Sprawa C-464/01

Johann Gruber

przeciwko

Bay Wa AG

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Oberster Gerichtshof (Austria)]

Konwencja brukselska – Artykuł 13 akapit pierwszy – Przesłanki stosowania – Pojęcie „umowy zawartej przez konsumenta” – Zakup przez rolnika dachówek na pokrycie zabudowy zagrodowej do użytku po części prywatnego, a po części gospodarczego

Opinia rzecznika generalnego F. G. Jacobsa, przedstawiona w dniu 16 września 2004 r. I–0000

Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 20 stycznia 2005 r. I–0000

Streszczenie wyroku

Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych – Jurysdykcja w sprawach dotyczących konsumentów – Pojęcie „umowy zawartej przez konsumenta”– Umowa dotycząca towaru przeznaczonego do użytku po części gospodarczego, a po części prywatnego – Wyłączenie, poza przypadkiem gdy użytek gospodarczy jest marginalny – Ocena sądu krajowego – Kryteria

(Konwencja z dnia 27 września 1968 r., art. 13–15)

Przepisy jurysdykcyjne ustanowione w Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, w brzmieniu zmienionym przez Konwencję z dnia 9 października 1978 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, przez Konwencję z dnia 25 października 1982 r. w sprawie przystąpienia Republiki Greckiej, przez Konwencję z dnia 26 maja 1989 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Hiszpanii i Republiki Portugalii oraz przez Konwencję z dnia 29 listopada 1996 r. w sprawie przystąpienia Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji powinny być interpretowane w następujący sposób:

– osoba, która zawiera umowę dotyczącą towaru przeznaczonego do użytku po części gospodarczego, a po części niezwiązanego z jej działalnością gospodarczą, nie ma prawa powoływania się na dobrodziejstwo przepisów art. 13 do 15 tej konwencji, z wyjątkiem sytuacji, gdy użytek gospodarczy jest na tyle marginalny, iż odgrywa jedynie nikłą rolę w ogólnym kontekście danej transakcji, przy czym bez znaczenia pozostaje fakt, iż pozagospodarczy aspekt ma charakter dominujący;

– zadaniem sądu, przed którym zawisł spór, jest rozstrzygnięcie kwestii, czy dana umowa została zawarta w celu zaspokojenia – w niepomijalnym zakresie – potrzeb wynikających z działalności gospodarczej danej osoby, czy raczej użytek gospodarczy odgrywał zaledwie nieznaczącą rolę;

– w tym celu sąd powinien wziąć pod uwagę całość istotnych okoliczności faktycznych wynikających w sposób obiektywny z akt sprawy; jednocześnie nie należy brać pod uwagę okoliczności ani faktów, o których kontrahent umowy mógł wiedzieć podczas zawierania umowy, chyba że osoba powołująca się na swój status konsumenta zachowała się w taki sposób, iż swym zachowaniem wywołała w świadomości drugiej strony umowy uzasadnione wrażenie, iż działała w celach gospodarczych.

(por. pkt 54 i sentencja)

WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)

z dnia 20 stycznia 2005 r.(*)

W sprawie C‑464/01

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie protokołu z dnia 3 czerwca 1971 r. w sprawie wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Oberster Gerichtshof (Austria) postanowieniem z dnia 8 listopada 2001 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 4 grudnia 2001 r., w postępowaniu:

Johann Gruber

przeciwko

Bay Wa AG,

TRYBUNAŁ (druga izba),

w składzie: C. W. A. Timmermans, prezes izby, C. Gulmann, R. Schintgen (sprawozdawca), G. Arestis i J. Klučka, sędziowie,

rzecznik generalny: F. G. Jacobs,

sekretarz: M.-F. Contet, główny administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 24 czerwca 2004 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

– w imieniu J. Grubera przez W. Grazianiego-Weissa, Rechtsanwalt,

– w imieniu rządu austriackiego przez C. Pesendorfer, działającą w charakterze pełnomocnika,

– w imieniu rządu niemieckiego przez R. Wagnera, działającego w charakterze pełnomocnika,

– w imieniu rządu włoskiego przez I. M. Braguglię, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez G. Aiella i G. Albenzia, avvocati dello Stato,

– w imieniu rządu portugalskiego przez L. Fernandesa i M. Telles Romão, działających w charakterze pełnomocników,

– w imieniu rządu szwedzkiego przez A. Krusego, działającego w charakterze pełnomocnika,

– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez A.-M. Rouchaud i S. Grünheid, działające w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 16 września 2004 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni przepisu art. 13 akapit pierwszy Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, str. 32) w brzmieniu zmienionym przez Konwencję z dnia 9 października 1978 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Dz.U. L 304, str. 1 i – tekst zmieniony – str. 77), przez Konwencję z dnia 25 października 1982 r. w sprawie przystąpienia Republiki Greckiej (Dz.U. L 388, str. 1), przez Konwencję z dnia 26 maja 1989 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Hiszpanii i Republiki Portugalii (Dz.U. L 285, str. 1) oraz przez Konwencję z dnia 29 listopada 1996 r. w sprawie przystąpienia Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji (Dz.U. 1997, C 15, str. 1) (zwanej dalej „konwencją brukselską”).

2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu zawisłego między J. Gruberem, zamieszkałym w Austrii, a spółką prawa niemieckiego Bay Wa AG (zwaną dalej „Bay Wa”), z siedzibą w Niemczech, w przedmiocie podnoszonego przez J. Grubera nienależytego wykonania umowy, jaką zawarł on z ową spółką.

Ramy prawne

3 Przepisy dotyczące jurysdykcji, zapisane w konwencji brukselskiej, znajdują się w jej tytule II, na który składają się przepisy art. 2–24.

4 Przepis art. 2 akapit pierwszy konwencji brukselskiej, umieszczony w ramach jej tytułu II rozdziału 1, zatytułowanego „Przepisy ogólne”, wprowadza następującą zasadę:

„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszej [k]onwencji osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium Umawiającego się Państwa, mogą być, niezależnie od ich obywatelstwa, pozywane przed sądy tego [p]aństwa”.

5 Przepis art. 3 akapit pierwszy konwencji brukselskiej, który znajduje się w tym samym rozdziale, stanowi:

„Osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium Umawiającego się Państwa mogą być pozywane przed sądy innego Umawiającego się Państwa tylko zgodnie z przepisami rozdziałów od 2 do 6”.

6 W art. 5–18 konwencji brukselskiej, które tworzą rozdziały 2–6 tytułu II, ustanowione zostały zasady jurysdykcji szczególnej, obligatoryjnej bądź wyłącznej.

7 Przepis art. 5 pkt 1 konwencji brukselskiej, znajdujący się w ramach jej tytułu II rozdziału 2, zatytułowanego „Jurysdykcja szczególna”, stanowi:

„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium jednego z Umawiających się Państw, może być pozwana w innym Umawiającym się Państwie:

1) jeżeli przedmiotem postępowania jest [są] umowa lub roszczenia wynikające z umowy – przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane […]”.

8 Rozdział 4, zatytułowany „Jurysdykcja w sprawach dotyczących konsumentów”, zawarty w tytule II konwencji brukselskiej, składa się z art. 13–15.

9 Przepis art. 13 konwencji brukselskiej brzmi jak następuje:

„W odniesieniu do powództw wynikających z umowy zawartej przez osobę w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby (konsumenta), jurysdykcję określa się na podstawie niniejszego rozdziału […]:

1) jeżeli chodzi o umowę sprzedaży na raty rzeczy ruchomych,

2) jeżeli chodzi o umowę pożyczki spłacanej ratami lub inną umowę kredytową, która przeznaczona jest do finansowania kupna rzeczy określonego rodzaju, lub

3) dla innych umów, jeżeli ich przedmiotem jest świadczenie usługi lub dostawa rzeczy ruchomych, o ile:

a) zawarcie umowy w [p]aństwie miejsca zamieszkania konsumenta zostało poprzedzone wyraźną ofertą lub reklamą, i

b) konsument podjął w tym [p]aństwie czynności prawne konieczne do zawarcia umowy

[…]”.

10 Zgodnie z art. 14 akapit pierwszy konwencji brukselskiej:

„Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swemu kontrahentowi albo przed sądy Umawiającego się Państwa, na którego terytorium ten kontrahent ma miejsce zamieszkania, albo przed sądy Umawiającego się Państwa, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania”.

11 Od powyższego przepisu jurysdykcyjnego można odstąpić jedynie przy spełnieniu przesłanek przewidzianych w art. 15 konwencji brukselskiej.

Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

12 Z akt sprawy przed sądem krajowym wynika, że J. Gruber, będący rolnikiem, jest właścicielem zabudowy zagrodowej na planie kwadratu („Vierkanthof”), znajdującej się w Górnej Austrii, w pobliżu granicy niemieckiej. Wraz z rodziną zajmuje on w niej około dziesięciu pomieszczeń mieszkalnych. Obejmuje ona również chlewnię na 200 świń i hangar na maszyny oraz silosy zbożowe. Ponadto przechowywane jest tam 10–15% całkowitej ilości paszy niezbędnej do prowadzenia gospodarstwa. Część budynku używana do celów prywatnych nieznacznie przekracza 60% całkowitej powierzchni użytkowej zabudowy.

13 Bay Wa prowadzi w Niemczech kilka odrębnych – z punktu widzenia organizacyjnego – przedsiębiorstw. W Pocking (Niemcy), niedaleko granicy austriackiej, prowadzi ona punkt sprzedaży materiałów budowlanych oraz sklep z materiałami do majsterkowania i uprawy ogrodu. Ten właśnie dział Bay Wa rozesłał ulotki reklamowe, które zostały rozpowszechnione również w Austrii

14 J. Gruber, zamierzając wymienić dachówki w zabudowie, zapoznał się z ulotkami reklamowymi Bay Wa, które były dołączone do „Braunauer Rundschau”, regionalnego czasopisma przysyłanego bezpośrednio do domów. Oferowane do sprzedaży przez dział materiałów budowlanych Bay Wa w Pocking dachówki nie figurowały w tych ulotkach.

15 Wielokrotnie J. Gruber zasięgał telefonicznie informacji u pracownika Bay Wa na temat różnych rodzajów dachówek i cen, podając swoje imię i adres, lecz nie nadmieniając, iż jest rolnikiem. Pracownik ten przedstawił mu telefonicznie ofertę, lecz J. Gruber chciał zobaczyć dachówki na miejscu. Przy okazji jego wizyty w Bay Wa pracownik wręczył mu pisemny kosztorys, opatrzony datą 23 lipca 1998 r. Podczas tej rozmowy J. Gruber powiadomił pracownika Bay Wa, iż posiada gospodarstwo rolne i zamierza pokryć dach w zabudowie zagrodowej. Nadmienił też, iż posiada również budynki pomocnicze służące wyłącznie potrzebom gospodarstwa rolnego, lecz nie sprecyzował wyraźnie, czy budynek do pokrycia jest przeznaczony głównie do użytku gospodarczego, czy też prywatnego. Następnego dnia J. Gruber zadzwonił z Austrii do rzeczonego pracownika, by go poinformować, iż akceptuje kosztorys ustalony przez Bay Wa. Pracownik ten wysłał zatem faksem potwierdzenie zamówienia do banku J. Grubera w Austrii.

16 Zdaniem J. Grubera dachówki dostarczone przez Bay Wa, użyte przez niego do pokrycia dachu jego gospodarstwa, pomimo danej mu gwarancji odnośnie do jednolitości koloru, wykazywały znaczne różnice w kolorze, do tego stopnia, iż dach kwalifikował się do wymiany. Z tego powodu postanowił on dochodzić sądownie tytułem gwarancyjnej odpowiedzialności sprzedawcy zwrotu zarówno zapłaconej ceny zakupu dachówek, tj. sumy 258 123 ATS, oraz kosztów ich zdjęcia i ponownego pokrycia dachu, tj. 141 877 ATS, jak i przyszłych kosztów.

17 W tym celu w dniu 26 maja 1999 r. J. Gruber wniósł sprawę do Landesgericht Steyr (Austria), który został wyznaczony przez Oberster Gerichtshof zgodnie z art. 28 ustawy z dnia 1 sierpnia 1895 r. w sprawie właściwości rzeczowej i miejscowej sądów powszechnych w sprawach cywilnych (Jurisdiktionsnorm, RGBl. 111) jako sąd właściwy w Austrii.

18 Wyrokiem z dnia 29 listopada 2000 r. Landesgericht Steyr nie uwzględnił podniesionego przez Bay Wa zarzutu niewłaściwości i uznał się za właściwy do rozstrzygnięcia sporu.

19 Zdaniem tego sądu, zostały spełnione przesłanki stosowania art. 13 konwencji brukselskiej. W przypadku umowy o podwójnym celu należy ustalić, który z celów – prywatny czy gospodarczy – jest dominujący. Ponieważ w przypadku gospodarstw rolnych trudno jest przeprowadzić linię oddzielającą działania prywatne od działań zawodowych, sąd ten uznał, że sprzedawca nie dysponował żadnymi informacjami pozwalającymi na obiektywne stwierdzenie, który z celów był dominujący przy zawieraniu umowy, a zatem w razie wątpliwości należało przyjąć, iż umowę zawarł konsument. Ponadto na potrzeby art. 13 akapit pierwszy pkt 3 lit. a) konwencji brukselskiej nie ma większego znaczenia fakt, czy dany produkt ostatecznie zakupiony przez konsumenta, stanowił – bądź też nie – przedmiot reklamy. Wystarczającym jest bowiem zdaniem tego sądu, iż zostały przedsięwzięte środki celem zapewnienia reklamy na rzecz danego przedsiębiorstwa. To właśnie dzięki tej reklamie Bay Wa miał możliwość zawarcia umowy z J. Gruberem, nawet jeśli reklama ta dotyczyła innego działu niż ten, który dostarczył mu towar. Wreszcie warunek poprzedzenia „wyraźną ofertą” sprzedawcy w rozumieniu tego przepisu został w niniejszym stanie faktycznym również spełniony, albowiem J. Gruber otrzymał ofertę przez telefon. Nie ma natomiast znaczenia, czy oferta ta została przyjęta.

20 Tymczasem wyrokiem z dnia 1 lutego 2001 r. Oberlandesgericht Linz (Austria) uwzględnił apelację wniesioną od tego wyroku przez Bay Wa i odrzucił pozew J. Grubera albowiem uznał, że sądy austriackie nie są właściwe do rozpoznania tej sprawy.

21 Zdaniem Oberlandesgericht Linz, aby można było mówić o umowie zawartej przez konsumenta w rozumieniu art. 13 konwencji brukselskiej koniecznym jest, by umowa ta stanowiła czynność prawną zmierzającą do innego celu niż cel zawodowy lub gospodarczy zainteresowanej osoby. Dla ustalenia tego celu nie ma znaczenia intencja świadczeniobiorcy. Decydujące są tu obiektywne okoliczności transakcji, o których druga strona umowy mogła wiedzieć. Przepisy art. 13–15 konwencji brukselskiej mają jego zdaniem zastosowanie jedynie w sytuacji, gdy zainteresowany w przeważającej mierze działał poza ramami swej działalności gospodarczej, przy czym druga strona umowy miała lub powinna była mieć świadomość występowania owej okoliczności w chwili zawierania umowy, a która to okoliczność oceniana jest na podstawie wszystkich obiektywnych elementów faktycznych.

22 Stąd stosownie do okoliczności faktycznych, które były znane Bay Wa, cel zawartej transakcji był co najmniej w przeważającej mierze gospodarczy. Na pierwszy rzut oka zakup dachówek na pokrycie dachu w zabudowie zagrodowej dokonany przez rolnika wiąże się z jego działalnością jako prowadzącego gospodarstwo rolne. W gospodarstwie rolnym zabudowa zagrodowa z natury swojej służy działalności gospodarczej, służąc również – choć nie przede wszystkim – jako mieszkanie dla właściciela i członków jego rodziny. Fakt mieszkania w zabudowie zagrodowej wynika zdaniem tego sądu co do zasady z faktu prowadzenia gospodarstwa rolnego, a zatem jest ściśle od niego zależny; zasadniczo w świadomości dużej części populacji jest to miejsce pracy rolnika. Skoro J. Gruber oświadczył, iż posiada gospodarstwo rolne i pragnie wymienić dachówkę dachu w zabudowie zagrodowej, Bay Wa słusznie mogła uznać, iż zasadniczo chodziło o cel gospodarczy. Kwestie dotyczące proporcji powierzchni przeznaczonych do użytku prywatnego w stosunku do tych przeznaczonych do użytku gospodarczego nie mają zdaniem tego sądu żadnego wpływu na ową konkluzję, albowiem Bay Wa nie została poinformowana o tych okolicznościach. Sprzedawca nie miał żadnego powodu by przypuszczać, że J. Gruber użyje dachówek wyłącznie bądź w przeważającej mierze do celów innych niż gospodarcze. Wreszcie duża ilość zakupionych dachówek, tj. łącznie 24 000 dachówek, mogła zasadnie stanowić dla sprzedawcy element decydujący dla uznania, że zabudowa była zasadniczo przeznaczona do użytku gospodarczego.

23 J. Gruber wniósł odwołanie od wyroku Oberlandesgericht Linz z dnia 1 lutego 2001 r. do Oberster Gerichtshof.

24 Na poparcie swego odwołania J. Gruber podnosi, że aby móc zostać uznanym za konsumenta w rozumieniu art. 13 konwencji brukselskiej koniecznym jest, aby przeważał inny cel transakcji niż gospodarczy. Twierdzi on, iż w rozważanej sprawie korzystanie z zabudowy dla celów prywatnych bierze górę nad korzystaniem dla celów gospodarczych. Dodaje też, że druga strona umowy z konsumentem ma obowiązek zasięgnąć informacji oraz udzielić rady klientowi i to ona ponosi ryzyko ewentualnego błędu. Jego zdaniem, Bay Wa miała w tym przypadku wystarczająco wiele powodów, by dojść do wniosku, iż chodziło o korzystanie z zabudowy zasadniczo dla celów prywatnych, zaś w razie wątpliwości powinna była zapytać kupującego o tę okoliczność. Ponadto sprzedaż dachówek została poprzedzona reklamą rozesłaną na terenie Austrii przez Bay Wa, co skłoniło J. Grubera do nawiązania z nią kontaktu, podczas gdy przed rozesłaniem reklamy nie znał on owej spółki. Wreszcie J. Gruber miał podjąć w Austrii czynności prawne poprzedzające zawarcie umowy.

25 Bay Wa odpowiada, że w gospodarstwie rolnym zabudowa zagrodowa jest przede wszystkim miejscem pracy oraz że zwykle dostawy przeznaczone dla takiego gospodarstwa nie mają miejsca na podstawie umów z konsumentem. Jej zdaniem, w niniejszej sprawie korzystanie z zabudowy dla celów prywatnych ma w każdym razie charakter pomocniczy, o którym Bay Wa nie wiedziała. Konsument powinien jasno oświadczyć, w jakim działa charakterze, gdy – jak w tym przypadku – istnieją podstawy, by przypuszczać na pierwszy rzut oka, iż chodzi o cel gospodarczy. Druga strony umowy nie ma jej zdaniem żadnego obowiązku zasięgania informacji w tym przedmiocie. Wątpliwości odnośnie do statusu konsumenta powinny prowadzić do wykluczenia stosowania zasad jurysdykcyjnych, które konwencja brukselska przewiduje w dziedzinie umów zawieranych przez konsumentów. Ponadto dział materiałów budowlanych spółki Bay Wa, w którym zostały zamówione dachówki, nie skorzystał z reklamy rozpowszechnionej za pomocą ulotek, zaś sklepy z materiałami do majsterkowania i uprawy ogrodu, na rzecz których została przeprowadzona akcja reklamowa, nie prowadziły sprzedaży dachówki na pokrycia dachowe. W każdym razie nie przeprowadzono żadnej akcji reklamowej odnośnie do dachówek. Czynności prawne konieczne do zawarcia umowy nie zostały jej zdaniem podjęte w Austrii, lecz w Niemczech, albowiem według prawa niemieckiego oświadczenie o przyjęciu kosztorysu przez telefon stanowi oświadczenie woli wymagające potwierdzenia odbioru, zaś potwierdzenie zamówienia przez sprzedawcę zostało dokonane za pomocą faksu wysłanego z Niemiec. W przypadku gdy złożenie oferty i jej przyjęcie następują w różnym czasie, co ma miejsce wówczas, gdy zamówienie zostaje dokonane przez telefon na podstawie uprzednio sporządzonego kosztorysu – uznaje się umowę za zawartą w miejscu zamieszkania pozwanego.

26 Oberster Gerichtshof stwierdza, iż choć z orzecznictwa Trybunału wynika, że zasady jurysdykcyjne konwencji brukselskiej w dziedzinie umów zawieranych przez konsumentów stanowią wyjątek od zasady jurysdykcji sądów umawiającego się państwa, na terytorium którego pozwany zamieszkuje, tak iż pojęcie konsumenta powinno być interpretowane w sposób ścisły, to jednak Trybunał nie wypowiedział się jeszcze w przedmiocie pewnych warunków stosowania art. 13 tej konwencji, które są istotne dla zawisłej przed nim sprawy.

27 Uznając, iż w tych okolicznościach rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu zależy od wykładni konwencji brukselskiej, Oberster Gerichtshof postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1) Czy dla ustalenia, czy osoba zainteresowana, dokonująca transakcji o charakterze częściowo prywatnym, posiada status konsumenta w rozumieniu art. 13 konwencji brukselskiej, należy za element decydujący uznać przewagę celu prywatnego bądź gospodarczego tej transakcji oraz na podstawie jakich elementów należy zdecydować, czy przeważającym jest cel prywatny czy gospodarczy?

2) Czy dla ustalenia celu transakcji należy brać pod uwagę elementy obiektywnie oczywiste z punktu widzenia drugiej strony umowy z konsumentem?

3) Czy w razie wątpliwości umowa, która mogłaby zostać zakwalifikowana jako zawarta zarówno w celu gospodarczym, jak i prywatnym, powinna być uważana za umowę zawartą przez konsumenta?

4) Czy zawarcie umowy zostało poprzedzone reklamą w rozumieniu art. 13 [akapit pierwszy] pkt 3 lit. a) konwencji brukselskiej w sytuacji, gdy przyszły kontrahent konsumenta przeprowadził akcję reklamową za pomocą ulotek w umawiającym się państwie, w którym konsument zamieszkuje, jeśli zakupiony następnie produkt nie był sam w sobie przedmiotem reklamy?

5) Czy można mówić o umowie zawartej przez konsumenta w rozumieniu art. 13 konwencji brukselskiej w sytuacji, gdy sprzedawca złożył kupującemu, zamieszkałemu w innym państwie, ofertę przez telefon, oferta ta nie została przyjęta, lecz kupujący następnie nabył produkt, będący przedmiotem oferty, na podstawie pisemnego kosztorysu?

6) Czy konsument podjął w swym własnym państwie czynności prawne konieczne do zawarcia umowy w rozumieniu art. 13 [akapit pierwszy] pkt 3 lit. b) konwencji brukselskiej, jeśli w państwie swego zamieszkania zaakceptował przez telefon kosztorys sporządzony w państwie, gdzie ma siedzibę jego kontrahent?”.

W przedmiocie pierwszych trzech pytań

28 W pierwszych trzech pytaniach, które należy rozpatrzyć łączenie, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy zasady jurysdykcyjne ustanowione w konwencji brukselskiej powinny być interpretowane w ten sposób, iż zgodnie z nimi umowa, taka jak w postępowaniu przed sądem krajowym, która dotyczy działalności po części gospodarczej, a po części prywatnej, powinna być uważana za zawartą przez konsumenta w rozumieniu art. 13 akapit pierwszy tej konwencji.

29 Jak wynika z orzeczenia odsyłającego, Oberster Gerichtshof zastanawia się głównie na kwestią, czy – a jeśli tak, to na jakich warunkach – umowa realizująca podwójny cel, tj. taka jak ta, którą J. Gruber zawarł z Bay Wa, wchodzi w zakres szczególnych przepisów jurysdykcyjnych przewidzianych w art. 13–15 konwencji brukselskiej. W szczególności sąd krajowy pragnie uzyskać wskazówki odnośnie do okoliczności, które powinien wziąć pod uwagę celem zakwalifikowania umowy danego rodzaju, odnośnie do znaczenia przewagi celu prywatnego nad celem gospodarczym transakcji, której dotyczy umowa, oraz odnośnie do wpływu świadomości kontrahenta strony, na rzecz której transakcja jest dokonywana, co do celu owej umowy oraz warunków, w jakich została ona zawarta.

30 Tytułem wstępu należy przypomnieć, że w tytule II rozdział 4 konwencja brukselska określa przepisy jurysdykcyjne w dziedzinie umów zawieranych przez konsumentów. Jak wynika z brzmienia samego art. 13 akapit pierwszy tej konwencji, pojęcie to obejmuje „umowy zawarte […] przez osobę w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby”.

31 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcia używane w konwencji brukselskiej – wśród których figuruje między innymi pojęcie „konsumenta” w rozumieniu art. 13–15 tej konwencji – powinny być interpretowane w sposób autonomiczny, przy odwołaniu się przede wszystkim do systemu i celów tej konwencji, dla zapewnienia jej jednolitego stosowania we wszystkich umawiających się państwach (zob. w szczególności wyrok z dnia 21 czerwca 1978 r. w sprawie 150/77 Bertrand, Rec. str. 1431, pkt 14–16; z dnia 19 stycznia 1993 r. w sprawie C‑89/91 Shearson Lehman Hutton, Rec. str. I‑139, pkt 13; z dnia 3 lipca 1997 r. w sprawie C‑269/95 Benincasa, Rec. str. I‑3767, pkt 12; z dnia 27 kwietnia 1999 r. w sprawie C‑99/96 Mietz, Rec. str. I‑2277, pkt 26; oraz z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C‑96/00 Gabriel, Rec. str. I‑6367, pkt 37).

32 Po pierwsze, w systemie konwencji brukselskiej jurysdykcja sądów umawiającego się państwa, na terytorium którego pozwany ma miejsce zamieszkania, stanowi zasadę ogólną zawartą w art. 2 akapit pierwszy owej konwencji, a jedynie jako wyjątki od tej zasady przepis ten przewiduje enumeratywnie wyliczone przypadki, w których pozwany może lub powinien być pozywany przed sądy innego umawiającego się państwa. W konsekwencji zasady jurysdykcyjne stanowiące wyjątki od tej zasady ogólnej podlegają wykładni ścisłej, co oznacza, iż nie jest dopuszczalna taka ich wykładnia, która wykraczałaby poza przypadki wyraźnie przewidziane w owej konwencji (zob. w szczególności przywołane wyżej wyroki w sprawach Bertrand, pkt 17, Shearson Lehman Hutton, pkt 14–16; Benincasa, pkt 13, oraz Mietz, pkt 27).

33 Taka wykładnia nasuwa się tym bardziej w stosunku do przepisu jurysdykcyjnego, takiego jak zawarty w art. 14 konwencji brukselskiej, który zezwala konsumentowi w rozumieniu jej art. 13 akapit pierwszy na pozwanie kontrahenta przed sądy tego umawiającego się państwa, na którego terytorium powód ma miejsce zamieszkania. W istocie poza przypadkami wyraźnie w niej przewidzianymi konwencja ta nie wydaje się przychylna uznawaniu jurysdykcji miejsca zamieszkania powoda (zob. wyrok z dnia 11 stycznia 1990 r. w sprawie C‑220/88 Dumez France i Tracoba, Rec. str. I‑49, pkt 16 i 19; przywołany wyżej wyrok w sprawie Shearson Lehman Hutton, pkt 17; przywołany wyżej wyrok w sprawie Benincasa, pkt 14, oraz wyrok z dnia 10 czerwca 2004 r. w sprawie C‑168/02 Kronhofer, Zb.Orz. str. I‑0000, pkt 20).

34 Po drugie, Trybunał wielokrotnie już orzekał, że szczególny system ustanowiony przepisami tytułu II rozdział 4 konwencji brukselskiej, który stanowi wyjątek od zasady ogólnej, przewidzianej w jej art. 2 akapit pierwszy, oraz od szczególnego przepisu jurysdykcyjnego wprowadzonego dla umów w ogólności i wyrażonego w art. 5 pkt 1 tej konwencji, ma za zadanie zagwarantowanie odpowiedniej ochrony konsumentowi jako stronie umowy uznawanej za stronę gospodarczo słabszą i prawnie mniej doświadczoną niż przedsiębiorca, która to strona nie powinna być zniechęcana do wnoszenia sprawy do sądu z powodu zmuszania jej do wnoszenia powództwa do sądów państwa, na którego terytorium ma siedzibę jej kontrahent (zob. w szczególności przywołane wyżej wyroki w sprawie Shearson Lehman Hutton, pkt 18, oraz w sprawie Gabriel, pkt 39).

35 Z systemu przepisów jurysdykcyjnych stworzonego przez konwencję brukselską, jak również z racji bytu szczególnego reżimu ustanowionego przez przepisy jej rozdziału 4 tytułu II, Trybunał wywiódł, iż przepisy te dotyczą jedynie konsumenta końcowego, będącego osobą prywatną, nieprowadzącą działalności gospodarczej ani zawodowej, a dobrodziejstwa tych przepisów nie należy rozciągać na osoby, wobec których szczególna ochrona nie znajduje uzasadnienia (zob. podobnie w szczególności przywołane wyżej wyroki w sprawie Bertrand, pkt 21, w sprawie Shearson Lehman Hutton, pkt 19 i 22; w sprawie Benincasa, pkt 15, oraz w sprawie Gabriel, pkt 39).

36 W pkt 16–18 przywołanego wyżej wyroku w sprawie Benincasa Trybunał wyjaśnił w tym względzie, że pojęcie „konsumenta” w rozumieniu art. 13 akapit pierwszy i art. 14 akapit pierwszy konwencji brukselskiej powinno być interpretowane w sposób ścisły, przy uwzględnieniu sytuacji danej osoby w określonej umowie wobec rodzaju i celu tej umowy, nie zaś wobec subiektywnej sytuacji tej osoby, albowiem ta sama osoba może zostać uznana za konsumenta w ramach pewnego rodzaju transakcji, a za przedsiębiorcę w ramach innych transakcji. Trybunał wywiódł z tego, iż jedynie umowy zawarte poza jakąkolwiek działalnością lub jakimkolwiek celem gospodarczym i niezależnie od nich, tj. zawarte jedynie w celu zaspokojenia własnych prywatnych potrzeb konsumpcyjnych osoby, są objęte zakresem szczególnego reżimu przewidzianego w tej konwencji w dziedzinie ochrony konsumenta jako strony uważanej za słabą, podczas gdy tego typu ochrona nie znajduje uzasadnienia w przypadku umów, których celem jest działalność gospodarcza.

37 Z powyższego wynika, że szczególne przepisy jurysdykcyjne zawarte w art. 13–15 konwencji brukselskiej znajdują co do zasady zastosowanie jedynie w sytuacji, gdy celem umowy zawartej między stronami jest inne niż gospodarcze użycie danego towaru bądź usługi.

38 W świetle tych właśnie zasad należy rozpatrywać kwestię, czy i do jakiego stopnia umowa, taka jak ta w sprawie przed sądem krajowym, dotycząca działalności po części gospodarczej, a po części prywatnej, może podlegać wyjątkowym zasadom jurysdykcyjnym, zawartym w art. 13–15.

39 W tym względzie już z celu przepisów art. 13–15 konwencji brukselskiej – tj. właściwej ochrony osoby, która w założeniu znajduje się na słabszej pozycji w stosunku do swego kontrahenta – wynika, że na dobrodziejstwo tych przepisów co do zasady nie powinna mieć możliwości powołania się osoba, która zawiera umowę w celu służącym po części jej działalności gospodarczej, a zatem której zaledwie część nie ma z nią związku. Co innego mogłoby mieć miejsce jedynie w sytuacji, gdyby związek owej umowy z działalnością gospodarczą zainteresowanego był tak nikły, że stałby się marginalny, a zatem odgrywałby jedynie nieznaczną rolę w kontekście transakcji, dla której w swej całości umowa ta została zawarta.

40 W istocie – jak zważył rzecznik generalny w pkt 40 i 41 opinii – z chwilą gdy osoba zawiera umowę związaną z jej działalnością gospodarczą, musi ona zostać uznana za działającą na stopie równości ze swym kontrahentem, tak iż szczególna ochrona zarezerwowana w konwencji brukselskiej dla konsumentów nie znajduje w takim przypadku uzasadnienia.

41 Tego twierdzenia w żaden sposób nie podważa okoliczność, iż sporna umowa realizuje również cel o charakterze prywatnym i pozostaje ono prawdziwe bez względu na stosunek zachodzący pomiędzy użytkiem prywatnym a gospodarczym, jaki mógłby zostać uczyniony z danego towaru bądź usługi, a zatem nawet wtedy, gdyby przeważał użytek dla celów prywatnych, o ile jednak użytek związany z działalnością gospodarczą nie byłby marginalny.

42 W konsekwencji w przypadku umowy realizującej podwójny cel, dla wykluczenia możliwości stosowania art. 13–15 tej konwencji nie jest koniecznym, aby użytek z danego towaru bądź usługi dla celów gospodarczych był przeważający.

43 Wykładania ta znajduje również poparcie w okoliczności, że definicja pojęcia konsumenta, figurująca w art. 13 akapit pierwszy konwencji brukselskiej, jest w sposób niebudzący wątpliwości zredagowana za pomocą ścisłych wyrażeń i w sposób negatywny („umowy zawartej […] w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą”). Nadto definicja umowy zawartej przez konsumenta powinna być interpretowana ściśle, albowiem stanowi ona wyjątek od ogólnej zasady jurysdykcyjnej, przewidzianej w art. 2 akapit pierwszy tej Konwencji, przyznający wyjątkowo jurysdykcję sądom miejsca zamieszkania powoda (zob. pkt 32 i 33 niniejszego wyroku).

44 Wykładnia ta znajduje swe uzasadnienie również w fakcie, że kwalifikacja umowy powinna wynikać jedynie z jej ogólnej oceny, skoro Trybunał niejednokrotnie orzekał, iż jednym z zasadniczych celów konwencji brukselskiej jest uniknięcie mnożenia podstaw jurysdykcyjnych w odniesieniu do tego samego stosunku prawnego (zob. podobnie w szczególności wyrok z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie C‑256/00 Besix, Rec. str. I‑1699, pkt 27, przywołany wyżej wyrok w sprawie Gabriel, pkt 57, oraz wyrok z dnia 5 lutego 2004 r. w sprawie C‑18/02 DFDS Torline, Rec. str. I‑0000, pkt 26).

45 Wykładania sprowadzająca się do odmowy uznania statusu konsumenta w rozumieniu art. 13 akapit pierwszy konwencji brukselskiej, w sytuacji gdy użytek czyniony z towaru bądź usługi realizuje cel, który pozostaje w niepomijalnym związku z działalnością gospodarczą danej osoby, jest również najbardziej zgodna z wymogami pewności prawa oraz przewidywalności jurysdykcji właściwej w stosunku do przyszłego pozwanego, które to zasady stanowią podstawę tej konwencji (zob. w szczególności przywołany wyżej wyrok w sprawie Besix, pkt 24–26).

46 Według zwyczajowych zasad w dziedzinie ciężaru dowodu to na osobie, która zamierza powołać się na art. 13–15 konwencji brukselskiej, ciąży obowiązek udowodnienia, że w danej umowie o podwójnym celu użytek gospodarczy odgrywa jedynie marginalną rolę, zaś do strony przeciwnej należy dostarczenie dowodu przeciwnego.

47 Na podstawie przedstawionych dowodów do sądu, przed którym zawisł spór, należy rozstrzygnięcie kwestii, czy dana umowa miała na celu zaspokojenie – w niepomijalnym zakresie – potrzeb wynikających z działalności gospodarczej danej osoby, czy raczej użytek gospodarczy stanowił zaledwie element o nikłym znaczeniu. W tym celu sąd krajowy powinien rozważyć nie tylko treść, charakter i cel umowy, ale również obiektywne okoliczności, które towarzyszyły jej zawarciu.

48 Wreszcie w kwestii pytania sądu krajowego dotyczącego konieczności posiadania przez kontrahenta osoby, mogącej zostać uznaną za konsumenta, świadomości celu transakcji, w związku z którą umowa została zawarta, jak również warunków, w jakich doszło do owego zawarcia, należy wskazać, iż dla możliwie największego ułatwienia zarówno przeprowadzania, jak i oceny dowodów, sąd krajowy powinien opierać się przede wszystkim na tych dowodach, które w sposób obiektywny wynikają z akt sprawy.

49 Jeśli dowody te są wystarczające dla umożliwienia sądowi krajowemu dojścia do wniosku, że umowa w sposób niepomijalny zaspokaja potrzeby wynikające z działalności gospodarczej danej osoby, przepisy art. 13–15 konwencji brukselskiej w żadnym razie nie mogą znaleźć zastosowania z powodu szczególnego miejsca, jakie zajmują one w ramach systemu ustanowionego przez tę konwencję. Niepotrzebnym jest zatem w tym przypadku przeprowadzanie dochodzenia odnośnie do faktu, czy użytek gospodarczy mógł – czy też nie – być znany kontrahentowi.

50 Jeśli wszakże okoliczności obiektywne wynikające z akt sprawy nie są wystarczające, aby zgodnie z prawem wykazać sposób, iż transakcja będąca podstawą zawarcia umowy o podwójnym celu realizowała w niepomijalnym stopniu cel gospodarczy, umowa ta, co do zasady, powinna zostać zakwalifikowana jako zawarta przez konsumenta w rozumieniu art. 13–15, gdyż przeciwny wniosek pozbawiałby owe przepisy ich skuteczności.

51 Niemniej jednak, mając na względzie wyjątkowy charakter reżimu ochronnego ustanowionego w przepisach art. 13–15 konwencji brukselskiej, sąd orzekający będzie musiał w tym ostatnim przypadku zweryfikować w szczególności, czy druga strona umowy nie mogła w sposób uzasadniony pozostawać w nieświadomości innego niż gospodarczy celu danej transakcji, a to z tego powodu, iż osoba mogąca zostać uznana za konsumenta poprzez swoje zachowanie stworzyła w rzeczywistości wrażenie, iż chodziło o cele gospodarcze.

52 Z tego rodzaju sytuacją mielibyśmy do czynienia dla przykładu, gdyby osoba prywatna, bez żadnych dalszych wyjaśnień, zamawiała przedmioty mogące istotnie służyć wykonywaniu jej zawodu, używała w tym celu papieru firmowego, żądała dostawy na adres miejsca pracy lub nadmieniała kwestę możliwości odliczenia podatku od wartości dodanej.

53 W takim przypadku szczególne zasady jurysdykcyjne w dziedzinie umów zawartych przez konsumentów, o których mowa w art. 13–15 konwencji brukselskiej, nie znalazłyby zastosowania, nawet jeśli umowa nie realizuje niepomijalnego celu gospodarczego jako takiego, albowiem należy uznać, iż z uwagi na wrażenie, jakie wywarła na swym pozostającym w dobrej wierze kontrahencie, osoba prywatna zrezygnowała z ochrony przewidzianej w owych przepisach.

54 Mając na względzie całość powyższych rozważań, należy odpowiedzieć na pierwsze trzy postawione pytania, iż zasady jurysdykcyjne ustanowione w konwencji brukselskiej powinny być interpretowane w następujący sposób:

– osoba, która zawiera umowę dotyczącą towaru przeznaczonego do użytku po części gospodarczego, a po części niezwiązanego z jej działalnością gospodarczą, nie ma prawa powoływania się na dobrodziejstwo przepisów art. 13–15 tej konwencji, z wyjątkiem sytuacji, gdy użytek gospodarczy jest na tyle marginalny, iż odgrywa jedynie nikłą rolę w ogólnym kontekście danej transakcji, przy czym bez znaczenia pozostaje fakt, iż pozagospodarczy aspekt ma charakter dominujący.

W przedmiocie pozostałych trzech pytań

55 Biorąc pod uwagę fakt, iż trzy ostatnie pytania zostały postawione na wypadek, gdyby został ustalony status konsumenta w rozumieniu art. 13 konwencji brukselskiej, jak również mając na względzie treść odpowiedzi udzielonej na trzy pierwsze pytania, odpowiadanie na pozostałe trzy pytania, dotyczące innych warunków stosowania owego przepisu, stało się bezprzedmiotowe.

W przedmiocie kosztów

56 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty poniesione przez strony postępowanie przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Przepisy jurysdykcyjne ustanowione w Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, w brzmieniu zmienionym przez Konwencję z dnia 9 października 1978 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, przez Konwencję z dnia 25 października 1982 r. w sprawie przystąpienia Republiki Greckiej, przez Konwencję z dnia 26 maja 1989 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Hiszpanii i Republiki Portugalii oraz przez Konwencję z dnia 29 listopada 1996 r. w sprawie przystąpienia Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji, powinny być interpretowane w następujący sposób:

– osoba, która zawiera umowę dotyczącą towaru przeznaczonego do użytku po części gospodarczego, a po części niezwiązanego z jej działalnością gospodarczą, nie ma prawa powoływania się na dobrodziejstwo przepisów art. 13–15 tej konwencji, z wyjątkiem sytuacji, gdy użytek gospodarczy jest na tyle marginalny, iż odgrywa jedynie nikłą rolę w ogólnym kontekście danej transakcji, przy czym bez znaczenia pozostaje fakt, iż pozagospodarczy aspekt ma charakter dominujący;

Podpisy

* Język postępowania: niemiecki.