—

w imieniu Josef Vosding Schlacht-, Kühl- und Zerlegebetrieb GmbH & Co. przez F. Grashoff, Rechtsanwältin,

—

w imieniu Vion Trading GmbH przez K. Landry’ego, Rechtsanwalt,

—

w imieniu Ze Fu Fleischhandel GmbH przez D. Ehlego, Rechtsanwalt,

—

w imieniu rządu czeskiego przez T. Bočka, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu francuskiego przez J.C. Gracię, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez F. Erlbachera oraz Z. Malůškovą, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 3 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 z dnia 18 grudnia 1995 r. w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 312, s. 1).

2

Wnioski zostały złożone w ramach sporów pomiędzy Hauptzollamt Hamburg-Jonas (zwanym dalej „Hauptzollamt”) a Josef Vosding Schlacht-, Kühl- und Zerlegebetrieb GmbH & Co., Vion Trading GmbH i Ze Fu Fleischhandel GmbH (zwanych dalej „pozwanymi w postępowaniu przed sądem krajowym”) w przedmiocie zwrotu refundacji wywozowych.

3

W świetle trzeciego motywu rozporządzenia nr 2988/95 „należy przeciwstawiać się działaniom przynoszącym szkodę interesom finansowym Wspólnot”.

4

W świetle piątego motywu tego rozporządzenia „nieprawidłowe postępowanie oraz środki administracyjne i kary odnoszące się do tego postępowania są przewidziane w zasadach sektorowych, zgodnie z niniejszym rozporządzeniem”.

5

Artykuł 1 rzeczonego rozporządzenia stanowi:

„1.   W celu ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich niniejszym przyjmuje się ogólne zasady dotyczące jednolitych kontroli oraz środków administracyjnych i kar dotyczących nieprawidłowości w odniesieniu do prawa wspólnotowego.

2.   Nieprawidłowość oznacza jakiekolwiek naruszenie przepisów prawa wspólnotowego wynikające z działania lub zaniedbania [zaniechania] ze strony podmiotu gospodarczego, które spowodowało lub mogło spowodować szkodę w ogólnym budżecie Wspólnot lub w budżetach, które są zarządzane przez Wspólnoty, albo poprzez zmniejszenie lub utratę przychodów, które pochodzą ze środków własnych pobieranych bezpośrednio w imieniu Wspólnot, albo też w związku z nieuzasadnionym wydatkiem”.

6

Artykuł 3 ust. 1 i 3 rozporządzenia nr 2988/95 stanowi:

„1.   Okres przedawnienia wynosi cztery lata od czasu dopuszczenia się nieprawidłowości określonej w art. 1 ust. 1. Zasady sektorowe mogą jednak wprowadzić okres krótszy, który nie może wynosić mniej niż trzy lata.

W przypadku nieprawidłowości ciągłych lub powtarzających się okres przedawnienia biegnie od dnia, w którym nieprawidłowość ustała […].

Przerwanie okresu przedawnienia jest spowodowane przez każdy akt właściwego organu władzy, o którym zawiadamia się daną osobę, a który odnosi się do śledztwa lub postępowania w sprawie nieprawidłowości. Po każdym przerwaniu okres przedawnienia biegnie na nowo.

[…]

3.   Państwa członkowskie zachowują możliwość stosowania dłuższego okresu niż okres przewidziany […] w ust. 1 […]”.

7

Artykuł 4 ust. 1 i 4 rzeczonego rozporządzenia stanowi:

„1.   Każda nieprawidłowość będzie pociągała za sobą z reguły cofnięcie bezprawnie uzyskanej korzyści:

[…]

4.   Środków przewidzianych w niniejszym artykule nie uznaje się za kary”.

8

W świetle art. 11 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2988/95 wchodzi ono w życie trzeciego dnia po jego publikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, która nastąpiła w dniu 23 grudnia 1995 r.

9

W świetle wskazówek zawartych w postanowieniach odsyłających w dacie wystąpienia okoliczności rozpatrywanych w postępowaniu przed sądem krajowym nie było w Niemczech żadnych szczególnych przepisów dotyczących okresu przedawnienia mającego zastosowanie do sporów o charakterze administracyjnym dotyczących bezpodstawnie uzyskanych korzyści. Jednakże zarówno administracja, jak i sądy niemieckie stosowały per analogiam trzydziestoletni okres przedawnienia przewidziany w prawie powszechnym, wynikający z § 195 Bürgerliches Gesetzbuch (niemieckiego kodeksu cywilnego). Począwszy od roku 2002 ten okres przedawnienia prawa powszechnego został jednak skrócony do trzech lat.

10

Z postanowień odsyłających wynika, że w toku roku 1993 pozwane w postępowaniu przed sądem krajowym dokonały odprawy mięsa wołowego w celu jego wywozu do Jordanii i na swój wniosek uzyskały zaliczki z tytułu refundacji wywozowych. W następstwie kontroli przeprowadzonych na początku 1988 r. stwierdzono, że w rzeczywistości ładunek został wysłany do Iraku w ramach procedury tranzytu lub powrotnego wywozu.

11

W tych okolicznościach Hauptzollamt na podstawie decyzji z dnia 23 września 1999 r. (sprawa C-278/07) i z dnia 13 października 1999 r. (sprawy C-279/07 i C-280/07) zażądał zwrotu rzeczonych refundacji wywozowych.

12

Pozwane w postępowaniu przed sądem krajowym wniosły następnie skargi na te decyzje do Finanzgericht Hamburg. Sąd ten przychylił się do wniesionych skarg wobec okoliczności, że przepis dotyczący przedawnienia zawarty w art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 2988/95 sprzeciwiał się rzeczonym zwrotom, gdyż zażądano ich po ponad czterech latach od dokonania spornych operacji wywozowych.

13

Od orzeczeń Finanzgericht Hauptzollamt wniósł apelacje „Revision” do występującego z pytaniami sądu krajowego.

14

Stwierdzając, że zarzucane nieprawidłowości dotyczą okresu poprzedzającego przyjęcie rozporządzenia nr 2988/95, Bundesfinanzhof postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi, sformułowanymi w sposób identyczny w trzech sprawach od C-278/07 do C-280/07:

15

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 30 lipca 2007 r. sprawy C-278/07 C-279/07 i C-280/07 zostały połączone dla celów procedury pisemnej i ustnej oraz wydania wyroku.

16

Tytułem wstępu, jeśli chodzi o argumentację pozwanych w postępowaniu przed sądem krajowym zmierzającą do podważenia ustaleń w zakresie stanu faktycznego przyjętych przez sąd krajowy, w szczególności w zakresie istnienia zarzucanych im nieprawidłowości, należy przypomnieć, że nie należy do właściwości Trybunału ustalanie okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sporu przed sądem krajowym. Trybunał powinien bowiem uwzględnić, w ramach podziału kompetencji pomiędzy sądami wspólnotowymi i krajowymi, wskazany w postanowieniu odsyłającym kontekst faktyczny i prawny, w którym zadano pytania prejudycjalne (zob. podobnie wyroki: z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie C-153/02 Neri, Rec. s. I-13555, pkt 34 i 35; z dnia 17 lipca 2008 r. w sprawie C-347/06 ASM Brescia, Zb.Orz. s. I-5641, pkt 28).

17

Zatem badania pytań należy dokonać w kontekście okoliczności faktycznych wskazanych przez Bundesfinanzhof.

18

Swym drugim pytaniem, które należy rozpatrzyć w pierwszej kolejności, Bundesfinanzhof dąży zasadniczo do ustalenia, czy okres przedawnienia przewidziany w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2988/95 ma zastosowanie nie tylko do sankcji, lecz również do środków administracyjnych.

19

Tak więc sąd ten dąży do potwierdzenia, że pojęcie „śledztwa” występujące w tym przepisie dotyczy bez rozróżnienia wszelkich kroków podjętych przez władze krajowe w związku z nieprawidłowością, a w konsekwencji dotyczy nie tylko środków pozwalających na zastosowanie sankcji administracyjnych w rozumieniu art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 2988/95.

20

Należy w tym zakresie przypomnieć, że art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 2988/95 wprowadza „ogólne zasady dotyczące jednolitych kontroli oraz środków administracyjnych i kar dotyczących nieprawidłowości w odniesieniu do prawa wspólnotowego”, aby, jak wynika z trzeciego motywu tego rozporządzenia, „we wszystkich dziedzinach […] przeciwstawiać się działaniom przynoszącym szkodę interesom finansowym Wspólnot” (wyrok z dnia 24 czerwca 2004 r. w sprawie C-278/02 Handlbauer, Zb.Orz. s. I-6171, pkt 31).

21

Artykuł 3 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2988/95 ustanawia w zakresie ścigania termin przedawnienia, który biegnie od chwili dopuszczenia się nieprawidłowości, która — zgodnie z art. 1 ust. 2 tegoż rozporządzenia — oznacza „[j]akiekolwiek naruszenie przepisów prawa wspólnotowego wynikające z działania lub zaniedbania [zaniechania] ze strony podmiotu gospodarczego, które spowodowało lub mogło spowodować szkodę w ogólnym budżecie Wspólnot […]”.(ww. wyrok w sprawie Handlbauer, pkt 32).

22

Zatem wbrew temu co twierdzą w szczególności rząd francuski i Komisja Wspólnot Europejskich, wynika z tego, że art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 2988/95 ma zastosowanie zarówno do nieprawidłowości prowadzących do nałożenia sankcji administracyjnych w rozumieniu art. 5 tego rozporządzenia, jak i do nieprawidłowości będących przedmiotem środków administracyjnych w rozumieniu art. 4 rzeczonego rozporządzenia, które mają na celu odebranie nienależnie uzyskanych korzyści, nie mając jednakże charakteru sankcji (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Handlbauer, pkt 33 i 34).

23

Zatem na drugie pytanie należy odpowiedzieć w ten sposób, że okres przedawnienia, o którym mowa w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2988/95, ma zastosowanie do środków administracyjnych takich jak odzyskanie refundacji wywozowych nienależnie pobranych przez eksportera w związku z nieprawidłowościami, których się on dopuścił.

24

Swym pierwszym pytaniem sąd krajowy dąży do ustalenia, czy przepis w zakresie czteroletniego okresu przedawnienia, zawarty w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2988/95, znajduje zastosowanie do nieprawidłowości, których dopuszczono się lub których zaprzestano przed wejściem w życie tego rozporządzenia.

25

Na wstępie należy stwierdzić, że przed ustanowieniem rozporządzenia nr 2988/95, ustawodawca wspólnotowy nie przewidział żadnego przepisu w zakresie przedawnienia mającego zastosowanie do odzyskiwania korzyści nienależnie uzyskanych przez przedsiębiorców w następstwie ich działania lub zaniechania, które wyrządziły lub mogły wyrządzić szkodę ogólnemu budżetowi Wspólnot lub budżetom przez nie zarządzanym.

26

Zatem przed ustanowieniem rozporządzenia nr 2988/95 spory w zakresie odzyskiwania kwot nienależnie wypłaconych na podstawie prawa wspólnotowego musiały, z braku przepisów wspólnotowych, być rozstrzygane przez sądy krajowe przy zastosowaniu ich prawa krajowego, z zastrzeżeniem jednakże ograniczeń przewidzianych w prawie wspólnotowym, w tym znaczeniu, że tryb przewidziany w prawie krajowym nie mógł czynić praktycznie niemożliwym lub zbyt trudnym odzyskanie nienależnej pomocy oraz że zastosowanie tego prawa musiało być niedyskryminacyjne w stosunku do procedur w zakresie rozstrzygania sporów krajowych tego samego typu (wyrok z dnia 19 września 2002 r. w sprawie C-336/00 Huber, Rec. s. I-7699, pkt 55 i przytoczone tam orzecznictwo).

27

Ustanawiając rozporządzenie nr 2988/95, a w szczególności jego art. 3 ust. 1 akapit pierwszy, prawodawca wspólnotowy zamierzał jednak ustanowić ogólną regułę przedawnienia mającą zastosowanie w tej dziedzinie, poprzez którą pragnął po pierwsze, określić minimalny termin mający zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich, a po drugie, zrezygnować z możliwości odzyskania kwot nienależnie pobranych z budżetu wspólnotowego po upływie okresu czterech lat po wystąpieniu nieprawidłowości mającej wpływ na sporne płatności.

28

Wynika z tego, że począwszy od daty wejścia w życie rozporządzenia nr 2988/95 wszelkie korzyści nienależnie uzyskane z budżetu wspólnotowego mogą, co do zasady i z wyjątkiem sektorów, dla których prawodawca wspólnotowy przewidział termin krótszy, zostać odzyskane przez właściwe władze państw członkowskich w okresie czterech lat.

29

Co się tyczy korzyści nienależnie uzyskanych z budżetu wspólnotowego ze względu na nieprawidłowości, których dopuszczono się przed wejściem w życie rozporządzenia nr 2988/95, należy stwierdzić, że poprzez ustanowienie art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia i bez uszczerbku dla ust. 3 tego artykułu, prawodawca wspólnotowy określił ogólną regułę przedawnienia, poprzez którą dobrowolnie skrócił do czterech lat okres, w którym władze państw członkowskich, działając w imieniu i na rachunek budżetu wspólnotowego, powinny lub powinny były odzyskać takie nienależnie uzyskane korzyści.

30

Jednakże na podstawie zasady pewności prawa zastosowanie art. 3 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2988/95 nie może pozwalać rzeczonym władzom krajowym na odzyskanie długów poprzedzających wejście w życie tego rozporządzenia, które uległy przedawnieniu na podstawie krajowych przepisów o przedawnieniu mających zastosowanie w chwili dopuszczenia się rzeczonej nieprawidłowości.

31

Co się tyczy długów powstałych pod rządami krajowych przepisów o przedawnieniu, takich jak w postępowaniu przed sądem krajowym, które nie uległy jeszcze przedawnieniu, konsekwencją wejścia w życie rozporządzenia nr 2988/95 jest to, że w zastosowaniu art. 3 ust. 1 akapit pierwszy tego rozporządzenia dług taki musi co do zasady ulec przedawnieniu w terminie czterech lat, który zaczyna bieg z datą dopuszczenia się nieprawidłowości.

32

W tych okolicznościach, w zastosowaniu tego przepisu, wszelkie kwoty nienależnie uzyskane przez przedsiębiorców przed wejściem w życie rozporządzenia nr 2988/95 muszą, co do zasady, zostać uznane za przedawnione z braku czynności zawieszającej podjętej w okresie czterech lat następujących po dopuszczeniu się takiej nieprawidłowości, przy czym przez czynność zawieszającą, w świetle art. 3 ust. 1 akapit trzeci tego rozporządzenia należy rozumieć czynność właściwych władz mającą związek z badaniem lub ściganiem tej nieprawidłowości, o której osoba, której czynność ta dotyczy, została powiadomiona.

33

Wynika z tego, że gdy do nieprawidłowości doszło, jak w niniejszych sprawach, w toku roku 1993, pod rządami krajowego przepisu przewidującego przedawnienie w okresie trzydziestu lat, nieprawidłowość taka objęta jest ogólną regułą wspólnotową przewidującą przedawnienie w okresie czterech lat i z tego tytułu ulega przedawnieniu w toku roku 1997, w zależności od precyzyjnej daty dopuszczenia się takiej nieprawidłowości w roku 1993, z zastrzeżeniem jednakże możliwości, którą zachowują państwa członkowskie na mocy art. 3 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/95, w zakresie ustalenia dłuższych terminów przedawnienia.

34

W świetle powyższego na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że w sytuacji takiej jak w postępowaniu przed sądem krajowym termin przedawnienia przewidziany w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2988/95:

35

Swym pytaniem trzecim sąd krajowy dąży do ustalenia po pierwsze, czy możliwość zastosowania dłuższego okresu przedawnienia niż przewidziany art. 3 w ust. 1 rozporządzenia nr 2988/95, którą zachowują przez państwa członkowskie na mocy ust. 3 tego artykułu, może dotyczyć reguły przedawnienia poprzedzającej ustanowienie tego rozporządzenia; po drugie, sąd ten zapytuje, czy taki dłuższy okres przedawnienia musi wynikać ze szczególnego przepisu krajowego dotyczącego odzyskiwania refundacji wywozowych lub środków administracyjnych w ogóle, czy też rzeczony okres przedawnienia może wynikać również z ogólnego przepisu prawa powszechnego.

36

W okolicznościach takich jak w postępowaniach przez sądem krajowym, w którym nieprawidłowości zarzucane przedsiębiorcom wystąpiły w 1993 r. pod rządami krajowego przepisu przewidującego trzydziestoletni okres przedawnienia, kwoty nienależnie uzyskane wskutek takich nieprawidłowości, jak stwierdzono w pkt 33 niniejszego wyroku, mogły ulec przedawnieniu, w braku czynności zawieszającej, w toku roku 1997, pod warunkiem że państwo członkowskie, w którym dopuszczono się nieprawidłowości, nie skorzystało z możliwości przyznanej mu w art. 3 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/95.

37

Z postanowień odsyłających wynika, że w postępowaniach przed sądem krajowym właściwe władze krajowe wystąpiły o zwrot rozpatrywanych refundacji wywozowych decyzją z dnia 23 września 1999 r. (sprawa C-278/07) i z dnia 13 października 1999 r. (sprawy C-279/07 i C-280/07).

38

Wynika z tego, że należało uznać, iż nastąpiło przedawnienie spornych kwot w zastosowaniu ogólnego przedawnienia w okresie czterech lat, o którym mowa w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2988/95.

39

Jednakże po wejściu w życie tego rozporządzenia jurysdykcja niemiecka nadal stosowała trzydziestoletni okres przedawnienia przewidzianego w § 195 niemieckiego kodeksu cywilnego dla działań zmierzających do odzyskania refundacji nienależnie uzyskanych przez przedsiębiorców.

40

W tym zakresie należy stwierdzić, że art. 3 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/95 dotyczy „zachowania” przez państwa członkowskie „możliwości” określenia dłuższego terminu przedawnienia, aniżeli ten wynikający z art. 3 ust. 1 akapit pierwszy tego rozporządzenia.

41

Tak więc z brzmienia art. 3 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/95 wynika, że przepis ten nie ogranicza się do wskazania możliwości wprowadzenia przez państwa członkowskie dłuższego niż przewidziany w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy tego rozporządzenia okresu przedawnienia. W sposób wyraźny przewiduje on bowiem także, że państwa członkowskie mają możliwość zachowania dłuższego terminu przedawnienia, który istniał w dacie wejścia tego rozporządzenia w życie.

42

Wynika z tego, że na mocy art. 3 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/95 państwa członkowskie mogą, po pierwsze, nadal stosować dłuższe okresy przedawnienia, istniejące w dacie ustanowienia rzeczonego rozporządzenia, a po drugie, mogą wprowadzać nowe reguły przedawnienia określające te okresy po tej dacie.

43

Co się tyczy okoliczności, że krajowe okresy przedawnienia muszą być szczególnie wskazane w przepisie krajowym mającym zastosowanie do odzyskania refundacji wywozowych lub ogólnie do środków administracyjnych, należy stwierdzić, że brzmienie art. 3 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/95 nie zawiera elementów wyraźnie odpowiadających na to pytanie.

44

Niewątpliwie art. 3 ust. 1 akapit pierwszy rzeczonego rozporządzenia stanowi, że rozporządzenia sektorowe mogą przewidywać krótsze okresy przedawnienia aniżeli okres czterech lat, lecz nie krótsze niż trzy lata. Jednakże kwestia w tym przepisie dotyczy rozporządzeń sektorowych przyjętych na poziomie wspólnotowym, co potwierdza motyw piąty tego rozporządzenia, a nie krajowych rozporządzeń sektorowych (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Handlbauer, pkt 28).

45

Ponadto rozporządzenie nr 2988/95 nie przewiduje żadnego mechanizmu informowania lub notyfikowania dotyczącego korzystania przez państwa członkowskie z możliwości określenia dłuższych okresów przedawnienia zgodnie z jego art. 3. Wynika z tego, że żadna forma kontroli nie została przewidziana na poziomie wspólnotowym, czy to w zakresie derogacyjnych okresów przedawnienia stosowanych przez państwa członkowskie na mocy tego przepisu, czy też sektorów, w których postanowiły one zastosować takie okresy.

46

W konsekwencji art. 3 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/95 nie może być interpretowany w ten sposób, że państwa członkowskie muszą, w kontekście tego przepisu, przewidzieć rzeczone dłuższe okresy przedawnienia w szczególnych lub sektorowych przepisach.

47

W świetle powyższego na pytanie trzecie należy odpowiedzieć w ten sposób, że dłuższe okresy przedawnienia, których możliwość stosowania państwa członkowskie zachowują na mocy art. 3 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/95, mogą wynikać z przepisów prawa powszechnego poprzedzających ustanowienie tego rozporządzenia.

48

Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje: