—

w imieniu Ü. Bekleyen przez C. Rosenkranza, Rechtsanwalt,

—

w imieniu rządu duńskiego przez J. Beringa Liisberga oraz R. Holdgaarda, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu niderlandzkiego przez C.M. Wissels, działającą w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez V. Kreuschitza oraz G. Rozeta, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 Rady Stowarzyszenia z dnia 19 września 1980 r. w sprawie rozwoju stowarzyszenia (zwanej dalej „decyzją nr 1/80”). Rada Stowarzyszenia została utworzona na mocy Układu ustanawiającego stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją, podpisanego w dniu w Ankarze przez Republikę Turcji z jednej strony i przez państwa członkowskie EWG oraz Wspólnotę z drugiej, który został zawarty, zatwierdzony i ratyfikowany w imieniu tej ostatniej decyzją Rady 64/732/EWG z dnia (Dz.U. 1964, 217, s. 3685).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Ümit Bekleyen, obywatelką turecką, a krajem związkowym Berlin w przedmiocie wydanej przez ten kraj związkowy decyzji odmawiającej wydania zezwolenia na pobyt w Niemczech.

3

Artykuł 59 protokołu dodatkowego, podpisanego w dniu 23 listopada 1970 r. w Brukseli oraz zawartego, zatwierdzonego i ratyfikowanego w imieniu Wspólnoty rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2760/72 z dnia (Dz.U. L 293, s. 1), ma następujące brzmienie:

„W dziedzinach objętych niniejszym Protokołem Turcja nie może być traktowana w sposób bardziej korzystny niż sposób, w jaki państwa członkowskie traktują się wzajemnie na mocy Traktatu ustanawiającego Wspólnotę” [tłumaczenie nieoficjalne].

4

Zgodnie z art. 6 ust. 1 decyzji nr 1/80:

„1.   Pracownik turecki należący do legalnego rynku pracy państwa członkowskiego ma w tym państwie, z zastrzeżeniem przepisów art. 7 dotyczącego swobodnego dostępu członków jego rodziny do zatrudnienia, prawo:

5

Artykuł 7 decyzji nr 1/80 brzmi następująco:

„Członkowie rodziny pracownika tureckiego należącego do legalnego rynku pracy państwa członkowskiego, którzy uzyskali zgodę na dołączenie do niego:

Dzieci pracowników tureckich, które ukończyły naukę zawodu w przyjmującym państwie, niezależnie od okresu zamieszkiwania w tym państwie członkowskim, jednakże pod warunkiem legalnego zatrudnienia jednego z rodziców w tym państwie przez okres co najmniej trzech lat, mają prawo przyjąć w tym państwie członkowskim dowolną ofertę pracy”.

6

Artykuł 7 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. L 158, s. 77, i sprostowania Dz.U. 2004, L 229, s. 35; Dz.U. 2005, L 197, s. 34 oraz Dz.U. 2007, L 204, s. 28) stanowi:

„1.   Wszyscy obywatele Unii posiadają prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące, jeżeli:

[…]

7

Ümit Bekleyen, urodzona w 1975 r. w Berlinie, do czternastego roku życia zamieszkiwała ze swoją rodziną na terytorium Niemiec. Jej rodzice, obywatele tureccy, oboje wykonywali od 1971 r prace najemne w Niemczech. W 1989 r. Ü. Bekleyen powróciła z całą swoją rodziną do Turcji, gdzie ukończyła szkołę i studia architektury krajobrazu.

8

W styczniu 1999 r. Ü. Bekleyen powróciła bez swojej rodziny do Niemiec za zgodą kraju związkowego Berlina w celu kontynuowania studiów. W marcu tegoż roku otrzymała zezwolenie na pobyt, które było kilkakrotnie przedłużane — ostatnio jako zezwolenie na pobyt ważne do dnia 31 grudnia 2005 r. Latem 2005 r. ukończyła studia na uniwersytecie technicznym w Berlinie, uzyskując tytuł inżyniera planowania krajobrazu.

9

W dniu 19 grudnia 2005 r. Ü. Bekleyen, powołując się na ukończenie w Niemczech studiów wyższych, złożyła wniosek o wydanie jej zezwolenia na pobyt na podstawie art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80. Decyzją z dnia kraj związkowy Berlin odmówił uwzględnienia wniosku ze względu na to, że nie zostały spełnione przesłanki uzyskania prawa pobytu na podstawie Układu ustanawiającego stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją. Kraj związkowy Berlin uznał, że wspomniany art. 7 akapit drugi wymaga, aby między pobytem rodziców a pobytem dziecka istniał związek czasowy, a przesłanka ta nie została spełniona w niniejszej sprawie. Według tego kraju związkowego brzmienie i cel tego przepisu wymagają, by w celu nabycia prawa do zatrudnienia i prawa pobytu co najmniej jedno z obojga rodziców jeszcze przebywało w przyjmującym państwie członkowskim w chwili rozpoczęcia przez dziecko nauki zawodu.

10

W maju 2007 r. Ü. Bekleyen uzyskała na podstawie art. 6 ust. 1 tiret pierwsze decyzji nr 1/80 zezwolenie na pobyt ważne do dnia 13 maja 2009 r. ze względu na to, że była zatrudniona przez przedsiębiorstwo niemieckie.

11

W drodze skargi, która początkowo miała formę skargi na bezczynność — wniesionej w lipcu 2006 r. — a która następnie została skierowana przeciwko wspomnianej decyzji z dnia 21 września 2006 r., Ü. Bekleyen domagała się potwierdzenia przysługującego jej prawa pobytu wynikającego z art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80.

12

Wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2007 r. Verwaltungsgericht Berlin (sąd administracyjny w Berlinie) oddalił tę skargę. Sąd ten uznał, że skarga jest wprawdzie dopuszczalna, ponieważ bez względu na prawo pobytu przyznane Ü. Bekleyen na mocy art. 6 ust. 1 decyzji nr 1/80 posiada ona interes prawny. Gdyby bowiem uznano jej prawo do powoływania się na art. 7 akapit drugi tej decyzji, zainteresowana dysponowałaby w Niemczech swobodnym dostępem do rynku pracy. Skarga została jednakże oddalona jako bezzasadna z uzasadnieniem, że przedłużony pobyt Ü. Bekleyen w Turcji skutkował utratą przez nią prawa do korzystania z uprzywilejowanego reżimu przewidzianego we wspomnianym art. 7 akapit drugi.

13

Od wspomnianego wyroku Ü. Bekleyen wniosła środek odwoławczy przed sąd odsyłający.

14

Stwierdziwszy, że w takich okolicznościach rozstrzygnięcie sporu wymaga wykładni decyzji nr 1/80, Oberverwaltungsgericht Berlin-Brandenburg postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 […] należy interpretować w ten sposób, że prawo dostępu do rynku pracy i odpowiadające mu prawo pobytu po ukończeniu nauki zawodu w przyjmującym państwie członkowskim powstaje także w przypadku, gdy dziecko urodzone w przyjmującym państwie członkowskim po powrocie wraz z rodziną do państwa pochodzenia jako osoba pełnoletnia samo powraca do danego przyjmującego państwa członkowskiego w celu podjęcia nauki zawodu w czasie, gdy jego rodzice posiadający obywatelstwo tureckie i zatrudnieni w przeszłości jako pracownicy już przed dziesięcioma laty na stałe opuścili to państwo członkowskie?”.

15

Przedkładając to pytanie, sąd krajowy dąży w istocie do ustalenia, czy gdy pracownik turecki był legalnie zatrudniony w przyjmującym państwie członkowskim przez ponad trzy lata, dziecko takiego pracownika może powołać się w tym państwie członkowskim po ukończeniu w nim nauki zawodu na prawo dostępu do rynku pracy i odpowiadające mu prawo pobytu, chociaż po powrocie ze swoimi rodzicami do państwa pochodzenia wróciło samo do wspomnianego państwa członkowskiego w celu rozpoczęcia tam tej nauki.

16

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 ma w państwach członkowskich skutek bezpośredni, w związku z czym obywatele tureccy, którzy spełniają określone w nim warunki, mogą bezpośrednio powoływać się na prawa przyznane im przez ten przepis (wyroki: z dnia 5 października 1994 r. w sprawie C-355/93 Eroglu, Rec. s. I-5113, pkt 17; z dnia w sprawie C-502/04 Torun, Zb.Orz. s. I-1563, pkt 19).

17

Prawa, które art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 przyznaje dzieciom pracownika tureckiego w zakresie zatrudnienia w przyjmującym państwie członkowskim, zakładają nieuchronnie istnienie odpowiadającego im prawa pobytu na rzecz zainteresowanego, w przeciwnym razie prawo dostępu do zatrudnienia i do wykonywania pracy najemnej byłoby pozbawione wszelkich skutków prawnych (ww. wyroki: w sprawie Eroglu, pkt 20, 23; a także w sprawie Torun, pkt 20).

18

Trybunał także orzekł, że wspomniany art. 7 akapit drugi — tak jak wynika z samego jego brzmienia — uzależnia przyznane dziecku pracownika tureckiego prawo przyjęcia dowolnej oferty pracy w przyjmującym państwie członkowskim od dwóch przesłanek, czyli od ukończenia nauki zawodu przez dziecko danego pracownika w danym państwie członkowskim i od co najmniej trzyletniego legalnego zatrudnienia jednego z rodziców w tym państwie (wyrok z dnia 19 listopada 1998 r. w sprawie C-210/97 Akman, Rec. s. I-7519, pkt 25).

19

Ponadto zgodnie z orzecznictwem Trybunału nie jest konieczne w chwili, gdy dziecko ukończyło studia i nabywa prawo dostępu do rynku pracy przyjmującego państwa członkowskiego i w konsekwencji prawo uzyskania w tym celu zezwolenia na pobyt w tym państwie, by któreś z rodziców tego dziecka posiadało nadal status pracownika ani by zamieszkiwało nadal na terytorium tego państwa, gdy w przeszłości było w nim legalnie zatrudnione przez co najmniej trzy lata (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Akman, pkt 51; wyrok z dnia 16 marca 2000 r. w sprawie C-329/97 Ergat, Rec. s. I-1487, pkt 44).

20

W niniejszym przypadku bezsporne jest, że Ü. Bekleyen ukończyła naukę zawodu w Niemczech, a jej rodzice wykonywali tam prace najemne przez ponad trzy lata.

21

Rządy duński i niderlandzki podnoszą jednak, że art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 uzależnia prawo dostępu do rynku pracy dziecka pracownika tureckiego od przesłanki jednoczesności zatrudnienia lub przynajmniej pobytu jednego z rodziców w przyjmującym państwie członkowskim i rozpoczęcia nauki zawodu przez dziecko. Według tych rządów ze względu na brak takiego związku czasowego w sprawie przed sądem krajowym Ü. Bekleyen nie może się powoływać na prawa przyznane w art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80.

22

Teza ta nie może zostać uwzględniona.

23

Należy od razu uściślić, że przesłanka taka nie figuruje wyraźnie w art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 i że — jak Trybunał już orzekł — przepisu tego nie należy interpretować w sposób zawężający (ww. wyrok w sprawie Akman, pkt 39).

24

Celem decyzji nr 1/80 jest ułatwianie stopniowej integracji obywateli tureckich — spełniających warunki określone w jednym z przepisów tej decyzji i którzy nabyli prawa przyznawane im przez ten przepis — w przyjmującym państwie członkowskim (zob. wyrok z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie C-337/07 Altun, Zb.Orz. s. I-10323, pkt 29).

25

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 stanowi w porównaniu z akapitem pierwszym korzystniejsze uregulowanie, które spośród członków rodziny pracowników tureckich traktuje dzieci w szczególny sposób i ułatwia ich dostęp do zatrudnienia po zakończeniu nauki zawodu w celu stopniowego realizowania swobody przepływu pracowników, zgodnie z celem tej decyzji (ww. wyroki: w sprawie Akman, pkt 38; w sprawie Torun, pkt 23).

26

W przeciwieństwie do przepisu art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, który nakłada na członka rodziny pracownika tureckiego obowiązek nieprzerwanego zamieszkiwania u tego pracownika przez pewien okres (ww. wyrok w sprawie Altun, pkt 30), art. 7 akapit drugi nie przewiduje żadnego warunku dotyczącego rzeczywistego zamieszkiwania we wspólnym gospodarstwie domowym z tym pracownikiem.

27

Jest tak ze względu na okoliczność, że art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 nie ma na celu stworzenia warunków sprzyjających łączeniu rodzin w przyjmującym państwie członkowskim (ww. wyrok w sprawie Akman, pkt 43), ale ma na celu wspieranie dostępu dzieci pracowników tureckich do rynku pracy.

28

Stwierdzenie to przemawia na rzecz wykładni art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, zgodnie z którą przepis ten nie uzależnia praw przyznanych dzieciom pracowników tureckich od przesłanki wymagającej, by jedno z jego rodziców posiadało nadal status pracownika lub zamieszkiwało nadal w przyjmującym państwie członkowskim w chwili rozpoczynania przez dziecko nauki zawodu.

29

W razie spełnienia przesłanek przewidzianych w art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 przepis ten nadaje dziecku pracownika tureckiego własne prawo dostępu do rynku pracy w przyjmującym państwie członkowskim, a w konsekwencji prawo pobytu w tym państwie.

30

Oczywiście podstawą prawa swobodnego dostępu do rynku pracy dziecka pracownika tureckiego jest praca wykonywana w przeszłości przez tego pracownika w przyjmującym państwie członkowskim.

31

Jednakże, jak rzecznik generalny zauważył w pkt 63 swojej opinii, szczególna funkcja realizowana przez wspomniany art. 7 akapit drugi w ramach integracji dzieci pracowników tureckich na rynku pracy przyjmującego państwa członkowskiego skutkuje tym, że wymóg, zgodnie z którym jedno z rodziców musiało pracować w tym państwie od co najmniej trzech lat, nie może być rozumiany jako nakazujący, by w chwili rozpoczęcia przez dziecko nauki zawodu wspomniany rodzic posiadał nadal status pracownika. Wyłącznym celem tego wymogu jest stwierdzenie, łącznie z nauką zawodu tego dziecka, jego wystarczającego poziomu integracji w przyjmującym państwie członkowskim, na skutek którego może ono cieszyć się szczególnym traktowaniem przewidzianym we wspomnianym przepisie.

32

Wymóg, zgodnie z którym rodzic musi zachować status pracownika, a także wymóg narzucający związek czasowy między pobytem rodziców w przyjmującym państwie członkowskim i pobytem dziecka w chwili rozpoczęcia nauki zawodu trudno byłoby pogodzić z celem art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, którym — jak zauważono w pkt 27 niniejszego wyroku — nie jest stworzenie warunków sprzyjających łączeniu rodzin we wspomnianym państwie członkowskim.

33

Sąd krajowy zastanawia się między innymi, czy taka wykładnia art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 nie prowadzi do tego, że z naruszeniem art. 59 protokołu dodatkowego, podpisanego w dniu 23 listopada 1970 r., dzieci pracowników tureckich podlegałyby traktowaniu korzystniejszemu niż to, które prawo Unii przyznaje dzieciom obywateli państw członkowskich.

34

Z postanowienia odsyłającego wynika, że spór w postępowaniu przed sądem krajowym dotyczy wyłącznie kwestii, czy prawo pobytu w Niemczech, o skorzystanie z którego ubiega się Ü. Bekleyen po zakończeniu tam nauki zawodu i przystąpieniu do rynku pracy, powinno opierać się na art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 — tak jak ona twierdzi — czy na art. 6 ust. 1 tiret pierwsze tej decyzji, co wynika ze zezwolenia na pobyt wydanego jej do dnia 13 maja 2009 r. Jednakże wątpliwość sądu krajowego wydaje się wynikać z okoliczności, że jego zdaniem dziecku obywatela państwa członkowskiego nie przysługuje na podstawie regulacji wspólnotowych samodzielne prawo pobytu, gdy jego rodzice opuścili przyjmujące państwo członkowskie, a dziecko to samo wraca do tego państwa w celu rozpoczęcia nauki zawodu.

35

W tym względzie należy przypomnieć, że decyzja nr 1/80 nie wkracza w zakres kompetencji państw członkowskich do uregulowania zarówno wjazdu obywateli tureckich na ich terytorium, jak i warunków podjęcia przez nich pierwszego zatrudnienia (wyrok z dnia 16 grudnia 1992 r. w sprawie C-237/91 Kus, Rec. s. I-6781, pkt 25; ww. wyrok w sprawie Altun, pkt 48).

36

Państwa członkowskie zachowały także kompetencje do ograniczania wjazdu na ich terytorium członka rodziny pracownika tureckiego oraz warunków jego pobytu podczas początkowego trzyletniego okresu, poprzedzającego okres, w którym ma on prawo przyjęcia dowolnej oferty pracy (ww. wyrok w sprawie Ergat, pkt 42).

37

Ponadto w odróżnieniu od pracowników państw członkowskich obywatele tureccy nie korzystają ze swobody przepływu w obrębie Unii Europejskiej, lecz mogą powoływać się jedynie na pewne prawa tylko i wyłącznie na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego (wyrok z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie C-325/05 Derin, Zb.Orz. s. I-6495, pkt 66).

38

Ściślej w odniesieniu do warunków dostępu do rynku pracy w przyjmującym państwie członkowskim należy zauważyć, że podczas gdy Ü. Bekleyen musi spełnić przesłanki przewidziane w art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, dziecko pracownika będącego obywatelem państwa członkowskiego wywodzi takie prawo bezpośrednio z art. 39 ust. 1 WE, mającego na celu zapewnienie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Unii.

39

Jeśli chodzi między innymi o warunki wjazdu i pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, bezsporne jest, że powrót Ü. Bekleyen w Niemczech w celu kontynuowania studiów i zezwolenie na pobyt, które zostało jej wydane w tym celu, opierały się na decyzjach wydanych przez władze krajowe na podstawie nie decyzji nr 1/80, ale wyłączenie prawa krajowego.

40

Natomiast w sytuacji analogicznej do tej, w której znalazła się Ü. Bekleyen, powrót i pobyt w przyjmującym państwie członkowskim dziecka obywatela innego państwa członkowskiego, który w przeszłości wykonywał pracę najemną w pierwszym państwie członkowskim, byłyby objęte zakresem stosowania prawa unijnego.

41

W takim przypadku dziecko pracownika będącego obywatelem państwa członkowskiego miałoby prawo osiedlić się w przyjmującym państwie członkowskim w celu kontynuowania tam studiów na podstawie art. 18 ust. 1 WE, który przyznaje każdemu obywatelowi Unii prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich.

42

Wykonywanie tego prawa pobytu byłoby wyłącznie uzależnione od przesłanek przewidzianych w art. 7 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2004/38, zgodnie z którymi obywatel Unii powinien w szczególności być objęty pełnym ubezpieczeniem zdrowotnym w przyjmującym państwie członkowskim i posiadać wystarczające zasoby, aby nie stanowić obciążenia dla systemu pomocy społecznej tego państwa członkowskiego.

43

Ponadto zgodnie z orzecznictwem Trybunału dotyczącym warunków, w jakich prawa przyznawane przez art. 7 decyzji nr 1/80 mogą być ograniczane, oprócz wyjątku dotyczącego porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego, który znajduje zastosowanie w taki sam sposób zarówno względem obywateli tureckich, jak i obywateli państw członkowskich, drugą przyczyną utraty praw, dotykającą wyłącznie imigrantów tureckich, jest opuszczenie terytorium przyjmującego państwa członkowskiego na znaczny okres i bez uzasadnionych powodów (ww. wyrok w sprawie Derin, pkt 67).

44

Nie można zatem podtrzymać twierdzenia, że wykładnia art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 — taka, jaka wynika z pkt 23–32 niniejszego wyroku — skutkowałaby tym, że dziecko pracownika tureckiego znajdowałoby się w sytuacji korzystniejszej niż sytuacja dziecka obywatela państwa członkowskiego.

45

W świetle powyższych rozważań na przedłożone pytanie należy odpowiedzieć, że art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 należy interpretować w ten sposób, że gdy pracownik turecki był legalnie zatrudniony w przyjmującym państwie członkowskim przez ponad trzy lata, dziecko takiego pracownika może powołać się w tym państwie członkowskim po ukończeniu w nim nauki zawodu na prawo dostępu do rynku pracy i odpowiadające mu prawo pobytu, chociaż po powrocie ze swoimi rodzicami do państwa pochodzenia wróciło samo do wspomnianego państwa członkowskiego w celu rozpoczęcia tam tej nauki.

46

Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 z dnia 19 września 1980 r. w sprawie rozwoju stowarzyszenia przyjętej przez Radę Stowarzyszenia utworzoną na mocy Układu ustanawiającego stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją należy interpretować w ten sposób, że gdy pracownik turecki był legalnie zatrudniony w przyjmującym państwie członkowskim przez ponad trzy lata, dziecko takiego pracownika może powołać się w tym państwie członkowskim po ukończeniu w nim nauki zawodu na prawo dostępu do rynku pracy i odpowiadające mu prawo pobytu, chociaż po powrocie ze swoimi rodzicami do państwa pochodzenia wróciło samo do wspomnianego państwa członkowskiego w celu rozpoczęcia tam tej nauki.