ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πρώτο τμήμα)

της 24ης Ιουνίου 2021 (*)

«Παράβαση κράτους μέλους – Άρθρο 258 ΣΛΕΕ – Προστατευόμενη φυσική περιοχή Doñana (Ισπανία) – Οδηγία 2000/60/ΕΚ – Πλαίσιο δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων – Άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, άρθρο 5 και άρθρο 11, παράγραφος 1, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ, γʹ και εʹ, και παράγραφος 4 – Υποβάθμιση των συστημάτων υπόγειων υδάτων – Παράλειψη περαιτέρω χαρακτηρισμού των συστημάτων υπόγειων υδάτων που θεωρούνται ότι απειλούνται με υποβάθμιση – Κατάλληλα βασικά και συμπληρωματικά μέτρα – Οδηγία 92/43/ΕΟΚ – Άρθρο 6, παράγραφος 2 – Υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών»

Στην υπόθεση C‑559/19,

με αντικείμενο προσφυγή λόγω παραβάσεως δυνάμει του άρθρου 258 ΣΛΕΕ, η οποία ασκήθηκε στις 22 Ιουλίου 2019,

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη αρχικώς από τους C. Hermes και E. Manhaeve καθώς και από την E. Sanfrutos Cano, στη συνέχεια από τους C. Hermes και E. Manhaeve καθώς και από την M. Jáuregui Gómez,

προσφεύγουσα,

κατά

Βασιλείου της Ισπανίας, εκπροσωπούμενου αρχικώς από τον L. Aguilera Ruiz, στη συνέχεια από την J. Rodríguez de la Rúa Puig καθώς και από την M-J. Ruiz Sánchez,

καθού,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πρώτο τμήμα),

συγκείμενο από τους J.-C. Bonichot, πρόεδρο τμήματος, R. Silva de Lapuerta, Αντιπρόεδρο του Δικαστηρίου, ασκούσα καθήκοντα δικαστή του πρώτου τμήματος, M. Safjan, P. G. Xuereb, ασκούντα καθήκοντα δικαστή του πρώτου τμήματος, και N. Jääskinen (εισηγητή), δικαστές,

γενική εισαγγελέας: J. Kokott

γραμματέας: L. Carrasco Marco, διοικητική υπάλληλος,

έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία και κατόπιν της επ’ ακροατηρίου συζητήσεως της 17ης Σεπτεμβρίου 2020,

αφού άκουσε τη γενική εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις της κατά τη συνεδρίαση της 3ης Δεκεμβρίου 2020,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1 Με την προσφυγή της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητεί από το Δικαστήριο να διαπιστώσει ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει, αφενός, από το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2000, για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων (ΕΕ 2000, L 327, σ. 1, και διορθωτικό ΕΕ 2006, L 113, σ. 26), όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2013/64/ΕΕ του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013 (ΕΕ 2013, L 353, σ. 8) (στο εξής: οδηγία 2000/60), σε συνδυασμό με το άρθρο 1, στοιχείο αʹ, και το σημείο 2.1.2 του παραρτήματος V της οδηγίας 2000/60, από το άρθρο 5 της οδηγίας αυτής, σε συνδυασμό με το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της ίδιας, και από το άρθρο 11, παράγραφος 1, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ, γʹ και εʹ, και παράγραφος 4 της εν λόγω οδηγίας, και, αφετέρου, από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 1992, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας (ΕΕ 1992, L 206, σ. 7), σε συνδυασμό με το άρθρο 7 της οδηγίας αυτής, όσον αφορά τα συστήματα υπόγειων υδάτων και τους οικοτόπους της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana (Ισπανία).

I. Το νομικό πλαίσιο

1. Η οδηγία 2000/60

2 Κατά το άρθρο 1 της οδηγίας 2000/60:

«Σκοπός της παρούσας οδηγίας είναι η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των μεταβατικών, των παράκτιων και των υπόγειων υδάτων, το οποίο:

α) να αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων, καθώς και των αμέσως εξαρτώμενων από αυτά χερσαίων οικοσυστημάτων και υγροτόπων σε ό,τι αφορά τις ανάγκες τους σε νερό·

[…]

και να συμβάλλει με αυτό τον τρόπο:

– στην εξασφάλιση επαρκούς παροχής επιφανειακού και υπόγειου νερού καλής ποιότητας που απαιτείται για τη βιώσιμη, ισόρροπη και δίκαιη χρήση ύδατος,

– […]».

3 Το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχεία βʹ και γʹ, και παράγραφος 4, της οδηγίας ορίζει τα εξής:

«1. Προκειμένου να καταστούν λειτουργικά τα προγράμματα για τη λήψη μέτρων που καθορίζονται στα σχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού:

[…]

β) για τα υπόγεια ύδατα

i) τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να προληφθεί ή να περιορισθεί η διοχέτευση ρύπων στα υπόγεια ύδατα και να προληφθεί η υποβάθμιση της κατάστασης όλων των συστημάτων των υπόγειων υδάτων, με την επιφύλαξη της εφαρμογής των παραγράφων 6 και 7 και με την επιφύλαξη της παραγράφου 8 του παρόντος άρθρου, καθώς και με την επιφύλαξη της εφαρμογής του άρθρου 11 παράγραφος 3 στοιχείο ι)·

ii) τα κράτη μέλη προστατεύουν, αναβαθμίζουν και αποκαθιστούν όλα τα συστήματα των υπόγειων υδάτων, διασφαλίζουν ισορροπία μεταξύ της άντλησης και της ανατροφοδότησης των υπόγειων υδάτων, με στόχο την επίτευξη καλής κατάστασης των υπόγειων υδάτων το αργότερο δεκαπέντε έτη από την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας, σύμφωνα με τις διατάξεις του παραρτήματος V, με την επιφύλαξη της εφαρμογής των παρατάσεων που καθορίζονται σύμφωνα με την παράγραφο 4 και της εφαρμογής των παραγράφων 5, 6 και 7 και με την επιφύλαξη της παραγράφου 8 του παρόντος άρθρου, καθώς και με την επιφύλαξη της εφαρμογής του άρθρου 11 παράγραφος 3 στοιχείο ι)·

iii) τα κράτη μέλη εφαρμόζουν τα αναγκαία μέτρα για την αναστροφή κάθε σημαντικής και έμμονης ανοδικής τάσης συγκέντρωσης οιουδήποτε ρύπου, η οποία οφείλεται σε ανθρώπινη δραστηριότητα προκειμένου να μειωθεί προοδευτικά η ρύπανση των υπόγειων υδάτων.

[…]

γ) για τις προστατευόμενες περιοχές

Τα κράτη μέλη συμμορφούνται με όλα τα πρότυπα και τους στόχους το αργότερο δεκαπέντε έτη μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας, εκτός αν προβλέπεται άλλως στην κοινοτική νομοθεσία σύμφωνα με την οποία έχουν καθοριστεί οι επιμέρους προστατευόμενες περιοχές.

[…]

4. Οι προθεσμίες που προβλέπονται στην παράγραφο 1 μπορούν να παρατείνονται για τη σταδιακή επίτευξη των στόχων για υδατικά συστήματα, υπό την προϋπόθεση ότι δεν υποβαθμίζεται περαιτέρω η κατάσταση του πληττόμενου υδατικού συστήματος, εφόσον πληρούνται όλες οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

[…]»

4 Το άρθρο 5 της εν λόγω οδηγίας προβλέπει τα εξής:

«1. Κάθε κράτος μέλος εξασφαλίζει ότι, για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού ή για κάθε τμήμα διεθνούς περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού το οποίο βρίσκεται στο έδαφός του, αναλαμβάνεται:

– ανάλυση των χαρακτηριστικών της,

– επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων και

– οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος,

σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές των παραρτημάτων II και III, και ότι θα έχει περατωθεί το αργότερο τέσσερα έτη μετά την ημερομηνία ενάρξεως ισχύος της παρούσας οδηγίας.

2. Οι αναλύσεις και επισκοπήσεις που αναφέρονται στην παράγραφο 1 επανεξετάζονται και, εάν απαιτείται, ενημερώνονται το αργότερο δεκατρία έτη μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας, στη συνέχεια δε, ανά εξαετία.»

5 Το άρθρο 11 της ίδιας οδηγίας ορίζει τα εξής:

«1. Κάθε κράτος μέλος μεριμνά για τη θέσπιση, για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού ή για το τμήμα διεθνούς περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού που ευρίσκεται εντός της επικράτειάς του, προγράμματος μέτρων, λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα των αναλύσεων που απαιτούνται δυνάμει του άρθρου 5, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που καθορίζονται δυνάμει του άρθρου 4. Τα εν λόγω προγράμματα μέτρων μπορούν να αναφέρονται σε μέτρα που προκύπτουν από νομοθεσία, η οποία έχει θεσπισθεί σε εθνικό επίπεδο, και καλύπτουν το σύνολο της επικράτειας κράτους μέλους. Κατά περίπτωση, ένα κράτος μέλος μπορεί να θεσπίζει μέτρα που ισχύουν για όλες τις περιοχές λεκάνης απορροής ποταμού ή/και τα τμήματα διεθνών περιοχών λεκάνης απορροής ποταμού που ευρίσκονται στην επικράτειά του.

2. Κάθε πρόγραμμα μέτρων περιλαμβάνει τα “βασικά” μέτρα που προσδιορίζονται στην παράγραφο 3 και, όπου απαιτείται, “συμπληρωματικά” μέτρα.

3. Τα “βασικά μέτρα” είναι οι στοιχειώδεις απαιτήσεις που πρέπει να πληρούνται και συνίστανται:

α) στα μέτρα που απαιτούνται για την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των υδάτων, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που απαιτούνται δυνάμει της νομοθεσίας που προσδιορίζεται στο άρθρο 10 και στο μέρος Α του παραρτήματος VI·

[…]

γ) σε μέτρα για την προαγωγή μιας αποτελεσματικής και βιώσιμης χρήσης ύδατος προκειμένου να μην διακυβεύεται η επίτευξη των στόχων που ορίζονται στο άρθρο 4·

[…]

ε) σε ελέγχους που διέπουν την άντληση γλυκών επιφανειακών και υπόγειων υδάτων και την κατακράτηση γλυκών επιφανειακών υδάτων, συμπεριλαμβανομένου μητρώου ή μητρώων αντλήσεων, και απαίτηση προηγούμενης άδειας για την άντληση και την κατακράτηση. Οι έλεγχοι αυτοί επανεξετάζονται περιοδικώς και, εφόσον χρειάζεται, εκσυγχρονίζονται. Τα κράτη μέλη μπορούν να εξαιρούν από τους εν λόγω ελέγχους τις αντλήσεις ή τις κατακρατήσεις που δεν έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην κατάσταση του ύδατος·

[…]

4. “Συμπληρωματικά” μέτρα είναι τα μέτρα που καταρτίζονται και τίθενται σε εφαρμογή επιπλέον των βασικών μέτρων, με σκοπό την επίτευξη των στόχων που καθορίζονται σύμφωνα με το άρθρο 4. Το μέρος Β του παραρτήματος VI περιέχει μη εξαντλητικό κατάλογο τέτοιων μέτρων.

Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να θεσπίζουν περαιτέρω συμπληρωματικά μέτρα με σκοπό την πρόσθετη προστασία ή βελτίωση των υδάτων που καλύπτονται από την παρούσα οδηγία, μεταξύ άλλων κατ’ εφαρμογή των οικείων διεθνών συμφωνιών περί των οποίων το άρθρο 1.

[…]»

6 Το σημείο 2.1 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60, με τίτλο «Αρχικός χαρακτηρισμός», ορίζει τα εξής:

«Τα κράτη μέλη προβαίνουν σε αρχικό χαρακτηρισμό όλων των συστημάτων υπόγειων υδάτων προκειμένου να αξιολογηθούν οι χρήσεις τους και οι κίνδυνοι που διατρέχουν να μην πληρούν τους στόχους για κάθε σύστημα υπόγειων υδάτων σύμφωνα με το άρθρο 4. Για τον αρχικό αυτό χαρακτηρισμό, τα κράτη μέλη μπορούν να συνενώνουν διάφορα συστήματα υπόγειων υδάτων. Κατά την ανάλυση αυτή, είναι δυνατόν να χρησιμοποιούνται υφιστάμενα στοιχεία υδρολογίας, γεωλογίας, εδαφολογίας, χρήσεων γης, απορροών, υδροληψιών κ.λπ., προκειμένου να προσδιορίζονται:

– η θέση και τα όρια του ή των συστημάτων υπόγειων υδάτων,

– οι πιέσεις τις οποίες αναμένεται να υποστούν το ή τα συστήματα υπόγειων υδάτων, δηλαδή μεταξύ άλλων:

– διάχυτες πηγές ρύπανσης,

– σημειακές πηγές ρύπανσης,

– υδροληψία,

[…]»

7 Το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60, με τίτλο «Περαιτέρω χαρακτηρισμός», ορίζει τα εξής:

«Έπειτα από τον αρχικό αυτό χαρακτηρισμό, τα κράτη μέλη προβαίνουν σε περαιτέρω χαρακτηρισμό των συστημάτων ή των ομάδων συστημάτων υπόγειων υδάτων τα οποία έχουν θεωρηθεί ότι απειλούνται προκειμένου να επιτευχθεί ακριβέστερη αξιολόγηση της σοβαρότητας του κινδύνου και να προσδιοριστούν τα τυχόν μέτρα που θα απαιτηθούν δυνάμει του άρθρου 11. Συνεπώς, ο χαρακτηρισμός αυτός περιλαμβάνει σχετικές πληροφορίες για τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και, κατά περίπτωση, πληροφορίες για:

– τα γεωλογικά χαρακτηριστικά του συστήματος υπόγειων υδάτων, συμπεριλαμβανομένων της έκτασης και του τύπου των γεωλογικών ενοτήτων,

– τα υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά του συστήματος υπόγειων υδάτων, συμπεριλαμβανομένων της υδροαγωγιμότητας, του πορώδους και της στεγανότητας,

– τα χαρακτηριστικά των επιφανειακών εναποθέσεων και εδαφών στην υδρολογική λεκάνη από την οποία τροφοδοτείται το σύστημα υπόγειων υδάτων, συμπεριλαμβανομένων του πάχους, του πορώδους, της υδροαγωγιμότητας και των απορροφητικών ιδιοτήτων των εναποθεμάτων και εδαφών,

– τα χαρακτηριστικά διαστρωμάτωσης του ύδατος εντός του συστήματος υπόγειων υδάτων,

– απογραφή των συνδεόμενων επιφανειακών συστημάτων, συμπεριλαμβανομένων των χερσαίων οικοσυστημάτων και των συστημάτων επιφανειακών υδάτων, με τα οποία συνδέεται δυναμικά το σύστημα υπόγειων υδάτων,

– εκτιμήσεις των κατευθύνσεων και των ρυθμών ανταλλαγής υδάτων μεταξύ του συστήματος υπόγειων υδάτων και των συνδεόμενων επιφανειακών συστημάτων και

– επαρκή στοιχεία για τον υπολογισμό του μακροπρόθεσμου μέσου ετήσιου ρυθμού συνολικής ανατροφοδότησης,

– το χαρακτηρισμό της χημικής σύνθεσης των υπόγειων υδάτων, συμπεριλαμβανομένου του καθορισμού των συμβολών από ανθρώπινη δραστηριότητα. Όταν καθορίζουν φυσικά βασικά επίπεδα για τα συστήματα αυτά υπόγειων υδάτων, τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν τυπολογίες χαρακτηρισμού υπόγειων υδάτων.»

8 Το σημείο 2.1.2 του παραρτήματος V της εν λόγω οδηγίας, με τίτλο «Ορισμός της ποσοτικής κατάστασης», περιγράφει τη «[σ]τάθμη [των] υπόγειων υδάτων» ως εξής:

«Η στάθμη των υπόγειων υδάτων στο υπόγειο υδατικό σύστημα εξασφαλίζει ότι ο διαθέσιμος πόρος υπόγειων υδάτων δεν εξαντλείται από το μακροπρόθεσμο ετήσιο μέσο όρο άντλησης. Κατά συνέπεια, η στάθμη των υπόγειων υδάτων δεν υπόκειται σε ανθρωπογενείς μεταβολές που θα οδηγούσαν:

– σε μη τήρηση των περιβαλλοντικών στόχων που ορίζονται στο άρθρο 4 για τα συνδεδεμένα επιφανειακά ύδατα,

– σε σημαντική μείωση της κατάστασης των υδάτων αυτών, ή

– σε σημαντική βλάβη των χερσαίων οικοσυστημάτων τα οποία εξαρτώνται άμεσα από το σύστημα υπογείων υδάτων,

και μπορεί να εμφανίζονται προσωρινά, ή συνεχώς σε χωρικώς περιορισμένη περιοχή, μεταβολές της κατεύθυνσης της ροής λόγω μεταβολών της στάθμης, αλλά οι αντιστροφές αυτές δεν οδηγούν σε εισροή αλμυρού νερού ή άλλων υλών και δεν αποτελούν μόνιμη και σαφώς διαπιστωμένη ένδειξη τάσεων, οφειλόμενων σε ανθρωπογενή αίτια, αλλαγής της κατεύθυνσης της ροής ικανών να οδηγήσουν σε τέτοιες εισροές.»

2. Η οδηγία 92/43

9 Το άρθρο 1, στοιχείο εʹ, της οδηγίας 92/43 έχει ως εξής:

«Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, νοούνται ως:

[…]

ε) “κατάσταση της διατήρησης ενός φυσικού οικοτόπου”: το αποτέλεσμα του συνόλου των παραγόντων που επιδρούν σε ένα φυσικό οικότοπο, καθώς και στα χαρακτηριστικά είδη που βρίσκονται σε αυτόν και οι οποίοι παράγοντες μπορούν να αλλοιώσουν μακροπρόθεσμα τη φυσική του κατανομή, τη δομή του και τις λειτουργίες του, καθώς και τη μακροπρόθεσμη επιβίωση των χαρακτηριστικών ειδών του στο αναφερόμενο στο άρθρο 2 έδαφος.

Η “κατάσταση της διατήρησης” ενός φυσικού οικοτόπου θεωρείται “ικανοποιητική” όταν:

– η περιοχή της φυσικής κατανομής του και οι εκτάσεις που περιέχει μένουν σταθερές ή αυξάνονται

και

– η δομή και οι ειδικές λειτουργίες που απαιτούνται για τη μακροπρόθεσμη συντήρησή του υφίστανται και είναι δυνατόν να συνεχίσουν να υφίστανται κατά το προβλεπτό μέλλον

και

– η κατάσταση της διατήρησης των χαρακτηριστικών ειδών κρίνεται ικανοποιητική κατά την έννοια του στοιχείου θ)».

10 Το άρθρο 6 της οδηγίας αυτής προβλέπει στις παραγράφους 2 και 3 τα εξής:

«2. Τα κράτη μέλη θεσπίζουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε στις ειδικές ζώνες διατήρησης να αποφεύγεται η υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών, καθώς και οι ενοχλήσεις που έχουν επιπτώσεις στα είδη για τα οποία οι ζώνες έχουν ορισθεί, εφόσον οι ενοχλήσεις αυτές θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσεις σημαντικές όσον αφορά τους στόχους της παρούσας οδηγίας.

3. Κάθε σχέδιο, μη άμεσα συνδεόμενο ή αναγκαίο για τη διαχείριση του τόπου, το οποίο όμως είναι δυνατόν να επηρεάζει σημαντικά τον εν λόγω τόπο, καθεαυτό ή από κοινού με άλλα σχέδια, εκτιμάται δεόντως ως προς τις επιπτώσεις του στον τόπο, λαμβανομένων υπόψη των στόχων διατήρησής του. Βάσει των συμπερασμάτων της εκτίμησης των επιπτώσεων στον τόπο και εξαιρουμένης της περίπτωσης των διατάξεων της παραγράφου 4, οι αρμόδιες εθνικές αρχές συμφωνούν για το οικείο σχέδιο μόνον αφού βεβαιωθούν ότι δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα του τόπου περί του οποίου πρόκειται και, ενδεχομένως, αφού εκφρασθεί πρώτα η δημόσια γνώμη.»

11 Το άρθρο 7 της εν λόγω οδηγίας προβλέπει τα εξής:

«Οι υποχρεώσεις που πηγάζουν από τις παραγράφους 2, 3 και 4 του άρθρου 6 της παρούσας οδηγίας αντικαθιστούν τις υποχρεώσεις που πηγάζουν από την πρώτη πρόταση της παραγράφου 4 του άρθρου 4 της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ [του Συμβουλίου, της 2ας Απριλίου 1979, περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών (ΕΕ 1979, L 103, σ. 1)], όσον αφορά τις ζώνες που χαρακτηρίστηκαν δυνάμει της παραγράφου 1 του άρθρου 4 ή αναγνωρίστηκαν με ανάλογο τρόπο δυνάμει της παραγράφου 2 του άρθρου 4 της εν λόγω οδηγίας, τούτο δε από την ημερομηνία θέσης σε εφαρμογή της παρούσας οδηγίας ή από την ημερομηνία της ταξινόμησης ή της αναγνώρισης εκ μέρους ενός κράτους μέλους δυνάμει της οδηγίας [79/409], εφόσον αυτή είναι μεταγενέστερη.»

II. Το ιστορικό της διαφοράς και η διαδικασία πριν από την άσκηση της προσφυγής

12 Η Doñana είναι προστατευμένη φυσική περιοχή στη νοτιοδυτική Ισπανία (στο εξής: προστατευόμενη φυσική περιοχή Doñana). Η περιοχή αυτή περιλαμβάνει τόσο το εθνικό πάρκο της Doñana, που δημιουργήθηκε το 1969, όσο και το φυσικό πάρκο της Doñana, το οποίο δημιουργήθηκε το 1989 και διευρύνθηκε το 1997. Με την απόφαση 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής, της 19ης Ιουλίου 2006, σχετικά με την έγκριση, σύμφωνα με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, του καταλόγου των τόπων κοινοτικής σημασίας για τη μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή (ΕΕ 2006, L 259, σ. 1), η Επιτροπή περιέλαβε στον κατάλογο αυτό τρεις προστατευόμενες ζώνες ευρισκόμενες στο τελευταίο αυτό πάρκο, ήτοι την Doñana, η οποία θεωρείται ζώνη ειδικής προστασίας και φέρει τον κωδικό ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024, την Doñana Norte y Oeste, η οποία θεωρείται επίσης ζώνη ειδικής προστασίας και φέρει τον κωδικό ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009 και την Dehesa del Estero y Montes de Moguer, η οποία θεωρείται ειδική ζώνη διατήρησης και φέρει τον κωδικό ΖΕΠ ES6150012. Οι ζώνες αυτές προστατεύονται από τις διατάξεις του δικαίου της Ένωσης σχετικά με τη διατήρηση της φύσης. Ειδικότερα, τα μεσογειακά εποχιακά τέλματα της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana, τα οποία προσδιορίζονται με τον κωδικό 3170*, ως τύπος οικοτόπου προτεραιότητας, αποτελούν το οικοσύστημα που χαρακτηρίζει τις ζώνες αυτές καλύτερα και του οποίου η σημασία έχει αναγνωριστεί σε διεθνές επίπεδο, αφενός, από τη σύμβαση που συνήφθη στις 2 Φεβρουαρίου 1971 στο Ramsar, περί προστασίας των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων ιδία ως υγροβιοτόπων, και, αφετέρου, από την Εκπαιδευτική, Επιστημονική και Επιμορφωτική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών (Unesco), που τα περιέλαβε στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς το 1994.

13 Για τους σκοπούς της εφαρμογής της οδηγίας 2000/60, η προστατευόμενη φυσική περιοχή Doñana ενσωματώθηκε σε ένα μόνο σύστημα υπόγειων υδάτων, εκείνο του Almonte-Marismas (στο εξής: υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas), με το Plan Hidrológico del Guadalquivir 2009-2015 (υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015), το οποίο εγκρίθηκε, βάσει του άρθρου 13 της οδηγίας αυτής, με το Real Decreto 355/2013 por el que se aprueba el Plan Hidrológico de la Demarcación Hidrográfica del Guadalquivir (βασιλικό διάταγμα 355/2013 περί έγκρισης του υδρολογικού σχεδίου της περιοχής λεκάνης απορροής του Γουαδαλκιβίρ), της 17ης Μαΐου 2013 (BOE αριθ. 121, της 21ης Μαΐου 2013, σ. 38229, στο εξής: υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015). Το σχέδιο αυτό αντικαταστάθηκε από το Plan Hidrológico del Guadalquivir 2015-2021 (υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021), το οποίο εγκρίθηκε με το Real Decreto 1/2016 por el que se aprueba la revisión de los Planes Hidrológicos de las demarcaciones hidrográficas del Cantábrico Occidental, Guadalquivir, Ceuta, Melilla, Segura y Júcar, y de la parte española de las demarcaciones hidrográficas del Cantábrico Oriental, Miño-Sil, Duero, Tajo, Guadiana y Ebro (βασιλικό διάταγμα 1/2016 περί έγκρισης και αναθεώρησης των υδρολογικών σχεδίων των λεκανών απορροής της ανατολικής Κανταβρίας, του Γουαδαλκιβίρ, της Θέουτα, της Μελίγια, του Segura και του Júcar καθώς και του ισπανικού τμήματος των λεκανών απορροής της ανατολικής Κανταβρίας, του Miño-Sil, του Δούρου, του Τάγου, του Guadiana και του Έβρου), της 8ης Ιανουαρίου 2016 (BOE αριθ. 16, της 19ης Ιανουαρίου 2016, σ. 2972, στο εξής: υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021). Με το δεύτερο σχέδιο, ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas διασπάστηκε σε πέντε συστήματα υπόγειων υδάτων, ήτοι στα συστήματα των Manto eólico de Doñana, Marismas de Doñana, Marismas, Almonte και La Rocina (στο εξής: υδροφόρος ορίζοντας Doñana).

14 Κατά τη διάρκεια του 2009, υποβλήθηκαν στην Επιτροπή πολλές καταγγελίες σχετικά με την υποβάθμιση των οικοτόπων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana. Οι καταγγελίες αυτές αφορούσαν, μεταξύ άλλων, υπερεκμετάλλευση των συστημάτων υπόγειων υδάτων της περιοχής αυτής με τα οποία συνδέονται οι υγρότοποι της εν λόγω φυσικής περιοχής. Οι φόβοι που εκφράζονταν με τις εν λόγω καταγγελίες γνωστοποιήθηκαν και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπό τη μορφή γραπτών ερωτήσεων ή αναφορών.

15 Στις 17 Οκτωβρίου 2014, μετά το πέρας διαδικασίας κινηθείσας στο πλαίσιο του μηχανισμού EU-Pilot σχετικά με την εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για το περιβάλλον από το Βασίλειο της Ισπανίας, η Επιτροπή απηύθυνε στο εν λόγω κράτος μέλος προειδοποιητική επιστολή, με την οποία εκτιμούσε ότι το εν λόγω κράτος μέλος είχε παραβεί, αφενός, τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60, σε συνδυασμό με το άρθρο 1, στοιχείο αʹ, και το σημείο 2.1.2 του παραρτήματος V της ίδιας οδηγίας, από το άρθρο 5 της οδηγίας αυτής, σε συνδυασμό με το σημείο 2.2 του παραρτήματος ΙΙ της ίδιας οδηγίας, και από το άρθρο 11, παράγραφος 1, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ, γʹ και εʹ, και παράγραφος 4, της εν λόγω οδηγίας, και, αφετέρου, τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, σε συνδυασμό με το άρθρο 7 της οδηγίας αυτής, όσον αφορά τόσο τα συστήματα υπόγειων υδάτων όσο και τους οικοτόπους της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana.

16 Στις 11 Φεβρουαρίου 2015 το Βασίλειο της Ισπανίας απάντησε στην ως άνω προειδοποιητική επιστολή.

17 Αφού εξέτασε την απάντηση του Βασιλείου της Ισπανίας, η Επιτροπή του απηύθυνε αιτιολογημένη γνώμη στις 29 Απριλίου 2016 (στο εξής: αιτιολογημένη γνώμη), με την οποία ενέμεινε στη θέση που είχε διατυπώσει με την προειδοποιητική επιστολή σύμφωνα με την οποία το εν λόγω κράτος μέλος παρέλειψε:

– πρώτον, να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την πρόληψη της υποβάθμισης της κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana·

– δεύτερον, να προβεί σε περαιτέρω χαρακτηρισμό όλων των συστημάτων υπόγειων υδάτων του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas που διέτρεχαν κίνδυνο υποβάθμισης·

– τρίτον, να εκπονήσει κατάλληλα βασικά και συμπληρωματικά μέτρα προκειμένου να περιληφθούν τα μέτρα αυτά στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015 και στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, καθώς και

– τέταρτον, να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να αποφευχθεί η υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών που βρίσκονται στις προστατευόμενες ζώνες της περιοχής Doñana, ιδίως στις ζώνες Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), Doñana Norte y Oeste (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009) και Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012), οι οποίες μνημονεύονται στη σκέψη 12 της παρούσας απόφασης.

18 Με την αιτιολογημένη γνώμη, η Επιτροπή κάλεσε το Βασίλειο της Ισπανίας να άρει τις διαπιστωθείσες παραβάσεις πριν από τις 29 Ιουνίου 2016.

19 Στις 9 Αυγούστου 2016 το Βασίλειο της Ισπανίας απάντησε στην αιτιολογημένη γνώμη, ενημερώνοντας την Επιτροπή για τα μέτρα που έλαβε προς άρση των ως άνω παραβάσεων, και τα οποία επρόκειτο κατ’ ουσίαν να περιληφθούν στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021. Το Βασίλειο της Ισπανίας έδωσε επίσης ιδιαίτερη έμφαση στα μέτρα τα οποία ελήφθησαν με το ειδικό σχέδιο διαχείρισης των περιοχών άρδευσης που βρίσκονται στο βόρειο τμήμα της Δασικής Ζώνης της Doñana, το οποίο εγκρίθηκε το 2014 (στο εξής: ειδικό σχέδιο άρδευσης της Doñana του 2014).

20 Εκτιμώντας ότι τα μέτρα που κοινοποίησε το Βασίλειο της Ισπανίας ήταν ανεπαρκή για να παύσει η επισημανθείσα κατάσταση παράβασης στην προστατευόμενη φυσική περιοχή Doñana, η Επιτροπή αποφάσισε στις 24 Ιανουαρίου 2019 να ασκήσει την υπό κρίση προσφυγή.

III. Επί του αιτήματος προσκόμισης νέων αποδεικτικών στοιχείων μετά την περάτωση της έγγραφης διαδικασίας

21 Με έγγραφο της 14ης Απριλίου 2021, το Βασίλειο της Ισπανίας ζήτησε να του επιτραπεί να προσκομίσει νέα αποδεικτικά στοιχεία μετά την περάτωση της έγγραφης διαδικασίας, δυνάμει του άρθρου 128, παράγραφος 2, του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου, και υπέβαλε στο Δικαστήριο το έγγραφο με τίτλο «Τελική έκθεση της κοινής αποστολής του Κέντρου Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς/IUCN/Ramsar για την ενεργή παρακολούθηση του εθνικού πάρκου Doñana», που είχε αποστείλει η Unesco στο εν λόγω κράτος μέλος στις 8 Απριλίου 2021.

22 Κατά το άρθρο 128, παράγραφος 2, του Κανονισμού Διαδικασίας, ο διάδικος που επιθυμεί να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία ή να προτείνει αποδεικτικά μέσα μετά την περάτωση της έγγραφης διαδικασίας αιτιολογεί την καθυστερημένη προσκόμισή τους και ο πρόεδρος μπορεί, κατόπιν προτάσεως του εισηγητή δικαστή και αφού ακούσει τον γενικό εισαγγελέα, να χορηγήσει στον αντίδικο προθεσμία για να λάβει θέση επί των αποδεικτικών αυτών στοιχείων.

23 Εν προκειμένω, το Δικαστήριο έχει ήδη στη διάθεσή του τις περισσότερες από τις πληροφορίες που περιέχονται στην έκθεση αυτή και εκτιμά ότι έχει διαφωτιστεί επαρκώς ώστε να αποφανθεί χωρίς να απαιτείται για την επίλυση της υπόθεσης η εξέταση νέων αποδεικτικών στοιχείων επί των οποίων δεν διεξήχθη συζήτηση μεταξύ των διαδίκων. Κατά συνέπεια, δεν συντρέχει λόγος να γίνει δεκτό το αίτημα του Βασιλείου της Ισπανίας.

IV. Επί της προσφυγής

24 Προς στήριξη της προσφυγής της, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από την οδηγία 2000/60 όσον αφορά τα συστήματα υπόγειων υδάτων των προστατευόμενων ζωνών της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana, καθώς και τις υποχρεώσεις που υπέχει από την οδηγία 92/43 όσον αφορά τους φυσικούς οικοτόπους και τους οικοτόπους ειδών που βρίσκονται στις εν λόγω ζώνες.

1. Επί της παράβασης των υποχρεώσεων που απορρέουν από την οδηγία 2000/60

25 Η Επιτροπή προσάπτει, κατ’ ουσίαν, στο Βασίλειο της Ισπανίας ότι δεν έλαβε όλα τα απαιτούμενα από την οδηγία 2000/60 μέτρα για την ανάσχεση της υποβάθμισης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχή Doñana. Κατ’ αυτήν, η υποβάθμιση οφείλεται, μεταξύ άλλων, σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες που έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή της ισορροπίας μεταξύ των αντλήσεων και της ανατροφοδότησης των υπόγειων υδάτων.

26 Η Επιτροπή προβάλλει τρεις αιτιάσεις, εκ των οποίων η πρώτη στηρίζεται σε παράβαση του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60, σε συνδυασμό με το άρθρο 1, στοιχείο αʹ, και το σημείο 2.1.2 του παραρτήματος V της ως άνω οδηγίας, η δεύτερη σε παράβαση του άρθρου 5 της οδηγίας αυτής, σε συνδυασμό με το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της εν λόγω οδηγίας, και η τρίτη σε παράβαση του άρθρου 11, παράγραφος 1, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ, γʹ και εʹ, και παράγραφος 4, της ίδιας οδηγίας.

1. Επί της πρώτης αιτίασης

1) Επιχειρήματα των διαδίκων

27 Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι, κατά παράβαση του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60, το Βασίλειο της Ισπανίας δεν έλαβε τα αναγκαία μέτρα για την πρόληψη της υποβάθμισης της κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana. Επισημαίνει ότι η διάταξη αυτή, σε συνδυασμό με το σημείο 2.1.2 του παραρτήματος V της εν λόγω οδηγίας, επιβάλλει στα κράτη μέλη να αποτρέψουν το ενδεχόμενο ανθρωπογενών παρεμβάσεων που μεταβάλλουν τη στάθμη των υπόγειων υδάτων προκαλώντας με τον τρόπο αυτό βλάβες στα χερσαία οικοσυστήματα που εξαρτώνται άμεσα από τα εν λόγω υδατικά συστήματα.

28 Η Επιτροπή υπογραμμίζει, ειδικότερα, ότι το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015 και το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 καταδεικνύουν ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60.

29 Επομένως, αφενός, το Βασίλειο της Ισπανίας, αναφέροντας εσφαλμένως, στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, ότι ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas παρουσίαζε «καλή ποσοτική κατάσταση», κατά την έννοια του σημείου 2.1.2 του παραρτήματος V της οδηγίας 2000/60, υποτίμησε τη συνεχιζόμενη υποβάθμιση που προκαλούσε η υπερεκμετάλλευση των υδροφόρων οριζόντων της περιοχής Doñana μέσω υπεραντλήσεων ύδατος προοριζόμενων για τις συνεχώς αυξανόμενες αρδεύσιμες εκτάσεις και δεν έλαβε τα αναγκαία μέτρα για την αποτροπή της υποβάθμισης. Η Επιτροπή υπογραμμίζει, συναφώς, ότι η μείωση της στάθμης των υπόγειων υδάτων στον εν λόγω υδροφόρο ορίζοντα προκάλεσε την οξίνιση των προσωρινών λιμνοθαλασσών, προξενώντας έτσι σημαντική βλάβη στα χερσαία οικοσυστήματα που εξαρτώνται άμεσα από τον ίδιο υδροφόρο ορίζοντα.

30 Αφετέρου, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η προσαπτόμενη υποβάθμιση επιβεβαιώθηκε με την έγκριση του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, με το οποίο ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas διασπάστηκε σε πέντε συστήματα υπόγειων υδάτων. Η Επιτροπή επισημαίνει ότι, στο εν λόγω υδρολογικό σχέδιο, αναγνωρίστηκε επισήμως ότι τρία από αυτά τα υδατικά συστήματα, ήτοι τα συστήματα Marismas, Almonte και La Rocina (στο εξής: τρία υδατικά συστήματα), παρουσίαζαν κακή ποσοτική κατάσταση και ότι δύο εξ αυτών, ήτοι τα συστήματα Marismas και Almonte, παρουσίαζαν επίσης κακή χημική κατάσταση.

31 Τέλος, η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι η υποβάθμιση των τριών υδατικών συστημάτων, τα οποία τροφοδοτούν τον υδροφόρο ορίζοντα Almonte-Marismas, συνεχίζεται επί του παρόντος, όπως πιστοποιεί έκθεση της Confederación Hidrográfica del Guadalquivir (υδρογραφικής συνομοσπονδίας του Γουαδαλκιβίρ, Ισπανία), εξακολουθεί δε να προκαλεί βλάβες στα χερσαία οικοσυστήματα που εξαρτώνται άμεσα από τα εν λόγω υδατικά συστήματα, ακόμη και μετά τη θέσπιση των μέτρων που περιλαμβάνονται στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021.

32 Το Βασίλειο της Ισπανίας αμφισβητεί τα επιχειρήματα της Επιτροπής και υποστηρίζει ότι οι υποχρεώσεις που απορρέουν από το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60 τηρήθηκαν πλήρως, καταρχάς, με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015 και, στη συνέχεια, με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021.

33 Αφενός, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι το άρθρο 4, παράγραφος 4, της οδηγίας 2000/60 προβλέπει τη δυνατότητα παράτασης των προθεσμιών τήρησης των υποχρεώσεων που απορρέουν από το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας αυτής, με σκοπό τη σταδιακή επίτευξη των «στόχων για [τα] υδατικά συστήματα». Το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι έκανε χρήση της δυνατότητας αυτής, έχοντας διαπιστώσει, μετά την έναρξη ισχύος του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, ότι δεν ήταν δυνατή η επίτευξη του σκοπού της καλής ποσοτικής κατάστασης του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas, ιδίως όσον αφορά τα τρία υδατικά συστήματα.

34 Αφετέρου, το Βασίλειο της Ισπανίας ισχυρίζεται ότι έχουν θεσπιστεί κατάλληλα μέτρα προς συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60 και προς αποφυγή νέας υποβάθμισης των οικείων υδατικών συστημάτων. Τα μέτρα αυτά συνεπάγονται τη μείωση κατά 10 % περίπου των συνολικών αντλήσεων νερού από τα υδατικά συστήματα, τον χαρακτηρισμό των τριών υδατικών συστημάτων που δεν κατορθώνουν να επιτύχουν τον σκοπό της «καλής ποσοτικής κατάστασης» ως υδατικών συστημάτων «τα οποία διατρέχουν κίνδυνο να μην επιτύχουν την καλή ποσοτική κατάσταση», την αντικατάσταση των αντλήσεων υπόγειων υδάτων με άντληση επιφανειακών υδάτων, την εντατικοποίηση, από το 2015, των επιθεωρήσεων στην περιοχή της Doñana προκειμένου να αποφευχθούν οι αντλήσεις υδάτων χωρίς άδεια, καθώς και την κίνηση διαδικασιών επιβολής κυρώσεων και τη σφράγιση παράνομων φρεάτων άντλησης υδάτων. Το Βασίλειο της Ισπανίας επισημαίνει ότι τα ληφθέντα μέτρα αποδείχθηκαν αποτελεσματικά καθόσον, αφενός, έπαυσε η συνεχής υποβάθμιση του υδατικού συστήματος Almonte και, αφετέρου, βελτιώθηκε η κατάσταση των υδατικών συστημάτων La Rocina και Marismas.

2) Εκτίμηση του Δικαστηρίου

35 Προκαταρκτικώς, υπενθυμίζεται ότι η οδηγία 2000/60 αποτελεί οδηγία-πλαίσιο η οποία έχει εκδοθεί βάσει του άρθρου 175, παράγραφος 1, ΕΚ (νυν άρθρου 192, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ). H εν λόγω οδηγία καθιερώνει κοινές αρχές και ένα συνολικό πλαίσιο δράσεως για την προστασία των υδάτων και εξασφαλίζει τον συντονισμό, την ενσωμάτωση και, πιο μακροπρόθεσμα, την ανάπτυξη γενικών αρχών και δομών που θα καθιστούν δυνατή την προστασία και τη βιώσιμη χρήση των υδάτων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι κοινές αρχές και το συνολικό πλαίσιο δράσεως που θέτει η εν λόγω οδηγία πρέπει να αναπτυχθούν εν συνεχεία από τα κράτη μέλη, τα οποία καλούνται να λάβουν σειρά ειδικών μέτρων εντός των οριζόμενων από την οδηγία προθεσμιών. Εντούτοις, η οδηγία δεν έχει ως σκοπό την πλήρη εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατών μελών στον τομέα του ύδατος (απόφαση της 1ης Ιουλίου 2015, Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland, C‑461/13, EU:C:2015:433, σκέψη 34 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

36 Κατά το άρθρο 1, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2000/60, αυτή έχει ως σκοπό τη θέσπιση πλαισίου για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των μεταβατικών, των παράκτιων και των υπόγειων υδάτων, το οποίο να αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων, καθώς και των αμέσως εξαρτώμενων από αυτά χερσαίων οικοσυστημάτων (απόφαση της 1ης Ιουλίου 2015, Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland, C‑461/13, EU:C:2015:433, σκέψη 36).

37 Επομένως, ο απώτερος σκοπός της οδηγίας 2000/60 συνίσταται στην επίτευξη, μέσω συντονισμένης δράσης, της «καλής κατάστασης» όλων των υδάτων εντός της Ένωσης, περιλαμβανομένων των υπόγειων υδάτων.

38 Οι περιβαλλοντικοί σκοποί που υποχρεούνται να επιτύχουν τα κράτη μέλη όσον αφορά τα υπόγεια ύδατα προσδιορίζονται στο άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60.

39 Η διάταξη αυτή επιβάλλει δύο χωριστές, αν και άρρηκτα συνδεδεμένες, υποχρεώσεις. Αφενός, σύμφωνα με το σημείο i της διάταξης, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να προληφθεί ή να περιορισθεί η διοχέτευση ρύπων στα υπόγεια ύδατα και να προληφθεί η υποβάθμιση της κατάστασης όλων των συστημάτων των υπόγειων υδάτων. Αφετέρου, κατ’ εφαρμογήν των σημείων ii και iii της ως άνω διάταξης, τα κράτη μέλη προστατεύουν, αναβαθμίζουν και αποκαθιστούν όλα τα συστήματα υπόγειων υδάτων με σκοπό την επίτευξη καλής κατάστασης το αργότερο έως το τέλος του 2015. Επομένως, η πρώτη υποχρέωση που απορρέει από το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60 συνιστά υποχρέωση πρόληψης της υποβάθμισης της κατάστασης όλων των συστημάτων υπόγειων υδάτων, ενώ η δεύτερη υποχρέωση του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημεία ii και iii, της οδηγίας συνιστά υποχρέωση βελτίωσης της κατάστασης αυτής (πρβλ. απόφαση της 28ης Μαΐου 2020, Land Nordrhein-Westfalen, C‑535/18, EU:C:2020:391, σκέψη 69).

40 Επιπλέον, το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60 συνδέει τα μέτρα διατήρησης που είναι αναγκαία για την πρόληψη της υποβάθμισης της κατάστασης όλων των συστημάτων υπόγειων υδάτων και τα οποία υποχρεούνται να θεσπίσουν τα κράτη μέλη δυνάμει της διάταξης αυτής με την προηγούμενη ύπαρξη σχεδίου διαχείρισης για την οικεία περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού (πρβλ. απόφαση της 11ης Σεπτεμβρίου 2012, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας κ.λπ., C‑43/10, EU:C:2012:560, σκέψη 52).

41 Πέραν τούτου, πρέπει να υπομνησθεί ότι, προκειμένου να διασφαλιστεί η επίτευξη από τα κράτη μέλη των ποιοτικών στόχων που επιδιώκει ο νομοθέτης της Ένωσης, ήτοι η διατήρηση ή η αποκατάσταση καλής ποσοτικής και χημικής κατάστασης των υπόγειων υδάτων, η οδηγία 2000/60 προβλέπει σειρά διατάξεων, μεταξύ των οποίων τις διατάξεις των άρθρων 5 και 11, καθώς και του παραρτήματος V, που καθιερώνουν μια περίπλοκη διαδικασία διαρθρωμένη σε πολλά λεπτομερώς ρυθμιζόμενα στάδια, προκειμένου να παρέχεται στα κράτη μέλη η δυνατότητα να θέτουν σε εφαρμογή τα αναγκαία μέτρα σε συνάρτηση με τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά των καταγεγραμμένων στο έδαφός τους υδατικών συστημάτων (πρβλ. απόφαση της 1ης Ιουλίου 2015, Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland, C‑461/13, EU:C:2015:433, σκέψεις 41 και 42).

42 Τέλος, από το γράμμα, τη συστηματική διάρθρωση και τον σκοπό του άρθρου 4 της οδηγίας 2000/60 προκύπτει ότι οι υποχρεώσεις που προβλέπονται στο άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχεία αʹ και βʹ, της οδηγίας για τα επιφανειακά και τα υπόγεια ύδατα παράγουν δεσμευτικά αποτελέσματα (πρβλ. απόφαση της 28ης Μαΐου 2020, Land Nordrhein-Westfalen, C‑535/18, EU:C:2020:391, σκέψη 72).

43 Κατά συνέπεια, όπως υποστηρίζει η Επιτροπή, το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60 δεν περιορίζεται στον καθορισμό, υπό μορφή προγραμματικής εξαγγελίας, απλών στόχων διαχειριστικού σχεδιασμού, αλλά παράγει δεσμευτικά αποτελέσματα, αφότου καθοριστεί η οικολογική κατάσταση του οικείου υδατικού συστήματος, σε κάθε στάδιο της διαδικασίας που καθιερώνει η εν λόγω οδηγία (απόφαση της 28ης Μαΐου 2020, Land Nordrhein-Westfalen, C‑535/18, EU:C:2020:391, σκέψη 73).

44 Στο πλαίσιο της υπό κρίση αιτίασης, η Επιτροπή προσάπτει στο Βασίλειο της Ισπανίας ότι παρέβη μόνον την υποχρέωση πρόληψης της υποβάθμισης της κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων την οποία προβλέπει το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60.

45 Επομένως, πρέπει να απορριφθεί, ήδη κατά το στάδιο αυτό, το επιχείρημα του Βασιλείου της Ισπανίας ότι το άρθρο 4, παράγραφος 4, της οδηγίας 2000/60 του επέτρεπε να παρατείνει τις προθεσμίες τήρησης των υποχρεώσεων που απορρέουν από το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας αυτής όσον αφορά, μεταξύ άλλων, τα τρία υδατικά συστήματα που βρίσκονται στην προστατευόμενη φυσική περιοχή Doñana. Πράγματι, όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 153 των προτάσεών της, η εξαίρεση περί παράτασης της προθεσμίας επίτευξης των σκοπών του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60 έχει εφαρμογή μόνο στην υποχρέωση βελτίωσης που επιβάλλει το σημείο ii της διάταξης αυτής, αλλά όχι στην υποχρέωση πρόληψης της υποβάθμισης που προβλέπει το σημείο i, και της οποίας τη μη τήρηση προσάπτει εν προκειμένω η Επιτροπή.

46 Όσον αφορά το ζήτημα αν το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη την υποχρέωση προς πρόληψη της υποβάθμισης της κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana, κατά παράβαση του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60, πρέπει να υπομνησθεί, καταρχάς, ότι, κατά πάγια νομολογία, στο πλαίσιο διαδικασίας λόγω παράβασης, εναπόκειται στην Επιτροπή να αποδείξει την ύπαρξη της προβαλλόμενης παράβασης και να προσκομίσει στο Δικαστήριο τα στοιχεία που είναι αναγκαία προκειμένου αυτό να διαπιστώσει ότι συντρέχει η παράβαση αυτή, χωρίς η Επιτροπή να μπορεί να στηριχθεί σε οποιοδήποτε τεκμήριο [πρβλ. απόφαση της 5ης Μαρτίου 2020, Επιτροπή κατά Κύπρου (Συλλογή και επεξεργασία των αστικών λυμάτων), C‑248/19, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2020:171, σκέψη 20 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία].

47 Εν συνεχεία, μόνον όταν η Επιτροπή προσκομίζει επαρκή στοιχεία προκειμένου να αποδείξει την ύπαρξη της προβαλλόμενης παράβασης εναπόκειται στο κράτος μέλος να αμφισβητήσει ουσιαστικώς και λεπτομερώς τα κατ’ αυτόν τον τρόπο προσκομισθέντα στοιχεία και τις συνέπειες που απορρέουν εξ αυτών [βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 28ης Μαρτίου 2019, Επιτροπή κατά Ιρλανδίας (Δίκτυο συλλογής και επεξεργασίας λυμάτων), C‑427/17, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2019:269, σκέψη 39 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία].

48 Τέλος, κατά τη νομολογία, από την οικονομία του άρθρου 4 της οδηγίας 2000/60 προκύπτει ότι η έστω και σε μεταβατικό στάδιο υποβάθμιση της κατάστασης υδατικού συστήματος επιτρέπεται μόνον υπό αυστηρές προϋποθέσεις και ότι το όριο πέραν του οποίου διαπιστώνεται παράβαση της υποχρέωσης προς πρόληψη της υποβάθμισης της κατάστασης υδατικού συστήματος πρέπει να είναι χαμηλό (πρβλ. απόφαση της 1ης Ιουλίου 2015, Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland, C‑461/13, EU:C:2015:433, σκέψη 67).

49 Όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στα σημεία 123 έως 134 των προτάσεών της, η κατά τη διάταξη αυτή έννοια της «υποβάθμισης», στο πλαίσιο των υπόγειων υδάτων που βρίσκονται ήδη σε κακή κατάσταση, προϋποθέτει πρόσθετη αύξηση του ήδη υφιστάμενου ελλείμματος και, επομένως, αυξημένη υπερεκμετάλλευση σε σχέση με προγενέστερη κατάσταση. Συναφώς, η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των αντλήσεων και της ανατροφοδότησης των υπόγειων υδάτων ναι μεν σημαίνει ότι ένα σύστημα υπόγειων υδάτων δεν βρίσκεται σε καλή ποσοτική κατάσταση, όπως αυτή ορίζεται στο σημείο 2.1.2 του παραρτήματος V της οδηγίας 2000/60, πλην όμως δεν συνιστά αφ’ εαυτής υποβάθμιση, κατά την έννοια του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της ίδιας οδηγίας. Η λήψη των αναγκαίων μέτρων για την επίτευξη της ισορροπίας αυτής (μέτρων όπως η παύση της υπεράντλησης) και, ως εκ τούτου, για την επίτευξη καλής κατάστασης του εν λόγω συστήματος υπόγειων υδάτων εμπίπτει στην υποχρέωση βελτίωσης κατά το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο ii, της εν λόγω οδηγίας. Ως εκ τούτου, ενόσω δεν αυξάνεται ο βαθμός υπερεκμετάλλευσης ενός συστήματος υπόγειων υδάτων ευρισκόμενου σε κακή ποσοτική κατάσταση, δεν συντρέχει υποβάθμιση της κατάστασης αυτής αντίθετη προς την υποχρέωση που προβλέπεται στο άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της ίδιας οδηγίας.

50 Η Επιτροπή εκτιμά ότι υφίσταται υποβάθμιση της κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana, κατά την έννοια του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60, λόγω, πρώτον, ότι το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015 περιέχει εσφαλμένο χαρακτηρισμό της ποσοτικής κατάστασης του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas, δεύτερον, ότι το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 χαρακτηρίζει τα τρία υδατικά συστήματα ως «κακής ποιοτικής κατάστασης» και, τρίτον, ότι, συνεπεία των ανεπαρκών μέτρων που θεσπίστηκαν με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, η κατάσταση των τριών υδατικών συστημάτων υποβαθμίστηκε.

1) Επί του εσφαλμένου χαρακτηρισμού της ποσοτικής κατάστασης του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015

51 Η Επιτροπή προσάπτει στο Βασίλειο της Ισπανίας, πρώτον, ότι εσφαλμένως ανέφερε, στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, ότι ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas παρουσίαζε «καλή ποσοτική κατάσταση», κατά την έννοια του σημείου 2.1.2 του παραρτήματος V της οδηγίας 2000/60, και ότι, κατά συνέπεια, εσφαλμένως έκρινε ότι η στάθμη των υπόγειων υδάτων του εν λόγω υδροφόρου ορίζοντα δεν υπέκειτο σε ανθρωπογενείς τροποποιήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα τη μη επίτευξη των προβλεπόμενων από την οδηγία περιβαλλοντικών σκοπών ή ότι δεν ήταν σε θέση να προκαλέσει περιβαλλοντική βλάβη στα άμεσα εξαρτώμενα από αυτόν οικοσυστήματα. Κατά την Επιτροπή, ο εσφαλμένος αυτός χαρακτηρισμός αποδεικνύει ότι το Βασίλειο της Ισπανίας δεν θέσπισε τα αναγκαία μέτρα για να αποφευχθεί η υποβάθμιση της κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων στην περιοχή Doñana, ιδίως δε για να μειωθούν οι υπεραντλήσεις υδάτων.

52 Όπως προκύπτει από τη δικογραφία που έχει στη διάθεσή του το Δικαστήριο, κατά την ημερομηνία έγκρισης του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, ήτοι στις 17 Μαΐου 2013, υπήρχαν επαρκείς ενδείξεις ώστε να θεωρηθεί ότι ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas δεν πληρούσε τις απαιτούμενες προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί ως υδατικό σύστημα σε «καλή ποσοτική κατάσταση», κατά την έννοια του σημείου 2.1.2 του παραρτήματος V της οδηγίας 2000/60.

53 Συγκεκριμένα, η Επιτροπή προσκόμισε διάφορα έγγραφα προερχόμενα από διάφορες επιστημονικές και επίσημες πηγές, τα οποία επισύναψε στο δικόγραφο της προσφυγής της και από τα οποία προκύπτει ότι, κατά τον χρόνο της έγκρισης του εν λόγω σχεδίου, διαφαινόταν ο κίνδυνος να μην επιτευχθούν από τον υδροφόρο ορίζοντα Almonte-Marismas οι σκοποί της οδηγίας 2000/60 λόγω ανθρωπογενών μετατροπών και, ειδικότερα, λόγω υπεραντλήσεων υδάτων προερχόμενων από αρδεύσιμες εκτάσεις στην περιοχή Doñana.

54 Επιπλέον, όπως ισχυρίζεται η Επιτροπή, το σχέδιο χωροταξικής διευθέτησης της περιοχής της Doñana, το οποίο εγκρίθηκε με το Decreto 341/2003 del Gobierno de la Comunidad Autónoma de Andalucía por el que se aprueba el Plan de Ordenación del Territorio del ámbito de Doñana y se crea su Comisión de Seguimiento (βασιλικό διάταγμα 341/2003 της Κυβέρνησης της Αυτόνομης Κοινότητας της Ανδαλουσίας, περί έγκρισης του σχεδίου χωροταξικής διευθέτησης της περιοχής της Doñana και σύστασης της επιτροπής παρακολούθησης του εν λόγω σχεδίου), της 9ης Δεκεμβρίου 2003 (BOJA αριθ. 22, της 3ης Ιανουαρίου 2004, σ. 2866), είχε ήδη προτείνει στην αρμόδια για τον τομέα του ύδατος ισπανική αρχή να κηρύξει τον υδροφόρο ορίζοντα Almonte-Marismas στο σύνολό του σε κατάσταση υφιστάμενης ή επαπειλούμενης υπερεκμετάλλευσης, προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος υπερεκμετάλλευσης και υποβάθμισης της ποιότητας των υδάτων του οικείου υδροφόρου ορίζοντα.

55 Εντούτοις, μολονότι τα στοιχεία που μνημονεύονται στις σκέψεις 53 και 54 της παρούσας απόφασης, τα οποία χρονολογούνται από τα έτη 2003, 2008, 2009 και 2012, είναι ικανά να αποδείξουν ότι, κατά την ημερομηνία έγκρισης του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas δεν παρουσίαζε «καλή ποσοτική κατάσταση», κατά την έννοια του σημείου 2.1.2 του παραρτήματος V της οδηγίας 2000/60, αντιθέτως, από τα στοιχεία αυτά δεν μπορεί να διαπιστωθεί ότι ο εσφαλμένος χαρακτηρισμός της ποσοτικής αυτής κατάστασης με το ως άνω σχέδιο προκάλεσε υποβάθμιση των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana, όπως η υποβάθμιση αυτή περιγράφεται στη σκέψη 48 της παρούσας απόφασης.

56 Από τα προεκτεθέντα προκύπτει ότι η Επιτροπή δεν απέδειξε ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60, καθόσον χαρακτήρισε εσφαλμένα την ποσοτική κατάσταση των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015.

2) Επί του χαρακτηρισμού των τριών υδατικών συστημάτων ως «κακής ποσοτικής κατάστασης» με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021

57 Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η απόδειξη της υποβάθμισης της ποσοτικής κατάστασης του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas προκύπτει από το γεγονός ότι, κατά την έγκριση του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 τον Ιανουάριο του 2016, ο ως άνω υδροφόρος ορίζοντας διασπάστηκε σε πέντε υδατικά συστήματα, εκ των οποίων τα τρία θεωρήθηκε ότι παρουσιάζουν «κακή ποσοτική κατάσταση», κατά την έννοια του σημείου 2.1.2 του παραρτήματος V της οδηγίας 2000/60. Κατά την Επιτροπή, η τροποποίηση του εν λόγω σχεδίου συνιστά σιωπηρή εκδήλωση υποβάθμισης της κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana σε σχέση με την κατάστασή τους όπως είχε εκτεθεί με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015.

58 Εντούτοις, η επιχειρηματολογία αυτή δεν μπορεί να γίνει δεκτή.

59 Πράγματι, από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο προκύπτει ότι ο νέος χαρακτηρισμός της ποσοτικής κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana αποτελεί απλώς συνέπεια της κατάτμησης του συνόλου του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas σε πέντε διαφορετικά υδατικά συστήματα ενόψει της σχετικής αξιολόγησης. Πράγματι, λόγω της κατάτμησης αυτής, κατέστη προφανής η κακή ποσοτική κατάσταση των τριών υδατικών συστημάτων, ενώ, με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas –αξιολογηθείς στο σύνολό του– είχε θεωρηθεί ότι παρουσιάζει καλή ποσοτική κατάσταση.

60 Επομένως, όπως απέδειξε το Βασίλειο της Ισπανίας, κατόπιν της έγκρισης του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, οι πληροφορίες που συνελέγησαν σταδιακά κατέδειξαν ότι το σχέδιο αυτό στερούνταν τεχνικής ακρίβειας όσον αφορά τα πρώτα μέτρα εφαρμογής της οδηγίας 2000/60. Για τον λόγο αυτό, ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas διασπάστηκε σε πέντε διαφορετικά υδατικά συστήματα στο πλαίσιο του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, προκειμένου να καταστεί ευχερέστερος ο εντοπισμός των προβλημάτων σε εδαφικό επίπεδο, να προσδιοριστούν με μεγαλύτερη ακρίβεια οι ζώνες που διέτρεχαν τον κίνδυνο να μην επιτύχουν τους σκοπούς της εν λόγω οδηγίας και να αναπτυχθεί έτσι αποτελεσματικότερη και καταλληλότερη στρατηγική αντιμετώπισης, συνιστάμενη κατ’ ουσίαν στη μείωση της άντλησης υπόγειων υδάτων.

61 Εκτός αυτού, τα αποδεικτικά στοιχεία που προσκόμισε η Επιτροπή δεν είναι ικανά να αποδείξουν ότι τα τρία υδατικά συστήματα που θεωρήθηκαν ότι παρουσιάζουν «κακή ποσοτική κατάσταση» βρίσκονταν σε καλύτερη κατάσταση πριν από την κατάτμηση του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas. Αντιθέτως, όπως προκύπτει από τη σκέψη 52 της παρούσας απόφασης, τα έγγραφα που προσκόμισε η Επιτροπή αποδεικνύουν ότι υπήρχαν επαρκείς ενδείξεις, πριν από την έγκριση του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, ώστε να θεωρηθεί ότι ο εν λόγω υδροφόρος ορίζοντας δεν παρουσίαζε καλή ποσοτική κατάσταση. Επομένως, από την αναφορά, στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, της κακής ποσοτικής κατάστασης των τριών υδατικών συστημάτων δεν μπορεί να συναχθεί ότι η κατάσταση αυτή υποβαθμίστηκε σε σχέση με την αναφερόμενη στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015.

62 Επομένως, η Επιτροπή δεν απέδειξε ότι η τροποποίηση του χαρακτηρισμού «καλή ποσοτική κατάσταση», που περιλαμβανόταν στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015 και αφορούσε τον υδροφόρο ορίζοντα Almonte-Marismas, με την ένδειξη του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 ότι τα τρία υδατικά συστήματα βρίσκονται σε «κακή ποσοτική κατάσταση» υπήρξε συνέπεια της υποβάθμισης της κατάστασης του υδροφόρου ορίζοντα, όπως αυτή ορίζεται στη σκέψη 48 της παρούσας απόφασης.

3) Επί της υποβάθμισης των υδατικών συστημάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana συνεπεία των ανεπαρκών μέτρων που θεσπίστηκαν με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021

63 Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι, συνεπεία των ανεπαρκών μέτρων που θεσπίστηκαν με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, η «υποβάθμιση» του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60 εξακολουθεί να υπάρχει και δεν έχει ακόμη αντιστραφεί, με κίνδυνο να μην επιτευχθεί η καλή ποσοτική κατάσταση των τριών υδατικών συστημάτων εντός των προθεσμιών που προβλέπει η εν λόγω οδηγία.

64 Προκαταρκτικώς υπενθυμίζεται ότι, κατά πάγια νομολογία, δεδομένου ότι η ύπαρξη παράβασης πρέπει να εκτιμάται σε συνάρτηση με την κατάσταση του οικείου κράτους μέλους ως είχε κατά τη λήξη της ταχθείσας με την αιτιολογημένη γνώμη προθεσμίας, το Δικαστήριο δεν πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις μεταβολές που επήλθαν στη συνέχεια [βλ. απόφαση της 28ης Μαρτίου 2019, Επιτροπή κατά Ιρλανδίας (Δίκτυο συλλογής και επεξεργασίας λυμάτων), C‑427/17, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2019:269, σκέψη 140 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία].

65 Εν προκειμένω, δεδομένου ότι η προθεσμία που τάχθηκε με την αιτιολογημένη γνώμη είναι η 29η Ιουνίου 2016, πρέπει να μη ληφθούν υπόψη ορισμένα από τα στοιχεία που προσκόμισε η Επιτροπή για να αποδείξει τη συνεχή υποβάθμιση της ποσοτικής κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana και, ειδικότερα, τα περισσότερα άρθρα του ισπανικού Τύπου και οι εκθέσεις της μη κυβερνητικής οργάνωσης «World Wildlife Fund» (WWF) που περιέχουν πληροφορίες σχετικές με τα έτη 2017, 2018 και 2019.

66 Όσον αφορά το ζήτημα αν το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη την υποχρέωσή του να αποτρέψει την υποβάθμιση των ως άνω υδατικών συστημάτων έως τις 29 Ιουνίου 2016, η Επιτροπή εκτιμά, κατ’ ουσίαν, ότι η τρέχουσα και συνεχιζόμενη υποβάθμιση της ποσοτικής κατάστασης των εν λόγω υδατικών συστημάτων αποδεικνύεται, αφενός, από την υπερβολική και συνεχή άντληση των υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana και, αφετέρου, από την υποβάθμιση των επιφανειακών υδάτων και των οικοσυστημάτων.

67 Όσον αφορά την υπερβολική και συνεχή άντληση των υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι διάφορα αποδεικτικά στοιχεία προερχόμενα από επιστημονικές μελέτες, εκθέσεις των ισπανικών αρχών και άρθρα του Τύπου, τα αντίγραφα των οποίων επισυνάπτονται στο δικόγραφο της προσφυγής, επιβεβαιώνουν την αργή αλλά σταθερή αύξηση, από το 2000, της αρδευόμενης έκτασης στην περιοχή Doñana.

68 Μολονότι είναι βεβαίως αληθές ότι τα στοιχεία αυτά μπορούν να συνιστούν ενδείξεις συνεχιζόμενης υπερεκμετάλλευσης του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas, εντούτοις γεγονός παραμένει ότι τα έγγραφα αυτά δεν αποδεικνύουν ότι η υπερεκμετάλλευση αυξήθηκε έτι περαιτέρω, προκαλώντας υποβάθμιση του εν λόγω υδροφόρου ορίζοντα μετά την έγκριση, στις 8 Ιανουαρίου 2016, του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021.

69 Πράγματι, τα έγγραφα που προσκόμισε η Επιτροπή, και ειδικότερα η έκθεση της υδρογραφικής συνομοσπονδίας του Γουαδαλκιβίρ του Απριλίου 2017, σχετικά με την κατάσταση του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas για το υδρολογικό έτος 2015 έως 2016, καθώς και η έκθεση του Defensor del Pueblo (Συνηγόρου του Πολίτη της Ισπανίας) της 10ης Αυγούστου 2018, οι οποίες επισυνάπτονται στο δικόγραφο της προσφυγής, απλώς και μόνον προειδοποιούν ότι η συνεχής χρήση των υπόγειων υδάτινων πόρων απειλεί την καλή κατάσταση του εν λόγω υδροφόρου ορίζοντα και των εξαρτώμενων από αυτόν οικοσυστημάτων με τον κίνδυνο να μην επιτευχθεί καλή ποσοτική κατάσταση όσον αφορά τα τρία υδατικά συστήματα που θεωρούνται ότι βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Το γεγονός όμως ότι συστήματα υπόγειων υδάτων παραμένουν σε κακή ποσοτική κατάσταση δεν σημαίνει αυτό καθεαυτό, όπως επισημάνθηκε στη σκέψη 49 της παρούσας απόφασης, ότι η κατάσταση αυτή υποβαθμίστηκε έτι περαιτέρω μετά την έγκριση του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021.

70 Επιπλέον, όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 130 των προτάσεών της, σε περίπτωση κακής ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδάτων, η υποχρέωση πρόληψης της υποβάθμισης της κατάστασης αυτής, την οποία προβλέπει το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60, δεν μπορεί να απαιτεί τον περιορισμό της υπεράντλησης υπόγειων υδάτων σε τέτοιο βαθμό, ώστε να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ της άντλησης αυτής και της ανατροφοδότησης των υπόγειων υδάτων. Η ισορροπία αυτή αντιστοιχεί στον ορισμό της καλής ποσοτικής κατάστασης, κατά την έννοια του σημείου 2.1.2, πρώτη περίοδος, του παραρτήματος V της οδηγίας αυτής, η οποία πρέπει να επιτευχθεί στο πλαίσιο της υποχρέωσης βελτίωσης που προβλέπει το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημεία ii και iii, της εν λόγω οδηγίας, και της οποίας η τήρηση δεν αμφισβητήθηκε στο πλαίσιο της υπό κρίση αιτίασης.

71 Επομένως, από τις ανωτέρω σκέψεις προκύπτει ότι, σε περίπτωση κακής ποσοτικής κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων, όπως η διαπιστωθείσα με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, η υποχρέωση προς πρόληψη της υποβάθμισης της ποσοτικής κατάστασης των υδατικών αυτών συστημάτων, την οποία προβλέπει το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60, απαιτεί μόνον η άντληση υπόγειων υδάτων να μην αυξηθεί περαιτέρω ώστε να μην οξυνθούν οι αιτίες της κακής ποσοτικής κατάστασης. Η Επιτροπή όμως δεν απέδειξε ούτε ότι η άντληση υπόγειων υδάτων αυξήθηκε μετά την έγκριση του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 ούτε ότι οι αιτίες της κακής ποσοτικής κατάστασης του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas οξύνθηκαν.

72 Αντιθέτως, το Βασίλειο της Ισπανίας προσκόμισε στοιχεία παρακολούθησης που συγκέντρωσε η υδρογραφική συνομοσπονδία του Γουαδαλκιβίρ και από τα οποία προκύπτει ότι, τουλάχιστον από το 2015, ο δείκτης της κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas τείνει να επανακάμψει στα προηγούμενα επίπεδα, με την τάση αυτή να παρατηρείται τόσο για το σύνολο των συστημάτων υπόγειων υδάτων του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas όσο και για τα τρία υδατικά συστήματα, ιδιαιτέρως δε εκείνο της La Rocina. Επομένως, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι, σύμφωνα με τα διαθέσιμα επίσημα μητρώα, από το 2015 περίπου τα συστήματα υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana μεταβάλλονται ελαφρώς θετικά κατόπιν της εφαρμογής συγκεκριμένων μέτρων για τον περιορισμό των αντλήσεων υπόγειων υδάτων στην περιοχή Doñana.

73 Κατόπιν των ανωτέρω σκέψεων, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η Επιτροπή δεν απέδειξε ότι η κακή ποσοτική κατάσταση των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana επιδεινώθηκε λόγω αυξημένης άντλησης, κατά παράβαση της υποχρέωσης προς πρόληψη της υποβάθμισης των υπόγειων υδάτων την οποία προβλέπει το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60.

74 Όσον αφορά την υποβάθμιση των επιφανειακών υδάτων και των οικοσυστημάτων, επισημαίνεται, όπως τόνισε και η γενική εισαγγελέας στο σημείο 149 των προτάσεών της, ότι η υποβάθμιση αυτή ενδέχεται να συνιστά ένδειξη κακής ποσοτικής κατάστασης του επίμαχου συστήματος υπόγειων υδάτων, αλλά όχι ένδειξη περαιτέρω υποβάθμισης της κατάστασης αυτής. Εκτός αυτού, η Επιτροπή δεν απέδειξε ούτε ότι η ένδειξη αυτή αποδεικνύει επιδείνωση της κακής ποσοτικής κατάστασης του συνόλου των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana.

75 Επομένως, η Επιτροπή δεν απέδειξε την υποβάθμιση των τριών υδατικών συστημάτων κατόπιν των μέτρων που θεσπίστηκαν με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021.

76 Από το σύνολο των προεκτεθέντων προκύπτει ότι η Επιτροπή δεν απέδειξε ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη την υποχρέωση προς πρόληψη της υποβάθμισης της κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana, κατά την έννοια του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, σημείο i, της οδηγίας 2000/60.

2. Επί της δεύτερης αιτίασης

1) Επιχειρήματα των διαδίκων

77 Η Επιτροπή ισχυρίζεται ότι το Βασίλειο της Ισπανίας δεν εφάρμοσε ορθώς το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/60, σε συνδυασμό με το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας, παραλείποντας να προβεί σε περαιτέρω χαρακτηρισμό των συστημάτων υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana που διέτρεχαν κίνδυνο να μην επιτύχουν τους σκοπούς της ως άνω οδηγίας και, κατά συνέπεια, ότι δεν καθόρισε τα αναγκαία μέτρα για την επίτευξη των εν λόγω σκοπών της ίδιας οδηγίας.

78 Προσάπτει, κατ’ ουσίαν, στο Βασίλειο της Ισπανίας ότι, με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, υποτίμησε τις επιπτώσεις των αντλήσεων υδάτων στα συστήματα υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana και ότι δεν προσδιόρισε τα συστήματα υπόγειων υδάτων που διέτρεχαν κίνδυνο μη επίτευξης των εν λόγω σκοπών. Κατά την Επιτροπή, ο ανεπαρκής αρχικός χαρακτηρισμός είχε ως συνέπεια την παράλειψη του Βασιλείου της Ισπανίας να προβεί σε περαιτέρω χαρακτηρισμό, όπως απαιτεί το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60, με αποτέλεσμα τη συνακόλουθη παράλειψη θέσπισης των αναγκαίων μέτρων για την επίτευξη των ίδιων αυτών σκοπών.

79 Επιπλέον, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι ο χαρακτηρισμός που περιλαμβάνεται στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 δεν ήρε την παράβαση των διατάξεων της οδηγίας 2000/60, στο μέτρο που ο νέος αυτός χαρακτηρισμός παραμένει ατελής και δεν πληροί όλες τις απαιτήσεις της οδηγίας, ιδίως εκείνες που αφορούν τον ορθό προσδιορισμό της ποσοτικής κατάστασης των οικείων συστημάτων υπόγειων υδάτων. Συναφώς, η Επιτροπή επισημαίνει, πρώτον, ότι η διάσπαση του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas σε πέντε διαφορετικά συστήματα υπόγειων υδάτων δεν περιέχει αρκούντως ακριβή περιγραφή της χημικής και ποσοτικής κατάστασης των εν λόγω υδατικών συστημάτων, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η επίτευξη των σκοπών της οδηγίας 2000/60. Δεύτερον, η Επιτροπή προβάλλει την ανεπάρκεια των διαθέσιμων επιστημονικών πληροφοριών κατά την πραγματοποίηση του χαρακτηρισμού των εν λόγω υδατικών συστημάτων. Τρίτον, το θεσμικό όργανο παρατηρεί ότι η ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων των αντλήσεων στα υπόγεια ύδατα της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana παρουσιάζει σημαντικά κενά.

80 Η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ισπανικές αρχές δεν αξιολόγησαν ορθώς την ποσοτική κατάσταση των εν λόγω υδατικών συστημάτων, στο μέτρο που μια κατάλληλη αξιολόγηση θα είχε καταδείξει ότι τα υδατικά συστήματα στο σύνολό τους διέτρεχαν τον κίνδυνο να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς σκοπούς της οδηγίας 2000/60.

81 Το Βασίλειο της Ισπανίας αντικρούει τα ανωτέρω επιχειρήματα και υποστηρίζει ότι συμμορφώθηκε δεόντως προς την υποχρέωση που υπέχει από το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/60 να πραγματοποιήσει επισκόπηση για αρχικό χαρακτηρισμό των οικείων συστημάτων υπόγειων υδάτων, σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές των παραρτημάτων II και III της ίδιας οδηγίας. Η επισκόπηση αυτή πραγματοποιήθηκε αρχικά το 2013, στο πλαίσιο του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, και στη συνέχεια το 2016, στο πλαίσιο του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021.

82 Ειδικότερα, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι προέβη σε κατάλληλο αρχικό χαρακτηρισμό των συστημάτων υπόγειων υδάτων της περιοχής λεκάνης απορροής της Doñana. Το Βασίλειο της Ισπανίας ισχυρίζεται ότι ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas θεωρήθηκε συνολικώς με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015 ότι παρουσιάζει «καλή ποσοτική κατάσταση», πράγμα που απάλλασσε το κράτος μέλος αυτό από την υποχρέωση πραγματοποίησης επισκόπησης για περαιτέρω χαρακτηρισμό σύμφωνα με το άρθρο 5 της οδηγίας 2000/60. Επιπλέον, το εν λόγω υδρολογικό σχέδιο περιέλαβε αυτόν τον υδροφόρο ορίζοντα μεταξύ των συστημάτων υπόγειων υδάτων που θεωρούνται στρατηγικού χαρακτήρα και προορίζονται κυρίως για ανθρώπινη κατανάλωση σύμφωνα με το άρθρο 4, παράγραφος 3, του εν λόγω σχεδίου.

83 Επιπλέον, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι, κατά την αναθεώρηση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, ο χαρακτηρισμός του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas μεταβλήθηκε και ο υδροφόρος αυτός ορίζοντας διασπάστηκε για υδρογεωλογικούς λόγους και για λόγους συνδεόμενους με την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και με τη χρήση και τη διαχείριση του εδάφους. Το εν λόγω κράτος μέλος ισχυρίζεται ότι η ως άνω διάσπαση του υδροφόρου ορίζοντα σε πέντε διαφορετικά συστήματα υπόγειων υδάτων κατέστησε δυνατό να αξιολογηθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια και αντιπροσωπευτικότητα η κατάσταση καθενός από αυτά τα υδατικά συστήματα καθώς και να εφαρμοστεί με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα το πρόγραμμα μέτρων που καταρτίστηκε με το εν λόγω υδρολογικό σχέδιο. Κατά το Βασίλειο της Ισπανίας, ο χαρακτηρισμός του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas είναι όχι μόνον απολύτως σύμφωνος με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60, αλλά επίσης κατάλληλος και επαρκής για να εξακριβωθεί ο βαθμός επίτευξης των σκοπών που θέτει η οδηγία.

84 Τέλος, το Βασίλειο της Ισπανίας, το οποίο διατείνεται ότι ο χαρακτηρισμός στον οποίο αναφέρεται το άρθρο 5 της οδηγίας πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια πολλών υδρολογικών επισκοπήσεων που περιέχουν δεδομένα και πληροφοριακά στοιχεία των οποίων ο όγκος και η ποιότητα δύσκολα μπορούν να συγκριθούν με εκείνα άλλων υδρολογικών σχεδιασμών στην Ισπανία, υποστηρίζει ότι οι επισκοπήσεις αυτές πρέπει να θεωρηθούν ως έγκυρη πηγή πληροφοριών για τους σκοπούς της παρούσας διαδικασίας.

2) Εκτίμηση του Δικαστηρίου

85 Προκειμένου να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς σκοπούς που θέτει το άρθρο 4 της οδηγίας 2000/60, τα κράτη μέλη πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους μια συνολική εικόνα των χαρακτηριστικών των οικείων υδατικών συστημάτων.

86 Προς τούτο, κατά το άρθρο 3 της οδηγίας 2000/60, τα κράτη μέλη προσδιορίζουν καταρχάς τις λεκάνες απορροής ποταμού, τις υπάγουν σε περιοχές και ορίζουν τις αρμόδιες αρχές.

87 Εν συνεχεία, προβαίνουν στον χαρακτηρισμό των υδατικών συστημάτων που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/60 και στα παραρτήματά της II και III. Δυνάμει της διάταξης αυτής, κάθε κράτος μέλος εξασφαλίζει ότι, για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού που βρίσκεται στο έδαφός του, πραγματοποιείται ανάλυση των χαρακτηριστικών της, επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των υπόγειων υδάτων και οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος, σύμφωνα ιδίως με τις τεχνικές προδιαγραφές των εν λόγω παραρτημάτων ΙΙ και ΙΙΙ.

88 Η παράγραφος 2 του άρθρου 5 της οδηγίας αυτής ορίζει ότι οι αναλύσεις και επισκοπήσεις που αναφέρονται στην παράγραφο 1 επανεξετάζονται και, εάν απαιτείται, ενημερώνονται το αργότερο δεκατρία έτη μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της εν λόγω οδηγίας, στη συνέχεια δε, ανά εξαετία.

89 Όσον αφορά τις τεχνικές ιδιαιτερότητες, επισημαίνεται ότι το σημείο 2 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60 απαριθμεί λεπτομερώς τις απαιτήσεις που πρέπει να τηρούν τα κράτη μέλη κατά τον αρχικό χαρακτηρισμό των συστημάτων υπόγειων υδάτων και, εφόσον απαιτείται, κατά τον περαιτέρω χαρακτηρισμό τους.

90 Ειδικότερα, το σημείο 2.1 του παραρτήματος ΙΙ της οδηγίας αυτής προβλέπει τις λεπτομέρειες του αρχικού αυτού χαρακτηρισμού όλων των συστημάτων υπόγειων υδάτων προκειμένου να αξιολογηθούν οι χρήσεις τους και οι κίνδυνοι να μην πληρούνται οι στόχοι για κάθε σύστημα υπόγειων υδάτων σύμφωνα με το άρθρο 4 της εν λόγω οδηγίας.

91 Εκτός αυτού, το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60 προβλέπει ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να προβούν, έπειτα από τον αρχικό χαρακτηρισμό όλων των συστημάτων υπόγειων υδάτων, σε περαιτέρω χαρακτηρισμό εκείνων που έχουν θεωρηθεί ότι διατρέχουν τον κίνδυνο να μην πληρούν τους εν λόγω στόχους, προκειμένου να επιτευχθεί ακριβέστερη αξιολόγηση της σοβαρότητας του κινδύνου και να προσδιοριστούν τα τυχόν μέτρα που θα απαιτηθούν δυνάμει του άρθρου 11 της οδηγίας αυτής. Ο περαιτέρω αυτός χαρακτηρισμός πρέπει να περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικές με τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των εν λόγω υδατικών συστημάτων και, κατά περίπτωση, χρήσιμες πληροφορίες σχετικές με άλλα χαρακτηριστικά των οικείων συστημάτων υπόγειων υδάτων.

92 Στο πλαίσιο της υπό κρίση αιτίασης, η Επιτροπή προσάπτει, πρώτον, στο Βασίλειο της Ισπανίας ότι δεν προέβη σε αυτόν τον περαιτέρω χαρακτηρισμό με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015 και, δεύτερον, ότι ο περαιτέρω χαρακτηρισμός στον οποίο προέβη με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 δεν ήταν πλήρης.

93 Προκαταρκτικώς, υπενθυμίζεται ότι, όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 80 των προτάσεών της, από τα άρθρα 5, παράγραφος 1, και 13, παράγραφος 6, καθώς και από το παράρτημα VII της οδηγίας 2000/60 προκύπτει ότι ο χαρακτηρισμός των συστημάτων υπόγειων υδάτων πρέπει να έχει πραγματοποιηθεί πριν από την κατάρτιση του σχεδίου διαχείρισης και πριν χρησιμεύσει ως βάση για το περιεχόμενο του σχεδίου αυτού.

94 Εξάλλου, όπως αναφέρεται στη σκέψη 52 της παρούσας απόφασης, από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο προκύπτει ότι, κατά τον χρόνο εκπόνησης του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, υπήρχαν επαρκείς ενδείξεις για να θεωρηθεί ότι ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas που καθορίζει το σχέδιο αυτό υφίστατο υπερεκμετάλλευση και ότι υπήρχε κίνδυνος να μην επιτύχει τους σκοπούς της οδηγίας 2000/60. Συναφώς, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι το σχέδιο χωροταξικής διευθέτησης της περιοχής της Doñana, το οποίο μνημονεύεται στη σκέψη 54 της παρούσας απόφασης, πρότεινε να κηρυχθεί ο υδροφόρος αυτός ορίζοντας σε κατάσταση υφιστάμενης ή επαπειλούμενης υπερεκμετάλλευσης. Επιπλέον, με το υπόμνημα απάντησης, η Επιτροπή παραθέτει δύο εκθέσεις προερχόμενες από το Instituto Geológico y Minero de España (Γεωλογικό και Ορυκτολογικό Ινστιτούτο της Ισπανίας) και από το Consejo Superior de Ιnvestigaciones Científicas (Ανώτατο Συμβούλιο Επιστημονικών Ερευνών, Ισπανία) και χρονολογούμενες από το 2009 και το 2017 αντιστοίχως, τις οποίες επισυνάπτει στο δικόγραφο της προσφυγής και με τις οποίες διαπιστώθηκε επίσης η υπεράντληση υπόγειων υδάτων στον εν λόγω υδροφόρο ορίζοντα.

95 Συναφώς, το Βασίλειο της Ισπανίας δέχεται ότι ο κίνδυνος μη επίτευξης των σκοπών της οδηγίας 2000/60 είχε ήδη επισημανθεί σε μια πρώτη έκθεση δημοσιευθείσα το 2004 και το 2005, η οποία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του χαρακτηρισμού των συστημάτων υπόγειων υδάτων που προβλέπει το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας αυτής. Εντούτοις, επισημαίνει ότι, αφού προέβη σε συνολική αξιολόγηση του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas, θεώρησε ότι αυτός παρουσίαζε, στο σύνολό του, «καλή ποσοτική κατάσταση» στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, με αποτέλεσμα να απαλλαγεί το κράτος μέλος αυτό από την υποχρέωση να πραγματοποιήσει επισκόπηση για περαιτέρω χαρακτηρισμό σύμφωνα με το άρθρο 5 της εν λόγω οδηγίας. Επιπλέον, το Βασίλειο της Ισπανίας ισχυρίζεται ότι διόρθωσε και βελτίωσε την αξιολόγηση μόλις έλαβε ακριβέστερες πληροφορίες και ότι χρειάστηκε να αναμείνει τη δημοσίευση του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που προβλέπει η οδηγία 2000/60, προκειμένου να αναφέρει τις διαπιστωθείσες βελτιώσεις.

96 Όπως, όμως, προκύπτει από τα σημεία 84 έως 87 των προτάσεων της γενικής εισαγγελέα, η μνημονευόμενη στην προηγούμενη σκέψη «συνολική αξιολόγηση» δεν παρείχε στο Βασίλειο της Ισπανίας τη δυνατότητα να αποκλείσει τον κίνδυνο ενδεχόμενης μη επίτευξης των σκοπών του άρθρου 4 της οδηγίας αυτής από τον υδροφόρο ορίζοντα Almonte-Marismas ή τμήματά του. Ως εκ τούτου, ο κίνδυνος αυτός έπρεπε να έχει διαπιστωθεί στο πλαίσιο του αρχικού χαρακτηρισμού όλων των συστημάτων υπόγειων υδάτων που απαιτεί η οδηγία 2000/60, σύμφωνα με το σημείο 2.1 του παραρτήματος II.

97 Επιπλέον, όπως επίσης επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 87 των προτάσεών της, δυνάμει του σημείου 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60, ο περαιτέρω χαρακτηρισμός είναι αναγκαίος όταν υπάρχει κίνδυνος κακής ποσοτικής κατάστασης των οικείων συστημάτων υπόγειων υδάτων, δηλαδή όταν υπάρχει κίνδυνος ένα υδατικό σύστημα να μην ανταποκρίνεται στους σκοπούς του άρθρου 4 της οδηγίας. Κατά συνέπεια, το Βασίλειο της Ισπανίας δεν μπορεί να υποστηρίζει ότι ο περαιτέρω αυτός χαρακτηρισμός των οικείων συστημάτων υπόγειων υδάτων δεν ήταν ούτε αναγκαίος, ούτε κατάλληλος, ούτε επιβεβλημένος στο πλαίσιο του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, εφόσον δεν αμφισβητείται ότι υφίστατο τέτοιος κίνδυνος και ότι δεν μπορούσε να αποκλειστεί.

98 Από τις εκτιμήσεις αυτές προκύπτει ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 5 της οδηγίας 2000/60 παραλείποντας να διαπιστώσει, με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015, τον κίνδυνο να μην επιτύχει ο υδροφόρος ορίζοντας Almonte-Marismas τους σκοπούς της οδηγίας, σύμφωνα με το σημείο 2.1 του παραρτήματος II της εν λόγω οδηγίας, και, κατά συνέπεια, μη προβαίνοντας σε περαιτέρω χαρακτηρισμό βάσει του σημείου 2.2 του παραρτήματος II της ίδιας οδηγίας.

99 Συναφώς, πρέπει να υπομνησθεί, όπως προκύπτει από τις σκέψεις 64 και 65 της παρούσας απόφασης, ότι η ύπαρξη παράβασης πρέπει να εκτιμηθεί εν προκειμένω σε συνάρτηση με την κατάσταση του υδροφόρου ορίζοντα της Doñana ως είχε κατά τη λήξη της ταχθείσας με την αιτιολογημένη γνώμη προθεσμίας, ήτοι στις 29 Ιουνίου 2016. Κατά την ημερομηνία αυτή, το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, το οποίο εγκρίθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2016, εφαρμοζόταν ήδη.

100 Στο υδρολογικό αυτό σχέδιο, το Βασίλειο της Ισπανίας προέβη σε περαιτέρω χαρακτηρισμό κατ’ εφαρμογήν του σημείου 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60. Ωστόσο, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι τα επιστημονικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στο πλαίσιο αυτό ήταν ανεπαρκή. Συγκεκριμένα, το θεσμικό όργανο υποστηρίζει ότι, προκειμένου να προσδιορίσει την ποσοτική κατάσταση των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana, το Βασίλειο της Ισπανίας στηρίχθηκε αποκλειστικά στην εξέλιξη της στάθμης των υδάτων του υδροφόρου ορίζοντα Doñana, ιδίως στα δεδομένα του πιεζομετρικού δικτύου της Doñana, και ότι, κατά συνέπεια, τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε το κράτος μέλος αυτό είναι ελλιπή υπό το πρίσμα των απαιτήσεων που απορρέουν από το άρθρο 5, σε συνδυασμό με το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60.

101 Πρώτον, η Επιτροπή προβάλλει την ανεπάρκεια των διαθέσιμων επιστημονικών στοιχείων για τον χαρακτηρισμό των οικείων συστημάτων υπόγειων υδάτων στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021. Ειδικότερα, επικρίνει το γεγονός ότι το σχέδιο αυτό στηρίχθηκε σε έκθεση σχετική με την κατάσταση του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas για το υδρολογικό έτος 2012-2013, την οποία εκπόνησε η υδρογραφική συνομοσπονδία του Γουαδαλκιβίρ και η οποία δεν αναφέρει κανένα σημείο μέτρησης της στάθμης των υπόγειων υδάτων για τα συστήματα υπόγειων υδάτων La Rocina και Marismas de Doñana. Εντούτοις, επισημαίνεται ότι η Επιτροπή δεν εξηγεί ούτε αποδεικνύει ότι τα στοιχεία αυτά είναι ουσιώδη για να πραγματοποιηθεί ο χαρακτηρισμός αυτός. Εξάλλου, η Επιτροπή παραπέμπει απλώς σε δικτυακή πύλη της Ισπανικής Κυβέρνησης η οποία περιέχει γεωγραφικές πληροφορίες, χωρίς να εκθέτει τον τρόπο αναζήτησης των πληροφοριών που επικαλείται.

102 Δεύτερον, η Επιτροπή προσάπτει στις ισπανικές αρχές ότι προέβησαν σε εκτιμήσεις στηριζόμενες στην πιεζομετρική στάθμη των συστημάτων υπόγειων υδάτων του υδροφόρου ορίζοντα Doñana. Υποστηρίζει ότι οι εκτιμήσεις αυτές λαμβάνουν υπόψη αποκλειστικώς και μόνον την εξέλιξη της στάθμης των υδάτων του οικείου υδροφόρου ορίζοντα και ότι, επομένως, δεν επαρκούν για τον προσδιορισμό της ποσοτικής κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων στην προστατευόμενη φυσική περιοχή Doñana. Επιπλέον, επισημαίνει ότι η συνολική τάση όλων των πιεζόμετρων είναι αρνητική.

103 Συναφώς, διαπιστώνεται, καταρχάς, ότι το σημείο 2.1.2 του παραρτήματος V της οδηγίας 2000/60 προβλέπει «το καθεστώς στάθμης των υπόγειων υδάτων» ως παράμετρο για τον χαρακτηρισμό της ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδάτων, χωρίς να αναφέρει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να καθοριστεί η στάθμη αυτή.

104 Εν συνεχεία, όπως προκύπτει από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο, η Επιτροπή δεν προσκομίζει κανένα στοιχείο ικανό να αποδείξει, κατά την έννοια της νομολογίας που μνημονεύεται στη σκέψη 46 της παρούσας απόφασης, ότι η μέθοδος την οποία χρησιμοποίησε το Βασίλειο της Ισπανίας δεν επαρκεί για την πραγματοποίηση του χαρακτηρισμού που προβλέπει το άρθρο 5 της οδηγίας 2000/60. Πράγματι, το γεγονός ότι ο υδροφόρος ορίζοντας Doñana υφίσταται υπερεκμετάλλευση και ότι η καλή ποσοτική κατάσταση των συστημάτων υπόγειων υδάτων του υδροφόρου αυτού ορίζοντα δεν θα επιτευχθεί έως το 2027 δεν αποδεικνύει ότι η στάθμη των εν λόγω υδατικών συστημάτων δεν είναι κρίσιμη για τον προσδιορισμό της ποσοτικής κατάστασης του εν λόγω υδροφόρου ορίζοντα σύμφωνα με τις απαιτήσεις του παραρτήματος V της οδηγίας αυτής.

105 Τέλος, το Βασίλειο της Ισπανίας αποδεικνύει ότι έλαβε υπόψη με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 άλλες παραμέτρους για την αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης του υδροφόρου ορίζοντα Doñana, όπως είναι η ισορροπία μεταξύ των αντλήσεων ύδατος και των διαθέσιμων υδάτινων πόρων.

106 Υπό τις συνθήκες αυτές, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η Επιτροπή δεν απέδειξε ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 5 και από το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60, καθόσον χρησιμοποίησε τα πιεζομετρικά δεδομένα για τον προσδιορισμό της ποσοτικής κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana.

107 Τρίτον, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων των αντλήσεων ύδατος στα συστήματα υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana ενέχει σημαντικές ελλείψεις. Ειδικότερα, το θεσμικό όργανο επικρίνει το γεγονός ότι το παράρτημα 3 του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, το οποίο στηρίζεται σε απογραφή του έτους 2008, περιορίζεται στον υπολογισμό των όγκων ύδατος που απαιτούνται για τις διάφορες χρήσεις στην περιοχή, χωρίς να λαμβάνει επαρκώς υπόψη, όσον αφορά τις αρδευόμενες καλλιέργειες, τις ισχυρές πιέσεις που ασκούνται από τις παράνομες αντλήσεις ύδατος. Εκτός αυτού, η Επιτροπή επισημαίνει την απουσία ανάλυσης των επιπτώσεων των αντλήσεων ύδατος που προορίζονται για την υδροδότηση αστικών περιοχών, ιδίως για την παράκτια τουριστική ζώνη Matalascañas (Ισπανία).

108 Εν προκειμένω, διαπιστώνεται ότι το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 δεν λαμβάνει υπόψη, στο πλαίσιο του χαρακτηρισμού που πραγματοποιήθηκε βάσει του άρθρου 5 της οδηγίας 2000/60, τις πιέσεις που προέρχονται από τις παράνομες αντλήσεις καθώς και από τις αντλήσεις που προορίζονται για την υδροδότηση αστικών περιοχών, ιδίως για την ως άνω τουριστική ζώνη. Συγκεκριμένα, αφενός, το σημείο 5.2 του παραρτήματος 2 του εν λόγω σχεδίου, το οποίο αφορά «τον χαρακτηρισμό των συστημάτων υπόγειων υδάτων», περιορίζεται σε γενική περιγραφή των πηγών και της μεθοδολογίας που χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό της συνολικής άντλησης των συστημάτων υπόγειων υδάτων. Αφετέρου, το σημείο 5.2 του παραρτήματος 3 του ίδιου σχεδίου, το οποίο αφορά τις «πιέσεις των συστημάτων υπόγειων υδάτων», δεν αναφέρει ότι η παράνομη άντληση υδάτων ελήφθη υπόψη για τον καθορισμό των πιέσεων που προέρχονται από αρδεύσιμες εκτάσεις. Εξάλλου, μολονότι στο παράρτημα αυτό γίνεται μνεία των επιπτώσεων των αστικών πιέσεων, εντούτοις οι επιπτώσεις αυτές δύσκολα μπορούν να εκτιμηθούν.

109 Όπως, όμως, προκύπτει από το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας 2000/60, για να προσδιοριστούν τα τυχόν μέτρα που θα απαιτηθούν δυνάμει του άρθρου 11 της οδηγίας, είναι αναγκαία η ακριβέστερη αξιολόγηση της σοβαρότητας του επίμαχου κινδύνου, ιδίως της παράνομης άντλησης και της άντλησης για την παραγωγή πόσιμου ύδατος. Πράγματι, όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 108 των προτάσεών της, ελλείψει τέτοιας αξιολόγησης, δεν μπορεί να εκτιμηθεί ορθώς η κατάσταση του συστήματος υπόγειων υδάτων και, ως εκ τούτου, είναι δύσκολο να καθοριστεί αν είναι επαρκή τα μέτρα που θεσπίστηκαν για την επίτευξη καλής ποσοτικής κατάστασης των οικείων υπόγειων υδάτων, ειδικότερα δε τα μέτρα για την καταπολέμηση της παράνομης άντλησης ύδατος.

110 Επομένως, πρέπει να γίνει δεκτό ότι το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 δεν περιέχει όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για να προσδιοριστεί η επίπτωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στα συστήματα υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana, κατά την έννοια του άρθρου 5 της οδηγίας, σε συνδυασμό με το σημείο 2.2 του παραρτήματος ΙΙ.

111 Από τις ανωτέρω σκέψεις προκύπτει ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/60, σε συνδυασμό με το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας, μη λαμβάνοντας υπόψη την παράνομη άντληση ύδατος και την άντληση ύδατος για την υδροδότηση αστικών περιοχών κατά την εκτίμηση της άντλησης των υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana στο πλαίσιο του περαιτέρω χαρακτηρισμού του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021.

3. Επί της τρίτης αιτίασης

1) Επιχειρήματα των διαδίκων

112 Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το Βασίλειο της Ισπανίας, παραλείποντας να περιλάβει κατάλληλα βασικά και συμπληρωματικά μέτρα στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015 και στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 11, παράγραφος 1, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ, γʹ και εʹ, και παράγραφος 4, της οδηγίας 2000/60. Επιπλέον, το θεσμικό όργανο υποστηρίζει ότι σημαντικός αριθμός μέτρων ανακοινωθέντων από το εν λόγω κράτος μέλος εξακολουθεί να μην έχει τεθεί σε εφαρμογή, χωρίς να αναφέρει τους λόγους της καθυστέρησης αυτής.

113 Ειδικότερα, η Επιτροπή ισχυρίζεται, πρώτον, ότι τα μέτρα που θεσπίζονται με τα σχέδια αυτά αποσκοπούν κατ’ ουσίαν στη ρύθμιση του προβλήματος των παράνομων αντλήσεων ύδατος, αλλά δεν προσφέρουν καμία λύση προκειμένου να μειωθεί η πίεση που ασκείται στους υδροφόρους ορίζοντες της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana ή η υφιστάμενη ζήτηση ύδατος. Επιπλέον, επικρίνει το γεγονός ότι το ειδικό σχέδιο άρδευσης της Doñana του 2014 θεωρεί ως «αρδεύσιμες γεωργικές γαίες» εκτάσεις οι οποίες αρδεύονται, μολονότι δεν έχει χορηγηθεί σχετικό δικαίωμα, τουλάχιστον από το 2004, έτος το οποίο αντιστοιχεί στην ημερομηνία έναρξης ισχύος του σχεδίου χωροταξικής διευθέτησης της περιοχής της Doñana που μνημονεύεται στη σκέψη 54 της παρούσας απόφασης.

114 Δεύτερον, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το ειδικό σχέδιο άρδευσης της Doñana του 2014 αποδίδει υπερβολική σημασία στις μεταφορές ύδατος χωρίς να επιλύει τα προβλήματα σχετικά με την ποιοτική κατάσταση των υδάτων και, κυρίως, με την καλή χημική τους κατάσταση. Κατά την Επιτροπή, το εν λόγω σχέδιο δεν διασφαλίζει ούτε τη διατήρηση των οικοσυστημάτων που εξαρτώνται από τα υπόγεια ύδατα. Επιπλέον, το θεσμικό όργανο φρονεί ότι η μείωση των επιπέδων άντλησης των υπόγειων υδάτων που επιτυγχάνεται χάρη στις μεταφορές ύδατος εκμηδενίζεται ενίοτε από την αύξηση των δικαιωμάτων άρδευσης που χορηγούν οι ισπανικές αρχές.

115 Τρίτον, μολονότι η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι ορισμένα από τα μέτρα που κοινοποίησε το Βασίλειο της Ισπανίας είναι ικανά να ανασχέσουν την υποβάθμιση των υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana και να διασφαλίσουν κατ’ αυτόν τον τρόπο την τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την οδηγία 2000/60, υποστηρίζει ότι οι πόροι που διατίθενται για τα μέτρα αυτά είναι ανεπαρκείς, πράγμα που μειώνει την αποτελεσματικότητά τους. Παραπέμπει, μεταξύ άλλων, στα μέτρα που αποσκοπούν στον έλεγχο της χρήσης του ύδατος, όπως είναι οι επιθεωρήσεις και ο εντοπισμός των παράνομων φρεάτων, καθώς και στα μέτρα που αποσκοπούν στην επιβολή κυρώσεων και στην παύση των παράνομων αντλήσεων.

116 Τέταρτον, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η ετήσια έκθεση του Defensor del Pueblo (Συνηγόρου του Πολίτη της Ισπανίας) σχετικά με το έτος 2018 καταδεικνύει ότι οι εν λόγω ανεπάρκειες οφείλονται στο γεγονός ότι η υδρογραφική συνομοσπονδία του Γουαδαλκιβίρ δεν επιδεικνύει την απαιτούμενη αυστηρότητα κατά την άσκηση των εξουσιών που της απονέμει η νομοθεσία στον τομέα των υδάτων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, κατά την Επιτροπή, ο ως άνω Συνήγορος πρότεινε στην εν λόγω συνομοσπονδία, αφενός, να κηρύξει τα τρία υδατικά συστήματα ως υδροφόρους ορίζοντες σε κατάσταση υπερεκμετάλλευσης. Αφετέρου, ο εν λόγω Συνήγορος συνέστησε την έγκριση προγράμματος δράσης για τη ρύθμιση των αντλήσεων υδάτων και για τον συντονισμό των μέτρων που προβλέπονται στα διάφορα μέσα σχεδιασμού των υδάτινων πόρων, της γεωργικής δραστηριότητας και της προστασίας των φυσικών περιοχών, προκειμένου να διασφαλιστεί η βιώσιμη χρήση των υδάτων. Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι μη κυβερνητικές πηγές επιβεβαιώνουν τα συμπεράσματα του ίδιου αυτού Συνηγόρου.

117 Πέμπτον, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι τα μέτρα που ανακοίνωσε το Βασίλειο της Ισπανίας δεν προσφέρουν καμία λύση στο πρόβλημα της υπερβολικής χρήσης του ύδατος λόγω του τουρισμού, ιδίως στην παράκτια περιοχή Matalascañas, χρήσης την οποία πολλές μελέτες χαρακτηρίζουν ως την κύρια αιτία της υπερεκμετάλλευσης ορισμένων συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana.

118 Η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέλειψε να εφαρμόσει και να υλοποιήσει τα μέτρα ελέγχου, επιθεώρησης και επιβολής κυρώσεων τα οποία ήταν αναγκαία για την αποτελεσματική αποθάρρυνση των προσώπων που πραγματοποιούν μη επιτρεπόμενες αντλήσεις ύδατος και θέτουν σε λειτουργία παράνομες εγκαταστάσεις. Κατά την Επιτροπή, το Βασίλειο της Ισπανίας παρέλειψε επίσης να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την προσαρμογή του όγκου άντλησης ύδατος σε βιώσιμο επίπεδο που να διασφαλίζει την επίτευξη καλής ποσοτικής και χημικής κατάστασης για τα υπόγεια ύδατα της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana, καθώς και τη διατήρηση των συνδεδεμένων οικοτόπων σε ικανοποιητική κατάσταση. Επιπλέον, η Επιτροπή προσάπτει στο Βασίλειο της Ισπανίας ότι δεν έλαβε μέτρα δυνάμενα να προσαρμόσουν τον όγκο ύδατος που είναι διαθέσιμος για τον γεωργικό τομέα της περιοχής, να μειώσει την κατανάλωση ή να ενθαρρύνει μια περισσότερη λελογισμένη χρήση του ύδατος.

119 Το Βασίλειο της Ισπανίας αμφισβητεί τους ισχυρισμούς αυτούς υποστηρίζοντας ότι είναι ασαφείς και αβάσιμοι.

120 Καταρχάς, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι εκπλήρωσε τις υποχρεώσεις που επιβάλλει το άρθρο 11, παράγραφος 2, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ και γʹ, και παράγραφος 4, της οδηγίας 2000/60, λαμβανομένων υπόψη των μέτρων που θεσπίστηκαν με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 με σκοπό την αποκατάσταση της καλής κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana και τη διασφάλιση της βιώσιμης χρήσης των υδάτινων πόρων μέσω της διαχείρισης των αντλήσεων ύδατος και του συντονισμού των διαφόρων μέσων σχεδιασμού όσον αφορά τους υδάτινους πόρους, τη γεωργική δραστηριότητα και την προστασία των φυσικών περιοχών. Το Βασίλειο της Ισπανίας επισημαίνει, συναφώς, ότι η αποτελεσματικότητα των μέτρων αυτών διαπιστώθηκε με τις τελευταίες ετήσιες εκθέσεις σχετικά με την κατάσταση των υδροφόρων οριζόντων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana.

121 Εν συνεχεία, το Βασίλειο της Ισπανίας υπογραμμίζει ότι θέσπισε νέα μέτρα μετά την κατάρτιση του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 προκειμένου να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί σκοποί της οδηγίας 2000/60. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν την τελειοποίηση μιας διαδικασίας ρύθμισης των αντλήσεων ύδατος, την κατάρτιση της έκθεσης σχετικά με την κατάσταση του υδροφόρου ορίζοντα Doñana που αντιστοιχεί στα έτη 2017 και 2018, την κατάρτιση εγγράφου με αντικείμενο την κίνηση διαδικασίας δημόσιας διαβούλευσης, την παρακολούθηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων μέσω τεχνικών τηλεπισκόπησης, τον συντονισμό των εργασιών έρευνας στα υπόγεια ύδατα, την πραγματοποίηση επιθεωρήσεων, την κίνηση διαδικασιών επιβολής κυρώσεων και αναγκαστικής εκτέλεσης στο πλαίσιο των αντλήσεων ύδατος χωρίς άδεια, τη σφράγιση παράνομων φρεάτων άντλησης υδάτων, την επανεξέταση φακέλων σχετικών με χορήγηση δικαιωμάτων για την άντληση ύδατος στο υδατικό σύστημα La Rocina και τον έλεγχο φακέλων τερματισμού της λειτουργίας λόγω μη χρήσης ή μη τήρησης των όρων άντλησης.

122 Εκτός αυτού, το Βασίλειο της Ισπανίας επισημαίνει τη σημασία της διαδικασίας κήρυξης των τριών υδατικών συστημάτων ως υδατικών συστημάτων «τα οποία διατρέχουν κίνδυνο να μην επιτύχουν την καλή ποσοτική κατάσταση». Επισημαίνει ότι η διαδικασία αυτή αποτελεί το ισχυρότερο διοικητικό εργαλείο που διαθέτει η ισπανική έννομη τάξη στον τομέα των υπόγειων υδάτων, στο μέτρο που επιτρέπει τον καθορισμό ορίων για τις αντλήσεις ύδατος, την αναγκαστική σύσταση κοινοτήτων χρηστών των υδάτων και την κατάρτιση ειδικών προγραμμάτων δράσης για την επίλυση των εντοπιζόμενων προβλημάτων.

123 Επιπλέον, το Βασίλειο της Ισπανίας εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι η γεωργική δραστηριότητα που ασκείται σε ορισμένες ζώνες που γειτνιάζουν με την προστατευόμενη φυσική περιοχή Doñana, ειδικότερα δε η καλλιέργεια κόκκινων φρούτων, αποτελεί την κύρια κινητήρια δύναμη της οικονομίας της περιοχής. Πρόκειται για ενοποιημένο τομέα, ο οποίος συμμορφώνεται με τη νομοθεσία που ισχύει στον τομέα των υδάτων και δεν μπορεί να καταργηθεί λαμβανομένου υπόψη του θεμελιώδους χαρακτήρα του για την οικονομική βιωσιμότητα της περιοχής. Κατά το Βασίλειο της Ισπανίας, ο σκοπός είναι να προσαρμοστεί ο τομέας αυτός στις δυνατότητες που προσφέρουν οι υδάτινοι πόροι της περιοχής χωρίς να θιγούν οι χρήστες που έχουν νόμιμα δικαιώματα όσον αφορά τη χρήση του ύδατος.

124 Τέλος, το Βασίλειο της Ισπανίας αμφισβητεί τους ισχυρισμούς της Επιτροπής σχετικά με την αναποτελεσματικότητα των μέτρων μεταφοράς ύδατος που εφάρμοσε το εν λόγω κράτος μέλος, εκτιμώντας ότι η Επιτροπή στηρίζει τις αιτιάσεις της σε ανυπόστατες ή ανεξακρίβωτες πληροφορίες.

2) Εκτίμηση του Δικαστηρίου

125 Πρέπει να υπομνησθεί ότι, αφού καθορίσουν τον χαρακτηρισμό της ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδάτων σύμφωνα με το παράρτημα V της οδηγίας 2000/60, εναπόκειται στα κράτη μέλη να ορίσουν, για τα υδατικά συστήματα που επηρεάζονται, τον τρόπο επίτευξης της καλής ποσοτικής κατάστασης ή, τουλάχιστον, του καλού οικολογικού δυναμικού, καθώς και τον τρόπο πρόληψης της υποβάθμισης της κατάστασης των εν λόγω υδατικών συστημάτων, σύμφωνα με το άρθρο 4 της οδηγίας αυτής.

126 Προς τούτο, κατά το άρθρο 11, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/60, τα κράτη μέλη θεσπίζουν προγράμματα μέτρων που εκπονούν για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού ή για το τμήμα διεθνούς περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού που ευρίσκεται εντός της επικράτειάς τους. Τα προγράμματα αυτά αποτελούν βασικά μέσα σχεδιασμού που καθιστούν δυνατή την αντιμετώπιση των πιέσεων που παρατηρούνται στα οικεία υδατικά συστήματα και την επίτευξη καλής κατάστασης των υδάτων στις λεκάνες απορροής ποταμού ή στα υδατικά συστήματα. Για τον σκοπό αυτό, οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τα αποτελέσματα των αναλύσεων που προβλέπει το άρθρο 5 της οδηγίας αυτής για την επίτευξη των σκοπών του άρθρου 4 της ίδιας οδηγίας. Εκτός αυτού, τα εν λόγω προγράμματα μέτρων μπορούν να παραπέμπουν στα μέτρα που απορρέουν από τη νομοθεσία που έχει θεσπισθεί σε εθνικό επίπεδο και καλύπτουν ολόκληρη την επικράτεια ενός κράτους μέλους.

127 Τα ίδια αυτά προγράμματα μέτρων περιλαμβάνουν «βασικά μέτρα», ως στοιχειώδεις απαιτήσεις που πρέπει να πληρούνται και οι οποίες προβλέπονται στην παράγραφο 3 του άρθρου 11 της οδηγίας 2000/60, και, εφόσον απαιτείται, «συμπληρωματικά μέτρα», προβλεπόμενα στην παράγραφο 4 του άρθρου αυτού και οριζόμενα στο παράρτημα VI, μέρος B, της ίδιας οδηγίας.

128 Εν προκειμένω, η Επιτροπή αμφισβητεί, πρώτον, μια σειρά ατομικών μέτρων που θέσπισε το Βασίλειο της Ισπανίας, όπως αυτά εκτίθενται στις σκέψεις 110 έως 112 της παρούσας απόφασης. Εντούτοις, το θεσμικό όργανο δεν προσκομίζει ούτε ένα αποδεικτικό στοιχείο ικανό να αποδείξει ότι τα αμφισβητούμενα μέτρα δεν είναι κατάλληλα για την επίτευξη «καλής ποσοτικής κατάστασης» των οικείων συστημάτων υπόγειων υδάτων, κατά την έννοια του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2000/60.

129 Η Επιτροπή δεν εξηγεί ούτε τους λόγους για τους οποίους το Βασίλειο της Ισπανίας, λαμβάνοντας τα αμφισβητούμενα μέτρα, παρέβη το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ, γʹ και εʹ, και παράγραφος 4, της οδηγίας 2000/60, αλλά ούτε και τους λόγους για τους οποίους τα μέτρα αυτά είναι, κατά την άποψή της, ανεπαρκή υπό το πρίσμα της διάταξης αυτής. Συγκεκριμένα, οι ισχυρισμοί που προβάλλει η Επιτροπή αφορούν μόνον το γεγονός ότι τα θεσπισθέντα μέτρα αποσκοπούν κατ’ ουσίαν στην επίλυση του προβλήματος των παράνομων αντλήσεων ύδατος, ότι το ειδικό σχέδιο άρδευσης της Doñana του 2014 αποδίδει υπερβολική σημασία στις μεταφορές ύδατος, ότι οι διατιθέμενοι πόροι δεν είναι επαρκείς, καθώς και το ότι είναι αδιαφανής η διαδικασία που ακολουθούν οι ισπανικές αρχές όσον αφορά την επιθεώρηση και τη σφράγιση των παράνομων φρεάτων ή το πρόβλημα της υπερβολικής χρήσης ύδατος λόγω του τουρισμού. Η Επιτροπή δεν εξηγεί όμως ούτε αποδεικνύει γιατί οι εν λόγω αμφισβητούμενες δράσεις ή μέτρα είναι αντίθετα ή ανεπαρκή βάσει του άρθρου 11, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ, γʹ και εʹ, και παράγραφος 4, της οδηγίας 2000/60.

130 Τέλος, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέλειψε να εφαρμόσει και υλοποιήσει σειρά μέτρων. Όπως, όμως, απέδειξε το εν λόγω κράτος μέλος, τόσο εγγράφως όσο και κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, εκπονήθηκαν και υλοποιήθηκαν μέτρα, ιδίως δε μέτρα ελέγχου και επιθεώρησης. Συναφώς, από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο, και ειδικότερα από τα παραρτήματα του υπομνήματος αντίκρουσης και του υπομνήματος ανταπάντησης, προκύπτει ότι το εν λόγω κράτος μέλος θέσπισε σειρά μέτρων ελέγχου και επιθεώρησης για τον τερματισμό της παράνομης άντλησης υδάτων, συμπεριλαμβανομένων των κυρώσεων.

131 Δεύτερον, η Επιτροπή ισχυρίζεται ότι τα μέτρα που ανακοίνωσε το Βασίλειο της Ισπανίας με το υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 δεν προσφέρουν καμία λύση στο πρόβλημα της υπερβολικής χρήσης του ύδατος λόγω του τουρισμού, ειδικότερα στην παράκτια περιοχή της Matalascañas. Εκτός αυτού, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι διάφορες επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει τις επιπτώσεις τις οποίες έχουν οι αντλήσεις ύδατος για την υδροδότηση αστικών περιοχών στη διατήρηση των οικοτόπων, λόγω της γεωγραφικής τους εγγύτητας. Κατά την Επιτροπή, τα μέτρα που έλαβε το Βασίλειο της Ισπανίας, ιδίως εκείνα που περιλαμβάνονται στο ειδικό σχέδιο άρδευσης της Doñana του 2014 και στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, δεν είναι πρόσφορα για την αποτροπή της υποβάθμισης των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων προστατευόμενων ειδών.

132 Συναφώς, επισημαίνεται, όπως επισήμανε και η γενική εισαγγελέας στα σημεία 162, 180 και 181 των προτάσεών της, ότι, δυνάμει, μεταξύ άλλων, του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, του άρθρου 6 και του παραρτήματος IV της οδηγίας 2000/60, με τη θέσπιση των προγραμμάτων μέτρων δυνάμει του άρθρου 11 της οδηγίας αυτής, τα κράτη μέλη οφείλουν, έως το 2015, όχι μόνο να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς σκοπούς για τα ύδατα που καθορίζονται από την ίδια αυτή οδηγία, αλλά και να διασφαλίσουν την τήρηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με τις επίμαχες προστατευόμενες ζώνες. Επομένως, το Βασίλειο της Ισπανίας όφειλε επίσης να θέσει σε εφαρμογή τους μηχανισμούς που προβλέπει η οδηγία 2000/60 προκειμένου να συμμορφωθεί προς τους σκοπούς της οδηγίας 92/43 για τους οικοτόπους της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana έως το εν λόγω έτος.

133 Ειδικότερα, όπως προκύπτει επίσης από τις σκέψεις 152 και 153 της παρούσας απόφασης, το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43 επιβάλλει στα κράτη μέλη μια γενική υποχρέωση θέσπισης των κατάλληλων μέτρων ώστε στις ειδικές ζώνες διατήρησης να αποφεύγεται η υποβάθμιση των οικοτόπων και οι σημαντικές ενοχλήσεις των ειδών για τα οποία οι ζώνες αυτές έχουν ορισθεί (απόφαση της 16ης Ιουλίου 2020, WWF Italia Onlus κ.λπ., C‑411/19, EU:C:2020:580, σκέψη 32 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

134 Κατά συνέπεια, το πρόγραμμα μέτρων που προβλέπεται στο άρθρο 11 της οδηγίας 2000/60 πρέπει επίσης να έχει ως αντικείμενο τη θέσπιση των αναγκαίων μέτρων για την αποφυγή οποιασδήποτε υποβάθμισης των προστατευόμενων ζωνών τις οποίες αφορά η οδηγία 92/43.

135 Επιπλέον, όπως προκύπτει από τη σκέψη 155 της παρούσας απόφασης, προκειμένου να αποδειχθεί παράβαση του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, αρκεί η Επιτροπή να αποδείξει την ύπαρξη πιθανότητας ή κινδύνου πρόκλησης υποβάθμισης ή ενόχλησης επηρεάζουσας σημαντικά τους οικείους οικοτόπους ή τα οικεία είδη εξαιτίας ενέργειας ή παράλειψης ενέργειας. Όπως επισήμανε κατ’ ουσίαν η γενική εισαγγελέας στο σημείο 185 των προτάσεών της, εξ αυτού συνάγεται ότι, όσον αφορά την εξέταση της ανάγκης θέσπισης μέτρων δυνάμει του άρθρου 11 της οδηγίας 2000/60 προκειμένου να τηρηθεί η υποχρέωση που απορρέει από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, δεν μπορεί να απαιτηθεί υψηλότερο επίπεδο απόδειξης.

136 Από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο προκύπτει, αφενός, ότι υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις για να θεωρηθεί ότι οι υπεραντλήσεις υδάτων για την υδροδότηση αστικών περιοχών της τουριστικής ζώνης Matalascañas υπονόμευσαν τη διατήρηση των οικοτόπων προτεραιότητας που ορίζονται με τον κωδικό 3170*, όπως είναι τα μεσογειακά εποχικά τέλματα της προστατευόμενης ζώνης Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), η οποία βρίσκεται κοντά στον εν λόγω αστικό πυρήνα, και, αφετέρου, ότι το Βασίλειο της Ισπανίας δεν θέσπισε, δυνάμει του άρθρου 11 της οδηγίας 2000/60, αναγκαία μέτρα για την αποτροπή ενδεχόμενης υποβάθμισης των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται πλησίον της τουριστικής ζώνης Matalascañas, όπως επιτάσσει το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας.

137 Πράγματι, πολλές μελέτες των οποίων γίνεται μνεία, και τις οποίες προσκόμισε η Επιτροπή προς στήριξη των ως άνω ισχυρισμών επισυνάπτοντάς τες στο δικόγραφο της προσφυγής και στο υπόμνημα αντίκρουσης, καταδεικνύουν την επίπτωση των αντλήσεων ύδατος για την υδροδότηση αστικών περιοχών της τουριστικής ζώνης Matalascañas στα οικοσυστήματα της προστατευόμενης ζώνης Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), ειδικότερα δε στους οικοτόπους προτεραιότητας που ορίζονται με τον κωδικό 3170*, ήτοι τα μεσογειακά εποχικά τέλματα. Οι μελέτες αυτές τονίζουν την ανησυχητική τάση μείωσης της έκτασης των προσωρινών λιμνοθαλασσών της προστατευόμενης περιοχής Doñana και αποξήρανσης του Charco del Toro και του τέλματος El Brezo, φαινομένων συνδεόμενων με τις επιβλαβείς συνέπειες των αντλήσεων ύδατος που προορίζονται να τροφοδοτήσουν τον τουριστικό πυρήνα της Matalascañas με πόσιμο νερό, νερό για σκοπούς αναψυχής ή για την άρδευση των γηπέδων γκολφ. Σύμφωνα με τις μελέτες αυτές, οι τοπικού χαρακτήρα και εντατικές αντλήσεις υπόγειων υδάτων για την τροφοδότηση του τουριστικού αστικού συγκροτήματος Matalascañas έχουν επίσης πρόδηλη αρνητική επίδραση στη φρεάτιο στάθμη και, ως εκ τούτου, στις υδρευτικές ανάγκες του περιβάλλοντος, όπως είναι η βλάστηση ή η κατάκλυση των υγροτόπων.

138 Επομένως, η Επιτροπή απέδειξε επαρκώς την πιθανότητα η υπεράντληση υδάτων για την υδροδότηση των αστικών περιοχών της ζώνης Matalascañas να έχει προκαλέσει σημαντικές διαταράξεις στους προστατευόμενους οικοτόπους της προστατευόμενης ζώνης Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), η οποία βρίσκεται πλησίον του τουριστικού πυρήνα της Matalascañas. Επομένως, η εν λόγω διατάραξη των προστατευόμενων οικοτόπων έπρεπε να έχει ληφθεί υπόψη, όπως προκύπτει από τις σκέψεις 132 έως 134 της παρούσας απόφασης, στο πρόγραμμα μέτρων που εκπόνησε το Βασίλειο της Ισπανίας στο πλαίσιο του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, βάσει του άρθρου 11 της οδηγίας 2000/60, προκειμένου να τερματιστεί η ήδη διαπιστωθείσα υποβάθμιση των προστατευόμενων τύπων οικοτόπων, όπως είναι τα μεσογειακά εποχιακά τέλματα, δυνάμει του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας αυτής.

139 Πάντως, από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο προκύπτει ότι το πρόγραμμα μέτρων που επικαλείται το Βασίλειο της Ισπανίας, όπως αυτό καθορίζεται στο παράρτημα 12 του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, δεν περιλαμβάνει μέτρα για τον τερματισμό της ήδη διαπιστωθείσας υποβάθμισης των προστατευόμενων τύπων οικοτόπων στην προστατευόμενη ζώνη πλησίον της Matalascañas.

140 Επιπλέον, πρέπει να υπομνησθεί ότι η παράβαση του άρθρου 5 της οδηγίας 2000/60, η οποία διαπιστώθηκε ήδη με τις σκέψεις 108 έως 110 της παρούσας απόφασης, καθιστά δυνατό να συναχθεί το συμπέρασμα ότι οι πληροφορίες για την άντληση ύδατος με προορισμό την αστική ζώνη της Matalascañas στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021 δεν επαρκούν για την εκπόνηση των κατάλληλων μέτρων ώστε να τερματιστεί η ήδη διαπιστωθείσα υποβάθμιση των προστατευόμενων τύπων οικοτόπων, κατά την έννοια του άρθρου 4, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας. Πράγματι, ελλείψει ακριβέστερης και καταλληλότερης αξιολόγησης της σημασίας των κινδύνων που απορρέουν από τις αντλήσεις πόσιμου ύδατος για την τουριστική ζώνη Matalascañas, το Βασίλειο της Ισπανίας δεν μπόρεσε, εν πάση περιπτώσει, να θέσει σε εφαρμογή αναγκαία και αποτελεσματικά μέτρα, προβλεπόμενα στο άρθρο 11 της εν λόγω οδηγίας, προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε –σχετιζόμενη με την άντληση υπόγειων υδάτων– διατάραξη των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται πλησίον της Matalascañas.

141 Κατόπιν των ανωτέρω σκέψεων, διαπιστώνεται ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 11 της οδηγίας 2000/60, σε συνδυασμό με το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας αυτής, μη προβλέποντας, στο πρόγραμμα μέτρων που καταρτίστηκε στο πλαίσιο του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, κανένα μέτρο για την πρόληψη της διατάραξης των προστατευόμενων τύπων οικοτόπων που βρίσκονται στην προστατευόμενη ζώνη Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024) λόγω των αντλήσεων των υπόγειων υδάτων για τις ανάγκες της τουριστικής ζώνης Matalascañas.

2. Επί της παράβασης των υποχρεώσεων που απορρέουν από την οδηγία 92/43

1. Επιχειρήματα των διαδίκων

142 Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, σε συνδυασμό με το άρθρο 7 της ίδιας οδηγίας. Θεωρεί ότι οι ισπανικές αρχές δεν έλαβαν τα κατάλληλα μέτρα ώστε να αποτρέψουν την υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών που βρίσκονται στις προστατευόμενες ζώνες της περιοχής Doñana, ειδικότερα στις ζώνες Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), Doñana Norte y Oeste (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009) και Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012). Διευκρινίζει δε ότι η υπερεκμετάλλευση του υδροφόρου ορίζοντα Almonte-Marismas είχε ως αποτέλεσμα την αποξήρανση των λιμνοθαλασσών γύρω από τις αμμοθίνες του εθνικού πάρκου Doñana και, κατά συνέπεια, την υποβάθμιση των προστατευόμενων φυσικών περιοχών που εξαρτώνται από τον υδροφόρο αυτό ορίζοντα, ειδικότερα δε πολλών φυσικών οικοτόπων και οικοτόπων ειδών προστατευόμενων από την οδηγία 92/43.

143 Συναφώς, η Επιτροπή υποστηρίζει, πρώτον, ότι η υποβάθμιση των προστατευόμενων οικοτόπων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana που οφείλεται στην υπερεκμετάλλευση του υδροφόρου ορίζοντά της αποδείχθηκε από πολυάριθμα επιστημονικά στοιχεία, καθώς και από διάφορες επίσημες εκθέσεις. Κατά την Επιτροπή, οι προστατευόμενοι τύποι οικοτόπων που απειλούνταν σε μεγαλύτερο βαθμό με αποξήρανση, μέσω της μείωσης της φρεατίου στάθμης, ήταν τα μεσογειακά εποχικά τέλματα, τα οποία είναι προστατευόμενοι οικότοποι με τον κωδικό 3170*, καθώς και τα επιφανειακά ρεύματα (ρυάκια, κανάλια και εκβολές ποταμών) και οι παραποτάμιοι οικότοποι (μικρά δάση και δάση-στοές). Οι ως άνω οικότοποι φιλοξενούν ποικιλία φυτικών και ζωικών ειδών, τα οποία σπανίζουν και απειλούνται από την εν λόγω αποξήρανση.

144 Δεύτερον, η Επιτροπή δεν αμφισβητεί ότι η κλιματική αλλαγή είχε ενδεχομένως επίπτωση στη σταδιακή υποβάθμιση αυτών των τύπων οικοτόπων, όπως υποστηρίζει το Βασίλειο της Ισπανίας. Εντούτοις, το θεσμικό όργανο υποστηρίζει ότι, ως «κατάλληλα μέτρα», κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, το εν λόγω κράτος μέλος πρέπει να θεσπίσει μέτρα για την καταπολέμηση της κύριας αιτίας της υποβάθμισης των προστατευόμενων οικοτόπων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana, ήτοι των αντλήσεων υπόγειων υδάτων, έστω και αν τα μέτρα αυτά λαμβάνουν επίσης υπόψη την περαιτέρω υποβάθμιση των οικοτόπων η οποία δύναται να αποδοθεί, παραλλήλως και δευτερευόντως, στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

145 Τρίτον, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι τα μέτρα που έλαβε το Βασίλειο της Ισπανίας, ιδίως εκείνα που περιλαμβάνονται στο ειδικό σχέδιο άρδευσης της Doñana του 2014 και στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, δεν είναι κατάλληλα για την αποτροπή της υποβάθμισης των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων προστατευόμενων ειδών, βάσει του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43. Επιπλέον, μολονότι η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι ορισμένα από τα μέτρα που θέσπισε το Βασίλειο της Ισπανίας για την αποκατάσταση των πληττόμενων οικοτόπων, όπως, μεταξύ άλλων, η προοδευτική εξάλειψη των φυτειών ευκαλύπτων στην προστατευόμενη φυσική περιοχή Doñana, η απόκτηση ιδιοκτησιών και των δικαιωμάτων τους πρόσβασης στο νερό ή οι μεταφορές ύδατος από άλλες λεκάνες, έχουν εν δυνάμει θετικά αποτελέσματα, εντούτοις, το θεσμικό όργανο φρονεί ότι τα μέτρα αυτά δεν είναι πάντοτε επαρκή για την τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43.

146 Το Βασίλειο της Ισπανίας αντικρούει τα επιχειρήματα της Επιτροπής και θεωρεί ότι δεν παρέβη τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την οδηγία 92/43.

147 Πρώτον, το Βασίλειο της Ισπανίας αμφισβητεί το επιχείρημα της Επιτροπής ότι όλες οι φυσικές περιοχές της ζώνης Doñana συνδέονται με τον υδροφόρο ορίζοντα Almonte-Marismas. Διευκρινίζει ότι μόνον οι προστατευόμενες ζώνες Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024) και Doñana Norte y Oeste (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009) συνδέονται με τον εν λόγω υδροφόρο ορίζοντα, όπως αυτός ορίζεται στο υδρολογικό σχέδιο του Γουαδαλκιβίρ 2009-2015.

148 Εκτός αυτού, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι η αιτιολογημένη γνώμη αφορούσε αποκλειστικά και μόνον τον υδροφόρο ορίζοντα Almonte-Marismas και ότι, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, το περιεχόμενο του δικογράφου της προσφυγής λόγω παραβάσεως δεν μπορεί να επεκταθεί πέραν του αντικειμένου της εν λόγω αιτιολογημένης γνώμης. Κατά συνέπεια, οι εκτιμήσεις σχετικά με τη σύνδεση και τα αποτελέσματα ως προς τις τρεις αυτές προστατευόμενες ζώνες, λόγω της μείωσης της στάθμης των υπόγειων υδάτων του εν λόγω υδροφόρου ορίζοντα, δεν είναι παραδεκτές όσον αφορά την προστατευόμενη ζώνη Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012).

149 Δεύτερον, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι οι μετατροπές και η υποβάθμιση της προστατευόμενης ζώνης Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024) μπορούν να αποδοθούν στις βλάβες που υπέστησαν κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα οι ελώδεις ζώνες που την αποτελούν και ότι, κατά συνέπεια, δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι στοιχειοθετούν παραβάσεις της οδηγίας 92/43. Επιπλέον, το εν λόγω κράτος μέλος ισχυρίζεται ότι, επί του παρόντος, έχει επιτευχθεί οικολογική αποκατάσταση μεγάλων ελωδών ζωνών και συστημάτων υγροτόπων χάρη στα διάφορα σχέδια δράσης που έχουν τεθεί σε εφαρμογή.

150 Τρίτον, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι θέσπισε κατάλληλα και αποτελεσματικά μέτρα προς αποτροπή της υποβάθμισης των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων προστατευόμενων ειδών δυνάμει του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43. Αφενός, υποστηρίζει ότι τα μέτρα αυτά συνέβαλαν στην επίλυση των προβλημάτων που επηρεάζουν την περιοχή της Doñana και τα οποία ανέκυψαν πριν η Επιτροπή επιλέξει την περιοχή αυτή ως τόπο κοινοτικής σημασίας. Αφετέρου, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι το άρθρο 2, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43 προβλέπει ότι τα μέτρα που θεσπίζονται δυνάμει της ίδιας οδηγίας πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές απαιτήσεις, καθώς και τις περιφερειακές και τοπικές ιδιομορφίες.

151 Τέταρτον, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι η Επιτροπή δεν απέδειξε επαρκώς την ύπαρξη της προβαλλόμενης υποβάθμισης των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών.

2. Εκτίμηση του Δικαστηρίου

152 Δυνάμει του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, τα κράτη μέλη θεσπίζουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε στις ειδικές ζώνες διατήρησης να αποφεύγεται η υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών, καθώς και οι ενοχλήσεις που έχουν επιπτώσεις στα είδη για τα οποία οι ζώνες έχουν ορισθεί, εφόσον οι ενοχλήσεις θα μπορούσαν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις όσον αφορά τους στόχους που θέτει η εν λόγω οδηγία.

153 Η ως άνω διάταξη επιβάλλει στα κράτη μέλη μια γενική υποχρέωση θέσπισης των κατάλληλων μέτρων ώστε στις ειδικές ζώνες διατήρησης να αποφεύγεται η υποβάθμιση των οικοτόπων και οι σημαντικές ενοχλήσεις των ειδών για τα οποία οι ζώνες αυτές έχουν ορισθεί (απόφαση της 16ης Ιουλίου 2020, WWF Italia Onlus κ.λπ., C‑411/19, EU:C:2020:580, σκέψη 32 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

154 Η εν λόγω γενική υποχρέωση ανταποκρίνεται τόσο προς τον σκοπό που επιδιώκεται στο πλαίσιο της πολιτικής της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος, σύμφωνα με το άρθρο 191, παράγραφος 1, πρώτη περίπτωση, ΣΛΕΕ, και ο οποίος αφορά τη διατήρηση, την προστασία και τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, όσο και προς την αρχή της επανόρθωσης των καταστροφών του περιβάλλοντος κατά προτεραιότητα στην πηγή, η οποία εξαγγέλλεται στο άρθρο 191, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ.

155 Παρά ταύτα, κατά πάγια νομολογία, προκειμένου να διαπιστωθεί παράβαση του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, η Επιτροπή δεν είναι υποχρεωμένη να διαπιστώσει την ύπαρξη αιτιώδους σχέσης μεταξύ της ενέργειας ή παράλειψης ενέργειας του ενδιαφερόμενου κράτους μέλους και ενδεχόμενης υποβάθμισης ή σημαντικής ενόχλησης των οικείων οικοτόπων και ειδών. Πράγματι, αρκεί το εν λόγω θεσμικό όργανο να αποδείξει την ύπαρξη πιθανότητας ή κινδύνου να προκαλέσει η ενέργεια ή η παράλειψη αυτή υποβάθμιση ή σημαντική ενόχληση των οικείων οικοτόπων και ειδών (πρβλ. απόφαση της 14ης Ιανουαρίου 2016, Επιτροπή κατά Βουλγαρίας, C‑141/14, EU:C:2016:8, σκέψη 58 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

156 Εκτός αυτού, στο μέτρο που οι παράγραφοι 2 και 3 του άρθρου 6 της οδηγίας 92/43 εξασφαλίζουν το ίδιο επίπεδο προστασίας, πρέπει να εφαρμοστεί, συναφώς, το κριτήριο της εκτίμησης των επιπτώσεων σύμφωνα με το άρθρο 6, παράγραφος 3, της ίδιας οδηγίας. Δυνάμει της ως άνω διάταξης, ένα σχέδιο ή έργο μπορεί να εγκριθεί μόνον υπό την προϋπόθεση ότι οι αρμόδιες αρχές έχουν διαμορφώσει την πεποίθηση ότι το εν λόγω σχέδιο ή έργο δεν θα έχει επιβλαβείς συνέπειες για τον οικείο τόπο ή εφόσον δεν υφίσταται, από επιστημονικής απόψεως, καμία εύλογη αμφιβολία ως προς τη μη ύπαρξη τέτοιων συνεπειών [πρβλ. απόφαση της 17ης Απριλίου 2018, Επιτροπή κατά Πολωνίας (Δάσος της Białowieża), C‑441/17, EU:C:2018:255, σκέψη 117 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία].

157 Υπό τις συνθήκες αυτές, πρέπει να εξεταστεί αν η Επιτροπή απέδειξε την πιθανότητα η άντληση υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana να διαταράξει σημαντικά τους φυσικούς οικοτόπους ή τους οικοτόπους ειδών που βρίσκονται στις τρεις προστατευόμενες ζώνες οι οποίες μνημονεύονται στη σκέψη 12 της παρούσας απόφασης, και, ενδεχομένως, αν το Βασίλειο της Ισπανίας αντέκρουσε, από επιστημονικής απόψεως, την πιθανότητα αυτή.

158 Προκαταρκτικώς, επισημαίνεται ότι το εν λόγω κράτος μέλος προβάλλει ένσταση απαραδέκτου των αιτιάσεων της Επιτροπής που προβάλλονται στο πλαίσιο της υπό κρίση παράβασης, καθόσον αφορούν την προστατευόμενη ζώνη Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012), τούτο δε για τους λόγους που εκτίθενται στις σκέψεις 147 και 148 της παρούσας απόφασης. Συναφώς, υποστηρίζει ότι η αιτιολογημένη γνώμη αφορούσε αποκλειστικώς και μόνον την παράβαση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την οδηγία 92/43 όσον αφορά τον υδροφόρο ορίζοντα Almonte-Marismas και ότι μόνον οι προστατευόμενες ζώνες Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024) και Doñana Norte y Oeste (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009) συνδέονται με τον εν λόγω υδροφόρο ορίζοντα.

159 Η Επιτροπή αντικρούει τα επιχειρήματα αυτά, υπογραμμίζοντας ταυτοχρόνως ότι η προστατευόμενη ζώνη Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012) εντάχθηκε στις ζώνες τις οποίες αφορά η υπό κρίση παράβαση ήδη από την έναρξη της διαδικασίας πριν από την άσκηση της προσφυγής.

160 Κατά την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, το αντικείμενο προσφυγής λόγω παραβάσεως που ασκείται κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 258 ΣΛΕΕ οριοθετείται από την αιτιολογημένη γνώμη της Επιτροπής, οπότε η προσφυγή πρέπει να στηρίζεται στους ίδιους με την αιτιολογημένη γνώμη λόγους και ισχυρισμούς (αποφάσεις της 8ης Ιουλίου 2010, Επιτροπή κατά Πορτογαλίας, C‑171/08, EU:C:2010:412, σκέψη 25, και της 5ης Απριλίου 2017, Επιτροπή κατά Βουλγαρίας, C‑488/15, EU:C:2017:267, σκέψη 37).

161 Εν προκειμένω, αρκεί η διαπίστωση ότι τόσο η πρόσκληση που απηύθυνε η Επιτροπή προς το Βασίλειο της Ισπανίας να υποβάλει παρατηρήσεις όσο και η αιτιολογημένη γνώμη εκθέτουν ρητώς ότι το αντικείμενο της παρούσας διαδικασίας λόγω παραβάσεως αφορά την υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana και τη συνακόλουθη υποβάθμιση των οικοτόπων και των οικοσυστημάτων που βρίσκονται σε διάφορες ζώνες προστατευόμενες από το δίκαιο της Ένωσης, ειδικότερα δε τις προστατευόμενες ζώνες Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), Doñana Norte y Oeste (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009) και Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012). Επομένως, ακόμη και αν η προστατευόμενη ζώνη Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012) συνδέεται όχι με τον υδροφόρο ορίζοντα Almonte-Marismas, αλλά με το σύστημα υπόγειων υδάτων Condado, το οποίο αντιστοιχεί σε σχέδιο διαχείρισης διαφορετικό από τα μνημονευόμενα στη σκέψη 13 της παρούσας απόφασης, διαπιστώνεται, όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 38 των προτάσεών της, ότι το γεγονός αυτό δεν ασκεί επιρροή στο πλαίσιο της παρούσας προσφυγής, δεδομένου ότι η εν λόγω προστατευόμενη ζώνη αποτελούσε αντικείμενο της παρούσας διαδικασίας λόγω παραβάσεως ήδη από την έναρξη της διαδικασίας πριν από την άσκηση της προσφυγής.

162 Κατόπιν των προεκτεθέντων, η ένσταση απαραδέκτου που προέβαλε το Βασίλειο της Ισπανίας πρέπει να απορριφθεί και, κατά συνέπεια, οι αιτιάσεις που αφορούν την παράβαση των υποχρεώσεων οι οποίες απορρέουν από την οδηγία 92/43 πρέπει να κριθούν παραδεκτές και ως προς την προστατευόμενη ζώνη Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012).

163 Επί της ουσίας, το Βασίλειο της Ισπανίας υποστηρίζει ότι οι μετατροπές και η υποβάθμιση των προστατευόμενων ζωνών της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana μπορούν να αποδοθούν στις βλάβες που υπέστησαν κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα οι ελώδεις ζώνες που την αποτελούν και ότι, κατά συνέπεια, δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι στοιχειοθετούν παραβάσεις της οδηγίας 92/43.

164 Βεβαίως, οι εν λόγω μετατροπές και υποβάθμιση που επήλθαν σε προγενέστερο χρόνο, όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 60 των προτάσεών της, δεν μπορούν να συνιστούν παράβαση του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43.

165 Εντούτοις, πρέπει να υπομνησθεί ότι, όσον αφορά τους τόπους που μπορούν να χαρακτηρισθούν ως τόποι κοινοτικής σημασίας (ΤΚΣ) περιλαμβανόμενοι στους καταλόγους που καταρτίζει η Επιτροπή δυνάμει του άρθρου 4, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, και ειδικότερα τους τόπους όπου ευρίσκονται τύποι φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας, τα κράτη μέλη υποχρεούνται, δυνάμει της οδηγίας και υπό το πρίσμα του σκοπού διατήρησης που επιδιώκει η εν λόγω οδηγία, να λαμβάνουν μέτρα προστασίας κατάλληλα να διαφυλάξουν το ουσιώδες οικολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν οι τόποι αυτοί σε εθνικό επίπεδο (πρβλ. απόφαση της 13ης Ιανουαρίου 2005, Dragaggi κ.λπ., C‑117/03, EU:C:2005:16, σκέψη 30).

166 Συναφώς, το Δικαστήριο έχει επίσης κρίνει ότι προϋπόθεση για να μην παραβλάπτεται η ακεραιότητα ενός τόπου ως φυσικού οικοτόπου, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 3, δεύτερη περίοδος, της οδηγίας 92/43, είναι η διατήρησή του σε ικανοποιητική κατάσταση, πράγμα που συνεπάγεται τη βιώσιμη διατήρηση των συστατικών χαρακτηριστικών του οικείου τόπου, που έχουν σχέση με την παρουσία ενός τύπου φυσικού οικοτόπου του οποίου ο στόχος διατήρησης αποτέλεσε τον λόγο καταχώρισης του τόπου αυτού στον κατάλογο των ΤΚΣ, κατά την έννοια της οδηγίας αυτής (απόφαση της 7ης Νοεμβρίου 2018, Holohan κ.λπ., C‑461/17, EU:C:2018:883, σκέψη 35).

167 Εν προκειμένω, πρέπει να υπομνησθεί, αφενός, ότι οι προστατευόμενες ζώνες Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), Doñana Norte y Oeste (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009) και Dehesa del Estero y Moguer (ΖΕΠ ES6150012) εντάχθηκαν από την Επιτροπή στον κατάλογο των ΤΚΣ στις 19 Ιουλίου 2006 και ότι, κατά συνέπεια, το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43 έχει έκτοτε εφαρμογή δυνάμει του άρθρου 4, παράγραφος 5, της ίδιας οδηγίας. Επομένως, τα αποδεικτικά στοιχεία που προσκόμισε η Επιτροπή σχετικά με προγενέστερο στάδιο δεν μπορούν να ληφθούν υπόψη προκειμένου να διαπιστωθεί παράβαση της εν λόγω οδηγίας.

168 Αφετέρου, πρέπει να υπομνησθεί ότι το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43 θεσπίζει γενική υποχρέωση λήψης κατάλληλων μέτρων προστασίας, με σκοπό να αποφεύγονται, στις ειδικές ζώνες διατήρησης όπως οι εν προκειμένω, η υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών καθώς και οι ενοχλήσεις που έχουν επιπτώσεις στα είδη για τα οποία οι ζώνες έχουν ορισθεί, εφόσον οι ενοχλήσεις αυτές θα μπορούσαν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις όσον αφορά τους στόχους που θέτει η εν λόγω οδηγία.

169 Από διάφορα επιστημονικά στοιχεία της δικογραφίας προκύπτει ότι η υπερεκμετάλλευση του υδροφόρου ορίζοντα Doñana οδήγησε σε μείωση της στάθμης των υπόγειων υδάτων, προκαλώντας συνεχή διατάραξη των προστατευόμενων ζωνών της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana. Ειδικότερα, όπως επισημάνθηκε στη σκέψη 137 της παρούσας απόφασης, πολλές επιστημονικές μελέτες καταδεικνύουν τις επιπτώσεις των αντλήσεων ύδατος για την υδροδότηση αστικών περιοχών της τουριστικής ζώνης Matalascañas στα οικοσυστήματα της προστατευόμενης ζώνης Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), ιδίως δε στους τύπους οικοτόπων προτεραιότητας που ορίζονται με τον κωδικό 3170*, ήτοι τα μεσογειακά εποχικά τέλματα. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν, αφενός, ότι η υποβάθμιση των οικοτόπων αυτών εξακολουθεί να υφίσταται και ότι η κατάσταση των συγκεκριμένων οικοτόπων θα συνεχίσει να υποβαθμίζεται λόγω της πτώσης της στάθμης των υπόγειων υδάτων του εν λόγω υδροφόρου ορίζοντα και, αφετέρου, ότι το Βασίλειο της Ισπανίας δεν θέσπισε τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να τερματιστεί η υποβάθμιση αυτή.

170 Όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στα σημεία 70 και 73 των προτάσεών της, προκειμένου να αντικρούσει τις διαπιστώσεις αυτές, το Βασίλειο της Ισπανίας όφειλε να προσκομίσει στοιχεία που να αποκλείουν κάθε εύλογη αμφιβολία, από επιστημονικής απόψεως, ως προς το ότι η συνέχιση της τρέχουσας πρακτικής της άντλησης υπόγειων υδάτων δεν είναι επιβλαβής για τους εν λόγω προστατευόμενους οικοτόπους. Προς τούτο, όπως επισημάνθηκε στη σκέψη 156 της παρούσας απόφασης, η οδηγία 92/43 απαιτεί εκτίμηση των επιπτώσεων όπως αυτή που πρέπει να διενεργείται βάσει του άρθρου 6, παράγραφος 3, της οδηγίας αυτής.

171 Όπως, όμως, προκύπτει από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο, το Βασίλειο της Ισπανίας δεν εκπόνησε μελέτη ανταποκρινόμενη στις απαιτήσεις που απορρέουν από τη διάταξη αυτή και, ως εκ τούτου, δεν απέδειξε επίσης ότι η διατήρηση της τρέχουσας πρακτικής της άντλησης υδάτων στην προστατευόμενη φυσική περιοχή Doñana δεν επηρεάζει τους οικοτόπους των επίμαχων προστατευόμενων ζωνών.

172 Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, πρέπει να γίνει δεκτό, αφενός, ότι η Επιτροπή απέδειξε επαρκώς, κατά την έννοια της νομολογίας που μνημονεύεται στη σκέψη 155 της παρούσας απόφασης, την ύπαρξη της πιθανότητας η άντληση των υπόγειων υδάτων εντός της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana να προκάλεσε, από τις 19 Ιουλίου 2006, υποβάθμιση των προστατευόμενων οικοτόπων στις προστατευόμενες ζώνες Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES 0000024), Doñana Norte y Oeste (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES 6150009) και Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES 6150012) και, αφετέρου, ότι το Βασίλειο της Ισπανίας δεν έλαβε τα κατάλληλα μέτρα για την αποτροπή της υποβάθμισης αυτής.

173 Επομένως, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, παραλείποντας να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την αποφυγή των ενοχλήσεων που επηρεάζουν σημαντικά τους προστατευόμενους τύπους οικοτόπων που βρίσκονται στις προστατευόμενες ζώνες Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), Doñana Norte y Oeste (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009) και Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012), ενοχλήσεων οι οποίες προκλήθηκαν από την άντληση των υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana από τις 19 Ιουλίου 2006.

174 Κατόπιν του συνόλου των ανωτέρω σκέψεων, διαπιστώνεται ότι το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει:

– από το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/60, σε συνδυασμό με το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας αυτής, μη λαμβάνοντας υπόψη την παράνομη άντληση ύδατος και την άντληση ύδατος για την υδροδότηση αστικών περιοχών κατά την εκτίμηση της άντλησης των υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana στο πλαίσιο του περαιτέρω χαρακτηρισμού του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021·

– από το άρθρο 11 της οδηγίας 2000/60, σε συνδυασμό με το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας αυτής, μη προβλέποντας, στο πρόγραμμα μέτρων που καταρτίστηκε στο πλαίσιο του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015-2021, κανένα μέτρο για την πρόληψη της διατάραξης των προστατευόμενων τύπων οικοτόπων που βρίσκονται στην προστατευόμενη ζώνη Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024) λόγω των αντλήσεων των υπόγειων υδάτων για τις ανάγκες της τουριστικής ζώνης Matalascañas, και

– από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, παραλείποντας να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την αποφυγή των ενοχλήσεων που επηρεάζουν σημαντικά τους προστατευόμενους τύπους οικοτόπων που βρίσκονται στις προστατευόμενες ζώνες Doñana (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024), Doñana Norte y Oeste (ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009) και Dehesa del Estero y Montes de Moguer (ΖΕΠ ES6150012), ενοχλήσεων οι οποίες προκλήθηκαν από την άντληση των υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana από τις 19 Ιουλίου 2006.

Επί των δικαστικών εξόδων

175 Κατά το άρθρο 138, παράγραφος 1, του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου, ο ηττηθείς διάδικος καταδικάζεται στα δικαστικά έξοδα εφόσον υπάρχει σχετικό αίτημα του νικήσαντος διαδίκου.

176 Κατά το άρθρο 138, παράγραφος 3, του Κανονισμού Διαδικασίας, σε περίπτωση μερικής ήττας των διαδίκων, κάθε διάδικος φέρει τα δικαστικά έξοδά του.

177 Εν προκειμένω, δεδομένου ότι τόσο η Επιτροπή όσο και το Βασίλειο της Ισπανίας ηττήθηκαν μερικώς, φέρουν τα δικαστικά έξοδά τους.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πρώτο τμήμα) αποφασίζει:

1) Το Βασίλειο της Ισπανίας παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει:

– από το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2000, για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2013/64/ΕΕ του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, σε συνδυασμό με το σημείο 2.2 του παραρτήματος II της οδηγίας αυτής, μη λαμβάνοντας υπόψη την παράνομη άντληση ύδατος και την άντληση ύδατος για την υδροδότηση αστικών περιοχών κατά την εκτίμηση της άντλησης των υπόγειων υδάτων της περιοχής Doñana (Ισπανία) στο πλαίσιο του περαιτέρω χαρακτηρισμού του Plan Hidrológico del Guadalquivir 2015‑2021 (υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015‑2021), το οποίο εγκρίθηκε με το Real Decreto 1/2016 por el que se aprueba la revisión de los Planes Hidrológicos de las demarcaciones hidrográficas del Cantábrico Occidental, Guadalquivir, Ceuta, Melilla, Segura y Júcar, y de la parte española de las demarcaciones hidrográficas del Cantábrico Oriental, Miño-Sil, Duero, Tajo, Guadiana y Ebro (βασιλικό διάταγμα 1/2016 περί έγκρισης και αναθεώρησης των υδρολογικών σχεδίων των λεκανών απορροής της ανατολικής Κανταβρίας, του Γουαδαλκιβίρ, της Θέουτα, της Μελίγια, του Segura και του Júcar καθώς και του ισπανικού τμήματος των λεκανών απορροής της ανατολικής Κανταβρίας, του Miño-Sil, του Δούρου, του Τάγου, του Guadiana και του Έβρου), της 8ης Ιανουαρίου 2016·

– από το άρθρο 11 της οδηγίας 2000/60, σε συνδυασμό με το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας αυτής, μη προβλέποντας, στο πρόγραμμα μέτρων που καταρτίστηκε στο πλαίσιο του υδρολογικού σχεδίου του Γουαδαλκιβίρ 2015‑2021, κανένα μέτρο για την πρόληψη της διατάραξης των προστατευόμενων τύπων οικοτόπων που βρίσκονται στην προστατευόμενη ζώνη «Doñana» η οποία φέρει τον κωδικό ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024, λόγω των αντλήσεων των υπόγειων υδάτων για τις ανάγκες της τουριστικής ζώνης Matalascañas (Ισπανία), και

– από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 1992, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, παραλείποντας να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την αποφυγή των ενοχλήσεων που επηρεάζουν σημαντικά τους προστατευόμενους τύπους οικοτόπων που βρίσκονται στην προστατευόμενη ζώνη «Doñana» η οποία φέρει τον κωδικό ΖΕΠ/ΤΚΣ ES0000024, στην προστατευόμενη ζώνη «Doñana Norte y Oeste» η οποία φέρει τον κωδικό ΖΕΠ/ΤΚΣ ES6150009 και στην προστατευόμενη ζώνη «Dehesa del Estero y Montes de Moguer» η οποία φέρει τον κωδικό ΖΕΠ ES6150012, ενοχλήσεων οι οποίες προκλήθηκαν από την άντληση των υπόγειων υδάτων της προστατευόμενης φυσικής περιοχής Doñana από τις 19 Ιουλίου 2006.

2) Απορρίπτει κατά τα λοιπά την προσφυγή.

3) Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Βασίλειο της Ισπανίας φέρουν τα δικαστικά έξοδά τους.

(υπογραφές)

* Γλώσσα διαδικασίας: η ισπανική.