliex kienu huma li ħolquhom, imma jistgħu jwasslu wkoll għall-konstatazzjoni ta’ nuqqas ta’ twettiq ta’ obbligu min-naħa tal-Istati kkonċernati skont l-Artikoli 258 TFUE u 259 TFUE ( 100 ).

136.

Jekk, madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi li t-tribunali arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI ma jikkostitwixxux qorti jew tribunal tal-Istati Membri fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE, ikun meħtieġ ukoll li jiġi eżaminat jekk l-Artikolu 344 TFUE jostakolax l-applikazzjoni tal-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI u, jekk ikun il-każ, jekk dan tal-aħħar huwiex inkompatibbli mal-ordni tal-kompetenzi ffissati mit-Trattati UE u FUE u l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni.

137.

F’dan il-kuntest, huma meħtieġa tliet analiżi, li minnhom it-tieni tkun neċessarja biss jekk l-ewwel waħda tiġi konkluża b’risposta pożittiva u t-tielet issir neċessarja biss jekk l-ewwel jew it-tieni domanda jirċievu risposta negattiva:

138.

Fl-opinjoni tiegħi, ir-risposta għandha tkun fin-negattiv għar-raġunijiet li ġejjin.

139.

Skont l-Artikolu 344 TFUE, “[l]-Istati Membri jobbligaw ruħhom li ma jippreżentawx kwistjoni dwar l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tat-Trattati għal xi metodu ta’ soluzzjoni li ma jkunx wieħed minn dawk previsti fit-Trattati”.

140.

Il-Qorti tal-Ġustizzja kellha spiss l-opportunità li tinterpreta l-Artikolu 344 TFUE u tiddeċiedi fuq il-kompatibbiltà ma’ dan l-artikolu ta’ ftehimiet internazzjonali anki meta dawn ikunu ftehimiet internazzjonali konklużi mill-Unjoni u l-Istati Membri tagħha ma’ Stati terzi ( 101 ).

141.

Skont ġurisprudenza stabbilita, “ftehim internazzjonali ma jistax jippreġudika s-sistema ta’ kompetenzi stabbilita permezz tat-Trattati u, għaldaqstant, l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni, li l-Qorti tal-Ġustizzja tiżgura l-osservanza tagħha. Dan il-prinċipju huwa b’mod partikolari rifless fl-Artikolu 344 TFUE, li jipprovdi li l-Istati Membri jobbligaw ruħhom li ma jippreżentawx tilwima dwar l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tat-Trattati għal xi metodu ta’ soluzzjoni li ma jkunx wieħed minn dawk previsti fit-Trattati” ( 102 ).

142.

Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, l-Artikolu 344 TFUE jipprevedi l-obbligu fuq l-Istati Membri “li jirrikorru għas-sistema ġudizzjarja [tal-Unjoni] u li jirrispettaw il-ġurisdizzjoni esklużiva tal-Qorti tal-Ġustizzja, li tikkostitwixxi fattur fundamentali ta’ din is-sistema, [obbligu li] għandu jiġi mifhum bħala manifestazzjoni speċifika ta’ l-obbligu ġenerali tagħhom ta’ lealtà li jirriżulta mill-Artikolu [4(3) TUE]” ( 103 ).

143.

Għandu qabel xejn jiġi nnotat li t-tribunal arbitrali li ta s-sentenza inkwistjoni fil-kawża prinċipali eżamina fid-dettall l-argumenti tar-Repubblika Slovakka u tal-Kummissjoni bbażati fuq l-Artikolu 344 TFUE. F’dan ir-rigward, huwa ddeċieda abbażi tas-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2006, Il-Kummissjoni vs L-Irlanda (C‑459/03, EU:C:2006:345), li t-tilwim bejn investituri u Stati kontraenti għat-TBI ma jaqgħux taħt l-Artikolu 344 TFUE ( 104 ).

144.

Ir-Repubblika Slovakka, sostnuta minn diversi Stati Membri u l-Kummissjoni jikkontestaw din l-evalwazzjoni tat-tribunal arbitrali. Għaliha, l-Artikolu 344 TFUE għandu jingħata interpretazzjoni estensiva li tirrendih applikabbli għat-tilwim bejn individwu u Stat Membru, speċjalment fid-dawl tal-formulazzjoni tiegħu li, kuntrarjament għall-Artikolu 273 TFUE, ma tillimitax espressament il-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu għat-tilwim “bejn Stati Membri”.

145.

Ma naqbilx ma’ din it-teżi.

146.

Jirriżulta kjarament mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li t-tilwim bejn Stati Membri ( 105 ) kif ukoll bejn Stati Membri u l-Unjoni ( 106 ) huwa kopert bl-Artikolu 344 TFUE. Għall-kuntrarju, it-tilwim bejn individwi ma huwiex, anki jekk il-qorti mitluba sabiex tirriżolvih għandha tieħu inkunsiderazzjoni jew tapplika d-dritt tal-Unjoni.

147.

Fil-fatt, kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fir-rigward tal-abbozz ta’ ftehim dwar il-qorti tal-privattiva Ewropea u tal-privattiva Komunitarja, “[i]l-ħolqien ta’ [qorti tal-privattiva Ewropea u tal-privattiva Komunitarja] lanqas ma jmur kontra l-Artikolu 344 TFUE, peress li dan l-artikolu sempliċement jipprekludi lill-Istati Membri milli jippreżentaw kwistjoni dwar l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tat-Trattati għal xi metodu ta’ soluzzjoni li ma jkunx wieħed minn dawk previsti fihom. Issa, il-kompetenzi li l-abbozz ta’ ftehim jipprevedi li jattribwixxi lill-[qorti tal-privattiva Ewropea u tal-privattiva Komunitarja] jinvolvu biss it-tilwim bejn individwi f’dan il-qasam” ( 107 ).

148.

F’dak li jikkonċerna it-tilwim bejn individwi u Stati Membri, il-Kummissjoni tinnota li s-sistema ġudizzjarja koperta bl-Opinjoni 1/91 (Ftehim EFTA – I), tal-14 ta’ Diċembru 1991 (EU:C:1991:490) tinkludi wkoll azzjonijiet imressqa minn persuni privati kontra l-Awtorità ta’ Sorveljanza tal-Assoċjazzjoni Ewropea għall-Kummerċ Ħieles (EFTA) fil-qasam ta’ kompetizzjoni ( 108 ).

149.

Madankollu, dawn l-azzjonijiet ma setgħux kienu mressqa kontra Stat Membru u, f’kull każ, ma hemm l-ebda parti fl-Opinjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja li twassal sabiex jitwemmen li l-Qorti tal-Ġustizzja sabet li dan l-aspett mill-abbozz tal-ftehim (ŻEE) kien problematiku.

150.

Għandu jiġi enfasizzat ukoll li l-Unjoni kellha ssir parti fil-ftehim kopert b’dik l-Opinjoni u li, għaldaqstant, dak il-ftehim kellu jsir parti mid-dritt tal-Unjoni, li ovvjament ma huwiex il-każ ta’ dan it-TBI. Barra minn hekk, kif jirriżulta kjarament mill-punti 13 sa 29 ta’ dik l-Opinjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja kienet imħassba bl-eżistenza ta’ riskju sistematiku maħluq bl-Artikolu 6 tal-abbozz ta’ ftehim għall-omoġeneità tal-interpretazzjoni u tal-applikazzjoni tad-dritt fiż-ŻEE ( 109 ) u mhux bil-fatt li l-azzjonijiet imressqa fil-qasam tal-kompetizzjoni minn individwi kontra l-Awtorità ta’ Sorveljanza tal-EFTA setgħu kienu tal-ġurisdizzjoni ta’ qorti li tinsab barra mill-arkitettura ġudizzjarja tal-Unjoni.

151.

L-Opinjoni 2/13 (Adeżjoni tal-Unjoni għall-KEDB), tat-18 ta’ Diċembru 2014 (EU:C:2014:2454), hija ta’ importanza speċjali f’dan ir-rigward, għaliex anki jekk l-Artikolu 6(2) TUE jipprevedi l-adeżjoni tal-Unjoni għall-Konvenzjoni Ewropea għall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fundamentali, iffirmata Ruma, fl-4 ta’ Novembru 1950 (iktar ’il quddiem il-“KEDB”), din tkun inkompatibbli mal-Artikolu 344 TFUE jekk it-tilwim bejn individwi u Stati Membri, li huwa t-tilwim l-iktar tipiku li jitressaq quddiem il-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem, kien jaqa’ taħt din id-dispożizzjoni.

152.

Huwa għal din ir-raġuni li, fil-punti 201 sa 214 ta’ dik l-Opinjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja eżaminat mill-perspettiva l-Artikolu 344 TFUE biss it-tilwim bejn Stati Membri u bejn Stati Membri u l-Unjoni ( 110 ), meta hija kienet konxja mill-fatt li, bl-adeżjoni tagħha għall-KEDB, l-Unjoni kienet ser tkun marbuta bl-ewwel sentenza tal-Artikolu 34 tagħha li tipprevedi li l-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem “tista’ tirċievi applikazzjonijiet minn għand kwalunkwe persuna, organiżżazjoni non-governattiva jew grupp ta’ individwi li jsostnu li huma vittmi ta’ ksur minn naħa ta’ wieħed mill-[Partijiet Kontraenti] tad-drittijiet kif msemmija fil-Konvenzjoni jew fil-Protokolli tagħha” ( 111 ).

153.

Għal dawn ir-raġunijiet, naħseb li tilwima bejn investitur u Stat Membru bħal dik prevista mill-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI ma taqax taħt l-Artikolu 344 TFUE.

154.

Din il-konklużjoni ma tistax tiġi affettwata bl-argument tal-Kummissjoni li t-tilwim bejn investituri u Stati Membri huwa effettivament tilwim bejn Stati Membri, peress li, bil-preżentata ta’ proċedura arbitrali kontra Stat Membru abbażi ta’ dispożizzjoni bħall-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Iċ-Ċekoslovakkja, l-investitur ma jeżerċitax dritt li huwa tiegħu, imma dritt li dan it-TBI jagħti lill-Istat ta’ oriġini tiegħu.

155.

F’dan ir-rigward il-Kummissjoni tistrieħ fuq żewġ sentenzi arbitrali ċċitati fil-punt 81 tal-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha ( 112 ). Madankollu, it-teżi tagħha hija kontradetta minn dik l-istess ġurisprudenza arbitrali ( 113 ) u, f’kull każ, hija ’l bogħod milli tikseb approvazzjoni ġenerali ( 114 ).

156.

Fil-fatt, huwa stabbilit sewwa fid-dritt internazzjonali li d-dispożizzjonijiet ta’ trattat internazzjonali jistgħu, taħt ċerti kundizzjonijiet, jagħtu drittijiet lill-individwi ( 115 ). F’dan is-sens, diversi qrati arbitrali ( 116 ) kif ukoll tal-Istat ( 117 ) iddeċidew li t-TBI jagħtu drittijiet direttament lill-investituri ( 118 ).

157.

Dan huwa ċertament il-każ tal-Artikolu 3 ta’ dan it-TBI, fejn il-ksur ġie kkonstatat mit-tribunal arbitrali fis-sentenza arbitrali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, peress li huwa jsemmi espressament l-investituri tal-partijiet kontraenti bħala li għandhom id-dritt għal trattament ġust u xieraq u kif ukoll għat-trattament tal-pajjiż l-iktar iffavorit.

158.

Barra minn hekk, id-dritt applikabbli għat-tilwim previst mill-Artikolu 8(6) ta’ dan it-TBI ( 119 ) huwa differenti mid-dritt applikabbli għat-tilwim bejn iż-żewġ Stati partijiet għal dak it-TBI, skont l-Artikolu 10(7) tiegħu ( 120 ).

159.

Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti, jien nikkonkludi li tilwima bejn investitur u Stat Membru, bħal dak previst mill-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI, ma huwiex previst mill-Artikolu 344 TFUE, u dan jeżentani milli nindaga fuq il-kwistjoni dwar jekk tilwima bħal din hijiex “dwar l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tat-Trattati [UE u FUE]”. Fil-każ li l-Qorti tal-Ġustizzja ma taqbilx mal-konklużjoni tiegħi fuq l-ewwel punt, ser nanalizza din il-kwistjoni wkoll.

160.

Billi tiċċita l-punti 140, 149 u 151 sa 153 tas-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2006, Il-Kummissjoni vs L-Irlanda (C‑459/03, EU:C:2006:345), il-qorti tar-rinviju tqis li jista’ jkun hemm ksur tal-Artikolu 344 TFUE biss jekk is-sentenza arbitrali inkwistjoni għandha bħala suġġett l-interpretazzjoni u l-applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni nfushom u, fil-fehma tagħha, dan ma huwiex il-każ tas-sentenza arbitrali inkwistjoni fil-kawża prinċipali.

161.

Ir-Repubblika Slovakka, sostnuta minn diversi Stati Membri u mill-Kummissjoni, tikkontesta din l-evalwazzjoni tal-qorti tar-rinviju. Hija tqis li l-Artikolu 344 TFUE huwa applikabbli għal tilwima bħal dik bejn Achmea u r-Repubblika Slovakka, f’dak li jikkonċerna l-interpretazzjoni u l-applikazzjoni tat-Trattati UE u FUE, inkluż wkoll fis-sens tas-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2006, Il-Kummissjoni vs L-Irlanda (C‑459/03, EU:C:2006:345).

162.

Jien ma naqbilx ma’ din il-pożizzjoni.

163.

Huwa minnu li fis-sentenza tagħha tat-30 ta’ Mejju 2006, Il-Kummissjoni vs L-Irlanda (C‑459/03, EU:C:2006:345) u fl-Opinjoni 2/13 (Adeżjoni tal-Unjoni għall-KEDB) tagħha, tat-18 ta’ Diċembru 2014 (EU:C:2014:2454), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li t-tilwim kien dwar l-interpretazzjoni u l-applikazzjoni tat-Trattati UE u FUE anki jekk dan jaqa’ taħt ftehimiet internazzjonali (jiġifieri, rispettivament, il-konvenzjoni tal-Ġnus Magħquda dwar il-Liġi tal-Baħar, konkluża Montego Bay, fl-10 ta’ Diċembru 1982, u l-KEDB).

164.

Madankollu, dan kien il-każ biss għaliex l-Unjoni kienet parti għall-ftehim inkwistjoni (il-Konvenzjoni tal-Ġnus Magħquda dwar il-Liġi tal-Baħar), li għalhekk din kienet tifforma parti mid-dritt tal-Unjoni, jew għaliex kien maħsub li hija taderixxi għall-ftehim inkwistjoni (KEDB), li għalhekk kellu jifforma parti mid-dritt tal-Unjoni.

165.

Fil-fatt, kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fil-punti 126 u 127 tas-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2006, Il-Kummissjoni vs L-Irlanda (C‑459/03, EU:C:2006:345):

“Ġie stabbilit li d-dispożizzjonijiet tal-Konvenzjoni [tal-Ġnus Magħquda dwar il-Liġi tal-Baħar] involuti fit-tilwima dwar il-fabbrika MOX jaqgħu taħt il-ġurisdizzjoni li [l-Unjoni] eżerċitat meta saret parti fil-Konvenzjoni, b’mod li l-imsemmija dispożizzjonijiet jagħmlu parti integrali mis-sistema ġuridika [tal-Unjoni].

Għaldaqstant, dan il-każ jirrigwarda tabilħaqq tilwima dwar l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tat-Trattat [TFUE], fis-sens ta’ l-Artikolu [344 TFUE].”

166.

Bl-istess mod, fl-Opinjoni 2/13 (Adeżjoni tal-Unjoni għall-KEDB), tat-18 ta’ Diċembru 2014 (EU:C:2014:2454), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “l-KEDB ser issir parti integrali mid-dritt tal-Unjoni. Għaldaqstant, meta dan id-dritt ikun inkwistjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja jkollha ġurisdizzjoni esklużiva sabiex tisma’ kull tilwima bejn l-Istati Membri kif ukoll bejn dawn tal-aħħar u l-Unjoni dwar l-osservanza ta’ din il-konvenzjoni”. Abbażi ta’ dan, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-adeżjoni tal-Unjoni għall-KEDB setgħet taffettwa l-Artikolu 344 TFUE ( 121 ).

167.

Madankollu, kuntrarjament għall-ftehimiet inkwistjoni fil-kawża li wasslet għas-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2006, Il-Kummissjoni vs L-Irlanda (C‑459/03, EU:C:2006:345) u fl-Opinjoni 2/13 (Adeżjoni tal-Unjoni għall-KEDB), tat-18 ta’ Diċembru 2014 (EU:C:2014:2454), l-Unjoni ma hijiex parti għal dan it-TBI, li għalhekk ma jifformax parti mid-dritt tal-Unjoni, li huwa l-kriterju stabbilit f’dawn iż-żewġ deċiżjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja.

168.

Għaldaqstant, il-ġurisdizzjoni esklużiva tal-Qorti tal-Ġustizzja ggarantita bl-Artikolu 344 TFUE ma tqiegħditx fid-dubju.

169.

Din il-konstatazzjoni ma hijiex affettwata bl-argument tal-Kummissjoni li d-dritt tal-Unjoni jifforma parti mid-dritt applikabbli għat-tilwim bejn investituri u Stati partijiet għal dan it-TBI u li, f’dan il-każ, Achmea sostniet li kien hemm ksur tad-dritt tal-Unjoni fil-proċedura arbitrali.

170.

F’dan ir-rigward, it-tribunal arbitrali inkwistjoni f’din il-kawża ddeċieda “[m]hux talli huwa pprojbit milli jieħu inkunsiderazzjoni u japplika d-dritt tal-Unjoni, imma huwa [kien obbligat] li japplikah billi dan [kien] jifforma parti mid-dritt applikabbli, kemm jekk skont l-Artikolu 8 tat-TBI, id-dritt Ġermaniż, jew mod ieħor” ( 122 ). Huwa żied li l-Qorti tal-Ġustizzja kellha l-“monopolju tal-interpretazzjoni finali u awtorevoli tad-dritt tal-Unjoni” ( 123 ).

171.

Inżid li tribunal arbitrali kkostitwit skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI jista’ wkoll jiġi mitlub japplika d-dritt tal-Unjoni skont l-Artikolu 3(5) ta’ dan it-TBI li jipprevedi, inter alia, li, jekk trattat li jiġi ffirmat fil-futur bejn l-partijiet ( 124 ) ikun jinkludi regoli, kemm ġenerali kif ukoll partikolari, li jagħtu lill-investimenti ta’ investituri tal-parti kontraenti l-oħra trattament iktar favorevoli minn dak previst f’dan it-TBI, dawn ir-regoli għandhom jipprevali fuq dan tal-aħħar sa fejn huma jkunu iktar favorevoli ( 125 ).

172.

Barra minn hekk, f’kull każ, it-Trattati UE u FUE għandhom jagħmlu parti mir-regoli tad-dritt li t-tribunali arbitrali għandhom jieħdu inkunsiderazzjoni, anki fl-assenza ta’ dispożizzjoni bħall-Artikolu 8(6) ta’ dan it-TBI, għaliex dan l-obbligu jirriżulta, fin-nuqqas ta’ provvediment ieħor, mill-Artikolu 31(3)(a) u (ċ) tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna ( 126 ).

173.

Madankollu, il-fatt li d-dritt tal-Unjoni jifforma parti mid-dritt applikabbli għat-tilwim bejn investituri u Stati skont l-Artikolu 8(6) tat-TBI ma jimplikax li dan it-tilwim jirrigwarda l-interpretazzjoni u l-applikazzjoni tat-Trattati UE u FUE u dan għal żewġ raġunijiet: fl-ewwel lok, il-ġurisdizzjoni tat-tribunal arbitrali hija limitata għad-deċiżjoni fuq ksur ta’ dan it-TBI u, fit-tieni lok, il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan it-TBI u n-normi legali introdotti minnu ma humiex identiċi għal dawk tat-Trattati UE u FUE.

174.

Kif iddeċieda t-tribunal arbitrali inkwistjoni f’din il-kawża, “il-ġurisdizzjoni tiegħu hija limitata għal deċiżjoni fuq l-allegat ksur tat-TBI. It-tribunal ma għandux ġurisdizzjoni biex jiddeċiedi fuq allegat ksur tad-dritt tal-Unjoni per se” ( 127 ).

175.

Fil-fatt, il-kompitu tat-tribunal ma huwiex dak li jistabbilixxi jekk, bl-aġir tiegħu kkontestat mill-investitur, l-Istat Membru kisirx l-obbligi tiegħu riżultanti mit-Trattati UE u FUE jew, b’mod iktar ġenerali, mid-dritt tal-Unjoni. Għall-kuntrarju, il-kompitu tiegħu huwa dak li jikkonstata ksur ta’ dan it-TBI mill-Istat ospitanti tal-investiment, billi d-dritt tal-Unjoni huwa wieħed mill-elementi rilevanti li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni sabiex jiġi evalwat il-komportament tal-Istat fir-rigward ta’ dan it-TBI ( 128 ).

176.

Huwa f’dan is-sens li “[d]-dritt tal-Unjoni jista’ jkollu effett fuq l-estensjoni tad-drittijiet u tal-obbligi riżultanti mit-TBI f’din il-kawża, bis-saħħa tar-rwol tiegħu bħala parti mid-dritt applikabbli skont l-Artikolu 8(6) tat-TBI u tad-dritt Ġermaniż li huwa l-lex loci arbitri” ( 129 ).

177.

Ingħad dan, id-dritt tal-Unjoni ma għandu l-ebda effett fuq il-mertu tat-tilwima bejn Achmea u r-Repubblika Slovakka. Fil-fatt, ma jirriżultax miż-żewġ sentenzi arbitrali mogħtija fil-kawża prinċipali li, quddiem it-tribunal arbitrali, Achmea invokat atti tad-dritt tal-Unjoni bl-għan tal-interpretazzjoni u l-applikazzjoni tagħhom fil-kuntest ta’ proċedura intiża għall-konstatazzjoni ta’ ksur tad-dispożizzjonijiet ta’ dawk l-atti mir-Repubblika Slovakka ( 130 ). Għall-kuntrarju, Achmea kienet tippretendi li l-miżuri leġiżlattivi adottati mir-Repubblika Slovakka fis-settur tal-assigurazzjoni għall-mard ( 131 ), li imkien ma jsibu xi oriġini jew bażi tagħhom fid-dritt tal-Unjoni, kienu jiksru l-Artikoli 3, 4 u 5 ta’ dan it-TBI.

178.

Barra minn hekk, kif iddeċieda t-tribunal arbitrali, la Achmea lanqas ir-Repubblika Slovakka ma bbażaw ruħhom fuq dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni li seta’ kellhom effett fuq ir-raġunament jew id-deċiżjoni tat-tribunal fuq il-mertu tat-tilwima tagħhom. Għaldaqstant, is-sentenza tiegħu ma jista’ jkollha l-ebda effett fuq kwistjonijiet tad-dritt tal-Unjoni ( 132 ).

179.

It-teżi tal-Kummissjoni, kif deskritta fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha ( 133 ) u waqt is-seduta, tistrieħ fuq il-premessa li d-dritt tal-Unjoni joffri lill-investituri, b’mod partikolari permezz tal-libertajiet fundamentali u l-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem il-“Karta”), protezzjoni sħiħa fil-qasam tal-investimenti.

180.

Ma nafx x’tifhem il-Kummissjoni bil-frażi “protezzjoni sħiħa”, imma l-paragun ta’ dan it-TBI mat-Trattati UE u FUE juri li l-protezzjoni mogħtija lill-investimenti minnhom hija ferm ’il bogħod milli tkun waħda sħiħa. Fil-fehma tiegħi, it-TBI interni għall-Unjoni, u b’mod partikolari t-TBI inkwistjoni fil-kawża prinċipali, jistabbilixxu drittijiet u obbligi li la jirriproduċu u lanqas jikkuntrastaw il-garanziji ta’ protezzjoni tal-investimenti transkonfinali mogħtija mid-dritt tal-Unjoni ( 134 ).

181.

It-TBI inkwistjoni fil-kawża prinċipali jista’ jiġi analizzat minn tliet perspettivi. Fl-ewwel lok, il-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu huwa iktar wiesa’ minn dak tat-Trattati UE u FUE (1). Fit-tieni lok, xi wħud min-normi legali introdotti minnu ma għandhomx regoli ekwivalenti fid-dritt tal-Unjoni (2). Fit-tielet lok, xi wħud min-normi tiegħu jippreżentaw sovrappożizzjoni parzjali mad-dritt tal-Unjoni mingħajr madankollu ma jwasslu għal riżultati inkompatibbli mat-Trattati UE u FUE (3).

182.

Qabel ma nagħmel dan l-analiżi, ser nidentifika n-normi legali prinċipali li jinsabu f’dan it-TBI.

183.

B’eċċezzjoni ta’ limitazzjoni espressa, it-TBI ikopru kwalunkwe att jew ommissjoni tal-Istat li jkollu effett fuq investitur barrani u l-investiment tiegħu. F’dan is-sens, dawn japplikaw għal sitwazzjonijiet li ma jaqgħux taħt it-Trattati UE u FUE.

184.

L-aħjar eżempji huma dawk tal-mekkaniżmu li jiggarantixxi l-istabbiltà fiż-żona euro, tad-dritt kriminali u tat-tassazzjoni diretta.

185.

Nirreferi barra minn hekk għall-proċeduri arbitrali ppreżentati abbażi tat-TBI interni għall-Unjoni, li għalihom irreferew waqt is-seduta r-Repubblika Ellenika u r-Repubblika ta’ Ċipru, fir-rigward ta’ miżuri li huma ħadu f’konformità mat-termini ta’ kundizzjonalità tal-faċilità tagħhom ta’ assistenza finanzjarja ffissata fil-protokolli ta’ ftehim u ta’ strumenti oħra nnegozjati kemm fil-kuntest tat-Trattat li jistabbilixxi l-Mekkaniżmu Ewropew ta’ Stabbiltà (EMS), kemm taħt is-sistema preċedenti tal-EMS [jiġifieri l-Fond Ewropew ta’ Stabbiltà Finanzjarja (FESF)]. Dawn il-miżuri jaqgħu, kemm taħt l-EMS kif ukoll taħt il-ġurisdizzjoni tal-Istati Membri, imma mhux taħt it-Trattati UE u FUE ( 138 ), fil-kuntest ta’ liema ma jistgħux jiġu kkontestati minn individwi minħabba l-inkompatibbiltà tagħhom mad-dritt tal-Unjoni.

186.

F’dan is-sens, il-miżuri meħuda mill-Gvern Grieg magħrufa bħala “Private Sector Involvement” (iktar ’il quddiem “PSI”) u li jikkonsistu, essenzjalment, fi żvalutar unilaterali u retroattiv tal-Bonds maħruġa minn dan il-gvern kontra l-volontà ta’ wħud mid-detenturi tagħhom kienu wasslu għall-proċedura arbitrali bejn, minn naħa, investitur Slovakk u investitur Ċiprijott u, min-naħa l-oħra, ir-Repubblika Ellenika ( 139 ). Skont dawn l-investituri, il-parteċipazzjoni “forzata” tagħhom fl-iżvalutar tal-bonds previst mill-PSI kienet tikkostitwixxi esproprjazzjoni indiretta kif ukoll trattament inġust u mhux xieraq bi ksur tat-TBI Il-Greċja‑Iċ-Ċekoslovakkja u Il-Greċja-Ċipru.

187.

Il-PSI kien ġie nnegozjat bejn il-Gvern Grieg u t-“trojka” (Il-Kummissjoni, il-BĊE u l-Fond Monetarju Internazzjonali) u mbagħad approvat mill-Eurogrupp ( 140 ). Kif ġie deċiż mill-Qorti tal-Ġustizzja, il-parteċipazzjoni tal-Kummissjoni u tal-BĊE fit-trojka issir barra mit-Trattati UE u FUE u l-Eurogrupp ma huwiex korp tal-Unjoni ( 141 ). It-TBI ma għandhomx limitazzjoni bħal din. Huma japplikaw għal kwalunkwe azzjoni tal-Istat.

188.

L-istess jgħodd għall-miżuri ta’ kontroll tal-kapital imposti mir-Repubblika ta’ Ċipru waqt il-kriżi bankarja li kienu s-suġġett tal-proċedura arbitrali Theodoros Adamakopoulos et vs Ir-Repubblika ta’ Ċipru (Kawża CIRDI Nru ARB/15/49). Waqt is-seduta, il-Gvern Ċiprijott ammetta li huwa kien adotta dawn il-miżuri abbażi tal-Artikolu 65(1) TFUE li jippermetti, u għalhekk ma jobbligax, lill-Istati Membri li jadottaw restrizzjonijiet fuq il-moviment liberu tal-kapital.

189.

Kif innota l-president tal-BĊE, anki jekk l-adozzjoni ta’ dawn il-miżuri tista’ tkun ittollerata bħala restrizzjoni fuq il-moviment liberu tal-kapital bl-Artikolu 65(1) TFEU, dan ma jnaqqas xejn mill-fatt li dawn huma “miżuri nazzjonali […] unilaterali u sovrani adottati mill-Parlament Ċiprijott, il-Gvern Ċiprijott u/jew il-Bank Ċentrali ta’ Ċipru” ( 142 ). Anki jekk l-Istati Membri għandhom jeżerċitaw il-kompetenzi b’mod li ma jiksrux id-dritt tal-Unjoni, it-TBI jista’ joffri protezzjoni utli lill-investituri, fejn il-miżuri li jaqgħu fil-ġurisdizzjoni esklużiva tal-Istati Membri jikkaġunawlhom dannu mingħajr madankollu ma jiksru d-dritt tal-Unjoni.

190.

Bl-istess mod, il-miżuri ta’ konsolidament tas-settur bankarju Ċiprijott miftiehma fil-kuntest tal-EMS u approvati mill-Eurogrupp kienu jinkludu ż-żarmar tal-bank Laïki, id-diviżjoni tiegħu fi struttura falluta u bank ikkonsolidat kif ukoll l-integrazzjoni ta’ dan tal-aħħar mal-bank Trapeza Kyprou ( 143 ). Laïki kien ukoll suġġett għal miżuri adottati mill-Gvern Ċiprijott li, skont l-azzjonist tiegħu Marfin Investment Group, wasslu għaż-żieda tal-parteċipazzjoni tar-Repubblika ta’ Ċipru fil-kapital ta’ Laïki għad-detriment tiegħu. Inbdew proċeduri kriminali kontra d-diriġenti ta’ Laïki maħtura minn Marfin Investment Group u saru mandati ta’ qbid provviżorji fuq beni ta’ Marfin Investment Group u tad-diriġenti tiegħu. Billi qies li dawn il-miżuri kienu jikkostitwixxu esproprjazzjoni indiretta tal-investiment tiegħu fil-bank Laïki kif ukoll trattament arbitrarju u diskriminatorju kontra t-TBI Il-Greċja‑Ċipru, Marfin Investment Group beda proċedura arbitrali kontra r-Repubblika ta’ Ċipru ( 144 ).

191.

Huwa ċar li t-tilwima inkwistjoni f’dan l-arbitraġġ lanqas ma taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tat-Trattati UE u FUE, u dan kemm fil-parti kriminali tagħha kif ukoll fil-parti ta’ konsolidament. Waqt is-seduta, il-Gvern Ċiprijott ikkritika lit-tribunal arbitrali talli ordnalu “sabiex ma joħroġx u ma jeżegwixxix ċerti mandati ta’ arrest Ewropej” kontra ċerti ċittadini Griegi, anki jekk dan kien bl-għan li jippermettilhom jipparteċipaw bħala xhieda fis-seduti quddiem it-tribunal arbitrali.

192.

Madankollu, kif jirriżulta mill-istqarrija għall-istampa maħruġa mis-servizz legali tar-Repubblika ta’ Ċipru, id-deċiżjoni li jinħarġu jew le dawn il-mandati ta’ arrest taqa’ fil-ġurisdizzjoni esklużiva tal-Istati Membri. Għaldaqstant, ma narax kif id-deċiżjoni tat-tribunal arbitrali setgħet tfixkel lir-Repubblika ta’ Ċipru milli teżegwixxi l-obbligi tagħha riżultanti mid-Deċiżjoni Qafas tal-Kunsill 2002/584/JAI, tat-13 ta’ Ġunju 2002, dwar il-mandat ta’ arrest Ewropew u l-proċeduri ta’ konsenja bejn Stati Membri ( 145 ), li essenzjalment tkopri l-eżekuzzjoni fl-Istati Membri l-oħra tal-mandati maħruġa minn Stat Membru (f’dan il-każ ir-Repubblika ta’ Ċipru) kif ukoll il-proċeduri ta’ konsenja tal-persuni involuti. Fir-rigward tas-sospensjoni tal-eżekuzzjoni tal-mandati, din id-deċiżjoni qafas ma tinkludix dispożizzjonijiet li jkopru l-eżekuzzjoni tal-mandati fil-pajjiżi li joħorġuhom. F’dan is-sens, din il-kwistjoni wkoll taqa’ fil-ġurisdizzjoni esklużiva tal-Istati Membri. F’kull każ, jidher li, fuq talba tal-Prokuratur Ġenerali ta’ Ċipru, it-tribunal arbitrali inkwistjoni kien irtira d-deċiżjoni tiegħu u għalhekk obbliga liċ-ċittadini Griegi kkonċernati li jidhru quddiem il-qrati Ċiprijotti, kif kien l-għan tal-mandati ta’ arrest Ewropej ikkonċernati ( 146 ).

193.

F’dak li jikkonċerna l-qasam tat-tassazzjoni diretta, dan it-TBI huwa applikabbli fl-intier tiegħu. Dan ma huwiex il-każ għat-Trattati UE u FUE għaliex it-tassazzjoni diretta taqa’ fil-ġurisdizzjoni tal-Istati Membri, anki jekk dawn huma obbligati li jeżerċitawha fl-osservanza tad-dritt tal-Unjoni ( 147 ). Il-protezzjoni mogħtija mil-libertajiet fundamentali fil-qasam tat-tassazzjoni diretta ( 148 ) tinkludi biss il-projbizzjoni ta’ differenza fit-trattament bejn persuni taxxabbli li jinsabu f’sitwazzjonijiet oġġettivament paragunabbli jew ta’ trattament identiku ta’ persuni taxxabbli li jinsabu f’sitwazzjonijiet differenti ( 149 ).

194.

Waqt is-seduta, il-Kummissjoni rreferiet għas-sentenza tal-5 ta’ Frar 2014, Hervis Sport- és Divatkereskedelmi (C‑385/12, EU:C:2014:47) meta din is-sentenza tipprova li, kuntrarjament għat-teżi tal-Kummissjoni, id-dritt tal-Unjoni ma jagħtix protezzjoni “sħiħa” fil-qasam tal-investimenti ( 150 ). Fil-fatt, jirriżulta kjarament mill-punti 23 u 30 ta’ din is-sentenza li d-dritt tal-Unjoni jagħti biss protezzjoni kontra d-diskriminazzjoni fil-qasam ikkonċernat f’dik is-sentenza, jiġifieri it-tassazzjoni diretta.

195.

Barra minn hekk, skont l-Artikolu 51(1) tal-Karta, id-dispożizzjonijiet tagħha huma indirizzati lill-Istati Membri biss meta huma jimplementaw id-dritt tal-Unjoni. Kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja, sakemm il-miżuri ta’ tassazzjoni diretta inkwistjoni ma jaqgħux taħt id-dispożizzjonijiet tat-Trattat FUE jew tad-direttivi dwar it-tassazzjoni, id-dispożizzjonijiet tal-Karta ma jkunux applikabbli għalihom ( 151 ).

196.

Mill-banda l-oħra, il-protezzjoni mogħtija lill-investituri bit-TBI fil-qasam tat-tassazzjoni diretta hija iktar estiża mid-dritt tal-Unjoni għaliex hija ma tkoprix biss trattament fiskali diskriminatorju imma wkoll kull taxxa li tikser il-garanziji ta’ trattament ġust u xieraq, ta’ trattament tal-MFN, ta’ protezzjoni u ta’ sigurtà sħaħ u kompleti, u kif ukoll kull esproprjazzjoni indiretta moħbija bħala taxxa ( 152 ).

197.

Pereżempju, azzjonist minoritarju f’kumpannija stabbilita fi Stat Membru ieħor u li jiġi esproprjat ( 153 ) permezz ta’ tassazzjoni diretta ma huwiex protett mil-libertajiet fundamentali ggarantiti bit-Trattat FUE għaliex il-parteċipazzjoni tiegħu ma tagħtix lok għall-kontroll tal-kumpannija milquta bil-miżuri ta’ esproprjazzjoni u minħabba f’hekk ma taqax taħt il-libertà ta’ stabbiliment. Barra minn hekk, billi l-miżuri fiskali jolqtu lil din il-kumpannija biss, dawn japplikaw għal sitwazzjoni purament interna, u dan jirrendi inapplikabbli d-dispożizzjonijiet tat-Trattat FUE dwar il-moviment liberu tal-kapital. Billi d-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni ma humiex applikabbli, il-Karta u l-Artikolu 17 tagħha lanqas ma japplikaw.

198.

Mill-banda l-oħra, billi parteċipazzjoni minoritarja hija investiment dirett fis-sens ta’ dan it-TBI, azzjonist minoritarju jista’ jibbenefika bis-sħiħ mill-Artikolu 5, li jipprojbixxi l-esproprjazzjonijiet illegali ( 154 ).

199.

Diversi normi legali ta’ dan it-TBI ma għandhomx ekwivalenza fid-dritt tal-Unjoni. Dawn huma l-klawżola MFN, il-klawżola ta’ osservanza tal-impenji kuntrattwali, il-klawżola “sunset” kif ukoll il-mekkaniżmu RTIS.

200.

L-Artikolu 3(2) ta’ dan it-TBI jistabbilixxi l-prinċipju li kull waħda mill-partijiet kontraenti għandha tagħti lill-investimenti tal-investituri tal-parti l-oħra protezzjoni u sigurtà sħaħ u kompleti li, f’kull każ, ma għandhomx ikunu iktar dgħajfa minn dawk mogħtija lill-investimenti tal-investituri tagħha stess, jew lill-investimenti ta’ kull Stat ieħor, skont dak li huwa l-iktar favorevoli għall-investitur ikkonċernat.

201.

Anki jekk id-dritt tal-Unjoni jirrikonoxxi l-prinċipju ta’ trattament nazzjonali ( 155 ), huwa ma jinkludix klawżola MFN li għandha tippermetti liċ-ċittadini ta’ Stat Membru li jibbenefikaw fi Stat Membru ieħor mit-trattament li dan jagħti liċ-ċittadini tat-tielet Stat Membru abbażi ta’ ftehim bilaterali ( 156 ).

202.

Il-klawżola ta’ osservanza tal-impenji kuntrattwali msejħa “umbrella clause” tal-Artikolu 3(5) ta’ dan it-TBI għandha l-effett li tittrasforma fi ksur tat-TBI ksur mill-Istat ta’ impenn kuntrattwali li huwa jkun assuma fil-konfront ta’ investitur. Ma hemm xejn ekwivalenti fid-dritt tal-Unjoni li jittrasforma l-ksur ta’ impenn kuntrattwali fi ksur tat-Trattati UE u FUE.

203.

Kuntrarjament għall-Artikolu 13(3) ta’ dan it-TBI, it-Trattati UE u FUE ma jinkludux klawżola sunset. Anzi għall-kuntrarju, l-Artikolu 50(3) TUE jipprevedi li “[t]-Trattati għandhom jieqfu milli japplikaw għall-Istat in kwistjoni mid-data tad-dħul fis-seħħ tal-ftehim dwar il-ħruġ jew, fin-nuqqas ta’ dan, sentejn wara n-notifika prevista fil-paragrafu 2”, sakemm dan il-perijodu ma jkunx estiż. Għaldaqstant, iċ-ċittadini tal-Unjoni għandhom jieqfu immedjatament milli jibbenefikaw mill-protezzjoni mogħtija mid-dritt tal-Unjoni lill-attivitajiet ekonomiċi tagħhom fl-Istat Membru li jiddeċiedi li jirtira mill-Unjoni, anki jekk l-investimenti tagħhom ikunu twettqu matul il-perijodu li fih it-Trattati kienu fis-seħħ f’dan l-Istat Membru, u vice versa.

204.

L-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI jinkludi l-offerta permanenti (standing offer) tar-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi u tar-Repubblika Slovakka lill-investituri tal-parti kontraenti l-oħra li jissottomettu għall-arbitraġġ internazzjonali kull tilwima dwar l-investimenti tagħhom, konformement mar-Regoli ta’ Arbitraġġ tal-UNCITRAL, bl-Istitut ta’ arbitraġġ tal-Kamra tal-Kummerċ ta’ Stokkolma jaġixxi bħala awtorità investita bis-setgħa ta’ nomina.

205.

Skont it-tribunal arbitrali adit bl-arbitraġġ inkwistjoni fil-kawża prinċipali, id-dritt li wieħed jirrikorri għall-arbitraġġ internazzjonali ma jistax sempliċement jiġi assimilat mal-azzjonijiet quddiem il-qrati ordinarji tal-Istat ( 157 ), billi jaf li t-Trattati UE u FUE (bħad-drittijiet tal-Istati Membri) ma jistabbilixxux rimedju ekwivalenti għall-mekkaniżmu RTIS. Anki jekk it-tieni paragrafu tal-Artikolu 19(1) TUE jimponi fuq l-Istati Membri l-obbligu li jipprovdu r-rimedji meħtieġa sabiex jiżguraw protezzjoni ġudizzjarja effettiva fl-oqsma koperti mid-dritt tal-Unjoni, it-Trattati UE u FUE ma joħolqux rimedji li jippermettu lill-partijiet fil-kawża li jħarrku direttament l-Istati Membri quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja ( 158 ). Barra minn hekk, il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan it-TBI huwa iktar wiesa’ minn dak tat-Trattati UE u FUE u, għalhekk, japplika wkoll fejn l-obbligi riżultanti mit-tieni paragrafu tal-Artikolu 19(1) TUE ma japplikawx.

206.

Barra minn hekk, it-tribunali arbitrali huma l-iktar forum adattat sabiex jirregola t-tilwim bejn investituri u Stati abbażi ta’ TBI, għaliex il-qrati Statali ta’ sikwit jimponu fuq l-investituri kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà tad-dritt internazzjonali li fil-verità huma impossibbli li jiġu ssodisfatti ( 159 ) kif ukoll termini li huma diffiċilment kompatibbli mal-ħajja tal-kummerċ u l-ammonti li jkunu involuti.

207.

Għaldaqstant, kieku ma jipprovdix ir-rimedju tal-arbitraġġ internazzjonali bħala mezz ta’ RTIS, dan it-TBI kollu jkun ineffikaċi. F’dan ir-rigward, l-Istati Membri intervenjenti f’din il-proċedura kif ukoll il-Kummissjoni ma tawx eżempju wieħed ta’ investitur li kien ippreżenta rikors quddiem il-qrati Statali abbażi ta’ TBI qodma, li, bħat-TBI Il-Ġermanja‑Il-Greċja u Il-Ġermanja‑Il-Portugall, ma jinkludux il-mekkaniżmi ta’ RTIS.

208.

Għaldaqstant, xejn ma huwa sorprendenti li d-dritt tal-investituri li jirrikorru għall-arbitraġġ internazzjonali jkun irrikonoxxut fid-dritt internazzjonali tal-investimenti bħala l-iktar dispożizzjoni essenzjali fit-TBI għaliex, lil hinn mill-kontenut proċedurali tagħha, hija wkoll, fiha innifisha, garanzija li tinkoraġġixxi u tipproteġi l-investimenti ( 160 ).

209.

Il-Qorti tal-Ġustizzja kkonfermat din l-evalwazzjoni billi, fil-punt 292 tal-Opinjoni 2/15 (Ftehim ta’ Kummerċ Ħieles ma’ Singapor), tas-16 ta’ Mejju 2017 (EU:C:2017:376) iddeċidiet li l-mekkaniżmi RTIS “ma [setgħux kienu] ta’ natura purament awżiljarja”.

210.

F’dak li jikkonċerna in-normi l-oħra ta’ protezzjoni materjali tal-investimenti, jiġifieri l-protezzjoni u s-sigurtà sħaħ u kompleti, it-trattament ġust u xieraq tal-investimenti kif ukoll il-projbizzjoni ta’ esproprjazzjonijiet illegali, għandu jiġi nnotat li s-sovrappożizzjoni tagħhom mad-dritt tal-Unjoni hija waħda parzjali biss mingħajr madankollu ma tagħti lok għal inkompatibbiltà miegħu. Għall-kuntrarju, bħal-libertajiet fundamentali kollha, dawn in-normi jinkoraġġixxu wkoll il-movimenti tal-kapital bejn Stati Membri. Dawn huma a priori kompatibbli mas-suq intern.

211.

Din in-norma timponi l-obbligu pożittiv fuq l-Istat li jadotta miżuri sabiex jipproteġi l-investimenti, li jinkludi l-protezzjoni fiżika tal-investitur u tal-investiment tiegħu kontra l-azzjonijiet vjolenti minn individwi ( 161 ) jew mill-korpi tal-Istat ( 162 ) kif ukoll il-protezzjoni legali ( 163 ) tal-investitur u tal-investiment tiegħu ( 164 ).

212.

Ma hemmx norma direttament ekwivalenti fid-dritt tal-Unjoni ( 165 ). Huwa minnu li l-libertajiet fundamentali jistgħu jkunu applikabbli fl-istess kuntesti fattwali bħall-garanzija ta’ protezzjoni u ta’ sigurtà sħaħ u kompleti, għaliex huma għandhom effett dirett vertikali u orizzontali ( 166 ). Madankollu, il-kontenut huwa differenti, fir-rigward kemm tal-protezzjoni fiżika tal-investitur kif ukoll tal-protezzjoni legali li tinkludi l-obbligu tal-Istat li jiżgura li l-livell ta’ protezzjoni u ta’ sigurtà tal-investimenti miftiehem mal-investituri barranin ma jiġix eliminat jew imnaqqas kemm permezz ta’ emenda tal-liġijiet tiegħu kif ukoll minn azzjonijiet tal-amministrazzjoni tiegħu ( 167 ). Ma jinsab xejn daqshekk speċifiku fid-dritt tal-Unjoni.

213.

It-trattament ġust u xieraq tal-investimenti huwa kunċett wiesa’ li jinkludi d-dritt għal smigħ xieraq u l-garanziji fundamentali ta’ bona fede, ta’ nondiskriminazzjoni ( 168 ) u ta’ proporzjonalità ( 169 ) kif ukoll il-kunċetti ta’ trasparenza, ta’ assenza ta’ ambigwità u ta’ trattament arbitrarju, ta’ aspettattivi leġittimi u ta’ protezzjoni kontra l-isfurzar u l-fastidju ( 170 ). Fl-aħħar nett, il-kunċett ta’ trattament ġust u xieraq jipproteġi lill-investitur kontra ċaħda tal-ġustizzja ( 171 ) mill-qrati Statali ( 172 ).

214.

Il-punti komuni ma’ diversi prinċipji tad-dritt tal-Unjoni, bħall-prinċipji ta’ nondiskriminazzjoni, ta’ proporzjonalità u ta’ protezzjoni tal-aspettattivi leġittimi kif ukoll id-drittijiet għal amministrazzjoni tajba, għal rimedju ġudizzjarju effettiv u għal qorti imparzjali, huma evidenti.

215.

Madankollu, dawn in-regoli tad-dritt tal-Unjoni, anki jekk meħudin ilkoll flimkien, ma jimplikawx li d-dritt tal-Unjoni jirrikonoxxi l-prinċipju ta’ trattament ġust u xieraq bħala tali. Pereżempju, kif ġie deċiż minn diversi tribunali arbitrali, trattament jista’ jkun inġust u mhux xieraq, anki jekk jolqot lill-operaturi ekonomiċi kollha, irrispettivament min-nazzjonalità tagħhom jew ta’ karatteristiċi distintivi oħra ( 173 ), bħal pereżempju taxxa fissa fuq il-kumpanniji. Għandu jiġi enfasizzat li, waqt il-proċedura arbitrali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, ir-Repubblika Slovakka aċċettat li taxxa bħal din tista’ tmur kontra t-trattament ġust u xieraq rikjest mit-TBI anki jekk ma tkunx inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni ( 174 ).

216.

Eżempju ieħor huwa l-protezzjoni kontra ċ-ċaħda tal-ġustizzja li tinkludi wkoll il-każ ta’ applikazzjoni żbaljata tad-dritt nazzjonali li tkun ċara u malizzjuża. Id-dritt tal-Unjoni ma jagħtix protezzjoni simili, għaliex il-qrati tal-Unjoni ma għandhomx ġurisdizzjoni sabiex jinterpretaw id-dritt nazzjonali.

217.

Skont l-Artikolu 5 ta’ dan it-TBI, esproprjazzjoni hija legali biss jekk hija ġġustifikata mill-interess ġenerali, tosserva l-proċedura legali rikjesta, ma hijiex diskriminatorja u hija akkumpanjata minn miżura għall-pagament ta’ kumpens ġust.

218.

Is-sovrappożizzjoni mad-dritt għall-proprjetà ggarantit bl-Artikolu 17(1) tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni hija ovvja ( 175 ). Skont din id-dispożizzjoni, “[l]-ebda persuna ma tista’ tiġi mċaħħda mill-proprjetà tagħha, ħlief fl-interess pubbliku u fil-każijiet u skond il-kondizzjonijiet previsti mil-liġi, bi ħlas ta’ kumpens xieraq fi żmien utli għal dak li tkun tilfet”.

219.

Madankollu, din is-sovrappożizzjoni hija waħda parzjali biss, għaliex il-protezzjoni kontra l-esproprjazzjoni mogħtija mit-TBI hija iktar estensiva minn dik tad-dritt tal-Unjoni mill-inqas f’żewġ aspetti.

220.

Fl-ewwel lok, skont l-Artikolu 51(1) tal-Karta, l-Artikolu 17 tagħha huwa intiżi għall-Istati Membri biss meta huma jkunu qed jimplementaw id-dritt tal-Unjoni. Għaldaqstant, l-applikazzjoni tiegħu hija eskluża fil-każijiet l-oħra. Jekk, għalhekk, waqt is-seduta, il-Kummissjoni rreferiet għall-kawżi pendenti SEGRO u Horváth (C‑52/16 u C‑113/16) bħala eżempji ta’ kawżi fejn id-dritt tal-Unjoni jagħti protezzjoni kontra l-esproprjazzjonijiet, din il-protezzjoni hija ferm ’il bogħod milli tkun sħiħa, għaliex qatt ma tapplika b’mod awtonomu ( 176 ). Għall-kuntrarju, il-projbizzjoni ta’ esproprjazzjonijiet illegali mill-Artikolu 5 ta’ dan it-TBI hija awtonoma u torbot lill-Istat mingħajr limitazzjoni.

221.

Fit-tieni lok, it-TBI ma jipproteġix biss minn esproprjazzjonijiet diretti ( 177 ) imma wkoll kontra esproprjazzjonijiet indiretti, jiġifieri l-esproprjazzjonijiet permezz ta’ leġiżlazzjoni u l-esproprjazzjonijiet imsejħa “latenti” (creeping expropriations) ( 178 ).

222.

Il-kunċett ta’ “esproprjazzjoni indiretta” huwa iktar fluwidu u jinkludi l-miżuri ta’ indħil, mingħajr spussessar, fid-dritt għall-proprjetà u għat-tgawdija tal-investiment. It-tribunali arbitrali stabbilixxew diversi kriterji sabiex jiddistingwu esproprjazzjoni indiretta fl-użu normali tas-setgħa regolatorja tal-Istat, jiġifieri l-grad ta’ ndħil fid-dritt ta’ proprjetà, l-għan u l-kuntest tal-miżuri Statali inkwistjoni u l-ksur b’dawn il-miżuri tal-aspettattivi raġonevoli dwar il-prestazzjoni ekonomika tal-investiment ( 179 ).

223.

L-istess ħaġa tgħodd għall-esproprjazzjonijiet latenti, jiġifieri għall-esproprjazzjonijiet indiretti li jsiru b’mod progressiv u permezz ta’ sensiela ta’ miżuri, li minnhom l-ebda waħda ma tikkostitwixxi fiha nnifisha esproprjazzjoni imma li l-effett kumulattiv tagħhom huwa li jitnaqqas il-valur tal-investiment ( 180 ).

224.

Il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja fir-rigward tal-Artikolu 17 tal-Karta ma hijiex daqstant żviluppata. Għaldaqstant, ma hemmx ċertezza kompleta dwar jekk dan jipproteġix lill-investituri kontra l-esproprjazzjonijiet indiretti b’mod simili għat-TBI.

225.

Fit-tielet lok, l-Artikolu 17 tal-Karta jipprevedi biss kumpens ġust filwaqt li l-Artikolu 5(ċ) ta’ dan it-TBI jipprevedi li l-kumpens għandu jippreżenta l-valur reali tal-investiment.

226.

Fl-aħħar nett, il-Kummissjoni ma tagħti lanqas eżempju wieħed ta’ kawża mressqa quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, b’rikors għall-annullament jew b’talba għal deċiżjoni preliminari, li fiha investitur ibbaża ruħu fuq id-dritt tiegħu għall-proprjetà kontra esproprjazzjoni illegali tal-investiment tiegħu ( 181 ).

227.

Barra minn hekk, il-Kummissjoni imkien ma tispjega kif il-projbizzjoni ta’ esproprjazzjonijiet illegali hija inkompatibbli mat-Trattati UE u FUE.

228.

Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li l-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan it-TBI huwa iktar wiesa’ minn dak tat-Trattati UE u FUE u li l-garanziji ta’ protezzjoni tal-investimenti introdotti minnu huma differenti minn dawk mogħtija fid-dritt tal-Unjoni mingħajr ma huma inkompatibbli miegħu. Għal din ir-raġuni, tilwima bejn investitur Olandiż u r-Repubblika Slovakka li taqa’ taħt dan it-TBI ma hijiex tilwima dwar l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tat-Trattati UE u FUE.

229.

Jekk il-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi li tilwima bħal dik bejn Achmea u r-Repubblika Slovakka fil-kawża prinċipali ma hijiex tilwima dwar l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tat-Trattati msemmija bl-Artikolu 344 TFUE, hija jkollha teżamina wkoll jekk l-Artikolu 8 tat-TBI Il-Pajjiżi l-Baxxi-Ċekoslovakkja għandux l-effett li jippreġudika l-ordni tal-kompetenzi ffissat mill-imsemmija trattati u l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni ( 182 ).

230.

Infakkar qabelxejn il-prinċipji essenzjali stabbiliti fuq dan is-suġġett mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-punti 65 sa 70 tal-Opinjoni 1/09 (Ftehim dwar ħolqien ta’ sistema unifikata ta’ riżoluzzjoni ta’ tilwim fil-qasam tal-privattivi), tat-8 ta’ Marzu 2011 (EU:C:2011:123), u fil-punti 157 sa 176 tal-Opinjoni 2/13 (Adeżjoni tal-Unjoni għall-KEDB), tat-18 ta’ Diċembru 2014 (EU:C:2014:2454).

231.

Huwa paċifiku li t-Trattati fundaturi tal-Unjoni stabbilixxew ordni legali ġdid, mogħni b’istituzzjonijiet tiegħu, li favur tiegħu l-Istati illimitaw, f’oqsma dejjem iktar estiżi, id-drittijiet sovrani tagħhom u li s-suġġetti tiegħu ma humiex biss l-Istati Membri, imma wkoll iċ-ċittadini tagħhom, billi d-dritt tal-Unjoni huwa kkaratterizzat bis-supremazija tiegħu fuq id-drittijiet tal-Istati Membri kif ukoll bl-effett dirett ta’ sensiela sħiħa ta’ dispożizzjonijiet applikabbli għaċ-ċittadini tagħhom u għalihom infushom ( 183 ).

232.

L-ordni legali u s-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni jistrieħu fuq premessa fundamentali li kull Stat Membru jaqsam mal-oħrajn kollha, u jirrikonoxxi li dawn jaqsmu miegħu, sensiela ta’ valuri komuni li fuqhom hija bbażata l-Unjoni, u dan jimplika u jiġġustifika l-eżistenza tal-fiduċja reċiproka bejn l-Istati Membri fl-għarfien ta’ dawn il-valuri u, għaldaqstant, fl-osservanza tad-dritt tal-Unjoni li jimplementahom ( 184 ).

233.

Skont il-prinċipju ta’ kooperazzjoni leali, stabbilit fl-ewwel paragrafu tal-Artikolu 4(3) TUE, l-Istati Membri għandhom jiżguraw, fit-territorji rispettivi tagħhom, l-applikazzjoni u l-osservanza tad-dritt tal-Unjoni. Barra minn hekk, skont it-tieni subparagrafu ta’ dan l-istess artikolu, l-Istati Membri għandhom jieħdu kull miżura ġenerali jew partikolari xierqa sabiex jiżguraw li l-obbligi li joħorġu mit-Trattati jew li jirriżultaw mill-atti tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni jitwettqu ( 185 ).

234.

Sabiex jiggarantixxu l-preżervazzjoni tal-karatteristiċi partikolari u tal-awtonomija tal-ordni legali tal-Unjoni, it-Trattati issostitwixxew sistema ġudizzjarja sabiex tiżgura l-koerenza u l-unità fl-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, li jafda lill-qrati nazzjonali u lill-Qorti tal-Ġustizzja l-kompitu sabiex jiggarantixxu l-applikazzjoni sħiħa tad-dritt tal-Unjoni fl-Istati Membri kollha kif ukoll il-protezzjoni ġudizzjarja tad-drittijiet li l-partijiet fil-kawża jieħdu minn dan id-dritt ( 186 ).

235.

F’dan il-kuntest, “[l]-element ċentrali ta’ din is-sistema ġudizzjarja huwa l-proċedura tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari prevista fl-Artikolu 267 TFUE li, filwaqt li tistabbilixxi djalogu bejn qorti u oħra, preċiżament bejn il-Qorti tal-Ġustizzja u l-qrati tal-Istati Membri, hija intiża li tiżgura l-unità fl-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni […], u b’hekk tippermetti li jiġu żgurati l-koerenza ta’ dan id-dritt, l-effett sħiħ tiegħu u l-awtonomija tiegħu kif ukoll, fl-aħħar nett, in-natura partikolari tad-dritt stabbilit mit-Trattati […]” ( 187 ).

236.

Fl-aħħar nett, fl-eżerċizzju tar-rwol tagħhom ta’ garanti tad-dritt tal-Unjoni, il-qrati tal-Istati Membri għandhom jiżguraw l-osservanza tan-regoli u prinċipji li jiffurmaw il-pedamenti nfushom tal-ordni legali tal-Unjoni, bħalma huma s-supremazija tad-dritt tal-Unjoni, l-erba’ libertajiet fundamentali, iċ-ċittadinanza tal-Unjoni, l-ispazju ta’ libertà, ta’ sigurtà u tal-ġustizzja, id-dritt tal-kompetizzjoni u l-għajnuna mill-Istat kif ukoll id-drittijiet fundamentali ( 188 ).

237.

Fil-fehma tiegħi, il-possibbiltà mogħtija mill-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI lill-investituri Olandiż u Slovakki li jirrikorru għall-arbitraġġ internazzjonali la tikser l-ordni tal-kompetenzi ffissat mit-Trattati UE u FUE u lanqas l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni, anki fil-każ li l-Qorti tal-Ġustizzja jkollha tiddeċiedi li t-tribunali arbitrali ikkostitwiti skont dan l-artikolu ma humiex qrati tal-Istati Membri fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE.

238.

Għandu jiġi nnotat qabel xejn li, minkejja n-natura vinkolanti tagħhom, l-ebda sentenza arbitrali ma tista’ tiġi eżegwita mingħajr l-għajnuna tal-Istat li jqiegħed, fil-każ tal-arbitraġġ ta’ investiment, il-mekkaniżmi ta’ eżekuzzjoni tiegħu għad-dispożizzjoni tal-investitur.

239.

Fil-każ tal-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI, is-sentenzi mogħtija mit-tribunali arbitrali ma jistgħux jaħarbu l-istħarriġ tal-qrati Statali. Dan l-istħarriġ jista’ jsir fil-kuntest ta’ rikors għall-annullament kontra s-sentenza arbitrali quddiem il-qrati tas-sede tal-arbitraġġ jew fil-kuntest ta’ oppożizzjoni għal talba ta’ rikonoxximent u ta’ eżekuzzjoni tagħha quddiem il-qrati tal-pajjiż fejn jintalab ir-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni tas-sentenza skont il-Konvenzjoni għar-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni tas-sentenzi arbitrali barranin, iffirmata fi New York fl-10 ta’ Ġunju 1958 ( 189 ) (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni ta’ New York”).

240.

Kif iddeċidiet diversi drabi l-Qorti tal-Ġustizzja, “jekk arbitraġġ konvenzjonali jqajjem kwistjonijiet ta’ dritt [tal-Unjoni], il-qrati ordinarji jistgħu jiġu mitluba jeżaminaw dawn il-kwistjonijiet, b’mod partikolari fil-kuntest tal-istħarriġ tas-sentenza arbitrali, ftit jew iktar estiż skont il-każ, li jista’ jiġi quddiemhom f’każ li jiġu aditi b’appell, oppożizzjoni, exequatur, jew kull mezz ieħor ta’ azzjoni jew forma ta’ stħarriġ prevista mil-leġiżlazzjoni nazzjonali applikabbli” ( 190 ).

241.

Fuq din il-konstatazzjoni hija bbażata l-ġurisprudenza stabbilita li “għandhom ikunu l-qrati nazzjonali li jivverifikaw jekk għandhomx jadixxu lill-Qorti tal-Ġustizzja skont l-Artikolu [267 TFUE] sabiex jiksbu l-interpretazzjoni jew l-evalwazzjoni tal-validità tad-dispożizzjonijiet ta’ dritt [tal-Unjoni] li huma jistgħu jiġu mitluba japplikaw fil-kuntest tal-istħarriġ ġudizzjarju ta’ sentenza arbitrali” ( 191 ), billi dawn il-qrati huma finalment inkarigati sabiex jiggarantixxu l-uniformità tal-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni u l-osservanza tan-regoli tal-ordni pubbliku Ewropew ( 192 ).

242.

Il-Qorti tal-Ġustizzja lanqas ma ħasset li huwa utli li tfakkar dan il-punt espressament fil-korp tas-sentenzi tagħha tat-13 ta’ Mejju 2015, Gazprom (C‑536/13, EU:C:2015:316), u tas-7 ta’ Lulju 2016, Genentech (C‑567/14, EU:C:2016:526), fejn hija ddeċidiet direttament il-mertu tal-kwistjoni li, fiż-żewġ kawżi, kien dwar jekk is-sentenza arbitrali inkwistjoni kinitx inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni fil-qasam tal-kompetizzjoni.

243.

F’dawn iż-żewġ kawżi, la l-Istati Membri lanqas il-Kummissjoni ma kkunsidraw li l-kwistjonijiet tad-dritt tal-kompetizzjoni mqajma quddiem l-arbitri ma kinux arbitrabbli jew li kien hemm l-iċken inkompatibbiltà bejn id-dritt tal-Unjoni u l-klawżoli ta’ arbitraġġ li l-partijiet privati kienu daħħlu fil-kuntratti tagħhom ( 193 ).

244.

Barra minn hekk, il-kawżi li wasslu għas-sentenzi tal-1 ta’ Ġunju 1999, Eco Swiss (C‑126/97, EU:C:1999:269), u tas-7 ta’ Lulju 2016, Genentech (C‑567/14, EU:C:2016:526), jidħlu fil-kuntest ta’ rikors għall-annullament ta’ sentenza arbitrali filwaqt li dik li wasslet għas-sentenza tat-13 ta’ Mejju 2015, Gazprom (C‑536/13, EU:C:2015:316), kienet insegwitu għal oppożizzjoni għat-talba ta’ rikonoxximent u ta’ eżekuzzjoni ta’ sentenza arbitrali. Dan juri li, ikunu x’ikunu l-proċeduri, il-qrati tal-Istati Membri u tal-Unjoni għandhom il-possibbiltà li jiżguraw l-uniformità tal-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni u l-osservanza tar-regoli ta’ ordni pubbliku Ewropew, kemm fil-qasam tal-kompetizzjoni ( 194 ) kif ukoll fl-oqsma l-oħra tad-dritt tal-Unjoni.

245.

Il-karatteristiċi tat-tribunali arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI, u b’mod partikolari tat-tribunal arbitrali inkwistjoni f’din il-kawża, huma tali li jippermettu lill-qrati ordinarji tal-Istati Membri li jiżguraw l-osservanza ta’ dawn il-prinċipji, bħalma jagħmlu fil-kuntest tal-arbitraġġ internazzjonali kummerċjali.

246.

L-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI jafda lill-President tal-Istitut ta’ Arbitraġġ tas-CCS, stabbilit fi Stat Membru, il-kompitu li jinnomina l-arbitri, jekk in-nomini ma jsirux fiż-żmien stabbilit bl-Artikolu 8(3) ta’ dan it-TBI. Huwa jipprevedi wkoll li r-Regoli ta’ Arbitraġġ tal-UNCITRAL għandhom ikunu applikabbli għall-proċeduri arbitrali li jitmexxew skont dan l-artikolu. Skont l-Artikolu 16 tar-Regoli ta’ Arbitraġġ tal-1976, għandu jkun it-tribunal arbitrali nnifsu li jiffissa s-sede tal-arbitraġġ u li jagħżel l-istituzzjoni li għandha taqdi l-funzjoni ta’ reġistru wara li jkun sema’ lill-partijiet ( 195 ).

247.

Bid-digriet proċedurali tiegħu tad-19 ta’ Marzu 2009, it-tribunal arbitrali stabbilixxa s-sede tal-arbitraġġ fit-territorju ta’ Stat Membru, jiġifieri fi Frankfurt am Mein. Għaldaqstant, skont l-Artikolu 1059 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili Ġermaniż, is-sentenza tiegħu ser tkun suġġetta għal azzjoni għall-annullament quddiem il-qrati Ġermaniżi li għalhekk jistgħu jiżguraw f’dan il-kuntest l-uniformità ta’ interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni u l-osservanza tar-regoli ta’ ordni pubbliku Ewropew. Huwa fil-kuntest ta’ din it-tip ta’ azzjoni li ġew aditi l-qorti tar-rinviju u l-Qorti tal-Ġustizzja.

248.

Barra minn hekk, ir-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni tas-sentenzi arbitrali mogħtija mit-tribunali arbitrali kkostitwiti skont l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI jaqgħu taħt il-Konvenzjoni ta’ New York li għaliha aderixxew l-Istati Membri kollha. Skont din, il-qrati Statali jistgħu jirrifjutaw ir-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni ta’ dawn is-sentenzi għall-motivi kollha previsti fl-Artikolu V tagħha, inkluż il-fatt li l-proċedura arbitrali ma tkunx konformi mal-ftehim tal-partijiet ( 196 ) u l-ksur tal-ordni pubbliku ( 197 ), inkluż l-ordni pubbliku Ewropew.

249.

Għaldaqstant, anki kieku Achmea kellha tipprova tikseb ir-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni tas-sentenza arbitrali inkwistjoni f’din il-kawża fi Stat Membru ieħor, il-qrati tal-Istat mitlub ikunu wkoll meħtieġa li jiżguraw li s-sentenza ma tkunx inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni.

250.

L-istess japplika fil-kuntest ta’ rikors għall-annullament bħal dak f’din il-kawża. L-uniformità tal-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni tista’ tiġi żgurata abbażi ta’ diversi motivi, li fosthom l-iktar rilevanti huma in-nuqqas ta’ konformità tal-proċedura arbitrali mal-ftehim tal-partijiet u l-ksur tal-ordni pubbliku ( 198 ), inkluż l-ordni pubbliku Ewropew.

251.

Il-Kummissjoni tinvoka wkoll ir-riskju li s-sede ta’ arbitraġġ tista’ potenzjalment tkun stabbilita f’pajjiż terz u/jew li r-rikonoxximenti u l-eżekuzzjoni ta’ sentenza arbitrali inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni tintalab f’pajjiż terz, f’liema każi l-qrati tal-Unjoni ma jkunux involuti u minħabba f’hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ma tkun qatt adita b’domandi preliminari.

252.

Skont il-Kummissjoni, dan jgħodd ukoll għat-TBI interni għall-Unjoni li jindikaw liċ-Ċentru Internazzjonali għar-Riżoluzzjoni tat-Tilwim dwar l-Investimenti (CIRDI), stabbilit f’Washington D.C., bħala istituzzjoni li twettaq il-funzjoni ta’ reġistru tal-arbitraġġ. F’tali każ, is-sentenza arbitrali tkun vinkolanti fil-konfront tal-partijiet u ma tistax tkun is-suġġett ta’ xi appell jew azzjoni oħra għajr dawk previsti fil-Konvenzjoni CIRDI ( 199 ). Minn dan jirriżulta li ma jista’ jkun hemm l-ebda motiv fid-dritt li jippermetti lill-qrati tal-Istati Membri li jikkontrollaw il-kompatibbiltà ta’ sentenza arbitrali CIRDI mad-dritt tal-Unjoni.

253.

Anki jekk inqis li l-Istati Membri għandhom jevitaw l-għażla tas-CIRDI fit-TBI tagħhom, ir-riskji li għalihom tirreferi l-Kummissjoni huma, f’dan il-każ, purament ipotetiċi għaliex it-TBI inkwistjoni ma jindikawx lis-CIRDI bħala istituzzjoni li twettaq il-funzjoni ta’ reġistru tal-arbitraġġ, il-partijiet għażlu lis-CPA f’Den Haag bħala istituzzjoni li twettaq din il-funzjoni, it-tribunal arbitrali stabbilixxa s-sede tal-arbitraġġ fit-territorju ta’ Stat Membru u ma hemmx talba għar-rikonoxximent u eżekuzzjoni tas-sentenza arbitrali f’pajjiż terz ( 200 ), imma azzjoni għall-annullament kontra s-sentenza arbitrali quddiem il-qrati ta’ Stat Membru li waħda minnhom adixxiet lill-Qorti tal-Ġustizzja b’talba għal deċiżjoni preliminari.

254.

Barra minn hekk, ma hemm l-ebda kwistjoni ta’ inkompatibbiltà tal-mertu tas-sentenza arbitrali mad-dritt tal-Unjoni, billi l-argumenti tar-Repubblika Slovakka quddiem il-qorti tar-rinviju jirrigwardaw biss il-kompatibbiltà tal-mekkaniżmu ta’ riżoluzzjoni tat-tilwim stabbilit mill-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI mat-Trattati UE u FUE.

255.

Ingħad dan, l-effettività tas-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni tibqa’ intatta anki fl-ipoteżi fejn Stat Membru ma jkunx dispost jikkontesta l-inkompatibbiltà ta’ sentenza arbitrali mat-Trattati UE u FUE permezz ta’ rikors għall-annullament jew oppożizzjoni għat-talba ta’ rikonoxximent u ta’ eżekuzzjoni. Fil-fatt, f’din l-ipoteżi, l-Artikoli 258 TFUE u 260 TFUE jippermettu lill-Kummissjoni li tfittex lil dan l-Istat Membru li jkun ikkonforma ruħu ma’ sentenza arbitrali inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni ( 201 ).

256.

Għal dawn ir-raġunijiet, nikkunsidra li l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI ma jippreġudikax l-ordni tal-kompetenzi ffissat bit-Trattati UE u FUE u, għaldaqstant, l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni.

257.

Din il-konstatazzjoni ma hijiex affettwata mill-argumenti ta’ diversi Gvernijiet u tal-Kummissjoni bbażati fuq ir-riskju li deċiżjonijiet mogħtija mit-tribunali arbitrali li jkunu inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni kif ukoll fuq il-prinċipju ta’ fiduċja reċiproka.

258.

Dan l-argument jiswa mhux biss għall-arbitraġġ internazzjonali ta’ investiment imma wkoll għall-arbitraġġ internazzjonali kummerċjali għaliex dan tal-aħħar ukoll jista’ jwassal għal sentenzi inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni u huwa bbażat fuq allegata assenza ta’ fiduċja fil-konfront tal-qrati tal-Istati Membri. Minkejja dawn ir-riskji, il-Qorti tal-Ġustizzja qatt ma kkontestat il-validità tiegħu filwaqt li arbitraġġ tal-kwistjonijiet tad-dritt tal-Unjoni fil-qasam tal-kompetizzjoni bejn individwi ma huwiex skonoxxut ( 202 ).

259.

Għaldaqstant, jekk l-arbitraġġ internazzjonali bejn individwi ma jippreġudikax l-ordni tal-kompetenzi ffissat bit-Trattati UE u FUE u lanqas, għaldaqstant, l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni, saħansitra meta l-Istat ikun parti fil-proċedura arbitrali ( 203 ), naħseb li għandu jkun l-istess għall-arbitraġġ internazzjonali bejn investituri u Stati, għaliex, fuq kollox, il-preżenza inevitabbli tal-Istat timplika trasparenza ikbar ( 204 ) u tibqa’ l-possibbiltà li tiġi imposta l-osservanza tal-obbligi riżultanti mid-dritt tal-Unjoni permezz ta’ proċedura għal nuqqas ta’ twettiq ta’ obbligu abbażi tal-Artikoli 258 TFUE u 259 TFUE.

260.

Jekk tiġi segwita l-loġika tal-Kummissjoni, kull arbitraġġ ikun jista’ jippreġudika l-ordni tal-kompetenzi ffissat bit-Trattati UE u FUE u, għaldaqstant, l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni.

261.

Barra minn hekk, ma narax kif il-proċedura arbitrali inkwistjoni fil-kawża prinċipali tikser il-prinċipju ta’ fiduċja reċiproka ladarba din isseħħ biss bis-saħħa tal-kunsens tal-Istati Membri kkonċernati u bl-għażla ta’ Achmea, espressa liberament, li tuża l-fakultà li dawn l-Istati Membri offrewlha.

262.

Fil-fatt, il-prinċipju ta’ fiduċja reċiproka “jimponi fuq l-Istati Membri b’mod partikolari f’dak li jikkonċerna l-ispazju ta’ libertà, ta’ sigurtà u tal-ġustizzja, sabiex jikkunsidraw, ħlief f’ċirkustanzi eċċezzjonali, li l-Istati Membri l-oħra kollha josservaw id-dritt tal-Unjoni u, b’mod iktar partikolari, id-drittijiet fundamentali rrikonoxxuti minn dan id-dritt” ( 205 ).

263.

Ma narax ir-rabta bejn dan il-prinċipju u l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI. Kif innota l-Gvern Olandiż waqt is-seduta, l-arbitraġġ internazzjonali bħala mod ta’ RTIS xejn ma jimplika li r-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi u r-Repubblika Slovakka kellhom dubji fuq l-osservanza mill-parti l-oħra tad-dritt tal-Unjoni u tad-drittijiet fundamentali li huwa jirrikonoxxi.

264.

Bħall-mekkaniżmi kollha ta’ RTIS kontenuti fit-TBI, l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI joħloq forum fejn l-investitur jista’ jħarrek l-Istat sabiex isostni d-drittijiet li jkunu ngħataw lilu, fid-dritt pubbliku internazzjonali, mit-TBI, possibbiltà li mingħajr dan l-artikolu ma tkunx disponibbli għalih ( 206 ).

265.

Barra minn hekk, ma huwiex ċert li individwu jista’ jinvoka d-dispożizzjonijiet ta’ trattat internazzjonali quddiem il-qrati Statali għaliex dawn jeskludu ex officio din il-possibbiltà billi jikkunsidraw li t-Trattati joħolqu drittijiet u obbligi biss bejn Stati, jew billi jimponu kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà iżjed jew inqas stretti skont il-każ, li ma jiggarantixxux lill-individwi l-possibbiltà li jinvokaw id-dispożizzjonijiet tat-Trattati ( 207 ).

266.

Għaldaqstant, bogħod milli jesprimi nuqqas ta’ fiduċja fis-sistema legali tal-Istat Membru l-ieħor, ir-rikors għall-arbitraġġ internazzjonali huwa l-uniku mezz sabiex jingħata effett sħiħ u utli lit-TBI billi joħloq forum speċjalizzat fejn l-investituri jistgħu jinvokaw id-drittijiet li huma mogħtija lilhom bit-TBI.

267.

Għaldaqstant, ma naħsibx li l-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI jippreġudika l-prinċipju ta’ fiduċja reċiproka.

268.

Fl-aħħar nett, m’iniex konvint mill-argument tal-Kummissjoni li l-ineżistenza tat-TBI bejn l-Istati Membri li waqqfu l-Unjoni jew li kienu aderixxew magħha qabel l-2004 hija l-prova li dawn it-trattati huma bbażati fuq assenza ta’ fiduċja reċiproka.

269.

Fl-ewwel lok, ma huwiex veru li l-Istati Membri fundaturi u l-Istati Membri li aderixxew mal-Unjoni qabel l-2004 ma humiex marbuta bi ftehimiet simili għat-TBI l-oħra barra t-Trattati UE u FUE ( 208 ).

270.

Fit-tieni lok, it-TBI huma ferm inqas utli bejn Stati esportaturi tal-kapital. B’hekk, biex jingħata eżempju, ġie kkonstatat li, skont l-aħħar statistiċi, Franza ma tidhirx la fost l-ewwel għaxar pajjiżi li jirċievu kapital Ġermaniż lanqas fost l-ewwel għaxar pajjiżi li jibagħtu kapital lejn il-Ġermanja, filwaqt li l-Polonja tokkupa l-għaxar post fir-rigward ta’ kapital provenjenti mill-Ġermanja ( 209 ).

271.

Għaldaqstant, nistaqsi jekk l-assenza ta’ TBI bejn l-Istati Membri antiki hijiex pjuttost spjegata bil-fatt li l-maġġoranza tal-Istati Membri ta’ din il-kategorija huma esportaturi kbar ta’ kapital pjuttost milli pajjiżi ospitanti ta’ investimenti u f’dan is-sens ma għandhomx verament bżonn li jikkonkludu TBI bejniethom.

272.

Għal dawn ir-raġunijiet, nikkunsidra li l-mekkaniżmu ta’ riżoluzzjoni tat-tilwim stabbilit mill-Artikolu 8 ta’ dan it-TBI huwa kompatibbli mal-Artikolu 344 TFUE kif ukoll l-ordni tal-kompetenzi ffissat mit-Trattati UE u FUE u l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni.

273.

Għalhekk, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi kif ġej għad-domandi preliminari magħmula mill-Qorti Federali tal-Ġustizzja (il-Ġermanja):

L-Artikoli 18 TFUE, 267 TFUE u 344 TFUE għandhom jiġu interpretati fis-sens li huma ma jostakolawx l-applikazzjoni ta’ mekkaniżmu ta’ riżoluzzjoni tat-tilwim bejn investitur u Stat stabbilit permezz ta’ ftehim bilaterali ta’ investiment konkluż qabel l-adeżjoni ta’ dawn l-Istati kontraenti mal-Unjoni Ewropea u li jipprevedi li investitur ta’ Stat kontraenti jista’, f’każ ta’ tilwima li tikkonċerna investimenti fl-Istat kontraenti l-ieħor, jibda proċedura kontra dan l-Istat tal-aħħar quddiem tribunal arbitrali.