52013DC0913

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Μαζί για ανταγωνιστική και αποδοτική από άποψη πόρων αστική κινητικότητα

1.           Εισαγωγή

Οι ευρωπαϊκές πόλεις[1] - όπου ζει το 70 % του πληθυσμού της ΕΕ και παράγεται περισσότερο από το 80 % του ΑΕγχΠ της Ένωσης - συνδέονται με ένα σύστημα μεταφορών από τα καλύτερα στον κόσμο. Η κινητικότητα όμως μέσα στις πόλεις είναι όλο και πιο δύσκολη και αναποτελεσματική. Η αστική κινητικότητα στηρίζεται ακόμη σε μεγάλο βαθμό στα οχήματα ιδιωτικής χρήσης που κινούνται με συμβατικά καύσιμα. Η πρόοδος προς πιο βιώσιμους τρόπους αστικής κινητικότητας είναι αργή.

Πολλές ευρωπαϊκές πόλεις υποφέρουν από χρόνια κυκλοφοριακή συμφόρηση, η οποία υπολογίζεται ότι κοστίζει 80 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως[2].

Οι αστικές περιοχές ευθύνονται επίσης σε μεγάλο βαθμό για το 23% περίπου του συνόλου των εκπομπών CO2 από τις μεταφορές. Οι πόλεις πρέπει να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες ώστε να ανατρέψουν τις τάσεις του παρελθόντος και να συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 60 % που τίθεται στη Λευκή Βίβλο της Επιτροπής «Χάρτης πορείας για έναν Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο Μεταφορών – Για ένα ανταγωνιστικό και ενεργειακά αποδοτικό σύστημα μεταφορών»[3] (εφεξής «Λευκή Βίβλος του 2011 για τις μεταφορές»). Λόγω της υψηλής πυκνότητας πληθυσμού και του υψηλού ποσοστού μεταφορών μικρών αποστάσεων, οι πόλεις παρουσιάζουν μεγαλύτερες δυνατότητες στροφής προς μεταφορές χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα απ’ ό,τι το σύστημα μεταφορών στο σύνολό του με τη διάδοση της πεζοπορίας, της ποδηλασίας, των δημοσίων συγκοινωνιών - και την έγκαιρη διάθεση στην αγορά των οχημάτων που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα).

Με τη νομοθεσία της ΕΕ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα[4] και τα όλο και πιο αυστηρά πρότυπα για τις εκπομπές των οδικών οχημάτων επιδιώκεται να προστατευθούν οι πολίτες από την επιβλαβή έκθεσή τους στους αέριους ρύπους και τα αιωρούμενα σωματίδια. Οι πόλεις όμως σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη συνεχίζουν να αγωνίζονται για να συμμορφωθούν με τις νομικές απαιτήσεις.

Ο αριθμός των νεκρών από τροχαία δυστυχήματα στην ΕΕ παρέμεινε το 2012 πολύ υψηλός, περίπου 28.000. Το 38 % των θανατηφόρων τροχαίων δυστυχημάτων στην Ευρώπη σημειώνεται σε αστικές περιοχές, όπου είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι οι πιο ευάλωτοι χρήστες όπως οι πεζοί. Η πρόοδος στη μείωση των θανατηφόρων τροχαίων δυστυχημάτων στις αστικές περιοχές ήταν κατώτερη του μέσου όρου.

Σε έρευνα του Ευρωβαρομέτρου[5] ερευνήθηκαν οι απόψεις του κοινού για την αστική κινητικότητα. Η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών θεωρεί σημαντικά προβλήματα τη συμφόρηση, το κόστος και τις αρνητικές επιπτώσεις της αστικής κινητικότητας και των συγκοινωνιακών μοντέλων στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Οι περισσότεροι από όσους απάντησαν ήταν αρκετά απαισιόδοξοι ως προς τις προοπτικές βελτίωσης της κυκλοφοριακής κατάστασης στις πόλεις τους.

Η έρευνα έδειξε επίσης ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην ΕΕ. Αυξάνεται όλο και περισσότερο το «κενό αστικής κινητικότητας» μεταξύ των λιγοστών προηγμένων πόλεων της Ευρώπης και των υπολοίπων που μένουν πίσω.

Στη στρατηγική «Ευρώπη 2020» για έξυπνη, διατηρήσιμη, χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμη ανάπτυξη[6] τονίστηκε η σημασία ενός εκσυγχρονισμένου και βιώσιμου ευρωπαϊκού συστήματος μεταφορών για τη μελλοντική ανάπτυξη της Ένωσης και τονίζεται η ανάγκη να εξεταστεί η αστική διάσταση των μεταφορών.

Χρειάζεται σταδιακή αλλαγή.

Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι να ενισχυθεί η στήριξη των ευρωπαϊκών πόλεων στην αντιμετώπιση των προβλημάτων αστικής κινητικότητας. Απαιτείται σταδιακή αλλαγή στη θεώρηση της αστικής κινητικότητας ώστε να εξασφαλισθεί ότι αστικές περιοχές της Ευρώπης θα αναπτυχθούν με πιο βιώσιμο τρόπο και θα επιτευχθούν οι στόχοι της ΕΕ για ένα ευρωπαϊκό ανταγωνιστικό και αποδοτικό από άποψη πόρων σύστημα μεταφορών.

Είναι επίσης καίριας σημασίας να ξεπερασθούν οι μεμονωμένες προσεγγίσεις και να αναπτυχθεί η ενιαία αγορά εξεύρεσης καινοτόμων λύσεων σε θέματα αστικής κινητικότητας, όπως κοινά πρότυπα και προδιαγραφές ή ομαδοποιημένες προμήθειες.

Στην ανακοίνωση καθορίζεται ο τρόπος με τον οποίο η Επιτροπή θα ενισχύσει τις δράσεις της για βιώσιμη αστική κινητικότητα σε πεδία με ενωσιακή προστιθέμενη αξία. Η Επιτροπή ενθαρρύνει επίσης τα κράτη μέλη να λάβουν πιο αποφασιστικά και συντονισμένα μέτρα.

2.           Επίτευξη βιώσιμης αστικής κινητικότητας από κοινού

Για τη μεταβολή της αστικής κινητικότητας απαιτείται συντονισμένη δράση από τους φορείς λήψης αποφάσεων και τις αρμόδιες αρχές σε όλο τα επίπεδα διακυβέρνησης.

Η δράση σε επίπεδο Ένωσης πρέπει να συμβάλει στην κοινή προσπάθεια: το σχέδιο δράσης της Επιτροπής για την αστική κινητικότητα του 2009[7] έτυχε μεγάλης υποστήριξης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο[8], την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή[9], την Επιτροπή των Περιφερειών[10] και τα κράτη μέλη[11], καθώς και από τους ενδιαφερόμενους του κλάδου στην Ένωση. Οι είκοσι πρωτοβουλίες του σχεδίου δράσης υλοποιήθηκαν με επιτυχία έως το 2012.

Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή άρχισε ανεξάρτητη επισκόπηση[12] της υλοποίησης του σχεδίου δράσης και δημόσια διαβούλευση[13] για να διερευνήσει τη μελλοντική πορεία. Οι ενδιαφερόμενοι επιβεβαίωσαν την προστιθέμενη αξία που έχει μια δράση σε επίπεδο ΕΕ και τόνισαν ότι η ενωσιακή δράση είναι η πλέον κατάλληλη για να εξασφαλισθεί ευρύς διάλογος με αντικείμενο την αστική κινητικότητα στην Ένωση, να διευκολυνθεί η ανταλλαγή εμπειριών και βέλτιστων πρακτικών, να προωθηθεί καταλυτικά η έρευνα και η καινοτομία και να λάβουν χρηματοδοτική στήριξη έργα αστικών συγκοινωνιών, ιδίως στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές. Τόνισαν επίσης τη σημασία της συνεργασίας σε συγκεκριμένα θέματα όπως ο σχεδιασμός αστικής κινητικότητας, η εγκατάσταση λύσεων με ευφυή συστήματα μεταφορών (ITS) ή ρυθμίσεις πρόσβασης και η οδική ασφάλεια.

Στην ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ για την αστική κινητικότητα πρέπει να συμμετέχουν τα κράτη μέλη: με τις πρωτοβουλίες της Επιτροπής δεν είναι δυνατόν να καλυφθούν οι χιλιάδες πόλεις και μεγαλουπόλεις ανά την Ευρώπη, ούτε να εντοπισθούν και να αρθούν με επιτυχία τα συγκεκριμένα εμπόδια που ενδέχεται να υπάρχουν σε διάφορες περιοχές της Ένωσης για καλύτερη και βιωσιμότερη αστική κινητικότητα.

Για να είναι όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική και ευρεία η καθιέρωση ιδεών και εργαλείων που έχουν αναπτυχθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε κάθε κράτος μέλος και στη συνέχεια να προωθηθούν δραστήρια σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

3.           Σχέδια βιώσιμης αστικής κινητικότητας

Εμφανίζονται νέες προσεγγίσεις του σχεδιασμού αστικής κινητικότητας, διότι οι τοπικές αρχές επιζητούν να αποφύγουν τις αποσπασματικές προσεγγίσεις του παρελθόντος και να καταστρώσουν στρατηγικές που μπορούν να ενθαρρύνουν την ομαλή στροφή προς καθαρότερους και πιο βιώσιμους τρόπους μεταφοράς, όπως η πεζοπορία, η ποδηλασία[14], οι συγκοινωνίες, αλλά και νέα μοντέλα χρήσης και κυριότητας του αυτοκινήτου. Πολλές πόλεις στην ΕΕ έθεσαν σε πειραματική εφαρμογή καινοτόμες λύσεις αστικής κινητικότητας και διέδωσαν την εμπειρία τους μέσω διαφόρων δικτύων πόλεων.

Η Επιτροπή προώθησε δραστήρια και επί πολλά χρόνια την ιδέα σχεδιασμού της βιώσιμης αστικής κινητικότητας. Με πρωτοβουλίες που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ ήρθαν σε επαφή ενδιαφερόμενοι του κλάδου και εμπειρογνώμονες για να αναλύσουν τις υπάρχουσες προσεγγίσεις, να συζητήσουν προβληματικά πεδία και να προσδιορίσουν βέλτιστες πρακτικές σχεδιασμού. Με τη στήριξη της Επιτροπής[15] εκπονήθηκαν κατευθυντήριες γραμμές για την ανάπτυξη και την υλοποίηση σχεδίων βιώσιμης αστικής κινητικότητας[16], τα οποία π.χ. παρέχουν στις τοπικές αρχές συγκεκριμένες προτάσεις για τον τρόπο εφαρμογής στρατηγικών αστικής κινητικότητας με βάση εμπεριστατωμένη ανάλυση της τρέχουσας κατάστασης, καθώς και σαφή θεώρηση της βιώσιμης ανάπτυξης των αστικών περιοχών τους.

Με βάση την ιδέα των σχεδίων βιώσιμης αστικής κινητικότητας εξετάζεται ο τρόπος λειτουργίας της αστικής περιοχής και προτείνεται η ενσωμάτωση της δράσης για την αστική κινητικότητα σε ευρύτερη αστική και εδαφική στρατηγική. Κατά συνέπεια, τα σχέδια αυτά πρέπει να καταρτίζονται σε συνεργασία από διάφορα επίπεδα χάραξης πολιτικής και τομείς (μεταφορές, χρήση γης και χωροταξία[17], περιβάλλον, οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική πολιτική, υγεία, οδική ασφάλεια, κλπ.), σε διάφορα κυβερνητικά και διοικητικά επίπεδα, καθώς και με τις αρχές όμορων περιοχών – και των πόλεων και της υπαίθρου.

Τα σχέδια βιώσιμης αστικής κινητικότητας αποσκοπούν στην προώθηση ισόρροπης ανάπτυξης και την καλύτερη ενοποίηση των διαφόρων τρόπων αστικής κινητικότητας. Αυτή η ιδέα σχεδιασμού αναδεικνύει το γεγονός ότι αυτό αφορά κατά κύριο λόγο τους ανθρώπους. Ως εκ τούτου, δίνεται έμφαση στον πολίτη και στη δέσμευση των ενδιαφερόμενων μερών, καθώς και στην προώθηση αλλαγών στη συμπεριφορά μετακίνησης.

Τα σχέδια βιώσιμης αστικής κινητικότητας μπορούν να βοηθήσουν τους αρμοδίους των πόλεων να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά τις υπάρχουσες υποδομές μεταφορών και τα δρομολόγια και να καθιερώσουν μέτρα αστικής κινητικότητας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο.

Η ιδέα των σχεδίων βιώσιμης αστικής κινητικότητας έχει αποκτήσει σημαντική δυναμική τα τελευταία χρόνια και η Επιτροπή θα συνεχίσει να υποστηρίζει την ανάπτυξη και την προώθηση της ιδέας στο μέλλον.

Ωστόσο, για να διασφαλισθεί η ευρεία εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών σχεδιασμού βιώσιμης αστικής κινητικότητας, η ιδέα αυτή πρέπει να προσαρμοστεί στις συγκεκριμένες απαιτήσεις και τις υπάρχουσες χωροταξικές πρακτικές σε κάθε κράτος μέλος και κατόπιν να προωθηθεί δραστήρια σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, πρέπει να ληφθούν κατάλληλα μέτρα στα κράτη μέλη για να εξασφαλισθούν όροι πλαισίου, οι οποίοι θα επιτρέπουν στις τοπικές αρχές να εφαρμόζουν με επιτυχία στρατηγικές αστικής κινητικότητας.

Συνεπώς, τα κράτη μέλη πρέπει:

· να διεξαγάγουν προσεκτική αξιολόγηση των σημερινών και των μελλοντικών επιδόσεων της αστικής κινητικότητας στο έδαφός τους, ενόψει επίσης βασικών στόχων πολιτικής της ΕΕ·

· να ακολουθήσουν αντιμετώπιση της αστικής κινητικότητας που θα εξασφαλίζει συντονισμένη και αλληλοενισχυόμενη δράση σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο·

· να εξασφαλίσουν την κατάρτιση και την εφαρμογή σχεδίων βιώσιμης αστικής κινητικότητας στις αστικές τους περιοχές και ότι αυτά εντάσσονται σε ευρύτερη στρατηγική αστικής ή τοπικής ανάπτυξης.

· να επανεξετάσουν – και εάν είναι αναγκαίο να τροποποιήσουν – τα τεχνικά, πολιτικά, νομικά, χρηματοδοτικά και άλλα εργαλεία που διαθέτουν οι τοπικές αρχές σχεδιασμού·

· οσάκις κρίνουν σκόπιμο, να λαμβάνουν μέτρα για την αποφυγή αποσπασματικών προσεγγίσεων ώστε να διασφαλισθεί η συνέχεια και η συμβατότητα των μέτρων αστικής κινητικότητας για να διαφυλαχθεί η λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.

Η Επιτροπή με τη σειρά της:

· θα συστήσει το 2014 ευρωπαϊκή πλατφόρμα για σχέδια βιώσιμης αστικής κινητικότητας με σκοπό τον συντονισμό της συνεργασίας στην ΕΕ με αντικείμενο την περαιτέρω ανάπτυξη ιδεών και εργαλείων, την παροχή μονοαπευθυντικής θυρίδας και την επέκταση της υπάρχουσας ιστοσελίδας www.mobilityplans.eu σε εικονικό κέντρο γνώσεων και ικανοτήτων·

· θα στηρίξει τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές στην ανάπτυξη και την εφαρμογή σχεδίων βιώσιμης αστικής κινητικότητας, μεταξύ άλλων, με χρηματοδοτικά μέσα.

4.           Συντονισμός της παρέμβασης του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα

Η επίτευξη συστημικών βελτιώσεων στον τομέα των μεταφορών απαιτεί κοινές προσπάθειες από πλευράς των δημόσιων φορέων σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, όπως και τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στα ακόλουθα πεδία που τονίζονται στη Λευκή Βίβλο του 2011 για τις μεταφορές.

Περισσότερη δράση για την αστική εφοδιαστική

Η αστική εφοδιαστική είναι ουσιώδους σημασίας για την επιτυχή λειτουργία των πόλεων και αποτελεί σημαντικό μερίδιο της αστικής κίνησης ως μέρος των περιφερειακών, εθνικών και διεθνών αλυσίδων εφοδιασμού. Η αστική εφοδιαστική αναμένεται ότι θα αυξηθεί, όπως θα αυξηθεί και το ήδη υψηλό εξωτερικό κόστος της. Ωστόσο, οι ανάγκες εφοδιαστικής συχνά αγνοούνται στη χωροταξία και τη διαχείριση των πόλεων.

Υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες βελτίωσης των μεταφορών και των υπηρεσιών αστικής εφοδιαστικής και οι στόλοι εξειδικευμένων οχημάτων, όπως τα οχήματα ταχυδρομικής διανομής και τα απορριμματοφόρα, είναι δυνατόν να προσαρμοσθούν κάλλιστα στην έγκαιρη καθιέρωση νέων τύπων οχημάτων και εναλλακτικών καυσίμων για τη μείωση της εξάρτησης από το πετρέλαιο και των εκπομπών. Τα μέτρα που περιγράφονται στη συνέχεια, παράλληλα με τις άλλες πρωτοβουλίες της Λευκής Βίβλου του 2011 για τις μεταφορές (π.χ. καθαρή ενέργεια για τη δέσμη μέτρων για τις μεταφορές) θα συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου αστικής εφοδιαστικής απαλλαγμένης από το CO2 στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης έως το 2030.

Τα κράτη μέλη και οι αρχές των αστικών περιοχών πρέπει να παρέχουν πλαίσιο (π.χ. χώρους παράδοσης, ρυθμίσεις πρόσβασης, επιβολής κ.λπ.), το οποίο να εξασφαλίζει επιχειρηματικό κίνητρο για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις εφοδιαστικής να επενδύσουν σε νέες τεχνολογίες και λύσεις. Πρέπει επίσης να διευκολύνουν τη συνεργασία μεταξύ ενδιαφερομένων, να δημιουργήσουν την απαραίτητη ικανότητα σε τοπικό επίπεδο, να ενθαρρύνουν την υιοθέτηση ορθών πρακτικών, να εξασφαλίσουν τη διαλειτουργικότητα των τοπικών λύσεων εφοδιαστικής που θα στηρίζονται σε ευφυή συστήματα μεταφορών και να εξασφαλίσουν την ένταξή της στις εθνικές προτεραιότητες.

Συνεπώς, τα κράτη μέλη πρέπει:

· να εξασφαλίσουν ότι δίνεται η δέουσα σημασία στην αστική εφοδιαστική στις εθνικές προσεγγίσεις της αστικής κινητικότητας και στα σχέδια βιώσιμης αστικής κινητικότητας·

· να δημιουργήσουν πλατφόρμες συνεργασίας, ανταλλαγής δεδομένων και πληροφοριών, κατάρτισης, κ.λπ., για όλους τους παράγοντες της αλυσίδας αστικής εφοδιαστικής.

Η Επιτροπή:

· θα βελτιώσει τη διάδοση και την υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών αστικής εφοδιαστικής (2014)·

· θα εκπονήσει μαζί με εμπειρογνώμονες καθοδηγητικά έγγραφα που θα παρέχουν πρακτική βοήθεια για τον τρόπο βελτίωσης των επιδόσεων της αστικής εφοδιαστικής, π.χ. με την κατάρτιση σχεδίων διανομής, πώλησης και εξυπηρέτησης μετά την πώληση, αστικής εφοδιαστικής σε ρυθμιστικά καθεστώτα της πρόσβασης κ.λπ. (2014-2016)·

· θα διευκολύνει την προμήθεια καθαρών οχημάτων προς χρήση στην αστική εφοδιαστική με την επανεξέταση του πεδίου εφαρμογής της πύλης επικοινωνίας για τα καθαρά οχήματα[18] (2015-2016).

Η προτεινόμενη προσέγγιση περιγράφεται λεπτομερώς στο συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Έκκληση για δράση στην αστική εφοδιαστική».

Ευφυέστερες ρυθμίσεις πρόσβασης στις πόλεις και χρέωση της χρήσης των οδικών υποδομών

Η όσο το δυνατόν ευκολότερη πρόσβαση στα αστικά κέντρα απαιτεί επιλογές ως προς τη χρήση των αστικών χώρων. Οι απαιτήσεις για χώρους φόρτωσης και εκφόρτωσης, λωρίδες λεωφορείων, αυτοκίνητα, χώροι στάθμευσης, διευκολύνσεις για τους πεζούς, λωρίδες και χώροι στάθμευσης για ποδήλατα, ανταγωνίζονται από κοινού για την κατάληψη αστικού οδικού χώρου[19] και οι πόλεις πρέπει να χειρισθούν τις εν λόγω αντικρουόμενες απαιτήσεις ανάλογα με τις τοπικές προτεραιότητες και συνθήκες. Οι ρυθμίσεις πρόσβασης των οχημάτων στις πόλεις μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη πρόσβαση στις αστικές περιοχές, τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και να συντελέσουν στην επίτευξη του στόχου σταδιακής απόσυρσης των αυτοκινήτων που κινούνται με συμβατικά καύσιμα στις πόλεις έως το 2050.

Σήμερα υπάρχει πληθώρα καθεστώτων που εφαρμόζονται ανά την Ευρώπη και χρειάζεται καλύτερη κατανόηση αυτών των διαφορετικών τύπων ρυθμίσεων πρόσβασης, του κόστους και των επιπτώσεών τους.

Οι εν λόγω διαφορετικοί κανόνες και απαιτήσεις, καθώς και η έλλειψη πληροφοριών για τον τρόπο συμμόρφωσης στα διάφορα καθεστώτα ενδέχεται να διαρρήξουν την ενότητα της εσωτερικής αγοράς και να δημιουργήσουν νέα εμπόδια στην κυκλοφορία προσώπων και εμπορευμάτων. Μια τελείως εναρμονισμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση δεν κρίνεται κατάλληλη, διότι είναι εξαιρετικά σημαντικό να είναι δυνατή η προσαρμογή του σχεδιασμού και της εφαρμογής των καθεστώτων αυτών στην ιδιαίτερη κατάσταση που επικρατεί σε κάθε αστική περιοχή. Οι μη δεσμευτικές κατευθύνσεις πρέπει, πάντως, να καταστήσουν δυνατό σε πόλεις και κράτη μέλη να ωφεληθούν από την πείρα που έχει αποκτηθεί αλλού, και, κατά περίπτωση, να συντελέσουν σε πιο κοινή αντιμετώπιση θεμάτων όπως οι κατηγορίες οχημάτων, η οδική σήμανση, η παροχή πληροφοριών, η επιβολή μέτρων, οι εξαιρέσεις και η χρέωση. Κατά τον τρόπο αυτόν θα ήταν ευκολότερη στους χρήστες η κατανόηση και η συμμόρφωση με τα εκάστοτε καθεστώτα και οι πόλεις θα έχουν την ευελιξία να προσαρμόζονται στις τοπικές συνθήκες.

Επιπλέον, τα καθεστώτα πρέπει να εφαρμόζονται με διαφανείς κανόνες, ώστε να αποφεύγεται η διακριτική μεταχείριση περιστασιακών ή αλλοδαπών χρηστών. Μια πιο κοινή αντιμετώπιση, όπως η δημοσιοποίηση των πληροφοριών για τα καθεστώτα, θα βοηθούσε τον προγραμματισμό μετακίνησης και η χρήση λύσεων με ευφυή συστήματα μεταφορών στην εφαρμογή των καθεστώτων θα μείωνε το κόστος για τις πόλεις και τους χρήστες και θα βελτίωνε τη συμμόρφωση.

Τα κράτη μέλη πρέπει:

· να διεξαγάγουν διεξοδική επανεξέταση της αποτελεσματικότητας και των επιπτώσεων των υφιστάμενων και προγραμματιζόμενων καθεστώτων ρύθμισης της πρόσβασης σε αστικά κέντρα·

· να διαμορφώσουν πλαίσιο που θα επιτρέπει στις τοπικές αρχές μεταφορών να σχεδιάζουν, να εφαρμόζουν και να αξιολογούν τα καθεστώτα ρύθμισης της πρόσβασης, καθώς και τη χρέωση της χρήσης αστικών οδικών υποδομών.

Η Επιτροπή:

· θα προωθήσει την ανταλλαγή με τα κράτη μέλη και εμπειρογνώμονες πληροφοριών για τις ρυθμίσεις αστικής πρόσβασης σε ολόκληρη την Ένωση, καθώς και για τις αρχές στις οποίες βασίζονται οι ρυθμίσεις αυτές, την πρακτική εφαρμογή τους, την αποτελεσματικότητα και τις επιπτώσεις τους·

· θα εκπονήσει μαζί με τους ενδιαφερόμενους φορείς μη δεσμευτικές κατευθύνσεις που θα βοηθήσουν τους αρμοδίους των πόλεων να εφαρμόσουν αποτελεσματικά καθεστώτα ρύθμισης της πρόσβασης.

Η προτεινόμενη προσέγγιση περιγράφεται λεπτομερώς στο συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Έκκληση για εξυπνότερες ρυθμίσεις πρόσβασης των οχημάτων στις πόλεις».

Συντονισμένη εγκατάσταση ευφυών συστημάτων αστικών μεταφορών

Οι ευφυείς τεχνολογίες και ιδίως τα ευφυή συστήματα μεταφορών (ITS) είναι καίριας σημασίας στον σχεδιασμό της αστικής κινητικότητας. Βοηθούν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στην επίτευξη των στόχων πολιτικής τους και στη διαχείριση των συγκεκριμένων κυκλοφοριακών λειτουργιών. Βοηθούν επίσης τους τελικούς χρήστες με την παροχή τεκμηριωμένων επιλογών μετακίνησης.

Πιο συγκεκριμένα, τα ITS συμβάλλουν στη βέλτιστη αξιοποίηση της υπάρχουσας υποδομής με διάφορα μέσα, όπως σήματα οδικής κυκλοφορίας, προγραμματιστές μετακίνησης, έξυπνη έκδοση εισιτηρίων ή συνεργαζόμενα συστήματα (μεταξύ των οποίων συστήματα επικοινωνίας οχήματος-οχήματος και οχήματος-υποδομής). Ενισχύουν τη συντονισμένη διαχείριση των δικτύων οδικών μεταφορών και συγκοινωνιών και διευκολύνουν την εφαρμογή των συστημάτων αστικής εφοδιαστικής και των καθεστώτων περιορισμού της πρόσβασης. Για να εξασφαλισθεί μεγαλύτερη συνοχή και διαλειτουργικότητα στις λύσεις ανά την Ευρώπη, η ομάδα εμπειρογνωμόνων αστικών ITS[20] εκπόνησε δέσμη κατευθύνσεων για την εγκατάσταση καίριων εφαρμογών αστικών ITS[21]. Εν προκειμένω, προσδιορίσθηκαν οι βέλτιστες πρακτικές, καθώς και οι ανάγκες τυποποίησης αστικών ITS.

Χρειάζονται συνδυασμένες προσπάθειες για να ωφεληθούν οι αστικές περιοχές από το πλήρες δυναμικό των λύσεων ITS και παράλληλα για να διασφαλισθεί αποτελεσματική ως προς το κόστος, συνεχής και αδιάλειπτη εγκατάσταση των ITS σε όλη την ΕΕ.

Τα κράτη μέλη πρέπει:

· να χρησιμοποιήσουν κατευθύνσεις κατά την εγκατάσταση καίριων εφαρμογών ITS στα πολεοδομικά τους συγκροτήματα·

· να αναπτύξουν κατάλληλες διεπαφές μεταξύ αστικών και προαστιακών δικτύων μεταφορών·

· να δημιουργήσουν πολυτροπικά διαλειτουργικά σύνολα δεδομένων στα οποία θα συγκεντρώνονται όλες οι πληροφορίες αστικής κινητικότητας.

Η Επιτροπή:

· θα αναλάβει εργασίες συμπλήρωσης της ισχύουσας νομοθεσίας περί πρόσβασης σε δεδομένα σχετικά με την κίνηση και τις μετακινήσεις·

· θα εκπονήσει προδιαγραφές πληροφόρησης σε πραγματικό χρόνο σχετικά με την κυκλοφορία και τις πολυτροπικές μετακινήσεις ITS[22]·

· θα διευκολύνει την εγκατάσταση των συστημάτων επικοινωνίας οχήματος - οχήματος και οχήματος - υποδομής στις αστικές περιοχές.

Η προτεινόμενη προσέγγιση περιγράφεται λεπτομερώς στο συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Αξιοποίηση των ευφυών συστημάτων μεταφορών για τις πόλεις της ΕΕ».

Αστική οδική ασφάλεια

Περίπου 11.000 άτομα πεθαίνουν σε τροχαία ατυχήματα σε αστικές περιοχές της ΕΕ κάθε χρόνο.[23] Η πλειονότητα των θανατηφόρων ή σοβαρών τροχαίων συγκρούσεων στις οποίες εμπλέκονται ευάλωτοι χρήστες του οδικού δικτύου σημειώνονται μέσα σε αστικές περιοχές. Τα δύο τρίτα περίπου των νεκρών τροχαίων ατυχημάτων που σημειώνονται σε αστικές περιοχές είναι πεζοί και το 50 % των ατόμων που χάνουν τη ζωή τους σε ατυχήματα σε αστικές περιοχές είναι πεζοί ή ποδηλάτες. Κατά την τελευταία δεκαετία, ο αριθμός των θανάτων πεζών μειώθηκε μόνον κατά 39 %, ενώ οι θάνατοι οδηγών αυτοκινήτων κατά 49 %.[24]

Χρειάζονται επομένως και άλλες προσπάθειες για να βελτιωθεί η αστική οδική ασφάλεια και να προστατευθούν ιδίως οι ευάλωτοι χρήστες από τον θάνατο και τον σοβαρό τραυματισμό.

Τα κράτη μέλη πρέπει:

· να εξασφαλίσουν ότι σε όλα τα στάδια της διαδικασίας προγραμματισμού συνεκτιμώνται οι πτυχές της οδικής ασφάλειας στα σχέδια βιώσιμης αστικής κινητικότητας και ότι αντιμετωπίζονται κατάλληλα θέματα όπως η ασφάλεια των αστικών υποδομών, ιδίως για τους ευάλωτους χρήστες του οδικού δικτύου, η αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας για τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας στις πόλεις, η εφαρμογή των κανόνων οδικής κυκλοφορίας και η εκπαίδευση σε θέματα οδικής ασφάλειας·

· να εξασφαλίσουν κατάλληλη συλλογή όσο το δυνατόν λεπτομερέστερων δεδομένων για τους δείκτες οδικής ασφάλειας και να ενθαρρύνουν τις τοπικές αρχές να χρησιμοποιούν τα δεδομένα αυτά για την ανάλυση και τον σχεδιασμό της οδικής ασφάλειας σε τοπικό επίπεδο.

Η Επιτροπή στο διάστημα 2014-2015:

· θα συγκεντρώσει και θα διαδώσει παραδείγματα ορθής πρακτικής για τον σχεδιασμό της οδικής ασφάλειας·

· θα αναλύσει τα μέτρα μείωσης του αριθμού σοβαρών τραυματισμών από τροχαία ατυχήματα σε αστικές περιοχές.

Η προτεινόμενη προσέγγιση περιγράφεται λεπτομερώς στο συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Στοχευμένη δράση για την οδική ασφάλεια στις πόλεις».

5.           Ενίσχυση της στήριξης της ΕΕ

Ανταλλαγή εμπειριών, επίδειξη βέλτιστων πρακτικών και προώθηση της συνεργασίας

Η αξία της ανταλλαγής εμπειριών, της επίδειξης ορθών πρακτικών και της προώθησης της συνεργασίας σε όλη την Ένωση είναι αδιαμφισβήτητη. Η Επιτροπή θα ενισχύσει τη στήριξή της σε σχετικές δραστηριότητες στο μέλλον:

Το παρατηρητήριο αστικής κινητικότητας

Με το σχέδιο δράσης για την αστική κινητικότητα του 2009, η Επιτροπή συνέστησε παρατηρητήριο αστικής κινητικότητας υπό μορφή εικονικής πλατφόρμας – τον ιστότοπο ELTIS.[25] Ο ιστότοπος αποτελεί μονοαπευθυντική θυρίδα ανταλλαγής γνώσεων και εμπειριών ή συζήτησης θεμάτων σχετικών με την αστική κινητικότητα και τις συγκοινωνίες.

Η Επιτροπή σκοπεύει να βελτιώσει το πεδίο που καλύπτει η δικτυακή πύλη εξελίσσοντας τη δικτυακή πύλη[26] για τα σχέδια αστικής κινητικότητας σε ένα ολοκληρωμένο κέντρο γνώσεων και αρμοδιοτήτων όπου θα συγκεντρώνονται πληροφορίες για τον σχεδιασμό των αστικών μεταφορών σε ολόκληρη την ΕΕ. Η δικτυακή πύλη για τα σχέδια κινητικότητας θα ενσωματωθεί στη δικτυακή πύλη ELTIS.

Επιπλέον, θα συσταθεί ευρωπαϊκή πλατφόρμα για σχέδια βιώσιμης αστικής κινητικότητας. Η πλατφόρμα αυτή θα υποστηρίξει την περαιτέρω ανάπτυξη της ιδέας και των εργαλείων που απαιτούνται για την επιτυχή εφαρμογή της από τις τοπικές αρχές σχεδιασμού, με τον συντονισμό όλων των σχετικών χρηματοδοτούμενων από την Επιτροπή δραστηριοτήτων στο συγκεκριμένο πεδίο[27] και την προώθηση ευρύτερης ανταλλαγής απόψεων.

URBACT - Ανταλλαγή ορθών πρακτικών για βιώσιμη αστική ανάπτυξη

Το URBACT[28] είναι ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανταλλαγής πληροφοριών και αμοιβαίας μάθησης - το οποίο χρηματοδοτείται από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα εδαφικής συνεργασίας - που προωθεί τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη. Επιτρέπει στις πόλεις να συνεργάζονται στην εξεύρεση ρεαλιστικών νέων και βιώσιμων λύσεων, με την ενσωμάτωση της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής διάστασης. Για την επόμενη περίοδο προγραμματισμού, με το URBACT III θα συνεχισθεί η στήριξη των ανταλλαγών και της δημιουργίας ικανοτήτων μεταξύ ευρωπαϊκών πόλεων.

Δεδομένα και στατιστικά στοιχεία και βαθμολογία αστικής κινητικότητας

Με βάση, μεταξύ άλλων, τα αποτελέσματα της μελέτης με αντικείμενο τη «Συλλογή ευρωπαϊκών δεδομένων και στατιστικών στοιχείων στο πεδίο της αστικής κινητικότητας»[29], η Επιτροπή θα διερευνήσει με ποιο τρόπο είναι δυνατόν να βελτιωθεί η ποιότητα και η διάθεση δεδομένων και στατιστικών στοιχείων για τα συστήματα αστικών συγκοινωνιών και τη λήψη αποφάσεων σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ενωσιακό επίπεδο.

Συγκεκριμένα, η Επιτροπή θα συνεχίσει να στηρίζει την κατάρτιση βαθμολογίας αστικής κινητικότητας καθορίζοντας εναρμονισμένους δείκτες για τη συγκριτική αξιολόγηση και τη σύγκριση της προόδου των αστικών περιοχών σε ολόκληρη την ΕΕ[30]. Η Επιτροπή θα βασιστεί στις εργασίες που διεξάγονται σε έργα όπως το EcoMobility Shift[31] και το Conduits[32].

Ομάδα εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών για την αστική κινητικότητα

Η Επιτροπή θα συστήσει ομάδα εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών για την αστική κινητικότητα και τις συγκοινωνίες για να προωθήσει την ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο είναι δυνατόν να ενισχυθούν και να συντονιστούν καλύτερα οι εθνικές και οι ενωσιακές πολιτικές αστικής κινητικότητας και μεταφορών.

Σε συμφωνία με τα κράτη μέλη, ενδέχεται να συσταθούν εξειδικευμένες ομάδες εργασίας για να συζητηθούν λεπτομερέστερα συγκεκριμένα θέματα όπως οι ρυθμίσεις πρόσβασης στις πόλεις, η αστική εφοδιαστική, τα ITS ή η βαθμολογία αστικής κινητικότητας.

Εστίαση της έρευνας και της καινοτομίας σε λύσεις των προβλημάτων αστικής κινητικότητας

Μέσω κυρίως των προγραμμάτων-πλαισίων έρευνας, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρείχε επί πολλά χρόνια στήριξη σε έργα έρευνας και καινοτομίας που σχετίζονται με τις μεταφορές. Η στήριξη αυτή έχει συμβάλει σημαντικά στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και ιδεών κινητικότητας στο στάδιο της εγκατάστασης.

Από την έναρξή της πριν από δέκα χρόνια, η πρωτοβουλία CIVITAS της Επιτροπής αποτελεί πλέον κινητήρια δύναμη της καινοτομίας στην αστική κινητικότητα και έχει καταστήσει τις ευρωπαϊκές πόλεις καίριους παράγοντες στη διαδικασία της καινοτομίας. Σε περισσότερες από 60 ευρωπαϊκές πόλεις τέθηκαν σε εφαρμογή περίπου 700 δραστηριότητες επίδειξης, οι οποίες υποβλήθηκαν σε αυστηρή διαδικασία αξιολόγησης των επιπτώσεων. Σήμερα, το δίκτυο πόλεων CIVITAS έχει ως μέλη περισσότερες από 200 πόλεις και καλύπτει σχεδόν όλα τα κράτη μέλη. Η CIVITAS έχει καταστεί το σήμα κατατεθέν της αλλαγής στην αστική κινητικότητα και τα υποδείγματα μεταφορών αλλά και ως ευρωπαϊκή εταιρική σχέση.

CIVITAS 2020

Η Επιτροπή προτίθεται να αρχίσει μια ανανεωμένη πρωτοβουλία CIVITAS 2020 στο πλαίσιο του «Ορίζοντας 2020», του προγράμματος-πλαισίου της Ένωσης για την έρευνα και την καινοτομία για την περίοδο 2014-2020[33]. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα εργασίας «Ορίζοντας 2020» για το 2014 και το 2015 θα οδηγήσει στις καινοτόμους πολιτικές και τεχνολογίες που χρειάζονται για τη στροφή προς ανταγωνιστική και αποδοτική από άποψη πόρων αστική κινητικότητα.

Με τη CIVITAS θα συνεχισθεί η στήριξη των τοπικών συμπράξεων στην εφαρμογή και τη δοκιμή νέων προσεγγίσεων υπό πραγματικές συνθήκες σε θέματα όπως: η αντιμετώπιση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, η μείωση της χρήσης των οχημάτων που κινούνται με συμβατικά καύσιμα σε αστικές περιοχές, η μείωση των επιπτώσεων και του κόστους των αστικών εμπορευματικών μεταφορών και η ενίσχυση των ικανοτήτων των τοπικών αρχών να αναπτύσσουν και να θέτουν σε εφαρμογή σχέδια βιώσιμης αστικής κινητικότητας.

Το 2012[34] άρχισε δεύτερη στρατηγική πρωτοβουλία της ευρωπαϊκής πολιτικής για την καινοτομία, η σύμπραξη ευρωπαϊκής καινοτομίας ευφυών πόλεων και κοινοτήτων. Στόχος της είναι να επισπευσθεί η ευρεία εγκατάσταση καινοτομιών στις περιπτώσεις που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες η παραγωγή, η διανομή και η χρήση ενέργειας με τις ΤΠΕ. Η πρωτοβουλία αυτή συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για το κλίμα, διότι βελτιώνει την ενεργειακή απόδοση, αυξάνει τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και μειώνει την κατανάλωση ενέργειας, τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, την κακή ποιότητα του αέρα και την κυκλοφοριακή συμφόρηση.

Ευφυείς πόλεις και κοινότητες — μια ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας

Σκοπός της σύμπραξης είναι η αντιμετώπιση των σημείων συμφόρησης με την ευρεία εφαρμογή λύσεων για ευφυείς πόλεις. Η σύμπραξη θα δώσει ιδιαίτερη προσοχή σε βασικούς παράγοντες, όπως η διακυβέρνηση και η χρηματοδότηση (καθώς και οι προμήθειες). Η σύμπραξη των ευφυών πόλεων επιδιώκει να ευνοηθούν οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ βιομηχανίας, ευρωπαϊκών πόλεων και άλλων ενδιαφερομένων για την ανάπτυξη των αστικών συστημάτων και υποδομών του μέλλοντος και για να επιτύχει την ευρεία διάδοση λύσεων για ευφυείς πόλεις. Η πρωτοβουλία θα ενθαρρύνει τη στενότερη συνεργασία σε διάφορους τομείς όπως οι μεταφορές, η ενέργεια και οι τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών.

Μολονότι οι περισσότερες δράσεις της σύμπραξης είναι πιθανό να εφαρμοσθούν από τις τοπικές αρχές, τις επιχειρήσεις, τους ερευνητικούς οργανισμούς και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, θα υπάρξει ενωσιακή χρηματοδοτική στήριξη στο πλαίσιο του «Ορίζοντας 2020».

Επιπλέον, η επικείμενη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για οικολογικά οχήματα (EGVI) για την ενεργειακή απόδοση των οχημάτων και τα εναλλακτικά συστήματα κίνησης θα διαμορφώσει ενισχυμένο πλαίσιο στήριξης της ανάπτυξης καθαρών, ασφαλών και αποτελεσματικών αστικών οχημάτων για σιδηροδρομικές και οδικές μεταφορές.

Υιοθέτηση καινοτόμων λύσεων από την αγορά

Καινοτόμες λύσεις είναι δυνατόν να συμβάλουν σημαντικά στη βελτίωση της αποδοτικότητας και της βιωσιμότητας της αστικής κινητικότητας. Είναι όμως ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι πολλές ελπιδοφόρες τεχνολογίες θα μετατραπούν σε ώριμα προϊόντα ικανά να εισαχθούν με επιτυχία στην αγορά. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη πρέπει να διευκολύνουν τη δημιουργία ενιαίας αγοράς καινοτόμων λύσεων στις αστικές μεταφορές, π.χ. με την ανάπτυξη κοινών προτύπων και τεχνικών προδιαγραφών ή με τη διευκόλυνση των κοινών και οικολογικών δημόσιων συμβάσεων.

Παροχή στοχοθετημένης χρηματοδοτικής στήριξης

Ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία

Τα διαρθρωτικά ταμεία είναι σήμερα η μόνη και η πιο σημαντική ενωσιακή πηγή χρηματοδότησης των έργων αστικών μεταφορών και κινητικότητας. Για την περίοδο 2007-13 διατέθηκαν περίπου 8 δισ. ευρώ για καθαρές αστικές συγκοινωνίες.[35]

Στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές της Ένωσης, η εν λόγω χρηματοδοτική στήριξη έχει συμβάλει στη βελτίωση της δυνατότητας πρόσβασης στις αστικές περιοχές, τη μείωση του χάσματος μεταξύ των περισσότερο και των λιγότερο αναπτυγμένων περιφερειών και, ως εκ τούτου, στην επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού εδαφικής συνοχής.

Είναι συνεπώς σημαντικό να διερευνηθεί ποιος είναι καλύτερος τρόπος αξιοποίησης των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων (ταμεία ESI) σε βασικούς στόχους πολιτικής στις μεταφορές και τα συναφή πεδία πολιτικής την περίοδο 2014-2020.[36]

Τα ταμεία ESI πρέπει να αξιοποιηθούν πιο συστηματικά στη χρηματοδότηση ολοκληρωμένων σειρών μέτρων, εφόσον οι πόλεις έχουν καταρτίσει ενοποιημένο σχέδιο τοπικών μεταφορών, όπως σχέδιο βιώσιμης αστικής κινητικότητας, και έχουν προσδιορίσει κατάλληλες δράσεις.

Τα μέτρα αστικής κινητικότητας είναι δυνατόν να χρηματοδοτηθούν από τα ταμεία ESI, εφόσον συμβάλλουν στην επίτευξη στόχων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.[37] Τα μέτρα αστικής κινητικότητας είναι δυνατόν να χρηματοδοτηθούν στο πλαίσιο ενοποιημένης στρατηγικής βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, με την οποία αντιμετωπίζονται οικονομικά, δημογραφικά, περιβαλλοντικά, κλιματικά και κοινωνικά προβλήματα των αστικών περιοχών.[38]

Ειδικά για την εφαρμογή τοπικών στρατηγικών, συνιστάται η χρήση του νέου μέσου των ενοποιημένων εδαφικών επενδύσεων. Για όλες τις επενδύσεις στην αστική κινητικότητα, πρέπει να διασφαλισθεί η ευρεία υιοθέτηση του χρηματοδοτούμενου συστήματος μεταφορών.

Από τα διαρθρωτικά ταμεία επωφελήθηκαν πρωτίστως οι μεγαλουπόλεις και οι πρωτεύουσες, διότι η χρηματοδότηση κατά την περίοδο 2007-2013 εστιάσθηκε σε έργα μεγάλης κλίμακας. Υπάρχουν, ωστόσο, πολλές μικρού και μεσαίου μεγέθους πόλεις στις περιφέρειες της Ευρώπης και είναι σημαντικό να συνεκτιμηθούν όλα τα μεγέθη πόλεων στις επενδύσεις αστικής κινητικότητας. Τα ταμεία ESI πρέπει να δημιουργήσουν ευκαιρίες δημιουργίας ικανοτήτων, εκπαίδευσης, τεχνικής συνδρομής και κατάστρωσης αναλυτικών και στρατηγικών και σχεδίων κινητικότητας σε τοπικό επίπεδο.

Η Επιτροπή θα συνεργαστεί στενά με τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών για να διασφαλισθεί η όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση των ταμείων ESI για την εκπλήρωση τοπικών προσδοκιών και την επίτευξη των στόχων πολιτικής της ΕΕ. Πρέπει επίσης να ληφθεί μέριμνα για τη χρηματοδότηση αποδοτικών από οικονομική άποψη λύσεων.

Διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ)

Οι αστικοί κόμβοι αποτελούν βασικά στοιχεία στην κατασκευή ενοποιημένου ευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών. Η ανάληψη δράσης από τις ευρωπαϊκές πόλεις είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων πολιτικής για το ΔΕΔ-Μ.

Στην πρόταση της Επιτροπής για τους προσανατολισμούς της Ένωσης[39] αναγνωρίζεται κατά συνέπεια η ανάγκη για «ανάπτυξη του εκτεταμένου δικτύου στους αστικούς κόμβους, διότι οι κόμβοι αυτοί είναι τα σημεία αφετηρίας ή τελικού προορισμού («τελευταίο χιλιόμετρο») επιβατών και εμπορευμάτων που κινούνται εντός του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών και είναι τα σημεία μετεπιβίβασης εντός ή μεταξύ των διαφόρων υποδομών μεταφοράς».

Στο άρθρο 36 των προσανατολισμών προσδιορίζονται οι προτεραιότητες για την ανάπτυξη των αστικών κόμβων του εκτεταμένου δικτύου μέσω της διευκόλυνσης «Συνδέοντας την Ευρώπη»[40]. Η ενωσιακή χρηματοδοτική στήριξη θα διατεθεί, ως εκ τούτου, για έργα κοινού ενδιαφέροντος σε αστικές περιοχές, όπως η βελτίωση των μεταφορών αστικής εφοδιαστικής που αποτελούν μέρος των εθνικών ή διεθνών αλυσίδων εφοδιασμού.

Διεθνής συνεργασία

Η βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη αναγνωρίζεται ευρέως ως καίρια παγκόσμια πρόκληση του 21ου αιώνα. Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων που έλαβαν μέρος στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την αειφόρο ανάπτυξη (Ρίο+20) το 2012 αναγνώρισαν τη σημασία των βιώσιμων μεταφορών για την οικονομική ανάπτυξη και της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης και συμφώνησαν «στην ανάγκη να προαχθεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη χάραξη πολιτικής σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο σχετικά με τις υπηρεσίες μεταφορών και των συστημάτων αυτών, προκειμένου να προωθήσουν τη βιώσιμη ανάπτυξη»[41].

Η Επιτροπή θα εντείνει τις προσπάθειες της για στήριξη των πολιτικών βιώσιμης αστικής κινητικότητας στη συνεργασία της ιδίως με τις αναπτυσσόμενες περιφέρειες. Στόχος είναι να προετοιμάσει το έδαφος για την εξαγωγή της ευρωπαϊκής εμπειρογνωμοσύνης και τεχνολογίας σε πεδία όπως η μείωση των εκπομπών, η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και η οδική ασφάλεια.

Θα καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για να ληφθούν υπόψη υφιστάμενες εταιρικές σχέσεις της ΕΕ με τις κύριες χώρες εταίρους και περιφέρειες (π.χ. με τις ευρωμεσογειακές χώρες, τη Βραζιλία, τη Σιγκαπούρη ή την Κίνα).

6.           Συμπέρασμα

Η διαχείριση της επιτυχούς μετάβασης σε πιο βιώσιμο τρόπο αστικής κινητικότητας παραμένει μείζων πρόκληση για τις πόλεις σε ολόκληρη την Ένωση. Οι τοπικές αρχές χρειάζονται υποστήριξη για να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις που απορρέουν από τα σημερινά μοντέλα αστικής κινητικότητας.

Είναι επομένως αναγκαίο να παραμείνει η αστική κινητικότητα στις πρώτες θέσεις της πολιτικής ημερήσιας διάταξης της ΕΕ. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη πρέπει να ενισχύσουν τη στήριξή τους στις τοπικές αρχές, ώστε οι προσπάθειες όλων των πόλεων σε ολόκληρη την Ένωση να οδηγήσουν σε ποιοτική αλλαγή για πιο ανταγωνιστική αστική κινητικότητα με αποδοτική χρήση των πόρων.

Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι η ανάληψη δράσης μόχλευσης σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης: η Επιτροπή θα εντατικοποιήσει τη στήριξή της σε πεδία με αποδεδειγμένη ενωσιακή προστιθεμένη αξία, τα δε κράτη μέλη ενθαρρύνονται να διαμορφώσουν ορθούς όρους πλαισίου για τις τοπικές αρχές, ώστε να καταρτίσουν και να υλοποιήσουν ενοποιημένες και διεξοδικές στρατηγικές καλύτερης και βιωσιμότερης αστικής κινητικότητας. Για να διευκολυνθεί η στενότερη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών, η Επιτροπή προτείνει να συστήσει ομάδα αστικής κινητικότητας από εμπειρογνώμονες των κρατών μελών.

Η Επιτροπή συνιστά συγκεκριμένη δέσμη μέτρων, τα οποία πρέπει να ληφθούν σε διάφορα επίπεδα και σε διάφορα συναφή θέματα όπως η αστική εφοδιαστική, οι ρυθμίσεις πρόσβασης στις πόλεις, η εγκατάσταση λύσεων αστικών ITS, και η οδική ασφάλεια, και θα παρακολουθεί προσεκτικά τη συνέχεια που πρέπει να δοθεί.

Οι δράσεις που περιγράφονται στην παρούσα ανακοίνωση αποτελούν τη βάση για τη μετάβαση σε ανταγωνιστική και ενεργειακά αποδοτική αστική κινητικότητα.

[1]               Βλ. επίσης την έκθεση «Πόλεις του αύριο», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2011

[2]               Συνολικό κόστος της συμφόρησης·βλ. SEC(2011)358 τελικό

[3]               COM (2011)144 τελικό.

[4]               Βλ. ιδίως οδηγία 2008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2008, για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη (ΕΕ L 152 της 11.6.2008, σ. 1).

[5]               Ειδικό ευρωβαρόμετρο 406 (2013).

[6]               COM (2010)2020 τελικό.

[7]               COM(2009) 490 τελικό

[8]               Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 9ης Ιουλίου 2008· 2008/2041(INI)

[9]               Γνώμη για το σχέδιο δράσης για την αστική κινητικότητα, της 27 Μαΐου 2010, TEN/414

[10]             Γνώμη για το σχέδιο δράσης για την αστική κινητικότητα, της 27ης Αυγούστου 2010, 2010/Ε 232/05

[11]             Συμπεράσματα του Συμβουλίου για το σχέδιο δράσης για την αστική κινητικότητα, της 24ης Ιουνίου 2010· www.ec.europa.eu/transport/themes/urban/urban_mobility/doc/2010_06_24_apum_council_conclusions.pdf

[12]             Έκθεση σχετικά με την επανεξέταση του σχεδίου δράσης για την αστική κινητικότητα, 2013,

ec.europa.eu/transport/themes/urban/studies/urban_en.htm

[13]             Αποτελέσματα της δημόσιας διαβούλευσης με θέμα «Η αστική διάσταση της πολιτικής μεταφορών της ΕΕ», 2013, www.ec.europa.eu/transport/themes/urban/studies/urban_en.htm.

[14]             Η στροφή ιδίως προς περισσότερη πεζοπορία και ποδηλασία περιορίζει αισθητά τους αρνητικούς εξωγενείς παράγοντες της αστικής κινητικότητας και των μεταφορών και η προστιθέμενη αξία της είναι ότι προωθείται πιο δραστήριος τρόπος ζωής με εγγενή οφέλη για την υγεία. Σχετικά θέματα πραγματεύεται επίσης η ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας για την ενεργό και υγιή γήρανση

http://ec.europa.eu/research/innovation-union/index_en.cfm?section=active-healthy-ageing

[15]             Παρατηρητήριο αστικής κινητικότητας - www.eltis.org

[16]             Κατευθυντήριες γραμμές – Ανάπτυξη και εφαρμογή σχεδίου βιώσιμης αστικής κινητικότητας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013

[17]             Τα οποία ανταποκρίνονται στη σημασία του ορθού πολεοδομικού σχεδιασμού για τη μείωση των αναγκών αστικής κινητικότητας (π.χ. με την παύση της άναρχης αστικής επέκτασης)

[18]             www.cleanvehicle.eu

[19]             Οι απαιτήσεις για αστικό οδικό χώρο ανταγωνίζονται με τη σειρά τους τα αιτήματα για δημόσιο χώρο αναψυχής και κοινωνικής συναναστροφής (παιδικές χαρές, πάρκα κτλ.)

[20]             http://ec.europa.eu/transparency/regexpert/index.cfm?do=groupDetail.groupDetail&groupID=2520

[21]             europa.eu/transport/themes/its/road/action_plan/its_for_urban_areas_en.htm

[22]             Οδηγία 2010/40/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Ιουλίου 2010, περί πλαισίου ανάπτυξης των Ευφυών Συστημάτων Μεταφορών στον τομέα των οδικών μεταφορών και των διεπαφών με άλλους τρόπους μεταφοράς, ΕΕ L 207 της 6.8.2010, σ. 1 (άρθρο 3 στοιχεία α) και β).

[23]             CARE βάση δεδομένων τροχαίων ατυχημάτων στην ΕΕ

[24]             Όπως ανωτέρω

[25]             www.eltis.org

[26]             www.mobilityplans.eu

[27]             Που διεξάγονται π.χ. με τα υφιστάμενα έργα ENDURANCE, QUEST, ADVANCE κ.λπ.

[28]             www.urbact.eu

[29]             Μελέτη για την εναρμονισμένη συλλογή ευρωπαϊκών δεδομένων και στατιστικών στοιχείων στο πεδίο της αστικής κινητικότητας· MOVE/B4/196-2/2010 (2013)

[30]             Επειδή οι αστικές μεταφορές καλύπτονται κυρίως από την απόφαση επιμερισμού των προσπαθειών (ESD) και όχι από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ (ETS), θα ήταν συμφέρουσα η συγκριτική αξιολόγηση των εκπομπών CO2 από τις αστικές μεταφορές ώστε να βοηθηθούν τα κράτη μέλη στην ανάληψη δράσεων για τη μείωση των εκπομπών.

[31]             www.ecomobility-shift.org/index.php/en/

[32]             www.polisnetwork.eu/eu-projects/eu-projects-2/conduits-city-pool

[33]             http://ec.europa.eu/research/horizon2020/index_en.cfm.

[34]             www.ec.europa.eu/eip/smartcities/

[35]             Στην τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού, το 9,63% της συνολικής χρηματοδότησης από το ΕΤΠΑ και το Ταμείο Συνοχής διατίθεται για τις αστικές μεταφορές και την προώθηση καθαρών αστικών μεταφορών (κατηγορίες 25 + 52)· στοιχεία από τη βάση INFOVIEW (Ιούλιος 2013).

[36]             Βλ. κανονισμό ΕΤΠΑ, ιδίως τα άρθρα 5 και 7.

[37]             Άρθρο 5 παράγραφος 4 στοιχείο ε) του κανονισμού για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης - Επενδυτική προτεραιότητα: προώθηση στρατηγικών χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών για όλα τα είδη εδαφών, και ιδίως των αστικών, καθώς και προώθηση της βιώσιμης πολυτροπικής αστικής κινητικότητας και ανακουφιστικά και άλλα συναφή μέτρα.

[38]             Άρθρο 7 του κανονισμού για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

[39]             COM(2011) 0650 τελικό/2- 2011/0294 (COD).

[40]             ec.europa.eu/transport/themes/infrastructure/connecting_en.htm

[41]             Ψήφισμα 66/288 των Ηνωμένων Εθνών «Το μέλλον που θέλουμε» http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/66/288&Lanh=E