ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 1.8.2022
COM(2022) 366 final
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2021
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ
ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΑ
ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2021
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ
ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΑ
1.Εισαγωγή
Η παρούσα έκθεση είναι η 29η έκθεση σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, που υποβλήθηκε βάσει του άρθρου 9 του πρωτοκόλλου αριθ. 2 σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας (στο εξής: πρωτόκολλο αριθ. 2) της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως και οι προηγούμενες τρεις εκθέσεις, η παρούσα έκθεση καλύπτει τις σχέσεις της Επιτροπής με τα εθνικά κοινοβούλια, τα οποία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εφαρμογή των αρχών αυτών.
Το 2021, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, η Επιτροπή και η Επιτροπή των Περιφερειών συνέχισαν να εφαρμόζουν και να αναπτύσσουν περαιτέρω τα δοκιμασμένα εργαλεία και τις διαδικασίες που έχουν θεσπίσει για να διασφαλίζεται η τήρηση των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας στο πλαίσιο των εργασιών τους για την κατάρτιση της νομοθεσίας της ΕΕ. Η Επιτροπή, προκειμένου να εδραιώσει την πολιτική της για τη βελτίωση της νομοθεσίας, εξέδωσε νέες κατευθυντήριες γραμμές και ενέκρινε τη δημιουργία εργαλειοθήκης, υλοποιώντας πλήρως τη δέσμευσή της όσον αφορά την κατάρτιση του πίνακα εκτίμησης της επικουρικότητας που πρότεινε η ειδική ομάδα «Επικουρικότητα και αναλογικότητα — “Κάνουμε λιγότερα με πιο αποδοτικό τρόπο”» για όλες τις πολιτικά ευαίσθητες και σημαντικές νομοθετικές προτάσεις οι οποίες συνοδεύονται από εκτίμηση των επιπτώσεων. Με τον τρόπο αυτόν δόθηκε περαιτέρω έμφαση σε ένα ισχυρό εργαλείο το οποίο, αν χρησιμοποιηθεί από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, μπορεί να διευκολύνει σημαντικά την αντικειμενική εκτίμηση του τρόπου με τον οποίο τηρούνται οι αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας στη νομοθεσία της ΕΕ. Επίσης, η Επιτροπή των Περιφερειών συνεισέφερε περαιτέρω στο θεματολόγιο για τη βελτίωση της νομοθεσίας, ιδίως μέσω του δικτύου των περιφερειακών κόμβων της, και προώθησε την έννοια της «ενεργού επικουρικότητας».
Τα θεσμικά όργανα είχαν προσαρμόσει πλήρως τις μεθόδους εργασίας τους ώστε να ανταποκριθούν στις συνθήκες που επιβάλλει η πανδημία COVID-19 και οι εξελίξεις της. Σε αυτό το δεύτερο έτος περιορισμών, η συνεργασία με τα εθνικά κοινοβούλια ενισχύθηκε. Τα εθνικά κοινοβούλια υπέβαλαν 360 γνώμες, αριθμό σημαντικά μεγαλύτερο σε σχέση με τα προηγούμενα 2 έτη (225 γνώμες το 2020 και 159 το 2019), γεγονός που αντικατοπτρίζει εν μέρει τον αυξημένο αριθμό προτάσεων που υπέβαλε η Επιτροπή. Από αυτές, οι 16 συνολικά ήταν αιτιολογημένες γνώμες, στις οποίες εκφράζονταν ανησυχίες για παραβίαση της αρχής της επικουρικότητας. Οι περισσότερες από αυτές επικεντρώνονταν στις νομοθετικές προτάσεις που περιέχονταν στη δέσμη προσαρμογής στον στόχο του 55 % (στο εξής: δέσμη «Fit for 55»). Καμία επιμέρους πρόταση δεν ενεργοποίησε περισσότερες από τρεις αιτιολογημένες γνώμες. Η δέσμη μέτρων που προσέλκυσε τη μεγαλύτερη προσοχή ήταν η δέσμη «Fit for 55», ενώ οι επιμέρους προτάσεις που έλαβαν τις περισσότερες παρατηρήσεις ήταν η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (10 γνώμες), η οδηγία για επαρκείς κατώτατους μισθούς (9 γνώμες) και οι δύο προτάσεις σχετικά με το Ψηφιακό Πιστοποιητικό COVID της ΕΕ (8 γνώμες για κάθε πρόταση).
Το 2021 συνέχισε να εντείνεται η γραπτή ανταλλαγή απόψεων με τα εθνικά κοινοβούλια, όπως και ο προφορικός πολιτικός διάλογος στις πολλαπλές μορφές του. Πραγματοποιήθηκαν συνεδριάσεις με φυσική παρουσία, διαδικτυακά ή σε υβριδική μορφή, ενώ ο αριθμός των εν λόγω συνεδριάσεων και η συμμετοχή της Επιτροπής σε διακοινοβουλευτικές εκδηλώσεις αυξήθηκαν περαιτέρω εν μέρει χάρη στις δυνατότητες που παρείχε η βιντεοδιάσκεψη.
Το 2021 παρατηρήθηκαν τα εξής πρόσθετα αξιοσημείωτα στοιχεία όσον αφορά τις σχέσεις των εθνικών κοινοβουλίων με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ: i) ο καίριος ρόλος που διαδραμάτισαν τα περισσότερα εθνικά κοινοβούλια, κατ’ εφαρμογή των οικείων εθνικών συνταγματικών κανόνων, στην έγκριση της απόφασης του Συμβουλίου του 2020 για το σύστημα των ιδίων πόρων της ΕΕ· και ii) τα υψηλά επίπεδα συμμετοχής των εθνικών κοινοβουλίων στην προετοιμασία και την υλοποίηση της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης.
2.εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας από τα θεσμικά όργανα
Η Επιτροπή
Το 2021 η Επιτροπή συνέχισε την εφαρμογή του θεματολογίου της για τη «βελτίωση της νομοθεσίας» ,το οποίο διασφαλίζει ότι η νομοθετική διαδικασία της ΕΕ είναι τεκμηριωμένη και διαφανής, καθώς και την ενσωμάτωση των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας σε όλα τα στάδια της χάραξης πολιτικής. Υποστήριξε τις πρωτοβουλίες, οι οποίες είναι πιθανό να έχουν σημαντικές επιπτώσεις, με ολοκληρωμένες εκτιμήσεις των επιπτώσεων. Τήρησε επίσης τη δέσμευσή της για αξιολόγηση των υφιστάμενων πολιτικών πριν από την υποβολή προτάσεων για την αναθεώρησή τους. Στις εν λόγω εκτιμήσεις των επιπτώσεων και αξιολογήσεις, μεταξύ άλλων, αναλύεται ο βαθμός στον οποίο οι πρωτοβουλίες συνάδουν με τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας.
Βελτίωση της νομοθεσίας: νέα ανακοίνωση, νέες κατευθυντήριες γραμμές και νέα εργαλειοθήκη
Τον Νοέμβριο του 2021 η Επιτροπή εξέδωσε νέες κατευθυντήριες γραμμές για τη βελτίωση της νομοθεσίας και ανέπτυξε νέα εργαλειοθήκη για τη βελτίωση της νομοθεσίας. Οι κατευθυντήριες γραμμές στηρίχτηκαν στις βασικές πτυχές που περιγράφονται στην ανακοίνωση για τη βελτίωση της νομοθεσίας, της 29ης Απριλίου 2021, στην οποία η Επιτροπή ανακοίνωσε μια νέα γενιά εργαλείων σχετικά με τη βελτίωση της νομοθεσίας.
Στην ανακοίνωση προτείνονταν διάφορες βελτιώσεις στη νομοθετική διαδικασία της ΕΕ σύμφωνα με τους φιλόδοξους στόχους της Επιτροπής von der Leyen, με βάση τον απολογισμό που πραγματοποιήθηκε το 2019 για τη βελτίωση της νομοθεσίας, στο πλαίσιο του οποίου είχαν προσδιοριστεί διάφοροι τομείς που πρέπει να βελτιωθούν στο θεματολόγιο για τη βελτίωση της νομοθεσίας. Στην ανακοίνωση επισημάνθηκε εκ νέου ότι η βελτίωση της νομοθεσίας αποτελεί κοινό εγχείρημα όλων των ενδιαφερόμενων μερών, ώστε να διασφαλιστεί η ύψιστη ποιότητα της νομοθεσίας καθώς και ότι η ΕΕ θα πρέπει να αναλαμβάνει δράση μόνον εφόσον είναι αναγκαίο (επικουρικότητα) και κατά το μέτρο που είναι αναγκαίο (αναλογικότητα). Ανακοινώθηκε επίσης η δημοσίευση πίνακα εκτίμησης της επικουρικότητας με κάθε πολιτικά ευαίσθητη ή σημαντική νομοθετική πρόταση που συνοδεύεται από εκτίμηση των επιπτώσεων, ο οποίος συμβάλλει στην εφαρμογή αυτών των αρχών στην πράξη. Η ανακοίνωση αυτή εκδόθηκε σε συνέχεια των συστάσεων της ειδικής ομάδας «Επικουρικότητα και αναλογικότητα — “Κάνουμε λιγότερα με πιο αποδοτικό τρόπο”».
Τα νέα στοιχεία που εισήχθησαν περιλαμβάνουν την προσέγγιση «για κάθε θέσπιση, μία κατάργηση» με στόχο την ελαχιστοποίηση του φόρτου που συνεπάγεται η νέα νομοθεσία της ΕΕ για τα άτομα και τις επιχειρήσεις, καθώς και η βελτίωση του τρόπου με τον οποίο η βελτίωση της νομοθεσίας αντιμετωπίζει και υποστηρίζει τη βιωσιμότητα και τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Όσον αφορά τα εθνικά κοινοβούλια, έχει άμεση σημασία η απλούστευση των δημόσιων διαβουλεύσεων με την καθιέρωση ενιαίας «πρόσκλησης υποβολής αποδεικτικών στοιχείων», η οποία αντικαθιστά τη διεξαγωγή αρκετών προηγούμενων διαβουλεύσεων σε διαφορετικά στάδια χάραξης πολιτικής και πραγματοποιείται στη βελτιωμένη δικτυακή πύλη «Πείτε την άποψή σας». Η συμβολή που μπορεί να αποφασίσουν να προσφέρουν τα εθνικά και περιφερειακά κοινοβούλια ή οι εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές προσδιορίζεται σαφώς και διακρίνεται από τη συμβολή άλλων ενδιαφερόμενων μερών. Ωστόσο, μόνο λίγα εθνικά κοινοβούλια χρησιμοποίησαν την εν λόγω δικτυακή πύλη το 2021.
Πλατφόρμα «Fit for Future»
Η πλατφόρμα «Fit for Future» (στο εξής: πλατφόρμα), η οποία δημιουργήθηκε τον Μάιο του 2020 για να διαδεχθεί την πλατφόρμα REFIT, είναι ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου που βοηθά την Επιτροπή να απλουστεύσει τη νομοθετική διαδικασία, να μειώσει τον σχετικό περιττό κανονιστικό φόρτο και να αξιοποιήσει την εμπειρογνωσία και την πείρα των χαμηλότερων επιπέδων διακυβέρνησης και των ενδιαφερόμενων μερών, ώστε να διασφαλιστεί ότι η νομοθεσία επιτυγχάνει τους στόχους της με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο, λαμβανομένης υπόψη της πείρας των εθνικών, τοπικών και περιφερειακών αρχών.
Σε αυτήν συμμετέχουν εκπρόσωποι των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών αρχών των κρατών μελών, η Επιτροπή των Περιφερειών —που υποστηρίζεται από το δίκτυό της RegHub—, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και ενδιαφερόμενα μέρη που εκπροσωπούν επιχειρήσεις και μη κυβερνητικές οργανώσεις. Η πλατφόρμα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παροχή πληροφοριών σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής των νομοθετικών πράξεων. Το 2021 παρουσίασε ένα φιλόδοξο πρώτο ετήσιο πρόγραμμα εργασίας, το οποίο κάλυπτε 15 διαφορετικά θέματα σε ευρύ φάσμα τομέων και είχε ως προτεραιότητες την ψηφιοποίηση, την αποτελεσματική επισήμανση, τις υποχρεώσεις αδειοδότησης και υποβολής εκθέσεων και την απλούστευση της νομοθεσίας της ΕΕ.
Εκτιμήσεις των επιπτώσεων
Η Επιτροπή αναλύει τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας στο πλαίσιο κάθε εκτίμησης των επιπτώσεων που εκπονείται για προτάσεις πολιτικής. Οι εν λόγω εκτιμήσεις υπόκεινται σε ανεξάρτητο έλεγχο ποιότητας από την επιτροπή ρυθμιστικού ελέγχου. Το 2021 η επιτροπή ρυθμιστικού ελέγχου εξέτασε 83 εκτιμήσεις των επιπτώσεων, σημαντικά περισσότερες σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (41 εκτιμήσεις των επιπτώσεων).
Αξιολογήσεις και έλεγχοι καταλληλότητας
Η επικουρικότητα και η αναλογικότητα αποτελούν ουσιώδεις πτυχές των αξιολογήσεων και των ελέγχων καταλληλότητας, που αξιολογούν αν οι δράσεις σε επίπεδο ΕΕ αποδίδουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα ως προς την αποδοτικότητα, την αποτελεσματικότητα, τη συνοχή, τη συνάφεια και την ενωσιακή προστιθέμενη αξία.
Το 2021 η επιτροπή ρυθμιστικού ελέγχου εξέτασε 15 μείζονες αξιολογήσεις, συμπεριλαμβανομένων 2 ελέγχων καταλληλότητας, σε σύγκριση με 13 μείζονες αξιολογήσεις που εξέτασε το 2020. Ορισμένες πτυχές τις οποίες καλύπτουν οι αξιολογήσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές όσον αφορά τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Για παράδειγμα, κατά την αξιολόγηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1315/2013 περί των προσανατολισμών της Ένωσης για την ανάπτυξη του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών (ΔΕΔ-Μ) εξετάστηκαν, μεταξύ άλλων, οι αλλαγές που μπορούν ευλόγως να θεωρηθούν ότι οφείλονται στην παρέμβαση της ΕΕ και οι οποίες υπερβαίνουν τα αποτελέσματα που θα μπορούσαν να αναμένονται από τις εθνικές δράσεις των κρατών μελών. Η αξιολόγηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εναρμόνιση και η υλοποίηση των δράσεων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ήταν αποτελεσματικές λόγω της ενιαίας και ισχυρής ευρωπαϊκής πολιτικής. Επισήμαινε επίσης ότι η σημαντική προστιθέμενη αξία που προέκυψε από τη συνεργασία με τρίτες χώρες στον τομέα των διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών δεν θα ήταν εφικτή, εάν τα κράτη μέλη είχαν ενεργήσει μεμονωμένα.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Το 2021 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έλαβε επισήμως 227 υπομνήματα από εθνικά κοινοβούλια βάσει του πρωτοκόλλου αριθ. 2, εκ των οποίων 24 ήταν αιτιολογημένες γνώμες και 203 ήταν εισηγήσεις (υπομνήματα στα οποία δεν εγείρονται ανησυχίες σχετικά με την επικουρικότητα). Συγκριτικά, το 2020 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έλαβε 134 υπομνήματα, εκ των οποίων τα 13 ήταν αιτιολογημένες γνώμες.
Το 2021 ο κ. Nacho Sánchez Amor (Ομάδα της Προοδευτικής Συμμαχίας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο / ES) και ο κ. Gilles Lebreton (Ομάδα Ταυτότητας και Δημοκρατίας / FR) ήταν οι μόνιμοι εισηγητές για την επικουρικότητα της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων (JURI), κατά το πρώτο και το δεύτερο εξάμηνο του έτους αντίστοιχα. Κατά τη διάρκεια της θητείας τους, η επιτροπή —η οποία, σύμφωνα με το παράρτημα VI του Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, έχει την πλήρη ευθύνη για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης της νομοθεσίας της ΕΕ με την αρχή της επικουρικότητας— εξέδωσε έκθεση για τις ετήσιες εκθέσεις της Επιτροπής σχετικά με την επικουρικότητα και την αναλογικότητα που κάλυπτε τα έτη 2017-2019. Εισηγητής της ήταν ο κ. Mislav Kolakušić (μη εγγεγραμμένοι / HR). Η επιτροπή συνέβαλε επίσης στην 35η και 36η εξαμηνιαία έκθεση που εκπόνησε η Διάσκεψη των Κοινοβουλευτικών Επιτροπών Ευρωπαϊκών Υποθέσεων των Κοινοβουλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (COSAC) σχετικά με τις κοινοβουλευτικές πρακτικές.
Η Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (EPRS) συνέχισε να επικουρεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την ενσωμάτωση, στο έργο του, των πτυχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας με τους εξής τρόπους:
-ελέγχοντας συστηματικά τις πτυχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας στις εκτιμήσεις των επιπτώσεων της Επιτροπής και εφιστώντας την προσοχή στις ανησυχίες που εκφράστηκαν, κυρίως από τα εθνικά κοινοβούλια και την Επιτροπή των Περιφερειών·
-διασφαλίζοντας την πλήρη τήρηση των εν λόγω αρχών στο έργο του ίδιου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, για παράδειγμα μέσω εκπόνησης εκτιμήσεων των επιπτώσεων των δικών του ουσιωδών τροπολογιών ή μέσω ανάλυσης της προστιθέμενης αξίας των προτάσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για νέα νομοθεσία, με βάση το άρθρο 225 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και του κόστους που συνεπάγεται η μη ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ·
-ελέγχοντας τις πτυχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας κατά την εκπόνηση εκτιμήσεων των επιπτώσεων, εστιάζοντας στην ενωσιακή προστιθέμενη αξία.
Το 2021 η Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκπόνησε 33 αρχικές αξιολογήσεις εκτιμήσεων των επιπτώσεων της Επιτροπής και 2 υποκατάστατες εκτιμήσεις αντικτύπου, 7 εκ των υστέρων ευρωπαϊκές αξιολογήσεις εφαρμογής, 27 αξιολογήσεις υλοποίησης, 3 έγγραφα με τίτλο «Εφαρμογή στην πράξη», άλλες 2 εκ των υστέρων αξιολογήσεις (συμπεριλαμβανομένης δημοσίευσης σχετικά με τις νέες κατευθυντήριες γραμμές για τη βελτίωση της νομοθεσίας) και 1 δημοσίευση με τίτλο «Βελτίωση της νομοθεσίας στην πράξη», στην οποία εξετάζεται διεξοδικά το ετήσιο πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής. Όσον αφορά την ενωσιακή προστιθέμενη αξία, ολοκληρώθηκαν 2 εκθέσεις σχετικά με το «κόστος της μη Ευρώπης», 12 αξιολογήσεις για την ενωσιακή προστιθέμενη αξία και συντάχθηκε 1 έγγραφο σχετικά με την προστιθέμενη αξία των υφιστάμενων πολιτικών της ΕΕ.
Το Συμβούλιο
Το 2021 το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Συμβούλιο) —συμπεριλαμβανομένων των σχετικών ομάδων εργασίας του— συνέχισε να παρακολουθεί την αποτελεσματική εφαρμογή των συμπερασμάτων που είχαν εγκρίνει το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τα προηγούμενα έτη και τα οποία καλύπτουν τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Πρόκειται για τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την «περαιτέρω ολοκλήρωση του θεματολογίου για την ενιαία αγορά», τα συμπεράσματα του Συμβουλίου για τη «Βελτίωση της νομοθεσίας “Εξασφάλιση της ανταγωνιστικότητας και της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης”» και τα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με «ρυθμιστικά δοκιμαστήρια και ρήτρες πειραματισμού ως εργαλεία για ένα φιλικό προς την καινοτομία, διαχρονικό και ανθεκτικό κανονιστικό πλαίσιο που αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις διαταρακτικές προκλήσεις στην ψηφιακή εποχή».
Εκτός από τις υποχρεώσεις που υπέχει βάσει της Συνθήκης, το Συμβούλιο ενημερώνει τα κράτη μέλη σχετικά με τις γνώμες των εθνικών κοινοβουλίων όσον αφορά τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής. Το 2021 η Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου διένειμε 16 αιτιολογημένες γνώμες που ελήφθησαν στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου αριθ. 2 και 165 γνώμες που εκδόθηκαν στο πλαίσιο του πολιτικού διαλόγου.
Η Επιτροπή των Περιφερειών
Το 2021 οι σχετικές με την επικουρικότητα δραστηριότητες της Επιτροπής των Περιφερειών βασίστηκαν στις προτεραιότητες που είχε θέσει το προηγούμενο έτος για την περίοδο θητείας 2020-2025. Στις εν λόγω προτεραιότητες εκφράστηκε εκ νέου η αποφασιστικότητα της Επιτροπής των Περιφερειών να συνεχίσει να βελτιώνει την ποιότητα της νομοθεσίας της ΕΕ και να προβλέπει καλύτερα τον εδαφικό της αντίκτυπο καθώς και να προωθεί την αρχή της ενεργού επικουρικότητας. Η εν λόγω αποφασιστικότητα υποστηρίχθηκε από τα πορίσματα του περιφερειακού και τοπικού βαρόμετρου της ΕΕ για το 2021 της Επιτροπής των Περιφερειών, στα οποία τονίζεται ότι σχεδόν τα δύο τρίτα των τοπικών πολιτικών πιστεύουν ότι δεν υπάρχει αρκετή επιρροή εκ μέρους των περιφερειών, των δήμων και των κοινοτήτων στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή των Περιφερειών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η Ευρώπη μπορεί να αναδειχθεί δημοκρατικά και περιβαλλοντικά πιο ανθεκτική από την κρίση της νόσου COVID-19 εάν αναγνωριστεί επίσημα και εφαρμοστεί η ενεργός επικουρικότητα, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι ενέργειες αναλαμβάνονται στο επίπεδο του οποίου η δράση αποφέρει τη μέγιστη προστιθέμενη αξία για τους πολίτες και ότι εφαρμόζονται συντονισμένες και αποτελεσματικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων».
Το 2021 η Επιτροπή των Περιφερειών εξέδωσε 59 γνωμοδοτήσεις και 9 ψηφίσματα. Από αυτές, 10 γνωμοδοτήσεις νομοθετικού περιεχομένου, 17 γνωμοδοτήσεις μη νομοθετικού περιεχομένου και 5 ψηφίσματα περιλάμβαναν συγκεκριμένες αναφορές στη συμμόρφωση με τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας ή συγκεκριμένες συστάσεις για τη βελτίωση της εν λόγω συμμόρφωσης. Πολλές από αυτές βασίστηκαν στις 30 εισηγήσεις σχετικά με την επικουρικότητα και την αναλογικότητα που υποβλήθηκαν το 2021 μέσω του REGPEX, του υποδικτύου του δικτύου παρακολούθησης της επικουρικότητας, το οποίο είναι ανοικτό σε περιφερειακά κοινοβούλια και σε κυβερνήσεις που διαθέτουν νομοθετικές εξουσίες για την υποστήριξη της συμμετοχής τους στο πρώιμο στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας (έλεγχος επικουρικότητας).
Η συντονιστική ομάδα βελτίωσης της νομοθεσίας και ενεργού επικουρικότητας, υπό τη συμβουλευτική καθοδήγηση της ομάδας εμπειρογνωμόνων για την επικουρικότητα της Επιτροπής των Περιφερειών, προσδιόρισε πέντε πρωτοβουλίες προτεραιότητας στο πρόγραμμα εργασίας του 2021 για την επικουρικότητα.
Το 2021 η Επιτροπή των Περιφερειών εξέδωσε γνωμοδοτήσεις που καλύπτουν δύο από τις νομοθετικές προτάσεις τις οποίες θεωρεί πλέον ευαίσθητες όσον αφορά την επικουρικότητα: το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο και την πρόταση οδηγίας για επαρκείς κατώτατους μισθούς στην ΕΕ. Κατόπιν διαβούλευσης με το δίκτυο παρακολούθησης της επικουρικότητας, η Επιτροπή των Περιφερειών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι προτάσεις αυτές συνάδουν με την αρχή της επικουρικότητας.
Τον Οκτώβριο του 2021, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής εβδομάδας των δήμων και των περιφερειών, η Επιτροπή των Περιφερειών συνδιοργάνωσε —από κοινού με τη Διάσκεψη των Περιφερειακών Νομοθετικών Συνελεύσεων της ΕΕ (CALRE)— εργαστήριομε θέμα «Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και ενεργός επικουρικότητα για βιώσιμη ανάκαμψη και ανθεκτικότητα». Στα συμπεράσματα του εργαστηρίου, τα οποία απηχούν το ψήφισμα της Επιτροπής των Περιφερειών σχετικά με το ετήσιο βαρόμετρο για το 2021, επιβεβαιώθηκε εκ νέου η ανάγκη να συμμετέχουν οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές στην αξιολόγηση και την εφαρμογή του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και, ειδικότερα, των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, ενώ εκφράστηκε λύπη για το γεγονός ότι η συμμετοχή αυτή αποδείχθηκε ότι ήταν περιορισμένη μέχρι σήμερα.
Κατά τη σύνοδο ολομέλειας του Δεκεμβρίου 2021, η Επιτροπή των Περιφερειών επανέλαβε την έκκλησή της για αναθεώρηση της διοργανικής συμφωνίας μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Επιτροπής για τη βελτίωση του νομοθετικού έργου, ώστε να ενσωματωθεί η πολυεπίπεδη διάσταση της ευρωπαϊκής νομοθετικής διαδικασίας, όπως πρότεινε η ειδική ομάδα «Επικουρικότητα και αναλογικότητα — “Κάνουμε λιγότερα με πιο αποδοτικό τρόπο”».
Η Επιτροπή των Περιφερειών δεσμεύτηκε επίσης να αναπτύξει εργαλειοθήκη για τη βελτίωση της νομοθεσίας με σκοπό την ενσωμάτωση όλων των υφιστάμενων εργαλείων που διαθέτει για τη βελτίωση της νομοθεσίας (το δίκτυο παρακολούθησης της επικουρικότητας, το RegHub και οι εκτιμήσεις εδαφικού αντικτύπου) σε ένα ενιαίο πλαίσιο διακυβέρνησης, με στόχο, αφενός, τη βελτίωση της συνεργασίας, των δεσμών και των συνεργειών μεταξύ των επιμέρους εργαλείων και φορέων και, αφετέρου, τη δημιουργία ισχυρότερων διασυνδέσεων με την εργαλειοθήκη της Επιτροπής για τη βελτίωση της νομοθεσίας (η οποία περιλαμβάνει εργαλείο εκτίμησης εδαφικού αντικτύπου) και με τα εργαλεία που αναπτύσσονται από την Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Όσον αφορά το ευρύτερο θεματολόγιο για την επικουρικότητα, η Επιτροπή των Περιφερειών ανέφερε τις θέσεις της στο πλαίσιο της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης. Είχε σημαντική συμβολή όσον αφορά τον «τρόπο χρήσης της “ενεργού επικουρικότητας” ώστε να ενισχυθεί η συμμετοχή των κοινοβουλίων, των περιφερειών και των δήμων στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών πολιτικών».
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Το 2021 το Δικαστήριο δεν εξέδωσε καμία σημαντική απόφαση όσον αφορά τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας.
3.εφαρμογή του μηχανισμού ελέγχου της επικουρικότητας από τα εθνικά κοινοβούλια
Το 2021 η Επιτροπή έλαβε 16 αιτιολογημένες γνώμες από τα εθνικά κοινοβούλια. Ο αριθμός τους είναι μεγαλύτερος σε σύγκριση με τα τελευταία 2 έτη (9 αιτιολογημένες γνώμες το 2020 και καμία το 2019), αλλά μικρότερος σε σύγκριση με προηγούμενα έτη (2016-2018), τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και κατ’ αναλογία προς τον συνολικό αριθμό γνωμών που έστειλαν τα εθνικά κοινοβούλια (βλ. επίσης το διάγραμμα με τίτλο «Είδη γνωμών» στην ενότητα 4).
Από τις 16 αιτιολογημένες γνώμες που ελήφθησαν το 2021, 9 αφορούσαν τη δέσμη «Fit for 55», 3 αφορούσαν τη δέσμη μέτρων για την Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας, 2 αφορούσαν το σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, 1 αφορούσε την πρόταση οδηγίας για επαρκείς κατώτατους μισθούς στην ΕΕ και 1 αφορούσε την πρόταση για την τροποποίηση της οδηγίας ΦΠΑ όσον αφορά την ανάθεση εκτελεστικών αρμοδιοτήτων στην Επιτροπή για τον προσδιορισμό της έννοιας των όρων που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες διατάξεις της εν λόγω οδηγίας.
Οι 9 αιτιολογημένες γνώμες που αφορούσαν προτάσεις από τη δέσμη «Fit for 55», η οποία εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις 14 Ιουλίου 2021, προέρχονταν από 4 εθνικά κοινοβούλια και κάλυπταν 13 διαφορετικές προτάσεις. Οι περισσότερες από αυτές αφορούσαν το μέρος της δέσμης που αναφέρεται στην αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών, ενώ οι συχνότερες ανησυχίες που διατυπώθηκαν ήταν η ανεπαρκής εκτίμηση των επιπτώσεων και η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων για την προστιθέμενη αξία της ευρωπαϊκής δράσης. Ωστόσο, καμία επιμέρους πρόταση δεν ενεργοποίησε περισσότερες από τρεις αιτιολογημένες γνώμες και, ως εκ τούτου, δεν επιτεύχθηκε το κατώτατο όριο ώστε η Επιτροπή να προβεί σε συγκεντρωτική απάντηση, πόσο μάλλον για ενεργοποίηση της διαδικασίας της «κίτρινης κάρτας» κατά την οποία η Επιτροπή θα έπρεπε να αιτιολογήσει τη διατήρηση, την τροποποίηση ή την απόσυρση της πρότασής της.
Το ιρλανδικό Houses of the Oireachtas απέστειλε δύο αιτιολογημένες γνώμες σχετικά με την εν λόγω δέσμη, καθεμία από τις οποίες κάλυπτε έξι προτάσεις. Στην πρώτη αιτιολογημένη γνώμη, υποστήριξε ότι οι προτάσεις δεν συνάδουν με τις αρχές της επικουρικότητας, διότι η Επιτροπή δεν τήρησε επαρκώς τις διαδικαστικές απαιτήσεις όσον αφορά την παροχή λεπτομερούς δήλωσης με επαρκείς ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες, ώστε τα εθνικά κοινοβούλια να έχουν τη δυνατότητα να αξιολογήσουν πλήρως όλες τις επιπτώσεις των εν λόγω προτάσεων σε επίπεδο ΕΕ. Στη δεύτερη αιτιολογημένη γνώμη, σχετικά με άλλα σημεία της δέσμης, η κύρια ανησυχία του ιρλανδικού Houses of the Oireachtas ήταν ότι η «αναγκαιότητα» και τα «μεγαλύτερα οφέλη» των προτάσεων, σε αντίθεση με τα μέτρα που λαμβάνονται σε επίπεδο κρατών μελών, δεν είχαν τεκμηριωθεί επαρκώς και ότι, ως εκ τούτου, οι προτάσεις δεν ήταν ούτε αναλογικές ούτε σύμφωνες με την αρχή της επικουρικότητας. Εξέφρασε επίσης συγκεκριμένες ανησυχίες σχετικά με την πρόταση για θέσπιση νέου χωριστού συστήματος εμπορίας εκπομπών για τους τομείς των οδικών μεταφορών και των κτιρίων και για κατανομή των εσόδων μέσω του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα, οι οποίες εξετάζονται περαιτέρω στα αντίστοιχα σημεία κατωτέρω.
Η Επιτροπή, στις απαντήσεις της, κατέστησε σαφή την αναγκαιότητα και τα μεγαλύτερα οφέλη που συνεπάγονται οι εν λόγω προτάσεις και εξήγησε ότι όλες οι προτάσεις βασίζονταν στην ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με το σχέδιο κλιματικών στόχων για το 2030, η οποία συνοδευόταν από εκτενή εκτίμηση των επιπτώσεων στην οποία στηρίζεται ολοκληρωμένο σχέδιο για την υπεύθυνη αύξηση του δεσμευτικού στόχου της ΕΕ για το 2030 για μείωση των καθαρών εκπομπών κατά τουλάχιστον 55 %. Καθεμία από τις προτάσεις που καλύπτεται από την αιτιολογημένη γνώμη υποστηρίχθηκε από ειδική εκτίμηση των επιπτώσεων. Η Επιτροπή επισήμανε επίσης ότι είχε προσπαθήσει να συνδυάσει τα αποτελέσματα των διαφόρων προτάσεων πολιτικής σε εκτίμηση βάσει σεναρίου σε επίπεδο κρατών μελών, στο πλαίσιο της οποίας επιχειρείται να αποτυπωθούν οι συνδυασμένες επιπτώσεις τους (σενάριο «MIX»). Όλες οι εν λόγω πληροφορίες έχουν δημοσιευτεί στο διαδίκτυο.
Όσον αφορά το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα, το σουηδικό Riksdag αμφισβήτησε το όφελος του μέτρου για το κλίμα, καθώς η άμεση εισοδηματική στήριξη δεν θα οδηγήσει απαραίτητα σε μείωση των εκπομπών ούτε θα συμβάλει στην επίτευξη των κοινών στόχων. Επέκρινε επίσης την άμεση σύνδεση της εισοδηματικής στήριξης των νοικοκυριών σε εθνικό επίπεδο με τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Η Επιτροπή, στην απάντησή της, εξήγησε ότι η θέσπιση Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα προτάθηκε ώστε να αντιμετωπιστούν οι πιθανές άνισες κοινωνικές επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει ένα νέο σύστημα εμπορίας εκπομπών τόσο εντός των κρατών μελών όσο και μεταξύ αυτών. Οι στόχοι του Ταμείου θα πρέπει να επιτευχθούν με στήριξη των επενδύσεων και με προσωρινή εισοδηματική στήριξη. Ωστόσο, δεν θα πραγματοποιούνται πληρωμές απευθείας στους πολίτες από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Τα κράτη μέλη θα λαμβάνουν στήριξη από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και, στη συνέχεια, θα καταβάλλουν την προσωρινή άμεση εισοδηματική στήριξη από τους εθνικούς προϋπολογισμούς τους, ενώ κάθε σύστημα αυτού του είδους θα θεσπίζεται και θα τελεί υπό τη διαχείριση των εθνικών αρχών, σύμφωνα με τις εθνικές και κανονιστικές διατάξεις.
Το ιρλανδικό Houses of the Oireachtas αμφισβήτησε τη μεθοδολογία της Επιτροπής για τον υπολογισμό των χρηματοδοτικών κονδυλίων του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα προς τα κράτη μέλη, λόγω έλλειψης σχετικών εθνικών δεδομένων. Η Επιτροπή εξήγησε στην απάντησή της ότι οι ειδικές ανάγκες των διαφόρων κρατών μελών αντικατοπτρίζονται στη μεθοδολογία κατανομής. Επίσης, η λειτουργία του Ταμείου θα διασφαλίζει ότι όλα τα κράτη μέλη θα μπορούν να λαμβάνουν μέτρα, ώστε να συμπληρώνεται η δράση για το κλίμα σε επίπεδο ΕΕ. Τα κράτη μέλη είναι τα πλέον κατάλληλα να σχεδιάζουν και να επιλέγουν τα μέτρα και τις επενδύσεις που αντικατοπτρίζουν τις εθνικές ιδιαιτερότητες.
Το τσεχικό Senát έκρινε ότι η πρόταση αναδιατύπωσης της οδηγίας φορολόγησης της ενέργειας παρεμβαίνει στις φορολογικές εξουσίες των κρατών μελών με διάφορους τρόπους: i) δεν δίνει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να καθορίζουν διαφορετικούς φορολογικούς συντελεστές για τα ενεργειακά προϊόντα της ίδιας κατηγορίας· ii) ο μηχανισμός αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής παρεμβαίνει στις φορολογικές εξουσίες των κρατών μελών αποκλείοντας την άσκηση ορθολογικής φορολογικής πολιτικής, ιδίως σε περίπτωση υψηλού πληθωρισμού· iii) τα ελάχιστα επίπεδα φορολογίας αποτελούν ουσιώδες στοιχείο και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να προσαρμόζονται μόνο με νομοθετική πράξη και όχι με κατ’ εξουσιοδότηση πράξη της Επιτροπής· και iv) ο ορισμός των ευάλωτων νοικοκυριών που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μειώσεις φόρου δεν είναι αρκετά ευέλικτος και περιορίζει σημαντικά τις επιλογές των κρατών μελών ως προς την αντιμετώπιση των κοινωνικών επιπτώσεων της οδηγίας.
Η Επιτροπή απάντησε ότι η πρόταση εξακολουθεί να παρέχει στα κράτη μέλη την ευελιξία να προσαρμόζουν την εθνική νομοθεσία τους στο συγκεκριμένο πλαίσιο και στις ανάγκες τους. Η προτεινόμενη φορολογική δομή, θα ομαδοποιεί τα ενεργειακά προϊόντα και την ηλεκτρική ενέργεια σε κατηγορίες και θα τα ταξινομεί ανάλογα με τις περιβαλλοντικές επιδόσεις τους, ενώ οι ομάδες προϊόντων με παρόμοια χαρακτηριστικά (όπως τα ορυκτά καύσιμα) θα έχουν την ίδια φορολογική μεταχείριση. Ωστόσο, τα κράτη μέλη θα είναι ελεύθερα να καθορίζουν τα επίπεδα φορολογίας τους πάνω από τα ελάχιστα επίπεδα κατά την κρίση τους, εφόσον τηρείται η εν λόγω ταξινόμηση. Με τον προτεινόμενο μηχανισμό τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, ο οποίος βασίζεται σε εναρμονισμένο δείκτη της Eurostat, θα διατηρηθούν η συνάφεια των ελάχιστων φορολογικών συντελεστών και η πραγματική τους αξία σε βάθος χρόνου. Τέλος, η δυνατότητα φορολογικής απαλλαγής για τα ευάλωτα νοικοκυριά θα συνδέεται με εναρμονισμένο κριτήριο, ωστόσο η εφαρμογή του εν λόγω κριτηρίου θα εξαρτάται από την κατάσταση που επικρατεί σε κάθε χώρα.
Το τσεχικό Senát, στην αιτιολογημένη γνώμη που εξέδωσε σχετικά με την αναθεώρηση της οδηγίας για το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ, έκρινε ότι η εκτίμηση και η ανάλυση των επιπτώσεων που συνόδευαν τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής δεν περιλάμβαναν ειδικές ανά χώρα αναλύσεις των επιπτώσεων. Ισχυρίστηκε ότι η Επιτροπή δεν είχε λάβει επαρκώς υπόψη τις αρνητικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις που θα είχε η θέσπιση του συστήματος εμπορίας εκπομπών στους τομείς των οδικών μεταφορών και των κτιρίων για τα κράτη μέλη με χαμηλή αγοραστική δύναμη, ιδίως λόγω έλλειψης μηχανισμών για την πρόληψη των συναλλαγών κερδοσκοπικού χαρακτήρα.
Η Επιτροπή εξήγησε στην απάντησή της ότι το σενάριο πολιτικής, στο οποίο συνδυάζονται οι διάφορες προτάσεις πολιτικής, βασίζεται σε δημόσια διαθέσιμα ανά χώρα στοιχεία. Η Επιτροπή είχε προτείνει τη θέσπιση τιμής ανθρακούχων εκπομπών επιπλέον των πολιτικών που εφαρμόζονται σε εθνικό επίπεδο, διότι κατά τα προηγούμενα έτη είχε αποδειχθεί ότι η υφιστάμενη ευρωπαϊκή πολιτική και οι υφιστάμενες εθνικές πολιτικές για τη μείωση των εκπομπών στους τομείς των οδικών μεταφορών και των κτιρίων δεν απέφεραν ικανοποιητικά αποτελέσματα ως προς την επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών κατά 55 % έως το 2030. Εάν η εφαρμογή του μέτρου της τιμολόγησης των ανθρακούχων εκπομπών, όσον αφορά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές, έχει άνισες κοινωνικές επιπτώσεις τόσο εντός όσο και μεταξύ των κρατών μελών, το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα θα αντιμετωπίσει τις εν λόγω επιπτώσεις στα πλέον ευάλωτα άτομα και νοικοκυριά.
Το ιρλανδικό Houses of the Oireachtas υποστήριξε ότι το προτεινόμενο σύστημα εμπορίας εκπομπών πιθανώς δεν θα παρέχει συγκρίσιμο επίπεδο εσόδων με τον εθνικό φόρο διοξειδίου του άνθρακα και, ως εκ τούτου, θα επηρεάσει την ικανότητα της Ιρλανδίας να εφαρμόζει μέτρα για το κλίμα που αποσκοπούν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και στην επίτευξη του εθνικού στόχου της για κλιματική ουδετερότητα. Η δράση σε επίπεδο κρατών μελών θα είναι αποτελεσματικότερη από τη δράση σε επίπεδο ΕΕ. Η Επιτροπή απάντησε ότι το νέο σύστημα εμπορίας εκπομπών δεν θα εμποδίσει τα κράτη μέλη να εφαρμόζουν, εφόσον το επιθυμούν, πιο φιλόδοξες εθνικές πολιτικές τιμολόγησης των ανθρακούχων εκπομπών μέσω της φορολογίας.
Όσον αφορά την πρόταση κανονισμού για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων, το τσεχικό Senát έκρινε ότι η Επιτροπή δεν είχε αποδείξει ότι οι προτεινόμενοι δεσμευτικοί στόχοι για τις υποδομές που προορίζονται για βαρέα επαγγελματικά οχήματα είναι ρεαλιστικά εφικτοί με εύλογο κόστος για τα κράτη μέλη και, ως εκ τούτου, δεν είχε καταδείξει την πραγματική προστιθέμενη αξία της επιλεγείσας προσέγγισης σε επίπεδο ΕΕ. Η Επιτροπή εξήγησε στην απάντησή της ότι οι δεσμευτικοί στόχοι θα ισχύουν μόνο για το ευρωπαϊκό κεντρικό δίκτυο αυτοκινητοδρόμων (το «δίκτυο ΔΕΔ-Μ») και ότι ο εξοπλισμός του εν λόγω δικτύου με κατάλληλες υποδομές θα απαιτήσει την ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ λόγω του διακρατικού χαρακτήρα και της σημασίας που έχει σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μολονότι στον προτεινόμενο κανονισμό εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών να καθορίσουν τα μέσα για την επίτευξη των στόχων, τα κράτη μέλη τα οποία προβλέπουν συγχρηματοδότηση θα μπορούσαν να κάνουν χρήση των κονδυλίων που παρέχει ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.
Ως προς το μέρος της δέσμης «Fit for 55» που αφορά την ενέργεια —δηλαδή τις προτάσεις σχετικά με την οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την οδηγία για την ενεργειακή απόδοση—, η Επιτροπή έλαβε δύο αιτιολογημένες γνώμες, από το σουηδικό Riksdag για την πρώτη πρόταση και από το τσεχικό Senát και για τις δύο προτάσεις. Το Riksdag επέκρινε το επίπεδο λεπτομέρειας της ρύθμισης και το Senátεξέφρασε την άποψη ότι δεν ελήφθησαν υπόψη οι ειδικές συνθήκες που επικρατούν στα κράτη μέλη. Με τις εν λόγω προτάσεις θα αποκλειστούν λύσεις που είναι οικονομικά αποδοτικότερες και αποτελεσματικότερες (Riksdag και Senát). Επιπλέον, οι στόχοι τέθηκαν υπό αμφισβήτηση επί της ουσίας, ιδίως στον τομέα της θέρμανσης, για παράδειγμα σε σχέση με την τηλεθέρμανση (Senát). Όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το Senát τόνισε ότι, δεδομένης της γεωγραφικής θέσης της Τσεχίας και του περιορισμένου δυναμικού της χώρας σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η πυρηνική ενέργεια θα πρέπει να αναγνωριστεί ως βιώσιμη πηγή ενέργειας στο σύστημα ταξινομίας της ΕΕ, όπως και το αέριο για μια μεταβατική περίοδο.
Η Επιτροπή υποστήριξε ότι η ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ είναι δικαιολογημένη σύμφωνα με το άρθρο 191 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς ο συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ αυξάνει την ενεργειακή ασφάλεια καθώς και τα περιβαλλοντικά και κλιματικά οφέλη. Για την επίτευξη του πρωταρχικού στόχου ενεργειακής απόδοσης της ΕΕ απαιτούνται αποτελεσματικό νομοθετικό πλαίσιο καθώς και συντονισμένη και εναρμονισμένη προσέγγιση σε επίπεδο ΕΕ. Τα κράτη μέλη θα εξακολουθούν να έχουν ευελιξία όσον αφορά την επιλογή του μείγματος πολιτικής, των τομέων και των επιμέρους μέτρων για την επίτευξη της απαιτούμενης εξοικονόμησης ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη το εθνικό τους πλαίσιο και τις εθνικές τους ιδιαιτερότητες. Ο δεσμευτικός στόχος της ΕΕ για μείωση κατά 9 % της κατανάλωσης πρωτογενούς και τελικής ενέργειας είναι απαραίτητος στο πλαίσιο της δέσμης νομοθετικών μέτρων που θα οδηγήσει στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55 %.
Όσον αφορά την πρόταση τροποποίησης του κανονισμού σχετικά με τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και τις απορροφήσεις από δραστηριότητες χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοκομίας (LULUCF), το γαλλικό Sénat εξέφρασε ανησυχίες, ενώ παράλληλα αναγνώρισε ότι ο καθορισμός στόχου κλιματικής ουδετερότητας για την ΕΕ έως το 2050 έχει ενωσιακή προστιθέμενη αξία. Έκρινε ότι η εξουσιοδότηση της Επιτροπής, για την περίοδο 2026-2029, να εκδίδει εκτελεστικές πράξεις με δυνητικά απεριόριστα περιθώρια επιβολής δεσμευτικών επιπέδων CO2 για τις γεωργικές δραστηριότητες σε κάθε κράτος μέλος δεν συνάδει με τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Επιπλέον, ανέφερε ότι στις ρυθμίσεις διακυβέρνησης που συνδέονται με τον καθορισμό των στόχων των κρατών μελών για την περίοδο 2026-2030 δεν καθορίζονται επαρκώς οι διαδικασίες παρακολούθησης για τα εθνικά κοινοβούλια.
Η Επιτροπή εξήγησε στην απάντησή της ότι ο στόχος για το 2030 προτάθηκε σύμφωνα με την πορεία προς έναν κλιματικά ουδέτερο τομέα γης το 2035 και ότι η προτεινόμενη κατανομή μεταξύ των κρατών μελών βασίστηκε στα εξής δύο στοιχεία: i) κάθε κράτος μέλος διατηρεί το πρόσφατο επίπεδό του απορροφήσεων και αναφερόμενων εκπομπών (δηλαδή τον μέσο όρο για την περίοδο 2016-2018) —που αντιστοιχεί στο ίδιο αρχικό επίπεδο με αυτό που εφαρμόζεται στο πλαίσιο του κανονισμού για τον επιμερισμό των προσπαθειών· ii) το κενό που πρέπει να καλυφθεί για την επίτευξη του στόχου της ΕΕ για το 2030 θα κατανεμηθεί ανάλογα με την έκταση των εκτάσεων υπό διαχείριση σε κάθε κράτος μέλος. Η Επιτροπή διευκρίνισε ότι η πρόταση δεν υπερβαίνει τα αναγκαία για την επίτευξη των στόχων. Όσον αφορά τη διακυβέρνηση, η Επιτροπή εξήγησε ότι, με τη μετάβαση σε ετήσιους εθνικούς στόχους για τους τομείς της χρήσης γης, της αλλαγής χρήσης γης και της δασοκομίας κατά την περίοδο 2026-2030, θα θεσπιστούν αρχές παρόμοιες με εκείνες που ισχύουν στο πλαίσιο συμμόρφωσης βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2018/842 για τον επιμερισμό των προσπαθειών. Τα κράτη μέλη θα κληθούν να υποβάλουν εθνικά σχέδια στα οποία θα περιγράφουν λεπτομερώς τη συμβολή τους στην επίτευξη του στόχου του 2035. Τέλος, κατά την άσκηση των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων της, η Επιτροπή επισήμανε ότι επικουρείται από την Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, στην οποία εκπροσωπούνται όλα τα κράτη μέλη.
Το γαλλικό Sénat εξέδωσε αιτιολογημένες γνώμες για καθεμία από τις τρεις προτάσεις της δέσμης μέτρων για την Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας. Επέκρινε το σημείο στην πρόταση κανονισμού σχετικά με την ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων το οποίο θεωρεί ότι συνιστά παρέμβαση στις εθνικές αρμοδιότητες. Το Sénat έκρινε ότι το προβλεπόμενο δικαίωμα της Επιτροπής να λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα για τον μετριασμό των επιπτώσεων πραγματικών ή πιθανών ελλείψεων φαρμάκων ή ιατροτεχνολογικών προϊόντων, τα οποία θεωρούνται κρίσιμης σημασίας σε περίπτωση κατάστασης έκτακτης ανάγκης στον τομέα της υγείας, έρχεται σε σύγκρουση με την αρμοδιότητα των κρατών μελών να παρέχουν υγειονομικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης, σύμφωνα με το άρθρο 168 παράγραφος 7 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην πρόταση κανονισμού σχετικά με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων, το Sénat επέκρινε την εικαζόμενη εναρμόνιση σε επίπεδο ΕΕ των νομοθετικών ή κανονιστικών διατάξεων που απαιτούνται για τη διαλειτουργικότητα των εθνικών σχεδίων ετοιμότητας και αντίδρασης σε περίπτωση σοβαρών διασυνοριακών απειλών κατά της υγείας ως αντίθετης προς τις Συνθήκες και, όσον αφορά την εκτίμηση των επιπτώσεων, αμφισβήτησε την ικανότητα του κέντρου να διενεργεί αξιολογήσεις και ελέγχους. Όσον αφορά την πρόταση κανονισμού σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας, το Sénat επέκρινε τη χρήση εκτελεστικών πράξεων και επισήμανε σύγκρουση αρμοδιοτήτων και αβεβαιότητες σε ό,τι αφορά τον συντονισμό με τον μηχανισμό ολοκληρωμένων ρυθμίσεων της ΕΕ για την πολιτική αντιμετώπιση κρίσεων.
Στην απάντησή της, η Επιτροπή αντέκρουσε την άποψη ότι ο προτεινόμενος κανονισμός για τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων παραβιάζει τις διατάξεις σχετικά με τις ευθύνες των κρατών μελών που προβλέπονται στο άρθρο 168 παράγραφος 7 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεδομένου ότι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας του μεγέθους της κρίσης της νόσου COVID-19 έχουν επιπτώσεις σε όλα τα κράτη μέλη, τα οποία δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν επαρκώς μεμονωμένα. Η συντονισμένη παρακολούθηση των πιθανών ελλείψεων σε επίπεδο ΕΕ θα μπορούσε να βοηθήσει τα κράτη μέλη να προετοιμαστούν καλύτερα για αιφνίδια αύξηση της ζήτησης, να αποφύγουν τους εξαγωγικούς περιορισμούς εντός της ενιαίας αγοράς, να αποτρέψουν τη δημιουργία υπερβολικών και δυσανάλογων αποθεμάτων και να κατανείμουν αποτελεσματικότερα τους πόρους σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε καμία από τις εν λόγω προτάσεις δεν θα απαιτηθεί εναρμόνιση των εθνικών σχεδίων ετοιμότητας και των σχετικών νομοθετικών ή κανονιστικών διατάξεων. Τα εκτελεστικά μέτρα αφορούν απλώς διαδικασίες και δεν θα αναθέσουν πρόσθετες εξουσίες στην επιτροπή υγειονομικής ασφάλειας ούτε θα καταστήσουν δεσμευτικές τις γνώμες της εν λόγω επιτροπής.
Όπως συνέβη και το 2020, το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο ενεργοποίησε αιτιολογημένες γνώμες και το 2021, από το σλοβακικό Národná rada όσον αφορά την πρόταση σχετικά με τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης και από το ιταλικό Senato della Repubblica όσον αφορά τις πέντε νομοθετικές προτάσεις που αποτελούν τη δέσμη μέτρων. Το Národná Rada έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση της αρχής της επικουρικότητας διότι στην πρόταση δεν προσδιορίστηκε η νομική βάση για την κλείδα κατανομής και για τις αρμοδιότητες του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο και της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής. Αμφισβήτησε επίσης τη χρήση κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων και υποστήριξε ότι κάθε κράτος μέλος είναι αρμόδιο να αποφασίζει σχετικά με τα άτομα που γίνονται δεκτά στο έδαφός του, βάσει των διατάξεων των εθνικών νομοθεσιών για το άσυλο. Το Senato della Repubblica διαπίστωσε παραβίαση της αρχής της επικουρικότητας, δεδομένου ότι στις προτάσεις αναδεικνύεται προφανής ασυμμετρία μεταξύ υποχρεώσεων και αλληλεγγύης, δεν επιλύονται τα τρέχοντα προβλήματα και, ως εκ τούτου, η δράση σε επίπεδο ΕΕ δεν έχει προστιθέμενη αξία. Όσον αφορά την αναλογικότητα, το Senato ισχυρίστηκε ότι υπάρχει κίνδυνος το σύστημα ελέγχου «πριν από την είσοδο» να επηρεάσει υπερβολικά το εθνικό νομικό σύστημα και το σύστημα δικαστικής προστασίας στη χώρα εισόδου· ότι η επιβολή ορίου, κάτω του οποίου πρέπει να ενεργοποιείται η διαδικασία στα σύνορα, σημαίνει ότι σχεδόν όλοι οι μετανάστες που εισέρχονται μέσω θαλάσσιων οδών θα υπόκεινται στη διαδικασία στα σύνορα αντί να υπόκεινται στις διαδικασίες μετεγκατάστασης· και ότι οι διατάξεις όσον αφορά τον μηχανισμό για τις χορηγίες επιστροφής αυξάνουν το κόστος και τη γραφειοκρατία για το κράτος μέλος εισόδου.
Η Επιτροπή εξήγησε στις απαντήσεις της ότι η κλείδα κατανομής δεν αποτελεί νέο στοιχείο και ότι ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο καθώς και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) θα διευκολύνουν μόνο τις επιχειρησιακές πτυχές μιας εκτελεστικής πράξης. Όσον αφορά τις κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις, η Επιτροπή τόνισε ότι οι εν λόγω διατάξεις βασίζονται στον κανονισμό «Δουβλίνο III» και δεν αλλάζουν τους κανόνες που ισχύουν επί του παρόντος. Επισήμανε επίσης ότι στο άρθρο 78 παράγραφος 3 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προστίθεται ειδική δυνατότητα για το Συμβούλιο να λαμβάνει μέτρα σε περίπτωση αντιμετώπισης επείγουσας κατάστασης λόγω αιφνίδιας αύξησης αφίξεων υπηκόων τρίτων χωρών. Μόνο σε περίπτωση που δεν ευοδωθεί η επιστροφή από το έδαφος των επωφελούμενων κρατών μελών, θα ζητηθεί από το κράτος μέλος-χορηγό να μεταφέρει τον αντικανονικό μετανάστη στο έδαφός του ώστε να συνεχιστούν οι προσπάθειες για επιστροφή του μετανάστη.
Η Επιτροπή έκρινε ότι το σύμφωνο επιτυγχάνει τη σωστή ισορροπία μεταξύ ευθύνης και αλληλεγγύης, δεδομένου ότι, με τη θέσπιση ορισμένων εξαιρέσεων, διασφαλίζεται η ευελιξία ως προς τη διαδικασία στα σύνορα και τις περιπτώσεις στις οποίες το σύμφωνο πρέπει να εφαρμόζεται. Το κριτήριο ευθύνης που συνδέεται με την πρώτη χώρα εισόδου θα πρέπει να εξετάζεται σε συνδυασμό με τα άλλα κριτήρια ευθύνης. Ο μηχανισμός αλληλεγγύης που θεσπίζεται στο σύμφωνο αποσκοπεί επίσης στη μείωση του αριθμού των ατόμων που βρίσκονται σε κράτη μέλη με υψηλό αριθμό αφίξεων και στην παροχή στήριξης για ανάπτυξη ικανοτήτων καθώς και υπέρ επιχειρήσεων και μέτρων στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων, στην περίπτωση που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις μεταναστευτικές ροές προς συγκεκριμένα κράτη μέλη. Η χορηγία επιστροφής δεν αυξάνει το κόστος για το επωφελούμενο κράτος μέλος.
Όσον αφορά την οδηγία για επαρκείς κατώτατους μισθούς στην ΕΕ, η οποία εκδόθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2020, η Επιτροπή έλαβε τρίτη αιτιολογημένη γνώμη, από το Kamra tad‑Deputati της Μάλτας, μετά τις δύο αιτιολογημένες γνώμες που είχε ήδη λάβει το 2020.
Το Kamra tad-Deputati αμφισβήτησε την επιλογή της νομικής βάσης. Όσον αφορά την επικουρικότητα, έκρινε ότι οι στόχοι της πρότασης θα μπορούσαν να επιτευχθούν αποτελεσματικά με δράση των κρατών μελών δεδομένων των διαφορών στον καθορισμό των μισθών. Αντιθέτως, η πρόταση μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις, όπως για παράδειγμα να καταστεί δυσκολότερη η διαδικασία συλλογικών διαπραγματεύσεων και να αυξηθεί ο κίνδυνος εργασιακών συγκρούσεων σε ορισμένους τομείς.
Η Επιτροπή εξήγησε ότι τα περισσότερα κράτη μέλη είναι αντιμέτωπα με το πρόβλημα της μη ικανοποιητικής επάρκειας και/ή κάλυψης των κατώτατων μισθών και ότι η δράση σε εθνικό επίπεδο έχει αποδειχθεί ανεπαρκής για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Επισήμανε ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές στα πρότυπα ως προς την πρόσβαση σε προστασία με τη μορφή επαρκούς κατώτατου μισθού και ότι οι εν λόγω αποκλίσεις θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν καλύτερα σε επίπεδο ΕΕ. Τα κράτη μέλη με ποσοστό κάλυψης από συλλογικές διαπραγματεύσεις μικρότερο του 70 % θα πρέπει να προβλέψουν πλαίσιο με τους αναγκαίους πρόσφορους όρους και να εκπονήσουν σχέδιο δράσης για την προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, ωστόσο κατά τα άλλα ο σχεδιασμός του πλαισίου και του σχεδίου δράσης θα εναπόκειται εξ ολοκλήρου στις επιμέρους χώρες.
Όσον αφορά την πρόταση για την τροποποίηση της οδηγίας ΦΠΑ σχετικά με την ανάθεση εκτελεστικών αρμοδιοτήτων στην Επιτροπή για τον προσδιορισμό της έννοιας των όρων που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες διατάξεις της εν λόγω οδηγίας, το σουηδικό Riksdag επιβεβαίωσε σε αιτιολογημένη γνώμη τη σημασία της απαίτησης για ομοφωνία σε θέματα φορολογίας και έκρινε ότι η διαδικασία λήψης αποφάσεων που προτείνει η Επιτροπή θα συνεπαγόταν μετάβαση εξουσιών από το εθνικό στο ενωσιακό επίπεδο σε έναν τομέα κομβικής σημασίας για την εθνική κυριαρχία, με αποτέλεσμα να υπερβαίνονται τα αναγκαία για την επίτευξη των στόχων της πρότασης.
Η Επιτροπή απάντησε ότι η μη εναρμονισμένη εφαρμογή από τα κράτη μέλη των εννοιών που περιλαμβάνονται στην οδηγία ΦΠΑ παρεμποδίζει την ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και είναι πιθανό να οδηγήσει σε διπλή φορολόγηση ή σε μηδενική φορολόγηση, και ότι αυτό το πρόβλημα δεν είναι δυνατόν τα κράτη μέλη να το αντιμετωπίσουν μεμονωμένα. Στην πρόταση προβλέπεται η έκδοση εκτελεστικών πράξεων από την Επιτροπή μόνο για περιορισμένο σύνολο κανόνων που αφορούν την εφαρμογή των διατάξεων της οδηγίας ΦΠΑ, για τους οποίους απαιτείται ομοιόμορφη εφαρμογή των εννοιών της νομοθεσίας της ΕΕ για τον ΦΠΑ. Η ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία και οι διαδικασίες επιτροπολογίας έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για την έμμεση φορολογία, ενώ η επιτροπολογία αποτελεί εδώ και καιρό τυπική προσέγγιση που χρησιμοποιείται στο δίκαιο της ΕΕ για να διευκολύνεται η διαμόρφωση κοινής αντίληψης και πρακτικής.
4.Γραπτός πολιτικός διάλογος με τα εθνικά κοινοβούλια
Εκτός από τον μηχανισμό ελέγχου της επικουρικότητας που εδραιώνεται στο πρωτόκολλο αριθ. 2 των Συνθηκών, οι σχέσεις της Επιτροπής με τα εθνικά κοινοβούλια περιλαμβάνουν επίσης μεγάλο φάσμα περαιτέρω δραστηριοτήτων, ιδίως τον πολιτικό διάλογο που τέθηκε σε εφαρμογή το 2006. Στον πολιτικό διάλογο περιλαμβάνονται γραπτές ανταλλαγές απόψεων σχετικά με κάθε πρωτοβουλία της Επιτροπής στην οποία τα εθνικά κοινοβούλια επιθυμούν να προσφέρουν τη συμβολή τους ή να διατυπώσουν παρατηρήσεις, καθώς και προφορικός πολιτικός διάλογος, όπως περιγράφεται περαιτέρω στην ενότητα 5 κατωτέρω.
Γενικές παρατηρήσεις
Το 2021 τα εθνικά κοινοβούλια απέστειλαν 360 γνώμες στην Επιτροπή. Πρόκειται για σημαντική αύξηση σε σύγκριση με τα 2 προηγούμενα έτη (255 το 2020 και 159 το 2019), ωστόσο ο αριθμός των γνωμών εξακολούθησε να είναι μικρότερος από ό,τι στα μέσα της θητείας της προηγούμενης Επιτροπής (569 το 2018, 576 το 2017 και 620 το 2016).
Μεταξύ των εν λόγω 360 γνωμών, οι 199 (55,3 %), συμπεριλαμβανομένων των 16 αιτιολογημένων γνωμών (4,4 %), αφορούσαν τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής που υπόκεινται στον μηχανισμό ελέγχου της επικουρικότητας. Πρόκειται για πολύ υψηλότερο αριθμό και ποσοστό σε σχέση με τα 2 προηγούμενα έτη, πιθανώς ως συνέπεια της αύξησης του αριθμού των νομοθετικών προτάσεων που υπέβαλε η Επιτροπή.
Οι υπόλοιπες 161 γνώμες (44,7 %) αφορούσαν κυρίως μη νομοθετικές πρωτοβουλίες, όπως για παράδειγμα ανακοινώσεις, ή ήταν γνωμοδοτήσεις πρωτοβουλίας που δεν συνδέονταν άμεσα με πρωτοβουλία της Επιτροπής, των οποίων ο αριθμός ήταν σταθερός (156 το 2020), γεγονός που καταδεικνύει ότι ορισμένα εθνικά κοινοβούλια συνέχισαν να προσφέρουν στην Επιτροπή πολύτιμη μελλοντοστραφή πολιτική συμβολή.
Η Επιτροπή εφιστά πάντα την προσοχή των σχετικών υπηρεσιών της Επιτροπής και των επιτρόπων στα ζητήματα που εγείρουν τα εθνικά κοινοβούλια ή τα κοινοβουλευτικά σώματα, και, όσον αφορά τις νομοθετικές προτάσεις, εφιστά την προσοχή των εκπροσώπων της Επιτροπής που συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις των συννομοθετών.
Συμμετοχή και πεδίο εφαρμογής
Όπως και κατά τα προηγούμενα έτη, ο αριθμός των γνωμών που εστάλησαν στην Επιτροπή διέφερε σημαντικά μεταξύ των εθνικών κοινοβουλίων. Τα 10 πιο δραστήρια κοινοβουλευτικά σώματα εξέδωσαν 285 γνώμες. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί στο 79 % του συνόλου, σύμφωνα με τον μέσο όρο των τελευταίων ετών. Ο αριθμός των εθνικών κοινοβουλίων ή των κοινοβουλευτικών σωμάτων που δεν εξέδωσαν γνώμες μειώθηκε σε 8 σώματα (επί συνόλου 39 σωμάτων), πράγμα που σημαίνει ότι 5 κράτη μέλη —τα οποία αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το ένα πέμπτο του συνόλου— δεν συμμετείχαν στον γραπτό πολιτικό διάλογο το 2021. Αυτό καταδεικνύει το αυξανόμενο ενδιαφέρον των εθνικών κοινοβουλίων να συμμετέχουν στον έλεγχο της επικουρικότητας και στον πολιτικό διάλογο.
Το 2021 τα 12 εθνικά κοινοβούλια ή κοινοβουλευτικά σώματα που απέστειλαν τον μεγαλύτερο αριθμό γνωμών ήταν: το ισπανικό Cortes Generales (57 γνώμες), το πορτογαλικό Assembleia da República (54 γνώμες), το τσεχικό Senát (47 γνώμες), το ρουμανικό Camera Deputaților (27 γνώμες), το γερμανικό Bundesrat (24 γνώμες), το ρουμανικό Senat (18 γνώμες), το γαλλικό Sénat (17 γνώμες), το ολλανδικό Eerste Kamer (17 γνώμες), το τσεχικό Poslanecká sněmovna (12 γνώμες), το ιταλικό Camera dei Deputati (12 γνώμες), το πολωνικό Senat (12 γνώμες) και το σουηδικό Riksdag (12 γνώμες). Αυτά τα κοινοβουλευτικά σώματα ήταν επίσης από τα πλέον δραστήρια κατά τα προηγούμενα έτη. Στο παράρτημα 2 παρατίθεται αναλυτικά ο αριθμός των γνωμών που διαβιβάστηκαν από κάθε κοινοβουλευτικό σώμα.
Η φύση των γνωμών διέφερε επίσης μεταξύ των εθνικών κοινοβουλίων ή των κοινοβουλευτικών σωμάτων. Ορισμένα κοινοβούλια ή κοινοβουλευτικά σώματα επικεντρώθηκαν κυρίως στο να ελέγξουν αν η πρόταση της Επιτροπής συνάδει με τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, ενώ άλλα σχολίασαν εκτενέστερα το περιεχόμενο των προτάσεων ή διαβίβασαν γνωμοδοτήσεις πρωτοβουλίας. Μεταξύ των σωμάτων της τελευταίας ομάδας, το τσεχικό Senát, το ρουμανικό Camera Deputaților και Senat, το γερμανικό Bundesrat και το γαλλικό Sénat υπήρξαν ιδιαίτερα δραστήρια.
Κύρια θέματα των γνωμών στο πλαίσιο του πολιτικού διαλόγου
Οι δέσμες μέτρων που προσέλκυσαν τον υψηλότερο βαθμό προσοχής το 2021 ήταν η δέσμη «Fit for 55» (49 γνώμες), το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο (17 γνώμες), οι ψηφιακές υπηρεσίες (17 γνώμες) και η Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας (11 γνώμες). Όσον αφορά τις επιμέρους πρωτοβουλίες, οι περισσότερες γνώμες που εστάλησαν από εθνικά κοινοβούλια αφορούσαν την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (10 γνώμες), την πρόταση για επαρκείς κατώτατους μισθούς (9 γνώμες), τις δύο προτάσεις σχετικά με το Ψηφιακό Πιστοποιητικό COVID της ΕΕ (8 γνώμες για κάθε πρόταση), την πρόταση για ίδρυση Ταμείου Ασύλου και Μετανάστευσης (7 γνώμες), την πράξη για τις ψηφιακές αγορές (7 γνώμες), την πρόταση για σύσταση Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα (6 γνώμες), την τροποποιημένη πρόταση για τη θέσπιση κοινής διαδικασίας διεθνούς προστασίας στην Ένωση (6 γνώμες) και την πρόταση σχετικά με την ίση αμοιβή για ίση εργασία (6 γνώμες). Επίσης, σε 6 γνώμες που εκδόθηκαν σχετικά με το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2021, τα εθνικά κοινοβούλια ανέφεραν στην Επιτροπή τις ετήσιες προτεραιότητές τους για το 2021.
Από τις 49 γνώμες που εκδόθηκαν σχετικά με τη δέσμη «Fit for 55», οι 9 ήταν αιτιολογημένες γνώμες (οι οποίες έχουν ήδη περιγραφεί αναλυτικά στην προηγούμενη ενότητα), και οι 14 γνώμες απλά επιβεβαίωσαν ότι οι προτάσεις είναι σύμφωνες με την αρχή της επικουρικότητας. Μεταξύ των πρωτοβουλιών που περιλαμβάνονται στη δέσμη, η πρόταση που δέχθηκε τις περισσότερες παρατηρήσεις ήταν η πρόταση τροποποίησης του κανονισμού για τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και τις απορροφήσεις από δραστηριότητες χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας (LULUCF), η πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση, η πρόταση οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας φορολόγησης της ενέργειας, η πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, η πρόταση κανονισμού για τη σύσταση Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα και η ανακοίνωση για τη νέα δασική στρατηγική της ΕΕ.
Όσον αφορά την πρόταση τροποποίησης του κανονισμού για τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και τις απορροφήσεις από δραστηριότητες χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας (LULUCF), η Επιτροπή έλαβε τρεις γνώμες στο πλαίσιο του πολιτικού διαλόγου. Σε μία από τις εν λόγω γνώμες εκφράστηκε ανησυχία σχετικά με την ικανότητα επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας έως το 2035, επισημάνθηκε η έλλειψη κινήτρων για την αύξηση των απορροφήσεων (οι οποίες είναι απαραίτητες για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας) και εκφράστηκε η άποψη ότι η ακριβής και εναρμονισμένη υποβολή εκθέσεων και η θέσπιση συστήματος κυρώσεων αποτελούν σημαντικά στοιχεία για την επίτευξη των στόχων του προτεινόμενου κανονισμού και ότι θα πρέπει ήδη να περιλαμβάνονται μέτρα για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας στα στρατηγικά σχέδια της κοινής γεωργικής πολιτικής για την περίοδο 2023-2027. Σε μία άλλη γνώμη ζητήθηκε από την Επιτροπή να εκπονήσει μελέτη επιπτώσεων στην οποία θα περιγράφεται η ειδική σκοπιμότητα των προτεινόμενων μέτρων και θα προσδιορίζονται ποσοτικά τα αποτελέσματα των σχεδιαζόμενων αλλαγών, ειδικά το κόστος και τα οφέλη για την Τσεχία.
Η Επιτροπή εξήγησε στις απαντήσεις της πώς σχεδιάζει να επιτευχθεί κλιματική ουδετερότητα και τι εκτιμήσεις των επιπτώσεων είχε διενεργήσει πριν από την υποβολή των προτάσεων της δέσμης «Fit for 55». Όσον αφορά τους στόχους για το 2030 και το 2035, επισήμανε ότι είναι σημαντικό να λάβει φιλόδοξα στρατηγικά σχέδια από τα κράτη μέλη για την κοινή γεωργική πολιτική για την περίοδο 2023-2027 και εξέφρασε την ικανοποίησή της για την υποστήριξη συστήματος ακριβούς και εναρμονισμένης παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων, καθώς και συστήματος κυρώσεων, ως βασικών στοιχείων για την επίτευξη των στόχων του προτεινόμενου κανονισμού.
Η Επιτροπή έλαβε έξι γνώμες σχετικά με το μέρος της δέσμης «Fit for 55» που αφορά τη φορολογία, τρεις γνώμες σχετικά με την πρόταση για τη θέσπιση μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα και τρεις γνώμες, συμπεριλαμβανομένης αιτιολογημένης γνώμης, σχετικά με την πρόταση αναδιατύπωσης της οδηγίας φορολόγησης της ενέργειας. Όσον αφορά τον μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, τα εθνικά κοινοβούλια ζήτησαν πληροφορίες σχετικά με τη συμβατότητα του μηχανισμού με τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, τις επιπτώσεις του μηχανισμού στην ανταγωνιστικότητα της ΕΕ και τη δυνατότητα προσωρινής διατήρησης δωρεάν δικαιωμάτων. Η Επιτροπή απάντησε ότι η πρόταση σχεδιάστηκε σύμφωνα με τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, ότι, βάσει της εκτίμησης της επιπτώσεων, ο αντίκτυπος στην ανταγωνιστικότητα θα ήταν περιορισμένος και ότι η διατήρηση δωρεάν δικαιωμάτων ενέχει τον κίνδυνο να περιοριστούν τα κίνητρα για επενδύσεις σε μια πιο πράσινη παραγωγή. Όσον αφορά την αναδιατύπωση της οδηγίας φορολόγησης της ενέργειας, μολονότι στην αιτιολογημένη γνώμη εκφράστηκαν ανησυχίες για παρέμβαση στις φορολογικές εξουσίες των κρατών μελών, οι δύο άλλες γνώμες ήταν υποστηρικτικές, παρά τη διατύπωση παρατήρησης για τον κίνδυνο διπλής φορολογίας. Όσον αφορά το τελευταίο σημείο, η Επιτροπή απάντησε ότι η οδηγία φορολόγησης της ενέργειας και το σύστημα εμπορίας εκπομπών δεν αλληλεπικαλύπτονται, καθώς η πρώτη καθορίζει φόρους για την κατανάλωση ενέργειας, ενώ το δεύτερο αντιμετωπίζει το θέμα των εκπομπών.
Όσον αφορά τις προτάσεις σχετικά με την οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την οδηγία για την ενεργειακή απόδοση, εκτός από τις αιτιολογημένες γνώμες που σχολιάστηκαν ήδη στην προηγούμενη ενότητα, η Επιτροπή έλαβε γενικά υποστηρικτικές γνώμες από τρία κοινοβουλευτικά σώματα. Όπως και στις αιτιολογημένες γνώμες, διατυπώθηκαν ορισμένες επικρίσεις όσον αφορά τους στόχους, λαμβανομένων υπόψη των προθεσμιών που προβλέπονται στις προτάσεις, ειδικά όσον αφορά τον τομέα της θέρμανσης. Ως προς την ανανεώσιμη ενέργεια, ένα σώμα τόνισε ότι η πυρηνική ενέργεια θα πρέπει να αναγνωριστεί στο σύστημα ταξινομίας της ΕΕ ως βιώσιμη ενέργεια, όπως και το αέριο για μια μεταβατική περίοδο. Όσον αφορά τους στόχους και τις επιπτώσεις τους, η Επιτροπή τόνισε ότι τα διαφορετικά σημεία εκκίνησης των κρατών μελών είχαν ληφθεί υπόψη κατά την κατάρτιση της πρότασης και, ειδικότερα, όταν προτάθηκαν στόχοι και δείκτες αναφοράς για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τόσο συνολικά όσο και σε επιμέρους τομείς. Υπογράμμισε ότι, την τελευταία δεκαετία, χάρη στην τεχνολογική πρόοδο, το κόστος της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας έχει μειωθεί σε πολύ σημαντικό βαθμό και ότι, ως εκ τούτου, ο προτεινόμενος στόχος του 40 % ως προς το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ΕΕ έως το 2030 είναι οικονομικά εφικτός. Όσον αφορά τον ρόλο της πυρηνικής ενέργειας και του φυσικού αερίου, η Επιτροπή επισήμανε ότι στη συμπληρωματική σχετική με το κλίμα κατ’ εξουσιοδότηση πράξη της ταξινομίας της ΕΕ περιλαμβάνονται ορισμένες δραστηριότητες πυρηνικής ενέργειας και αερίου στην κατηγορία των μεταβατικών δραστηριοτήτων που καλύπτονται από το άρθρο 10 παράγραφος 2 του κανονισμού για την ταξινομία, με την επιφύλαξη καθορισμού αυστηρών κριτηρίων.
Τα εθνικά κοινοβούλια υποστήριξαν τη δημιουργία του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα και εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για τη διάθεση ποσοστού 25 % των εσόδων από το σύστημα εμπορίας εκπομπών για τις οδικές μεταφορές και τα κτίρια με σκοπό την υποστήριξη του ενεργειακού μετασχηματισμού για τα άτομα που αντιμετωπίζουν ενεργειακή φτώχεια. Ωστόσο, ένα κοινοβουλευτικό σώμα εξέφρασε επίσης ανησυχίες σχετικά με τον ορισμό της «ενεργειακής φτώχειας» σε επίπεδο ΕΕ για τους σκοπούς του προσδιορισμού των ατόμων και των οντοτήτων που χρειάζονται στήριξη από το ταμείο, και έκρινε ότι ο εν λόγω ορισμός θα πρέπει να λαμβάνει καλύτερα υπόψη τις ιδιαιτερότητες των επιμέρους κρατών μελών. Ένα άλλο κοινοβουλευτικό σώμα εξέφρασε ανησυχίες σχετικά με τα υφιστάμενα μέσα του προϋπολογισμού της ΕΕ τα οποία σχεδιάστηκαν για την επίτευξη των ίδιων στόχων.
Όσον αφορά τον ορισμό της «ενεργειακής φτώχειας» σε επίπεδο ΕΕ, η Επιτροπή τόνισε την ευελιξία που παρέχεται στα κράτη μέλη όσον αφορά τον προσδιορισμό των ευάλωτων νοικοκυριών, των πολύ μικρών επιχειρήσεων και των χρηστών των μεταφορών σύμφωνα με τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν σε εθνικό επίπεδο. Ομοίως, στον κανονισμό για το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα τονίζεται ότι τα κράτη μέλη, σε διαβούλευση με τις αρχές περιφερειακού επιπέδου, βρίσκονται στην καλύτερη δυνατή θέση να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν κοινωνικά σχέδια για το κλίμα προσαρμοσμένα και επικεντρωμένα στις τοπικές, περιφερειακές και εθνικές συνθήκες τους. Όσον αφορά τις ανησυχίες σχετικά με τα υφιστάμενα μέσα, η Επιτροπή διευκρίνισε ότι άλλα ταμεία της ΕΕ που στηρίζουν το έργο των κρατών μελών προς μια δίκαιη κλιματική μετάβαση έχουν διαφορετικούς στόχους από ό,τι το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα. Δεν έχουν το ίδιο χρονοδιάγραμμα και δεν δίνουν την έμφαση που δίνει το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα σε ειδικές ομάδες-στόχους. Μια σημαντική διαφορά σε σύγκριση με πολλά άλλα ταμεία είναι ότι το προτεινόμενο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα επικεντρώνεται ιδιαίτερα στην ανάγκη των κρατών μελών να προβούν σε μεταρρυθμίσεις για να δικαιολογήσουν τη χρήση από αυτά του ταμείου.
Η πρόταση για τη νέα δασική στρατηγική της ΕΕ για το 2030, η οποία αποτελεί επίσης μέρος της δέσμης «Fit for 55», ενεργοποίησε τρεις γνώμες. Τα εθνικά κοινοβούλια αναγνώρισαν τη σημασία των δασών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αλλά εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με την αυξημένη συγκέντρωση και τα περισσότερα υπερεθνικά στοιχεία της στρατηγικής, παρότι στη Συνθήκη δεν καθορίζεται κοινή δασική πολιτική. Επιπλέον, επικρίθηκε η έλλειψη εκτίμησης των επιπτώσεων των προβλεπόμενων μέτρων στα κράτη μέλη και τέθηκαν ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται η στρατηγική με την κοινή γεωργική πολιτική καθώς και αν τα προτεινόμενα μέτρα, ειδικά το προτεινόμενο πεδίο κάλυψης προϊόντων, είναι επαρκή για την καταπολέμηση της αποψίλωσης των δασών και της παράνομης υλοτομίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η Επιτροπή απάντησε ότι οι τομείς των δασών και της δασοκομίας εμπίπτουν στις συντρέχουσες αρμοδιότητες της ΕΕ και ότι η ΕΕ έχει ασκήσει τις εν λόγω αρμοδιότητες σε αρκετές περιπτώσεις, για παράδειγμα στην περίπτωση της οδηγίας για τους οικοτόπους ή του κανονισμού για την ξυλεία, τηρώντας πάντα την αρχή της επικουρικότητας. Επέστησε την προσοχή στη γενική εκτίμηση των επιπτώσεων όσον αφορά την ενίσχυση του στόχου της ΕΕ για καθαρή μείωση των εκπομπών για το 2030 και για τις ειδικές νομοθετικές προτάσεις στο πλαίσιο της δέσμης «Fit for 55», για τις οποίες αποτυπώθηκαν οι επιπτώσεις ανά χώρα, βάσει σεναρίου αναφοράς της ΕΕ για το οποίο είχε ζητηθεί η γνώμη των κρατών μελών. Πρόσθεσε ότι η αύξηση της βιωσιμότητας και η συνεκτίμηση των τοπικών συνθηκών και αναγκών είναι κοινά στοιχεία τόσο της νέας δασικής στρατηγικής όσο και της νέας κοινής γεωργικής πολιτικής. Όσον αφορά την αρμοδιότητα των κρατών μελών να επιβάλλουν μέτρα ελέγχου για την καταπολέμηση της παράνομης υλοτομίας, η Επιτροπή θα στηρίξει τις εθνικές αρχές και θα προωθήσει την εκτεταμένη χρήση γεωδιαστημικών πληροφοριών. Τέλος, η μελλοντική νομοθεσία θα έχει προοδευτικό πεδίο εφαρμογής παράγωγων προϊόντων, και, ως εκ τούτου, θα υπάρχει η δυνατότητα εστίασης στα προϊόντα και στα βασικά εμπορεύματα που έχουν υποστεί τις μεγαλύτερες επιπτώσεις από την αποψίλωση και την υποβάθμιση των δασών.
Το 2021 η Επιτροπή συνέχισε να λαμβάνει γνώμες σχετικά με το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, το οποίο θεσπίστηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020. Οι εν λόγω γνώμες παρουσίαζαν αποκλίνουσες απόψεις, κυρίως σε σχέση με τον μηχανισμό αλληλεγγύης. Ορισμένα κοινοβουλευτικά σώματα εξέδωσαν θετικές γνώμες, μία εκ των οποίων ζητούσε ορισμένες πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τη δικαστική προστασία των προσφύγων και τα χρονοδιαγράμματα που καθορίζονται στην πρόταση. Σε άλλη γνώμη εκφράζονταν αμφιβολίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα του μηχανισμού και ζητούνταν να καταστεί υποχρεωτική η μετεγκατάσταση αντί της δυνατότητας παροχής χορηγήσεων επιστροφής. Άλλα κοινοβουλευτικά σώματα εξέφρασαν την ανησυχία ότι τυχόν υποχρεωτικές μετεγκαταστάσεις βάσει ποσοστώσεων θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εθνικές ανισορροπίες, εάν δεν λαμβάνονταν υπόψη οι αντικειμενικές συνθήκες που επικρατούν στα αντίστοιχα κράτη μέλη. Ορισμένα κοινοβουλευτικά σώματα εξέφρασαν τον φόβο ότι η διαδικασία στα σύνορα θα επιβαρύνει περαιτέρω τα κράτη μέλη, ενώ ορισμένα προειδοποίησαν ότι για την παρούσα πρόταση θα απαιτηθούν πρόσθετες επενδύσεις σε υποδομές και σε προσωπικό ώστε να καταστεί λειτουργική. Γενικότερα, τα κοινοβουλευτικά σώματα ζήτησαν επίσης να υιοθετηθεί προσέγγιση που θα λαμβάνει υπόψη τα δικαιώματα των προσφύγων σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, όπως μεταξύ άλλων η προστασία των δεδομένων και οι δυνατότητες προσφυγής.
Στις απαντήσεις της, η Επιτροπή υπογράμμισε τη σημασία της αποτελεσματικής οργάνωσης των χορηγιών επιστροφής. Σκοπός είναι να διασφαλιστεί, μέσω καλά συντονισμένων συλλογικών προσπαθειών από όλους τους σχετικούς φορείς —συμπεριλαμβανομένου για παράδειγμα του Frontex— ότι οι επιστροφές πραγματοποιούνται το συντομότερο δυνατόν και ότι προσφέρεται πραγματική στήριξη στο επωφελούμενο κράτος μέλος. Τα κράτη μέλη θα έχουν πάντα τη δυνατότητα επιλογής μεταξύ τουλάχιστον δύο ειδών μέτρων αλληλεγγύης, έτσι ώστε το μέτρο της μετεγκατάστασης να μην είναι ούτε αυτόματο ούτε υποχρεωτικό. Τα κράτη μέλη θα μπορούν να χρησιμοποιούν τα κονδύλια που διατίθενται στα εθνικά τους προγράμματα στο πλαίσιο τόσο του υφιστάμενου Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης όσο και του νέου Ταμείου Ασύλου και Μετανάστευσης, για τη στήριξη τυχόν επενδύσεων που είναι απαραίτητες για να ενισχυθεί η διαδικασία στα σύνορα. Όσον αφορά τη νομική προστασία και τα θεμελιώδη δικαιώματα, η Επιτροπή τόνισε ότι, κατά τη διάρκεια του ελέγχου διαλογής, θα παρέχονται συνεχώς όλες οι διασφαλίσεις, το οποίο θα εγγυάται η υποχρέωση των κρατών μελών για δημιουργία ανεξάρτητου μηχανισμού παρακολούθησης.
Η Επιτροπή έλαβε 17 γνώμες από 10 κοινοβουλευτικά σώματα σχετικά με τη δέσμη μέτρων για τις ψηφιακές υπηρεσίες (πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες και πράξη για τις ψηφιακές αγορές). Στις παρατηρήσεις τους τα εθνικά κοινοβούλια επικεντρώθηκαν περισσότερο στην προστασία των καταναλωτών και στον ορισμό ρυθμιστών της πρόσβασης σε μεγάλες πλατφόρμες. Αρκετά κοινοβουλευτικά σώματα ζήτησαν διευκρινίσεις σχετικά με τον συντονισμό μεταξύ των προτεινόμενων πράξεων και των τομεακών κανόνων και άλλων υφιστάμενων νομοθετικών πράξεων. Ένα κοινοβουλευτικό σώμα τόνισε την ανάγκη διαφύλαξης των δικαιωμάτων των κρατών μελών ως προς τη διατήρηση της πολυφωνίας στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Αρκετά κοινοβουλευτικά σώματα εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τον ορισμό του παράνομου περιεχομένου και την αφαίρεσή του, ζητώντας είτε να υποβληθούν περαιτέρω νομοθετικές προτάσεις σχετικά με το νόμιμο μεν αλλά επιβλαβές περιεχόμενο είτε οι σχετικές αποφάσεις να εναπόκεινται στα ανεξάρτητα δικαστήρια. Αρκετά κοινοβουλευτικά σώματα εξέφρασαν την επιθυμία να αντιμετωπιστεί η διάδοση της παραπληροφόρησης με την προτεινόμενη δέσμη μέτρων.
Η Επιτροπή εξήγησε στις απαντήσεις της ότι η νέα δέσμη μέτρων καταρτίστηκε προσεκτικά ώστε να ενταχθεί στο υφιστάμενο νομικό πλαίσιο και τόνισε ότι οι αρχές των κρατών μελών θα συμμετέχουν στην επιβολή των μέτρων αυτών και θα μπορούν να ζητήσουν από την Επιτροπή να διεξαγάγει έρευνες για τον ορισμό ρυθμιστών της πρόσβασης. Στο πλαίσιο αυτό, ο μηχανισμός για τον ορισμό ρυθμιστών της πρόσβασης βασίζεται σε ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια και υπάρχει δυνατότητα αντίδρασης στις ταχείες αλλαγές στον ψηφιακό τομέα με προσαρμογή των κατώτατων ορίων. Όσον αφορά την ελευθερία των μέσων μαζικής επικοινωνίας, η Επιτροπή επισήμανε ότι οι προτάσεις δεν παρεμποδίζουν με κανέναν τρόπο την πολυφωνία στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, αλλά αντιθέτως θα ενισχύσουν τον ρόλο των μέσων μαζικής επικοινωνίας στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες παρέχει το κανονιστικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση του παράνομου περιεχομένου, με το οποίο επιτυγχάνεται η σωστή ισορροπία μεταξύ της επιβολής σαφών υποχρεώσεων για τις ψηφιακές ενδιάμεσες υπηρεσίες και της διασφάλισης της ελευθερίας έκφρασης και πληροφόρησης. Τα δικαστήρια θα πρέπει να αποφασίζουν εντέλει σχετικά με τον παράνομο χαρακτήρα του περιεχομένου ώστε να διαφυλάσσονται τα δικαιώματα και τα έννομα συμφέροντα όλων των θιγόμενων μερών. Όσον αφορά το επιβλαβές περιεχόμενο, συμπεριλαμβανομένης της παραπληροφόρησης, οι πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες θα υποχρεούνται να αξιολογούν και, κατά συνέπεια, να περιορίζουν τους συστημικούς κινδύνους που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν τα συστήματά τους.
Οι προτάσεις για το Ψηφιακό Πιστοποιητικό COVID της ΕΕ ενεργοποίησαν γνώμες από επτά κοινοβουλευτικά σώματα, οι οποίες ήταν όλες θετικές. Ωστόσο, σε μία γνώμη εκφράστηκαν επίσης ανησυχίες σχετικά με την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και τη διάρκεια ισχύος του πιστοποιητικού COVID. Το ιταλικό Senato τόνισε ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν το δικαίωμα να επιτρέπουν την πρόσβαση στο έδαφός τους σύμφωνα με τη νομοθεσία τους, μεταξύ άλλων και σε άτομα που δεν μπορούν να προσκομίσουν Ψηφιακό Πιστοποιητικό COVID της ΕΕ. Στις απαντήσεις της, η Επιτροπή τόνισε ότι στον κανονισμό τηρείται η αρχή της ελαχιστοποίησης των δεδομένων η οποία κατοχυρώνεται στον γενικό κανονισμό για την προστασία δεδομένων. Δεν θα δημιουργηθεί ευρωπαϊκή βάση δεδομένων για τον εμβολιασμό, την εξέταση ή την ανάρρωση από τη νόσο COVID-19, αλλά θα είναι δυνατή η αποκεντρωμένη επαλήθευση ψηφιακά υπογεγραμμένων διαλειτουργικών πιστοποιητικών. Επιπλέον, ο κύριος κανονισμός είναι αρκετά ευέλικτος ώστε να ανταποκρίνεται σε νέα επιστημονικά στοιχεία και κατευθυντήριες γραμμές. Δεν θίγει την αρμοδιότητα των κρατών μελών να αποφασίζουν σχετικά με τα καταλληλότερα μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας. Ωστόσο, τυχόν περιορισμοί στην ελεύθερη κυκλοφορία δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τα απολύτως αναγκαία και δεν θα πρέπει να γίνονται διακρίσεις μεταξύ ταξιδιωτών με βάση την ιθαγένειά τους.
Εκτός από τις αιτιολογημένες γνώμες που αναλύθηκαν ανωτέρω, η πρόταση οδηγίας για επαρκείς κατώτατους μισθούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενεργοποίησε επτά περαιτέρω γνώμες. Ορισμένες είναι επικριτικές, άλλες υποστηρίζουν γενικότερα τον στόχο της πρότασης για τη βελτίωση της επάρκειας των κατώτατων μισθών και τη διεύρυνση της πρόσβασης των εργαζομένων σε προστασία με τη μορφή κατώτατου μισθού, ενώ υποβάλλουν και περαιτέρω προτάσεις. Ένα κοινοβούλιο έκρινε ότι με την επιλεγείσα νομική βάση η ΕΕ αποκτά συμπληρωματική και υποστηρικτική αρμοδιότητα η οποία δεν θα μπορούσε να ασκηθεί όσον αφορά τις αμοιβές. Στη γνώμη εκφράστηκε η άποψη ότι μια σύσταση του Συμβουλίου θα αποτελούσε καταλληλότερη νομική πράξη απ’ ό,τι η οδηγία. Δύο κοινοβούλια αντιτάχθηκαν στην πρόταση για διαφορετικούς όρους, αφενός, για τα κράτη μέλη που έχουν θεσπίσει νόμιμους κατώτατους μισθούς και, αφετέρου, για τα κράτη μέλη που χρησιμοποιούν συστήματα συλλογικών διαπραγματεύσεων, θεωρώντας ότι η εν λόγω πρόταση παραβιάζει την αρχή της αναλογικότητας. Ορισμένα κοινοβουλευτικά σώματα υπογράμμισαν την ανάγκη λήψης ειδικών μέτρων, προσαρμοσμένων σε κάθε κράτος μέλος, για την αντιμετώπιση του μισθολογικού και κοινωνικού ντάμπινγκ. Ένα κοινοβουλευτικό σώμα ζήτησε αποτελεσματική επιβολή των νόμιμων κατώτατων μισθών μέσω ενίσχυσης της εποπτείας, των ελέγχων και των επιτόπιων επιθεωρήσεων. Ένα άλλο κοινοβούλιο πρότεινε να εξεταστεί διεξοδικότερα το θέμα της προστασίας των ναυτικών που εργάζονται σε πλοία νηολογημένα υπό τη σημαία κράτους μέλους της ΕΕ, αλλά διαμένουν μόνιμα σε τρίτες χώρες.
Στις απαντήσεις της, η Επιτροπή διαβεβαίωσε τα κοινοβούλια ότι η προτεινόμενη οδηγία δεν αμφισβητεί τις ιδιαιτερότητες των εθνικών συστημάτων και παραδόσεων και σέβεται πλήρως τις εθνικές αρμοδιότητες και την αυτονομία των κοινωνικών εταίρων, σύμφωνα με τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, και εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων της ΕΕ στον τομέα των μισθών. Η Επιτροπή τόνισε ότι όλα τα κράτη μέλη, τόσο εκείνα που έχουν θεσπίσει νόμιμο κατώτατο μισθό όσο και εκείνα που εφαρμόζουν συλλογικές διαπραγματεύσεις, θα πρέπει να εξετάσουν αν υφίσταται ανάγκη για αλλαγές στην πολιτική και στη νομοθεσία τους. Ωστόσο, είναι ελεύθερα να αποφασίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα συμμορφωθούν με τις ελάχιστες απαιτήσεις που ορίζονται στην πρόταση. Όσον αφορά τους αυστηρότερους ελέγχους, η Επιτροπή επισήμανε την ευθύνη των κρατών μελών όσον αφορά τους νόμιμους κατώτατους μισθούς. Το ίδιο ισχύει και για τον σχεδιασμό συγκεκριμένων μέτρων που αφορούν τις συλλογικές διαπραγματεύσεις.
Στο παράρτημα 3 παρατίθενται οι επιμέρους πρωτοβουλίες της Επιτροπής που ενεργοποίησαν τουλάχιστον πέντε γνώμες.
5.Επαφές, επισκέψεις, συνεδριάσεις, διασκέψεις και άλλες δραστηριότητες
Επισκέψεις και συνεδριάσεις της Επιτροπής με τα εθνικά κοινοβούλια
Ο προφορικός πολιτικός διάλογος μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών κοινοβουλίων περιλαμβάνει διάφορες μορφές αλληλεπίδρασης: επισκέψεις μελών της Επιτροπής σε εθνικά κοινοβούλια, επισκέψεις αντιπροσωπειών των εθνικών κοινοβουλίων στην Επιτροπή, συμμετοχή της Επιτροπής σε διακοινοβουλευτικές συνεδριάσεις και διασκέψεις [όπως, μεταξύ άλλων, στη Διάσκεψη των Κοινοβουλευτικών Επιτροπών Ευρωπαϊκών Υποθέσεων των Κοινοβουλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (COSAC)], παρουσιάσεις της Επιτροπής στους μόνιμους αντιπροσώπους των εθνικών κοινοβουλίων στις Βρυξέλλες, υπό εξέλιξη συζητήσεις σχετικά με τα προγράμματα εργασίας της Επιτροπής και διαλόγους στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.
Αριθμός επισκέψεων και συνεδριάσεων με τα εθνικά κοινοβούλια
που πραγματοποιήθηκαν από μέλη της Επιτροπής το 2021 (σύνολο επισκέψεων σε όλα τα κράτη μέλη: 130)
Το 2021 τα μέλη της Επιτροπής πραγματοποίησαν 130 επισκέψεις σε εθνικά κοινοβούλια ή συνεδριάσεις με αντιπροσωπείες εθνικών κοινοβουλίων, καλύπτοντας σχεδόν όλα τα εθνικά κοινοβούλια και κοινοβουλευτικά σώματα, γεγονός που συνιστά σημαντική αύξηση σε σύγκριση με τα 2 προηγούμενα έτη (101 το 2020 και 55 το 2019). Η μορφή των εν λόγω εκδηλώσεων (72 με φυσική παρουσία και 58 εξ αποστάσεως μέσω βιντεοδιάσκεψης) αντικατόπτριζε την εξέλιξη της πανδημίας COVID-19, με τις περισσότερες εικονικές συνεδριάσεις να πραγματοποιούνται κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους και τις περισσότερες συνεδριάσεις με φυσική παρουσία να πραγματοποιούνται κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Η έκθεση για το «κράτος δικαίου» ήταν το θέμα που συζητήθηκε περισσότερο στις εκδηλώσεις αυτές, ωστόσο ζητήματα που εξετάστηκαν επίσης συχνά ήταν ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων, η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης και το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2022.
Το 2021 υπάλληλοι της Επιτροπής πραγματοποίησαν 36 παρουσιάσεις (όλες πραγματοποιήθηκαν μέσω βιντεοδιάσκεψης) σε εκπροσώπους των εθνικών κοινοβουλίων στις Βρυξέλλες για διάφορα θέματα, όπως το πρόγραμμα «η ΕΕ για την υγεία», η στρατηγική της ΕΕ για τα εμβόλια, οι σχέσεις ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου, το σχέδιο δράσης για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Αρχή Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Καταστάσεων Έκτακτης Ανάγκης (HERA), η δέσμη «Fit for 55», η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης, η βελτίωση της νομοθεσίας, η έκθεση στρατηγικών προβλέψεων ή η ανακοίνωση σχετικά με την Αρκτική. Οι παρουσιάσεις που πραγματοποιήθηκαν μέσω βιντεοδιάσκεψης όχι μόνο κατέστησαν δυνατή τη διεύρυνση του κοινού ώστε να συμπεριληφθούν υπάλληλοι από τα εθνικά κοινοβούλια στις πρωτεύουσες και έτσι να αυξηθεί ο αριθμός των συμμετεχόντων και να βελτιωθεί η προσέγγιση της Επιτροπής προς τα εθνικά κοινοβούλια, αλλά δόθηκε επίσης η δυνατότητα να διοργανωθούν πολύ περισσότερες παρουσιάσεις από ό,τι τα προηγούμενα έτη (έναντι 23 παρουσιάσεων το 2020 —όταν οι παρουσιάσεις διεξάγονταν τόσο με φυσική παρουσία όσο και μέσω βιντεοδιάσκεψης— ή έναντι 13 παρουσιάσεων το 2019 —όταν όλες οι παρουσιάσεις διεξάγονταν με φυσική παρουσία).
Διακοινοβουλευτικές συνεδριάσεις και διασκέψεις
Με βάση την εμπειρία του προηγούμενου έτους, η διακοινοβουλευτική συνεργασία συνεχίστηκε με τη μορφή βιντεοδιασκέψεων, στις οποίες συμμετείχαν γενικά μέλη της Επιτροπής, μεταξύ των οποίων:
-η Διάσκεψη των Κοινοβουλευτικών Επιτροπών Ευρωπαϊκών Υποθέσεων των Κοινοβουλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (COSAC)·
-η Ευρωπαϊκή Κοινοβουλευτική Εβδομάδα·
-η μεικτή ομάδα κοινοβουλευτικού ελέγχου της Ευρωπόλ·
-διάφορες διακοινοβουλευτικές διασκέψεις (IPC) και διακοινοβουλευτικές συνεδριάσεις επιτροπών (ICM).
Στην 65η συνεδρίαση ολομέλειας της COSAC, η οποία πραγματοποιήθηκε μέσω βιντεοδιάσκεψης από τη Λισαβόνα στις 31 Μαΐου – 1η Ιουνίου, η Επιτροπή είχε ισχυρή παρουσία με τους αντιπροέδρους κ. Šuica και κ. Σχοινά και τους επιτρόπους κ. Schmit και κ. Gentiloni. Στα θέματα που συζητήθηκαν περιλαμβάνονταν η ανασκόπηση της πορτογαλικής προεδρίας, το κοινωνικό μοντέλο στην τριπλή οικονομική, ψηφιακή και κλιματική μετάβαση, ο ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων στην εφαρμογή των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και η πορεία των εργασιών της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης. Η αντιπρόεδρος κ. Šuica συμμετείχε επίσης στην 66η συνεδρίαση ολομέλειας της COSAC η οποία πραγματοποιήθηκε μέσω βιντεοδιάσκεψης από τη Λιουμπλιάνα στις 29-30 Νοεμβρίου, στην οποία ο επίτροπος κ. Várhelyi συμμετείχε με βιντεοσκοπημένο μήνυμα. Στα θέματα που συζητήθηκαν περιλαμβάνονταν η ανασκόπηση της σλοβενικής προεδρίας, η ευρωπαϊκή προοπτική για τα Δυτικά Βαλκάνια, ο μελλοντικός ρόλος των νέων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της ΕΕ και πέραν αυτών και η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης.
Οι δύο τακτικές συνεδριάσεις των προέδρων της COSAC πραγματοποιήθηκαν επίσης μέσω βιντεοδιάσκεψης από τη Λισαβόνα και τη Λιουμπλιάνα, στις 11 Ιανουαρίου και στις 19 Ιουλίου αντίστοιχα. Η συνεδρίαση του Ιανουαρίου, στην οποία συμμετείχε η επίτροπος κ. Ferreira, επικεντρώθηκε στις προτεραιότητες της πορτογαλικής προεδρίας και στο θέμα της ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Η συνεδρίαση του Σεπτεμβρίου, στην οποία συμμετείχε ο επίτροπος κ. Breton, επικεντρώθηκε στις προτεραιότητες της σλοβενικής προεδρίας και στην κυβερνοασφάλεια.
Το μέσο της βιντεοδιάσκεψης έδωσε τη δυνατότητα στην COSAC να πραγματοποιήσει διάφορες άτυπες θεματικές ανταλλαγές απόψεων, σε συνεργασία με την Επιτροπή, πέραν της πραγματοποίησης των τακτικών εκδηλώσεων, γεγονός που διευκόλυνε την ενίσχυση του πολιτικού διαλόγου μεταξύ των εθνικών κοινοβουλίων και της Επιτροπής.
Μετά τη συνεδρίαση των προέδρων της COSAC στις 11 Ιανουαρίου 2021, 34 αντιπρόσωποι εθνικών κοινοβουλίων απέστειλαν στις 16 Φεβρουαρίου επιστολή την οποία είχαν συνυπογράψει, στην οποία ζητούσαν από τους/τις προέδρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής να κατοχυρωθεί ενεργός ρόλος για τα εθνικά κοινοβούλια στην κοινή δήλωση σχετικά με τη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, προς έγκριση από τα τρία θεσμικά όργανα. Στην εν λόγω κοινή δήλωση, η οποία υπογράφηκε στις 10 Μαρτίου 2021 μαζί με τον εσωτερικό κανονισμό της Διάσκεψης, διασφαλίστηκε ισχυρή κοινοβουλευτική συνιστώσα. Τα εθνικά κοινοβούλια συμμετείχαν με 108 εκπροσώπους, σε ισότιμη βάση με τον αριθμό των εκπροσώπων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των πολιτών στην ολομέλεια της Διάσκεψης, ενώ η προεδρική τρόικα της COSAC ήταν μόνιμος παρατηρητής στην εκτελεστική επιτροπή της Διάσκεψης. Επιπλέον, τα εθνικά κοινοβούλια προέδρευσαν σε δύο από τις ομάδες εργασίας της Διάσκεψης, για την ψηφιακή μετάβαση και τη μετανάστευση.
Σε επιστολή που υπογράφηκε την 1η Ιουνίου 2021, η τρόικα της COSAC (Γερμανία-Πορτογαλία-Σλοβενία) εξέφρασε την ικανοποίησή της σχετικά με τις εν λόγω ρυθμίσεις για τα εθνικά κοινοβούλια.
Όσον αφορά τη Διάσκεψη, η Επιτροπή συνεργάστηκε με τα εθνικά κοινοβούλια κυρίως μέσω της COSAC (με την αντιπρόεδρο κ. Šuica να εκφωνεί κεντρικές ομιλίες σε διάφορες διακοινοβουλευτικές εκδηλώσεις) και, στο πλαίσιο της συνεργασίας αυτής, προέκυψαν παρατηρήσεις και προτάσεις που διατυπώθηκαν σε δύο γνώμες και σε κοινή δήλωση. Βάσει της συμβολής αυτής, τα εθνικά κοινοβούλια εξέφρασαν τη λύπη τους για το γεγονός ότι οι εκπρόσωποί τους έλαβαν μόνο καθεστώς παρατηρητή στην εκτελεστική επιτροπή χωρίς δικαίωμα ψήφου και ζήτησαν να συμπεριληφθούν στη Διάσκεψη τα εθνικά κοινοβούλια των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων που φιλοδοξούν να ενταχθούν στην ΕΕ. Ζήτησαν επίσης να εξεταστούν θεσμικά ζητήματα κατά τη Διάσκεψη, όπως για παράδειγμα η παράταση της περιόδου ελέγχου της επικουρικότητας που διαρκεί οκτώ εβδομάδες και η θέσπιση «πράσινης κάρτας» που θα δίνει τη δυνατότητα στα κοινοβούλια να προτείνουν νέες πρωτοβουλίες ή τροποποιήσεις υφιστάμενων πρωτοβουλιών.
Κύρωση της απόφασης για τους ίδιους πόρους
Η απόφαση για το σύστημα των ιδίων πόρων της Ένωσης εκδόθηκε από το Συμβούλιο στις 14 Δεκεμβρίου 2020 και όλα τα κράτη μέλη έπρεπε να την εγκρίνουν σύμφωνα με τις αντίστοιχες συνταγματικές απαιτήσεις τους προτού η απόφαση τεθεί σε ισχύ. Σε 22 κράτη μέλη, η έγκριση περιλάμβανε διαδικασία κύρωσης από το κοινοβούλιο. Για να ολοκληρωθεί η προηγούμενη κύρωση χρειάστηκαν περισσότερα από 2 έτη. Αυτή τη φορά, δεδομένου του επείγοντος χαρακτήρα της δρομολόγησης του μέσου ανάκαμψης NextGenerationEU, εντός 6 μηνών, δηλαδή έως τις 31 Μαΐου 2021, όλα τα κράτη μέλη είχαν ουσιαστικά κοινοποιήσει στο Συμβούλιο την κύρωση της απόφασης. Η απόφαση άρχισε να ισχύει την 1η Ιουνίου 2021 και μπόρεσε να ξεκινήσει ο δανεισμός στις αγορές για τη χρηματοδότηση του μέσου ανάκαμψης NextGenerationEU.
Σύμφωνα με τα εθνικά συνταγματικά και πολιτικά πλαίσια, τα εθνικά κοινοβούλια συμμετείχαν καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, από την κύρωση της απόφασης για τους ίδιους πόρους έως την έναρξη της χρηματοδότησης για έργα ανάκαμψης. Σε ορισμένα κράτη μέλη διεξήχθη συζήτηση σχετικά με το αν το σχέδιο ανάκαμψης θα αποτελέσει προηγούμενο για τον δανεισμό της ΕΕ ή αποτελεί εφάπαξ λύση. Σε μία περίπτωση, η διαδικασία κύρωσης ενεργοποίησε διαδικασίες ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου της συγκεκριμένης χώρας. Τα εθνικά κοινοβούλια διαδραμάτισαν επίσης σημαντικό ρόλο στη διαδικασία έγκρισης των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, σύμφωνα με το συνταγματικό πλαίσιο κάθε κράτους μέλους, δίνοντας εντολή στους οικείους Υπουργούς Οικονομικών που συμμετέχουν στις συνόδους του Συμβουλίου να εγκρίνουν τις εκτελεστικές αποφάσεις με τις οποίες καθίσταται δυνατή η εκταμίευση των κονδυλίων. Η πρόεδρος της Επιτροπής κ. von der Leyen τόνισε επίσης στη δήλωσή της κατά τη συνεδρίαση ολομέλειας της COSAC τον Δεκέμβριο του 2020 ότι η πείρα και η συμβολή των εθνικών κοινοβουλίων θα μπορούσαν να είναι πολύτιμες για την κατάρτιση και την εφαρμογή των σχεδίων.
6.Ο ρόλος των περιφερειακών κοινοβουλίων
Τα περιφερειακά κοινοβούλια συμβάλλουν έμμεσα στις σχέσεις της Επιτροπής με τα εθνικά κοινοβούλια. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο αριθ. 2, κατά τη διενέργεια του ελέγχου επικουρικότητας των σχεδίων νομοθετικών πράξεων της ΕΕ με σκοπό την έκδοση αιτιολογημένων γνωμών, θα εναπόκειται σε κάθε εθνικό κοινοβούλιο να συμβουλευθεί, κατά περίπτωση, τα περιφερειακά κοινοβούλια που έχουν νομοθετικές εξουσίες.
Τα μέλη των περιφερειακών κοινοβουλίων εκπροσωπούνται επίσης στην Επιτροπή των Περιφερειών, η οποία ασκεί δραστηριότητες παρακολούθησης μέσω του δικτύου παρακολούθησης της επικουρικότητας και μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας της, η οποία έχει σχεδιαστεί για να υποστηρίζει τη συμμετοχή των περιφερειακών κοινοβουλίων που έχουν νομοθετικές εξουσίες στον μηχανισμό έγκαιρης προειδοποίησης σχετικά με την επικουρικότητα (REGPEX). Συμμετέχουν επίσης, μέσω του δικτύου RegHub, στην πλατφόρμα «Fit for Future» της Επιτροπής, η οποία αποτελεί μέρος του έργου της για τη βελτίωση της νομοθεσίας.
Μολονότι δεν υπάρχει ρητή πρόβλεψη στις Συνθήκες για άμεση αλληλεπίδραση μεταξύ της Επιτροπής και των περιφερειακών κοινοβουλίων, η Επιτροπή λαμβάνει υπόψη τη συμβολή τους. Αρκετά περιφερειακά κοινοβούλια υπέβαλαν αυξανόμενο αριθμό ψηφισμάτων απευθείας στην Επιτροπή σχετικά με διάφορα ζητήματα, όπως η πολιτική συνοχής και περιφερειακά ζητήματα, ευρωπαϊκά ζητήματα (μεταξύ των οποίων είναι και η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης) και παγκόσμια ζητήματα όπως η πρόσβαση σε εμβόλια, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ορισμένες εισηγήσεις επικεντρώθηκαν σε συγκεκριμένες ανακοινώσεις και σε δέσμες νομοθετικών μέτρων ή σε προτάσεις της Επιτροπής. Εκτός από τη διατύπωση γνωμών, τα περιφερειακά κοινοβούλια συμμετείχαν στις δημόσιες διαβουλεύσεις της Επιτροπής, παρότι ο δίαυλος αυτός έχει χρησιμοποιηθεί μέχρι στιγμής ενεργά από ένα μόνο περιφερειακό κοινοβούλιο που υπέβαλε απαντήσεις σε διάφορες δημόσιες διαβουλεύσεις που δρομολογήθηκαν από την Επιτροπή. Ένα περιφερειακό κοινοβούλιο χρησιμοποίησε έναν άλλο δίαυλο, υποβάλλοντας δύο γνώμες μέσω εθνικού κοινοβουλίου. Εκτός από τις γραπτές ανταλλαγές απόψεων, τα μέλη της Επιτροπής πραγματοποίησαν επίσης συνεδριάσεις με διάφορα περιφερειακά κοινοβούλια.
7.Συμπέρασμα
Η συνοπτική παρουσίαση των εξελίξεων που σημειώθηκαν το 2021 όσον αφορά τον έλεγχο της τήρησης της επικουρικότητας και της αναλογικότητας στη νομοθεσία της ΕΕ καθώς και όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών κοινοβουλίων παρέχει τη δυνατότητα να συναχθούν τα ακόλουθα τρία κύρια συμπεράσματα:
Πρώτον, το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των εθνικών κοινοβουλίων αντικατοπτρίζει τις κύριες πολιτικές προτεραιότητες της παρούσας Επιτροπής, ιδίως τη δέσμη «Fit for 55», το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας και την πανδημία COVID-19.
Δεύτερον, ορισμένα εθνικά κοινοβούλια δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στους ελέγχους επικουρικότητας και αναλογικότητας επί των προτάσεων της Επιτροπής, ωστόσο εξακολουθούν να είναι σπάνιες οι φορές που εκφράζονται συγκεκριμένες ανησυχίες για εκλαμβανόμενες παραβιάσεις:
-Οι ανησυχίες που εξέφρασαν τα εθνικά κοινοβούλια στις περισσότερες αιτιολογημένες γνώμες δεν αφορούν συγκεκριμένη εκλαμβανόμενη παραβίαση της αρχής της επικουρικότητας, αλλά μάλλον αυτό που θεωρούν ως ανεπαρκή πραγματική αιτιολόγηση των σχεδίων νομοθετικών πράξεων, η οποία δεν τους επιτρέπει να εκτιμήσουν αν τηρούνται οι αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας στις εν λόγω πράξεις.
-Το ποσοστό των γνωμών των εθνικών κοινοβουλίων που αφορούσαν τον έλεγχο της επικουρικότητας ήταν υψηλότερο το 2021 σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη —αύξηση παράλληλη με την αύξηση των νομοθετικών προτάσεων.
-Καμία επιμέρους πρόταση δεν ενεργοποίησε περισσότερες από τρεις αιτιολογημένες γνώμες, αριθμός πολύ χαμηλότερος από το όριο για ενεργοποίηση της διαδικασίας της «κίτρινης κάρτας» και μικρότερος από τον αριθμό των αιτιολογημένων γνωμών στις οποίες έχει δεσμευτεί η Επιτροπή προκειμένου να ενισχύσει την προβολή των ανησυχιών των εθνικών κοινοβουλίων σχετικά με την επικουρικότητα μέσω συγκεντρωτικής απάντησης.
Τρίτον, οι σχέσεις μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών κοινοβουλίων είναι δυναμικές και ευρείας κλίμακας, ωστόσο αξιοποιούνται σε διαφορετικό βαθμό από τα εθνικά κοινοβούλια.
-Όταν η συμβολή των εθνικών κοινοβουλίων στην πολιτική διαδικασία σε επίπεδο ΕΕ κρίνεται μόνο ποσοτικά βάσει του αριθμού των γνωμών που διατυπώνουν στο πλαίσιο του ελέγχου της επικουρικότητας και βάσει των άμεσων επιπτώσεων των γνωμών τους, η εικόνα που σχηματίζεται είναι παραπλανητική. Τα εθνικά κοινοβούλια συμβάλλουν επίσης μέσω πολλαπλών διαύλων προφορικού διαλόγου σε συνεδριάσεις και σε διακοινοβουλευτικές εκδηλώσεις.
-Τα ψηφιακά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 έδωσαν τη δυνατότητα για περισσότερο τακτικές και εποικοδομητικές επαφές μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών κοινοβουλίων σε πολιτικό και σε τεχνικό επίπεδο.
-Ο αριθμός των εθνικών κοινοβουλίων που συμμετέχουν στους ελέγχους επικουρικότητας και στον γραπτό πολιτικό διάλογο με την Επιτροπή έχει αυξηθεί περαιτέρω και, ως εκ τούτου, συνεχίζεται η τάση που παρατηρείται από το 2019. Ταυτόχρονα, το 2021 υπήρχαν επίσης οκτώ εθνικά κοινοβούλια ή κοινοβουλευτικά σώματα (πέντε κρατών μελών) τα οποία, για λόγους εθνικού συνταγματικού πλαισίου, πολιτικών παραδόσεων ή πολιτικής επιλογής, δεν απέστειλαν γνώμες.
-Περίπου το ένα τρίτο των εθνικών κοινοβουλίων ή κοινοβουλευτικών σωμάτων εξέδωσαν περισσότερες από 10 γνώμες το 2021. Όπως και τα προηγούμενα έτη, σχεδόν το 80 % του συνόλου των γνωμών εστάλησαν από τα 10 πιο δραστήρια κοινοβούλια ή κοινοβουλευτικά σώματα. Μεταξύ αυτών, ορισμένα σώματα επικεντρώθηκαν, στις γνώμες τους, στο αν τηρήθηκαν οι αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας και δεν διατύπωσαν συγκεκριμένες επικρίσεις ή συστάσεις σχετικά με τις προτάσεις της Επιτροπής.
-Ο αριθμός των γνωμών που αφορούν μη νομοθετικές πρωτοβουλίες της Επιτροπής ή εκφράζουν τις πολιτικές απόψεις ή τις προτεραιότητες των εθνικών κοινοβουλίων κατόπιν δικής τους πρωτοβουλίας παραμένει στο ίδιο υψηλό επίπεδο με τα προηγούμενα έτη, γεγονός που καταδεικνύει ότι ορισμένα κοινοβούλια ή κοινοβουλευτικά σώματα χρησιμοποιούν ιδιαίτερα ενεργά τον γραπτό πολιτικό διάλογο με την Επιτροπή για να γνωστοποιήσουν τις θέσεις τους σε πρώιμο στάδιο της πολιτικής διαδικασίας. Η Επιτροπή διευκόλυνε τη συμβολή των εθνικών κοινοβουλίων στις δημόσιες διαβουλεύσεις για την κατάρτιση νομοθετικών προτάσεων προσδιορίζοντας με σαφέστερο τρόπο τις πληροφορίες που αυτά πρέπει να παρέχουν.
Εξακολουθεί να αποτελεί κοινή ευθύνη και προσπάθεια να διασφαλίζεται ότι η ΕΕ αναλαμβάνει δράση μόνο όταν είναι αναγκαίο και μόνο στον βαθμό που απαιτείται και, στο πλαίσιο αυτό, ο ενεργός γραπτός και προφορικός διάλογος με τα εθνικά κοινοβούλια έχει ζωτική σημασία.
