1.

Dawn it-talbiet għal deċiżjoni preliminari tressqu mill-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat, l-Italja) fil-kuntest ta’ tilwim bejn kumpanniji li jiġġestixxu logħob tal-ażżard permezz tal-magni tal-logħob tal-ażżard fl-Italja (iktar ’il quddiem il-“konċessjonarji”) u l-Agenzia delle dogane e dei monopoli (l-Aġenzija tad-Dwana u tal-Monopolji, l-Italja) u jikkonċernaw leġiżlazzjoni nazzjonali li tnaqqas una tantum ir-riżorsi tal-Istat imqiegħda għad-dispożizzjoni ta’ dawn il-konċessjonarji.

2.

Permezz tad-domandi tagħha, il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf jekk il-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali tikkostitwixxix restrizzjoni, minn naħa, għal-libertà ta’ stabbiliment (Artikolu 49 TFUE) jew għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi (Artikolu 56 TFUE) u, min-naħa l-oħra, għall-prinċipju tal-aspettattivi leġittimi. Fl-affermattiv, dik il-qorti tistaqsi jekk tali restrizzjoni hijiex iġġustifikata minn raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali u proporzjonata mal-għanijiet imfittxija.

3.

L-Artikolu 14 tal-Liġi Nru 23 tal‑11 ta’ Marzu 2014 ( 2 ) jipprovdi:

“1.   Il-Gvern huwa awtorizzat jimplimenta, permezz tad-digrieti leġiżlattivi previsti fl-Artikolu 1, ir-riorganizzazzjoni tad-dispożizzjonijiet fis-seħħ fil-qasam tal-logħob, billi jorganizza mill-ġdid ir-regoli kollha fis-seħħ fil-forma ta’ kodiċi tad-dispożizzjonijiet dwar il-logħob, bla ħsara għall-mudell organizzattiv ibbażat fuq is-sistema tal-liċenzja u tal-awtorizzazzjoni, sa fejn huwa indispensabbli għall-protezzjoni tal-aspettattivi leġittimi, ta’ ordni u ta’ sigurtà pubblika, għall-konċiljazzjoni bejn l-interessi tat-Teżor Pubbliku u l-interessi lokali kif ukoll l-interess ġenerali fir-rigward tas-saħħa pubblika, għall-prevenzjoni tal-ħasil [money laundering] tad-dħul minn attivitajiet kriminali kif ukoll sabiex jiġi żgurat il-ħlas regolari tal-imposti tat-taxxa fuq il-logħob tal-ażżard.

2.   Ir-riorganizzazzjoni prevista fil-paragrafu 1 issir b’osservanza tal-prinċipji u tal-linji gwida li ġejjin:

[…]

[…]”

4.

L-Artikolu 1(649) tal-Liġi Nru 190 tat‑23 ta’ Diċembru 2014 ( 3 ) jipprovdi:

“Għall-finijiet ta’ parteċipazzjoni fl-għan ta’ konsolidazzjoni tal-finanzi pubbliċi u fl-istennija ta’ riorganizzazzjoni fil-fond tar-remunerazzjonijiet u tal-kummissjonijiet dovuti lill-konċessjonarji u lill-operaturi l-oħra fis-settur fil-kuntest tan-netwerk ta’ ġbir tal-imħatri f’isem l-Istat, b’applikazzjoni tal-Artikolu 14(2)(g) tal-(Liġi ta’ Awtorizzazzjoni), ir-riżorsi tal-Istat imqiegħda, bħala kummissjoni, għad-dispożizzjoni tal-konċessjonarji u tal-persuni li, skont ir-rwoli rispettivi tagħhom, joperaw fil-ġestjoni tal-logħob u l-ġbir tal-imħatri permezz tal-apparati msemmija fl-Artikolu 110(6), tat-test uniku tad-Digriet Irjali Nru 773 tat‑18 ta’ Ġunju 1931 huma mnaqqsa b’ammont ta’ EUR 500 miljun fis-sena, sa mis-sena 2015. Konsegwentement, mill‑1 ta’ Jannar 2015:

5.

L-Artikolu 1(649) tal-Liġi ta’ Stabbiltà għall‑2015 ġie applikat permezz tad-Digriet Nru 388 tal‑15 ta’ Jannar 2015 ( 4 ).

6.

L-Artikolu 1(920) tal-Liġi Nru 208 tat‑28 ta’ Diċembru 2015 ( 5 ) ħassar din id-dispożizzjoni, filwaqt li l-Artikolu 1(921) ta’ din il-liġi stabbilixxa li l-imsemmija dispożizzjoni “[…] għandha tiġi interpretata fis-sens li t-tnaqqis annwali tar-riżorsi tal-Istat imqiegħda, bħala kummissjoni, għad-dispożizzjoni tal-konċessjonarji u tal-persuni li, skont il-kompetenzi rispettivi tagħhom, joperaw fil-ġestjoni tal-logħob u fil-ġbir tal-imħatri permezz tal-apparati msemmija fl-Artikolu 110(6) tat-test uniku tad-Digriet Irjali Nru 773 tat‑18 ta’ Ġunju 1931, japplika għal kull wieħed mill-operaturi fis-settur bi proporzjon mal-parteċipazzjoni tiegħu fid-distribuzzjoni tal-kummissjoni, abbażi tal-ftehimiet kuntrattwali korrispondenti, filwaqt li jittieħed inkunsiderazzjoni t-tul tagħhom fl‑2015.”

7.

Permezz ta’ ftehimiet ta’ konċessjoni konklużi matul is-sena 2013, wara sejħa għal offerti ppubblikata fl‑2011, il-konċessjonarji ġew inkarigati bil-ġestjoni tal-apparati inkwistjoni fil-kawża prinċipali ( 6 ). Din is-sejħa għal offerti kienet tistabbilixxi, b’mod partikolari, il-modalitajiet sabiex tiġi ddeterminata l-kummissjoni ta’ dawn il-konċessjonarji.

8.

Skont l-Artikolu 1(649) tal-Liġi ta’ Stabbiltà għall‑2015, li kien jipprevedi t-tnaqqis tar-riżorsi tal-Istat imqiegħda għad-dispożizzjoni tal-konċessjonarji fl-ammont ta’ EUR 500 miljun fis-sena abbażi tan-numru ta’ apparati attribwiti (iktar ’il quddiem it-“taxxa kontenzjuża”), l-Amministrazione Autonoma dei Monopoli di Stato (l-Amministrazzjoni Awtonoma tal-Monopolji tal-Istat, l-Italja), permezz tad-Digriet Nru 388 tal‑15 ta’ Jannar 2015, ipproċediet, għas-sena 2015, għall-istima tan-numru ta’ apparati allokati lil kull konċessjonarju u kkwantifikat l-ammonti konsegwentament dovuti. Sussegwentement, l-Artikolu 1(920) u (921) tal-Liġi ta’ Stabbiltà għall‑2016 illimita t-taxxa kontenzjuża għas-sena 2015 biss u applika din it-taxxa kontenzjuża għall-operaturi kollha tas-settur u ma baqax japplikaha biss għall-konċessjonarji.

9.

Il-konċessjonarji ppreżentaw rikorsi quddiem it-Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (il-Qorti Amministrattiva Reġjonali tal-Lazio, l-Italja) kontra t-taxxa kontenzjuża, sa fejn din tnaqqas b’mod sinjifikattiv il-marġni ta’ profitt tagħhom u hija allegatament illegali, minħabba li d-dispożizzjonijiet li hija timplimenta jmorru kontra d-dritt tal-Unjoni jew id-dispożizzjonijiet kostituzzjonali Taljani.

10.

Peress li t-Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (il-Qorti Amministrattiva Reġjonali tal-Lazio) ċaħdet dan ir-rikors permezz ta’ sentenza tal‑1 ta’ Awwissu 2019 ( 7 ), il-konċessjonarji ppreżentaw appell quddiem il-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat), li ddeċieda, f’kull tilwima fil-kawża prinċipali, li jissospendi l-proċeduri quddiemu u li jagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin, li huma fformulati f’termini identiċi fil-kawżi kollha:

11.

Il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li tgħaqqad dawn il-kawżi għall-finijiet tal-fażijiet bil-miktub u orali tal-proċedura kif ukoll tas-sentenza, fid-dawl tal-konnessjoni tagħhom, u li tagħmel lill-qorti tar-rinviju domanda intiża sabiex tiċċara jekk l-imsemmija kawżi jikkonċernawx sitwazzjoni purament interna li ma taqax fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni.

12.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub mill-konċessjonarji, mill-Gvern Taljan, kif ukoll mill-Kummissjoni Ewropea. Dawn il-partijiet ippreżentaw ukoll osservazzjonijiet orali waqt is-seduta għas-sottomissjonijiet orali li nżammet fis‑27 ta’ Jannar 2022.

13.

Qabel ma nindirizza l-eżami fuq il-mertu tad-domandi preliminari, jidhirli li huwa utli li jiġi eskluż kull dubju dwar il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tiddeċiedi dwar id-domandi preliminari.

14.

Fil-fatt, għalkemm il-konċessjonarji huma kollha kumpanniji Taljani u l-elementi ta’ dawn il-kawżi jidhru prima facie li jikkonċernaw purament sitwazzjoni interna fi Stat Membru wieħed biss, jiġifieri l-Italja, huwa biżżejjed li jiġi kkonstatat li wħud minn dawn il-kumpanniji huma kkontrollati minn kumpanniji ta’ Stati Membri oħra ( 8 ) u li, kif enfasizzat il-Kummissjoni fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha u waqt is-seduta, id-diskriminazzjonijiet “bil-maqlub” huma pprojbiti mid-dritt Taljan ( 9 ).

15.

Għalhekk inqis li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tirrispondi għad-domandi preliminari.

16.

Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikoli 49 u 56 TFUE jipprekludux leġiżlazzjoni nazzjonali, bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li tnaqqas b’EUR 500 miljun, għas-sena 2015, ir-remunerazzjoni ta’ kategorija waħda biss ta’ operaturi fis-settur tal-logħob tal-ażżard, jiġifieri l-operaturi fis-settur tal-logħob li jintlagħab fuq magni tal-logħob (konċessjonarji u bejjiegħa bl-imnut).

17.

Dik il-qorti, minn naħa, tqis li l-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali imponiet imposta ekonomika b’effett retroattiv fuq il-konċessjonarji, u dan jinvolvi restrizzjoni għal-libertajiet iggarantiti mill-Artikoli 49 u 56 TFUE, u, min-naħa l-oħra, tiddubita li din ir-restrizzjoni hija ġġustifikata minn raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali, sa fejn din tidher li hija ispirata esklużivament minn raġunijiet marbuta mal-konsolidazzjoni tal-finanzi pubbliċi.

18.

Fil-punti li ġejjin, ser neżamina jekk il-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali tikkostitwixxix restrizzjoni għal-libertà ta’ stabbiliment jew għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi ggarantiti mill-Artikoli 49 u 56 TFUE (Taqsima 1) u, fl-affermattiv, ser nippreċiża l-kundizzjonijiet sabiex tali restrizzjoni tkun tista’ tiġi ġġustifikata minn raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali (Taqsima 2), mill-perspettiva tal-eżistenza ta’ tali ġustifikazzjoni (Taqsima 2(a)) u tal-proporzjonalità tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali għall-għanijiet imfittxija (Taqsima 2(b)) qabel ma nirrispondi għall-ewwel domanda (Taqsima 3).

19.

Skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, għandhom jitqiesu bħala restrizzjonijiet għal-libertà ta’ stabbiliment jew għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi ( 10 ) l-miżuri kollha li jipprojbixxu, jostakolaw jew jirrendu inqas attraenti l-eżerċizzju tal-libertajiet iggarantiti mill-Artikoli 49 u 56 TFUE ( 11 ).

20.

F’dan il-każ, kif tirrileva l-Kummissjoni, jidhirli li huwa evidenti li t-tnaqqis tar-riżorsi tal-Istat imqiegħda għad-dispożizzjoni tal-konċessjonarji, wara l-għoti tal-konċessjonijiet, huwa ta’ natura li jaffettwa l-profittabbiltà tal-investimenti magħmula minn dawn il-konċessjonarji u li jirrendi inqas attraenti l-eżerċizzju tal-attività tal-logħob tal-ażżard għalihom ( 12 ).

21.

Barra minn hekk, din il-konstatazzjoni ma jidhirlix li hija verament ikkontestata minn ebda waħda mill-partijiet fil-kawżi prinċipali ( 13 ). Il-Gvern Taljan, b’mod partikolari, sostna, f’dan ir-rigward, li t-taxxa kontenzjuża kellha impatt minimu fuq il-konċessjonarji, li, fi kwalunkwe każ, ma jipprekludix li din it-taxxa tikkostitwixxi restrizzjoni għal-libertajiet fundamentali ( 14 ).

22.

Għalhekk jiena tal-fehma li l-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali hija tali li tikkostitwixxi restrizzjoni għal-libertajiet iggarantiti mill-Artikoli 49 u 56 TFUE.

23.

Skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-leġiżlazzjoni dwar il-logħob tal-ażżard tagħmel parti mill-oqsma li fihom jeżistu diverġenzi kunsiderevoli ta’ natura morali, reliġjuża u kulturali bejn l-Istati Membri. Fl-assenza ta’ armonizzazzjoni fil-livell tal-Unjoni f’dan il-qasam, l-Istati Membri jgawdu minn setgħa diskrezzjonali wiesgħa fir-rigward tal-għażla tal-livell ta’ protezzjoni tal-konsumatur u tal-ordni soċjali, li huma jqisu l-iktar xieraq. Għaldaqstant, l-Istati Membri huma liberi li jiffissaw l-għanijiet tal-politika tagħhom fil-qasam tal-logħob tal-ażżard u, jekk ikun il-każ, li jiddefinixxu bi preċiżjoni l-livell ta’ protezzjoni mixtieq. Madankollu, ir-restrizzjonijiet li l-Istati Membri jimponu għandhom jissodisfaw il-kundizzjonijiet li jirriżultaw mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja f’dak li jirrigwarda b’mod partikolari l-ġustifikazzjoni tagħhom għal raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali u l-proporzjonalità tagħhom ( 15 ).

24.

Għalhekk, sabiex jiġi eżaminat jekk il-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali tistax tiġi ġġustifikata, għandu jiġi ddeterminat, minn naħa, jekk il-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, fid-dawl tal-għanijiet tagħha, għandhiex raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali u, min-naħa l-oħra, jekk id-dispożizzjonijiet rilevanti humiex konformi mal-prinċipju ta’ proporzjonalità.

25.

Fir-rigward tal-għanijiet segwiti mil-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, nikkonstata li l-Artikolu 1(649) tal-Liġi ta’ Stabbiltà għall‑2015 introduċa t-taxxa kontenzjuża, minn naħa, “għall-finijiet ta’ parteċipazzjoni għall-għan ta’ konsolidazzjoni tal-finanzi pubbliċi” u, min-naħa l-oħra, “fl-istennija ta’ riorganizzazzjoni fil-fond tar-remunerazzjonijiet u tal-kummissjonijiet dovuti lill-konċessjonarji u lill-operaturi l-oħra fis-settur fil-kuntest tan-netwerk ta’ ġbir tal-imħatri f’isem l-Istat, b’applikazzjoni tal-Liġi ta’ Awtorizzazzjoni”.

26.

Fir-rigward, minn naħa, tal-għan ta’ konsolidazzjoni tal-finanzi pubbliċi, infakkar li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet repetutament li l-għan waħdieni ta’ massimizzazzjoni tad-dħul tat-Teżor Pubbliku ma jistax jippermetti restrizzjoni għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi ( 16 ). Għaldaqstant, l-uniku għan iddikjarat tat-taxxa kontenzjuża, jiġifieri l-konsolidazzjoni tal-finanzi pubbliċi, ma jikkostitwixxix ġustifikazzjoni valida għar-restrizzjoni li tinsab fil-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali.

27.

Madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet ukoll li l-fatt li restrizzjoni għall-attivitajiet tal-logħob tal-ażżard tibbenefika b’mod anċillari lill-baġit tal-Istat Membru kkonċernat ma jipprekludix lil din ir-restrizzjoni milli tiġi ġġustifikata sa fejn hija tfittex qabelxejn effettivament għanijiet relatati ma’ raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali, u dan għandu jiġi vverifikat mill-qorti nazzjonali ( 17 ).

28.

F’dan ir-rigward, il-Gvern Taljan, fl-osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu u waqt is-seduta, sostna li, lil hinn mill-kliem tad-dispożizzjonijiet rilevanti, dawn jidħlu f’kuntest usa’ ta’ riekwilibriju tas-settur tal-logħob tal-ażżard. F’dan il-kuntest, il-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali ssegwi wkoll l-għan li titnaqqas il-profittabbiltà tal-attività tal-logħob tal-ażżard sabiex jiġi miġġieled it-tixrid tal-logħob illegali u li jiġu protetti l-partijiet l-iktar dgħajfa tal-popolazzjoni mill-effetti marbuta mal-logħob tal-ażżard, b’mod partikolari mir-riskju ta’ dipendenza fuq il-logħob.

29.

Issa, tali għanijiet, sa fejn huma rilevanti f’dan il-każ, jidhirli prima facie li jistgħu jikkostitwixxu raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali li jistgħu jiġġustifikaw restrizzjoni għal-libertà ta’ stabbiliment jew għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi.

30.

Madankollu, hija l-qorti tar-rinviju, li, fit-talba tagħha għal deċiżjoni preliminari, ma rrilevatx l-eżistenza ta’ tali għanijiet, li għandha tidentifika l-għanijiet effettivament imfittxija mil-leġiżlazzjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali ( 18 ) u, b’mod iktar preċiż, li tivverifika jekk din il-leġiżlazzjoni għandhiex, minbarra l-għan iddikjarat ta’ konsolidazzjoni tal-finanzi pubbliċi, ukoll l-għanijiet li jiġi evitat it-tixrid ta’ logħob illegali u li jiġu protetti l-partijiet l-iktar dgħajfa tal-popolazzjoni mir-riskju ta’ dipendenza fuq il-logħob.

31.

Għal dak li jirrigwarda, min-naħa l-oħra, ir-riorganizzazzjoni tar-remunerazzjonijiet u tal-kummissjonijiet imsemmija fl-Artikolu 1(649) tal-Liġi ta’ Stabbiltà għall‑2015, nikkonstata li l-Artikolu 14 tal-Liġi ta’ Awtorizzazzjoni kien jipprevedi effettivament li l-Gvern kien awtorizzat jimplimenta r-riorganizzazzjoni tad-dispożizzjonijiet fis-seħħ fil-qasam tal-logħob, inkluża r-reviżjoni tar-remunerazzjonijiet u tal-kummissjonijiet dovuti lill-konċessjonarji u lill-operaturi l-oħra fis-settur tal-logħob tal-ażżard “skont il-kriterju ta’ progressività marbut mal-volum ta’ ġbir tal-imħatri”.

32.

Madankollu, bla ħsara għall-verifiki li għandhom jitwettqu mill-qorti tar-rinviju, ma jidhirlix li tali riorganizzazzjoni ġenerali ġiet segwita mil-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali. Fil-fatt, kif jirriżulta mill-formulazzjoni tal-Artikolu 1(649), tal-Liġi ta’ Stabbiltà għall‑2015, din il-leġiżlazzjoni tintervjeni sakemm issir din ir-riorganizzazzjoni u għall-finijiet li jiġu kkonsolidati l-finanzi pubbliċi (u mhux għar-riorganizzazzjoni ta’ remunerazzjoni u kummissjonijiet) ( 19 ). Barra minn hekk, it-taxxa kontenzjuża ġiet iddeterminata mhux skont il-kriterju ta’ progressività marbut mal-volum ta’ ġbir ta’ mħatri previst mil-Liġi ta’ Awtorizzazzjoni, iżda skont livell fiss u mqassam bejn il-konċessjonarji ( 20 ) fuq il-bażi tan-numru ta’ apparati ġestiti, irrispettivament mill-profittabbiltà tagħhom ( 21 ).

33.

Skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, ir-restrizzjonijiet imposti mill-Istati Membri għandhom ikunu adegwati sabiex jiggarantixxu t-twettiq tal-għan imfittex u ma għandhomx imorru lil hinn minn dak li huwa neċessarju sabiex jintlaħaq dan l-għan. Barra minn hekk, għandu jitfakkar, f’dan il-kuntest, li leġiżlazzjoni nazzjonali tkun adegwata sabiex tiggarantixxi t-twettiq tal-għan invokat biss jekk effettivament tirrifletti l-intenzjoni li dan jintlaħaq b’mod koerenti u sistematiku ( 22 ).

34.

Skont ġurisprudenza wkoll stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, huwa l-Istat Membru li jixtieq jinvoka għan adegwat sabiex jiġġustifika l-ostakolu għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi li għandu jipprovdi lill-qorti msejħa sabiex tiddeċiedi fuq din il-kwistjoni l-elementi kollha ta’ natura li jippermettu lil din tal-aħħar tiżgura ruħha li l-miżura msemmija effettivament tissodisfa r-rekwiżiti li jirriżultaw mill-prinċipju ta’ proporzjonalità ( 23 ).

35.

F’dan il-każ, hija l-qorti tar-rinviju li għandha tivverifika, abbażi tal-elementi pprovduti mill-Istat Membru kkonċernat, jekk il-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, billi tnaqqas il-profittabbiltà tal-attività tal-logħob tal-ażżard, hijiex neċessarja sabiex jintlaħqu, b’mod koerenti u sistematiku, l-għanijiet supplimentari invokati mill-Gvern Taljan, jiġifieri dawk ta’ prevenzjoni tat-tixrid tal-logħob illegali u ta’ protezzjoni tal-partijiet l-iktar dgħajfa tal-popolazzjoni mir-riskju ta’ dipendenza fuq il-logħob ( 24 ), u ma tmurx lil hinn minn dak li huwa neċessarju sabiex jintlaħqu dawn l-għanijiet.

36.

Għal dan il-għan, dik il-qorti għandha twettaq evalwazzjoni globali taċ-ċirkustanzi relatati mal-adozzjoni u l-implimentazzjoni tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali. Fost dawn iċ-ċirkustanzi, fil-fehma tiegħi, ma jistax jiġi injorat li, filwaqt li hija ta’ natura temporanja u parzjali, li tikkonċerna biss subsettur partikolari, minkejja li tirrendi ħafna qligħ, fis-settur usa’ tal-logħob tal-ażżard ( 25 ), din il-leġiżlazzjoni, mhux talli ma hijiex miżura iżolata, iżda tagħmel parti mill-kuntest usa’ ddefinit mil-Liġi ta’ Stabbiltà għall‑2015 u tikkonċerna l-adozzjoni ta’ diversi miżuri, inklużi miżuri ta’ konsolidazzjoni ekonomika, f’oqsma kompletament differenti.

37.

Fid-dawl ta’ dak kollu li ntqal hawn fuq, nipproponi li r-risposta għall-ewwel domanda għandha tkun li leġiżlazzjoni nazzjonali li tnaqqas una tantum ir-riżorsi tal-Istat imqiegħda għad-dispożizzjoni tal-konċessjonarji tal-logħob tal-ażżard permezz tal-magni tal-logħob tikkostitwixxi restrizzjoni għal-libertà ta’ stabbiliment jew għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi ggarantiti rispettivament mill-Artikoli 49 u 56 TFUE, sa fejn hija tali li tirrendi inqas attraenti l-eżerċizzju tal-attività tal-logħob tal-ażżard permezz tal-magni tal-logħob.

38.

Tali restrizzjoni tista’ madankollu tiġi ġġustifikata minn raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali, sakemm il-qorti nazzjonali tikkonkludi, wara evalwazzjoni globali taċ-ċirkustanzi relatati mal-adozzjoni u l-implimentazzjoni ta’ din il-leġiżlazzjoni, li hija ssegwi effettivament, b’mod koerenti u sistematiku, għanijiet ta’ interess ġenerali, bħal dawk li tipprevjeni t-tixrid ta’ logħob illegali u li tipproteġi l-partijiet l-iktar dgħajfa tal-popolazzjoni mir-riskju ta’ dipendenza fuq il-logħob, u s-sempliċi fatt li restrizzjoni għall-attivitajiet ta’ logħob tal-ażżard hija intiża għall-għan ta’ konsolidazzjoni tal-finanzi pubbliċi ma jipprekludix li din ir-restrizzjoni tista’ tiġi kkunsidrata bħala waħda li qabelxejn effettivament issegwi tali għanijiet u li hija ssegwihom b’mod koerenti u sistematiku.

39.

Permezz tat-tieni domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk il-prinċipju ta’ protezzjoni tal-aspettattivi leġittimi jipprekludix leġiżlazzjoni nazzjonali, bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li, għal raġunijiet esklużivament ekonomiċi, tnaqqas il-kummissjoni stipulata fi ftehim ta’ konċessjoni bejn kumpannija u l-amministrazzjoni tal-Istat Membru kkonċernat matul il-perijodu ta’ dan il-ftehim.

40.

Dik il-qorti tiddubita li l-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali hija kompatibbli ma’ dan il-prinċipju, peress li hija għandha effett fuq ir-relazzjonijiet ta’ konċessjoni diġà fis-seħħ u tidher li hija imprevedibbli għal imprenditur prudenti u attent ( 26 ).

41.

Skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-prinċipju ta’ ċertezza legali, li għandu bħala korollarju dak tal-protezzjoni tal-aspettattivi leġittimi, jeżiġi, b’mod partikolari, li d-dispożizzjonijiet legali jkunu ċari, preċiżi u prevedibbli fl-effetti tagħhom, b’mod partikolari meta jista’ jkollhom konsegwenzi sfavorevoli fuq l-individwi u fuq l-impriżi. Madankollu, operatur ekonomiku ma jistax iqiegħed l-aspettattivi tiegħu fl-assenza totali ta’ emenda leġiżlattiva, iżda jista’ biss jikkontesta l-modalitajiet ta’ applikazzjoni ta’ tali emenda ( 27 ).

42.

Ukoll skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-possibbiltà li jiġi invokat il-prinċipju ta’ protezzjoni tal-aspettattivi leġittimi hija miftuħa għal kull operatur ekonomiku li fil-konfront tiegħu awtorità nazzjonali tkun nisslet tamiet fondati. Madankollu, fejn operatur ekonomiku prudenti u avżat ikun f’pożizzjoni li jipprevedi l-adozzjoni ta’ miżura ta’ natura li taffettwa l-interessi tiegħu, huwa ma jistax jinvoka dan il-prinċipju ladarba l-miżura tiġi adottata. Barra minn hekk, l-operaturi ekonomiċi ma humiex iġġustifikati li jqiegħdu l-aspettattivi leġittimi tagħhom fiż-żamma ta’ sitwazzjoni eżistenti, li tista’ tinbidel fil-kuntest tas-setgħa diskrezzjonali tal-awtoritajiet nazzjonali ( 28 ).

43.

Hija biss il-qorti tar-rinviju li għandha teżamina jekk leġiżlazzjoni nazzjonali bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali hijiex konformi mal-prinċipju ta’ protezzjoni tal-aspettattivi leġittimi, peress li l-Qorti tal-Ġustizzja, meta tiddeċiedi dwar rinviju għal deċiżjoni preliminari skont l-Artikolu 267 TFUE, għandha ġurisdizzjoni biss sabiex tipprovdi lil din il-qorti l-elementi kollha ta’ interpretazzjoni li jaqgħu taħt id-dritt tal-Unjoni li jistgħu jippermettulha tevalwa din il-konformità. Il-qorti tar-rinviju tista’ tieħu inkunsiderazzjoni, għal dan il-għan, l-elementi rilevanti kollha li jirriżultaw mill-kliem, mill-għan jew mill-istruttura tal-leġiżlazzjonijiet ikkonċernati ( 29 ).

44.

F’dan ir-rigward, nirrileva, qabelxejn, li, kif tfakkar fil-punt 23 ta’ dawn il-konklużjonijiet, l-Istati Membri jgawdu minn setgħa diskrezzjonali wiesgħa f’dak li jirrigwarda l-politika tagħhom fil-qasam tal-logħob tal-ażżard. Barra minn hekk, is-settur tal-logħob tal-ażżard kien is-suġġett ta’ interventi kostanti u varjati mil-leġiżlatur Taljan matul dawn l-aħħar snin ( 30 ).

45.

Sussegwentement, għalkemm is-sejħa għal offerti tal‑2011 kienet tipprevedi regoli speċifiċi għall-iffissar tal-kummissjoni dovuta lill-konċessjonarji, li ngħataw il-konċessjonijiet matul is-sena 2013, nirrileva li, kif isostni l-Gvern Taljan, ir-relazzjoni kuntrattwali bejn l-operaturi ekonomiċi u l-amministrazzjonijiet pubbliċi marbuta mas-sistema ta’ konċessjoni hija kkaratterizzata minn “natura dinamika”, li tippermetti interventi tal-Istat iġġustifikati minn għanijiet ta’ interess pubbliku, iktar u iktar jekk, bla ħsara għal verifika mill-qorti tar-rinviju, il-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni effettivament issegwi l-għanijiet tal-ġlieda kontra t-tixrid tal-logħob illegali u li tipproteġi l-partijiet l-iktar dgħajfa tal-popolazzjoni mir-riskju ta’ dipendenza fuq il-logħob, kif stabbilit fil-punti 30 sa 32 ta’ dawn il-konklużjonijiet.

46.

Fl-aħħar nett, kif isostni l-Gvern Taljan, il-Liġi ta’ Awtorizzazzjoni, adottata matul is-sena 2014, kienet tipprevedi r-reviżjoni tar-remunerazzjonijiet u tal-kummissjonijiet dovuti lill-konċessjonarji u lill-operaturi l-oħra ( 31 ).

47.

Għaldaqstant, huwa minnu li t-taxxa kontenzjuża imposta fuq il-konċessjonarji kkostitwixxiet modifika fi żmien qasir ħafna tal-kundizzjonijiet previsti mill-ftehimiet ta’ konċessjonijiet ( 32 ). Madankollu, jidhirli li n-natura evoluttiva u de facto inċerta tal-leġiżlazzjoni fil-qasam tal-logħob tal-ażżard, kif ukoll in-natura temporanja ta’ din it-taxxa u, bla ħsara għal verifika mill-qorti tar-rinviju, l-impatt limitat tagħha fuq il-profittabbiltà tal-investimenti magħmula mill-konċessjonarji, jiżguraw li l-intervent leġiżlattiv inkwistjoni ma jkunx eċċezzjonali jew imprevedibbli sal-punt li joħloq, f’moħħ il-konċessjonarji, aspettattiva leġittima li l-kundizzjonijiet previsti mill-ftehim tagħhom jibqgħu l-istess ( 33 ).

48.

Bħala konklużjoni, inqis li hija l-qorti tar-rinviju, filwaqt li tieħu inkunsiderazzjoni l-elementi kollha preċedenti kif ukoll kull ċirkustanza oħra rilevanti għat-tilwimiet li għandha quddiemha, li għandha teżamina jekk il-konċessjonarji, bħala operaturi prudenti u avżati, kellhomx elementi suffiċjenti li jippermettulhom jistennew li l-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali tkun suġġetta għal emenda bħat-taxxa kontenzjuża.

49.

Konsegwentement, nipproponi li r-risposta għat-tieni domanda għandha tkun li l-prinċipju ta’ protezzjoni tal-aspettattivi leġittimi ma jipprekludix, bħala prinċipju, leġiżlazzjoni nazzjonali li tnaqqas, għal sena partikolari u għal ammonti limitati, il-kummissjoni stipulata fi ftehim ta’ konċessjoni ta’ logħob tal-ażżard permezz tal-magni tal-logħob tal-ażżard. Madankollu, hija l-qorti tar-rinviju li għandha teżamina, fil-kuntest ta’ evalwazzjoni konkreta taċ-ċirkustanzi rilevanti kollha, jekk dan il-prinċipju ġiex osservat fil-kawżi prinċipali.

50.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi kif ġej għad-domandi preliminari magħmula mill-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat, l-Italja):