Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης

 

ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/241 για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ;

Ο κανονισμός θεσπίζει τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), και καθορίζει τους στόχους του μηχανισμού και τα κριτήρια για τη λήψη χρηματοδότησης.

Τον Μάιο του 2022, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο REPowerEU ώστε να ανεξαρτητοποιηθεί η ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα της Ρωσίας. Ο τροποποιητικός κανονισμός (ΕΕ) 2023/435 επιτρέπει στα κράτη μέλη της ΕΕ να εισάγουν κεφάλαια για το REPowerEU στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητάς τους προκειμένου να επιταχυνθεί η μετάβαση της ΕΕ στην καθαρή ενέργεια.

Ένας άλλος τροποποιητικός κανονισμός, ο κανονισμός (ΕΕ) 2024/795, ο οποίος θεσπίζει την πρωτοβουλία Πλατφόρμα Στρατηγικών Τεχνολογιών για την Ευρώπη (STEP), επιτρέπει στα κράτη μέλη να θεσπίσουν μέτρα που υποστηρίζουν επενδυτικές πράξεις που συμβάλλουν στους στόχους της STEP στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητάς τους.

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στόχο έχει να προωθήσει την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή της ΕΕ:

• βελτιώνοντας την ανθεκτικότητα των κρατών μελών, την ετοιμότητα όσον αφορά την αντιμετώπιση κρίσεων, την ικανότητα προσαρμογής και τις προοπτικές ανάπτυξης·
• μετριάζοντας τον κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο της κρίσης της νόσου COVID-19, ιδίως στις γυναίκες·
• συμβάλλοντας στην εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων·
• υποστηρίζοντας την πράσινη μετάβαση (βλέπε σύνοψη) και συμβάλλοντας στην επίτευξη των στόχων του 2030 για το κλίμα και τον στόχο για την κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050 της ΕΕ·
• ενθαρρύνοντας την ψηφιακή μετάβαση·
• αυξάνοντας την ανθεκτικότητα, την ασφάλεια και τη βιωσιμότητα του ενεργειακού συστήματος της ΕΕ.

Η χρηματοδότηση του ΜΑΑ διατίθεται για μέτρα που «δεν επιφέρουν σοβαρή βλάβη», δηλαδή που δεν βλάπτουν το περιβάλλον, και δεν συνεπάγονται τακτικές δαπάνες στους παρακάτω έξι τομείς πολιτικής:

• πράσινη μετάβαση,
• ψηφιακός μετασχηματισμός,
• έξυπνη, βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς,
• κοινωνική και εδαφική συνοχή,
• υγειονομική, οικονομική, κοινωνική και θεσμική ανθεκτικότητα,
• πολιτικές για την επόμενη γενιά, όπως η εκπαίδευση και οι δεξιότητες.

Μπορούν να χορηγηθούν προσωρινές εξαιρέσεις όσον αφορά τα κεφάλαια για το REPowerEU για μέτρα που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση άμεσων προβλημάτων ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ, που μετριάζουν ενδεχόμενη περιβαλλοντική ζημιά και που δεν υπονομεύουν τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ.

Ο προϋπολογισμός του ΜΑΑ ύψους 648 δισεκατομμυρίων ευρώ (σε τιμές του 2022):

• συνίσταται σε 357 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιχορηγήσεις·
• συνίσταται σε 291 δισεκατομμύρια ευρώ σε δάνεια·
• δεν αντικαθιστά τακτικές εθνικές δημοσιονομικές δαπάνες παρά μόνο σε δεόντως αιτιολογημένες περιπτώσεις·
• συμπληρώνει την οικονομική στήριξη που παρέχεται στο πλαίσιο άλλων προγραμμάτων της ΕΕ·
• τηρεί την αρχή της προσθετικότητας* της χρηματοδότησης της ΕΕ.

Με την τροποποίηση του κανονισμού ΜΑΑ ώστε να συμπεριληφθεί το REPowerEU, έχουν διατεθεί πρόσθετες επιχορηγήσεις στο πλαίσιο του συστήματος εμπορίας εκπομπών (ΣΕΔΕ) και του αποθεματικού προσαρμογής στο Brexit (BAR) στα κράτη μέλη. Ως εκ τούτου, τα 357 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιχορηγήσεις διαιρούνται πλέον σε 338 δισεκατομμύρια ευρώ σε αρχικές επιχορηγήσεις ΜΜΑ, 17,3 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιχορηγήσεις ΣΕΔΕ και 1,6 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιχορηγήσεις BAR. Επιπλέον, τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν δανειακή στήριξη έως τον Αύγουστο του 2023. Από το συνολικό κονδύλιο ύψους 385 δισεκατομμυρίων ευρώ, περίπου 291 δισεκατομμύρια ευρώ είχαν δεσμευτεί μέχρι τα τέλη του 2023. Οι δύο αυτές αλλαγές (περισσότερες διαθέσιμες επιχορηγήσεις μέσω του ΣΕΔΕ και του BAR και λιγότερες αιτήσεις δανείων από το συνολικό διαθέσιμο κονδύλιο) οδήγησαν σε ένα κονδύλιο ΜΑΑ ύψους 648 δισεκατομμυρίων ευρώ μέχρι τα τέλη του 2023. Το ποσό ύψους723 δισεκατομμυρίων ευρώ που αναφέρθηκε προηγουμένως εκπροσωπεί το μέγιστο ποσό των επιχορηγήσεων ΜΑΑ (338 δισεκατομμύρια ευρώ) και των δανείων ΜΑΑ (385 δισεκατομμύρια ευρώ) σύμφωνα με τον κανονισμό ΜΑΑ.

Ο τροποποιητικός κανονισμός (ΕΕ) 2024/795 θεσπίζει την πρωτοβουλία STEP, η οποία έχει ως στόχο να ενισχύσει την κυριαρχία και την ασφάλεια της ΕΕ, να επιταχύνει την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και να μειώσει τις στρατηγικές εξαρτήσεις της σε τρία στρατηγικά βιομηχανικά πεδία: ψηφιακή και υπερπροηγμένη τεχνολογική καινοτομία, καθαρές και ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες και βιοτεχνολογίες. Ο τροποποιητικός κανονισμός επιτρέπει να αξιοποιούνται οι πόροι από υφιστάμενα προγράμματα της ΕΕ, όπως το ΜΜΑ, χωρίς να χρειάζεται να δημιουργηθούν νέα ταμεία. Οι νέοι κανόνες επιτρέπουν στα κράτη μέλη να συμπεριλάβουν στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητάς τους, ως εκτιμώμενο κόστος, το ποσό της χρηματικής συνεισφοράς για τους σκοπούς της συνιστώσας του κράτους μέλους. Αυτό ισχύει αποκλειστικά για τα μέτρα που υποστηρίζουν επενδυτικές πράξεις που συμβάλλουν στους στόχους της STEP. Τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν να χορηγήσουν έως και το 10 % της εθνικής κατανομής των μέσων που σχετίζονται με τη STEP στο πλαίσιο του InvestEU (βλ. σύνοψη).

Για να επωφεληθούν από την υποστήριξη στο πλαίσιο του μηχανισμού, τα κράτη μέλη έχουν καταρτίσει και υποβάλλει εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα οποία περιγράφουν τις μεταρρυθμίσεις και τις επενδύσεις που θα πραγματοποιούνταν από το ξεκίνημα της πανδημίας τον Φεβρουάριο του 2020 μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2026, με σαφή ορόσημα και στόχους. Τα κράτη μέλη μπορούν να λαμβάνουν χρηματοδότηση μέχρι το μέγιστο ποσό που είχε συμφωνηθεί. Τα σχέδια πρέπει να χορηγούν τουλάχιστον το 37 % του προϋπολογισμού τους σε περιβαλλοντικά μέτρα και το 20 % σε ψηφιακά μέτρα. Τα σχέδια έπρεπε επίσης να συνάδουν με:

• εθνικές προκλήσεις και προτεραιότητες που προσδιορίζονται στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο·
• εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων·
• εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα·
• τα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης·
• σχέδια υλοποίησης των εγγυήσεων για τη νεολαία.

Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να αναθεωρούν τα σχέδιά τους με βάση τους ισχύοντες νομικούς λόγους που καθορίζονται στον κανονισμό ΜΑΑ, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητάς τους να αποδεικνύουν ότι αντικειμενικές περιστάσεις καθιστούν την εφαρμογή ορισμένων ορόσημων και στόχων ανέφικτη.

Το ΜΑΑ βασίζεται στις επιδόσεις. Αυτό σημαίνει ότι η Επιτροπή καταβάλλει τα ποσά σε κάθε κράτος μέλος μόνο όταν επιτυγχάνουν τα ορόσημα και τους στόχους που έχουν συμφωνηθεί για την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων που περιλαμβάνονται στο σχέδιό τους. Αφού εκπληρώσουν αυτά τα ορόσημα και τους στόχους που έχουν συμφωνηθεί, οι κυβερνήσεις υποβάλουν αίτημα καταβολής των πληρωμών στο πλαίσιο αυτό (μέχρι και δύο φορές ανά έτος).

Η Επιτροπή:

• αξιολογεί τα σχέδια των κρατών μελών με βάση τη συνάφεια, την αποτελεσματικότητα, την απόδοση και τη συνοχή·
• αν προτείνει το Συμβούλιο να εγκρίνει ένα εθνικό σχέδιο, καθορίζει τα ορόσημα και τους στόχους που πρέπει να εκπληρώσει ένα κράτος μέλος όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις και τις επενδύσεις, καθώς και την οικονομική συνεισφορά του MAA·
• μπορεί να απορρίψει ή να αποδεχτεί τροποποιήσεις των σχεδίων·
• διαβιβάζει τα εθνικά σχέδια στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο χωρίς καθυστέρηση·
• παρακολουθεί την εφαρμογή του μηχανισμού και καταγράφει τα επιτεύγματα που σημειώνονται·
• αξιολογεί τα αιτήματα καταβολής πληρωμών από τα κράτη μέλη εξετάζοντας αν τα ορόσημα και οι στόχοι έχουν εκπληρωθεί, και αν ναι, εκταμιεύει τα αντίστοιχα κονδύλια για τα κράτη μέλη ή σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να αποφασίσει να αναστείλει (εν μέρει) την καταβολή πληρωμών μέχρι το κράτος μέλος να επιτύχει πλήρως το σχετικό ορόσημο ή στόχο·
• καταρτίζει έναν πίνακα αποτελεσμάτων για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα·
• υποβάλλει ετήσιες εκθέσεις στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο.

Τα κράτη μέλη:

• πρέπει να προλαμβάνουν, να εντοπίζουν και να αντιμετωπίζουν περιστατικά απάτης, διαφθοράς ή σύγκρουσης συμφερόντων κατά τη χρήση κονδυλίων της ΕΕ·
• να υποβάλλουν έκθεση για την πρόοδο των σχεδίων τους στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

Κάθε 2 μήνες η σχετική επιτροπή του Κοινοβουλίου μπορεί να προσκαλεί την Επιτροπή για να συζητήσει την πρόοδο στο πλαίσιο του μηχανισμού.

Η Επιτροπή έχει υποβάλει στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τις ακόλουθες εκθέσεις:

• μια έκθεση επανεξέτασης μέχρι τις 31 Ιουλίου 2022·
• μια έκθεση για τη συνολική εφαρμογή του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας μέχρι τις 20 Φεβρουαρίου 2024 (που κοινοποιείται επίσης στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών).

Πίνακας αποτελεσμάτων για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα

Τον Δεκέμβριο του 2021, η Επιτροπή παρουσίασε τον πίνακα αποτελεσμάτων για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα, μια δημόσια επιγραμμική πλατφόρμα η οποία έχει σχεδιαστεί για να καταδεικνύει την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή του ΜΑΑ συνολικά, καθώς και των επιμέρους εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

Πράξεις κατ’ εξουσιοδότηση

Ο κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) 2021/2105 συμπληρώνει τον κανονισμό (ΕΕ) 2021/241 ορίζοντας μια μεθοδολογία για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με κοινωνικές δαπάνες. Αυτή η μεθοδολογία, που περιλαμβάνει κοινωνικές δαπάνες σχετικά με τα παιδιά και τους νέους, και για την ισότητα των φύλων στο πλαίσιο του μηχανισμού, βασίζεται στις εκτιμώμενες δαπάνες που προβλέπονται στα εγκεκριμένα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

Ο κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) 2021/2106συμπληρώνει τον κανονισμό (ΕΕ) 2021/241 καθορίζοντας τους κοινούς δείκτες και τα λεπτομερή στοιχεία του πίνακα αποτελεσμάτων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ;

• Ο κανονισμός (ΕΕ) 2021/241 εφαρμόζεται από τις 19 Φεβρουαρίου 2021.
• Ο τροποποιητικός κανονισμός (ΕΕ) 2023/435 εφαρμόζεται από την 1η Μαρτίου 2023.
• Ο τροποποιητικός κανονισμός (ΕΕ) 2024/795 εφαρμόζεται από την 1η Μαρτίου 2024.

ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

• Ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας είναι ο πυλώνας της δέσμης μέτρων της ΕΕ για την ανάκαμψη NextGenerationEU. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στην Επιτροπή να συγκεντρώσει κονδύλια για την επιδιόρθωση της άμεσης οικονομικής και κοινωνικής βλάβης που επέφερε η πανδημία της νόσου COVID-19.
• Συνδέεται στενά με τις προτεραιότητες της Επιτροπής όσον αφορά τη διασφάλιση βιώσιμης ανάκαμψης χωρίς αποκλεισμούς, που με τη σειρά της προωθεί την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση.

Για περισσότερες πληροφορίες, δείτε:

• Ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή).

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/241 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Φεβρουαρίου 2021, για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΕΕ L 57 της 18.2.2021, σ. 17-75).

Οι διαδοχικές τροποποιήσεις του κανονισμού (ΕΕ) 2021/241 έχουν ενσωματωθεί στο αρχικό κείμενο. Αυτή η ενοποιημένη απόδοση αποτελεί απλώς εργαλείο τεκμηρίωσης.

ΣΥΝΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΑ

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/523 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Μαρτίου 2021, για τη θέσπιση του προγράμματος InvestEU και την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 2015/1017 (ΕΕ L 107 της 26.3.2021, σ. 30-89).

Βλέπε την ενοποιημένη απόδοση.

Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) 2021/2105 της Επιτροπής, της 28ης Σεπτεμβρίου 2021, για τη συμπλήρωση του κανονισμού (ΕΕ) 2021/241 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας με τον καθορισμό μεθοδολογίας για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις κοινωνικές δαπάνες (ΕΕ L 429 της 1.12.2021, σ. 79-82).

Κανονισμός (ΕΕ) 2020/2094 του Συμβουλίου, της 14ης Δεκεμβρίου 2020, σχετικά με τη θέσπιση Μέσου Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη στήριξη της ανάκαμψης μετά την κρίση της νόσου COVID-19 (ΕΕ L 433I της 22.12.2020, σ. 23-27).

Κανονισμός (ΕΕ, Ευρατόμ) 2020/2092 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2020, περί γενικού καθεστώτος αιρεσιμότητος για την προστασία του προϋπολογισμού της Ένωσης (ΕΕ L 433I της 22.12.2020, σ. 1-10).

Βλέπε την ενοποιημένη απόδοση.

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία [COM(2019) 640 final της 11.12.2019].

Κανονισμός (ΕΕ, Ευρατόμ) 2018/1046 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Ιουλίου 2018, σχετικά με τους δημοσιονομικούς κανόνες που εφαρμόζονται στον γενικό προϋπολογισμό της Ένωσης, την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1296/2013, (ΕΕ) αριθ. 1301/2013, (ΕΕ) αριθ. 1303/2013, (ΕΕ) αριθ. 1304/2013, (ΕΕ) αριθ. 1309/2013, (ΕΕ) αριθ. 1316/2013, (ΕΕ) αριθ. 223/2014, (ΕΕ) αριθ. 283/2014 και της απόφασης αριθ. 541/2014/ΕΕ και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΕ, Ευρατόμ) αριθ. 966/2012 (EE L 193 της 30.7.2018, σ. 1-222).

Βλέπε την ενοποιημένη απόδοση.

Κανονισμός (EΕ) 2018/1999 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Δεκεμβρίου 2018, για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα, για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 663/2009 και (ΕΚ) αριθ. 715/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, των οδηγιών 94/22/ΕΚ, 98/70/ΕΚ, 2009/31/ΕΚ, 2009/73/ΕΚ, 2010/31/ΕΕ, 2012/27/ΕΕ και 2013/30/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, των οδηγιών 2009/119/ΕΚ και (ΕΕ) 2015/652 του Συμβουλίου και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 525/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΕ L 328 της 21.12.2018, σ. 1-77).

Βλέπε την ενοποιημένη απόδοση.

Οδηγία 2003/87/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Οκτωβρίου 2003, σχετικά με τη θέσπιση συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της Κοινότητας και την τροποποίηση της οδηγίας 96/61/ΕΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 275 της 25.10.2003, σ. 32-46).

Βλέπε την ενοποιημένη απόδοση.

τελευταία ενημέρωση 30.04.2024