1

Grupa Servier, składająca się między innymi z Servier SAS, jej spółki dominującej z siedzibą we Francji, Laboratoires Servier SAS oraz Servier Laboratories Ltd (zwanych dalej pojedynczo lub łącznie „Servier” lub „skarżącymi”), zrzesza przedsiębiorstwa farmaceutyczne na szczeblu światowym. Wyłączną kontrolę nad zarządzaniem spółką dominującą grupy sprawuje Stichting FIRS, fundacja niekomercyjna prawa niderlandzkiego.

2

Servier opracowała peryndopryl – produkt leczniczy zalecany w leczeniu chorób układu krążenia, głównie w zwalczaniu nadciśnienia i niewydolności serca za pomocą mechanizmu inhibicji enzymu konwersji angiotensyny (zwanego dalej „EKA”).

3

Aktywny składnik farmakologiczny peryndoprylu (zwany dalej „ASF”), czyli biologicznie czynna substancja chemiczna wywołująca zamierzone skutki terapeutyczne, występuje w postaci soli. Początkowo stosowaną solą była erbumina (lub tert-butyloamina), która – z powodu procesu stosowanego przez Servier do jej syntezy – ma postać krystaliczną.

4

W dniu 29 września 1981 r. w Europejskim Urzędzie Patentowym (EUP) dokonano zgłoszenia patentowego cząsteczki peryndoprylu (patent EP0049658, zwany dalej „patentem 658”). Patent 658 miał wygasnąć w dniu 29 września 2001 r., ale jego ochrona została przedłużona w kilku państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym w Zjednoczonym Królestwie, do dnia 22 czerwca 2003 r., na co zezwalało rozporządzenie Rady (EWG) nr 1768/92 z dnia 18 czerwca 1992 r. dotyczące stworzenia dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych (Dz.U. 1992, L 182, s. 1). We Francji ochrona patentu 658 został przedłużona do dnia 22 marca 2005 r., a we Włoszech do dnia 13 lutego 2009 r.

5

W 1988 r. Servier zgłosiła ponadto w EUP szereg patentów dotyczących procesów produkcji cząsteczki peryndoprylu, które wygasły w dniu 16 września 2008 r.: patenty EP0308339, EP0308340, EP0308341 oraz EP0309324 (zwane dalej, odpowiednio, „patentem 339”, „patentem 340”, „patentem 341” i „patentem 324”).

6

W 2001 r. Servier zgłosiła do EUP nowe patenty dotyczące erbuminy i procesów jej wytwarzania, w tym patent EP1294689 (tak zwany „patent beta”, zwany dalej „patentem 689”), patent EP1296948 (tak zwany „patent gamma”, zwany dalej „patentem 948”) i patent EP1296947 (tak zwany „patent alfa”, zwany dalej „patentem 947”).

7

Patent 947, obejmujący krystaliczną postać erbuminy alfa oraz proces jej wytwarzania, został zgłoszony w dniu 6 lipca 2001 r., a EUP udzielił go w dniu 4 lutego 2004 r.

8

Servier dokonała również krajowych zgłoszeń patentowych w wielu państwach członkowskich Unii, zanim zostały one stronami Konwencji o udzielaniu patentów europejskich, którą podpisano w Monachium w dniu 5 października 1973 r. i która weszła w życie w dniu 7 października 1977 r. (zwanej dalej „konwencją o patencie europejskim”). Servier dokonała między innymi zgłoszenia patentowego odpowiadającego patentowi 947 w Bułgarii (BG 107532), Republice Czeskiej (PV2003–357), Estonii (P200300001), na Węgrzech (HU225340), w Polsce (P348492) i na Słowacji (PP0149–2003). Wszystkie powyższe zgłoszenia patentowe miały tę samą datę złożenia: 6 lipca 2001 r. Patentów udzielono w dniu 16 maja 2006 r. w Bułgarii, w dniu 17 sierpnia 2006 r. na Węgrzech, w dniu 23 stycznia 2007 r. w Republice Czeskiej, w dniu 23 kwietnia 2007 r. na Słowacji oraz w dniu 24 marca 2010 r. w Polsce.

9

Od 2002 r. Servier rozpoczęła badania nad peryndoprylem drugiej generacji, wytwarzanym na bazie soli innej niż erbumina, mianowicie na bazie argininy. Peryndopryl na bazie argininy miał dawać lepsze wyniki pod względem okresu przydatności do spożycia – trzech lat zamiast dwóch, stabilności – umożliwiając stosowanie jednego typu opakowań dla wszystkich stref klimatycznych, oraz przechowywania – nie wymagając żadnych szczególnych warunków.

10

W dniu 17 lutego 2003 r. Servier dokonała europejskiego zgłoszenia patentowego w odniesieniu do peryndoprylu na bazie argininy (patent EP1354873B, zwany dalej „patentem 873”). Patentu 873 udzielono w dniu 17 lipca 2004 r., a datę jego wygaśnięcia określono na dzień 17 lutego 2023 r. Wprowadzenie peryndoprylu na bazie argininy na rynki Unii rozpoczęło się w 2006 r.

11

Dziesięć przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, w tym spółka Niche Generics Ltd (zwana dalej „Niche”), Krka Tovarna Zdravil d.d. (zwana dalej „Krka”), Lupin Ltd i Norton Healthcare Ltd, spółka zależna Ivax Europe (zwanej dalej „Ivax”), która następnie połączyła się z Teva Pharmaceuticals Ltd (zwane dalej, osobno lub wraz z innymi spółkami grupy Teva, „Teva”), wniosło w 2004 r. do EUP sprzeciw wobec patentu 947, żądając jego całkowitego unieważnienia i powołując się na brak aspektu nowości i brak poziomu wynalazczego, a także na niedostatecznie jasne ujawnienie wynalazku.

12

W dniu 27 lipca 2006 r. Wydział Sprzeciwów EUP potwierdził ważność patentu 947 po dokonaniu drobnych poprawek w pierwotnym zgłoszeniu Servier (decyzja zwana dalej „decyzją EUP z dnia 27 lipca 2006 r.”). Siedem spółek wniosło odwołanie od tej decyzji. Niche wycofała się z postępowania w sprawie sprzeciwu w dniu 9 lutego 2005 r., Krka w dniu 11 stycznia 2007 r., a Lupin w dniu 5 lutego 2007 r. Decyzją z dnia 6 maja 2009 r. techniczna komisja odwoławcza EUP uchyliła decyzję EUP z dnia 27 lipca 2006 r. i unieważniła patent 947. Wniosek Servier o zbadanie tej decyzji przez rozszerzoną komisję odwoławczą został oddalony w dniu 19 marca 2010 r.

13

W dniu 11 sierpnia 2004 r. Niche wniosła też do EUP sprzeciw wobec patentu 948, ale wycofała się z postępowania w dniu 14 lutego 2005 r.

14

Teva wniosła sprzeciw wobec patentu 873 w dniu 13 kwietnia 2005 r. Wydział Sprzeciwów oddalił ów sprzeciw, uzasadniając, że Teva nie wykazała niewystarczającego poziomu wynalazczego patentu. Teva wniosła odwołanie od tej decyzji w dniu 22 grudnia 2008 r., a następnie wycofała się w dniu 8 maja 2012 r.

15

Ważność patentu 947 była również kwestionowana przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych przed sądami niektórych państw członkowskich, w szczególności Niderlandów i Zjednoczonego Królestwa.

16

W Zjednoczonym Królestwie w dniu 25 czerwca 2004 r. Servier – powołując się na przysługujące jej uprawniania wynikające z patentów 339, 340 i 341 – wniosła do High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa), Zjednoczone Królestwo] powództwo o naruszenie przez Niche ochrony patentowej w zakresie, w jakim spółka ta złożyła wnioski o wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu (PDO) w Zjednoczonym Królestwie generycznej odmiany peryndoprylu, opracowanej we współpracy ze spółką Matrix Laboratories Ltd (zwaną dalej „Matrix”) na podstawie umowy zawartej w dniu 26 marca 2001 r. (zwanej dalej „umową Niche-Matrix”). W dniu 9 lipca 2004 r. doręczono Servier powództwo wzajemne Niche o unieważnienie patentu 947.

17

Rozprawa przed High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokim trybunałem (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] w przedmiocie zasadności zarzutów naruszenia ochrony patentowej została ostatecznie wyznaczona na 7 i 8 lutego 2005 r., ale zakończyła się już po połowie dnia w związku z zawarciem w dniu 8 lutego 2005 r. ugody pomiędzy Servier a Niche, która to ugoda zakończyła spór między tymi dwiema stronami.

18

Matrix była informowana przez Niche o przebiegu tego postępowania sądowego, a także była w nie zaangażowana, gdyż składała zeznania przed High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokim trybunałem (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] w imieniu Niche. Ponadto w dniu 7 lutego 2005 r. Servier wysłała do Matrix formalne wezwanie do zaprzestania naruszania patentów 339, 340 i 341, grożąc jej wytoczeniem powództwa o naruszenie.

19

Jesienią 2004 r. Servier zaczęła również rozważać nabycie Niche. W tym celu Servier zleciła przeprowadzenie audytu, którego pierwsza faza zakończyła się w dniu 10 stycznia 2005 r., kiedy to Servier przedstawiła wstępną, niewiążącą ofertę nabycia kapitału Niche za kwotę 15–45 mln funtów (GBP). Po zakończeniem w dniu 21 stycznia 2005 r. drugiego etapu audytu Servier poinformowała ustnie Niche w dniu 31 stycznia 2005 r., że nie chciała już dokonać jej nabycia.

20

W Zjednoczonym Królestwie w dniu 9 sierpnia 2005 r. Ivax złożyła w High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokim trybunale (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] wniosek o unieważnienie patentu 947. Servier i Ivax postanowiły jednak w październiku 2005 r. zawiesić postępowanie do chwili wydania ostatecznej decyzji w postępowaniu w sprawie sprzeciwu przed EUP. W zamian Servier zobowiązała się wobec Ivax, jej licencjobiorców i klientów, że w okresie zawieszenia postępowania w Zjednoczonym Królestwie nie będzie wszczynać postępowań, ubiegać się o zwrot zysków lub rekompensatę finansową inną niż uzasadniona opłata za każde naruszenie patentu 947 ani dążyć do uzyskania zabezpieczenia w drodze nakazu lub do wycofania produktów. Servier zobowiązała się również kontynuować postępowanie przed EUP z należytą starannością i nie dążyć do uzyskania zakazu tymczasowego w ramach powództwa o naruszenie po zakończeniu postępowania przed EUP.

21

W Niderlandach Pharmachemie BV, spółka zależna od Teva, złożyła w dniu 15 sierpnia 2007 r. do Rechtbank Den Haag (sądu rejonowego w Hadze, Niderlandy) wniosek o unieważnienie patentu 947, w postaci zatwierdzonej w Niderlandach, ze względu na brak aspektu nowości i poziomu wynalazczego oraz niemożność odtworzenia. Rechtbank Den Haag (sąd rejonowy w Hadze) uwzględnił ten wniosek w dniu 11 czerwca 2008 r. Servier wniosła apelację od tego wyroku w dniu 7 października 2008 r., ale później nie przedstawiła żadnych zarzutów.

22

W dniu 30 maja 2006 r. Servier złożyła na Węgrzech wniosek o wydanie tymczasowego zakazu sprzedaży generycznej odmiany peryndoprylu wprowadzanego do obrotu przez Krka w związku z naruszeniem patentu 947. Wniosek ten został oddalony we wrześniu 2006 r.

23

W Zjednoczonym Królestwie w dniu 28 lipca 2006 r. Servier wniosła do High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] przeciwko Krka powództwo o naruszenie patentu 340. W dniu 2 sierpnia 2006 r. wniosła również przeciwko Krka powództwo o naruszenie patentu 947 oraz złożyła wniosek o wydanie zakazu tymczasowego. W dniu 1 września 2006 r. Krka wniosła powództwo wzajemne o unieważnienie patentu 947, a w dniu 8 września 2006 r. kolejne powództwo wzajemne o unieważnienie patentu 340. W dniu 3 października 2006 r. High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysoki trybunał (Anglia i Walia), wydział kanclerski, izba patentowa] uwzględnił wniosek Servier o wydanie zakazu tymczasowego i oddalił wniosek o wydanie orzeczenia w trybie uproszczonym (motion of summary judgment) złożony przez Krka w dniu 1 września 2006 r., zmierzający do unieważnienia patentu 947. W dniu 1 grudnia 2006 r. toczące się postępowanie zostało zakończone w wyniku ugody zawartej między stronami, a zakaz tymczasowy został zniesiony.

24

W dniu 18 października 2006 r. Lupin wniosła do High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] powództwo o unieważnienie patentu 947 w postaci zatwierdzonej w Zjednoczonym Królestwie oraz o ustalenie braku naruszenia tego patentu przez generyczną odmianę peryndoprylu, którą Lupin zamierzała wprowadzić do obrotu w tym państwie.

25

W Zjednoczonym Królestwie w dniu 1 sierpnia 2006 r. Servier wniosła do High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] przeciwko Apotex Inc. powództwo o naruszenie patentu 947, ponieważ ta ostatnia spółka wprowadziła generyczną odmianę peryndoprylu w dniu 28 lipca 2006 r. Apotex wniosła powództwo wzajemne o unieważnienie tego patentu. W dniu 8 sierpnia 2006 r. wydano środek tymczasowy zakazujący spółce Apotex przywozu, oferowania do sprzedaży lub sprzedaży peryndoprylu. W dniu 6 lipca 2007 r. High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysoki trybunał (Anglia i Walia), wydział kanclerski, izba patentowa] orzekł, że patent 947 jest nieważny ze względu na brak aspektu nowości i poziomu wynalazczego w porównaniu z patentem 341. W związku z tym zakaz został niezwłocznie zniesiony i Apotex mogła wznowić sprzedaż swojej generycznej odmiany peryndoprylu na rynku Zjednoczonego Królestwa. W dniu 9 maja 2008 r. Court of Appeal (England & Wales) (Civil division) [sąd apelacyjny (Anglia i Walia) (wydział cywilny), Zjednoczone Królestwo] oddalił apelację wniesioną przez Servier od wyroku High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)].

26

W dniu 9 października 2008 r. High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysoki trybunał (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] przyznał Apotex odszkodowanie w kwocie 17,5 mln GBP ze względu na utratę obrotów w trakcie obowiązywania zakazu. Jednakże w dniu 29 marca 2011 r. High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysoki trybunał (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] zażądał od Apotex zwrotu tej kwoty na rzecz Servier w oparciu o zasadę ex turpi causa, ponieważ istniał ważny kanadyjski patent chroniący cząsteczkę peryndoprylu do 2018 r., zaś Apotex produkowała i sprzedawała swój produkt leczniczy w Kanadzie. Court of Appeal (England & Wales) (Civil division) [sąd apelacyjny (Anglia i Walia) (wydział cywilny)] stwierdził jednak nieważność tej decyzji w wyroku z dnia 3 maja 2012 r. W dniu 29 października 2014 r. Supreme Court of the United Kingdom (sąd najwyższy Zjednoczonego Królestwa) oddalił odwołanie wniesione przez Servier od wyroku Court of Appeal (England & Wales) (Civil division) [sądu apelacyjnego (Anglia i Walia) (wydział cywilny)].

27

W Niderlandach w dniu 13 listopada 2007 r. Katwijk Farma BV, spółka zależna od Apotex, wniosła do Rechtbank Den Haag (sądu rejonowego w Hadze) powództwo o unieważnienie patentu 947 w postaci zatwierdzonej w Niderlandach. W dniu 7 grudnia 2007 r. Servier złożyła wniosek o wydanie zakazu tymczasowego wobec Katwijk Farma, który został oddalony przez Rechtbank Den Haag (sąd rejonowy w Hadze) w dniu 30 stycznia 2008 r. W następstwie unieważnienia patentu 947 w Niderlandach w dniu 11 czerwca 2008 r. przez Rechtbank Den Haag (sąd rejonowy w Hadze) w sprawie z powództwa, które wniosła Pharmachemie, Servier i Katwijk Farma wycofały się z toczących się postępowań.

28

Servier zawarła szereg ugód dotyczących patentów z wieloma przedsiębiorstwami działającymi w sektorze generycznych produktów leczniczych, z którymi prowadziła spory co do praw patentowych. Nie zawarła jednak ugody z Apotex.

29

W dniu 8 lutego 2005 r. Servier zawarła dwie ugody, jedną z Niche i jej spółką dominującą, Unichem Laboratories Ltd (zwaną dalej „Unichem”), a drugą z Matrix. W tym samym dniu Niche zawarła umowę licencyjną i o dostawy z Biogaran, spółką zależną w 100% od Laboratoires Servier.

30

Ugoda zawarta przez Servier z Niche i Unichem (zwana dalej „ugodą Niche”) obejmowała wszystkie kraje, w których obowiązywały patenty 339, 340, 341 i 947 (art. 3).

31

Na podstawie rzeczonej ugody Niche i Unichem zobowiązały się do zaniechania wytwarzania, zlecania wytwarzania, posiadania, przywozu, dostarczania, oferowania dostarczenia lub zbywania generycznej postaci peryndoprylu wytworzonego według formuły opracowanej przez Niche, która zdaniem Servier naruszała jej patenty 339, 340 i 341 zatwierdzone w Zjednoczonym Królestwie, według innej zasadniczo podobnej formuły lub według jakiejkolwiek innej formuły, która mogłaby naruszać patenty 339, 340 i 341 (formuły zwane dalej „sporną formułą”) do czasu wygaśnięcia patentów w miejscu ich obowiązywania (art. 3). Ugoda Niche przewidywała natomiast ich swobodę w zakresie wprowadzania do obrotu peryndoprylu wytworzonego według spornej formuły po wygaśnięciu wspomnianych patentów, co nie stanowiłoby ich naruszenia (art. 4 i 6). Niche była ponadto zobowiązana do rozwiązania, wypowiedzenia lub zawieszenia do dnia wygaśnięcia patentów wszystkich zawartych już umów dotyczących peryndoprylu wytwarzanego według spornej formuły, jak również wniosków o pozwolenie na dopuszczenie peryndoprylu do obrotu (art. 11). Ponadto Niche i Unichem zobowiązały się do nieskładania żadnych wniosków o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu peryndoprylu wytwarzanego według spornej formuły oraz do niewspierania jakiejkolwiek osoby trzeciej w uzyskaniu takiego pozwolenia (art. 10). Wreszcie miały one zaniechać wnoszenia powództw o unieważnienie patentów 339, 340, 341, 947, 689 i 948 lub powództw o ustalenie braku naruszenia tych patentów do czasu ich wygaśnięcia, z wyjątkiem powództw wzajemnych w sprawie o stwierdzenie naruszenia patentu (art. 8). Niche zgodziła się ponadto na wycofanie wniesionych przez siebie do EUP sprzeciwów wobec patentów 947 i 948 (art. 7).

32

W zamian Servier zobowiązała się, po pierwsze, nie wnosić powództw o naruszenie przeciwko Niche lub jej klientom i Unichem na podstawie patentów 339, 340, 341 i 947 w odniesieniu do jakiegokolwiek zarzucanego im naruszenia, które miało miejsce przed zawarciem ugody Niche (art. 5), a po drugie, zapłacić na rzecz Niche i Unichem kwotę 11,8 mln GBP w dwóch transzach (art. 13). Suma ta stanowiła ekwiwalent zobowiązań Niche i Unichem oraz „istotnych kosztów i potencjalnych zobowiązań, które mogłyby zostać poniesione przez Niche i Unichem w wyniku zaprzestania ich programu rozwoju peryndoprylu wytwarzanego według [spornej] formuły”.

33

Ponadto w dniu 8 lutego 2005 r. Niche zawarła z Biogaran umowę licencyjną i o dostawy (zwaną dalej „umową Biogaran”) w sprawie przekazania, z jednej strony, wszystkich posiadanych przez Niche informacji i danych dotyczących trzech produktów leczniczych i niezbędnych do uzyskania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu, a z drugiej strony, przeniesienia jej francuskiego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu jednego z tych produktów. W zamian Biogaran miała zapłacić Niche niepodlegającą zwrotowi kwotę 2,5 mln GBP nawet w przypadku nieotrzymania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu przez Biogaran. Ponadto Biogaran miała zamówić odnośne produkty od Niche po uzyskaniu pozwoleń na dopuszczenie do obrotu. W przypadku gdyby nie uzyskano pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w terminie 18 miesięcy od daty wejścia w życie umowy, miała ona ulec automatycznemu rozwiązaniu (art. 14.4), przy czym żadnej ze stron nie przysługiwałoby prawo do odszkodowania (art. 14.5).

34

Ugoda zawarta przez Servier z Matrix (zwana dalej „ugodą Matrix”) obejmowała wszystkie kraje, w których istniały patenty 339, 340, 341 i 947, z wyjątkiem jednego państwa nienależącego do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) [sekcja 1 ust. 1) ppkt (xiii) ugody Matrix].

35

Na podstawie ugody Matrix spółka ta zobowiązała do zaprzestania wytwarzania, zlecania wytwarzania, posiadania, przywozu, dostarczania, oferowania dostarczenia lub zbywania peryndoprylu wytworzonego według spornej formuły do czasu wygaśnięcia tych patentów w miejscu ich obowiązywania (art. 1 i 2). Ugoda przewidywała natomiast swobodę Matrix w zakresie wprowadzania do obrotu peryndoprylu wytworzonego według spornej formuły po wygaśnięciu wspomnianych patentów, co nie stanowiłoby ich naruszenia (art. 4). Matrix była ponadto zobowiązana do rozwiązania, wypowiedzenia lub zawieszenia do dnia wygaśnięcia patentów wszystkich zawartych już umów dotyczących peryndoprylu wytwarzanego według spornej formuły, jak również wniosków o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu peryndoprylu najpóźniej do dnia 30 czerwca 2005 r. (art. 7 i 8). Ponadto Matrix zobowiązała się do nieskładania żadnych wniosków o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu peryndoprylu wytwarzanego według spornej formuły oraz do niewspierania jakiejkolwiek osoby trzeciej w uzyskaniu takiego pozwolenia (art. 6). Wreszcie Matrix miała zaniechać wnoszenia powództw o unieważnienie patentów 339, 340, 341, 947, 689 i 948 lub powództw o ustalenie braku naruszenia tych patentów do czasu ich wygaśnięcia, z wyjątkiem powództw wzajemnych w sprawie o stwierdzenie naruszenia patentu (art. 5).

36

W zamian Servier zobowiązała się, po pierwsze, nie wnosić przeciwko Matrix powództw o naruszenie patentów 339, 340, 341 i 947 w odniesieniu do jakiegokolwiek zarzucanego jej naruszenia, które miało miejsce przed zawarciem ugody Matrix (art. 3), a po drugie, zapłacić na rzecz Matrix kwotę 11,8 mln GBP w dwóch transzach (art. 9). Suma ta stanowiła ekwiwalent zobowiązań Matrix oraz „istotnych kosztów i potencjalnych zobowiązań, które mogłyby zostać poniesione przez Matrix w wyniku zaprzestania jej programu rozwoju peryndoprylu wytwarzanego według [spornej] formuły”.

37

W dniu 13 czerwca 2006 r. Servier zawarła z Teva ugodę i porozumienie w sprawie wyłącznego zakupu (zwane dalej „ugodą Teva”). Peryndopryl objęty ugodą Teva to peryndopryl w postaci erbuminy (art. 1.12).

38

Zgodnie z postanowieniami rzeczonej ugody Teva zobowiązała się do zniszczenia wszystkich produktów z peryndoprylem, które były jej własnością lub znajdowały się pod jej kontrolą, a które miały być sprzedawane w Zjednoczonym Królestwie (art. 2.2). Teva była również zobowiązana do zaniechania w Zjednoczonym Królestwie wytwarzania, zlecania wytwarzania, posiadania, przywozu, dostarczania, oferowania dostarczenia lub zbywania generycznej postaci peryndoprylu wytworzonego zgodnie z opracowaną przez siebie formułą, którą Servier uznał za naruszenie patentów 947 i 339–341 zatwierdzonych w Zjednoczonym Królestwie, lub naruszającego te patenty do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia ugody Teva lub do dnia wygaśnięcia tych patentów (art. 2.3). Ponadto Teva zobowiązała się do niekwestionowania wspomnianych patentów w Zjednoczonym Królestwie w okresie obowiązywania ugody Teva, przy czym nie zakazano jej dalszego prowadzenia postępowania w sprawie sprzeciwu wobec spornych patentów przed EUP (art. 2.4).

39

W zamian za zobowiązania podjęte przez Teva Servier zobowiązała się do rezygnacji z wszelkich roszczeń wobec Teva dotyczących ewentualnego naruszenia spornych patentów w Zjednoczonym Królestwie przed wejściem w życie ugody Teva (art. 2.1).

40

Na podstawie klauzul dotyczących obowiązku wyłącznego zakupu Teva zobowiązała się do zaopatrywania się wyłącznie u Servier w zakresie całego swego zapotrzebowania na generyczną odmianę peryndoprylu przeznaczonego do dystrybucji w Zjednoczonym Królestwie w okresie obowiązywania ugody Teva (art. 3.1 i 1.14). W przypadku niezapewnienia dostaw przez Servier Teva nie dysponowała prawem do skargi ani do rozwiązania umowy, lecz prawem do odszkodowania ryczałtowego w wysokości 500000 GBP miesięcznie (art. 1.8 i 3.8.3).

41

Zgodnie z postanowieniami ogólnymi ugodę Teva zawarto na okres trzech lat z możliwością przedłużenia o dodatkowy okres dwóch lat (art. 8.1 i 8.2). Ponadto Servier miała zapłacić na rzecz Teva – w momencie podpisania ugody Teva i po przedstawieniu „odpowiedniej faktury” – kwotę 5 mln GBP jako „wkład na poczet wydatków poniesionych przez Teva w ramach przygotowań do zawarcia niniejszej ugody, w tym, bez ograniczeń, wydatków związanych z rozwiązaniem istniejących umów na dostawy dla Zjednoczonego Królestwa” (art. 10).

42

W dniu 23 lutego 2007 r. Servier i Teva podpisały aneks do ugody Teva (zwany dalej „aneksem do ugody Teva”) potwierdzający faktyczne wdrożenie zobowiązania w zakresie wyłącznego zakupu i ustaliły datę, od której Teva mogła rozpocząć dystrybucję generycznego peryndoprylu dostarczanego przez Servier. Data ta miała być albo ustalona jednostronnie przez Servier, albo odpowiadać dacie unieważnienia lub wygaśnięcia patentu 947, czyli dacie, w której Apotex rozpoczęłaby dystrybucję generycznego peryndoprylu w Zjednoczonym Królestwie po rozstrzygnięciu sporu z Servier.

43

W dniu 27 października 2006 r. Servier zawarła z Krka ugodę i umowę licencyjną, uzupełnioną aneksem zawartym w dniu 2 listopada 2006 r.

44

W ugodzie zawartej z Krka przewidziano, że patent 947 obejmuje również równoważne patenty krajowe (załącznik B).

45

Na podstawie ugody zawartej z Krka, obowiązującej do czasu wygaśnięcia lub unieważnienia patentów 947 lub 340, Krka zobowiązała się zrzec wszelkich roszczeń odnoszących się do patentu 947 na całym świecie oraz do patentu 340 w Zjednoczonym Królestwie i nie kwestionować żadnego z tych dwóch patentów w przyszłości na całym świecie [art. I ppkt ii)]. Ponadto Krka i jej spółki zależne nie były uprawnione do wprowadzenia na rynek ani do sprzedaży generycznej odmiany peryndoprylu naruszającej patent 947 przez okres ważności tego patentu w kraju, w którym jest on nadal ważny, chyba że za wyraźnym zezwoleniem Servier (art. V). Podobnie Krka nie mogła dostarczać żadnym osobom trzecim generycznej odmiany peryndoprylu naruszającej patent 947 bez wyraźnego zezwolenia Servier (art. V ust. 2). W zamian Servier była zobowiązana do wycofania się z toczących się przeciwko Krka na całym świecie postępowań związanych z naruszeniem patentów 947 i 340, w tym do wycofania wniosków o zakazy tymczasowe [art. I lit. i)].

46

Na podstawie umowy licencyjnej zawartej z Krka na okres odpowiadający ważności patentu 947 (art. 5) Servier przyznała Krka „wyłączną” i nieodwołalną licencję na patent 947 w zakresie korzystania z, wytwarzania, sprzedawania, oferowania do sprzedaży, promowania i przywozu własnych produktów zawierających krystaliczną postać erbuminy alfa (art. 2) w Republice Czeskiej, na Łotwie, Litwie, Węgrzech, w Polsce, Słowenii i na Słowacji (art. 1). W zamian Krka była zobowiązana do zapłaty na rzecz Servier opłaty w wysokości 3% kwoty netto swojej sprzedaży na tych terytoriach (art. 3). W tych samych państwach Servier posiadała zezwolenie na używanie patentu 947 bezpośrednio lub pośrednio (czyli dla jednej ze swoich spółek zależnych lub dla tylko jednej osoby trzeciej na państwo) (art. 2).

47

Ponadto w dniu 5 stycznia 2007 r. Servier zawarła z Krka umowę w sprawie przeniesienia i licencji.

48

Na podstawie umowy w sprawie przeniesienia i licencji Krka przeniosła na Servier dwa zgłoszenia patentowe, jedno dotyczące procesu syntezy peryndoprylu (WO 2005 113500), i drugie dotyczące wytwarzania postaci użytkowych peryndoprylu (WO 2005 094793) (art. 1). Technologia chroniona tymi zgłoszeniami patentowymi była wykorzystywana do produkcji peryndoprylu spółki Krka.

49

Krka zobowiązała się do niekwestionowania ważności patentów, które wydano by na podstawie tych zgłoszeń (art. 3).

50

W zamian za to przeniesienie Servier zapłaciła na rzecz Krka kwotę 15 mln EUR za każde z odnośnych zgłoszeń (art. 2).

51

Servier przyznała również Krka niewyłączną, nieodwołalną, niezbywalną i nieodpłatną licencję bez prawa do udzielania sublicencji (z wyjątkiem jej spółek zależnych) na rzeczone zgłoszenia lub wynikające z nich patenty, przy czym licencja ta nie była ograniczona w czasie, w przestrzeni ani w zakresie zastosowań, do których mogłaby służyć (art. 4).

52

W dniu 30 stycznia 2007 r. Servier zawarła ugodę z Lupin (zwaną dalej „ugodą Lupin”).

53

Obie strony postanowiły zakończyć w ten sposób spory między nimi dotyczące peryndoprylu (art. 1.1, 1.2 i 1.4).

54

Ponadto Lupin zobowiązała się, że nie będzie próbowała – czy to bezpośrednio, czy pośrednio – doprowadzić do wycofania, unieważnienia lub zakwestionowania patentu 947 lub jakiegokolwiek patentu posiadanego przez Servier lub jej spółki zależne, chroniącego peryndopryl w jakimkolwiek państwie, z wyjątkiem państw nienależących do EOG, ani pomagać w takich działaniach lub zlecać ich osobie trzeciej (art. 1.3). Lupin i jej spółki zależne miały ponadto zaniechać sprzedaży lub oferowania do sprzedaży produktów farmaceutycznych zawierających jako ASF „peryndopryl[-]erbuminę […] i jego sól” we wszystkich krajach z wyjątkiem krajów nienależących do EOG (art. 1.6). Lupin mogła jednak sprzedawać produkty dostarczane przez Servier lub swój własny peryndopryl w krajach, w których generyczna odmiana peryndoprylu zatwierdzona przez Servier znajdowała się w obrocie, lub w przypadku wygaśnięcia wszystkich właściwych patentów Servier lub w krajach, w których osoba trzecia wprowadziła do obrotu generyczną odmianę peryndoprylu, a Servier nie złożyła żadnego wniosku o wydanie tymczasowego zakazu jego sprzedaży (art. 1.6 i 4.1).

55

Ponadto Servier i Lupin zawarły również w ramach ugody Lupin umowę przeniesienia praw własności intelektualnej oraz umowę licencyjną.

56

Servier nabyła w istocie trzy dokonane przez Lupin zgłoszenia patentowe na procesy dotyczące peryndoprylu:

57

Servier przyznała również na rzecz Lupin niewyłączną, niezbywalną, nieodpłatną, bezterminową i nieodwołalną licencję, bez prawa do udzielania sublicencji, na owe trzy zgłoszenia patentowe do celów produkcji peryndoprylu w krajach objętych rzeczonymi zgłoszeniami (art. 3.1).

58

Wreszcie ugoda Lupin przewidywała zawarcie przez strony w terminie czterech tygodni umowy o dostawy, której jednak nie zawarto.

59

W dniu 3 września 2001 r. skarżące zawarły z Rolabo, SL umowę sprzedaży zgłoszenia patentowego dokonanego przez nią w dniu 24 lipca 2001 r., dotyczącego ASF peryndoprylu i dokumentacji chemicznej w zakresie ASF peryndoprylu za kwotę 10 mln dolarów amerykańskich (USD).

60

W dniu 9 listopada 2004 r. skarżące zawarły z Azad Pharmaceutical Ingredients AG (zwaną dalej „Azad”) umowę przeniesienia zgłoszenia patentowego dokonanego przez nią na dwie nowe polimorficzne formy peryndoprylu, delta i epsilon, oraz związanego z nimi know-how w odniesieniu do całego świata, za kwotę 13374243 EUR.

61

W dniu 15 października 2007 r. skarżące zawarły z Sandoz AG protokół ustaleń przewidujący, że nabędą technologię ASF peryndoprylu opracowaną przez Sandoz, jeżeli technologia ta okaże się niezależna od patentów i będzie stanowić źródło zdrowej konkurencji w skali przemysłowej, za kwotę mogącą przekroczyć 50 mln USD. Negocjacje były prowadzone do lipca 2008 r., ale ostatecznie nie zawarto żadnej umowy.

62

W dniu 15 stycznia 2008 r. Komisja Wspólnot Europejskich podjęła decyzję o wszczęciu dochodzenia dotyczącego funkcjonowania sektora farmaceutycznego na podstawie przepisów art. 17 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) w celu zidentyfikowania, z jednej strony, przyczyn spadku innowacyjności w tym sektorze, mierzonej liczbą nowych produktów leczniczych wprowadzanych na rynek, a z drugiej strony, przyczyn opóźnień we wprowadzeniu na rynek niektórych generycznych produktów leczniczych.

63

W dniu 28 listopada 2008 r. Komisja opublikowała wstępne sprawozdanie na temat wyników swojego dochodzenia w celu przeprowadzenia konsultacji społecznych. W dniu 8 lipca 2009 r. Komisja wydała komunikat mający za przedmiot syntezę sprawozdania z badania sektora farmaceutycznego. Komisja wskazała w tym komunikacie w szczególności, że ugody w sporach patentowych zawierane między producentami oryginalnych produktów leczniczych a przedsiębiorstwami działającymi w sektorze generycznych produktów leczniczych powinny być monitorowane w celu lepszego zrozumienia sposobu korzystania z tych ugód oraz w celu zidentyfikowania tych ugód, które opóźniały wprowadzanie na rynek generycznych produktów leczniczych ze szkodą dla konsumentów w Unii i które mogłyby stanowić naruszenie reguł konkurencji. Następnie Komisja wydała sześć rocznych sprawozdań dotyczących monitorowania ugód w sporach patentowych.

64

W dniu 24 listopada 2008 r. Komisja przeprowadziła niezapowiedziane kontrole, między innymi w pomieszczeniach Servier. W styczniu 2009 r. Komisja skierowała do szeregu spółek, w tym do Servier, żądania udzielenia informacji. W dniu 2 lipca 2009 r. Komisja wydała decyzję o wszczęciu postępowania.

65

W sierpniu 2009 r., a następnie w okresie od grudnia 2009 r. do maja 2012 r. Komisja wystosowała do Servier kolejne żądania udzielenia informacji. Zważywszy, że Servier odmówiła udzielenia odpowiedzi na niektóre części żądań udzielenia informacji z dnia 7 lutego i 11 kwietnia 2011 r. dotyczących umowy Biogaran, Komisja wydała decyzję na podstawie art. 18 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003. Servier przekazała wymagane informacje w dniu 7 listopada 2011 r.

66

W latach 2009–2012 Servier została zaproszona do udziału w szeregu spotkań wyjaśniających.

67

W dniu 27 lipca 2012 r. Komisja wydała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skierowane do wielu spółek, w tym do Servier, która odpowiedziała na nie w dniu 14 stycznia 2013 r.

68

Po przesłuchaniu odnośnych spółek w dniach 15, 16, 17 i 18 kwietnia 2013 r. zorganizowano nowe spotkania wyjaśniające, a do Servier wysłano kolejne żądania udzielenia informacji.

69

W dniu 18 grudnia 2013 r. Komisja udzieliła Servier dostępu do dowodów zgromadzonych lub ujawnionych w szerszym zakresie po doręczeniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów oraz wysłała pismo przedstawiające okoliczności faktyczne, na które Servier odpowiedziała w dniu 31 stycznia 2014 r. Urzędnik przeprowadzający spotkanie wyjaśniające przedstawił sprawozdanie końcowe w dniu 7 lipca 2014 r.

70

W dniu 9 lipca 2014 r. Komisja wydała decyzję C(2014) 4955 final dotyczącą postępowania na podstawie art. 101 i art. 102 TFUE [sprawa AT.39612 – Peryndopryl (Servier)] (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), którą doręczono skarżącym w dniu 11 lipca 2014 r.

71

Komisja uznała, że skarżące naruszyły, po pierwsze, art. 101 TFUE, uczestnicząc w pięciu ugodach dotyczących patentów w zamian za płatność odwróconą (art. 1–5 zaskarżonej decyzji), a po drugie, art. 102 TFUE, opracowując i wdrażając, poprzez nabycie technologii i w drodze tych pięciu ugód, strategię wykluczenia obejmującą rynek postaci użytkowych peryndoprylu we Francji, w Niderlandach, Polsce i Zjednoczonym Królestwie oraz rynek technologii ASF peryndoprylu (art. 6 zaskarżonej decyzji).

72

W odniesieniu do naruszeń art. 101 TFUE Komisja nałożyła na skarżące następujące grzywny w łącznej wysokości 289727200 EUR (art. 7 ust. 1–5 zaskarżonej decyzji):

73

Za naruszenie art. 102 TFUE Komisja nałożyła na skarżące grzywnę w wysokości 41270000 EUR (art. 7 ust. 6 zaskarżonej decyzji).

74

Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 21 września 2014 r. skarżące wniosły niniejszą skargę.

75

Skarżące wnoszą do Sądu o:

76

Komisja wnosi do Sądu o:

77

Pismem złożonym w dniu 2 lutego 2015 r. European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations (EFPIA) (zwana dalej „EFPIA” lub „interwenientem”) wniosła o dopuszczenie jej do sprawy w charakterze interwenienta popierającego żądania skarżących.

78

Skarżące i Komisja złożyły wniosek o zachowanie poufności wobec EFPIA pewnych informacji zawartych w: skardze, odpowiedzi na skargę, replice, duplice, odpowiedzi na pewne środki organizacji postępowania, uwagach dotyczących tych odpowiedzi oraz uwagach skarżących w przedmiocie uwag interwenienta.

79

Postanowieniem prezesa drugiej izby Sądu z dnia 14 października 2015 r. EFPIA została dopuszczona do sprawy w charakterze interwenienta popierającego żądania skarżących. Z uwagi na brak sprzeciwu EFPIA wobec wniosków o zachowanie poufności Sąd nie orzekł w przedmiocie ich zasadności.

80

Interwenient wnosi do Sądu o:

81

W ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 89 § 3 lit. a) i d) regulaminu postępowania przed Sądem Komisja została wezwana do udzielenia na piśmie odpowiedzi na pytania oraz do przedstawienia dokumentów dotyczących w szczególności zasięgnięcia opinii komitetu doradczego ds. praktyk ograniczających konkurencję i pozycji dominujących, obliczenia kwoty grzywny oraz danych dotyczących porozumień zawartych z Krka, które uznano w zaskarżonej decyzji za poufne. Komisja przedstawiła swoje odpowiedzi w wyznaczonych terminach.

82

Ze względu na zmianę składu izb Sądu sędzia sprawozdawca został przydzielony do dziewiątej izby, której w rezultacie przekazano niniejszą sprawę.

83

Na wniosek dziewiątej izby Sąd – na podstawie art. 28 regulaminu postępowania – postanowił przekazać sprawę składowi powiększonemu.

84

Na wniosek sędziego sprawozdawcy Sąd postanowił otworzyć ustny etap postępowania i w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 89 § 3 lit. a) regulaminu postępowania zadał stronom pytania na piśmie, wzywając je do udzielenia odpowiedzi podczas rozprawy.

85

W dniu 24 lutego 2017 r. Sąd wezwał strony do udziału w nieformalnym posiedzeniu, na podstawie art. 89 § 3 lit. e) regulaminu postępowania, przed prezesem dziewiątej izby Sądu w składzie powiększonym i sędzią sprawozdawcą w celu omówienia zasad przebiegu rozprawy oraz zachowania poufności w odniesieniu do określonych danych. Skarżące i Komisja wzięły udział w tym posiedzeniu, które odbyło się w Sądzie w dniu 3 maja 2017 r.

86

Na rozprawie, która odbyła się w dniach 6–9 czerwca 2017 r., wysłuchano wystąpień stron oraz ich odpowiedzi na pytania Sądu zadane na piśmie oraz ustnie.

89

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem niespełnienie przesłanek dopuszczalności skargi stanowi bezwzględną przeszkodę procesową, którą sąd Unii może i powinien uwzględnić z urzędu (wyroki: z dnia 21 marca 2002 r., Joynson/Komisja, T‑231/99, EU:T:2002:84, pkt 154; z dnia 14 grudnia 2005 r., Honeywell/Komisja, T‑209/01, EU:T:2005:455, pkt 53). W konsekwencji nawet jeśli Komisja nie zakwestionowała dopuszczalności trzeciego żądania skarżących w swoich pismach, lecz dopiero na rozprawie w odpowiedzi na pytanie Sądu, do Sądu należy zbadanie z urzędu jego dopuszczalności.

90

Zgodnie z art. 21 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który znajduje zastosowanie do postępowania przed Sądem na podstawie art. 53 akapit pierwszy tego statutu oraz art. 44 § 1 lit. c) i d) regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r., mającego zastosowanie w momencie złożenia skargi, skarga powinna zawierać przedmiot sporu, żądania oraz zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów. Celem tego wymogu jest zapewnienie wystarczająco jasnych i precyzyjnych informacji, aby umożliwić stronie pozwanej skuteczne przygotowanie obrony, a sądowi Unii sprawowanie kontroli sądowej, w razie potrzeby, bez dodatkowych informacji uzupełniających (wyroki: z dnia 29 czerwca 1995 r., ICI/Komisja, T‑37/91, EU:T:1995:119, pkt 42; z dnia 24 lutego 2000 r., ADT Projekt/Komisja, T‑145/98, EU:T:2000:54, pkt 66; z dnia 16 marca 2004 r., Danske Busvognmænd/Komisja, T‑157/01, EU:T:2004:76, pkt 45). Tak więc – jak Komisja podniosła na rozprawie – ogólne odesłanie w skardze do zarzutów i argumentów podniesionych na poparcie skargi złożonej w powiązanej sprawie nie spełnia powyższego wymogu (wyrok z dnia 24 marca 2011 r., Legris Industries/Komisja, T‑376/06, niepublikowany, EU:T:2011:107, pkt 32).

91

Jednakże należy podkreślić, że sąd Unii mógł przyjąć, iż zarzuty, których nie przedstawiono wyraźnie w skardze, można uznać za podniesione w skuteczny sposób w razie odesłania do zarzutów podniesionych w innej sprawie, w przypadku gdy strona skarżąca odesłała do własnych pism w innej sprawie (zob. wyrok z dnia 14 grudnia 2005 r., Honeywell/Komisja, T‑209/01, EU:T:2005:455, pkt 61, 62 i przytoczone tam orzecznictwo). Przypadki te dotyczyły sytuacji, w których strony były identyczne, podobnie jak reprezentujący je pełnomocnicy i adwokaci. Sąd uważa jednak, że uznanie dopuszczalności zarzutów, których nie przedstawiono wyraźnie w skardze ze względu na to, że zostały one podniesione przez osobę trzecią w innej sprawie, do której odsyła skarga, pozwoliłoby na obejście bezwzględnych wymogów art. 21 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i art. 44 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r. (zob. podobnie wyroki: z dnia 14 grudnia 2005 r., Honeywell/Komisja, T‑209/01, EU:T:2005:455, pkt 63, 64; z dnia 27 września 2012 r., Dura Vermeer Infra/Komisja, T‑352/06, niepublikowany, EU:T:2012:483, pkt 25, 26; z dnia 27 września 2012 r., Koninklijke BAM Groep/Komisja, T‑355/06, niepublikowany, EU:T:2012:486, pkt 26, 27; z dnia 27 września 2012 r., Heijmans/Komisja, T‑360/06, niepublikowany, EU:T:2012:490, pkt 25, 26). Należy wreszcie przypomnieć, że każda strona ponosi wyłączną odpowiedzialność za treść składanych przez siebie pism procesowych, która to zasada jest przewidziana w szczególności w art. 43 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r. (zob. podobnie wyroki: z dnia 29 czerwca 1995 r., ICI/Komisja, T‑37/91, EU:T:1995:119, pkt 46; z dnia 14 grudnia 2005 r., Honeywell/Komisja, T‑209/01, EU:T:2005:455, pkt 66). W niniejszej sprawie bezsporne jest jednak, że skarżące chcą powołać się na ewentualne stwierdzenie nieważności uzyskane przez osoby trzecie, a zatem nie istnieje ani tożsamość stron, ani tożsamość ich przedstawicieli.

92

Ponadto należy przypomnieć, że nawet jeśli decyzję przyjętą w dziedzinie konkurencji względem wielu przedsiębiorstw sporządzono i opublikowano w formie pojedynczej decyzji, należy ją analizować jako pakiet indywidualnych decyzji stwierdzających w odniesieniu do każdego z przedsiębiorstw będących adresatami tej decyzji, jakie naruszenie lub naruszenia popełniło, i nakładających na nie grzywnę (zob. podobnie wyroki: z dnia 14 września 1999 r., Komisja/AssiDomän Kraft Products i in., C‑310/97 P, EU:C:1999:407, pkt 49; z dnia 15 października 2002 r., Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P, EU:C:2002:582, pkt 100). Trybunał orzekł, że jeśli adresat decyzji postanawia wnieść skargę o stwierdzenie nieważności, sąd Unii rozstrzyga jedynie w przedmiocie tych elementów decyzji, które dotyczą tego adresata, podczas gdy elementy dotyczące innych adresatów nie wchodzą w zakres przedmiotu sporu, który podlega rozstrzygnięciu przez ów sąd (wyroki: z dnia 14 września 1999 r., Komisja/AssiDomän Kraft Products i in., C‑310/97 P, EU:C:1999:407, pkt 53; z dnia 29 marca 2011 r., ArcelorMittal Luxembourg/Komisja i Komisja/ArcelorMittal Luxembourg i in., C‑201/09 P i C‑216/09 P, EU:C:2011:190, pkt 142; z dnia 11 lipca 2013 r., Team Relocations i in./Komisja, C‑444/11 P, niepublikowany, EU:C:2013:464, pkt 66). W związku z tym Trybunał uważa, że zasadniczo motyw wyroku stwierdzającego nieważność nie może mieć mocy wiążącej dla osób, które nie były stronami w postępowaniu i w odniesieniu do których wyrok nie może zatem zawierać żadnego rozstrzygnięcia (wyrok z dnia 14 września 1999 r., Komisja/AssiDomän Kraft Products i in., C‑310/97 P, EU:C:1999:407, pkt 55). Dlatego też stwierdzenie nieważności decyzji indywidualnej ma skutek erga omnes i obowiązuje wszystkich, lecz nie wszyscy z niego korzystają, w odróżnieniu od stwierdzenia nieważności aktu o zakresie ogólnym (zob. wyrok z dnia 15 lipca 2015 r., Emesa-Trefilería i Industrias Galycas/Komisja, T‑406/10, EU:T:2015:499, pkt 126 i przytoczone tam orzecznictwo).

93

Niemniej jednak Trybunał wprowadził złagodzenie tej zasady w wyroku z dnia 22 stycznia 2013 r., Komisja/Tomkins (C‑286/11 P, EU:C:2013:29, pkt 43–49), w którym uznał, że w sytuacji, gdy odpowiedzialność spółki dominującej jest jedynie pochodną odpowiedzialności jej spółki zależnej, a spółka dominująca i jej spółka zależna wniosły równolegle mające taki sam przedmiot skargi, Sąd nie orzekł ultra petita, uwzględniając wynik skargi wniesionej przez spółkę zależną w celu stwierdzenia nieważności spornej decyzji w rozpatrywanym okresie w odniesieniu do spółki dominującej, mimo że spółka ta nie podważyła istnienia naruszenia w odniesieniu do całego okresu zakwestionowanego przez jej spółkę zależną. Trybunał uznał jednak, że aby można było zastosować takie rozwiązanie do grzywny nałożonej na spółkę dominującą, której odpowiedzialność jest jedynie pochodną odpowiedzialności jej spółki zależnej, konieczne jest zaistnienie szczególnych okoliczności, w szczególności podniesienie przez obie spółki zarzutów „mających ten sam przedmiot” i podniesienie takich okoliczności przez skarżącą spółkę dominującą (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Team Relocation/Komisja, C‑444/11 P, niepublikowany, EU:C:2013:464, pkt 66).

94

Trybunał nie zdefiniował jednak rzeczonego pojęcia „tego samego przedmiotu”, a ponadto zmieniał swoje stanowisko w kwestii, czy szczególne okoliczności, takie jak te rozpatrywane w wyroku z dnia 22 stycznia 2013 r., Komisja/Tomkins (C‑286/11 P, EU:C:2013:29), mają charakter bezwzględny i powinny zostać podniesione przez sąd z urzędu. Trybunał zastosował więc to rozwiązanie przede wszystkim w sytuacji, gdy obie spółki zakwestionowały czas trwania naruszenia i przynajmniej część spornego okresu była identyczna (wyrok z dnia 22 stycznia 2013 r., Komisja/Tomkins, C‑286/11 P, EU:C:2013:29, pkt 43, 44). Trybunał utrzymał jednak w mocy również wyrok Sądu, który orzekł w ten sposób w sprawie, w której spółka zależna uzyskała obniżenie kwoty nałożonej na nią grzywny na podstawie błędnego uwzględnienia jej współpracy w ramach programu łagodzenia sankcji, stwierdzając, że w sprawie tej spółka dominująca wniosła, tytułem żądania ewentualnego, o obniżenie kwoty grzywny nałożonej na zasadzie odpowiedzialności solidarnej na spółkę zależną i na nią oraz że niektóre jej zarzuty „miały w szczególności na celu uzasadnienie przyznania takiego obniżenia” (wyrok z dnia 26 września 2013 r., Alliance One International/Komisja, C‑679/11 P, niepublikowany, EU:C:2013:606, pkt 103–107). Wreszcie w wyroku z dnia 17 września 2015 r., Total/Komisja (C‑597/13 P, EU:C:2015:613, pkt 31–42) Trybunał zarzucił Sądowi, że nie uwzględnił w wyroku dotyczącym spółki dominującej obniżenia kwoty grzywny przyznanego spółce zależnej w innym wyroku wydanym w tym samym dniu ze względu na stosowaną przez Komisję przy obliczaniu kwoty grzywny metodę określania mnożnika odpowiadającego czasowi trwania naruszenia. Tymczasem spółka dominująca nie podniosła takiego zarzutu (podważyła natomiast czas trwania naruszenia), ani nie wniosła do Sądu o możliwość skorzystania z obniżenia kwoty grzywny, która została na nią nałożona, na wypadek gdyby jej spółka zależna uzyskała takie obniżenie.

95

W niniejszej sprawie Biogaran, będąca spółką zależną Servier, również wniosła skargę o stwierdzenie nieważności art. 1, 7 i 8 zaskarżonej decyzji [sprawa zakończona wyrokiem z dnia dzisiejszego, Biogaran/Komisja (T‑677/14)]. Jak Komisja przypomniała na rozprawie, okoliczności niniejszej sprawy różnią się jednak od okoliczności, które wystąpiły w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 22 stycznia 2013 r., Komisja/Tomkins (C‑286/11 P, EU:C:2013:29) oraz w późniejszym orzecznictwie, przede wszystkim z tego względu, że odpowiedzialność skarżących nie jest jedynie pochodną odpowiedzialności ich spółki zależnej Biogaran (motywy 3006–3013 zaskarżonej decyzji). Ponadto zważywszy, że skarga wniesiona przez Biogaran w sprawie, w której zapadł wydany w dniu dzisiejszym wyrok Biogaran/Komisja (T‑677/14), została oddalona tym wyrokiem, wniosek skarżących o przyjęcie, że stwierdzenie nieważności na rzecz Biogaran będzie skuteczne w stosunku do nich, jest w każdym razie bezskuteczny.

96

Skarżące podnoszą również, że powinny one zostać objęte skutkami ewentualnego stwierdzenia nieważności uzyskanego przez innego adresata zaskarżonej decyzji „w celu uniknięcia odmiennego traktowania sytuacji identycznych pod względem prawnym i faktycznym”. Zastosowania tego podejścia wymagają zarówno zasada równego traktowania, jak i „ogólny wymóg spójności”.

97

Należy przypomnieć w tym względzie, że zasada równego traktowania stanowi ogólną zasadę prawa Unii, zapisaną w art. 20 i 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, która wymaga, by porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a odmienne sytuacje nie były traktowane w sposób jednakowy, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (zob. wyrok z dnia 14 września 2010 r., Akzo Nobel Chemicals i Akcros Chemicals/Komisja i in., C‑550/07 P, EU:C:2010:512, pkt 54, 55 i przytoczone tam orzecznictwo). Nawet jeśli decyzję przyjętą w dziedzinie konkurencji względem wielu przedsiębiorstw sporządzono i opublikowano w formie pojedynczej decyzji, należy ją analizować jako pakiet indywidualnych decyzji stwierdzających w odniesieniu do każdego z przedsiębiorstw będących adresatami tej decyzji, jakie naruszenie lub naruszenia popełniło, i nakładających na nie grzywnę (zob. pkt 92 powyżej). Przedsiębiorstwa te znajdują się zatem, a priori i z zastrzeżeniem wyjątków, w różnych sytuacjach. W związku z tym zasada równego traktowania nie pozwala sądowi Unii na odstępstwo od przepisów proceduralnych dotyczących dopuszczalności żądań polegające na umożliwieniu przedsiębiorstwu, które jest adresatem decyzji z zakresu prawa konkurencji, skorzystania ze stwierdzenia nieważności tej decyzji uzyskanego przez innego jej adresata na podstawie zarzutów podniesionych wyłącznie przez tego ostatniego.

98

Ponadto spoczywający na Sądzie obowiązek uzasadniania swoich wyroków nie może obejmować obowiązku uzasadnienia rozstrzygnięcia przyjętego w danej sprawie w porównaniu z rozstrzygnięciem przyjętym w innej sprawie, w której on orzekał, nawet jeśli dotyczy ona tej samej decyzji (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Team Relocation/Komisja, C‑444/11 P, niepublikowany, EU:C:2013:464, pkt 66).

99

Z powyższego wynika, że trzecie żądanie skarżących, zmierzające do objęcia ich skutkami ewentualnego stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji uzyskanego przez innych adresatów tej decyzji na podstawie podniesionych przez nich zarzutów, jest niedopuszczalne. Nawet gdyby przyjąć, że żądanie to jest dopuszczalne, należałoby je oddalić jako bezzasadne, ponieważ skarżące nie mogą skutecznie powoływać się na swoją korzyść – jak wynika z pkt 92–98 powyżej – na rozstrzygnięcie wydane na rzecz innych adresatów zaskarżonej decyzji.

102

Tytułem głównym Komisja podnosi, że załączniki A.2 i A.3 do skargi są niedopuszczalne na podstawie zasady iura novit curia. Załączniki, które pełnią wyłącznie funkcję dowodową i pomocniczą, nie mogą bowiem być wykorzystywane do podnoszenia lub pogłębiania kwestii prawa Unii, która wchodzi w zakres wyłącznych kompetencji Sądu. Komisja powołuje się na wyroki z dnia 5 lipca 2011 r., Edwin/OHIM (C‑263/09 P, EU:C:2011:452, pkt 53) i z dnia 20 marca 2013 r., El Corte Inglés/OHIM – Chez Gerard (CLUB GOURMET) (T‑571/11, EU:T:2013:145, pkt 35), zgodnie z którymi zasada iura novit curia stosuje się tylko do prawa Unii, a nie do prawa krajowego. Należy przypomnieć, że zasada ta oznacza, iż ustalenie znaczenia prawa należy wyłącznie do sądu, a nie do stron. Zasadę tę zastosowano w orzecznictwie w celu podkreślenia, że chociaż sąd musi orzekać wyłącznie na wniosek stron, które powinny określić zakres sporu, to nie może on być związany wyłącznie argumentami przedstawionymi przez nie na poparcie ich żądań, ponieważ w przeciwnym razie mogłoby się zdarzyć, że byłby zmuszony oprzeć swe rozstrzygnięcie na błędnym rozumowaniu prawnym (postanowienia: z dnia 27 września 2004 r., UER/M6 i in., C‑470/02 P, niepublikowane, EU:C:2004:565, pkt 69; z dnia 13 czerwca 2006 r., Mancini/Komisja,C‑172/05 P, EU:C:2006:393, pkt 41; wyroki: z dnia 21 września 2010 r., Szwecja i in./API i Komisja, C‑514/07 P, C‑528/07 P i C‑532/07 P, EU:C:2010:541, pkt 65; z dnia 8 lipca 2010 r., Komisja/Putterie-De-Beukelaer, T‑160/08 P, EU:T:2010:294, pkt 65). Podobnie zgodnie z tą zasadą ustalenie znaczenia przepisu prawa nie należy do zakresu stosowania zasady nieskrępowanego dysponowania sporem przez strony, w związku z czym sąd Unii nie ma obowiązku ujawnić stronom wykładni, którą zamierza przyjąć, po to, aby umożliwić im zajęcie stanowiska w tej sprawie (zob. wyrok z dnia 5 października 2009 r., Komisja/Roodhuijzen, T‑58/08 P, EU:T:2009:385, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo), z zastrzeżeniem przestrzegania przez sąd obowiązku umożliwienia stronom zapoznania się zarówno z okolicznościami faktycznymi, jak i prawnymi, które są decydujące dla wyniku postępowania, i przeprowadzenia co do nich kontradyktoryjnej debaty (wyrok z dnia 2 grudnia 2009 r., Komisja/Irlandia i in., C‑89/08 P, EU:C:2009:742, pkt 56). Zasada ta nie może jednak oznaczać, że załączniki do skargi dotyczące wykładni prawa Unii są niedopuszczalne.

103

Wydaje się, że zarzut niedopuszczalności podniesiony przez Komisję jest motywowany również tym, iż oba rzeczone załączniki zawierają opinie wydane na korzyść skarżących przez Sir F. Jacobsa i F. Macken działających w charakterze adwokatów, a powoływany przez skarżące fakt, iż są oni byłymi członkami Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jest powszechnie znany. Zapytana podczas rozprawy o to, czy poprzez zakwestionowanie dopuszczalności wydanych w ten sposób opinii prawnych Komisja zamierzała podnieść naruszenie przez byłych członków Trybunału obowiązków wynikających z zasad etyki wiążących członków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Dz.U. 2007, C 223, s. 1), w szczególności z art. 6 tychże zasad etyki dotyczącego zobowiązania członków po zakończeniu pełnienia przez nich funkcji, Komisja odpowiedziała, że nie było to jej zamiarem. Sąd odnotował tę okoliczność w protokole z rozprawy.

104

Tytułem ewentualnym Komisja podniosła, że zgodnie z orzecznictwem opinia prawna załączona do skargi jest dopuszczalna jedynie w celu poparcia i uzupełnienia zasadniczych elementów, które powinny znaleźć się w skardze, pod warunkiem że istotne fragmenty załączników zostaną wskazane i przywołane w skardze. Tymczasem w niniejszej sprawie, co się tyczy niektórych zarzutów, sformułowania i argumenty zawarte w załącznikach A.2 i A.3 do skargi zawierają istotę, a nawet całość argumentacji skarżących.

105

W tym względzie należy przypomnieć, że z orzecznictwa przytoczonego w pkt 90 powyżej wynika, iż zgodnie z art. 21 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i art. 44 § 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r., mającego zastosowanie w chwili wniesienia skargi, skarga powinna zawierać przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów, a ponadto że aby skarga była dopuszczalna, istotne okoliczności faktyczne i prawne, na których ją oparto, powinny wynikać – choćby w zwięzły, lecz spójny i zrozumiały sposób – z treści samej skargi.

106

Chociaż poszczególne punkty skargi mogą zostać wsparte lub uzupełnione odesłaniami do określonych fragmentów dokumentów do niej załączonych, ogólne odesłanie do innych dokumentów, nawet załączonych do skargi, nie może zastąpić braku istotnych elementów argumentacji prawnej, które zgodnie ze wspomnianymi powyżej przepisami muszą być zawarte w samej skardze. Ponadto do Sądu nie należy poszukiwanie i odnajdywanie w załącznikach zarzutów i argumentów, które mogłyby być podstawą skargi, albowiem załączniki spełniają wyłącznie funkcję dowodową i pomocniczą (zob. wyrok z dnia 17 września 2007 r., Microsoft/Komisja, T‑201/04, EU:T:2007:289, pkt 94 i przytoczone tam orzecznictwo). W konsekwencji w niniejszej sprawie Sąd może uwzględnić załączniki A.2 i A.3 do skargi tylko w zakresie, w jakim wspierają lub uzupełniają zarzuty lub argumenty wyraźnie podniesione przez skarżące w treści skargi i o ile Sąd może dokładnie określić, które elementy w nich zawarte wspierają lub uzupełniają wspomniane zarzuty lub argumenty (wyrok z dnia 17 września 2007 r., Microsoft/Komisja, T‑201/04, EU:T:2007:289, pkt 99).

107

Co się tyczy w szczególności załącznika A 2 do skargi, należy stwierdzić, że – wbrew twierdzeniom Komisji – istota argumentacji skarżących znajduje się w treści skargi, a elementy przedstawione w tym załączniku jedynie wspierają i uzupełniają w konkretnych punktach zarzuty i argumenty przedstawione w treści skargi oraz że Sądowi jest łatwo je zidentyfikować.

108

Tak więc co się tyczy pkt 103 skargi, skarżące stwierdziły w nim, że Komisja uznała w zaskarżonej decyzji, iż ugody w sporach patentowych między konkurentami miały zasadniczo zgodny z prawem cel i że niektóre państwa członkowskie wspierały możliwość zawierania takich ugód. Również w pkt 24 załącznika A 2 do skargi, do którego odsyła pkt 103 skargi, wskazano, że polubowne rozstrzyganie sporów leży w istotnym interesie publicznym, że wiele krajowych systemów prawnych zachęca, a nawet obliguje do polubownego rozstrzygnięcia sporu przed wniesieniem sprawy do sądu oraz że zaskarżona decyzja, która stanowi ograniczenie prawa do polubownego rozstrzygnięcia sporu, jest sprzeczna z taką polityką i skutkuje ponoszeniem zbędnych wydatków przez strony i sądy. Ponieważ skarżące przedstawiły w pkt 24 załącznika A 2 do skargi argumenty, które ograniczają się do wsparcia i uzupełnienia dowodów wyraźnie powołanych w treści skargi, są one dopuszczalne.

109

Jeżeli chodzi o pkt 29 i 818 skargi, w przedmiocie których Komisja podnosi, że skarżące ograniczyły się do odesłania do opinii Sir F. Jacobsa, należy stwierdzić, iż w pkt 816–822 skargi skarżące przedstawiły w sposób szczegółowy powody, z jakich Komisja nie mogła ich zdaniem nałożyć na nie grzywny ze względu na bezprecedensowy i nieprzewidywalny charakter zajętego przez nią stanowiska, oraz że pkt 70 i 76 załącznika A 2 do skargi nie zawierają argumentów ani dalszych twierdzeń w tym zakresie.

110

Co się tyczy pkt 147 skargi, w którym skarżące wskazują, że podejście, które proponują przyjąć w celu określenia ugód sprzecznych z art. 101 TFUE, jest spójne ze stanowiskiem przyjętym w wyroku Supreme Court of the United States z dnia 17 czerwca 2013 r., Federal Trade Commission przeciwko Actavis [570 U.S. (2013), zwanym dalej „wyrokiem Actavis”], należy stwierdzić, że wyrok ten odsyła za pośrednictwem przypisu 153 do pkt 32 i 33 załącznika A 2. Tymczasem w pkt 32 tego załącznika skarżące uzasadniają jedynie ten argument, a w pkt 33 owego załącznika podnoszą jedynie, że zakres wyroku Actavis nie może być ograniczony do kontekstu krajowego niezwiązanego z prawem Unii oraz że stanowisko Supreme Court of the United States (sądu najwyższego Stanów Zjednoczonych, Stany Zjednoczone) zasługuje na szczególny szacunek ze względu na jego reputację i doświadczenie w prawie konkurencji. W związku z tym argumenty te są dopuszczalne.

111

Co się tyczy załącznika A 3 do skargi, należy stwierdzić, jak podnosi Komisja, że o ile w pkt 11 skargi skarżące utrzymują, iż podejście Komisji w odniesieniu do praw własności intelektualnej nie jest neutralne, o tyle ograniczają się one do odesłania do pkt 8, 15, 31, 34 i 41 załącznika A 3 do skargi, w których F. Macken przedstawiła argumenty dotyczące konieczności dokonania rozróżnienia między poszczególnymi dziedzinami prawa własności intelektualnej, okoliczności, że zapewnienie monopolu w zakresie patentów stanowi wynagrodzenie za ujawnienie wynalazku, błędnego użycia przez Komisję w zaskarżonej decyzji pojęcia „wyłączności handlowej” oraz błędnej wykładni konwencji o patencie europejskim przez Komisję. W związku z tym argumenty te nie są dopuszczalne, z wyjątkiem argumentu, że zapewnienie monopolu w zakresie patentów stanowi wynagrodzenie za ujawnienie wynalazku. W pkt 67 skargi skarżące powołały się bowiem na fakt, że Komisja „całkowicie pominęła ten istotny aspekt patentów, jakim jest ich publikacja w celu rozpowszechnienia wynalazków”.

112

Podobnie w pkt 68 skargi skarżące podnoszą, że Komisja przytoczyła w tendencyjny sposób opinię sędziego Court of Appeal (England & Wales) (Civil division) [sądu apelacyjnego (Anglia i Walia) (wydział cywilny)] zawartą w wyroku z dnia 9 maja 2008 r., który oddalił apelację wniesioną przez Servier od wyroku High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)], i zarzucają Komisji, że nie uwzględniła w tym zakresie sprawozdania profesora S. załączonego do ich odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Skarżące odsyłają dodatkowo do pkt 113–117 załącznika A 3 do skargi. Tymczasem w tych punktach F. Macken nie ogranicza się do uzupełnienia lub rozwinięcia tych argumentów, lecz przedstawia argumenty dotyczące niewłaściwego wykorzystania przez Komisję dowodów, które pozwoliły jej stwierdzić nieważność patentu 947. Przedstawia ona także argumenty zmierzające do podważenia przyjętej przez Komisję wykładni oświadczenia dyrektor ds. patentów skarżącej, wskazanego w motywach 127 i 185 zaskarżonej decyzji, oświadczenia radcy prawnego spółki Krka, o którym mowa w motywie 883 tej decyzji, i oświadczenia dyrektora sprzedaży na Europę Zachodnią w Krka, o którym mowa w pkt 895 tej samej decyzji. Dlatego też argumenty te nie są dopuszczalne.

113

Jeżeli chodzi o pkt 76 skargi, należy też stwierdzić, jak podkreśla Komisja, że o ile skarżące wskazały w przypisie 79 skargi, iż wysłanie wezwań do usunięcia uchybienia było zgodne z prawem, o tyle ograniczyły się one do odesłania do pkt 58–67 załącznika A 3 do skargi w celu przedstawienia powodów pozwalających uznać, że wysłanie takich pism było zgodne z prawem. Argumenty przedstawione w tym względzie w załączniku A 3 do skargi nie są zatem dopuszczalne.

114

W pkt 103 skargi skarżące stwierdziły jedynie, że w zaskarżonej decyzji uznano, iż ugody w sporach patentowych między konkurentami miały zasadniczo cel zgodny z prawem i że niektóre państwa członkowskie wspierały możliwość zawierania takich ugód. Natomiast w pkt 50–54 załącznika A 3 do skargi, do których odsyła pkt 103 skargi (przypis 113), zarzucają one Komisji, że nie oceniła wystarczająco stosowanych na świecie praktyk polubownego rozstrzygania sporów, które zostały szczegółowo omówione.

115

Co się tyczy pkt 46 repliki, skarżące podnoszą, że koncepcja, zgodnie z którą pożądane jest, aby każdy spór prowadził do wydania wyroku, jest „sprzeczna z obecnym poglądem na postępowanie sądowe”, i odsyłają do pkt 112 załącznika A 3 do skargi, w którym wskazano, że podejście Komisji jest sprzeczne z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2008, L 136, s. 3). Ponieważ argumenty te nie ograniczają się do poparcia lub uzupełnienia okoliczności wyraźnie powołanych w treści skargi, są one niedopuszczalne.

116

Wreszcie w pkt 262 skargi skarżące wskazały, odsyłając do pkt 90 załącznika A 3 do skargi, że dla Teva kluczowe było znalezienie się wśród pierwszych przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, które weszły na rynek w Zjednoczonym Królestwie. Jednak wbrew twierdzeniom Komisji w tym punkcie załącznika A 3 do skargi skarżące jedynie uzasadniły i uzupełniły to twierdzenie, wskazując powody, z jakich przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych miały interes w wejściu na rynek, tylko gdyby uczyniły to jako jedne z pierwszych. W związku z tym argumenty przedstawione w załączniku A 3 do skargi są w tym względzie dopuszczalne.

119

Na wstępie należy zauważyć, że wśród gwarancji zapewnianych przez prawo Unii w postępowaniach administracyjnych znajduje się w szczególności zasada dobrej administracji ustanowiona w art. 41 karty praw podstawowych, z którą wiąże się obowiązek starannego i bezstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy przez właściwą instytucję (wyroki: z dnia 30 września 2003 r., Atlantic Container Line i in./Komisja, T‑191/98 i od T‑212/98 do T‑214/98, EU:T:2003:245, pkt 404; z dnia 27 września 2012 r., Shell Petroleum i in./Komisja, T‑343/06, EU:T:2012:478, pkt 170). Ten wymóg bezstronności obejmuje z jednej strony subiektywną bezstronność, rozumianą w ten sposób, że żaden członek danej instytucji zajmującej się tą sprawą nie może w jakikolwiek sposób okazywać stronniczości lub osobistych uprzedzeń, a z drugiej strony obiektywną bezstronność, rozumianą w ten sposób, że po stronie instytucji muszą istnieć dostateczne gwarancje, by wykluczyć w tym względzie wszelkie uzasadnione wątpliwości (zob. wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Ziegler/Komisja, C‑439/11 P, EU:C:2013:513, pkt 155 i przytoczone tam orzecznictwo). Należy również przypomnieć, że Komisji nie można uznać za „sąd” w rozumieniu art. 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”), w związku z czym prowadzone przez Komisję postępowanie administracyjne w sprawach kartelowych reguluje art. 41 karty praw podstawowych, a nie jej art. 47 (zob. wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Ziegler/Komisja, C‑439/11 P, EU:C:2013:513, pkt 154 i przytoczone tam orzecznictwo).

120

Skarżące powołują się na dwa wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej „ETPC”). W pierwszej kolejności skarżące powołują się na wyrok ETPC z dnia 25 marca 2008 r., Vitan przeciwko Rumunii (CE:ECHR:2008:0325JUD 004208402), dotyczący domniemania niewinności ustanowionego w art. 6 ust. 2 EKPC, w którym ETPC stwierdził naruszenie tego postanowienia, ponieważ prokurator prowadzący postępowanie karne przeciwko skarżącemu oświadczył podczas konferencji prasowej, że skarżący był winny korupcji, podczas gdy jego wina nie została jeszcze wykazana w zgodny z prawem sposób, i nie „doprecyzował swojej wypowiedzi ani nie umieścił jej w kontekście postępowania toczącego się przeciwko skarżącemu” (pkt 70 i 71). Należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z orzecznictwem ETPC naruszenia zasady domniemania niewinności może dopuścić się nie tylko sędzia lub sąd, ale także inne organy publiczne, że trzeba podkreślić znaczenie doboru słownictwa przez urzędników państwowych w składanych przez nich oświadczeniach, zanim dana osoba zostanie osądzona i uznana za winną przestępstwa, oraz że dla celów stosowania art. 6 ust. 2 EKPC istotne jest rzeczywiste znaczenie wspomnianych oświadczeń, a nie ich dosłowne brzmienie (zob. wyrok ETPC z dnia 15 marca 2011 r., Begu przeciwko Rumunii, CE:ECHR:2011:0315JUD002044802, pkt 126 i cytowane tam orzecznictwo). ETPC uznał jednak, że art. 6 ust. 2 EKPC nie uniemożliwia organom – w świetle art. 10 tej konwencji, który chroni wolność wyrażania opinii – informowania społeczeństwa o prowadzonych postępowaniach karnych, ale wymaga on, aby odbywało się to z zachowaniem pełnej dyskrecji i ostrożności, której wymaga poszanowanie zasady domniemania niewinności (wyrok ETPC z dnia 10 lutego 1995 r., Allenet de Ribemont przeciwko Francji, CE:ECHR:1995:0210JUD001517589, pkt 38).

121

W drugiej kolejności skarżące powołują się na wyrok ETPC z dnia 16 września 1999 r., Buscemi przeciwko Włochom (CE:ECHR:1999:0916JUD 002956995), w którym ETPC stwierdził naruszenie art. 6 ust. 1 EKPC oraz prawa każdego do sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd w sprawie, w której prezes sądu użył publicznie wyrażeń sugerujących negatywną ocenę sytuacji skarżącego, a następnie przewodniczył organowi sądowemu rozstrzygającemu jego sprawę (pkt 68 i 69). W wyroku tym ETPC przypomniał ponadto, że organy sądowe zobowiązane są do jak największej dyskrecji w trakcie orzekania, aby zagwarantować wizerunek bezstronnych sędziów, oraz że dyskrecja ta powinna je skłonić do niewykorzystywania prasy, nawet w celu odpowiedzi na prowokacje (pkt 67). Należy jednak przypomnieć, że w orzecznictwie Unii Komisja nie może być uznana za „sąd” w rozumieniu art. 6 EKPC (zob. pkt 119 powyżej).

122

Skarżące powołują się ponadto na wyrok z dnia 8 lipca 2008 r., Franchet i Byk/Komisja (T‑48/05, EU:T:2008:257, pkt 210–219), w którym w ramach skargi o odszkodowanie Sąd stwierdził naruszenie przez Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) zasad domniemania niewinności i dobrej administracji oraz obowiązku zachowania poufności, ponieważ urząd ten doprowadził do ujawnienia w prasie poufnych elementów toczących się dochodzeń oraz wskazał, że skarżący prawdopodobnie prowadzili „zakrojoną na szeroką skalę kradzież środków [Unii]” (pkt 216).

123

Sąd wyjaśnił już ponadto obowiązki bezstronności i poszanowania zasady dobrej administracji, spoczywające na Komisji w sprawach z zakresu prawa konkurencji. Otóż w wyroku z dnia 20 marca 2002 r., ABB Asea Brown Boveri/Komisja (T‑31/99, EU:T:2002:77, pkt 99–107) Sąd oddalił zarzut oparty na naruszeniu zasady dobrej administracji w sytuacji, w której w trakcie przesłuchania przed Komisją urzędnik Komisji prowadzący sprawę, w której wydano zaskarżoną decyzję, skierował do skarżącej pejoratywną uwagę dotyczącą jej reputacji, a także szereg tendencyjnych pytań dotyczących okoliczności faktycznych, których już nie kwestionowała, i w której ten sam urzędnik zabrał głos na konferencji poświęconej zagadnieniom prawa konkurencji, która odbyła się przed wydaniem decyzji Komisji, używając cytatu dyskredytującego działalność skarżącej. Uznawszy, że te uwagi wskazują na niedbałe zachowanie i wypowiedzi członka zespołu prowadzącego sprawę, i przypomniawszy, że dyrektor generalny Dyrekcji Generalnej (DG) Komisji ds. Konkurencji przeprosił skarżącą za uwagę wygłoszoną podczas konferencji, Sąd stwierdził jednocześnie, że uwagi te nie mogły podać w wątpliwość staranności i bezstronności, z jaką Komisja prowadziła dochodzenie w sprawie rozpatrywanego naruszenia, a godne ubolewania zachowanie członka zespołu zajmującego się sprawą samo w sobie nie podważa legalności decyzji przyjętej przez kolegium członków Komisji.

124

W odniesieniu do łączenia przez Komisję funkcji dochodzeniowych i funkcji karania naruszeń reguł konkurencji Trybunał orzekł, że łączenie to nie jest samo w sobie sprzeczne z art. 6 EKPC, tak jak ów przepis jest interpretowany przez ETPC (zob. podobnie wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Schindler Holding i in./Komisja, C‑501/11 P, EU:C:2013:522, pkt 33, 34), a Sąd stwierdził, że nie stanowi ono naruszenia wymogu bezstronności (zob. podobnie wyrok z dnia 27 czerwca 2012 r., Bolloré/Komisja, T‑372/10, EU:T:2012:325, pkt 65–67). Brak oddzielenia funkcji dochodzeniowych i karania w ramach służb Komisji implikuje jednak szczególną odpowiedzialność po stronie członków tej instytucji, zwłaszcza członka Komisji odpowiedzialnego za sprawy konkurencji, polegającą na wystrzeganiu się wszelkich uprzedzeń podczas dochodzenia i prowadzenia postępowania w sprawie naruszenia, gdyż posiadają oni uprawnienia do karania przedsiębiorstw po zakończeniu tych postępowań.

125

Ponadto Sąd uznał, że potwierdzenie przez Komisję, że jest zdeterminowana w swym dążeniu, aby członkowie wymierzonych przeciwko konkurencji karteli nie unikali ze względów proceduralnych sankcji przewidzianych w prawie Unii, nie świadczy wcale o naruszeniu zasady bezstronności, ale stanowi po prostu potwierdzenie istnienia jednoznacznej woli, w pełni zgodnej z realizacją powierzonych Komisji zadań, usunięcia w każdym konkretnym przypadku stwierdzonych uchybień proceduralnych, tak aby skuteczność prawa konkurencji Unii nie uległa osłabieniu (wyrok z dnia 27 czerwca 2012 r., Bolloré/Komisja, T‑372/10, EU:T:2012:325, pkt 73, 74).

126

Należy jeszcze przypomnieć, że sąd Unii oddalił zarzut oparty na naruszeniu prawa do rzetelnego postępowania lub zasady dobrej administracji ze względu na publiczne zajęcie stanowiska przez Komisję lub jednego z jej pełnomocników w trakcie postępowania administracyjnego, opierając się na przesłance, że żaden element w aktach sprawy nie pozwalał zakładać, iż zaskarżona decyzja nie zostałaby przyjęta lub miałaby inną treść, gdyby sporne oświadczenia nie miały miejsca (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 grudnia 1975 r., Suiker Unie i in./Komisja, od 40/73 do 48/73, 50/73, od 54/73 do 56/73, 111/73, 113/73 i 114/73, EU:C:1975:174, pkt 91; z dnia 7 lipca 1994 r., Dunlop Slazenger/Komisja, T‑43/92, EU:T:1994:79, pkt 29). Zgodnie z orzecznictwem do skarżącego należy zatem przedstawienie co najmniej poszlak pozwalających na dojście do takiego wniosku (wyrok z dnia 15 marca 2006 r., BASF/Komisja, T‑15/02, EU:T:2006:74, pkt 606).

127

Należy również przypomnieć, że funkcjonowanie Komisji jest uregulowane na podstawie zasady kolegialności wynikającej z art. 250 TFUE, która opiera się na równości członków Komisji w zakresie udziału w podejmowaniu decyzji i oznacza w szczególności, po pierwsze, że decyzje są poddawane pod wspólne obrady, a po drugie, że wszyscy członkowie kolegium ponoszą na płaszczyźnie politycznej zbiorową odpowiedzialność za wszystkie przyjęte decyzje. Dotyczy to w szczególności aktów nazwanych wyraźnie decyzjami, które Komisja ma wydać w stosunku do przedsiębiorstw, by zapewnić przestrzeganie reguł konkurencji, i których celem jest stwierdzenie naruszenia tych reguł, wydanie nakazów tym przedsiębiorstwom i nałożenie na nie kar pieniężnych. Zważywszy, że sentencja i uzasadnienie decyzji stanowią niepodzielną całość, jedynie kolegium może, na podstawie zasady kolegialności, przyjąć jednocześnie oba te elementy (wyrok z dnia 27 września 2012 r., Heijmans Infrastructuur/Komisja, T‑359/06, niepublikowany, EU:T:2012:489, pkt 126, 127). Sąd orzekł zresztą w dziedzinie pomocy państwa, że opinia wyrażona przez członka Komisji zajmującego się kwestiami konkurencji w toczącym się postępowaniu, która jest ściśle osobista i ostrożna, jest tylko opinią danego członka i nie przesądza o stanowisku, jakie kolegium członków Komisji przyjmie na koniec postępowania (wyrok z dnia 8 lipca 1999 r., Vlaamse Televisie Maatschappij/Komisja, T‑266/97, EU:T:1999:144, pkt 49, 54). Nie można ponadto domniemywać, że swoboda oceny członków Komisji była ograniczona poprzez niesłusznie żywione uczucie solidarności z ich kolegą, komisarzem ds. konkurencji (wyrok z dnia 15 marca 2006 r., BASF/Komisja, T‑15/02, EU:T:2006:74, pkt 610).

128

Co się tyczy obiektywnej bezstronności polegającej na tym, że instytucja powinna zapewnić dostateczne gwarancje, by wykluczyć wszelkie uzasadnione wątpliwości, należy zaznaczyć, że – jak Komisja wyjaśniła w trakcie rozprawy w odpowiedzi na pytanie Sądu – instytucja ta przyjęła szereg aktów wewnętrznych zobowiązujących ją przy podawaniu informacji do wiadomości publicznej do przestrzegania określonych zasad. W szczególności art. 1.7 kodeksu postępowania komisarzy [C(2011) 2904], przyjętego w 2011 r., przewiduje, że zgodnie z zasadą kolegialności członkowie Komisji powstrzymują się od wszelkich uwag, które podważałyby decyzję podjętą przez Komisję, a także powstrzymują się od ujawniania treści obrad Komisji. Ponadto w przepisach załącznika do decyzji Komisji 2000/633/WE, EWWiS, Euratom z dnia 17 października 2000 r., zmieniającej jej regulamin wewnętrzny (Dz.U. 2000, L 267, s. 63), zatytułowanego „Kodeks dobrego postępowania administracyjnego personelu Komisji w jego kontaktach ze społeczeństwem” [tłumaczenie nieoficjalne, tak jak cytaty z tego dokumentu], wskazano, że „służba wysokiej jakości wymaga, aby Komisja i jej personel byli uprzejmi, obiektywni i bezstronni”, zaś jego pkt 2 dotyczący obiektywności i bezstronności stanowi, że „[p]ersonel działa zawsze w sposób obiektywny i bezstronny w interesie [Unii] i dla dobra publicznego” oraz że „[j]ego działania prowadzone są w sposób niezależny w ramach polityki określonej przez Komisję, a jego postępowaniem w żadnym wypadku nie kieruje interes osobisty, narodowy ani presja polityczna”. Podobnie kodeks etyki i uczciwości DG ds. Konkurencji, przyjęty w dniu 28 czerwca 2010 r., zaleca swoim pracownikom w dziedzinie wolności wyrażania opinii, aby unikali dyskusji na temat sprawy, w której Komisja nie zajęła oficjalnego stanowiska, a w kwestii kontaktów z mediami, aby unikali omawiania sprawy będącej nadal przedmiotem dochodzenia, co do której Komisja nie przyjęła oficjalnego stanowiska.

129

Skarżące podnoszą, że Rzecznik stwierdził już przypadek niewłaściwego administrowania w odniesieniu do tego samego członka Komisji odpowiedzialnego za sprawy konkurencji co członek, który pełnił obowiązki w chwili przyjęcia zaskarżonej decyzji, ponieważ – tak jak w niniejszej sprawie – wypowiedział się on publicznie, sugerując, że doszedł już do wniosków jeszcze przed zakończeniem dochodzenia.

130

W tym względzie należy przypomnieć, że wnioski Rzecznika, który stwierdza istnienie „przypadku niewłaściwego administrowania”, nie wiążą sądu Unii i stanowią wyłącznie poszlakę naruszenia przez daną instytucję zasady dobrej administracji. Postępowanie przed Rzecznikiem, który nie może wydawać wiążących decyzji, stanowi bowiem dla obywateli Unii alternatywną drogę pozasądową wobec skargi do sądu Unii, która to droga odpowiada szczególnym kryteriom i niekoniecznie ma ten sam cel, co skarga sądowa (wyrok z dnia 25 października 2007 r., Komninou i in./Komisja, niepublikowany C‑167/06 P, EU:C:2007:633, pkt 44). A fortiori, wykładnia prawa Unii dokonana przez Rzecznika nie może być wiążąca dla sądu Unii.

131

W niniejszym przypadku, co się tyczy subiektywnej bezstronności polegającej na tym, że żaden członek danej instytucji zajmującej się sprawą nie może manifestować w jakikolwiek sposób stronniczości ani osobistych uprzedzeń, skarżące zarzucają dwóm członkom Komisji odpowiedzialnym kolejno za konkurencję, N. Kroes i J. Almunii, że w toku postępowania administracyjnego trzykrotnie złożyli publiczne oświadczenia na temat wyników dochodzenia dotyczącego skarżących. Jak skarżące podkreśliły na rozprawie, tych dwoje członków Komisji nadal pełniło swoje funkcje w Komisji w momencie przyjęcia zaskarżonej decyzji, uczestniczyło w jej przyjęciu i było bezpośrednio odpowiedzialnych za prowadzenie postępowania w tej sprawie w różnych okresach. Zaskarżona decyzja została zresztą podpisana przez J. Almunię.

132

W pierwszej kolejności z akt sprawy wynika, że podczas konferencji prasowej w sprawie przedstawienia wniosków ze sprawozdania z badania sektora farmaceutycznego N. Kroes powiedziała, że „[n]iestety sprawozdanie potwierdza istnienie problemów dotyczących konkurencji w sektorze farmaceutycznym”, że „praktyki przedsiębiorstw są istotnym czynnikiem w tym względzie” i że „[z]e sprawozdania wynika w szczególności, iż producenci oryginalnych produktów leczniczych aktywnie próbowali opóźnić wejście na rynek generycznych produktów leczniczych” (wypowiedź opublikowana na stronie internetowej DG ds. Konkurencji) [tłumaczenie nieoficjalne, tak jak pozostałe cytaty z tej konferencji]. Zdaniem skarżących N. Kroes dodała również, że „[o]gólnie rzecz biorąc, rzeczywiście można stwierdzić, że w tym pałacu czuć stęchlizną” (cytat z witryny gazety internetowej EU Observer). Komisja podnosi w duplice, że twierdzenia te zostały jedynie opisane przez dziennikarza, zaś artykuł potwierdza, że termin „stęchlizna” odnosił się do badania sektorowego, a nie do skarżących. Na tej samej konferencji prasowej ten sam członek Komisji odpowiedzialny za sprawy konkurencji wspomniał w osobnej części, zatytułowanej „Sprawy dotyczące konkurencji i kontrola”, o wszczęciu postępowania przeciwko skarżącym i niektórym spółkom działającym w sektorze generycznych produktów leczniczych, wskazując, że „[c]hodzi o domniemane naruszenia postanowień traktatu [FUE] zarówno w zakresie praktyk handlowych ograniczających konkurencję (art. [101 TFUE]) jak i nadużywania pozycji dominującej na rynku (art. [102 TFUE]”, że „[w] ramach tej sprawy zostaną zbadane ugody zawarte pomiędzy Servier a szeregiem przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych” i że „[u]gody te miały wpływ na wejście na rynek generycznych konkurentów peryndoprylu, wiodącego produktu leczniczego zwalczającego choroby serca i nadciśnienie tętnicze”. Członek Komisji odpowiedzialny za sprawy konkurencji odróżnił zatem wnioski z badania sektorowego od decyzji o wszczęciu postępowania przeciwko skarżącym. Odnośnie do tego postępowania członek Komisji odpowiedzialny za sprawy konkurencji zastrzegł, że chodziło o potencjalne naruszenia reguł konkurencji. Okoliczność, że w następnym zdaniu wspomniał, iż sporne ugody miały wpływ na wchodzenie generycznych produktów leczniczych na rynek, nie może sama w sobie wskazywać, iż uważał on, że ma do czynienia z naruszeniem reguł konkurencji, biorąc pod uwagę kontekst przywołany w poprzednim zdaniu. Członek Komisji odpowiedzialny za sprawy konkurencji ograniczył się zatem podczas tej konferencji prasowej do poinformowania społeczeństwa o toczącym się dochodzeniu, zgodnie z regułami dyskrecji i ostrożności, których wymaga poszanowanie zasady domniemania niewinności.

133

W drugiej kolejności w dniu 8 października 2012 r. podczas prezentacji w Parlamencie Europejskim programu działań Komisji w dziedzinie konkurencji w latach 2013–2014 J. Almunia wymienił w swoim przemówieniu w szczególności postępowanie w sprawie spornych ugód, stwierdzając, że „[w] sektorze farmaceutycznym […] i Servier otrzymały zarzuty [Komisji] przed latem”, że „obawia się, iż przedsiębiorstwa te nadużyły swoich patentów, aby utrudnić wejście na rynek tańszych generycznych produktów leczniczych”, i że „ma nadzieję, iż decyzje, które zostaną przyjęte, idealnie w roku 2013, będą skutkowały zmianą obecnej praktyki niektórych podmiotów w tym sektorze, która pozostawia wiele do życzenia” (wypowiedź opublikowana na stronie internetowej DG ds. Konkurencji) [tłumaczenie nieoficjalne]. Wskazując, że Komisja wystosowała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów do skarżących oraz do innych przedsiębiorstw w niniejszej sprawie oraz w innej sprawie i że decyzje te zostaną przyjęte w 2013 r., członek Komisji nie naruszył obowiązku bezstronności i ograniczył się do poinformowania Parlamentu o toczącym się dochodzeniu, zgodnie z regułami dyskrecji i ostrożności, których wymaga poszanowanie zasady domniemania niewinności. Należy bowiem przypomnieć wstępny charakter pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, jako że funkcja tego dokumentu, tak jak została ona zdefiniowana w uregulowaniach Unii, polega na dostarczeniu przedsiębiorstwom wszystkich koniecznych danych, tak by mogły one skutecznie się bronić, zanim Komisja wyda ostateczną decyzję (zob. wyrok z dnia 27 września 2012 r., Koninklijke Wegenbouw Stevin/Komisja, T‑357/06, EU:T:2012:488, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo). Wobec tego wprawdzie Komisja – zgodnie z art. 27 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 – musi wydać decyzję końcową opartą wyłącznie na zarzutach, co do których strony mogły się wypowiedzieć, nie jest ona jednak zobowiązana do przejęcia wszystkich danych wymienionych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, zwłaszcza jeżeli dane te miałyby okazać się niewystarczające. Zatem cechą charakterystyczną pisma w sprawie przedstawienia zarzutów jest jego tymczasowy charakter i możliwość wprowadzania zmian w trakcie oceny, którą przeprowadza później Komisja na podstawie stanowisk przedstawionych jej w odpowiedzi przez strony oraz dalszych ustaleń faktycznych (wyrok z dnia 10 lipca 2008 r., Bertelsmann i Sony Corporation of America/Impala, C‑413/06 P, EU:C:2008:392, pkt 63). Ponadto po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, w którym Komisja przyjmuje jako wstępne założenie pogląd, że naruszenie zostało popełnione, obowiązek zachowania dyskrecji ciążący na członku Komisji odpowiedzialnym za sprawy konkurencji nie musi już być taki szeroki, a ów członek może w publicznych oświadczeniach przedstawiać, zachowując wszelką wymaganą ostrożność, wstępną ocenę tego, co jest zarzucane przedsiębiorstwu na tym etapie postępowania.

134

Wreszcie w trzeciej kolejności z akt sprawy wynika, że w dniu 12 kwietnia 2013 r. J. Almunia stwierdził w przemówieniu wygłoszonym przed członkami amerykańskiej palestry w Waszyngtonie i opublikowanym w prasie, że „Komisja […] wypowie się w nadchodzących miesiącach w przedmiocie zgodności z prawem ugód zawartych pomiędzy spółkami farmaceutycznymi, mających na celu opóźnienie wejścia na rynek tańszych leków generycznych” oraz że „wyniki badania sektorowego zostaną przekute w decyzje w sprawach […] i Servier” (cytat ze strony internetowej MLex) [tłumaczenie nieoficjalne]. Należy podkreślić, że artykuł ten jedynie pośrednio przytacza wypowiedzi członka Komisji. Ponadto nawet zakładając, że członek Komisji odpowiedzialny za sprawy konkurencji rzeczywiście tak powiedział, jego wypowiedzi można interpretować jedynie w ten sposób, że było możliwe, iż w danej sprawie zostanie przyjęta decyzja (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 8 lipca 1999 r., Vlaamse Televisie Maatschappij/Komisja, T‑266/97, EU:T:1999:144, pkt 53). W związku z tym członek Komisji odpowiedzialny za sprawy konkurencji ograniczył się do poinformowania społeczeństwa o toczącym się dochodzeniu, zgodnie z regułami dyskrecji i ostrożności, których wymaga poszanowanie zasady domniemania niewinności. W każdym razie należy przypomnieć, że wypowiedzi te stanowiły jedynie wyraz opinii członka Komisji odpowiedzialnego za sprawy konkurencji na temat toczącego się postępowania, którą można przypisać tylko temu członkowi i która nie miała wpływu na stanowisko zajęte przez kolegium członków Komisji na koniec postępowania (zob. pkt 127 powyżej).

135

W konsekwencji nie ma potrzeby badania argumentu skarżących, zgodnie z którym zaskarżona decyzja byłaby inna w przypadku braku tychże oświadczeń członków Komisji.

136

Na poparcie tego zarzutu skarżące zarzucają ponadto członkowi Komisji odpowiedzialnemu za sprawy konkurencji i członkom jego gabinetu, że nie byli obecni przez większą część przesłuchania. Niemniej jednak podkreślona na rozprawie przez skarżących okoliczność, że J. Almunia nie uczestniczył w przesłuchaniu skarżących przed Komisją, a jedynie był reprezentowany przez członka jego gabinetu, nie pozwala na wykazanie, że decyzja o nałożeniu kary została już przyjęta w swej istocie jeszcze przed tym przesłuchaniem. Ponadto żaden przepis nie przewiduje obowiązkowego udziału członka Komisji ani członka jego gabinetu w przesłuchaniu. Sąd Unii stoi natomiast na stanowisku, że zasada dobrej administracji nie może przekształcić w obowiązek tego, czego prawodawca nie uznał za obowiązek (zob. podobnie wyrok z dnia 27 września 2012 r., Koninklijke Wegenbouw Stevin/Komisja, T‑357/06, EU:T:2012:488, pkt 242).

137

Ponadto skarżące zarzucają Komisji naruszenie obowiązujących zasad i standardów dowodowych, powołując się na szereg motywów zaskarżonej decyzji, które skarżące kwestionują w innych zarzutach skargi (przeinaczenie okoliczności faktycznych, błędne kryterium prawne przy uznaniu za naruszenie ze względu na cel, nadinterpretacja pojęcia potencjalnej konkurencji itd.). W replice skarżące utrzymują, że przykłady te zmierzają do wykazania stronniczości dochodzenia. Jak podnosi Komisja, powyższa argumentacja skarżących łączy się jednak z kwestią, czy ustalenia faktyczne dokonane w zaskarżonej decyzji są należycie poparte dowodami przedstawionymi przez instytucję i czy Komisja naruszyła prawo w swojej analizie (zob. podobnie wyrok z dnia 24 października 1991 r., Atochem/Komisja, T‑3/89 EU:T:1991:58, pkt 39). Argumenty te zostaną zatem zbadane później, w ramach zarzutów co do istoty. W każdym razie należy zaznaczyć, że owe argumenty opierają się na samych tylko stwierdzeniach i nie pozwalają na wykazanie, że Komisja faktycznie przesądziła o wyniku postępowania administracyjnego, ani że prowadziła dochodzenie w sposób stronniczy (zob. podobnie wyrok z dnia 6 lipca 2000 r., Volkswagen/Komisja, T‑62/98, EU:T:2000:180, pkt 272).

138

Skarżące podnoszą wreszcie, że brak analizy kontrolnej sprawy przez wewnętrzny zespół DG ds. Konkurencji świadczy o stronniczości zaskarżonej decyzji i uzasadnia stwierdzenie jej nieważności z powodu naruszenia zasady domniemania niewinności i art. 41 karty praw podstawowych. Należy jednak zauważyć, że żaden przepis regulacyjny ani żadna wewnętrzna zasada Komisji nie nakłada na nią obowiązku przeprowadzenia analizy kontrolnej wszystkich spraw przez zespół wewnętrzny, i przypomnieć, że zasada dobrej administracji nie może przekształcić w obowiązek tego, czego prawodawca nie uznał za obowiązek (zob. pkt 136 powyżej). Prawdą jest, że w 2004 r. w DG ds. Konkurencji wprowadzono system wzajemnej kontroli. Z opublikowanego przez Komisję we wrześniu 2011 r. dokumentu zatytułowanego „Procedura stosowania art. 101 i 102 TFUE: kluczowe podmioty i równowaga sił” [tłumaczenie nieoficjalne] wynika jednak, że dyrektor generalny DG ds. Konkurencji w porozumieniu z członkiem Komisji odpowiedzialnym za sprawy konkurencji podejmuje decyzje w sprawach, w których ów wewnętrzny zespół jest zorganizowany, że decyzja o powołaniu takiego zespołu i jego składzie nie jest podawana do wiadomości publicznej i że wzajemna ocena sprawy nie oznacza w żadnym wypadku udziału stron objętych postępowaniem ani żadnej innej osoby trzeciej. Organizacja takiej analizy kontrolnej przez DG ds. Konkurencji nie jest więc wymagana we wszystkich sprawach, wobec czego nie można zarzucać Komisji, iż nie zorganizowała takiej analizy kontrolnej w niniejszej sprawie.

139

W związku z tym zarzut ten należy oddalić.

142

Artykuł 14 rozporządzenia nr 1/2003, który należy do rozdziału IV poświęconego współpracy między, z jednej strony, Komisją, a z drugiej strony, organami ochrony konkurencji państw członkowskich, stanowi w ust. 1, że „Komisja przeprowadza konsultacje z komitetem doradczym ds. praktyk ograniczających konkurencję i pozycji dominując[ej] przed wydaniem jakiejkolwiek decyzji na mocy art. 7, 8, 9, 10, 23, 24 ust. 2 i 29 ust. 1” tego rozporządzenia. Artykuł 14 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi, że „[w] celu przedyskutowania poszczególnych spraw tworzy się komitet doradczy składający się z przedstawicieli organów ochrony konkurencji państw członkowskich”. Artykuł 14 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 precyzuje, że komitet doradczy wydaje pisemną opinię na temat wstępnego projektu decyzji Komisji, a art. 14 ust. 5 tego rozporządzenia, że „Komisja w najwyższym stopniu weźmie pod uwagę opinię wydaną przez komitet doradczy”, który „zostanie poinformowany przez Komisję o tym, w jaki sposób jego opinia została uwzględniona”. Ponadto „[n]a wniosek jednego lub kilku członków stanowisko wyrażone w opinii zostanie uzasadnione” (art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003). Punkt 58 komunikatu Komisji w sprawie współpracy w ramach sieci organów ochrony konkurencji (Dz.U. 2004, C 101, s. 43, zwanego dalej „komunikatem w sprawie współpracy w ramach sieci organów ochrony konkurencji”) stanowi ponadto, że „komitet doradczy stanowi forum, na którym eksperci z różnych organów ochrony konkurencji omawiają poszczególne sprawy i ogólne zagadnienia z zakresu prawa konkurencji [Unii]” [tłumaczenie nieoficjalne, tak jak dalsze cytaty z tego komunikatu].

143

Na płaszczyźnie proceduralnej art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi, że konsultacje komitetu doradczego „mogą odbywać się podczas posiedzeń zwołanych i prowadzonych przez Komisję w terminie co najmniej 14 dni od dostarczenia zawiadomienia o zwołaniu posiedzenia wraz z dołączonym streszczeniem sprawy, wskazaniem najważniejszych dokumentów i wstępnego projektu decyzji”. Niemniej jednak „[j]eżeli Komisja dostarczy zawiadomienie o zwołaniu posiedzenia w terminie krótszym niż wyżej wskazany, posiedzenie może odbyć się w zaproponowanym terminie, jeżeli nie sprzeciwi się temu żadne państwo członkowskie”. Punkt 66 komunikatu w sprawie współpracy w ramach sieci organów ochrony konkurencji stanowi również, że „rozporządzenie Rady przewiduje możliwość wyrażenia zgody przez państwa członkowskie na wyznaczenie krótszego terminu pomiędzy wysłaniem zawiadomienia o zwołaniu a datą posiedzenia”. Artykuł 14 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 przewiduje ponadto, że opinia komitetu doradczego „może zostać wydana nawet pod nieobecność i wobec braku reprezentacji niektórych członków”. Artykuł 14 ust. 4 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi wreszcie, że „[k]onsultacje można przeprowadzać również w trybie procedury pisemnej”, lecz „jeżeli którekolwiek państwo członkowskie zgłosi stosowny wniosek, Komisja zwołuje posiedzenie”. Zgodnie z tym przepisem „[w] przypadku zastosowania procedury pisemnej Komisja wyznacza termin nie krótszy niż 14 dni, w którym państwa członkowskie mają zgłosić swoje uwagi, które zostaną przekazane do wszystkich innych państw członkowskich”.

144

Dokument zatytułowany „Przepisy dotyczące metod pracy komitetu doradczego” [tłumaczenie nieoficjalne] z dnia 19 grudnia 2008 r., przedstawiony przez Komisję w dniu 6 listopada 2015 r. w wykonaniu środka organizacji postępowania, określa poszczególne etapy poprzedzające zasięgniecie opinii komitetu doradczego, w szczególności te, które umożliwiają krajowym organom ochrony konkurencji zapoznanie się z aktami sprawy wraz z rozwojem dochodzenia w sprawie.

145

W pierwszej kolejności należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z postanowieniami art. 11 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 „Komisja przekazuje organom ochrony konkurencji państw członkowskich kopie najistotniejszych dokumentów, które zebrała w celu stosowania art. 7, 8, 9, 10 i 29 ust. 1” rzeczonego rozporządzenia, a „[n]a wniosek organu ochrony konkurencji państwa członkowskiego Komisja dostarczy mu kopie innych istniejących dokumentów koniecznych do dokonania oceny sprawy”. Artykuł 11 ust. 6 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi ponadto, że „[w]szczęcie przez Komisję postępowania w celu przyjęcia decyzji na mocy rozdziału III pozbawia organy ochrony konkurencji państw członkowskich ich kompetencji w zakresie stosowania art. [101 i 102 TFUE]”, a „[j]eżeli organ ochrony konkurencji państwa członkowskiego prowadzi już postępowanie w sprawie, Komisja wszczyna postępowanie po zasięgnięciu opinii krajowego organu ochrony konkurencji”. Na podstawie tych przepisów Komisja przekazuje krajowym organom ochrony konkurencji decyzję początkową o wszczęciu postępowania, pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skierowane do danego przedsiębiorstwa, jego odpowiedź na to pismo oraz inne najważniejsze dokumenty w sprawie – niezwłocznie po ich doręczeniu temu przedsiębiorstwu lub po ich otrzymaniu (zob. pkt 6 i 7 przepisów dotyczących metod pracy komitetu doradczego).

146

W drugiej kolejności przepisy dotyczące metod pracy komitetu doradczego przewidują w pkt 33–36, że w każdej sprawie, w której Komisja przesyła przedsiębiorstwu pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, Komisja wyznacza – w terminie 45 dni od wysłania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do odnośnych stron – jeden z krajowych organów ochrony konkurencji jako sprawozdawcę sprawy (zwanego dalej „KOOK będącym sprawozdawcą”), według kolejności odpowiadającej rotacyjnej prezydencji Rady Unii Europejskiej, chyba że konieczne jest wybranie innego krajowego organu ochrony konkurencji w celu zapewnienia obiektywności, w którym to przypadku Komisja może, z zastrzeżeniem zgody pierwszego krajowego organu ochrony konkurencji, wybrać kolejny organ z listy rotacyjnych prezydencji (pkt 28, 33 i 34). KOOK będący sprawozdawcą, którego zadaniem jest pomaganie w zrozumieniu sprawy innym krajowym organom ochrony konkurencji oraz informowanie ich o głównych etapach dochodzenia w danej sprawie, działa w tym względzie w ścisłej współpracy z Komisją (pkt 40 i 42). Przepisy dotyczące metod pracy komitetu doradczego zalecają również, by KOOK będący sprawozdawcą rozesłał wykaz głównych zagadnień w sprawie co najmniej pięć dni przed posiedzeniem komitetu doradczego [pkt 44 lit i)] oraz by przedstawił sprawę i jej implikacje na początku posiedzenia komitetu doradczego [pkt 44 lit. ii)].

147

W trzeciej kolejności zgodnie z art. 11 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. [101 i 102 TFUE] (Dz.U. 2004, L 123, s. 18) „Komisja daje stronom, do których skierowała przedstawienie zarzutów, możliwość bycia wysłuchanym przed skonsultowaniem się z komitetem doradczym, o którym mowa w art. 14 ust. 1 rozporządzenia […] nr 1/2003”. Artykuł 14 ust. 3 rozporządzenia nr 773/2004 stanowi ponadto, że „Komisja zaprasza organy ochrony konkurencji państw członkowskich do uczestnictwa w ustnym przesłuchaniu” i „może w podobny sposób zaprosić urzędników oraz pracowników służby cywilnej innych organów państw członkowskich”. Punkt 12 przepisów dotyczących metod pracy komitetu doradczego uściśla, że udział krajowych organów ochrony konkurencji w przesłuchaniu jest istotny dla skutecznego funkcjonowania komitetu doradczego. Żaden przepis nie przewiduje natomiast, że KOOK będący sprawozdawcą odgrywa szczególną rolę podczas przesłuchania.

148

Zgodnie z orzecznictwem dotyczącym odpowiednich przepisów rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 1962, 13, s. 204), zastąpionego rozporządzeniem nr 1/2003, zapoznanie się z opinią komitetu doradczego stanowi istotny wymóg formalny, którego naruszenie wpływa na zgodność z prawem ostatecznej decyzji Komisji, jeżeli zostanie wykazane, że nieprzestrzeganie przepisów dotyczących zasięgania opinii uniemożliwiło komitetowi doradczemu wydanie opinii z pełną znajomością sprawy. Treść i istotny lub nieistotny charakter obowiązków wynikających z przepisów dotyczących zasięgania opinii komitetu doradczego należy zatem oceniać w każdym przypadku w świetle tego celu, którym jest umożliwienie komitetowi pełnienia funkcji doradczych z pełną znajomością sprawy (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 lipca 1991 r., RTE/Komisja, T‑69/89, EU:T:1991:39, pkt 21 i 23; z dnia 15 marca 2000 r., Cimenteries CBR i in./Komisja, T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95, EU:T:2000:77, pkt 742).

149

W tym względzie w odniesieniu do dokumentów, które należy przedłożyć komitetowi doradczemu, uznano, że chociaż konsultacje wpisują się w ramy współpracy między Komisją a państwami członkowskimi i nie mają na celu zorganizowania postępowania kontradyktoryjnego wobec odnośnych przedsiębiorstw, komitet doradczy powinien w szczególności zostać poinformowany w sposób obiektywny o stanowiskach i głównych argumentach przedstawionych przez te przedsiębiorstwa w ich uwagach w przedmiocie wszystkich zarzutów postawionych im przez Komisję po zakończeniu dochodzenia. W szczególności jednym z najważniejszych dokumentów w rozumieniu art. 10 ust. 5 rozporządzenia nr 17 jest więc zasadniczo protokół z przesłuchania, a zatem powinno się go przekazać komitetowi doradczemu przy jego zwołaniu. Jednakże przekazanie protokołu przesłuchania stanowi istotny wymóg formalny jedynie wtedy, gdy w danym przypadku jest to konieczne, aby umożliwić komitetowi doradczemu wydanie opinii z pełną znajomością sprawy, to znaczy bez wprowadzania go w błąd w ważnej kwestii z uwagi na nieścisłości lub braki. Nie ma to miejsca w przypadku, gdy protokół przesłuchania nie zawiera ważnych elementów oceny – nowych w stosunku do pisemnych odpowiedzi danego przedsiębiorstwa na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – załączonych do zawiadomienia o zwołaniu komitetu doradczego. W takim bowiem wypadku nieprzekazanie przez Komisję protokołu przesłuchania komitetowi doradczemu w chwili jego zwołania nie narusza prawa do obrony zainteresowanego przedsiębiorstwa i nie ma wpływu na wynik procedury konsultacji. W konsekwencji takie pominięcie nie może stanowić podstawy do unieważnienia postępowania administracyjnego i tym samym podważać zgodności z prawem ostatecznej decyzji (wyrok z dnia 10 lipca 1991 r., RTE/Komisja, T‑69/89, EU:T:1991:39, pkt 21–23).

150

Ponadto orzeczono, że niepoinformowanie przez Komisję o dokładnej kwocie proponowanej grzywny nie stanowi naruszenia istotnego wymogu formalnego dotyczącego zapoznania się z opinią komitetu doradczego, o ile komitetowi przekazano wszystkie istotne elementy potrzebne do sporządzenia opinii w sprawie grzywien. Komitet doradczy powinien być informowany wyłącznie o kryteriach dotyczących nałożenia grzywny (zob. podobnie wyrok z dnia 15 marca 2000 r., Cimenteries CBR i in./Komisja, T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95, EU:T:2000:77, pkt 747, 748). Punkt 23 przepisów dotyczących metod pracy komitetu doradczego przypomina więc o konieczności zapewnienia poufności wymiany informacji dokonywanej w ramach komitetu, w szczególności w odniesieniu do wysokości grzywny. Punkt 24 tych przepisów przewiduje w kwestii ustalenia kwoty grzywny, że na posiedzeniu komitetu doradczego Komisja przekazuje dokument wyjaśniający przyjętą metodę obliczania grzywny, odwołujący się wyraźnie do wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 (Dz.U. 2006, C 210, s. 2, zwanych dalej „wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywien”), że członkowie komitetu doradczego mogą wystąpić z wnioskiem o przyznanie dodatkowego czasu na przeanalizowanie tego dokumentu oraz że po zakończeniu posiedzenia dokument ten jest zwracany Komisji.

151

W niniejszej sprawie, w pierwszej kolejności, skarżące podnoszą, że Komisja nie zasięgnęła tak naprawdę opinii komitetu doradczego ze względu na nieprzekazanie części wstępnego projektu decyzji w sprawie grzywien i odpowiedzi przedsiębiorstw na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, na krótki termin przekazania wstępnego projektu zaskarżonej decyzji jego członkom, na luki w streszczeniu wstępnego projektu decyzji przekazanego krajowym organom ochrony konkurencji i na niewystarczający charakter uzasadnienia opinii komitetu doradczego. Należy zbadać te różne argumenty w świetle dokumentów zawartych w aktach sprawy, a w szczególności w świetle wyjaśnień faktycznych przedstawionych przez Komisję w dniu 6 listopada 2015 r. w odpowiedzi na wspomniany środek organizacji postępowania i na rozprawie.

152

Co się tyczy argumentu skarżących dotyczącego nieprzekazania części wstępnego projektu decyzji w sprawie grzywien, skarżące zrezygnowały z niego na rozprawie, co odnotowano w protokole rozprawy. Nawet jeśli w trakcie rozprawy skarżące stwierdziły jednak, że krajowe organy ochrony konkurencji nie otrzymały podczas posiedzeń komitetu doradczego informacji o metodzie obliczenia kwoty grzywny, zarzut ten nie znajduje oparcia w okolicznościach faktycznych, ponieważ z akt sprawy wynika, że w dniu 3 lipca 2014 r. Komisja wysłała do krajowych organów ochrony konkurencji rozdział 10 dotyczący grzywien, zawierający wyjaśnienie głównych elementów tej metody, wraz z przypomnieniem zawiadomienia o zwołaniu drugiego posiedzenia komitetu doradczego w dniu 7 lipca 2014 r. W związku z tym należy podkreślić, że krajowe organy ochrony konkurencji były już wcześniej adresatami odpowiedzi przedsiębiorstw na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w dniu 23 lipca 2013 r. oraz opisu stanu faktycznego w dniu 19 grudnia 2013 r. i odpowiedzi przedsiębiorstw na to ostatnie pismo w dniu 13 lutego 2014 r. Wreszcie w dniu 20 maja 2014 r. Komisja przekazała im opis stanu faktycznego dotyczący przypisania odpowiedzialności za naruszenia oraz odpowiedzi spółek Mylan, Niche i Unichem na to pismo.

153

Jeżeli chodzi o termin przekazania wstępnego projektu decyzji, z akt sprawy wynika, że Komisja przesłała go krajowym organom ochrony konkurencji państw członkowskich w trzech etapach: rozdziały 1–4 przesłano im w dniu 12 czerwca 2014 r. wraz z zawiadomieniem o zwołaniu pierwszego posiedzenia komitetu doradczego w dniu 30 czerwca 2014 r., rozdziały 5–9 wysłano im w dniu 20 czerwca 2014 r. wraz ze streszczeniem wstępnego projektu decyzji, a rozdział 10, dotyczący grzywien (z wyjątkiem dokładnej wysokości grzywien), wysłano im w dniu 3 lipca 2014 r. wraz z przypomnieniem wysłanego w dniu 30 czerwca 2014 r. zawiadomienia o zwołaniu drugiego posiedzenia komitetu doradczego w dniu 7 lipca 2014 r., które miało dotyczyć całego wstępnego projektu decyzji. W tym względzie należy podkreślić, że wprawdzie – jak podnoszą skarżące – instrukcja postępowania w dziedzinie polityki konkurencji DG ds. Konkurencji wskazuje w pkt 10 na s. 109, że zazwyczaj organizuje się dwa posiedzenia komitetu, jedno dotyczące istoty sprawy oraz drugie w kwestii kwoty grzywien, owa instrukcja nie wymaga jednak, aby ten schemat organizacyjny był systematycznie przestrzegany. Ponadto z akt sprawy wynika, że w niniejszym przypadku Komisja wyraźnie wskazała w zawiadomienia o zwołaniu drugiego posiedzenia, wysłanym w dniu 30 czerwca 2014 r., oraz w wiadomości wysłanej pocztą elektroniczną z dnia 3 lipca 2014 r., że porządek posiedzenia w dniu 7 lipca 2014 r. dotyczył dyskusji nad całością sprawy.

154

Prawdą jest, że takie rozłożone na etapy wysłanie dokumentów, dokonane w niektórych przypadkach z naruszeniem terminu czternastu dni, było wyrazem pewnego pośpiechu związanego prawdopodobnie z faktem, że zaraz po wysłaniu zawiadomienia o zwołaniu posiedzenia z dnia 30 czerwca 2014 r. Komisja poinformowała krajowe organy ochrony konkurencji, że miała zamiar przyjąć decyzję w dniu 9 lipca 2014 r., i nie zapewniło członkom komitetu najlepszych warunków na zajęcie stanowiska. Należy jednak stwierdzić, że żaden krajowy organ ochrony konkurencji nie wyraził sprzeciwu w przedmiocie dat tych posiedzeń, mimo że na podstawie art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 taki sprzeciw uniemożliwiłby odbycie rzeczonych posiedzeń. Ponadto z akt sprawy wynika, że w dniu 6 lipca 2009 r. Komisja przekazała krajowym organom ochrony konkurencji decyzję początkową o wszczęciu postępowania, w dniu 31 lipca 2012 r. pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skierowane do odnośnych przedsiębiorstw, w dniu 23 lipca 2013 r. odpowiedzi przedsiębiorstw na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, w dniu 19 grudnia 2013 r. opis stanu faktycznego, w dniu 13 lutego 2014 r. odpowiedzi przedsiębiorstw na opis stanu faktycznego oraz w dniu 20 maja 2015 r. opis stanu faktycznego dotyczący przypisania odpowiedzialności za naruszenia oraz odpowiedzi spółek Mylan, Niche i Unichem na to pismo. Ponadto w dniu 25 czerwca 2014 r. Komisja przesłała im wstępny projekt protokołu przesłuchania sporządzony przez urzędnika przeprowadzającego spotkanie wyjaśniające.

155

W konsekwencji nawet jeżeli można ubolewać w szczególności, że pomimo ich długości (ok. 600 stron) i złożoności Komisja wysłała rozdziały 5–9 wstępnego projektu decyzji krajowym organom ochrony konkurencji państw członkowskich zaledwie dziesięć dni przed pierwszym posiedzeniem komitetu doradczego, należy stwierdzić, w świetle wszystkich elementów wskazanych w pkt 153 i 154 powyżej, że członkowie komitetu doradczego byli dostatecznie poinformowani o istocie sprawy i treści wstępnego projektu decyzji, w związku z czym komitet mógł wydać opinię z pełną znajomością sprawy.

156

Ponadto należy wyjaśnić, że wbrew twierdzeniom skarżących ani art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003, ani pkt 66 komunikatu w sprawie współpracy w ramach sieci organów ochrony konkurencji nie nakładają na Komisję obowiązku uzyskania wyraźnej uprzedniej zgody organów ochrony konkurencji państw członkowskich celem skorzystania z odstępstwa od ustalonego terminu czternastu dni między wysłaniem zawiadomienia do członków komitetu doradczego a posiedzeniem komitetu. Jak wynika bowiem z art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003, jeżeli Komisja wysyła zawiadomienie o zwołaniu posiedzenia w terminie krótszym niż wyżej wskazany, państwa członkowskie mogą wyrazić ewentualny sprzeciw w tym względzie, zaś w przeciwnym razie posiedzenie odbywa się w terminie określonym przez Komisję. Ponadto, co się tyczy podnoszonego naruszenia zasady dobrej administracji, należy przypomnieć, że nie może ona przekształcić w obowiązek tego, czego prawodawca nie uznał za obowiązek (zob. pkt 136 powyżej).

157

Jeśli chodzi o opinię wydaną przez komitet doradczy, należy przypomnieć, po pierwsze, że zgodnie z art. 14 ust. 6 rozporządzenia nr 1/2003 opinia taka nie podlega systematycznej publikacji, a z orzecznictwa wynika nawet, iż nieprzekazanie opinii zainteresowanym przedsiębiorstwom nie jest sprzeczne z zasadą poszanowania prawa do obrony (zob. podobnie wyrok z dnia 7 czerwca 1983 r., Musique Diffusion française i in./Komisja, od 100/80 do 103/80, EU:C:1983:158, pkt 35, 36), a po drugie, że przepisy art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 przewidują, iż stanowiska wyrażone w tej opinii podlegają uzasadnieniu jedynie na wniosek co najmniej jednego z członków tego komitetu, co nie miało miejsca w niniejszym przypadku. Ponadto art. 27 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi, że strony objęte postępowaniem prowadzonym przez Komisję zgodnie z art. 101 TFUE nie mają wglądu do korespondencji między Komisją a organami ochrony konkurencji państw członkowskich lub między tymi ostatnimi, w tym do dokumentów sporządzonych na podstawie art. 11 i 14 rzeczonego rozporządzenia. Poza tym zgodnie z art. 28 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 urzędnicy i funkcjonariusze Komisji i organów ochrony konkurencji państw członkowskich są zobowiązani do nieujawniania informacji zebranych lub wymienionych na podstawie tego rozporządzenia, które ze względu na swój charakter są objęte tajemnicą zawodową, przy czym obowiązek ten dotyczy również wszystkich przedstawicieli i ekspertów państw członkowskich uczestniczących w posiedzeniach komitetu doradczego na podstawie art. 14 rozporządzenia nr 1/2003. W konsekwencji skarżące nie mogą skutecznie podnosić, że opinia wydana przez komitet doradczy nie była wystarczająco uzasadniona. Ponadto mając na względzie obowiązujące przepisy, okoliczność, że opinia jest zwięzła i mało szczegółowa, nie oznacza, że komitet doradczy nie miał do dyspozycji wszelkich informacji umożliwiających mu podjęcie decyzji z pełną znajomością sprawy, ani nie oznacza też, że komitet ten nie wypowiedział się z pełną znajomością sprawy, nawet jeśli wypowiedział się zwięźle.

158

Wreszcie skarżące podnoszą, że ponieważ streszczenie wstępnego projektu decyzji wysłane przez Komisję członkom komitetu doradczego było stronnicze i niekompletne, komitet nie był w stanie podjąć decyzji z pełną znajomością sprawy. Należy jednakże przypomnieć, jak podnosi Komisja, że celem tego streszczenia nie jest spisanie argumentów pozwalających na obronę danego przedsiębiorstwa, lecz ułatwienie dyskusji w ramach komitetu doradczego w sprawie tekstu wstępnego projektu decyzji. W każdym razie w niniejszej sprawie z odpowiedzi Komisji na środki organizacji postępowania wynika, że w streszczeniu załączonym do wstępnego projektu decyzji Komisja przedstawiła główne punkty tego projektu, podkreślając najbardziej delikatne aspekty swojej analizy (kryteria pozwalające ustalić istnienie ograniczenia konkurencji ze względu na cel, określenie rynku, zastosowanie art. 102 TFUE). Sama okoliczność, że Komisja nie przedstawiła w tym streszczeniu stanu wszystkich sporów dotyczących patentu 947, interpretacji niektórych postanowień ugód, okoliczności faktycznych zaistniałych po unieważnieniu patentu 947 przez EUP lub różnic między nabyciem technologii Rolabo a nabyciem technologii innej spółki, nie może prowadzić do uznania, że komitet doradczy, który dysponował ponadto znaczną liczbą dokumentów dotyczących sprawy, a zwłaszcza argumentami przedstawionymi przez skarżące w ich uwagach dotyczących pisma w sprawie przedstawienia zarzutów oraz opisu stanu faktycznego (zob. pkt 152 i 154 powyżej), nie mógł wydać swojej opinii z pełną znajomością sprawy.

159

W drugiej kolejności skarżące twierdzą, że konsultacji z komitetem doradczym nie przeprowadzono prawidłowo, ponieważ na posiedzeniach komitetu obecna była jedynie niewielka liczba członków, a KOOK będący sprawozdawcą w sprawie, który został wyznaczony z opóźnieniem, nie był obecny podczas przesłuchania stron ani na drugim posiedzeniu komitetu doradczego.

160

Skarżące zarzucają Komisji, że nie wyznaczyła KOOK będącego sprawozdawcą w ciągu 45 dni po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów i że celowo wybrała krajowy organ ochrony konkurencji, który nie był obecny podczas przesłuchania.

161

Bezsporne jest, że przepisy dotyczące metod pracy komitetu doradczego przewidują, że wyznaczenie KOOK będącego sprawozdawcą następuje zasadniczo w ciągu 45 dni po wysłaniu przedsiębiorstwom pisma w sprawie przedstawienia zarzutów i zgodnie z obiektywnym kryterium, mianowicie co do zasady według kolejności odpowiadającej rotacyjnej prezydencji Rady (zob. pkt 146 powyżej). W niniejszym przypadku z akt sprawy wynika, że procedura wyznaczenia KOOK będącego sprawozdawcą rozpoczęła się w dniu 7 maja 2014 r., a wyznaczenie Bundeswettbewerbsbehörde (federalnego urzędu ochrony konkurencji, Austria, zwanego dalej „BWB”) jako KOOK będącego sprawozdawcą nastąpiło w dniu 3 czerwca 2014 r., czyli po przesłuchaniu, lecz przed posiedzeniami komitetu doradczego, a ponadto zostało ono dokonane zgodnie z obiektywnym kryterium, mianowicie zgodnie z porządkiem rotacyjnych prezydencji w Radzie. Tymczasem samo naruszenie terminu 45 dni przy powołaniu KOOK będącego sprawozdawcą, które to naruszenie Komisja potwierdziła na rozprawie, nie może zostać w tym przypadku uznane za uniemożliwienie komitetowi doradczemu wykonania jego obowiązków ze znajomością sprawy. Rola KOOK będącego sprawozdawcą w zrozumieniu sprawy przez krajowe organy ochrony konkurencji i w ich informowaniu jest szczególnie istotna dopiero na etapie przygotowań do posiedzeń komitetu doradczego (zob. pkt 164 poniżej), a w niniejszej sprawie na tym etapie postępowania KOOK będący sprawozdawcą był już wyznaczony. Ponadto w odniesieniu do powołania BWB jako KOOK będącego sprawozdawcą należy podkreślić, że skarżące nie przedstawiły żadnego dowodu pozwalającego wykazać, iż było to związane z nieobecnością tego krajowego organu ochrony konkurencji na przesłuchaniach w dniach 15, 16, 17 i 18 kwietnia 2013 r., oraz że w każdym razie zostało ono przeprowadzone według czysto obiektywnego kryterium, mianowicie zgodnie z porządkiem rotacyjnych prezydencji w Radzie.

162

Skarżące podnoszą też, że komitet doradczy nie mógł wypowiedzieć się z pełną znajomością sprawy, ponieważ KOOK będący sprawozdawcą nie uczestniczył ani w przesłuchaniu stron w dniach 15, 16, 17 i 18 kwietnia 2013 r., ani w posiedzeniu komitetu doradczego w dniu 7 lipca 2014 r. Komisja utrzymuje, że żaden przepis nie przewiduje obowiązkowego udziału KOOK będącego sprawozdawcą w przesłuchaniu, oraz przypomina, że osiem państw członkowskich było obecnych podczas przesłuchania.

163

Należy zauważyć, że wprawdzie pkt 12 przepisów dotyczących metod pracy komitetu doradczego uściśla, że udział krajowych organów ochrony konkurencji w przesłuchaniu jest istotny dla skutecznego funkcjonowania komitetu doradczego, lecz żaden przepis nie wymaga od KOOK będącego sprawozdawcą uczestnictwa w przesłuchaniu, a art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 773/2004 przewiduje jedynie, że organy ochrony konkurencji państw członkowskich są zapraszane do wzięcia udziału w przesłuchaniu, tym bardziej że wszystkie krajowe organy ochrony konkurencji otrzymują kopię protokołu przesłuchania. Ponadto warto zaznaczyć, że – jak podnosi Komisja – krajowe organy ochrony konkurencji zostały należycie zaproszone do wzięcia udziału w przesłuchaniu, a osiem z nich było na nim faktycznie reprezentowanych (w przedmiocie braku zawiadomienia krajowych organów ochrony konkurencji o przesłuchaniu, zob. wyrok z dnia 21 września 2017 r., Feralpi/Komisja, C‑85/15 P, EU:C:2017:709, pkt 38–44). Poza tym należy przypomnieć, że rola KOOK będącego sprawozdawcą w zrozumieniu sprawy przez krajowe organy ochrony konkurencji oraz w informowaniu ich jest szczególnie istotna przed komitetem doradczym, a nie na etapie przesłuchania. Przepisy dotyczące metod pracy komitetu doradczego zalecają KOOK będącemu sprawozdawcą rozesłanie na co najmniej pięć dni przed pierwszym posiedzeniem komitetu doradczego listy głównych zagadnień w sprawie, tak aby w szczególności ustalić, czy krajowe organy ochrony konkurencji mogą wyrazić ogólną zgodę na wstępny projekt decyzji, czy mają uwagi dotyczące pewnych aspektów i czy chciałyby, aby opinia została opublikowana [pkt 44 lit i)], oraz przedstawienie sprawy i jej implikacji na początku pierwszego posiedzenia komitetu doradczego [pkt 44 lit. ii)]. Z akt sprawy wynika natomiast, że BWB prowadził dialog z Komisją w celu ustalenia listy zagadnień przesłanych przez Komisję do rozpatrzenia przez członków komitetu doradczego i uczestniczył w pierwszym posiedzeniu komitetu doradczego, na którym przedstawił swoje sprawozdanie, zaś skarżące nie zakwestionowały, że przy tej okazji w pełni odegrał on swoją rolę KOOK będącego sprawozdawcą. Ponadto sama okoliczność, że Komisja przekazała pozostałym krajowym organom ochrony konkurencji listę najważniejszych zagadnień w sprawie w dniu 26 czerwca 2014 r. rano, to jest cztery dni przed pierwszym posiedzeniem komitetu doradczego, podczas gdy przepisy dotyczące metod pracy komitetu doradczego zalecają, aby termin ten wynosił pięć dni, nie wystarcza do stwierdzenia, że komitet doradczy nie był w stanie wypowiedzieć się z pełną znajomością sprawy. Wbrew twierdzeniom skarżących Komisja nie była również zobowiązana do wyznaczenia drugiego KOOK będącego sprawozdawcą, ponieważ pkt 38 przepisów dotyczących metod pracy komitetu doradczego przewiduje w razie potrzeby możliwość zastąpienia osoby fizycznej reprezentującej krajowy organ ochrony konkurencji przez inną osobę fizyczną z tego samego organu. W konsekwencji okoliczność, że BWB nie uczestniczył w niniejszej sprawie w przesłuchaniu stron w dniach 15, 16, 17 i 18 kwietnia 2013 r. ani – co jest godne ubolewania – w drugim posiedzeniu komitetu doradczego w dniu 7 lipca 2015 r., nie uniemożliwiła komitetowi doradczemu wypowiedzenia się z pełną znajomością sprawy.

164

Co się tyczy zastrzeżenia opartego na ograniczonej liczbie państw członkowskich obecnych na posiedzeniach komitetu doradczego, z akt sprawy wynika, że na posiedzeniu w dniu 30 czerwca 2014 r. było reprezentowanych zaledwie pięć krajowych organów ochrony konkurencji (Królestwa Hiszpanii, Republiki Włoskiej, Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji), a na posiedzeniu w dniu 7 lipca 2014 r. reprezentowane były jedynie dwa krajowe organy ochrony konkurencji (Republiki Federalnej Niemiec i Republiki Finlandii). Wynika stąd faktycznie, że w niniejszej sprawie w wydaniu opinii przez komitet doradczy uczestniczyła ograniczona liczba przedstawicieli państw członkowskich, skoro zgodnie z pkt 20 i 21 przepisów dotyczących metod pracy komitetu doradczego w opinii wydawanej przez komitet doradczy uwzględniane są jedynie komentarze i uwagi zgłoszone przez członków obecnych na posiedzeniu. Zapytana na rozprawie o przyczyny tak niewielkiego udziału i o możliwość odroczenia posiedzeń komitetu doradczego Komisja wskazała, że dowiedziała się o strajkach na kolei i skontaktowała się z członkami komitetu, aby ustalić, czy mieli konkretne uwagi, lecz nie zamierzała odraczać posiedzeń.

165

Wprawdzie w takich okolicznościach byłoby właściwe, aby Komisja odroczyła posiedzenia komitetu doradczego, lecz z niewielkiej liczby przedstawicieli państw członkowskich obecnych na posiedzeniach nie można wywnioskować, że Komisja naruszyła w niniejszej sprawie istotny wymóg proceduralny dotyczący zasięgnięcia opinii komitetu doradczego.

166

Należy bowiem stwierdzić przede wszystkim, że nawet jeżeli może to wydawać się niecodzienne i w niewielkim stopniu zgodne z pewną koncepcją dobrej administracji, żaden przepis nie przewiduje kworum przy wydaniu opinii przez komitet doradczy. Ponadto art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi wyraźnie, że opinia komitetu doradczego „może zostać wydana nawet pod nieobecność i wobec braku reprezentacji niektórych członków”. Następnie należy przypomnieć, że Komisja jest zobowiązana do umożliwienia organom ochrony konkurencji państw członkowskich uczestnictwa w komitecie doradczym i że w niniejszym przypadku podjęła ona wszelkie działania wymagane w tym zakresie, ponieważ wysłała im zawiadomienia o zwołaniu posiedzeń komitetu doradczego w dniu 30 czerwca i w dniu 7 lipca 2014 r. oraz wszystkie niezbędne dokumenty od momentu wszczęcia postępowania (zob. pkt 153 i 154 powyżej), a poza tym nie zgłoszono sprzeciwu co do daty tych posiedzeń (zob. pkt 154 powyżej). Wreszcie należy podkreślić, że komitet doradczy może stanowić forum dyskusyjne wspomagające jednolite stosowanie reguł konkurencji prawa Unii, jak przewiduje to motyw 19 rozporządzenia nr 1/2003, jedynie pod warunkiem że organy ochrony konkurencji państw członkowskich są skłonne do skutecznej współpracy, ponieważ Komisja nie posiada w tym względzie żadnych uprawnień egzekucyjnych.

167

Zarzut ten należy wobec tego oddalić.

170

Należy przypomnieć, że zasada skutecznej ochrony sądowej stanowi ogólną zasadę prawa Unii, która obecnie jest wyrażona w art. 47 karty praw podstawowych (wyrok z dnia 8 grudnia 2011 r., Chalkor/Komisja, C‑386/10 P, EU:C:2011:815, pkt 52). Na zasadę tę składają się różne elementy, obejmujące w szczególności prawo do obrony, zasadę równości broni, prawo dostępu do sądu oraz prawo do uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela (wyrok z dnia 6 listopada 2012 r., Otis i in., C‑199/11, EU:C:2012:684, pkt 48). Zasada równości broni, która jest konsekwencją samego pojęcia rzetelnego procesu, wiąże się z obowiązkiem przyznania każdej ze stron rozsądnej możliwości przedstawienia swojej sprawy, w tym również swoich dowodów, w warunkach niestawiających jej w wyraźnie mniej korzystnej sytuacji w stosunku do strony przeciwnej (wyrok z dnia 6 listopada 2012 r., Otis i in., C‑199/11, EU:C:2012:684, pkt 71; z dnia 12 listopada 2014 r., Guardian Industries i Guardian Europe/Komisja, C‑580/12 P, EU:C:2014:2363, pkt 31).

171

Skarżące podnoszą, że ograniczenia, którym podlegały przy wnoszeniu skargi, postawiły je w wyraźnie niekorzystnej sytuacji w stosunku do Komisji, która nie podlegała żadnym ograniczeniom czasowym ani co do długości tekstu przy sporządzaniu zaskarżonej decyzji. Należy jednak przypomnieć, iż z orzecznictwa ETPC dotyczącego wykładni art. 6 ust. 1 EKPC, do której to konwencji należy się odwołać zgodnie z art. 52 ust. 3 karty praw podstawowych, wynika, że prawo do sądu nie jest prawem absolutnym. Wykonywanie tego prawa może podlegać ograniczeniom w szczególności w zakresie przesłanek dopuszczalności skargi (wyrok z dnia 28 lutego 2013 r., Réexamen Arango Jaramillo i in./BEI, C‑334/12 RX-II, EU:C:2013:134, pkt 43). O ile zainteresowani powinni spodziewać się, że zasady dotyczące dopuszczalności skargi będą stosowane, o tyle stosowanie ich nie powinno uniemożliwiać jednostkom korzystania z dostępnego im środka zaskarżenia (wyrok z dnia 28 lutego 2013 r., Réexamen Arango Jaramillo i in./EBI, C‑334/12 RX-II, EU:C:2013:134, pkt 43). Europejski Trybunał Praw Człowieka uważa więc, że ograniczenia te nie mogą uszczuplać dostępu otwartego dla jednostki w taki sposób lub w takim zakresie, iż zostanie naruszona istota jej prawa do sądu, oraz że są one zgodne z art. 6 ust. 1 EKPC tylko wtedy, gdy mają one cel zgodny z prawem i gdy istnieje racjonalny stosunek proporcjonalności między zastosowanymi środkami a zamierzonym celem (zob. wyrok ETPC, 6 grudnia 2011 r., Anastasakis przeciwko Grecji, CE:ECHR:2011:1206JUD004195908, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).

172

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału ścisłe stosowanie uregulowań Unii dotyczących terminów proceduralnych odpowiada wymogowi pewności prawa oraz konieczności zapobieżenia jakiejkolwiek dyskryminacji lub arbitralnemu traktowaniu w ramach wymiaru sprawiedliwości (zob. wyrok z dnia 15 stycznia 1987 r., Misset/Rada, 152/85, EU:C:1987:10, pkt 11 i przytoczone tam orzecznictwo; postanowienie z dnia 8 listopada 2007 r., Belgia/Komisja, C‑242/07 P, EU:C:2007:672, pkt 16 i przytoczone tam orzecznictwo) i nie wpływa w żaden sposób na prawo do skutecznej ochrony sądowej (zob. podobnie postanowienie z dnia 17 maja 2002 r., Niemcy/Parlament i Rada, C‑406/01, EU:C:2002:304, pkt 20). Jak podnosi Komisja, zasada równości broni nie wymaga, aby czas trwania postępowania administracyjnego i termin na wniesienie skargi o stwierdzenie nieważności były takie same. Procedura administracyjna ma bowiem na celu umożliwienie Komisji przeprowadzenia dochodzenia w celu ustalenia, czy należy przyjąć decyzję stwierdzającą naruszenie art. 101 i 102 TFUE, a przedsiębiorstwom – przygotowanie obrony. Należy przypomnieć w tym względzie, że poszanowanie prawa do obrony wymaga, aby zainteresowanemu przedsiębiorstwu zapewniono w toku postępowania administracyjnego możliwość przedstawienia w skuteczny sposób stanowiska w kwestii prawdziwości i znaczenia faktów i okoliczności będących przedmiotem zarzutów, a także w kwestii dokumentów uwzględnionych przez Komisję w celu udowodnienia jej twierdzenia o istnieniu naruszenia postanowień traktatu (wyroki: z dnia 7 czerwca 1983 r., Musique Diffusion française i in./Komisja, od 100/80 do 103/80, EU:C:1983:158, pkt 10; z dnia 7 stycznia 2004 r., Aalborg Portland i in./Komisja, C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P, EU:C:2004:6, pkt 66). Tak więc rozporządzenie nr 1/2003 przewiduje, że stronom wysyła się pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, które powinno przedstawiać w jasny sposób wszystkie istotne okoliczności, na których Komisja opiera się na tym etapie postępowania. Niemniej jednak to wskazanie może mieć charakter skrótowy, a decyzja nie musi koniecznie być kopią pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, ponieważ pismo to stanowi dokument przygotowawczy, w którym oceny faktyczna i prawna mają charakter wyłącznie tymczasowy. Z tego względu Komisja może, a nawet musi uwzględnić okoliczności wynikające z postępowania administracyjnego, aby miedzy innymi odstąpić od zarzutów, które okazały się bezzasadne (wyrok z dnia 7 stycznia 2004 r., Aalborg Portland i in./Komisja, C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P, EU:C:2004:6, pkt 67).

173

W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że chociaż zgodnie z art. 263 akapit szósty TFUE i art. 102 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r. skarżące dysponowały terminem dwóch miesięcy i dziesięciu dni na wniesienie skargi na zaskarżoną decyzję, licząc od dnia jej doręczenia, i chociaż termin ten utrudnił w szczególny sposób zadanie sporządzenia skargi ze względu na wyjątkową długość zaskarżonej decyzji oraz na fakt, że doręczono ją w okresie letnim, skarżące utrzymywały jednak intensywne kontakty z Komisją w kwestii sprawy w toku postępowania administracyjnego. Komisja skierowała do skarżących żądania udzielenia informacji w styczniu 2009 r., w sierpniu 2009 r., a następnie w okresie od grudnia 2009 r. do maja 2012 r. Ponadto w latach 2009–2012 skarżące były zapraszane do udziału w szeregu spotkań wyjaśniających. W dniu 27 lipca 2012 r. Komisja wydała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, na które skarżące odpowiedziały w dniu 14 stycznia 2013 r. Następnie przesłuchano skarżące w dniach 15, 16, 17 i 18 kwietnia 2013 r., zorganizowano kolejne spotkania wyjaśniające, a potem wysłano do skarżących kolejne żądania udzielenia informacji. W dniu 18 grudnia 2013 r. Komisja udzieliła skarżącym dostępu do dowodów zgromadzonych lub ujawnionych w szerszym zakresie po doręczeniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów oraz wystosowała pismo przedstawiające okoliczności faktyczne, do którego skarżące ustosunkowały się w dniu 31 stycznia 2014 r. Ponadto należy przypomnieć, że w trakcie pisemnego etapu postępowania przed Sądem skarżącym przyznano wszystkie wnioskowane przez nie przedłużenia terminów, w związku z czym – pomimo szczególnych ograniczeń, jakie napotkały one przy składaniu skargi – nie postawiono ich, ogólnie rzecz biorąc, w ramach niniejszego postępowania w wyraźnie mniej korzystnej sytuacji w stosunku do Komisji.

174

Jeśli chodzi o długość skargi, należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem ETPC przepisy dotyczące wymogów formalnych, których należy dopełnić przy wniesieniu skargi, mają na celu zapewnienie prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości, oraz że zainteresowani powinni spodziewać się, iż przepisy te zostaną zastosowane (wyrok ETPC z dnia 6 grudnia 2011 r., Anastasakis przeciwko Grecji, CE:ECHR:2011:1206JUD004195908, pkt 24). W odniesieniu do postępowania przed Sądem należy stwierdzić, że na podstawie pkt 15 praktycznych instrukcji dla stron w postępowaniach przed Sądem z dnia 24 stycznia 2012 r. (Dz.U. 2012, L 68, s. 23), obowiązujących w chwili wniesienia skargi, długość skargi jest co do zasady ograniczona do 50 stron, ale jest zawsze ustalana na podstawie złożoności stanu prawnego lub faktycznego danej sprawy (zob. podobnie postanowienie z dnia 10 kwietnia 2014 r., Langguth Erben/OHIM, C‑412/13 P, niepublikowane,EU:C:2014:269, pkt 63). W niniejszym przypadku skarżące wskazały na złożoność stanu prawnego rozpatrywanej sprawy i sąd pozwolił im złożyć skargę zawierającą 186 stron, napisaną ze zmniejszoną interlinią, wraz z 10158 stronami załączników. Wprawdzie zaskarżona decyzja jest wyjątkowo długa i powtarza się w niektórych aspektach, wynika to jednak – jak podnosi Komisja – z liczby naruszeń zarzucanych skarżącym, mających pewne cechy wspólne, a także ze standardów dowodowych wymaganych przez orzecznictwo Unii w odniesieniu do naruszeń art. 101 i 102 TFUE. Ponadto, jak przypomina Komisja, skarżące miały możliwość udzielenia odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów o długości 755 stron, gdy przedstawiły dokument zawierający ponad 600 stron. Długość skargi i liczba podniesionych zarzutów wskazują ponadto, że skarżące miały czas – co prawda kosztem niewątpliwie znacznego wysiłku – na przygotowanie argumentacji. Nie mogą one zatem twierdzić, że napotkały trudności nie do pokonania w dostępie do Sądu i że znalazły się w sytuacji wyraźnie mniej korzystnej w stosunku do Komisji.

175

W odniesieniu do argumentu dotyczącego powtórzeń i odesłań, których Komisja dokonała w zaskarżonej decyzji, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 296 TFUE obowiązkiem Komisji jest przedstawienie swego rozumowania w sposób jasny i jednoznaczny, pozwalając zainteresowanym poznać podstawy podjętego środka, a właściwemu sądowi – dokonać jego kontroli. Ten wymóg uzasadnienia należy oceniać w świetle okoliczności konkretnej sprawy, a w szczególności w świetle treści aktu, charakteru powołanych argumentów oraz interesu, jaki w uzyskaniu wyjaśnień mogą mieć adresaci aktu lub inne osoby, których dotyczy on bezpośrednio i indywidualnie. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 296 TFUE, winna nie tylko opierać się na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności jego wydania, jak również całość przepisów prawa regulujących daną dziedzinę (zob. wyrok z dnia 27 września 2012 r., Heijmans Infrastructuur/Komisja, T‑359/06, niepublikowany, EU:T:2012:489, pkt 133 i przytoczone tam orzecznictwo). Wbrew twierdzeniom skarżących sama okoliczność, że Komisja wielokrotnie wspomniała w zaskarżonej decyzji o tych samych dokumentach wewnętrznych i że dokonała ona licznych odesłań do innych części zaskarżonej decyzji, nie wystarczy do wykazania, że zaskarżona decyzja nie umożliwiła im zapoznania się z podstawami podjętego środka lub uniemożliwiła Sądowi dokonanie jego kontroli.

176

Co się tyczy argumentu opartego na braku jasnego kryterium prawnego, skarżące wskazały, że odpowiada on innym zarzutom ich skargi. W związku z tym odpowiedź zostanie udzielona w ramach badania odpowiednich zarzutów.

177

Wreszcie argumenty podniesione przez skarżące na podstawie wyroków ETPC z dnia 27 października 1993 r., Dombo Beheer B.V. przeciwko Niderlandom (CE:ECHR:1993:1027JUD001444888), z dnia 15 lipca 2003 r., Ernst i in. przeciwko Belgii (CE:ECHR:2003:0715JUD003340096) i z dnia 18 kwietnia 2006 r., Vezon przeciwko Francji (CE:ECHR:2006:0418JUD006601801) także nie zasługują na uwzględnienie. Okoliczności faktyczne i prawne tych spraw różnią się bowiem zasadniczo od niniejszej sprawy. Otóż sprawa, w której wydano wyrok ETPC z dnia 27 października 1993 r., Dombo Beheer B.V. przeciwko Niderlandom (CE:ECHR:1993:1027JUD001444888), w którym ETPC stwierdził naruszenie art. 6 EKPC, dotyczyła sporu między dwiema osobami prywatnymi, w którym jedna ze stron została postawiona w sytuacji wyraźnie niekorzystnej w stosunku do drugiej strony, która jako jedyna miała możliwość przeprowadzenia dowodu z zeznania. W sprawie, w której zapadł wyrok ETPC z dnia 15 lipca 2003 r., Ernst i in. przeciwko Belgii (CE:ECHR:2003:0715JUD003340096), w którym ETPC uznał, że nie doszło do naruszenia art. 6 EKPC, chodziło o ustalenie, czy państwo mogło zapewnić skarżącemu dostęp do sądu w zakresie ograniczonym do wstępnej kwestii dopuszczalności z tego względu, że jego powództwo było skierowane przeciwko sędziemu korzystającemu z przywileju jurysdykcyjnego. Wreszcie w sprawie, w której zapadł wyrok ETPC z dnia 18 kwietnia 2006 r., Vezon przeciwko Francji (CE:ECHR:2006:0418JUD006601801), chodziło o naruszenie prawa do rzetelnego procesu z powodu działań legislacyjnych rozstrzygających w sposób ostateczny i z mocą wsteczną spory toczące się przed sądami krajowymi, bez wystarczającego uzasadnienia w postaci interesu publicznego.

178

Z powyższego wynika, że zarzut ten jest w każdym razie bezzasadny, nawet gdyby mógł zostać skutecznie podniesiony w celu zakwestionowania zgodności z prawem zaskarżonej decyzji.

184

Komisja kwestionuje dopuszczalność tego zarzutu na podstawie przepisów art. 44 § 1 lit. c) regulaminu postępowania z dnia 2 maja 1991 r., znajdującego zastosowanie w niniejszej sprawie, zgodnie z którym skarga powinna zawierać przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów. Elementy te powinny być wystarczająco jasne i dokładne, tak aby umożliwić stronie pozwanej przygotowanie jej obrony, a Sądowi wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie skargi, w razie potrzeby, bez dodatkowych informacji. W celu zagwarantowania pewności prawa i prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości dla dopuszczalności skargi konieczne jest w świetle powyższych przepisów, aby istotne okoliczności faktyczne i prawne, na których skarga opiera się, wynikały przynajmniej skrótowo, lecz w sposób spójny i zrozumiały, z samej skargi (postanowienie z dnia 28 kwietnia 1993 r., De Hoe/Komisja, T‑85/92, EU:T:1993:39, pkt 20). W szczególności Trybunał orzekł, że o ile należy przyjąć, iż wskazanie zarzutów wszczynających postępowanie nie jest związane z terminologią ani z wykazem, przewidzianymi w art. 263 akapit drugi TFUE, o tyle przedstawienie owych zarzutów wszczynających postępowanie może być wystarczające raczej ze względu na ich istotną treść niż na ich kwalifikację prawną, pod warunkiem jednak że ze skargi wynika dostatecznie jasno, który zarzut spośród zarzutów wskazanych w traktacie został podniesiony (wyrok z dnia 15 grudnia 1961 r., Fives Lille Cail i in./Wysoka Władza, 19/60, 21/60, 2/61 i 3/61, EU:C:1961:30, s. 588).

185

W niniejszym przypadku skarżące zarzucają Komisji w istocie, że nie zaprezentowała niektórych okoliczności faktycznych w sposób obiektywny i że przedstawiła nieistotne okoliczności faktyczne celem stwierdzenia istnienia naruszenia. Tymczasem chociaż skarżące określają ten zarzut jako „przeinaczenie okoliczności faktycznych leżących u podstaw praktyk będących przedmiotem decyzji”, nie określiły one normy prawnej, której naruszenie przez Komisję mogłoby uzasadnić skargę, a wskazówki, które podają w skardze, nie są wystarczająco jasne i precyzyjne, aby umożliwić Komisji udzielenie odpowiedzi na podniesione argumenty, a Sądowi sprawowanie kontroli sądowej. Zaprezentowane przez nie argumenty mogą bowiem uzasadniać zarzut dotyczący błędu w ustaleniach faktycznych, błędu w kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych, naruszenia zasady bezstronności lub obowiązku staranności, nadużycia władzy, czy nawet naruszenia dobrego imienia mogący uzasadniać wniesienie skargi o odszkodowanie.

186

W związku z tym zarzut ten należy uznać za niedopuszczalny.

187

Tytułem ewentualnym Komisja podnosi, że zarzut ten jest też niedopuszczalny, ponieważ skarżącym zarzuca się wyłącznie zachowania, które w sentencji zaskarżonej decyzji uznano za naruszenia art. 101 i 102 TFUE, i tylko te zachowania można zakwestionować na drodze sądowej.

188

Zgodnie z orzecznictwem jedynie sentencja decyzji może wywoływać skutki prawne i być niekorzystna, a ocena przedstawiona w uzasadnieniu nie może być jako taka przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności. Ocena ta może być poddana kontroli zgodności z prawem przez sąd Unii tylko wtedy, gdy jako uzasadnienie niekorzystnego aktu stanowi niezbędne wsparcie sentencji tego aktu (postanowienie z dnia 28 stycznia 2004 r., Niderlandy/Komisja, C‑164/02, EU:C:2004:54, pkt 21; wyrok z dnia 17 września 1992 r., NBV i NVB/Komisja, T‑138/89, EU:T:1992:95, pkt 31), a w szczególności jeśli to uzasadnienie może zmienić istotę rozstrzygnięcia zawartego w sentencji wspomnianego aktu (zob. wyrok z dnia 12 października 2007 r., Pergan Hilfsstoffe für industrielle Prozesse/Komisja, T‑474/04, EU:T:2007:306, pkt 73 i przytoczone tam orzecznictwo). Należy przypomnieć w tym względzie, że przy określaniu, co stwierdzono w sentencji, należy uwzględnić treść uzasadnienia aktu (wyroki: z dnia 15 maja 1997 r., TWD/Komisja, C‑355/95 P, EU:C:1997:241, pkt 21; z dnia 20 listopada 2002 r., Lagardère i Canal +/Komisja, T‑251/00, EU:T:2002:278, pkt 67).

189

W niniejszej sprawie należy zatem ustalić, czy elementy kwestionowane przez skarżące, wymienione w pkt 4 zaskarżonej decyzji, stanowią niezbędne wsparcie sentencji tej decyzji i czy oceny te mogą zmienić istotę rozstrzygnięcia zawartego w rzeczonej sentencji.

190

Należy zaznaczyć, że w motywach 85 i 110 zaskarżonej decyzji, dotyczących sposobu przedstawienia poszczególnych elementów strategii przeciwko lekom generycznym przyjętej przez skarżące (w szczególności utworzenie „kręgu patentów” z patentów „papierowych” [tłumaczenie nieoficjalne, tak jak pozostałe cytaty z tej decyzji] i stopniowe przechodzenie na sól argininy) Komisja wskazała, iż niezbadanie opisu praktyk w pkt 5 (badanie ugód w świetle art. 101 TFUE) i w pkt 8 (badanie nabycia technologii i ugód w świetle art. 102 TFUE) zaskarżonej decyzji nie wpływa na ich legalność w świetle prawa konkurencji. Podobnie w motywie 2764 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że żaden z elementów ogólnej strategii skarżących „nie może zasadniczo zostać uznany za problematyczny w świetle prawa konkurencji Unii”. Ponadto w motywach 2917 i 2960 Komisja przypomniała, że „w odniesieniu do nadużywania pozycji dominującej przedmiotem niniejszej decyzji jest ogólne naruszenie art. 102 TFUE, które polega na połączeniu szeregu ugód dotyczących patentów i nabycia technologii Azad”. Poza tym same skarżące wniosły do Sądu o zachowanie względem interwenienta poufności licznych fragmentów zaskarżonej decyzji odnoszących się do ich strategii przeciwko lekom generycznym ze względu na to, że owe okoliczności faktyczne oraz ich interpretacja nie były objęte zakresem zarzutów postawionych im przez Komisję i dlatego że gdyby zostały ujawnione publicznie, zaszkodziłyby im poważnie poprzez naruszenie domniemania niewinności i ich reputacji. Elementy strategii skarżących wymierzonej przeciwko lekom generycznym, których Komisja nie uznała za naruszenie, nie zostały w związku z tym uwzględnione przy stwierdzeniu naruszeń, o których mowa w sentencji zaskarżonej decyzji, oraz przy wymierzaniu kar za nie.

191

Skarżące podnoszą jednak, że w motywie 2766 zaskarżonej decyzji, który figuruje w pkt 8 zaskarżonej decyzji, Komisja wskazała, że analiza praktyk objętych karami na podstawie art. 102 TFUE „uwzględni pełne ramy faktyczne, w tym inne praktyki wynikające z tej strategii, w przypadku których w niniejszej decyzji nie stwierdzono, że przyczyniają się one do skutku wykluczającego”. Ponadto w motywie 2772 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, że strategia skarżących wymierzona przeciwko lekom generycznym, którą opisano w pkt 4 tej decyzji, a w szczególności utworzenie kręgu patentów, składa się na „istotne okoliczności faktyczne pozwalające wyjaśnić, na przykład w trakcie badania antykonkurencyjnych skutków wykluczenia spowodowanego zachowaniem Servier, dlaczego poziom (potencjalnej) konkurencji w zakresie dostaw generycznego peryndoprylu był wyjątkowo ograniczony”.

192

W odpowiedzi na skargę Komisja twierdzi, że była zobowiązana do przedstawienia w zaskarżonej decyzji praktyk objętych strategią skarżących wymierzoną przeciwko lekom generycznym, które to praktyki nie zostały zakwalifikowane jako naruszenia art. 101 i 102 TFUE, w celu zbadania naruszeń w ich kontekście prawnym, gospodarczym i faktycznym. Podczas rozprawy Komisja podkreśliła znaczenie pkt 4 zaskarżonej decyzji dla zrozumienia ogólnej strategii Servier wobec przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych oraz zakresu jej praktyk na rynku, poprzez uwydatnienie kontekstu faktycznego tych praktyk, wyjaśnionego w szczególności we wspomnianym pkt 4, i ich bezprawnego charakteru. To uwydatnienie zostało wyraźnie dokonane w motywie 2766 zaskarżonej decyzji.

193

Prawdą jest, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem aby ocenić, czy porozumienie między przedsiębiorstwami wykazuje wystarczający stopień szkodliwości, aby można było je uznać za ograniczenie konkurencji ze względu na cel w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, należy skupić się w szczególności na kontekście gospodarczym i prawnym, w jaki porozumienie to się wpisuje (zob. wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., ING Pensii, C‑172/14, EU:C:2015:484, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo). W celu dokonania oceny odnośnego porozumienia należy umieścić je w kontekście gospodarczym i prawnym, w jakim strony je zawarły, przy czym nie można tego uznać za ingerencję w czynności lub sytuacje prawne niebędące przedmiotem postępowania przed Komisją (wyrok z dnia 13 lipca 1966 r., Consten i Grundig/Komisja, 56/64 i 58/64, EU:C:1966:41, s. 497). W ramach tej oceny kontekstu prawnego i gospodarczego należy wziąć pod uwagę charakter dóbr lub usług, których to porozumienie dotyczy, jak również rzeczywiste warunki funkcjonowania i struktury badanego rynku lub badanych rynków (zob. wyroki: z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 19 marca 2015 r., Dole Food i Dole Fresh Fruit Europe/Komisja, C‑286/13 P, EU:C:2015:184, pkt 117 i przytoczone tam orzecznictwo).

194

Podobnie w ramach oceny zachowania przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą Komisja, zmierzając do ustalenia ewentualnego nadużycia takiej pozycji, jest zobowiązana do uwzględnienia wszystkich towarzyszących temu zachowaniu okoliczności faktycznych mających znaczenie dla sprawy (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 marca 2007 r., British Airways/Komisja, C‑95/04 P, EU:C:2007:166, pkt 67; z dnia 27 marca 2012 r., Post Danmark, C‑209/10, EU:C:2012:172, pkt 26). Ponadto należy zauważyć w tym względzie, że w sytuacji gdy Komisja przeprowadza ocenę zachowania przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, która to analiza jest konieczna dla wyciągnięcia wniosku o istnieniu nadużycia takiej pozycji lub o jego braku, musi ona ocenić realizowaną przez to przedsiębiorstwo strategię handlową. W tym zakresie normalne jest powołanie się przez Komisję na czynniki natury subiektywnej, a mianowicie na motywy prowadzenia takiej, a nie innej strategii handlowej (wyrok z dnia 19 kwietnia 2012 r., Tomra Systems i in./Komisja, C‑549/10 P, EU:C:2012:221, pkt 19).

195

Jak wynika z pkt 193 i 194 powyżej, o ile Komisja jest zobowiązana do uwzględnienia kontekstu, w jakim wystąpiło zachowanie przedsiębiorstwa, w celu zbadania jego zgodności z art. 101 i 102 TFUE, o tyle takie uwzględnienie nie może jej prowadzić do wyciągnięcia wniosku lub do uzasadnienia stwierdzenia naruszenia na podstawie odrębnego zachowania uznanego za sprzeczne lub mało spójne z prawem konkurencji, które nie zostało jednak zakwalifikowane jako naruszenie.

196

W niniejszej sprawie z zaskarżonej decyzji (zob. pkt 190 powyżej) wynika, że Komisja nie uznała zasadniczych elementów strategii skarżących wymierzonej przeciwko lekom generycznym, wymienionych w pkt 4 zaskarżonej decyzji i przedstawiających działania Servier w negatywnym świetle, za naruszenie i nie uwzględniła ich celem uznania za naruszenie praktyk, za które wymierzyła grzywnę. Gdyby Komisja rzeczywiście uwzględniła je celem uznania za naruszenie praktyk podlegających karze, spotkałaby się z zarzutem, że stwierdziła naruszenia częściowo na podstawie podejrzeń lub twierdzeń, które wynikają z zachowań innych niż same praktyki, za które postanowiła wymierzyć kary. Takie podejście mogłoby doprowadzić do tego, że domniemana zła reputacja przedsiębiorstwa, wywnioskowana na podstawie samych tylko twierdzeń lub okoliczności faktycznych, których nie dowiedziono wyraźnie, byłaby analizowana jako parametr badania praktyk antykonkurencyjnych, o które owo przedsiębiorstwo jest oskarżane. Tymczasem bezstronność i obiektywizm, którymi Komisja musi się kierować przy kwalifikacji naruszeń i ich karaniu, oraz prawo do poszanowania domniemania niewinności wykluczają co do zasady tego rodzaju założenia. Dwuznaczność podejścia Komisji w kwestii znaczenia tych bardzo negatywnie ocenianych elementów postępowania Servier, przedstawionych w pkt 4 zaskarżonej decyzji, które zdaniem Komisji są jednocześnie istotne dla analizy, ale nie mogą zostać podważone przed sądem, wskazuje na wątpliwości, które te motywy zaskarżonej decyzji mogą budzić.

197

Wreszcie należy zaznaczyć, że nawet przy założeniu, iż różne aspekty ogólnej strategii skarżących wymierzonej przeciwko lekom generycznym figurują wśród zasadniczych elementów kontekstu naruszeń stwierdzonych w zaskarżonej decyzji, nie wydaje się jednak, aby ocena ta mogła zmienić istotę sentencji zaskarżonej decyzji. Należy bowiem przypomnieć, że uwzględnienie kontekstu przy identyfikacji antykonkurencyjnego celu nie może zaradzić brakowi faktycznego ustalenia antykonkurencyjnego celu (opinia rzecznika generalnego N. Wahla w sprawie CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:1958, pkt 44). Podobnie co się tyczy art. 102 TFUE, wprawdzie Komisja jest zobowiązana do uwzględnienia wszystkich mających znaczenie dla sprawy okoliczności faktycznych związanych z danym zachowaniem w celu stwierdzenia ewentualnego nadużycia pozycji dominującej, jednak istnienie ewentualnego zamiaru antykonkurencyjnego stanowi tylko jedną z okoliczności faktycznych, które można uwzględnić przy ustalaniu, czy doszło do nadużycia pozycji dominującej (zob. podobnie wyrok z dnia 19 kwietnia 2012 r., Tomra Systems i in./Komisja, C‑549/10 P, EU:C:2012:221, pkt 18–20).

198

W konsekwencji zarzut ten należy w każdym razie oddalić jako bezskuteczny, gdyż jest on skierowany przeciwko motywom zaskarżonej decyzji, które nie dotyczą zachowań i praktyk skarżących stanowiących naruszenie prawa konkurencji i ukaranych w tej decyzji. Należy jednak zauważyć, że – jak podnosi Komisja w odpowiedzi na skargę – wiele okoliczności faktycznych kwestionowanych przez skarżące w ramach tego zarzutu (zwłaszcza nabycie technologii alternatywnych i ugody w sporach patentowych) łączy się bezpośrednio z praktykami uznanymi przez Komisję za naruszenie, a ponadto są one podnoszone również w ramach innych zarzutów. Elementy te, które mogą być istotne, zostaną zbadane w ramach analizy tych zarzutów.

1

W ramach tego zarzutu skarżące i interwenient podnoszą, że Komisja naruszyła prawo, kwalifikując ugody w sporach patentowych jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel, oraz że naruszyła zakres praw własności intelektualnej, którymi są patenty. W związku z tym Sąd powinien ustalić, czy takie ugody mogą stanowić – a jeśli tak, to na jakich warunkach – ograniczenie konkurencji ze względu na cel, badając jednocześnie, czy w ramach swojej analizy Komisja naruszyła zakres patentów.

2

Należy przypomnieć w tym względzie, że w zaskarżonej decyzji Komisja przeanalizowała sposób, w jaki jej zdaniem ugody w sporach patentowych powinny być oceniane w świetle przepisów zawartych w art. 101 ust. 1 TFUE, a w szczególności możliwość uznania takich ugód za ograniczenia ze względu na cel (motywy 1102–1155 zaskarżonej decyzji).

3

Uznając zasadniczo prawo przedsiębiorstw do polubownego rozwiązywania sporów, w tym sporów patentowych (motyw 1118 zaskarżonej decyzji), Komisja stwierdziła w istocie, że ugody w sprawach patentowych powinny być zgodne z prawem konkurencji Unii, a w szczególności z przepisami art. 101 ust. 1 TFUE (zob. w szczególności motywy 1119, 1122 i 1123 zaskarżonej decyzji).

4

Komisja wzięła również pod uwagę szczególny kontekst, w jakim ma miejsce konkurencja w sektorze farmaceutycznym pomiędzy przedsiębiorstwami będącymi producentami oryginalnych produktów leczniczych a przedsiębiorstwami działającymi w sektorze generycznych produktów leczniczych. W szczególności Komisja podkreśliła znaczenie w tym sektorze kwestionowania patentów (motywy 1125–1132 zaskarżonej decyzji).

5

W świetle tych okoliczności Komisja uznała, że generalnie zasadne może być zawarcie przez strony ugody kończącej spór, a nawet włączenie do tej ugody klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu oraz klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów (motywy 1133 i 1136 zaskarżonej decyzji).

6

Jednakże Komisja uznała, że w świetle szczególnych okoliczności sprawy ugoda w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporu patentowego, na mocy której przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych akceptuje ograniczenia w zakresie swoich zdolności i w zakresie motywacji do konkurowania z konkurentami w zamian za transfer wartości majątkowych w postaci przelewu znacznej kwoty pieniężnej lub innej istotnej zachęty, może stanowić ograniczenie konkurencji ze względu na cel sprzeczne z art. 101 TFUE (motyw 1134 zaskarżonej decyzji). W takim bowiem przypadku rezygnacja przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych z niezależnych wysiłków w celu wejścia na rynek nie będzie wynikać z dokonanej przez strony oceny zasadności tego patentu, lecz z transferu wartości majątkowych przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych (motyw 1137 zaskarżonej decyzji), a zatem z zapłaty za wykluczenie z rynku stanowiącej przekupienie konkurencji (motyw 1140 zaskarżonej decyzji).

7

W związku z tym Komisja ogłosiła, że aby ocenić, czy rozpatrywane ugody stanowiły ograniczenia konkurencji ze względu na cel, przeprowadzi ona w każdym przypadku z osobna analizę okoliczności faktycznych dotyczących każdej z tych ugód. W tym celu Komisja wyjaśniła, że skoncentruje się w szczególności na ustaleniu, po pierwsze, czy „przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych i przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego były przynajmniej potencjalnymi konkurentami”, po drugie, czy „przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych zobowiązało się w ugodzie do ograniczenia w czasie jej obowiązywania swoich niezależnych wysiłków na rzecz wprowadzenia produktu generycznego na jeden rynek lub szereg rynków [Unii]”, a po trzecie, czy „ugoda była związana z dokonanym przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego transferem wartości majątkowych stanowiącym istotną zachętę znacznie zmniejszającą motywację przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych do kontynuowania niezależnych wysiłków na rzecz wprowadzenia produktu generycznego na jeden rynek lub szereg rynków [Unii]” (motyw 1154 zaskarżonej decyzji).

8

Następnie Komisja zastosowała do każdej z omawianych ugód trzy kryteria wymienione w pkt 217 powyżej oraz stwierdziła w odniesieniu do każdej z tych ugód, że owe trzy kryteria zostały spełnione, w związku z czym ugody te powinno się uznać w szczególności za ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

9

Artykuł 101 ust. 1 TFUE stanowi, że niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie uzgodnione praktyki, których „celem lub skutkiem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym. Zgodnie z orzecznictwem utrwalonym od czasu wydania wyroku z dnia 30 czerwca 1966 r., LTM (56/65, EU:C:1966:38, s. 359), alternatywny charakter tych przesłanek, wyrażony przy pomocy spójnika „lub”, skutkuje w pierwszej kolejności koniecznością zbadania samego celu porozumienia z uwzględnieniem kontekstu gospodarczego, w jakim ma być ono stosowane. Jednakże w wypadku, gdy analiza treści porozumienia nie wskazuje na wystarczający stopień szkodliwości dla konkurencji, należy zbadać jego skutki, a do objęcia go zakazem wymagane jest spełnienie przesłanek, które wskazują na faktyczne zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w odczuwalny sposób (zob. wyroki: z dnia 19 marca 2015 r., Dole Food i Dole Fresh Fruit Europe/Komisja, C‑286/13 P, EU:C:2015:184, pkt 116 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 16 lipca 2015 r., ING Pensii, C‑172/14, EU:C:2015:484, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo). Nie jest natomiast konieczne zbadanie wpływu porozumienia na konkurencję, jeżeli zostanie wykazany jego antykonkurencyjny cel (zob. wyrok z dnia 20 stycznia 2016 r., Toshiba Corporation/Komisja, C‑373/14 P, EU:C:2016:26, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo). Tak więc Komisja słusznie przypomniała w zaskarżonej decyzji, po pierwsze, że antykonkurencyjny cel i antykonkurencyjny skutek porozumienia stanowią alternatywne i niekumulatywne przesłanki przy ocenie, czy porozumienie podlega zakazowi przewidzianemu w art. 101 ust. 1 TFUE (motyw 1109), a po drugie, że nie jest konieczne wykazanie konkretnych antykonkurencyjnych skutków zachowania, jeżeli został wykazany jego antykonkurencyjny cel (motyw 1112).

10

Pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel można zastosować wyłącznie do niektórych rodzajów współpracy między przedsiębiorstwami, które ze swej natury są szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji w stopniu wystarczającym do tego, aby nie było konieczności badania ich skutków (zob. podobnie wyroki: z dnia 30 czerwca 1966 r., LTM, 56/65, EU:C:1966:38, s. 359; z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 49, 50, 58 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 16 lipca 2015 r., ING Pensii, C‑172/14, EU:C:2015:484, pkt 31; z dnia 26 listopada 2015 r., Maxima Latvija, C‑345/14, EU:C:2015:784, pkt 20).

11

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału aby ocenić, czy dane porozumienie pomiędzy przedsiębiorstwami wykazuje wystarczający stopień szkodliwości, aby można było je uznać za ograniczenie konkurencji ze względu „na cel” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, należy skupić się na treści jego postanowień, na celach, do których osiągnięcia ono zmierza, a także na kontekście gospodarczym i prawnym, w jaki porozumienie to się wpisuje (zob. wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., ING Pensii, C‑172/14, EU:C:2015:484, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo). W ramach oceny kontekstu prawnego i gospodarczego należy również wziąć pod uwagę charakter dóbr lub usług, których to porozumienie dotyczy, jak również rzeczywiste warunki funkcjonowania i struktury badanego rynku lub badanych rynków (zob. wyrok z dnia 19 marca 2015 r., Dole Food i Dole Fresh Fruit Europe/Komisja, C‑286/13 P, EU:C:2015:184, pkt 117 i przytoczone tam orzecznictwo). Należy jednak przypomnieć, że analiza rzeczywistych warunków funkcjonowania i struktury odnośnego rynku nie może prowadzić Sądu do oceny skutków danej koordynacji (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 72–82), pod rygorem pozbawienia skuteczności rozróżnienia przewidzianego w art. 101 ust. 1 TFUE.

12

Ponadto choć zamiar stron nie stanowi koniecznej przesłanki ustalenia ograniczającego charakteru koordynacji między przedsiębiorstwami, nic nie stoi na przeszkodzie, aby krajowe lub unijne organy ochrony konkurencji lub sądy go uwzględniły (zob. wyrok z dnia 19 marca 2015 r., Dole Food i Dole Fresh Fruit Europe/Komisja, C‑286/13 P, EU:C:2015:184, pkt 118 i przytoczone tam orzecznictwo). Natomiast sama okoliczność, iż umowa służy również realizacji dozwolonych celów, nie wystarczy, by stanowiło to przeszkodę w zakwalifikowaniu jej jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel (wyrok z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers, C‑209/07, EU:C:2008:643, pkt 21; zob. również podobnie wyroki: z dnia 8 listopada 1983 r., IAZ International Belgium i in./Komisja, od 96/82 do 102/82, 104/82, 105/82, 108/82 i 110/82, EU:C:1983:310, pkt 25; z dnia 6 kwietnia 2006 r., General Motors/Komisja, C‑551/03 P, EU:C:2006:229, pkt 64).

13

Skarżące zarzucają Komisji, że naruszyła prawo, gdy uznała, że sam fakt, iż ugoda może mieć negatywny wpływ na konkurencję, był wystarczający do zakwalifikowania jej jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Prawdą jest, że w motywie 1111 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, powołując się na orzecznictwo Trybunału (wyroki: z dnia 4 czerwca 2009 r., T-Mobile Netherlands i in., C‑8/08, EU:C:2009:343, pkt 31; z dnia 14 marca 2013 r., Allianz Hungária Biztosító i in., C‑32/11, EU:C:2013:160, pkt 35–38), że „[a]by ugoda miała antykonkurencyjny cel, wystarczy, by mogła oddziaływać negatywnie na konkurencję” i że „[i]nnymi słowy, ugoda musi w konkretnym przypadku – biorąc pod uwagę kontekst prawny i gospodarczy, w jaki się wpisuje – być w stanie zapobiegać, ograniczać lub zakłócać konkurencję na rynku wewnętrznym”.

14

W tym względzie należy przede wszystkim zaznaczyć, że w zaskarżonej decyzji Komisja prawidłowo przywołała orzecznictwo dotyczące definicji ograniczeń konkurencji ze względu na cel, zawarte w pkt 219–222 powyżej. Jak wynika bowiem z motywów 1109 i 1110 oraz 1112–1117 i 1211 zaskarżonej decyzji, Komisja przypomniała to orzecznictwo, nie naruszając prawa i zastosowała je w analizie każdej ugody (zob. w szczególności motywy 1369–1375, 1475–1481, 1622–1627, 1763, 1804–1810 i 1994–2000 zaskarżonej decyzji). Nie ma znaczenia fakt, że Komisja nie użyła w zaskarżonej decyzji sformułowania „wystarczający stopień szkodliwości”, ponieważ z decyzji tej wynika, że prawidłowo zrozumiała pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel. W szczególności Komisja wskazała w motywach 1110 i 1113 wspomnianej decyzji, że owymi ograniczeniami były te ograniczenia, które „z uwagi na sam swój charakter mogą być szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji”, że „aby ocenić, czy dana ugoda stanowi ograniczenie konkurencji ze względu na cel, należy skupić się między innymi na treści jej postanowień, celach, jakie ma osiągnąć, a także na kontekście gospodarczym i prawnym, w jaki ugoda ta się wpisuje” oraz że „w celu określenia tego kontekstu właściwe jest również uwzględnienie charakteru dóbr i usług, których ta ugoda dotyczy, jak również rzeczywistych warunków funkcjonowania i struktury badanego rynku lub badanych rynków”. Przypomniała też słusznie, że „nic nie stoi na przeszkodzie, aby Komisja lub sądy Unii uwzględniły zamiar stron, mimo iż nie stanowi on koniecznej przesłanki przy ustaleniu, czy porozumienie ogranicza konkurencję ze względu na cel” (motyw 1113 zaskarżonej decyzji).

15

Następnie należy podkreślić, że w pkt 31 wyroku z dnia 4 czerwca 2009 r., T-Mobile Netherlands i in. (C‑8/08, EU:C:2009:343), przywołanym w pkt 38 wyroku z dnia 14 marca 2013 r., Allianz Hungária Biztosító i in. (C‑32/11, EU:C:2013:160), Trybunał nie zamierzał stwierdzić, że porozumienie szkodliwe w niewielkim stopniu, a tym samym mogące ewentualnie mieć negatywny wpływ na konkurencję, może stanowić ograniczenie konkurencji ze względu na cel, lecz tylko, po pierwsze, że określenie konkretnego wpływu porozumienia na konkurencję nie było istotne dla analizy ograniczenia konkurencji ze względu na cel, a po drugie, że sama okoliczność, iż porozumienie nie zostało wykonane, nie uniemożliwia zakwalifikowania go jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Wykładnia pkt 31 wyroku z dnia 4 czerwca 2009 r., T-Mobile Netherlands i in. (C‑8/08, EU:C:2009:343), dokonana w szczególności w świetle pkt 29 i 30 tego wyroku oraz pkt 46 opinii rzecznik generalnej J. Kokott w tej sprawie, do której wyrok wyraźnie odsyła, oraz pkt 47 tej opinii pozwala bowiem umieścić go w kontekście rozróżnienia między ograniczeniami konkurencji ze względu na cel i ze względu na skutek.

16

W konsekwencji należy oddalić argumenty skarżących, zgodnie z którymi Komisja naruszyła prawo w motywie 1111 zaskarżonej decyzji.

17

Skarżące i interwenient podnoszą ponadto, powołując się na wyrok z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja (C‑67/13 P, EU:C:2014:2204), że pojęcie naruszenia ze względu na cel należy interpretować zawężająco, w przeciwieństwie do podejścia przyjętego przez Komisję w zaskarżonej decyzji.

18

W tym względzie należy przypomnieć wpierw, że w wyroku z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja (C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 58), Trybunał orzekł, że pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel można stosować wyłącznie do niektórych rodzajów współpracy między przedsiębiorstwami, które są szkodliwe dla konkurencji w stopniu wystarczającym do tego, aby nie było konieczności badania ich skutków, a nie do porozumień, co do których w żaden sposób nie wykazano, że z uwagi na swój charakter są szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji. W związku z tym Trybunał uznał, że Sąd naruszył prawo, gdy stwierdził, iż pojęcia naruszenia ze względu na cel nie należy interpretować w sposób zawężający. Trybunał nie podważył jednak orzecznictwa, zgodnie z którym rodzaje porozumień przewidziane w art. 101 ust. 1 lit. a)–e) TFUE nie stanowią wyczerpującego wykazu zakazanych zmów (wyroki: z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers, C‑209/07, EU:C:2008:643, pkt 23; zob. także podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 58), co wynika z użycia wyrażenia „w szczególności” w art. 101 ust. 1 TFUE (opinia rzecznik generalnej V. Trstenjak w sprawie Beef Industry Development Society i Barry Brothers, C‑209/07, EU:C:2008:467, pkt 46).

19

Następnie należy zaznaczyć, że Komisja przyjęła w niniejszej sprawie podejście zgodne z wyrokiem z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja (C‑67/13 P, EU:C:2014:2204), dokonując analizy spornych porozumień w świetle kryteriów przypomnianych w pkt 219–222 powyżej (zob. pkt 224 powyżej), które są same w sobie restrykcyjne, ponieważ wymagają określenia wystarczającego stopnia szkodliwości. Wbrew temu, co twierdzą skarżące i interwenient, analiza Komisji nie powinna, a priori, być uwarunkowana podejściem bardziej restrykcyjnym niż to, które wynika z kryteriów pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel, ale wymaga identyfikacji ograniczenia konkurencji o wystarczającym stopniu szkodliwości lub – w przypadku braku takiej możliwości – analizy konkretnych antykonkurencyjnych skutków spornych porozumień.

20

Skarżące twierdzą ponadto, że brak precedensu uniemożliwił uznanie za ograniczenie ze względu na cel i podnoszą, że były kierownik wydziału zajmujący się sprawą potwierdził publicznie jej bezprecedensowy charakter, podobnie jak sama Komisja przyznała to w zaskarżonej decyzji. Należy jednak przypomnieć, że praktyki wymienione w art. 101 ust. 1 lit. a)–e) TFUE nie stanowią wyczerpującego wykazu zakazanych zmów (wyrok z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers, C‑209/07, EU:C:2008:643, pkt 23) oraz że nawet jeśli dzięki nabytemu doświadczeniu można niewątpliwie potwierdzić, że pewne rodzaje współpracy z samej swej natury szkodzą konkurencji (wyrok z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 51), fakt, iż Komisja nie uznała w przeszłości, że porozumienie określonego rodzaju stanowiło, z uwagi na sam jego cel, ograniczenie konkurencji, nie stoi sam w sobie na przeszkodzie temu, aby dokonać takiego stwierdzenia w przyszłości w wyniku indywidualnego i szczegółowego zbadania spornych środków (zob. wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 438 i przytoczone tam orzecznictwo).

21

Podobnie, wbrew twierdzeniom skarżących, sama okoliczność, że indywidualne podejście do każdego przypadku z osobna jest konieczne w celu identyfikacji ograniczenia konkurencji ze względu na cel, nie uniemożliwia przyjęcia takiej kwalifikacji. Orzecznictwo nie wymaga bowiem, aby porozumienie było wystarczająco szkodliwe dla konkurencji na pierwszy rzut oka lub bez żadnych wątpliwości, bez przeprowadzenia przez Komisję lub sąd Unii indywidualnej i konkretnej analizy jego treści, celu oraz kontekstu gospodarczego i prawnego, aby mogło zostać uznane za ograniczenie konkurencji ze względu na cel w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE (zob. podobnie wyroki: z dnia 14 marca 2013 r., Allianz Hungária Biztosító i in., C‑32/11, EU:C:2013:160, pkt 51; z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 775).

22

Skarżące i interwenient zarzucają ponadto zaskarżonej decyzji, że jej uzasadnienie jest wewnętrznie sprzeczne, ponieważ w motywie 2764 wskazano, że ugody dotyczące patentów nie są same w sobie antykonkurencyjne w świetle art. 102 TFUE. Tymczasem ze spornego zdania motywu 2764 zaskarżonej decyzji wyraźnie wynika, że Komisja odnosi się jedynie do praktyk opisanych w zaskarżonej decyzji jako elementu ogólnej strategii skarżących wymierzonej przeciwko lekom generycznym, które to praktyki nie zostały jednak uznane w zaskarżonej decyzji za naruszenia prawa konkurencji. W związku z tym zdanie to nie dotyczyło ugód zawartych przez skarżące. Ponadto z zaskarżonej decyzji, a w szczególności z jej pkt 8.3 wynika, że Komisja uznała, iż ugody zawarte przez skarżące stanowiły nadużycie służące realizacji jednolitej i ciągłej ogólnej strategii wykluczenia stanowiącej naruszenie art. 102 TFUE. Zaskarżona decyzja nie jest zatem obarczona zarzucaną wewnętrzną sprzecznością uzasadnienia.

23

Po tym przypomnieniu warunków stosowania pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel i zbadaniu zastrzeżeń skarżących wobec wykładni tego pojęcia należy zaznaczyć, że w niniejszej sprawie zdaniem skarżących sporne ugody miały na celu polubowne rozstrzygnięcie sporów między umawiającymi się stronami i zostały zawarte w szczególnym kontekście prawa patentowego, ponieważ odnośne spory dotyczyły patentów skarżących. Zważywszy jednak, że ustalenie istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel wymaga zbadania treści rozpatrywanego porozumienia, jego celów oraz kontekstu gospodarczego i prawnego, w jaki się wpisuje (zob. pkt 221 powyżej), w niniejszej sprawie należy przeanalizować klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów oraz klauzule o niewprowadzaniu do obrotu produktów naruszających te patenty, które to klauzule są zawarte zasadniczo w ugodach, a w szczególności w spornych ugodach, pod kątem ich celu, jakim jest polubowne rozstrzygnięcie sporów dotyczących patentów, i szczególnego kontekstu wynikającego z patentów w celu sprawdzenia, czy Komisja słusznie i z zachowaniem odpowiednich z prawnego punktu widzenia kryteriów zakwalifikowała te ugody jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

24

Szczególny cel udzielenia patentu polega na zapewnieniu uprawnionemu – po to by wynagrodzić twórcze działania wynalazcy – wyłącznego prawa do korzystania z wynalazku w celu produkcji i pierwszego wprowadzenia do obrotu produktów przemysłowych, albo bezpośrednio, albo poprzez udzielanie licencji osobom trzecim, a także prawa do sprzeciwienia się jego naruszeniom (wyrok z dnia 31 października 1974 r., Centrafarm i de Peijper, 15/74, EU:C:1974:114, pkt 9). Kiedy organ władzy publicznej udziela patentu, normalnie domniemywa się, iż jest on ważny, a jego posiadanie przez przedsiębiorstwo uważa się za uprawnione. Samo posiadanie przez przedsiębiorstwo takiego prawa wyłącznego ma zazwyczaj ten skutek, że pozwala trzymać konkurentów z dala, gdyż ci ostatni ze względu na uregulowania publicznoprawne nie mogą naruszać tego prawa wyłącznego (wyrok z dnia 1 lipca 2010 r., AstraZeneca/Komisja, T‑321/05, EU:T:2010:266, pkt 362).

25

Wykonywanie praw wynikających z patentu udzielonego na podstawie przepisów państwa członkowskiego nie narusza jednak samo w sobie reguł konkurencji określonych w traktacie (wyrok z dnia 29 lutego 1968 r., Parke, Davis and Co., 24/67, EU:C:1968:11, s. 109). Przepisy w dziedzinie własności intelektualnej mają wręcz podstawowe znaczenie dla utrzymania niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym (wyrok z dnia 16 kwietnia 2013 r., Hiszpania i Włochy/Rada, C‑274/11 i C‑295/11, EU:C:2013:240, pkt 22). Z jednej strony bowiem, nagradzając kreatywny wysiłek wynalazcy, prawo patentowe przyczynia się do promowania otoczenia przyjaznego innowacji i inwestycji, a z drugiej strony pozwala na ujawnienie sposobów działania wynalazków, a tym samym umożliwia dalszy postęp. Punkt 7 wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii, którego przepisy zostały w całości powtórzone w pkt 7 wytycznych z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii, stanowi, co następuje:

„Nie [ma] także nieodłącznego konfliktu między prawami własności intelektualnej a wspólnotowymi regułami konkurencji. W rzeczywistości obu obszarom prawa przyświeca ten sam podstawowy cel ochrony interesów konsumentów i efektywnej alokacji zasobów. Innowacyjność stanowi istotny i dynamiczny element otwartej i konkurencyjnej gospodarki rynkowej. Prawa własności intelektualnej promują dynamiczną konkurencję, zachęcając przedsiębiorstwa do inwestowania w opracowywanie nowych lub ulepszonych produktów i procesów. Podobną rolę pełni konkurencja, wywierając na przedsiębiorstwa nacisk w zakresie podejmowania działań innowacyjnych. Zatem zarówno prawa własności intelektualnej, jak i konkurencja są niezbędne do promowania innowacyjności i zapewnienia jej konkurencyjnego wykorzystania”.

26

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, prawo własności, w tym prawa własności intelektualnej, stanowi ogólną zasadę prawa Unii (wyrok z dnia 29 stycznia 2008 r., Promusicae, C‑275/06, EU:C:2008:54, pkt 62; zob. również podobnie wyrok z dnia 12 lipca 2005 r., Alliance for Natural Health i in., C‑154/04 i C‑155/04, EU:C:2005:449, pkt 126 i przytoczone tam orzecznictwo).

27

Prawo własności intelektualnej, w tym prawo patentowe, nie stanowi jednak prawa absolutnego, lecz powinno być brane pod uwagę w związku z jego funkcją społeczną oraz być zgodne z innymi prawami podstawowymi. Może ono podlegać ograniczeniom, pod warunkiem że ograniczenia te odpowiadają realizowanym przez Unię celom służącym interesowi ogólnemu i nie stanowią z punktu widzenia zamierzonego celu nieproporcjonalnej oraz niedopuszczalnej ingerencji w samą istotę prawa w ten sposób gwarantowanego (zob. wyrok z dnia 12 lipca 2005 r., Alliance for Natural Health i in., C‑154/04 i C‑155/04, EU:C:2005:449, pkt 126 i przytoczone tam orzecznictwo). Na przykład w sporach dotyczących wykładni rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 469/2009 z dnia 6 maja 2009 r. dotyczącego dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych (Dz.U. 2009, L 152, s. 1) Trybunał uznał, że należy wyważyć interes przemysłu farmaceutycznego posiadającego patenty oraz interes zdrowia publicznego (zob. podobnie wyrok z dnia 12 marca 2015 r., Actavis Group PTC i Actavis UK, C‑577/13, EU:C:2015:165, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo).

28

Należy również przypomnieć, iż art. 3 ust. 3 TUE stanowi, że Unia Europejska ustanawia rynek wewnętrzny, który zgodnie z dołączonym do traktatu z Lizbony protokołem nr 27 w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji (Dz.U. 2010, C 83, s. 309), który na mocy art. 51 TUE posiada taką samą rangę co traktaty, obejmuje system zapewniający niezakłóconą konkurencję. Artykuły 101 i 102 TFUE należą zaś do reguł konkurencji, które – tak jak reguły, o których mowa w art. 3 ust. 1 lit. b) TFUE – są niezbędne do funkcjonowania wspomnianego rynku wewnętrznego. Celem tych reguł jest bowiem właśnie zapobieżenie zakłóceniu konkurencji ze szkodą dla interesu ogólnego, przedsiębiorstw indywidualnych i konsumentów, przez co przyczyniają się one do dobrobytu w Unii (wyrok z dnia 17 lutego 2011 r., TeliaSonera Sverige, C‑52/09, EU:C:2011:83, pkt 20 do 22).

29

Chociaż traktaty nie przewidywały nigdy wyraźnie pogodzenia praw własności intelektualnej i prawa konkurencji, art. 36 traktatu WE, którego postanowienia zostały powtórzone w art. 36 TFUE, przewidywał jednak pogodzenie praw własności intelektualnej z zasadą swobodnego przepływu towarów, gdyż wskazywał, że postanowienia traktatu dotyczące zakazu ograniczeń ilościowych między państwami członkowskimi nie stanowią przeszkody w stosowaniu ograniczeń przywozowych, wywozowych lub tranzytowych uzasadnionych w szczególności względami ochrony własności przemysłowej i handlowej i podkreślał jednocześnie, że te ograniczenia nie powinny stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytych ograniczeń w handlu między państwami członkowskimi. Trybunał uważa, że art. 36 traktatu WE zakładał zatem wprowadzenie rozróżnienia między istnieniem prawa uznanego przez ustawodawstwo państwa członkowskiego w dziedzinie ochrony własności intelektualnej i artystycznej, na które to prawo postanowienia traktatu nie mogą mieć wpływu, a jego wykonywaniem, które może stanowić ukryte ograniczenie w handlu między państwami członkowskimi (zob. podobnie wyrok z dnia 6 października 1982 r., Coditel i in., 262/81, EU:C:1982:334, pkt 13).

30

Prawodawca Unii miał ponadto okazję przypomnieć o konieczności pogodzenia tych praw. Otóż dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/48/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz.U. 2004, L 157, s. 45), która ma na celu zbliżenie ustawodawstw krajowych w celu zapewnienia wysokiego, równoważnego i jednakowego poziomu ochrony własności intelektualnej na rynku wewnętrznym (motyw 10) oraz „zmierza do zapewnienia pełnego poszanowania praw określonych w [do zapewnienia pełnego poszanowania własności intelektualnej zgodnie z] art. 17 ust. 2 tej karty” (motyw 32), stanowi, że „nie powinna [ona] wpływać na stosowanie reguł konkurencji, w szczególności art. [101 TFUE] i [102 TFUE]” oraz że „środków przewidzianych w niniejszej dyrektywie nie można stosować do niewłaściwego ograniczania konkurencji w sposób sprzeczny z traktatem” (motyw 12).

31

Trybunał rozwinął orzecznictwo dotyczące różnych rodzajów praw własności intelektualnej, zmierzające do pogodzenia reguł konkurencji z wykonywaniem tych praw bez naruszania ich istoty, stosując takie samo rozumowanie jak rozumowanie pozwalające pogodzić te prawa ze swobodnym przepływem towarów. Zdaniem Trybunału chodzi zatem o karanie nieprawidłowego korzystania z praw własności intelektualnej, a nie ich wykonywania w sposób uprawniony, które to sposoby korzystania Trybunał definiuje na podstawie ich szczególnego przedmiotu – pojęcia używanego w orzecznictwie Trybunału jako synonimu pojęć istoty tych praw i zasadniczych uprawnień właściciela tych praw. Według Trybunału wykonywanie uprawnień, które stanowią szczególny przedmiot prawa własności intelektualnej, dotyczy więc istnienia tego prawa (zob. podobnie opinia rzecznika generalnego C. Gulmanna w sprawie RTE i ITP/Komisja, C‑241/91 P, EU:C:1994:210, pkt 31, 32 i przytoczone tam orzecznictwo). Niemniej jednak Trybunał uważa, że wykonywanie wyłącznego prawa przez jego posiadacza może w nadzwyczajnych okolicznościach prowadzić też do zachowania sprzecznego z regułami konkurencji (wyrok z dnia 6 kwietnia 1995 r., RTE i ITP/Komisja, C‑241/91 P i C‑242/91 P, EU:C:1995:98, pkt 50; zob. także podobnie wyrok z dnia 17 września 2007 r., Microsoft/Komisja, T‑201/04, EU:T:2007:289, pkt 691).

32

W odniesieniu do patentów Trybunał orzekł, że nie można wykluczyć, iż postanowienia art. 101 TFUE mogą znaleźć zastosowanie do prawa własności intelektualnej, jeżeli korzystanie z jednego patentu lub z kilku patentów, uzgodnione pomiędzy przedsiębiorstwami, ma doprowadzić do powstania sytuacji, która może wchodzić w zakres pojęć porozumień między przedsiębiorstwami, decyzji związków przedsiębiorstw lub uzgodnionych praktyk w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 29 lutego 1968 r., Parke, Davis and Co., 24/67, EU:C:1968:11, s. 110). Trybunał orzekł ponownie w 1974 r., że chociaż istnienie praw uznanych przez ustawodawstwo państwa członkowskiego w dziedzinie własności przemysłowej nie jest naruszone przez art. 101 TFUE, warunki wykonywania tych praw mogą jednak podlegać zakazom przewidzianym w tym postanowieniu i że może tak być zawsze wtedy, gdy wykonanie takiego prawa jawi się jako cel, środek lub rezultat kartelu (wyrok z dnia 31 października 1974 r., Centrafarm i Peijper, 15/74, EU:C:1974:114, pkt 39, 40).

33

Należy przypomnieć, że w braku harmonizacji na poziomie Unii prawa patentowego mającego zastosowanie w niniejszej sprawie zakres ochrony przysługującej na podstawie patentu wydanego przez krajowy urząd patentowy lub przez EUP może zostać określony jedynie na podstawie przepisów, które nie są przepisami prawa Unii, lecz przepisami prawa krajowego lub konwencji o patencie europejskim (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 września 1999 r., Farmitalia, C‑392/97, EU:C:1999:416, pkt 26; z dnia 24 listopada 2011 r., Medeva, C‑322/10, EU:C:2011:773, pkt 22, 23). W konsekwencji w sytuacji, gdy w ramach skargi o stwierdzenie nieważności skierowanej przeciwko decyzji Komisji sąd Unii ma przeprowadzić badanie ugody w sporze patentowym regulowanej innymi przepisami niż przepisy prawa Unii, zadaniem sądu Unii nie jest określenie zakresu tego patentu ani orzekanie o jego ważności. Należy ponadto zauważyć, że choć w niniejszym przypadku Komisja wspomniała w motywach 113–123 zaskarżonej decyzji o strategii skarżących polegającej na utworzeniu „kręgu patentów” i „patentów papierowych”, nie wypowiedziała się ona jednak w przedmiocie ważności spornych patentów w momencie zawierania ugód.

34

Chociaż ani Komisja, ani Sąd nie wypowiadają się w przedmiocie ważności patentu, należy jednak uwzględnić istnienie patentu w analizie przeprowadzonej zgodnie z regułami konkurencji Unii. Trybunał stwierdził już bowiem, że wprawdzie zadaniem Komisji nie jest określenie zakresu patentu, instytucja ta nie może jednak zrezygnować z wszelkiej inicjatywy, gdy zakres patentu jest istotny dla oceny naruszenia art. 101 i 102 TFUE, zważywszy, że nawet jeśli rzeczywisty zakres patentu jest przedmiotem sporu przed sądami krajowymi, Komisja musi mieć możliwość wykonywania swoich kompetencji zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 1/2003, że ustalenia, jakie Komisja może poczynić, nie przesądzają o ocenach dokonywanych przez sądy krajowe w rozpatrywanych przez nie sporach dotyczących praw patentowych oraz że decyzja Komisji podlega kontroli sądu Unii (wyrok z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja, 193/83, EU:C:1986:75, pkt 26, 27).

35

Wreszcie należy podkreślić, że prawa własności intelektualnej są chronione przez kartę praw podstawowych. Zgodnie z art. 17 ust. 1 karty praw podstawowych, której traktat z Lizbony przyznał moc prawną równą traktatom (art. 6 ust. 1 TUE), „[k]ażdy ma prawo do władania, używania, rozporządzania i przekazania w drodze spadku mienia nabytego zgodnie z prawem”, „[n]ikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym, w przypadkach i na warunkach przewidzianych w ustawie, za słusznym odszkodowaniem za jej utratę wypłaconym we właściwym terminie”, a „[k]orzystanie z mienia może podlegać regulacji ustawowej w zakresie, w jakim jest to konieczne ze względu na interes ogólny”. Artykuł 17 ust. 2 karty praw podstawowych wyjaśnia ponadto, że „[w]łasność intelektualna podlega ochronie”. W związku z tym gwarancje przewidziane w art. 17 ust. 1 karty praw podstawowych mają również zastosowanie do własności intelektualnej. Otóż Trybunał stwierdził, że uznanie praw własności intelektualnej w karcie praw podstawowych wiąże się z wymogiem zapewnienia wysokiego poziomu ochrony tych ostatnich oraz że należy wyważyć z jednej strony ochronę wolnej konkurencji, w imię której prawo pierwotne, a w szczególności art. 101 i 102 TFUE zakazują karteli i nadużywania pozycji dominującej, a z drugiej strony niezbędną gwarancję praw własności intelektualnej, która wynika z art. 17 ust. 2 karty praw podstawowych (zob. podobnie wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., Huawei Technologies, C‑170/13, EU:C:2015:477, pkt 42, 58).

36

Na wstępie należy zaznaczyć, że poniższe rozważania nie dotyczą przypadku patentów uzyskanych wskutek oszustwa, sporów „fikcyjnych”, ani sporów, które nie osiągnęły etapu sądowego. Komisja przyznała bowiem w motywie 1170 zaskarżonej decyzji, że w momencie zawierania ugód zarówno skarżące, jak i przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych były stronami sporu przed sądem krajowym lub przed EUP, dotyczącego ważności niektórych patentów skarżących lub naruszenia patentu przez produkt opracowany przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, lub były w taki spór zaangażowane.

37

Przede wszystkim należy zauważyć, że zawarcie przez strony sporu patentowego ugody, zamiast prowadzenia sporu przed sądem, jest a priori dozwolone. Jak słusznie wskazała Komisja w motywie 1102 zaskarżonej decyzji, przedsiębiorstwa są zasadniczo uprawnione do polubownego rozstrzygania sporów, w tym sporów patentowych, co jest często korzystne dla obu stron sporu i umożliwia skuteczniejszą alokację środków, niż gdyby spór miał toczyć się aż do wydania wyroku. Strona skarżąca nie jest bowiem zobowiązana do kontynuowania sporu, który dobrowolnie wniosła do sądu. Należy dodać, że sądowego rozstrzygania sporów – pomijając nawet wynikające z niego koszty ponoszone przez ogół – nie można uznać za preferowany i idealny sposób rozwiązywania konfliktów. Wzrost liczby sporów w sądach może być odzwierciedleniem nieprawidłowości lub braków, na które można znaleźć rozwiązania w innej postaci lub które mogą być przedmiotem odpowiednich działań zapobiegawczych. Nawet jeśli krajowe systemy udzielania patentów lub system EUP nie są wolne od takich problemów, związanych przykładowo ze zbyt łatwym przyznawaniem ochrony procesom pozbawionym wynalazczego charakteru, problemy te nie mogą uzasadniać obowiązku prowadzenia przez przedsiębiorstwa sporów patentowych celem ich rozwiązania na drodze sądowej, ani zachęcać ich do tego.

38

Podobnie pkt 204 i 209 wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii, mających zastosowanie przynajmniej do umów w sprawie udzielania licencji na korzystanie z technologii, uznają możliwość zawierania porozumień o rozstrzyganiu sporów i o zrzeczeniu się roszczeń obejmujących udzielenie licencji i wskazują, że w ramach takich porozumień o rozstrzyganiu sporów i o zrzeczeniu się roszczeń klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów uznaje się zasadniczo za leżące poza zakresem art. 101 ust. 1 TFUE. Punkt 235 wytycznych z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii, które zastąpiły wytyczne z 2004 r., stanowi również, że „porozumienia o rozstrzyganiu sporów w kontekście sporów dotyczących technologii są – jak w przypadku wielu innych obszarów sporów handlowych – na ogół zasadnym sposobem znalezienia kompromisu możliwego do zaakceptowania przez obie strony w sporze, który powstał w dobrej wierze”. Punkt ten stanowi ponadto, że „strony mogą zdecydować się na przerwanie sporu lub wycofanie powództwa, ponieważ może okazać się ono zbyt kosztowne, czasochłonne lub niepewne pod względem wyniku” oraz że „porozumienia mogą również oszczędzić wysiłków sądów lub właściwych organów administracyjnych podejmowanych w celu podjęcia decyzji w sprawie, a zatem mogą przyczynić się do zwiększenia korzyści ekonomicznych”.

39

Komisja prowadzi zresztą sama postępowania administracyjne w sprawach dotyczących karteli, które pod pewnymi względami są podobne do polubownego rozstrzygania sporów. Postępowanie ugodowe, które zostało wprowadzone rozporządzeniem Komisji (WE) nr 622/2008 z dnia 30 czerwca 2008 r. zmieniającym rozporządzenie nr 773/2004 w odniesieniu do prowadzenia postępowań ugodowych w sprawach kartelowych (Dz.U. 2008, L 171, s. 3), ma bowiem na celu uproszczenie i przyspieszenie postępowań administracyjnych, a także zmniejszenie liczby skarg wnoszonych do sądu Unii, po to by umożliwić Komisji rozpatrzenie większej liczby spraw przy tych samych zasobach (wyrok z dnia 20 maja 2015 r., Timab Industries i CFPR/Komisja, T‑456/10, EU:T:2015:296, pkt 59, 60).

40

Ponadto zgodnie z orzecznictwem możliwość dochodzenia swoich praw na drodze sądowej i wiążąca się z tym kontrola sądowa są wyrazem ogólnej zasady prawa będącej podstawą tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim, ugruntowanej w art. 6 i 13 EKPC. Ponieważ dostęp do sądu jest prawem podstawowym i zasadą ogólną gwarantującą poszanowanie prawa, wszczęcie postępowania sądowego może stanowić naruszenie prawa konkurencji jedynie w bardzo wyjątkowych okolicznościach (wyrok z dnia 17 lipca 1998 r., ITT Promedia/Komisja, T‑111/96, EU:T:1998:183, pkt 60). Jak Trybunał przypomniał, wymóg wysokiego poziomu ochrony praw własności intelektualnej oznacza, że ich właściciel nie może zasadniczo zostać pozbawiony możliwości skorzystania z powództw mogących zapewnić skuteczne poszanowanie jego praw wyłącznych (wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., Huawei Technologies, C‑170/13, EU:C:2015:477, pkt 58). Analogicznie okoliczność, że przedsiębiorstwo decyduje się na odstąpienie od postępowania sądowego, wybierając pozasądowe rozstrzygnięcie sporu, jest jedynie wyrazem swobody wyboru środków gwarantujących mu możliwość obrony jego praw i nie może co do zasady stanowić naruszenia prawa konkurencji.

41

O ile dostęp do sądu jest prawem podstawowym, o tyle nie można uznać, że stanowi on obowiązek, nawet gdyby przyczyniał się do zwiększenia konkurencji między podmiotami gospodarczymi. Z jednej bowiem strony należy przypomnieć, że pomimo różnorodnych procedur i systemów udzielania patentów istniejących w poszczególnych państwach członkowskich Unii i w EUP w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych niniejszej sprawy domniemywa się normalnie, że prawo własności intelektualnej przyznane przez organ publiczny jest ważne, a jego posiadanie przez przedsiębiorstwo uważa się za uprawnione (wyrok z dnia 1 lipca 2010 r., AstraZeneca/Komisja, T‑321/05, EU:T:2010:266, pkt 362). Z drugiej strony chociaż w interesie publicznym leży z pewnością wyeliminowanie wszelkich przeszkód w działalności gospodarczej, które mogłyby wynikać z niesłusznie udzielonego patentu (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja, 193/83, EU:C:1986:75, pkt 92, 93) i chociaż powszechnie uznaje się, że budżety publiczne – zwłaszcza te przeznaczone na finansowanie wydatków na opiekę zdrowotną – podlegają poważnym ograniczeniom, a konkurencja – w szczególności konkurencja w zakresie generycznych produktów leczniczych opracowanych przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych – może skutecznie przyczyniać się do kontroli tych budżetów, należy również przypomnieć, jak Komisja słusznie wskazała w motywie 1201 zaskarżonej decyzji, że każde przedsiębiorstwo ma swobodę decydowania o złożeniu lub nieskładaniu skargi przeciwko patentom dotyczącym produktów oryginalnych znajdujących się w posiadaniu przedsiębiorstw będących producentami oryginalnych produktów leczniczych. Ponadto taka decyzja o złożeniu lub nieskładaniu skargi lub o polubownym zakończeniu sporu nie uniemożliwia zasadniczo innym przedsiębiorstwom zakwestionowania rzeczonych patentów.

42

Z powyższego wynika, że w celu pogodzenia prawa patentowego i prawa konkurencji w szczególnym kontekście zawierania ugód między stronami sporu dotyczącego patentu konieczne jest znalezienie równowagi między, z jednej strony, potrzebą umożliwienia przedsiębiorstwom zawierania ugód, których rozwój jest korzystny dla ogółu, a z drugiej strony, koniecznością zapobieżenia ryzyku niewłaściwego używania ugód w sposób sprzeczny z prawem konkurencji, prowadzącego do utrzymania nieważnych patentów, w szczególności w sektorze produktów leczniczych, co implikuje nieuzasadnione obciążenia finansowe dla budżetów publicznych.

43

Należy przypomnieć, że skorzystanie z polubownego rozstrzygnięcia sporu patentowego nie zwalnia stron ze stosowania prawa konkurencji (zob. podobnie wyroki: z dnia 27 września 1988 r., Bayer i Maschinenfabrik Hennecke, 65/86, EU:C:1988:448, pkt 15; z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 118; zob. analogicznie wyrok z dnia 30 stycznia 1985 r., BAT Cigaretten-Fabriken/Komisja, 35/83, EU:C:1985:32, pkt 33; zob. również pkt 204 wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii oraz pkt 237 wytycznych z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii).

44

Trybunał orzekł w szczególności, że klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów – również wtedy, gdy umieszczono ją w ugodzie kończącej spór zawisły przed sądem – może, zważywszy na kontekst prawny i gospodarczy, mieć charakter ograniczający konkurencję w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 27 września 1988 r., Bayer i Maschinenfabrik Hennecke, 65/86, EU:C:1988:448, pkt 14–16).

45

Należy zatem określić istotne elementy, które pozwalają stwierdzić charakter ograniczający konkurencję ze względu na cel w przypadku klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów, czy ogólniej w przypadku ugody dotyczącej patentów, zważywszy, że ustalenie istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel wymaga zbadania treści danej ugody, celów, które ma ona osiągnąć, oraz kontekstu gospodarczego i prawnego, w jaki się wpisuje (zob. pkt 221 powyżej).

46

Na wstępie należy zaznaczyć, że ugoda dotycząca patentów może nie mieć żadnego negatywnego wpływu na konkurencję. Ma to miejsce na przykład w sytuacji, gdy strony zgadzają się co do tego, że sporny patent jest nieważny i przewidują w związku z tym niezwłoczne wejście na rynek przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych.

47

Ugody będące przedmiotem niniejszej sprawy nie należą do tej kategorii, ponieważ zawierają klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu produktów, które same w sobie mają charakter ograniczający konkurencję. Klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów narusza bowiem interes publiczny polegający na wyeliminowaniu wszelkich przeszkód w działalności gospodarczej, które mogą wynikać z niesłusznie udzielonego patentu (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja, 193/83, EU:C:1986:75, pkt 92), a klauzula o niewprowadzaniu do obrotu implikuje wyłączenie z rynku jednego z konkurentów właściciela patentu.

48

Tymczasem włączenie do ugody tego rodzaju klauzul może być uzasadnione, lecz jedynie w zakresie, w jakim opiera się ono na uznaniu przez strony ważności rozpatrywanego patentu (i dodatkowo okoliczności, że odnośne generyczne produkty lecznicze naruszają patent).

49

Po pierwsze, klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu są bowiem niezbędne do polubownego rozstrzygania niektórych sporów związanych z patentami. Gdyby strony sporu nie mogły skorzystać z takich klauzul, ugoda byłaby bezcelowa w sporach, w których obie strony dochodzą do porozumienia co do ważności patentu. Należy ponadto przypomnieć w tym względzie, że Komisja wskazała w pkt 209 wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii, że „[n]ieodłączną cechą takich porozumień jest to, że strony porozumiewają się co do niekwestionowania ex post praw własności intelektualnej objętych porozumieniem[, ponieważ] celem porozumienia jest […] właśnie rozstrzygnięcie istniejących sporów lub uniknięcie ich w przyszłości”. Tymczasem dla osiągnięcia tego celu konieczne jest również, aby strony uzgodniły, że nie można wprowadzić do obrotu żadnego produktu naruszającego patent.

50

Po drugie, włączenie klauzul o niewprowadzaniu do obrotu ogranicza się częściowo do potwierdzenia istniejących wcześniej skutków prawnych patentu, którego ważność strony uznają w sposób wyraźny lub dorozumiany. Patent prowadzi bowiem zazwyczaj do tego, że zapobiega na korzyść jego właściciela wprowadzaniu do obrotu przez konkurentów produktu chronionego patentem lub produktu uzyskiwanego w wyniku procesu będącego przedmiotem patentu (zob. pkt 234 powyżej). Jednakże poddając się klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych zobowiązuje się nie sprzedawać produktów mogących naruszać rozpatrywany patent. Klauzula ta, o ile ogranicza się do zakresu stosowania spornego patentu, może być wówczas postrzegana jako powielająca zasadniczo skutki tego patentu, ponieważ opiera się na uznaniu jego ważności. Jeżeli chodzi o klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów, patentu nie można rozpatrywać jako gwarancji ochrony przed powództwami zmierzającymi do zakwestionowania ważności patentu (wyrok z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja, 193/83, EU:C:1986:75, pkt 92). Skutki tych klauzul nie pokrywają się zatem ze skutkami patentu. Jeżeli jednak klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów została przyjęta w ramach polubownego rozstrzygnięcia prawdziwego sporu, w którym konkurent miał już sposobność zakwestionowania ważności rozpatrywanego patentu i ostatecznie uznaje jego ważność, taka klauzula nie może być postrzegana w tym kontekście jako naruszenie interesu publicznego polegającego na usunięciu wszelkich przeszkód w działalności gospodarczej, które mogłyby wynikać z niesłusznie udzielonego patentu (zob. pkt 257 powyżej).

51

Komisja sama wskazała w zaskarżonej decyzji, że klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu były na ogół nieodłącznym elementem każdej ugody. Komisja uznała więc za „mało prawdopodobne, aby ugoda zawarta w ramach sporu lub postępowania sądowego w sprawie patentowej na podstawie oceny dokonanej przez każdą ze stron tego sporu naruszała prawo konkurencji, nawet jeśli ugoda przewidywałaby wymóg, aby przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych zaniechało korzystania z wynalazku objętego patentem przez okres ochrony (na przykład poprzez klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu) lub nie kwestionowało rozpatrywanego patentu przed sądem (na przykład poprzez klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów” (motyw 1136 zaskarżonej decyzji).

52

Tak więc sama obecność w ugodach klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, których zakres ogranicza się do zakresu danego patentu, nie pozwala – pomimo tego, że klauzule te same w sobie mają charakter ograniczający konkurencję (zob. pkt 257 powyżej) – stwierdzić ograniczenia konkurencji wykazującego wystarczający stopień szkodliwości, aby zakwalifikować je jako ograniczenie ze względu na cel, jeżeli ugody te opierają się na uznaniu przez strony ważności patentu (i dodatkowo faktu, iż produkty generyczne naruszają patenty).

53

Obecność w ugodzie klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, których zakres jest ograniczony do zakresu danego patentu, jest natomiast problematyczna, gdy okazuje się, że objęcie tymi klauzulami przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych nie jest oparte na uznaniu przez to przedsiębiorstwo ważności patentu. Jak słusznie wskazuje Komisja, „nawet jeśli zawarte w porozumieniu ograniczenia w zakresie autonomii handlowej przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych nie wykraczają poza przedmiotowy zakres stosowania patentu, stanowią one naruszenie art. 101 [TFUE], gdy ograniczenia te nie mogą być uzasadnione i nie wynikają z dokonanej przez strony oceny zasadności samego wyłącznego prawa” (motyw 1137 zaskarżanej decyzji).

54

W tym względzie należy zaznaczyć, że istnienie „płatności odwróconej”, to znaczy płatności przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, jest podwójnie podejrzane w ramach ugody patentowej. W pierwszej kolejności, należy bowiem przypomnieć, że patent ma na celu wynagrodzenie twórczego wysiłku wynalazcy, umożliwiając mu czerpanie uzasadnionej korzyści z jego inwestycji (zob. pkt 234 powyżej), i że ważny patent powinien zatem co do zasady umożliwiać przeniesienie wartości na podmiot uprawniony z patentu, na przykład za pomocą umowy licencyjnej, a nie odwrotnie. W drugiej kolejności, istnienie płatności odwróconej rodzi podejrzenia co do faktu, że polubowne rozstrzygnięcie sporu patentowego opiera się na uznaniu przez strony ugody ważności danego patentu.

55

Jednak sama obecność płatności odwróconej nie może prowadzić do wniosku o istnieniu ograniczenia ze względu na cel. Nie jest bowiem wykluczone, że niektóre płatności odwrócone – gdy są nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem danego sporu – są uzasadnione (zob. pkt 277–280 poniżej). Natomiast w przypadku gdy nieuzasadniona płatność odwrócona ma miejsce przy zawarciu ugody, należy uznać, że przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych zostało zachęcone tą płatnością do poddania się klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów, w związku z czym należy stwierdzić, że doszło do ograniczenia konkurencji ze względu na cel. W takim przypadku ograniczenia konkurencji wynikające z klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i z klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów nie są już powiązane z patentem i polubownym rozstrzygnięciem sporów patentowych, ale można je wytłumaczyć wypłatą korzyści zachęcającej przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych do rezygnacji z wysiłków konkurencyjnych.

56

Należy zauważyć, że wprawdzie ani Komisja, ani sąd Unii nie są właściwe do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie ważności patentu (zob. pkt 243 i 244 powyżej), instytucje te mogą jednak, w ramach swoich odpowiednich kompetencji oraz bez rozstrzygania w przedmiocie samoistnej ważności patentu, stwierdzić istnienie nieprawidłowego korzystania z patentu, które nie jest związane z jego szczególnym przedmiotem (zob. podobnie wyroki: z dnia 29 lutego 1968 r., Parke, Davis and Co., 24/67, EU:C:1968:11, s. 109–110; z dnia 31 października 1974 r., Centrafarm i de Peijper, 15/74, EU:C:1974:114, pkt 7–8; zob. również analogicznie wyroki: z dnia 6 kwietnia 1995 r., RTE i ITP/Komisja, C‑241/91 P i C‑242/91 P, EU:C:1995:98, pkt 50; z dnia 4 października 2011 r., Football Association Premier League i in., C‑403/08 i C‑429/08, EU:C:2011:631, pkt 104–106).

57

Natomiast fakt zachęcania konkurenta do przyjęcia klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów w rozumieniu opisanym w pkt 265 powyżej lub powiązany z nim fakt poddania się takim klauzulom z powodu zachęty stanowią nieprawidłowe korzystanie z tego patentu.

58

Jak słusznie wskazała Komisja w motywie 1137 zaskarżonej decyzji, „prawo patentowe nie przewiduje prawa do opłacania rzeczywistych lub potencjalnych konkurentów, aby pozostawali poza rynkiem lub aby odstąpili od kwestionowania ważności patentu przed wejściem na rynek”. Komisja uznała też, że „podmioty uprawnione z patentów nie mogą zapłacić przedsiębiorstwom działającym w sektorze generycznych produktów leczniczych za pozostawanie poza rynkiem i za zmniejszenie ryzyka związanego z konkurencją, czy ma to miejsce w ramach ugody patentowej, czy w jakikolwiek inny sposób” (motyw 1141 zaskarżonej decyzji). Wreszcie Komisja słusznie dodała, że „opłacanie lub nakłanianie w inny sposób potencjalnych konkurentów do pozostawania poza rynkiem nie jest częścią jakiegokolwiek prawa związanego z patentami i nie odpowiada żadnemu ze środków przewidzianych w prawie patentowym w celu egzekwowania praw wynikających z patentów” (motyw 1194 zaskarżonej decyzji).

59

W przypadku stwierdzenia istnienia zachęty strony nie mogą już powoływać się na uznanie ważności patentu w ramach ugody. Okoliczność, że ważność patentu zostaje potwierdzona przez organ sądowy lub administracyjny, jest w tym względzie bez znaczenia.

60

To zatem zachętę, a nie uznanie ważności patentu przez strony ugody, należy uznać za prawdziwą przyczynę ograniczeń konkurencji wynikających z klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i z klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów (zob. pkt 257 powyżej), które są w tym przypadku pozbawione wszelkiej wiarygodności, a zatem są szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji w stopniu wystarczającym do uznania ich za ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

61

Przy istnieniu zachęty rozpatrywane porozumienia należy zatem uznać za porozumienia zmierzające do wykluczenia z rynku, na podstawie których podmioty pozostające na rynku wypłacają rekompensatę podmiotom opuszczającym rynek. Jednakże takie porozumienia stanowią w rzeczywistości przekupienie konkurencji, w związku z czym należy je uznać za ograniczenie konkurencji ze względu na cel, jak wynika z wyroku z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers (C‑209/07, EU:C:2008:643, pkt 8, 31–34) i z opinii rzecznik generalnej V. Trstenjak w sprawie Beef Industry Development Society i Barry Brothers (C‑209/07, EU:C:2008:467, pkt 75), cytowanych między innymi w motywach 1139 i 1140 zaskarżonej decyzji. Ponadto wyłączenie konkurentów z rynku stanowi skrajną formę podziału rynku i ograniczenia produkcji (wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 435), która w kontekście takim jak kontekst spornych porozumień wykazuje stopień szkodliwości, który jest tym większy, że wyłączone przedsiębiorstwa są przedsiębiorstwami działającymi w sektorze generycznych produktów leczniczych, których wejście na rynek jest co do zasady korzystne dla konkurencji i przyczynia się poza tym do realizacji interesu ogólnego polegającego na zapewnieniu opieki zdrowotnej po niższych kosztach. Wreszcie wykluczenie to jest zintensyfikowane w spornych porozumieniach przez niemożność zakwestionowania spornego patentu przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych.

62

Z całości powyższych rozważań wynika, że w kontekście ugód patentowych zakwalifikowanie ich jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel wymaga, by w ramach ugody patentowej wystąpiły jednocześnie korzyść stanowiąca zachętę dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych oraz wynikające z niej ograniczenie wysiłków przedsiębiorstwa na rzecz konkurowania z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego. Gdy te dwa warunki są spełnione, konieczne jest stwierdzenie ograniczenia konkurencji ze względu na cel, z uwzględnieniem stopnia szkodliwości zawartego porozumienia dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji.

63

Dlatego też w przypadku ugody patentowej zawierającej klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu, których ograniczający charakter (zob. pkt 257 powyżej) nie został skutecznie zakwestionowany, istnienie zachęty dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych do poddania się tym klauzulom pozwala na stwierdzenie ograniczenia konkurencji ze względu na cel, i to pomimo tego, że istnieje rzeczywisty spór, że ugoda zawiera klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu, których zakres nie przekracza zakresu spornego patentu, i że patent ten może – w szczególności ze względu na rozstrzygnięcia wydane przez właściwe organy administracyjne lub sądy – być słusznie uznawany przez strony ugody za ważny w momencie jej przyjęcia.

64

Tymczasem w zaskarżonej decyzji Komisja słusznie zbadała, czy sporne ugody obejmowały transfer wartości majątkowych dokonany przez przedsiębiorstwo produkujące leki oryginalne na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, stanowiący „istotną” zachętę, czyli zachętę mogącą skłonić to ostatnie przedsiębiorstwo do wyrażenia zgody na poddanie się klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, aby dojść na tej podstawie do wniosku, że w przypadku takiej zachęty wystąpiło ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

65

W świetle powyższych rozważań Komisja nie naruszyła prawa w zaskarżonej decyzji, gdy przyjęła w ten sposób zachętę jako kryterium odróżniające ugody stanowiące ograniczenia ze względu na cel od ugód, które nie stanowią takich ograniczeń, które to kryterium będzie określane dalej jako „zachęta” lub „korzyść stanowiąca zachętę”.

66

Takiego naruszenia prawa nie można też wywieść z domniemanego braku uwzględnienia kontekstu, w który wpisują się sporne ugody (zob., w przedmiocie pojęcia kontekstu, wyrok z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 53), ponieważ z powyższego rozumowania wynika również, że kryterium zachęty opiera się na analizie treści spornych ugód nie tylko w świetle ich deklarowanego celu, jakim jest polubowne rozwiązanie sporów związanych z patentami, ale również ich konkretnego kontekstu, który charakteryzuje się występowaniem w sektorze farmaceutycznym patentów przyznających prawa wyłączne, których ważność się domniemywa i których posiadanie skutkuje zwykle odsunięciem konkurentów (zob. pkt 234 powyżej). Kontekst, w jakim zawarto sporne ugody, został uwzględniony w niniejszej sprawie tym bardziej, że Komisja dołożyła starań, aby w odniesieniu do każdej z tych ugód wykazać, iż dane przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych było potencjalnym konkurentem Servier, to znaczy miało realne i konkretne możliwości wejścia na rynek (zobacz pkt 317 i następne poniżej). W celu uzupełnienia odpowiedzi na zarzut dotyczący naruszenia prawa, jakiego Komisja miała się dopuścić, stwierdzając istnienie ograniczenia konkurencji ze względu na cel, oraz w celu umożliwienia następnie zbadania, czy Komisja popełniła błąd w ocenie każdej ugody, należy jeszcze ustalić, w jakich okolicznościach można stwierdzić istnienie zachęty.

67

W celu ustalenia, czy płatność odwrócona, czyli transfer wartości majątkowych dokonany przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, stanowi zachętę do zaakceptowania klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, czy też nie, należy zbadać, biorąc pod uwagę jej charakter i uzasadnienie, czy obejmuje ona koszty nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu. W zaskarżonej decyzji Komisja słusznie zbadała, czy transfer wartości majątkowych odpowiadał szczególnym kosztom polubownego rozstrzygnięcia sporu poniesionym przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych (motywy 1333 i następne, 1461 i następne, 1592 i następne, 1969 i następne zaskarżonej decyzji).

68

W przypadku gdy płatność odwrócona przewidziana w ugodzie zawierającej klauzule ograniczające konkurencję ma na celu zrekompensowanie kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu poniesionych przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, płatności tej nie można zasadniczo uznać za zachętę. Ze względu bowiem na ich nieodłączny związek z polubownym rozstrzygnięciem sporu takie koszty są jako takie oparte na uznaniu ważności spornych patentów, które taka ugoda ma zatwierdzić, kładąc kres kwestionowaniu ważności patentów i ich potencjalnemu naruszeniu. Nie można zatem uznać, że taka płatność odwrócona wprowadza podejrzenia co do faktu, że polubowne rozstrzygnięcie sporu opiera się na uznaniu przez strony ugody ważności danego patentu (zob. pkt 264 i 265 powyżej). W tym przypadku nie można wszakże wykluczyć stwierdzenia istnienia zachęty i ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Wymaga to jednak wykazania przez Komisję, że kwoty odpowiadające tymże kosztom nieodłącznie związanym z polubownym rozstrzygnięciem sporu, nawet jeśli strony tej ugody ustaliły je i dokładnie obliczyły, mają nadmierny charakter (zob. podobnie motywy 1338, 1465, 1600 i 1973 zaskarżonej decyzji). Dysproporcja taka naruszałaby bowiem nieodłączny związek między odnośnymi kosztami a ugodą, a zatem uniemożliwiałaby wywnioskowanie ze zwrotu tych kosztów, że przedmiotowa ugoda opiera się na uznaniu ważności spornych patentów.

69

Jak skarżące i Komisja przyznały podczas rozprawy, można uznać, że koszty nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu obejmują między innymi koszty postępowania poniesione przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych w ramach sporu z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego. Koszty te poniesiono w istocie wyłącznie w odniesieniu do sporów dotyczących ważności rozpatrywanych patentów lub zarzutu ich naruszenia, które to spory ugoda ma właśnie na celu zakończyć w oparciu o porozumienie uznające ważność patentów. Ich poniesienie ma zatem bezpośredni związek z takim polubownym rozstrzygnięciem. W związku z tym jeżeli strony ugody ustaliły wysokość kosztów wynikających ze sporów przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, Komisja może stwierdzić ich zachęcający charakter jedynie poprzez wykazanie, że są one nieproporcjonalne. W tym względzie należy uznać za nieproporcjonalne kwoty, które odpowiadają kosztom postępowań spornych, których charakter obiektywnie niezbędny dla celów postępowania spornego – przy uwzględnieniu w szczególności stopnia trudności prawnej i faktycznej poruszanych kwestii oraz interesu gospodarczego, jaki spór ma dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych – nie został wykazany na podstawie precyzyjnych i szczegółowych dokumentów.

70

Tymczasem niektóre koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych są a priori zbyt oddalone od sporu i jego rozstrzygnięcia, aby mogły zostać uznane za nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu patentowego. Dotyczy to na przykład kosztów wytworzenia produktów naruszających patent, odpowiadających wartości zapasów tych produktów, a także kosztów badawczo-rozwojowych poniesionych przy opracowywaniu tych produktów. Takie koszty i opłaty są bowiem a priori ponoszone niezależnie od zaistnienia sporów i ich rozstrzygnięcia, a w przypadku tego rozstrzygnięcia nie stanowią one strat, co znajduje potwierdzenie zwłaszcza w fakcie, że rozpatrywane produkty, pomimo zakazu ich wprowadzania do obrotu wynikającego z ugody, są często sprzedawane na rynkach nieobjętych rzeczoną ugodą, a związane z nimi badania mogą być wykorzystane do opracowania innych produktów. To samo dotyczy kwot, które mają być wypłacone przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych na rzecz osób trzecich z powodu zobowiązań umownych zaciągniętych poza zakresem sporu (przykładowo, umów na dostawy). Takie koszty rozwiązania umów zawartych z osobami trzecimi lub odszkodowań dla tych osób trzecich są zazwyczaj określane w odnośnych umowach lub bezpośrednio związane z tymi umowami, które ponadto zostały zawarte przez dane przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych niezależnie od wszelkich sporów z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego lub od ich rozstrzygnięcia. W takiej sytuacji jeżeli strony ugody chcą, by koszty te nie zostały zakwalifikowane jako zachęta i przesłanka istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel, muszą wykazać, że owe koszty są nierozłącznie związane ze sporem lub jego rozstrzygnięciem, a następnie uzasadnić ich wysokość. W tym samym celu strony mogą również powołać się na niską kwotę zwrotu tych kosztów a priori niezwiązanych nieodłącznie z polubownym rozstrzygnięciem sporu, która to kwota jest tym samym niewystarczająca, aby stanowić istotną zachętę do zaakceptowania klauzul ograniczających konkurencję przewidzianych w ugodzie (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 360).

71

W celu zakończenia analizy naruszenia prawa, którego Komisja dopuściła się rzekomo, gdy stwierdziła istnienie ograniczenia konkurencji ze względu na cel, konieczne jest również zbadanie trzech drugorzędnych argumentów podniesionych przez skarżące i interwenienta, opartych na możliwości zastosowania do spornych porozumień teorii dodatkowych ograniczeń, na wpływie prawa amerykańskiego na rozstrzygnięcie sporu i na niejednoznacznych skutkach ugód patentowych.

72

Skarżące i interwenient podnoszą, że ze względu na uzasadniony cel ugód patentowych Komisja powinna była zastosować test obiektywnej konieczności, który pozwoliłby na niezastosowanie art. 101 ust. 1 TFUE do ugody w sytuacji, gdy służy ona uzasadnionemu celowi, a ograniczenia konkurencji w niej zawarte są obiektywnie konieczne i proporcjonalne.

73

Tytułem wstępu należy stwierdzić, że skarżące nie powołały się na zastosowanie teorii dodatkowych ograniczeń w toku postępowania administracyjnego i że nie wspomniano o niej w zaskarżonej decyzji.

74

Z orzecznictwa Trybunału wynika, że jeśli określona operacja lub działalność nie jest objęta zasadą zakazu przewidzianą w art. 101 ust. 1 TFUE z powodu jej neutralności lub pozytywnego skutku w zakresie konkurencji, ograniczenie autonomii handlowej jednego lub większej liczby uczestników tej operacji lub działalności także nie jest objęte wspomnianą zasadą zakazu, jeżeli to ograniczenie jest obiektywnie konieczne do realizacji wspomnianej operacji lub działalności oraz proporcjonalne do celów jednej lub drugiej (zob. wyrok z dnia 11 września 2014 r., MasterCard i in./Komisja, C‑382/12 P, EU:C:2014:2201, pkt 89 i przytoczone tam orzecznictwo). W przypadku bowiem gdy nie można oddzielić takiego ograniczenia, uznanego za ograniczenie dodatkowe, od operacji lub działalności głównej bez zagrożenia jej istnieniu i celom, należy zbadać zgodność tego ograniczenia z art. 101 TFUE wspólnie ze zgodnością operacji lub działalności głównej, w stosunku do której jest ono akcesoryjne, nawet jeśli ograniczenie takie, rozpatrywane osobno, może się wydawać na pierwszy rzut oka objęte zasadą zakazu przewidzianą w art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 11 września 2014 r., MasterCard i in./Komisja, C‑382/12 P, EU:C:2014:2201, pkt 90).

75

Komisja podnosi, że wstępna przesłanka zastosowania testu obiektywnej konieczności nie została spełniona, ponieważ polubowne rozstrzygnięcie sporu patentowego nie może co do zasady zostać uznane za czynność pozbawioną antykonkurencyjnego charakteru ze względu na jego neutralność lub pozytywny wpływ na konkurencję. Prawdą jest, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, iż ugoda w sporze nie zwalnia stron ze stosowania reguł konkurencji, ponieważ art. 101 ust. 1 TFUE nie dokonuje żadnego rozróżnienia pomiędzy porozumieniami, które mają na celu zakończenie sporu, a tymi, które służą osiąganiu innych celów (zob. pkt 253 powyżej). Jednakże, jak słusznie podnoszą skarżące i interwenient, orzecznictwo nie wyklucza możliwości, że ugoda w sporze nie będzie objęta zasadą zakazu przewidzianą w art. 101 ust. 1 TFUE ze względu na jej neutralność lub pozytywny wpływ na konkurencję. Zastosowanie testu obiektywnej konieczności w rozpatrywanym przypadku zakłada bowiem, że czynność lub działalność główna jest pozbawiona antykonkurencyjnego charakteru ze względu na jej neutralność lub pozytywny wpływ na konkurencję, ale nie wymaga, aby czynność lub działalność główna była pozbawiona charakteru antykonkurencyjnego ze względu na swój charakter i niezależnie od okoliczności każdej sprawy. Poza tym orzecznictwo wskazuje, że analiza operacji lub działalności głównej nie może być dokonana in abstracto, lecz należy ją przeprowadzić z uwzględnieniem klauzul lub dodatkowych ograniczeń właściwych dla każdego rozpatrywanego przypadku (zob. podobnie wyroki: z dnia 28 stycznia 1986 r., Pronuptia de Paris, 161/84 EU:C:1986:41, pkt 14; z dnia 15 grudnia 1994 r., DLG, C‑250/92, EU:C:1994:413, pkt 31; z dnia 12 grudnia 1995 r., Oude Luttikhuis i in., C‑399/93, EU:C:1995:434, pkt 12–14). Ponadto należy przypomnieć, że wiele przepisów prawa Unii zachęca do polubownego rozstrzygania sporów (zobacz wyżej pkt 247–250).

76

Komisja nie może zresztą powoływać się na wyrok z dnia 27 września 1988 r., Bayer i Maschinenfabrik Hennecke (65/86, EU:C:1988:448), aby zasadniczo wykluczyć wszelką możliwość zastosowania teorii dodatkowych ograniczeń do polubownego rozstrzygania sporów. O ile bowiem z owego wyroku wynika, że Trybunał odmówił zastosowania zaproponowanego przez Komisję rozumowania polegającego na uznaniu klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentu zawartej w umowie licencyjnej za zgodną z art. 101 ust. 1 TFUE, jeżeli spełnione są określone warunki, i wyjaśnił, że art. 101 ust. 1 TFUE nie przewiduje jakiegokolwiek rozróżnienia pomiędzy porozumieniami, które mają na celu zakończenie sporu, a tymi, które służą osiąganiu innych celów, o tyle nie wykluczył on, że ugoda zawierająca klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu może, w zależności od kontekstu prawnego i gospodarczego, nie mieć charakteru ograniczającego konkurencję (wyrok z dnia 27 września 1988 r., Bayer i Maschinenfabrik Hennecke, 65/86, EU:C:1988:448, pkt 21). Wyrok ten nie został zresztą wydany w kontekście polubownego rozstrzygnięcia sporu, ale w kontekście umowy licencyjnej.

77

Chociaż ugoda w sporze patentowym mająca neutralny lub pozytywny wpływ na konkurencję nie powinna, co do zasady, zostać wykluczona z zakresu stosowania teorii dodatkowych ograniczeń, należy jednak zbadać zakres dodatkowego ograniczenia konkurencji, co wymaga podwójnego badania. Należy bowiem ustalić z jednej strony, czy ograniczenie jest obiektywnie konieczne do realizacji operacji lub działalności głównej, a z drugiej strony, czy jest ono proporcjonalne do tej operacji lub działalności (wyroki: z dnia 18 września 2001 r., M6 i in./Komisja, T‑112/99, EU:T:2001:215, pkt 106; z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja, T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 64).

78

Co się tyczy pierwszej przesłanki, zgodnie z orzecznictwem należy ustalić, czy realizacja tej operacji lub działalności byłaby niemożliwa w braku danego ograniczenia. A zatem okoliczność, iż wspomniana operacja lub działalność staje się po prostu trudniejsza do zrealizowania czy wręcz mniej korzystna w braku danego ograniczenia, nie może być traktowana jako nadająca temu ograniczeniu charakter obiektywnie konieczny wymagany do tego, by mogło ono zostać uznane za akcesoryjne. Taka wykładnia prowadziłaby bowiem do rozszerzenia tego pojęcia na ograniczenia, które nie są ściśle niezbędne do realizacji operacji lub działalności głównej. Taki wynik naruszałby skuteczność zakazu przewidzianego w art. 101 ust. 1 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., MasterCard i in./Komisja, C‑382/12 P, EU:C:2014:2201, pkt 91).

79

Jeżeli chodzi o klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu, są one nieodłącznie związane z pewnymi ugodami, mianowicie z tymi, które są oparte na uznaniu ważności odnośnych patentów (zob. pkt 259 powyżej). Ponieważ takie klauzule odzwierciedlają uznanie ważności patentu przez każdą ze stron, a ich zakres ogranicza się do zakresu rozpatrywanego patentu, powinny zatem zostać uznane za mogące spełnić pierwszą przesłankę odstępstwa przewidzianego przez teorię ograniczeń dodatkowych.

80

W odniesieniu do drugiej przesłanki należy przypomnieć, że w przypadku gdy ograniczenie jest obiektywnie konieczne do realizacji operacji lub działalności głównej, należy jeszcze sprawdzić, czy jego czas obowiązywania oraz jego przedmiotowy, temporalny i geograficzny zakres zastosowania nie wykraczają poza to, co jest konieczne do realizacji tej operacji lub tej działalności. Jeżeli zakres stosowania ograniczenia wykracza poza to, co jest konieczne do realizacji operacji lub działalności głównej, ograniczenie to powinno być poddane odrębnej analizie w ramach art. 101 ust. 3 TFUE (wyrok z dnia 18 września 2001 r., M6 i in./Komisja, T‑112/99, EU:T:2001:215, pkt 113). Zatem ugoda, w której klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzula o niewprowadzaniu do obrotu nie przekraczają czasu trwania i zakresu stosowania patentu, którego ważność uznano w ugodzie, może podlegać zastosowaniu teorii ograniczeń dodatkowych.

81

Jednakże w niniejszej sprawie Komisja słusznie mogła nie badać, czy należy zastosować teorię ograniczeń dodatkowych, gdyż uznała ona, że klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzula o niewprowadzaniu do obrotu nie były oparte na uznaniu ważności patentu, lecz na transferze wartości majątkowych przez laboratorium innowacyjne produkujące oryginalne produkty lecznicze na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, stanowiącym zachętę dla tego przedsiębiorstwa do zaprzestania wywierania presji konkurencyjnej na spółkę będącą właścicielem patentu. W takim bowiem przypadku ugoda stanowi ograniczenie konkurencji ze względu na cel, które nie może zostać zakwalifikowane jako transakcja niemająca charakteru antykonkurencyjnego z powodu jej neutralności lub pozytywnego skutku w zakresie konkurencji. Ponadto klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzula o niewprowadzaniu do obrotu mogą być niezbędnym dodatkiem jedynie do ugody opartej na uznaniu ważności rozpatrywanego patentu przez strony tej ugody (zob. pkt 289 powyżej). Jednakże w przypadku istnienia zachęty ugoda nie opiera się na takim uznaniu. Klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzula o niewprowadzaniu do obrotu nie mogą w takim przypadku być traktowane jako niezbędne dla takiej ugody.

82

Skarżące powołują się na wyrok Actavis, twierdząc, że Supreme Court of the United States (sąd najwyższy Stanów Zjednoczonych) odrzucił podejście przyjęte przez Komisję w niniejszej sprawie. Komisja, która wspomniała o tym wyroku w zaskarżonej decyzji (motyw 1199), podnosi jednak, że przyjęła takie samo podejście jak Supreme Court of the United States (sąd najwyższy Stanów Zjednoczonych), uznając, że nie istnieje domniemanie niezgodności z prawem ugód zawierających transfer wartości majątkowych przez laboratorium innowacyjne produkujące oryginalne produkty lecznicze na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych.

83

Wyrok Actavis dotyczy ugód zawartych w sektorze farmaceutycznym, w których przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych zobowiązały się nie wchodzić na rynek przed datą wcześniejszą od daty wygaśnięcia patentu przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego (65 miesięcy przed datą wygaśnięcia patentu Actavis) oraz do promowania odnośnego produktu leczniczego wśród lekarzy w zamian za wysokie płatności (w przypadku Actavis roczne płatności w wysokości 19–30 mln USD przez okres dziewięciu lat).

84

Należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nawet jeśli praktyki krajowe są wspólne dla wszystkich państw członkowskich, nie mogą one być wiążące przy stosowaniu reguł konkurencji określonych w traktacie (zob. podobnie wyrok z dnia 17 stycznia 1984 r., VBVB i VBBB/Komisja, 43/82 i 63/82, EU:C:1984:9, pkt 40) i że dotyczy to tym bardziej praktyk krajowych w państwach trzecich (zob. podobnie wyrok z dnia 28 lutego 2002 r., Compagnie générale maritime i in./Komisja, T‑86/95, EU:T:2002:50, pkt 341 i przytoczone tam orzecznictwo). Podejście przyjęte w prawie konkurencji Unii w przedmiocie rozróżnienia między ograniczeniami konkurencji ze względu na cel i skutek różni się bowiem od amerykańskiego prawa antymonopolowego, które odróżnia ograniczenia konkurencji per se, zastrzeżone dla przypadków, w których antykonkurencyjne skutki są na tyle oczywiste, że wystarczy podejście szybkie i pozbawione głębszej analizy (quick look approach), bez uwzględnienia kontekstu, a które są zawsze bezwzględnie zakazane, od naruszeń, które należy udowodnić zgodnie z regułą rozsądku („rule of reason”), czyli po przeprowadzeniu analizy, w której trzeba wyważyć pro- i antykonkurencyjne skutki porozumienia. Tymczasem, po pierwsze, prawo Unii nie uznaje żadnego ograniczenia konkurencji za zawsze bezwzględnie niezgodne z prawem, ponieważ ograniczenie konkurencji ze względu na cel może co do zasady być objęte wyjątkami przewidzianymi w art. 101 ust. 3 TFUE. Po drugie, jak wskazano w orzecznictwie, nie można dopuścić reguły rozsądku w prawie konkurencji Unii (wyrok z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja, T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 65; zob. również podobnie wyrok z dnia 23 października 2003 r., Van den Bergh Foods/Komisja, T‑65/98, EU:T:2003:281, pkt 106). Ponadto różnice w zakresie ram regulacyjnych w Stanach Zjednoczonych i w Unii, dotyczące zwłaszcza patentów w sektorze farmaceutycznym, jeszcze bardziej utrudniają transpozycję przez analogię do niniejszego sporu skutków wyroku Actavis (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 513).

85

Należy zatem oddalić jako bezskuteczny argument skarżących oparty na nieuwzględnieniu stanowiska Supreme Court of the United States (sądu najwyższego Stanów Zjednoczonych).

86

Skarżące uważają, że skutki ugód są z natury niejednoznaczne, w związku z czym nie można ich uznać za ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

87

W pierwszej kolejności podnoszą one, że takie ugody mają potencjalnie niejednoznaczny wpływ na spory dotyczące patentów, jeżeli toczą się równoległe postępowania, oraz że w postępowaniach przed EUP wycofanie sprzeciwu przez jedną ze stron nie uniemożliwia kontynuacji postępowania, ponieważ argumenty tej strony mogą zostać podniesione z urzędu przez wydział sprzeciwów lub izbę odwoławczą EUP. Ponadto w zaskarżonej decyzji nie uwzględniono okoliczności, że ugody mają niejednoznaczne skutki jedynie dla przyszłych sporów, a przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych zachowują swobodę w zakresie decyzji o wszczęciu kosztownego postępowania sądowego, które w każdym razie może okazać się bezużyteczne w niektórych państwach członkowskich, jeżeli przed EUP toczy się postępowanie.

88

W drugiej kolejności skarżące uważają, że potencjalny wpływ tych ugód na wejście na rynek generycznych produktów leczniczych jest również niejednoznaczny, w zależności od treści ugód i kontekstu, w jakim zostały zawarte. Należy zatem wziąć pod uwagę istnienie sporu i szanse stron na wygraną, istnienie innych sporów oraz możliwość opracowania innych alternatywnych postaci produktu. Ponadto ugody te mogą umożliwić szybsze wejście generycznych produktów leczniczych na rynek. Wreszcie Komisja powinna uwzględnić możliwość i zamiar przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych wejścia na rynek z ryzykiem.

89

W trzeciej kolejności skarżące uważają, że Komisja nie może wymierzać kar za ugody w sporach patentowych bez dokonania oceny ich konkretnych skutków na rynku, jak przyjął Supreme Court of the United States (sąd najwyższy Stanów Zjednoczonych) w wyroku Actavis.

90

Komisja twierdzi, że argument ten jest bezskuteczny, ponieważ aby ustalić, czy dane porozumienie stanowi ograniczenie konkurencji ze względu na cel, nie uwzględnia się jego skutków, oraz że w niektórych przypadkach ze względu na późniejsze okoliczności ograniczenie konkurencji ze względu na cel może nawet nie wywoływać żadnych skutków. Analiza ograniczenia ze względu na cel nie wymaga zatem wykazania sytuacji alternatywnych, jakie mogą mieć miejsce w przypadku braku tych porozumień.

91

Tytułem ewentualnym Komisja przypomina, co się tyczy skutków ugód w sprawach dotyczących podważenia patentu, że w niniejszym przypadku skarżące starały się zawrzeć ugody ze wszystkimi potencjalnymi konkurentami, przy czym jedynie dwie z pięciu zawartych przez nie ugód zawierają klauzulę umożliwiającą wejście na rynek przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych w przypadku unieważnienia spornego patentu.

92

Komisja uważa ponadto, że zbadała w zaskarżonej decyzji możliwość i zamiar wejścia z ryzykiem na rynek przez każdą spółkę działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych.

93

Wreszcie Komisja uważa, że zaskarżona decyzja nie jest niezgodna z podejściem przyjętym w wyroku Actavis przez Supreme Court of the United States (sąd najwyższy Stanów Zjednoczonych), biorąc pod uwagę różnice między europejskim pojęciem ograniczenia ze względu na cel a amerykańskim pojęciem ograniczenia per se. Komisja przypomina również, że orzecznictwo Unii odrzuca istnienie reguły rozsądku, ponieważ korzyści prokonkurencyjne wynikające z porozumienia muszą być badane w świetle art. 101 ust. 3 TFUE.

94

Jak twierdzą skarżące, należy uznać, że przy ocenie ograniczającego celu porozumienia, a w szczególności w ramach uwzględnienia jego kontekstu gospodarczego i prawnego, Komisja i sąd nie mogą całkowicie pominąć potencjalnych skutków tego porozumienia (opinia rzecznika generalnego N. Wahla w sprawie ING Pensii, C‑172/14, EU:C:2015:272, pkt 84). Trzeba bowiem przypomnieć, że porozumienia ograniczające konkurencję ze względu na cel to takie, które wykazują wystarczający stopień szkodliwości, ponieważ wywołanie przez nie skutków antykonkurencyjnych jest na tyle prawdopodobne, że wykazanie ich konkretnego wpływu na rynek można uznać za zbędne (zobacz podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 49, 51 i przytoczone tam orzecznictwo). Wynika z tego, że porozumienia, które w świetle kontekstu, w jaki się wpisują, mają niejednoznaczny potencjalny wpływ na rynek, można uznać za ograniczające konkurencję ze względu na cel (opinia rzecznika generalnego N. Wahla w sprawie CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:1958, pkt 56).

95

Jednakże w niniejszym przypadku w zakresie, w jakim na poparcie swych twierdzeń dotyczących potencjalnych niejednoznacznych skutków spornych ugód skarżące podnoszą przede wszystkim argumenty dotyczące każdej z tych ugód oraz ich kontekstu, należy ustosunkować się do tych twierdzeń w ramach odpowiedzi na zastrzeżenia skierowane przeciwko zakwalifikowaniu każdej ugody jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel, i to tym bardziej, że – jak słusznie podkreśla Komisja – ocenę istnienia ograniczenia ze względu na cel należy przeprowadzić dla każdej ugody jako całości, bez oddzielania analizy ograniczającego charakteru klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów od analizy ograniczającego charakteru klauzul o niewprowadzaniu do obrotu.

96

W odpowiedzi na zarzuty kwestionujące ocenę każdej ze spornych ugód zostanie zatem zbadane, czy Komisja słusznie przyjęła istnienie takiego ograniczenia pomimo podnoszonych potencjalnych skutków prokonkurencyjnych wynikających w szczególności z okoliczności zawarcia takich ugód, przy czym uwzględnione zostaną wyłącznie te skutki, które zostały uwzględnione w ramach analizy ograniczeń konkurencji ze względu na cel (por. pkt 525, 644 i 989 poniżej)

97

Ponadto, jak wynika z pkt 293–295 powyżej, skarżące nie mogą skutecznie powoływać się na wyrok Actavis.

98

To właśnie w świetle powyższych rozważań należy zbadać argumenty skarżących dotyczące konkretnie każdego z trzech głównych przyjętych przez Komisję kryteriów kwalifikacji rozpatrywanych ugód jako ograniczeń konkurencji ze względu na cel, mianowicie, po pierwsze, kryterium statusu potencjalnego konkurenta posiadanego przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, po drugie, kryterium zobowiązania tych przedsiębiorstw do ograniczenia ich starań na rzecz wejścia na rynek z produktem generycznym, a po trzecie, kryterium transferu wartości majątkowych przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, stanowiącego istotną zachętę dla tego ostatniego przedsiębiorstwa do ograniczenia wysiłków na rzecz wejścia na rynek (motyw 1154 zaskarżonej decyzji).

316

Skarżące zarzucają Komisji w istocie, że naruszyła prawo, przyjmując błędne kryteria celem zakwalifikowania przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, które zawarły z nimi sporne ugody, jako potencjalnych konkurentów. Kwestionują również dokonaną przez Komisję ocenę barier w istnieniu potencjalnej konkurencji, które wynikają z ich patentów.

317

Skarżące zarzucają Komisji, że w celu stwierdzenia istnienia potencjalnej konkurencji między stronami spornych ugód ograniczyła się ona do zweryfikowania braku niemożliwych do pokonania barier w wejściu na rynek przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych i że nie zbadała, czy przedsiębiorstwa te miały realne i konkretne możliwości wejścia na ten rynek (zob. pkt 309 powyżej).

318

Z orzecznictwa przytoczonego przez skarżące faktycznie wynika, że przedsiębiorstwo jest potencjalnym konkurentem, jeżeli istnieją rzeczywiste i konkretne możliwości, by dane przedsiębiorstwo mogło wejść na dany rynek oraz konkurować z przedsiębiorstwami działającymi na tym rynku. Dowód taki nie może opierać się na zwykłym założeniu, lecz powinien być wsparty okolicznościami faktycznymi lub analizą struktur rynku właściwego. Przedsiębiorstwo nie może tym samym być zaliczone do potencjalnych konkurentów, jeżeli jego wejście na rynek nie odpowiada racjonalnej strategii gospodarczej (wyrok z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja, T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 86; zobacz też podobnie wyrok z dnia 14 kwietnia 2011 r., Visa Europe i Visa International Service/Komisja, T‑461/07, EU:T:2011:181, pkt 166, 167 i przytoczone tam orzecznictwo). Wynika stąd nieuchronnie, że choć zamiar wejścia przez przedsiębiorstwo na rynek ma w danym przypadku znaczenie dla celów zbadania, czy można je zaliczyć do potencjalnych konkurentów na tym rynku, to zasadniczym czynnikiem, na którym musi się opierać taka kwalifikacja, jest jednak jego zdolność do wejścia na dany rynek (wyroki: z dnia 14 kwietnia 2011 r., Visa Europe i Visa International Service/Komisja, T‑461/07, EU:T:2011:181, pkt 168; z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja, T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 87).

319

W innych sytuacjach orzeczono też, że przedsiębiorstwo jest potencjalnym konkurentem, jeśli nie istnieją niemożliwe do pokonania bariery w wejściu na rynek (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 maja 2014 r., Toshiba/Komisja, T‑519/09, niepublikowany, EU:T:2014:263, pkt 230, potwierdzony wyrokiem z dnia 20 stycznia 2016 r., Toshiba Corporation/Komisja, C‑373/14 P, EU:C:2016:26, pkt 28, 29, 32, 34; z dnia 28 czerwca 2016 r., Portugal Telecom/Komisja, T‑208/13, EU:T:2016:368, pkt 181).

320

Z orzecznictwa wynika zatem, że w zależności od kontekstu i odnośnego zachowania o znamionach naruszenia próg, od którego dopuszcza się istnienie potencjalnej konkurencji, jest zmienny. Dlatego też ocena jedynie niemożliwych do pokonania barier w wejściu na rynek oznacza, że jakakolwiek – nawet teoretyczna – możliwość wejścia na rynek wystarczy do wykazania istnienia potencjalnej konkurencji, podczas gdy analiza rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia na rynek prowadzi do uznania istnienia potencjalnej konkurencji tylko w przypadku realistycznych szans wejścia na rynek, które mogłyby faktycznie ziścić się w przypadku braku działania ograniczającego.

321

Niemniej jednak sprawdzenie, czy niektóre bariery w wejściu na rynek, obejmujące w niniejszej sprawie przede wszystkim patenty i obowiązek uzyskania PDO, są niemożliwe do pokonania, nie podważa badania rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia na rynek w przypadku przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, opartego na ich zdolności i zamiarze wejścia, ani nie jest z takim badaniem sprzeczne. Jak Komisja słusznie podkreśliła w zaskarżonej decyzji (przypis 1666) oraz w trakcie rozprawy, owa weryfikacja braku niemożliwych do pokonania barier „posłużyła do ustalenia, czy pomimo ogólnej zdolności do wejścia na rynek przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych i ich wykazanego w tym zakresie zamiaru istniały powody o charakterze obiektywnym, które sprawiły, że wejście na rynek generycznych produktów leczniczych było niemożliwe”, a tym samym do uzupełnienia analizy opartej na kryterium rzeczywistych i konkretnych możliwości. W obliczu niemożliwych do pokonania barier w wejściu na rynek nie można bowiem uznać, że podmiot gospodarczy posiada rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na ten rynek. Tak więc jeżeli rynek cechuje się barierami w wejściu, obiektywna analiza ich niemożliwego do pokonania charakteru jest użytecznym uzupełnieniem analizy rzeczywistych i konkretnych możliwości, opartej na indywidualnych kryteriach zdolności i zamiaru wejścia danej spółki na rynek.

322

Nie można zatem, tak jak to czynią skarżące, wywieść z faktu wielokrotnego nawiązania w zaskarżonej decyzji do kryterium barier niemożliwych do pokonania (zob. w szczególności motywy 1125 i 1181), że Komisja przyjęła definicję potencjalnej konkurencji opartą wyłącznie na tym kryterium.

323

Jest tak tym bardziej, że oprócz wyroku z dnia 21 maja 2014 r., Toshiba/Komisja (T‑519/09, niepublikowany, EU:T:2014:263), w którym Sąd zastosował kryterium barier niemożliwych do pokonania (zob. pkt 319 powyżej), Komisja przytoczyła również wyroki z dnia 15 września 1998 r., European Night Services i in./Komisja (T‑374/94, T‑375/94, T‑384/94 i T‑388/94, EU:T:1998:198) i z dnia 14 kwietnia 2011 r., Visa Europe i Visa International Service/Komisja (T‑461/07, EU:T:2011:181), w których Sąd przyjął kryterium rzeczywistych i konkretnych możliwości, wspominając o nich dodatkowo we wstępie do swojej prezentacji zasad dotyczących określania potencjalnych konkurentów (motywy 1156 i 1157 zaskarżonej decyzji), a także szereg innych wyroków, w których Sąd przypomniał i zastosował tę definicję potencjalnej konkurencji, w tym wyrok z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja (T‑360/09, EU:T:2012:332) (zob. pkt 318 powyżej). Ponadto Komisja wyraźnie wskazała, że możliwość wejścia na rynek, charakterystyczna dla kryterium rzeczywistych i konkretnych możliwości (zob. pkt 318 powyżej), „pozostaje istotnym aspektem pozwalającym na wykazanie potencjalnej konkurencji” (motyw 1163 zaskarżonej decyzji). Wreszcie w ramach analizy statusu potencjalnego konkurenta dokonanej w odniesieniu do każdego z przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych Komisja wywnioskowała na podstawie szeregu konkretnych danych właściwych dla każdego z nich, dotyczących w szczególności ich zdolności produkcyjnych i zapasów produktów, umów handlowych, ich starań w celu uzyskania PDO oraz ich powództw przeciwko Servier, że wszystkie miały rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na rynek (zob. pkt 432–438, 579–585 i 718–722 poniżej). Tymczasem taka analiza szczegółowych danych w odniesieniu do każdego rzekomego potencjalnego konkurenta jest charakterystyczna dla oceny jego rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia na rynek i różni się od weryfikacji jedynie niemożliwych do pokonania barier w wejściu na dany rynek, która może prowadzić do stwierdzenia istnienia potencjalnej konkurencji tylko dlatego, że jakiś podmiot wszedł na dany rynek.

324

Ustaleń tych nie podważają twierdzenia skarżących, jakoby Komisja oparła się zasadniczo na żywionym przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych zamiarze wejścia na rynek oraz na zbiorze nierealistycznych założeń (zob. pkt 309 powyżej), ponieważ z treści repliki wynika, że poprzez te twierdzenia skarżące nie kwestionują przyjętego kryterium, lecz zastosowanie w niniejszej sprawie kryterium rzeczywistych i konkretnych możliwości, które jest analizowane poniżej w ramach odpowiedzi na zastrzeżenia skierowane przeciwko ocenie każdej ze spornych ugód.

325

Wynika z tego, że wbrew twierdzeniom skarżących Komisja dokonała oceny potencjalnej konkurencji na rozpatrywanym rynku, opierając się na kryterium rzeczywistych i konkretnych możliwości.

326

Ponadto można zauważyć, że wbrew temu, co Komisja wskazała w duplice, odnosząc się do wyroku z dnia 20 stycznia 2016 r., Toshiba Corporation/Komisja (C‑373/14 P, EU:C:2016:26) (zob. pkt 312 powyżej), nie mogła ona ograniczyć się w niniejszej sprawie do sprawdzenia braku niemożliwych do pokonania barier w wejściu na rynek, aby stwierdzić na tej podstawie istnienie potencjalnej konkurencji na tym rynku (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 99–101).

327

Prawdą jest, że z pkt 28, 29, 32 i 34 wyroku z dnia 20 stycznia 2016 r., Toshiba Corporation/Komisja (C‑373/14 P, EU:C:2016:26) wynika, iż w przypadku porozumień dotyczących podziału rynku analiza kontekstu gospodarczego i prawnego, w jaki wpisuje się dana praktyka, może ograniczyć się do tego, co jest ściśle konieczne w celu stwierdzenia ograniczenia konkurencji ze względu na cel, a w szczególności do sprawdzenia, czy bariery w wejściu na odnośny rynek nie mogły zostać uznane za niemożliwe do pokonania (zob. również podobnie wyrok z dnia 28 czerwca 2016 r., Portugal Telecom/Komisja, T‑208/13, EU:T:2016:368, pkt 177, 181).

328

Jednakże należy stwierdzić przede wszystkim, że z wyroku z dnia 20 stycznia 2016 r., Toshiba Corporation/Komisja (C‑373/14 P, EU:C:2016:26), rozpatrywanego w świetle opinii rzecznika generalnego M. Watheleta w sprawie Toshiba Corporation/Komisja (C‑373/14 P, EU:C:2015:427, pkt 69, 70, 89 i 90), wynika, że wprowadzone przezeń ograniczenie analizy kontekstu gospodarczego i prawnego jest konsekwencją szczególnie oczywistego charakteru pewnych ograniczeń ze względu na cel, które – w szczególności dlatego, że omawiane porozumienia nie są ani nietypowe, ani złożone – nie wymagają dogłębnej analizy kontekstu gospodarczego i prawnego w celu ustalenia, że są one z natury szkodliwe w wystarczającym stopniu.

329

Tymczasem zważywszy, że w niniejszej sprawie sporne porozumienia zostały zawarte w formie ugód dotyczących patentów, ich bezprawny charakter wynikający w szczególności z ograniczenia konkurencji ze względu na cel może nie być oczywisty dla obserwatora zewnętrznego. W tym względzie znamienna jest okoliczność, że Komisja przeanalizowała zarówno ich cel, jak i ich antykonkurencyjny skutek. Potwierdza to również dokonana przez Komisję kwalifikacja spornych porozumień jako ograniczeń ze względu na cel w rozumieniu wyroku z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers (C‑209/07, EU:C:2008:643), i to bez konieczności wypowiadania się na tym etapie w przedmiocie tej kwalifikacji. O ile bowiem z pkt 34 tego wyroku wynika, że porozumienia w sprawie wykluczenia z rynku są „wyraźnie” sprzeczne z koncepcją właściwą postanowieniom traktatu dotyczącym konkurencji, o tyle Trybunał nie orzekł, że porozumienia będące przedmiotem tej sprawy były dla obserwatora zewnętrznego w sposób wyraźny lub oczywisty porozumieniami wykluczającymi, a zatem ograniczeniami ze względu na cel, które nie wymagają szczegółowej analizy ich kontekstu gospodarczego i prawnego. Trybunał przeprowadził natomiast taką analizę owego kontekstu, jak również analizę klauzul i celów odnośnych porozumień, z których wywnioskował, że były to porozumienia wykluczające, a przez to „wyraźnie” porozumienia ograniczające konkurencję ze względu na cel (wyrok z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers, C‑209/07, EU:C:2008:643, pkt 31–40).

330

Następnie należy podkreślić, że w sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 20 stycznia 2016 r., Toshiba Corporation/Komisja (C‑373/14 P, EU:C:2016:26), zdolności produkcyjne i handlowe producentów biorących udział w spornych praktykach nie zostały zakwestionowane, a rynek właściwy nie był przedmiotem żadnego monopolu. Tymczasem w niniejszej sprawie kwestionowana jest właśnie zdolność przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych do produkowania i wprowadzania na rynek spornego produktu, biorąc pod uwagę w szczególności prawa wyłączne wynikające z patentów skarżących (zob. pkt 234 powyżej i pkt 357 poniżej). Wobec powyższego nie można wywnioskować z tego wyroku, że określenie charakteru ograniczającego konkurencję ze względu na cel ugody nie wymaga ogólnie, a w szczególności w okolicznościach takich jak w niniejszej sprawie, sprawdzenia rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia na omawiany rynek przez strony ugody.

331

Z całości powyższych rozważań wynika, że należy oddalić zastrzeżenie oparte na zastosowaniu błędnej definicji potencjalnej konkurencji.

W przedmiocie kryterium wystarczająco szybkiego wejścia

332

W zaskarżonej decyzji Komisja uznała, opierając się na wyrokach z dnia 3 kwietnia 2003 r., BaByliss/Komisja (T‑114/02, EU:T:2003:100) i z dnia 14 kwietnia 2011 r., Visa Europe i Visa International Service/Komisja (T‑461/07, EU:T:2011:181), że zasadniczym elementem zakwalifikowania przedsiębiorstwa jako potencjalnego konkurenta jest jego zdolność do wystarczająco szybkiego wejścia na rynek, pozwalającego wywrzeć wpływ na uczestników tego rynku. Komisja podkreśliła, że chociaż opóźnienia mogą odzwierciedlać trudności w wejściu na rynek w zakresie kosztów i czasu oraz że z powodu tych opóźnień wejście na rynek może być mniej atrakcyjne pod względem handlowym, nie podważają one same w sobie zdolności do wejścia na rynek ani ograniczenia wobec Servier lub innych przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych. W niniejszej sprawie Komisja wyciągnęła stąd wniosek, odnosząc się do tymczasowych wskazówek zawartych w rozporządzeniach w sprawie wyłączeń oraz w wytycznych – w szczególności w wytycznych w sprawie stosowania art. 101 [TFUE] do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych (Dz.U. 2011, C 11, s. 1, zwanych dalej „wytycznymi z 2011 r. w sprawie horyzontalnych porozumień kooperacyjnych”), które przewidują okres nieprzekraczający trzech lat – oraz do orientacyjnych i rzeczywistych czasów trwania postępowań sądowych, uzyskania PDO i rozwoju ASF, że opóźnienia podnoszone przez skarżące i przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych nie wydają się wystarczająco długie, aby nowy produkt generyczny nie wywarł silnej presji konkurencyjnej (motywy 1158, 1159, 1182 i przypis 1669 zaskarżonej decyzji; zob. także motywy 1125, 1126 i 1296 tej decyzji).

333

Wbrew temu, co twierdzą skarżące, analiza potencjalnej konkurencji przeprowadzona przez Komisję z punktu widzenia czasu jest zgodna z obowiązującymi zasadami.

334

Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem, aby można było uznać dany podmiot za potencjalnego konkurenta, jego potencjalne wejście na rynek powinno nastąpić wystarczająco szybko, tak aby było ono odczuwalne i wywarło presję konkurencyjną na uczestników rynku (wyrok z dnia 14 kwietnia 2011 r., Visa Europe i Visa International Service/Komisja, T‑461/07, EU:T:2011:181, pkt 189; zob. także podobnie wyrok z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja, T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 114).

335

Orzecznictwo to zostało uwzględnione w wytycznych w sprawie stosowania art. [101 TFUE] do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych (Dz.U. 2001, C 3, s. 2, zwanych dalej „wytycznymi z 2001 r. w sprawie horyzontalnych porozumień kooperacyjnych”) (zob. również wytyczne z 2011 r. w sprawie horyzontalnych porozumień kooperacyjnych), które nie tylko potwierdzają wymóg wystarczająco szybkiego wejścia na rynek, ale również podają orientacyjny czas trwania takiego wystarczająco szybkiego wejścia na rynek, który nie przekracza, zależnie od przypadku, jednego roku lub trzech lat, przyjmując za podstawę inne wytyczne oraz rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych.

336

Jednakże, jak wskazują zarówno te wytyczne (przypis 9 wytycznych z 2001 r. w sprawie horyzontalnych porozumień kooperacyjnych i przypis 3 wytycznych z 2011 r. w sprawie horyzontalnych porozumień kooperacyjnych) jak i orzecznictwo (zob. podobnie wyrok z dnia 14 kwietnia 2011 r., Visa Europe i Visa International Service/Komisja, T‑461/07, EU:T:2011:181, pkt 171, 189), terminy te mają jedynie charakter orientacyjny, a pojęcie „wystarczająco szybki” zależy od okoliczności rozpatrywanej sprawy oraz jej kontekstu prawnego i gospodarczego, które należy uwzględnić w celu ustalenia, czy przedsiębiorstwo spoza rynku wywiera presję konkurencyjną na przedsiębiorstwa działające obecnie na tym rynku (zob. podobnie wyrok z dnia 14 kwietnia 2011 r., Visa Europe i Visa International Service/Komisja, T‑461/07, EU:T:2011:181, pkt 169).

337

W niniejszym przypadku, po pierwsze, Komisja wzięła pod uwagę specyfikę kontekstu gospodarczego i prawnego sprawy, dokonując oceny czasu trwania poszczególnych etapów wymaganych do wejścia na rynek. Należy podkreślić, że właśnie ze względu na specyfikę sektora farmaceutycznego, a w szczególności na różne etapy, które należy przejść, oraz na istnienie patentów, przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych podejmują często działania mające na celu wejście na rynek na długo przed wygaśnięciem patentów, tak aby zakończyć wymagane etapy najpóźniej w momencie wygaśnięcia patentów. Działania te mogą więc wywierać presję konkurencyjną na przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego jeszcze przed wygaśnięciem patentów i rzeczywistym wejściem na rynek przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, lub nawet dużo wcześniej [zob. pkt 356 poniżej; zob. także podobnie wyroki: z dnia 6 grudnia 2012 r., AstraZeneca/Komisja, C‑457/10 P, EU:C:2012:770, pkt 108; z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 163; z dnia 8 września 2016 r., Sun Pharmaceutical Industries i Ranbaxy (UK)/Komisja, T‑460/13, niepublikowany, odwołanie w toku, EU:T:2016:453, pkt 77–79].

338

Jak słusznie twierdzą skarżące (zob. pkt 311 powyżej), nie można jednak wyciągać stąd wniosku, że przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych może zostać uznane za jednego z potencjalnych konkurentów tylko i wyłącznie dlatego, że rozpoczęło prace nad stworzeniem generycznej odmiany peryndoprylu. Komisja stwierdziła faktycznie w motywie 1125 zaskarżonej decyzji, że potencjalna konkurencja przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych rozpoczyna się, gdy te co chcą wprowadzić na rynek produkt generyczny, rozpoczynają opracowywanie opłacalnych z handlowego punktu widzenia technologii produkcji ASF oraz produktu końcowego. Z kolejnych zapisów tego motywu, które odsyłają do dalszej analizy statusu potencjalnego konkurenta poszczególnych przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, a szczególnie z tej analizy i uwag ogólnych w zaskarżonej decyzji dotyczących kryterium wystarczająco szybkiego wejścia (zob. pkt 332 powyżej), wynika jednak, że Komisja nie miała zamiaru przyjąć, że wywieranie presji konkurencyjnej rozpoczyna się w momencie rozpoczęcia opracowywania produktu generycznego, lecz chciała podkreślić możliwość wywierania presji konkurencyjnej od tego momentu, w przypadku gdyby warunki wywierania takiej presji zostały spełnione. W każdym razie nawet jeśli motyw 1125 będzie interpretowany w ten sposób, że ustala on początek istnienia potencjalnej konkurencji na dzień rozpoczęcia opracowywania produktu generycznego, krytyka tej oceny powinna zostać oddalona jako bezskuteczna ze względu na to, że Komisja nie oparła się na tym motywie, aby stwierdzić, że odnośne przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych mają status potencjalnych konkurentów. Jak bowiem słusznie podkreśla Komisja, w momencie dokonania oceny, czy przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych posiadają status potencjalnych konkurentów, czyli w chwili zawarcia spornych ugód, Komisja uznała, że wszystkie te przedsiębiorstwa osiągnęły zaawansowany etap prac nad ich własnym peryndoprylem, przy czym nie wypowiedziała się na temat posiadania przez nie wcześniej statusu potencjalnego konkurenta w momencie, gdy rozpoczynały jego opracowywanie (zob. pkt 315 powyżej).

339

Co więcej, Komisja przypomniała wprawdzie w przypisie 1840 do motywu 1296 zaskarżonej decyzji termin trzech lat określony w wytycznych z 2011 r. w sprawie horyzontalnych porozumień kooperacyjnych, ale nie wyciągnęła z tego w niniejszej sprawie żadnych rozstrzygających konsekwencji, w związku z czym zastrzeżenia dotyczące uwzględnienia przez nią tego terminu, w szczególności w świetle czasu potrzebnego na opracowanie peryndoprylu (motyw 3137 zaskarżonej decyzji), należy oddalić jako bezskuteczne.

340

Po drugie, Komisja oparła się na koncepcji presji konkurencyjnej właściwej dla potencjalnej konkurencji i uznała na tej podstawie, że opóźnienia w procesie wchodzenia na rynek doznane ewentualnie przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych nie wystarczają same w sobie, aby wykluczyć ich status potencjalnego konkurenta, jeżeli przedsiębiorstwa te w dalszym ciągu wywierają taką presję z uwagi na ich zdolność do wejścia na rynek, i powołała się w tym względzie na wyrok z dnia 3 kwietnia 2003 r., BaByliss/Komisja (T‑114/02, EU:T:2003:100). Wbrew temu, co twierdzą skarżące, Komisja słusznie oparła się na tym wyroku, ponieważ nawet jeśli Sąd wypowiedział się w owym wyroku w całkiem innym kontekście niż kontekst niniejszej sprawy, wyraził on jednak swoje stanowisko w sprawie wpływu, jaki na status spółki BaByliss jako potencjalnego konkurenta miało kilkakrotne odroczenie daty jej wejścia na rynek, który to wpływ został dokładnie przeanalizowany w zaskarżonej decyzji. Sąd orzekł w tym względzie, czego skarżące nie zakwestionowały, że odroczenia wejścia na rynek nie podważają statusu BaByliss jako potencjalnego konkurenta, i oparł się na szeregu dowodów potwierdzających wywieranie presji konkurencyjnej wynikającej z jej zdolności do wejścia na rynek (wyrok z dnia 3 kwietnia 2003 r., BaByliss/Komisja, T‑114/02, EU:T:2003:100, pkt 102–106). Wynika z tego również, że w zakresie, w jakim interes przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych w byciu pierwszymi na rynku może mieć co najwyżej wpływ na ich zamiar wejścia na rynek, mając na względzie wielkość przewidywanych zysków, ale nie na ich zdolność do wejścia na rynek, Komisja słusznie postąpiła w motywie 1182 zaskarżonej decyzji, wbrew twierdzeniom skarżących, gdy oddaliła znaczenie tego interesu przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych w celu dokonania oceny podnoszonych opóźnień. Zdolność do wejścia na rynek powinna bowiem być analizowana w świetle kryterium ekonomicznie opłacalnej strategii (zob. pkt 318 powyżej), czyli odpowiadać wejściu opłacalnemu w zwykłym stopniu, a nie jedynie najbardziej opłacalnemu spośród możliwych sposobów wejścia na rynek, ponieważ przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych byłoby pierwsze na rynku i przez pewien okres byłoby jedynym konkurentem przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Xellia Pharmaceuticals i Alpharma/Komisja, T‑471/13, niepublikowany, odwołanie w toku, EU:T:2016:460, pkt 124).

341

Wynika z tego, że wszystkie zastrzeżenia skierowane przeciwko dokonanej przez Komisję czasowej ocenie potencjalnej konkurencji należy oddalić.

W przedmiocie kryterium postrzegania sytuacji przez podmioty obecne na rynku

342

W zaskarżonej decyzji Komisja uznała, opierając się na wyrokach z dnia 12 lipca 2011 r., Hitachi i in./Komisja (T‑112/07, EU:T:2011:342) i z dnia 21 maja 2014 r., Toshiba/Komisja (T‑519/09, niepublikowany, EU:T:2014:263), że postrzeganie sytuacji przez podmiot obecny już na rynku odgrywa rolę w ocenie potencjalnej konkurencji. Komisji stwierdziła bowiem, że jeżeli taki podmiot, który jest doświadczony, dostrzega zagrożenie konkurencyjne ze strony przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, takie zagrożenie może wywierać presję konkurencyjną na jego zachowanie na rynku i jest istotne dla oceny potencjalnej konkurencji. Komisja wyjaśniła, powołując się na wyrok z dnia 14 kwietnia 2011 r., Visa Europe i Visa International Service/Komisja (T‑461/07, EU:T:2011:181), że potencjalna konkurencja może wystąpić chociażby przez istnienie przedsiębiorstwa poza rynkiem i że samo jego istnienie może prowadzić do powstania presji konkurencyjnej, jaką przedstawia prawdopodobieństwo wejścia na rynek (motywy 1160–1162). Komisja wywnioskowała z tego, że w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych wywierały presję konkurencyjną na Servier, należy uwzględnić również postrzeganie sytuacji przez podmiot obecny na rynku, czyli Servier, i przez inne konkurencyjne przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych (motyw 1163). W niniejszej sprawie Komisja uznała, że przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych były postrzegane jako potencjalni konkurenci zarówno przez Servier, jak i przez ich własnych rywali produkujących leki generyczne (motyw 1183).

343

Na wstępie należy zaznaczyć, że w zaskarżonej decyzji Komisja użyła kryterium postrzegania sytuacji przez podmiot obecny na rynku jako jednego spośród kryteriów stosowanych do określenia, czy przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych mają status potencjalnych konkurentów, co potwierdza użycie przysłówka „również” w pkt 342 powyżej oraz analiza pozostałych kryteriów oceny potencjalnej konkurencji dla każdego z tych przedsiębiorstw (zob. pkt 432–438, 579–585 i 718–722 poniżej).

344

Wbrew twierdzeniom skarżących zastosowanie kryterium postrzegania sytuacji przez podmiot obecny na rynku jako jednego spośród szeregu innych kryteriów oceny potencjalnej konkurencji jest zgodne z orzecznictwem mającym zastosowanie w niniejszym przypadku, na które powołują się skarżące.

345

Wbrew bowiem temu, co podnoszą skarżące, w wyroku z dnia 12 lipca 2011 r., Hitachi i in./Komisja (T‑112/07, EU:T:2011:342) przy ustalaniu istnienia potencjalnej konkurencji Sąd wyraźnie uwzględnił kryterium postrzegania przez podmiot obecny na rynku. Jak wynika z pkt 90, 226 i 319 tego wyroku, wspomnianych w motywie 1160 zaskarżonej decyzji, rozpatrywane porozumienia zawarte między producentami europejskimi i japońskimi nie tylko stanowiły poważne wskazówki co do tego, że producenci japońscy byli postrzegani przez producentów europejskich jako wiarygodni potencjalni konkurenci, lecz także ujawniały istnienie możliwości wejścia na rynek europejski przez producentów japońskich (zob. także podobnie wyrok z dnia 21 maja 2014 r., Toshiba/Komisja, T‑519/09, niepublikowany, EU:T:2014:263, pkt 231). Prawdą jest, że Sąd przeprowadził również obiektywną analizę potencjalnej konkurencji, badając zwłaszcza zdolność do wejścia producentów japońskich na rynek europejski (wyrok z dnia 12 lipca 2011 r., Hitachi i in./Komisja, T‑112/07, EU:T:2011:342, pkt 157, 160), jak Komisja podniosła zresztą w motywie 1160 zaskarżonej decyzji. Jednakże ta obiektywna analiza pokazuje jedynie, iż subiektywne kryterium postrzegania sytuacji przez podmiot obecny na rynku jest tylko jednym spośród innych kryteriów oceny istnienia potencjalnej konkurencji.

346

W wyroku z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja (T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 115), na który powołują się skarżące, Sąd orzekł, że istnienie porozumienia, a tym samym postrzeganie sytuacji przez strony tego porozumienia, nie może samo w sobie wystarczyć do wykazania istnienia potencjalnej konkurencji w dniu podpisania porozumienia ani nie musi koniecznie oznaczać jej istnienia. Wbrew temu, co podnoszą skarżące, w wyroku tym nie stwierdzono zatem, że kryterium postrzegania sytuacji przez podmiot obecny na rynku nie ma znaczenia, lecz jedynie to, że samo postrzeganie przez ów podmiot nie wystarczy do wykazania istnienia potencjalnej konkurencji przy braku jakichkolwiek innych elementów umożliwiających wykazanie tego faktu.

347

Wynika z tego, że zgodnie z orzecznictwem kryterium postrzegania sytuacji przez podmiot obecny na rynku jest istotnym, ale niewystarczającym kryterium oceny istnienia potencjalnej konkurencji. Jak słusznie podkreślają bowiem skarżące, ze względu na subiektywny, a tym samym zmienny charakter postrzegania w zależności od podmiotów, ich znajomości rynku i relacji z hipotetycznymi konkurentami, sposób postrzegania sytuacji przez te podmioty, nawet jeśli są doświadczone, nie może sam w sobie pozwolić na uznanie, że inny podmiot jest jednym z ich potencjalnych konkurentów. Jednak takie postrzeganie może wzmocnić zdolność podmiotu do wejścia na rynek i tym samym przyczynić się do zakwalifikowania go jako potencjalnego konkurenta [zob. podobnie wyroki: z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 103, 104; z dnia 8 września 2016 r., Sun Pharmaceutical Industries i Ranbaxy (UK)/Komisja, T‑460/13, niepublikowany, odwołanie w toku, EU:T:2016:453, pkt 88].

348

W związku z tym należy oddalić argumenty skarżących skierowane przeciwko uwzględnieniu przez Komisję sposobu postrzegania sytuacji przez podmioty obecne na rynku przy wykazaniu istnienia potencjalnej konkurencji.

349

Skarżące i interwenient zarzucają Komisji, że zakwalifikowała przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych jako potencjalnych konkurentów Servier pomimo barier w wejściu na rynek w postaci patentów posiadanych przez Servier.

350

W zaskarżonej decyzji Komisja uznała, iż strony niesłusznie twierdziły, opierając się w szczególności na wyroku z dnia 1 lipca 2010 r., AstraZeneca/Komisja (T‑321/05, EU:T:2010:266, pkt 362), że wejście na rynek było niemożliwe ze względu na istnienie patentu wykluczającego jakąkolwiek możliwość konkurowania, i wywiodły z tego, że patenty Servier miały „jednostronny charakter blokujący” w rozumieniu wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii, które ponadto nie mają zastosowania w niniejszej sprawie (motywy 1167 i 1168 oraz przypis 1638).

351

Komisja dodała, że przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych miały w każdym razie możliwość, po pierwsze, zakwestionowania ważności patentów Servier. Przypomniała ona w tym względzie wyrok z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja (193/83, EU:C:1986:75, pkt 92), zgodnie z którym w interesie publicznym leży wyeliminowanie, w szczególności poprzez powództwa kwestionujące ważność patentów, wszelkich barier w działalności gospodarczej, które mogłyby wynikać z niesłusznie udzielonego patentu, a także wyrok z dnia 6 grudnia 2012 r., AstraZeneca/Komisja (C‑457/10 P, EU:C:2012:770, pkt 108), w którym stwierdzono, iż potencjalna konkurencja może istnieć nawet przed wygaśnięciem patentu dotyczącego cząsteczki (motywy 1132, 1165, 1169 i przypis 1640 zaskarżonej decyzji). Komisja dodała, że okoliczność, iż Servier powołała się lub miała powoływać się na naruszenie jej patentów, nie miała znaczenia przy ustalaniu, czy patenty te były w stanie zablokować wprowadzenie generycznych produktów leczniczych na rynek, i podkreśliła brak domniemania naruszenia oraz brak rozstrzygnięcia sądowego stwierdzającego takie naruszenie w rozpatrywanym okresie (motywy 1169–1171 zaskarżonej decyzji). Komisja wyjaśniła, że w odniesieniu do postrzeganej możliwości nieważności lub naruszenia patentów spółki Servier oparła się na ocenach przeprowadzonych przez same strony oraz osoby trzecie, takich jak przedstawione w dokumentach sprzed zawarcia lub z okresu zawarcia spornych ugód (motyw 1172 zaskarżonej decyzji).

352

Komisja uznała, że przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych miały również możliwość, po drugie, skorzystania z alternatywnych sposobów dostępu do rynków, na których toczyły się spory (motyw 1175). Z jednej strony przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych mogły swobodnie wprowadzać peryndopryl z ryzykiem, czyli ponosząc ryzyko, że przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego wniesie powództwo o naruszenie. Komisja podkreśliła w tym względzie, że z uwagi na praktykę składania patentów na procesy po wygaśnięciu patentu dotyczącego cząsteczki prawie wszystkie transakcje sprzedaży po tym wygaśnięciu były obarczone ryzykiem, a wejście Apotexu na rynek z ryzykiem w 2006 r. zakończyło się wyrokiem stwierdzającym nieważność patentu 947 i zasądzeniem odszkodowania od Servier (motywy 1176 i 1177 zaskarżonej decyzji). Z drugiej strony przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych mogły dostosować swoje procesy albo bezpośrednio, albo poprzez zmianę dostawcy ASF, aby uniknąć zarzutów naruszenia patentu. Chociaż zmiany te były źródłem ewentualnych opóźnień regulacyjnych, stanowiły one, według Komisji, realną alternatywną drogę dostępu do rynku (motyw 1178 zaskarżonej decyzji).

353

W motywie 1179 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, co następuje:

„[…] ugody zostały zawarte w sytuacji, gdy patent dotyczący cząsteczki wygasł, a wszystkie strony produkujące generyczne produkty lecznicze uczestniczyły bezpośrednio lub pośrednio w postępowaniach sądowych lub sporach dotyczących jednego lub szeregu pozostałych patentów spółki Servier, czy to broniąc się przed powództwami o naruszenie, czy też wnosząc powództwa lub pozwy wzajemne zmierzające do unieważnienia tych patentów. Przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych mogły również wybrać inne środki patentowe jako potencjalne możliwości dostępu do rynku. Komisja zbada szczegółowo, czy przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych dążące do przezwyciężenia barier w dziedzinie patentów i do wprowadzenia ich generycznego peryndoprylu były źródłem presji konkurencyjnej wywieranej na Servier pomimo jej patentów. Należy przypomnieć w tym względzie, że wszystkie ugody, o których mowa w niniejszej decyzji, zostały zawarte w chwili, gdy istniała niepewność co do tego, czy naruszono jakikolwiek patent, a w szczególności czy można było unieważnić patent 947. Samo istnienie patentów spółki Servier i powołanie się na te patenty nie uniemożliwiało zatem wystąpienia potencjalnej lub faktycznej konkurencji”.

354

Skarżące i interwenient podnoszą w istocie, że powyższa analiza Komisji nie uwzględnia skutków patentu, którego ważność została stwierdzona lub jest domniemywana, takich jak skutki określone w przepisach lub uznane w orzecznictwie. Ponadto skarżące zarzucają Komisji nieuwzględnienie wytycznych z 2004 r. i z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii oraz niektórych uwag, które Komisja wyraziła w zaskarżonej decyzji i w innych decyzjach w ramach oceny nadużycia przez Servier pozycji dominującej.

W przedmiocie nieuwzględnienia skutków patentów spółki Servier, których ważność została stwierdzona lub jest domniemywana

355

Według skarżących i interwenienta patent, którego ważność jest domniemywana, stanowi – przynajmniej od dnia stwierdzenia jego ważności aż do chwili jego wygaśnięcia – prawny zakaz wejścia na rynek uniemożliwiający jakąkolwiek potencjalną konkurencję.

356

Jak wynika jednak z pkt 108 wyroku z dnia 6 grudnia 2012 r., AstraZeneca/Komisja (C‑457/10 P, EU:C:2012:770), przytoczonego przez Komisję w zaskarżonej decyzji (zob. pkt 351 powyżej), potencjalna konkurencja może istnieć na rynku jeszcze przed wygaśnięciem patentu. Ściślej rzecz ujmując, Trybunał orzekł, że dodatkowe świadectwa ochronne mające na celu przedłużenie skutków patentu odnosiły poważny skutek w postaci wykluczenia konkurentów po wygaśnięciu patentów, ale mogły też zmieniać strukturę rynku, naruszając potencjalną konkurencję nawet przed wygaśnięciem patentów, ponieważ stwierdzenie to, odnoszące się do funkcjonowania potencjalnej konkurencji przed wygaśnięciem patentów, było niezależne od okoliczności, że rozpatrywane dodatkowe świadectwa ochronne uzyskano w sposób oszukańczy i niezgodny z prawem (wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 164). W związku z tym prawo wyłączne, jakim jest patent, nie stoi samo w sobie na przeszkodzie rozwojowi potencjalnej konkurencji w trakcie rozpatrywanego okresu wyłączności.

357

Jak podkreślają skarżące i interwenient, o ile bowiem takie prawo wyłączne ma zazwyczaj ten skutek, że pozwala trzymać konkurentów z dala, gdyż ci ostatni ze względu na uregulowania publicznoprawne nie mogą naruszać tego prawa wyłącznego (wyrok z dnia 1 lipca 2010 r., AstraZeneca/Komisja, T‑321/05, EU:T:2010:266, pkt 362; zob. także pkt 234 powyżej), o tyle ów efekt wykluczenia konkurencji dotyczy faktycznych konkurentów wprowadzających do obrotu produkty naruszające patent. Patent przyznaje jego właścicielowi wyłączne prawo do korzystania z wynalazku w celu produkcji i pierwszego wprowadzenia do obrotu produktów przemysłowych oraz prawo do sprzeciwu wobec jakiegokolwiek naruszenia (wyroki: z dnia 31 października 1974 r., Centrafarm i de Peijper, 15/74, EU:C:1974:114, pkt 9; z dnia 16 lipca 2015 r., Huawei Technologies, C‑170/13, EU:C:2015:477, pkt 46; zob. także pkt 234 powyżej), ale sam w sobie nie stanowi przeszkody dla podmiotów gospodarczych w podjęciu czynności wymaganych w celu wejścia na dany rynek po wygaśnięciu patentu i tym samym w wywieraniu presji konkurencyjnej na właścicielu patentu charakterystycznej dla istnienia potencjalnej konkurencji jeszcze przed wygaśnięciem patentu. Nie stanowi on również przeszkody, aby podmioty przeprowadzały działania wymagane do wytworzenia i sprzedaży produktu nienaruszającego patentu, co umożliwia uznanie ich za rzeczywistych konkurentów właściciela patentu od momentu ich wejścia na rynek oraz, w stosownych przypadkach, za potencjalnych konkurentów do momentu tego wejścia (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 164).

358

Jest to szczególnie widoczne w sektorze farmaceutycznym, gdzie przepisy dotyczące przyznawania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu, które są wymagane, aby produkt leczniczy mógł być sprzedawany na rynku, umożliwiają właściwym organom przyznanie PDO dla produktu generycznego nawet wtedy, gdy produkt referencyjny jest chroniony patentem. Jak wynika bowiem z dyrektywy 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz.U. 2001, L 311, s. 67) ze zmianami, wnioski o dopuszczenie do obrotu generycznych produktów leczniczych mogą być składane według skróconej procedury opartej na wynikach testów i badań przedłożonych we wniosku o dopuszczenie do obrotu produktu oryginalnego, a dane dotyczące tych wyników mogą być wykorzystywane i, co za tym idzie, umożliwiają one uzyskanie PDO przed wygaśnięciem patentu na produkt oryginalny (art. 10 dyrektywy 2001/83; zob. także motywy 74 i 75 zaskarżonej decyzji). Przepisy dotyczące sprzedaży produktów farmaceutycznych przewidują więc, że przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych może wejść na rynek na podstawie PDO przyznanego zgodnie z prawem lub przynajmniej rozpocząć procedurę uzyskania PDO w trakcie okresu ochrony patentu należącego do przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego. Wbrew twierdzeniom skarżących to samo odnosi się do przepisów krajowych transponujących dyrektywę 2001/83, ponieważ z końcowego sprawozdania z badania sektorowego Komisji w sektorze farmaceutycznym z dnia 8 lipca 2009 r., na którym skarżące się opierają, wynika, że władze słowackie zmieniły swoje przepisy w tym zakresie, a władze węgierskie wymagają jedynie „oświadczenia patentowego”, za pomocą którego przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych zobowiązuje się nie sprzedawać produktu skutkującego naruszeniem przed upływem ważności danego patentu. Podkreślony przez skarżące fakt, że wewnętrzna korespondencja elektroniczna Servier wskazuje, iż „wydaje się, że wnioski na peryndopryl [niektórych przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych] są blokowane przez [słowacki organ regulacyjny], dopóki obowiązuje patent 947”, nie jest w stanie podważyć tego stwierdzenia.

359

Co więcej, system ochrony patentowej jest skonstruowany w taki sposób, że o ile ważność patentów domniemywa się od daty ich rejestracji (wyrok z dnia 1 lipca 2010 r., AstraZeneca/Komisja, T‑321/05, EU:T:2010:266, pkt 362), o tyle takie domniemanie ważności nie oznacza ipso facto naruszenia patentu przez wszystkie produkty wprowadzane do obrotu (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 121, 122). Jak Komisja słusznie podkreśla w zaskarżonej decyzji (zob. pkt 351 powyżej), a czego skarżące nie zakwestionowały konkretnie, nie istnieje domniemanie naruszenia, ponieważ takie naruszenie musi zostać stwierdzone przez sąd. Jak wynika bowiem z wyroku z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja (193/83, EU:C:1986:75, pkt 52), gdyby podmiot prywatny będący właścicielem patentu mógł zastąpić swoją własną oceną dotyczącą istnienia naruszenia jego prawa patentowego ocenę właściwego organu, mógłby on wykorzystać tę ocenę w celu rozszerzenia zakresu ochrony patentowej (zob. również motyw 1171 i przypis 1642 zaskarżonej decyzji). W związku z tym podmiot gospodarczy może podjąć ryzyko wejścia na rynek z produktem, w tym produktem potencjalnie naruszającym ważny patent, a takie wejście lub wprowadzenie z ryzykiem (zob. w szczególności motywy 75 i 1176 zaskarżonej decyzji) może odnieść sukces, jeżeli właściciel patentu zrezygnuje z wniesienia powództwa o naruszenie lub jeżeli takie powództwo o naruszenie, w przypadku jego wniesienia, zostanie oddalone (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 128, 165). Należy zaznaczyć w tym względzie, że taka możliwość wejścia na rynek z ryzykiem pomaga wykazać, że patenty nie stanowią niemożliwych do pokonania barier w wejściu na rynek dla przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, lecz nie oznacza sama w sobie, że owe przedsiębiorstwa mają rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na ten rynek, gdyż możliwości te zależą od ich zdolności do takiego wejścia z ryzykiem oraz od ich zamiaru.

360

Wbrew twierdzeniom interwenienta takie podejście Komisji nie obala domniemania ważności patentów poprzez przyjęcie istnienia potencjalnej konkurencji, chyba że sąd potwierdził ważność patentu oraz stwierdził naruszenie ważnego patentu. Interwenient opiera się bowiem na błędnym rozumieniu zaskarżonej decyzji, gdyż Komisja słusznie stwierdziła w istocie (zob. pkt 357–359 powyżej), że do czasu wydania orzeczenia sądowego o ważności patentu i istnieniu naruszenia domniemanie ważności patentu nie uniemożliwiało wejścia z ryzykiem na rynek (motywy 1171 i 1176 zaskarżonej decyzji), a nie stwierdziła, że domniemywa się nieważność patentu do chwili wydania tego orzeczenia sądowego.

361

Należy podkreślić, że taki sam brak domniemania naruszenia ma zastosowanie w przypadku stwierdzenia przez właściwy organ ważności danego patentu. Skoro bowiem patent nie stanowi sam w sobie przeszkody w rzeczywistym lub potencjalnym wejściu konkurentów na rynek, stwierdzenie ważności tego patentu – jeżeli nie towarzyszy mu stwierdzenie naruszenia – również nie wyklucza takiej konkurencji. Wbrew twierdzeniom skarżących okoliczność, że w decyzji z dnia 27 lipca 2006 r. EUP uznał patent 947 za ważny, sama w sobie nie wystarczy, aby uniemożliwić rozwój potencjalnej konkurencji.

362

Wniosków tych nie podważa orzecznictwo przywołane przez interwenienta.

363

Po pierwsze, wyroki z dnia 15 września 1998 r., European Night Services i in./Komisja (T‑374/94, T‑375/94, T‑384/94 i T‑388/94, EU:T:1998:198) i z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja (T‑360/09, EU:T:2012:332) nie dotyczyły bowiem praw własności intelektualnej, lecz wyłącznych praw uniemożliwiających pod względem prawnym i faktycznym świadczenie odnośnych usług oraz dostęp do infrastruktury. Ponadto zakładając nawet, że „faktyczne monopole terytorialne”, o których mowa w wyroku z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja (T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 102), przypominają prawa wyłączne, jakimi są patenty (zob. pkt 234 powyżej), z wyroku tego wynika, że Sąd nie wywnioskował braku potencjalnej konkurencji z samego istnienia tych monopoli, lecz z faktu, że Komisja nie wykazała w sposób wymagany prawem, iż pomimo tych monopoli istniały rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na niemiecki rynek gazu innego dostawcy gazu, uznając tym samym, że monopole takie nie wystarczają same w sobie do wykluczenia istnienia potencjalnej konkurencji (zob. podobnie wyrok z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja, T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 103–107).

364

Po drugie, o ile wyroki z dnia 31 maja 1979 r., Hugin Kassaregister i Hugin Cash Registers/Komisja (22/78, EU:C:1979:138) oraz z dnia 6 października 1994 r., Tetra Pak/Komisja (T‑83/91, EU:T:1994:246) dotyczą praw własności intelektualnej, a w szczególności – jeśli chodzi o drugi wyrok – patentów, o tyle nie można z nich wywnioskować, że patenty i inne prawa własności intelektualnej stanowią niemożliwe do pokonania bariery w wejściu na rynek wykluczające istnienie potencjalnej konkurencji. W wyroku z dnia 31 maja 1979 r., Hugin Kassaregister i Hugin Cash Registers/Komisja (22/78, EU:C:1979:138, pkt 9), Trybunał wywiódł bowiem istnienie monopolu, co zresztą przyznała strona skarżąca, a tym samym brak skutecznej konkurencji na rynku części zamiennych do kas fiskalnych produkowanych przez tę stronę, z szeregu „względów o charakterze handlowym”, w tym, ale nie wyłącznie – jak wynika to zresztą wyraźnie ze sprawozdania z rozprawy w tej sprawie (s. 1885) – z przepisów Zjednoczonego Królestwa dotyczących wzorów użytkowych i prawa autorskiego. Podobnie w wyroku z dnia 6 października 1994 r., Tetra Pak/Komisja (T‑83/91, EU:T:1994:246, pkt 110), Sąd orzekł faktycznie, że przeszkodę w wejściu nowych konkurentów na rynek maszyn aseptycznych stanowiły liczne patenty będące przedmiotem tej sprawy. Jednakże nie można z tego wywnioskować, że patenty, same w sobie, były postrzegane jako niemożliwe do pokonania bariery w wejściu na dany rynek, gdy weźmie się pod uwagę ich liczebność, podkreśloną przez Sąd, istnienie barier technologicznych, również uwzględnione przy stwierdzeniu istnienia barier, a przede wszystkim obecność konkurenta posiadającego udział 10% w rozpatrywanym rynku.

365

Powyższych ustaleń nie podważa też przywołany również przez interwenienta art. 9 ust. 1 dyrektywy 2004/48, który stanowi, że państwa członkowskie zapewniają, że organy sądowe mogą wydać przeciwko domniemanemu podmiotowi naruszającemu tymczasowy nakaz sądowy, który ma zapobiec możliwym dalszym naruszeniom prawa własności intelektualnej lub tymczasowo zakazać kontynuowania zarzucanych naruszeń tego prawa.

366

Prawdą jest, że takie postanowienia w przedmiocie środków tymczasowych lub nakazów tymczasowych uniemożliwiają wejście domniemanego sprawcy naruszenia na rynek, a tym samym funkcjonowanie rzeczywistej konkurencji na tym rynku przez okres wskazany w tych postanowieniach. Jednak biorąc pod uwagę ich tymczasowy charakter i wobec braku prawomocnego orzeczenia stwierdzającego takie naruszenie i przyjmującego niezbędne środki naprawcze, te postanowienia w przedmiocie środków tymczasowych lub nakazów są jedynie przeszkodami tymczasowymi, a nie barierami nie do pokonania, które uniemożliwiają zakończenie działań zmierzających do wprowadzenia na rynek produktu naruszającego podobno patent, a tym samym rozwój potencjalnej konkurencji.

367

Zważywszy bowiem na ograniczony czas analizy, jakim dysponuje organ właściwy do wydania decyzji, i na określone w art. 9 ust. 3 dyrektywy 2004/48 przesłanki zastosowania środka tymczasowego, zwłaszcza przekonanie z wystarczającą pewnością, że doszło do naruszenia prawa własności intelektualnej, takie decyzje tymczasowe wydawane są jedynie w oparciu o pobieżną i z konieczności skrótową ocenę zarzucanego naruszenia, która będzie musiała zostać potwierdzona lub ewentualnie uchylona w następstwie bardziej szczegółowej oceny przesłanek wymaganych do stwierdzenia istnienia naruszenia. Ponadto zainteresowane przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych mają możliwość zapobieżenia wydaniu niekorzystnej decyzji nie tylko poprzez przedstawienie przeciwnych argumentów w ramach postępowania co do istoty sprawy, ale także poprzez jednoczesne zakwestionowanie ważności rozpatrywanego patentu w drodze powództwa wzajemnego o unieważnienie tego patentu. Przyjęcie postanowienia lub zakazu tymczasowego, a tym bardziej samo ryzyko przyjęcia takiego postanowienia lub zakazu, zważywszy w szczególności na fakt wydania takich decyzji tymczasowych wobec innych przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, nie może samo w sobie pozwolić na wykluczenie, że przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, które rzeczywiście lub potencjalnie jest objęte tego rodzaju decyzją, ma status potencjalnego konkurenta.

368

Ponadto sam wyrok co do istoty sprawy stwierdzający istnienie naruszenia ma charakter tymczasowy do czasu wyczerpania wszystkich możliwych środków odwoławczych. Wbrew bowiem temu, co twierdzi interwenient, Komisja słusznie uznała w motywach 1132 i 1169 zaskarżonej decyzji, że kwestionowanie patentów i decyzji dotyczących tych patentów stanowi „wyraz […] konkurencji” w dziedzinie patentów. Zważywszy bowiem na ryzyko naruszenia ponoszone przez każde przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych i na brak właściwości podmiotów prywatnych do oceny prawdziwości naruszenia, o czym wcześniej była mowa (zob. pkt 359 powyżej), postępowanie sądowe jest jednym ze środków, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych w celu zmniejszenia tego ryzyka i wejścia na rynek poprzez uzyskanie albo ustalenia braku naruszenia, albo unieważnienia potencjalnie naruszonego patentu (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 122). Wynika z tego również, że tak długo jak przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych posiada możliwość wszczęcia sporu w celu zakwestionowania odnośnych patentów oraz podważenia ich naruszenia, a tym samym możliwość otwarcia sobie dostępu do rynku, można uznać, że patenty te nie stanowią zasadniczo niemożliwych do pokonania barier dla tego dostępu.

W przedmiocie naruszenia wytycznych z 2004 i z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii

369

Nie można uznać, że Komisja naruszyła w zaskarżonej decyzji wytyczne z 2004 i z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii nawet przy założeniu, że miały one zastosowanie w niniejszym przypadku.

370

Po pierwsze, wbrew twierdzeniom skarżących i interwenienta, rozstrzygnięcia stwierdzające ważność rozpatrywanych patentów, a w szczególności decyzja EUP z dnia 27 lipca 2006 r., nie wskazują na wynikający z patentów „charakter blokujący”, który według wytycznych z 2004 r. i z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii uniemożliwia rozwój potencjalnej konkurencji. Zarówno w wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii (pkt 32), jak i w wytycznych z 2014 r. (pkt 32) charakter blokujący definiowany jest bowiem jako sytuacja, w której przedsiębiorstwo nie może wejść na rynek bez naruszania prawa własności intelektualnej innego przedsiębiorstwa. Tymczasem należy przypomnieć, że rozstrzygnięcia stwierdzające ważność patentu nie uniemożliwiają same w sobie wejścia z ryzykiem na rynek, zaś mogłoby je uniemożliwić jedynie rozstrzygnięcie stwierdzające naruszenie danego prawa własności intelektualnej, czyli naruszenie rozpatrywanego patentu (zob. pkt 359 i 361 powyżej). A zatem „orzeczenia sądowe”, o których mowa w wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii (pkt 32) oraz „prawomocne orzeczenia sądowe”, o których mowa w wytycznych z 2014 r. (pkt 33), wykazujące w sposób pewny istnienie charakteru blokującego, nie odnoszą się do orzeczeń stwierdzających ważność patentu, ale do orzeczeń stwierdzających naruszenie tego patentu.

371

Po drugie, wbrew twierdzeniom skarżących, Komisja nie pominęła też zaleceń zawartych w wytycznych z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii, dotyczących analizy potencjalnej konkurencji przy braku charakteru blokującego stwierdzonego orzeczeniem sądowym. W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z pkt 31 wytycznych z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii podmiot „można uważać za potencjalnego konkurenta na rynku produktowym, jeżeli prawdopodobne jest, że przy braku porozumienia dokonałby on dodatkowych inwestycji niezbędnych do wejścia na rynek właściwy w odpowiedzi na niewielki, lecz stały wzrost cen produktów”, a „[p]rawdopodobieństwo wejścia na rynek powinno być oceniane w oparciu o realistyczne przesłanki, to znaczy na podstawie okoliczności danej sprawy”. Ponadto zgodnie z pkt 33 tych samych wytycznych:

„W przypadku braku pewności pod postacią, przykładowo, prawomocnego orzeczenia sądowego w odniesieniu do istnienia charakteru blokującego, odpowiadając na pytanie, czy strony są potencjalnymi konkurentami, strony będą musiały oprzeć się na wszelkich dowodach dostępnych w danym momencie, w tym na możliwości, że doszło do naruszenia praw własności intelektualnej, oraz na tym, czy istnieją skuteczne możliwości obejścia istniejących praw własności intelektualnej. Dokonanie poważnych inwestycji lub wprowadzenie zaawansowanych planów wejścia na dany rynek może stanowić potwierdzenie poglądu, że strony są przynajmniej potencjalnymi konkurentami, nawet jeżeli nie można wykluczyć charakteru blokującego […]”.

372

Tymczasem jak wynika z pkt 323 i 325 powyżej, celem ustalenia, czy przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych posiadają status potencjalnych konkurentów, Komisja zastosowała w niniejszej sprawie kryterium rzeczywistych i konkretnych możliwości, a zatem – zgodnie z wskazanymi powyżej punktami wytycznych z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii – nie oparła się na braku niemożności wejścia na rynek, ale na prawdopodobieństwie wejścia na rynek ocenianym w oparciu o realistyczne przesłanki i dostępne dane dotyczące w szczególności stanu sporu sądowego między stronami, stopnia zaawansowania prac nad ich produktami i działań stron w celu uzyskania PDO (zob. również pkt 432–438, 579–585 i 718–722 poniżej). Ponadto w zakresie, w jakim argumenty skarżących należy interpretować jako mające na celu zakwestionowanie stwierdzenia przez Komisję istnienia prawdopodobieństwa wejścia na rynek przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, zostaną one zbadane poniżej w ramach analizy zastrzeżeń podważających status potencjalnego konkurenta względem każdego z tych przedsiębiorstw.

373

Należy również dodać, że wbrew twierdzeniom interwenienta z dokonanej przez Komisję analizy prawdopodobieństwa wejścia na rynek przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, która jest wymagana przez wytyczne z 2004 i z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii, wynika właśnie, że istnienie potencjalnej konkurencji nie jest konsekwencją ipso facto braku stwierdzonego charakteru blokującego, ale że w celu wykazania jej istnienia konieczne jest przeprowadzenie rzeczywistej analizy, która mogłaby doprowadzić do tego, że przedsiębiorstwo nie zostanie uznane za potencjalnego konkurenta mimo braku charakteru blokującego patentów.

W przedmiocie wewnętrznej sprzeczności w zaskarżonej decyzji

374

Zdaniem skarżących stanowisko Komisji jest sprzeczne z jej ocenami zawartymi w zaskarżonej decyzji dotyczącymi nadużywania pozycji dominującej przez Servier. W szczególności skarżące zarzucają Komisji, że w części zaskarżonej decyzji poświęconej nadużywaniu pozycji dominującej przez Servier (motywy 2572, 2857 i 2972) uznała w sposób wewnętrznie sprzeczny zdolność do wykluczenia z rynku posiadaną przez patenty Servier, a w części zaskarżonej decyzji dotyczącej art. 101 TFUE wyłączyła ryzyko wykluczenia z rynku przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych w wyniku tych patentów.

375

Ów zarzut sprzeczności można już oddalić na tym etapie, bez konieczności orzekania w przedmiocie zdefiniowania przez Komisję rynków właściwych w ramach analizy ograniczających konkurencję skutków spornych ugód i nadużywania pozycji dominującej przez Servier.

376

Należy bowiem wskazać, po pierwsze, że chociaż Komisja faktycznie stwierdziła w zaskarżonej decyzji (motywy 2857 i 2972) brak rzeczywiście stabilnego źródła konkurencji na rynku, pojęcie stabilności użyte w tych motywach celem zdefiniowania rynku właściwego, mianowicie rynku wyższego szczebla technologii produkcji ASF peryndoprylu, i ustalenia istnienia pozycji dominującej na tym rynku na potrzeby stosowania art. 102 TFUE, różni się jednak od pojęcia użytego w celu ustalenia ekonomicznie stabilnego charakteru wejścia na rynek w ramach stosowania art. 101 TFUE. Rozumie się je bowiem szerzej jako „stabilność ekonomiczną i regulacyjną”, a taka stabilność regulacyjna jest ściśle rozumiana w ten sposób, że jest wykluczona w przypadku istnienia na rynku patentu, ponieważ uniemożliwia on uznanie, że dana technologia jest substytucyjna względem technologii objętej ochroną patentową (przypis 3386 zaskarżonej decyzji; zob. także motywy 2748 i 2754 zaskarżonej decyzji). W celu zakwestionowania doniosłości w niniejszej sprawie ocen dokonanych przez Komisję w motywach 2857 i 2972 zaskarżonej decyzji można również zauważyć, iż dotyczą one istnienia rzeczywistej i skutecznej konkurencji na rynku właściwym, nie zaś perspektyw wejścia na rynek potencjalnych konkurentów.

377

Należy ponadto zaznaczyć, po drugie, że w innych fragmentach zaskarżonej decyzji przytoczonych przez skarżące i interwenienta (motywy 2571 i 2572), dotyczących definicji rynku produktu gotowego oraz ustalenia istnienia pozycji dominującej na tym rynku, Komisja uznała zasadniczo, że patenty Servier stanowią istotne, ale nie bezwzględne bariery w wejściu na rynek, i uczyniła to w sposób zgodny z jej oceną potencjalnej konkurencji na tym rynku.

W przedmiocie sprzeczności pomiędzy zaskarżoną decyzją a innymi decyzjami Komisji

378

Według skarżących i interwenienta stanowisko Komisji jest sprzeczne z jej niektórymi wcześniejszymi decyzjami [decyzją 94/770/WE Komisji z dnia 6 października 1994 r. w sprawie postępowania na podstawie art. [101 TFUE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa IV/34.776 – Pasteur Merieux/Merck) oraz decyzją Komisji C(2013) 8535 final z dnia 26 listopada 2013 r. w sprawie postępowania na podstawie art. 6 rozporządzenia nr 139/2004 (sprawa COMP/M.6944 – Thermo Fisher Scientific/Life Technologies)]. Podczas gdy w tych innych decyzjach Komisja wywnioskowała z istnienia patentów lub sporów patentowych brak silnej presji konkurencyjnej ze strony przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, w zaskarżonej decyzji uznała ona, pomimo istnienia takich samych sporów mogących prowadzić do wykluczenia z rynku przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, że te ostatnie były potencjalnymi konkurentami Servier zdolnymi do wywierania silnej presji konkurencyjnej na peryndopryl spółki Servier.

379

Należy stwierdzić w tym względzie, że zaskarżona decyzja nie jest w żadnym razie sprzeczna z decyzjami Komisji przytoczonymi przez skarżące i interwenienta. Trzeba bowiem przypomnieć przede wszystkim, że w zakresie, w jakim patenty nie stanowią zasadniczo niemożliwych do pokonania przeszkód w wejściu konkurenta na rynek, ale mogą tworzyć takie przeszkody zależnie od wyniku sporu patentowego i mieć wpływ na rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na rynek (zob. pkt 359–368 powyżej oraz 442–453, 589–597 i 726–735 poniżej), nie można wykluczyć, że Komisja mogła w niektórych swoich decyzjach, w szczególności w dwóch decyzjach, o których mowa powyżej, wywnioskować z istnienia patentów brak potencjalnej konkurencji. Następnie należy stwierdzić, że w obu tych decyzjach Komisja stwierdziła istnienie barier w wejściu na rynek lub brak potencjalnej konkurencji nie tylko w oparciu o istnienie patentów lub sporów patentowych, ale także o inne czynniki, takie jak trudność w uzyskaniu PDO, wielkość wymaganych inwestycji lub istniejące stosunki handlowe, tak że nie można wywieść, iż istnienie patentów lub sporów patentowych uniemożliwia samo w sobie rozwój potencjalnej konkurencji.

380

Z całości powyższych rozważań wynika, że Komisja nie popełniła błędu, stwierdzając, iż patenty Servier nie były w niniejszym przypadku niemożliwymi do pokonania przeszkodami w wejściu na rynek przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych. W chwili zawarcia spornych ugód żadne ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie powództwa o naruszenie nie stwierdzało bowiem naruszenia patentów przez produkty tych przedsiębiorstw.

381

Pozostaje zatem zbadanie kwestii, czy Komisja prawidłowo uznała też, że przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych miały – zważywszy na cechy szczególne każdego z nich – rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na odnośny rynek, a w tym celu należy ustosunkować się do argumentów podważających istnienie takich możliwości zaprezentowanych w ramach argumentacji dotyczącej konkretnie każdej ze spornych ugód. Należy dodać na tym etapie, że owo badanie zastrzeżeń skierowanych przeciwko ocenie przez Komisję rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia na rynek przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych trzeba przeprowadzić w świetle następujących czterech zasad i względów.

382

Po pierwsze, należy przypomnieć, iż z orzecznictwa dotyczącego określenia istnienia rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia na rynek (zob. pkt 318 powyżej) wynika, że zasadniczym elementem, na którym musi się opierać kwalifikacja jako potencjalnego konkurenta, jest zdolność przedsiębiorstwa do wejścia na ten rynek, oraz że jego zamiar wejścia na ów rynek – chociaż ma znaczenie przy badaniu, czy przedsiębiorstwo to może być zaliczone do potencjalnych konkurentów – ma jedynie charakter uzupełniający. Dokładniej rzecz ujmując, zamiar wejścia na rynek nie jest ani konieczny do uznania istnienia potencjalnej konkurencji na tym rynku (wyrok z dnia 14 kwietnia 2011 r., Visa Europe i Visa International Service/Komisja, T‑461/07, EU:T:2011:181, pkt 169), ani jej nie podważa, aczkolwiek tam, gdzie został on wykazany, może stanowić wsparcie dla wniosku, że dany podmiot posiada zdolność do wejścia na rynek, a tym samym przyczynić się do zakwalifikowania tego podmiotu jako potencjalnego konkurenta.

383

Wynika z tego również, że kryterium oparte na zbieżności wejścia na rynek z racjonalną strategią gospodarczą wymaganą przez wspomniane orzecznictwo nie stanowi niezależnego kryterium odrębnego od głównego kryterium zdolności do wejścia na rynek i od dodatkowego kryterium zamiaru wejścia na rynek (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Xellia Pharmaceuticals i Alpharma/Komisja, T‑471/13, niepublikowany, odwołanie w toku, EU:T:2016:460, pkt 81). Z jednej bowiem strony zostało ono przywoływane w rozpatrywanych wyrokach jako wyjaśnienie rzeczywistego i konkretnego charakteru możliwości wejścia na rynek oraz poprzedza wskazanie głównego kryterium zdolności wejścia i dodatkowego kryterium zamiaru wejścia na rynek, przedstawionych jako „wynikające zeń w sposób oczywisty”. Z drugiej strony wyroki te nie rozpatrują go oddzielnie i niezależnie od weryfikacji zdolności i zamiaru wejścia na rynek w sytuacji, gdy z faktu, że przedsiębiorstwo ma zarówno zdolność wejścia na rynek – biorąc pod uwagę jego środki w zakresie produkcji i wprowadzenia do obrotu, jak również jego zasoby finansowe – oraz zamiar wejścia na rynek – zważywszy w szczególności na perspektywy zysku i rentowności – można racjonalnie wywnioskować, iż owo wejście na rynek odpowiada racjonalnej strategii gospodarczej danego przedsiębiorstwa.

384

Po drugie, jak Komisja słusznie uznała w zaskarżonej decyzji (motyw 1172; zob. również pkt 351 powyżej), oceny przeprowadzone przez same strony co do możliwości stwierdzenia nieważności lub naruszenia patentów skarżących mogą być brane pod uwagę w celu ustalenia, czy przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych miały rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na rynek (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 141). Wobec braku decyzji organów władzy publicznej dotyczącej naruszenia i ważności patentów Servier oceny przeprowadzone przez same strony co do możliwości stwierdzenia nieważności lub naruszenia tych patentów mogą wskazywać na intencje tych stron dotyczące między innymi sporów sądowych. W szczególności gdy takie oceny są dokonywane przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, mogą one pomóc ustalić ich zamiar wejścia na rynek, zważywszy na ich subiektywne postrzeganie odnośnych patentów, ale nie ich zdolność do wejścia na rynek, gdyż należy pamiętać o wyłącznej właściwości sądów krajowych i EUP do stwierdzenia naruszenia i ważności patentów (zob. pkt 243 i 359 powyżej). Ponieważ zamiar jest uważany za istotne kryterium określenia rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia na rynek (zob. pkt 382 powyżej), wynika z tego, że subiektywne oceny stron można skutecznie wziąć pod uwagę w celu ustalenia takich możliwości. Należy jednak zaznaczyć, że w zakresie, w jakim zamiar wejścia na rynek – chociaż ma znaczenie przy badaniu, czy przedsiębiorstwo może być uznane za potencjalnego konkurenta – ma jedynie charakter uzupełniający, oceny te będą również miały charakter wyłącznie uzupełniający przy określeniu, czy przedsiębiorstwo ma status potencjalnego konkurenta. Należy ponadto je zestawić z innymi elementami, które w równym stopniu mogą potwierdzać żywiony przez przedsiębiorstwo zamiar wejścia na rynek.

385

Po trzecie, istnienie rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia na rynek należy oceniać w momencie zawarcia spornych ugód [zob. podobnie wyroki: z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 138, 139, 203; z dnia 8 września 2016 r., Sun Pharmaceutical Industries i Ranbaxy (UK)/Komisja, T‑460/13, niepublikowany, odwołanie w toku, EU:T:2016:453, pkt 94, 95]. W celu ustalenia, czy takie ugody ograniczają konkurencję w rozumieniu art. 101 TFUE, należy bowiem ustalić, jaki był zakres rzeczywistej lub potencjalnej konkurencji na odnośnym rynku w momencie, gdy je zawarto. Wynika z tego, że nie można uwzględnić argumentów i dokumentów odnoszących się do danych z okresu po zawarciu spornych ugód, ponieważ dane te odzwierciedlają realizację tych ugód, a nie sytuację konkurencyjną na rynku w momencie ich zawarcia.

386

Po czwarte, ciężar dowodu istnienia rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia konkurenta na rynek, jak również, szerzej rzecz ujmując, ciężar dowodu istnienia naruszenia (art. 2 rozporządzenia nr 1/2003) spoczywa na Komisji (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 105). Ponieważ jednak większość danych pozwalających wykazać zdolność przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych do wejścia na rynek oraz zamiar tego wejścia, a tym samym ich rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na rynek, stanowią dane wewnętrzne wspomnianych przedsiębiorstw, które te ostatnie są w stanie lepiej zgromadzić, należy stwierdzić, że w braku przeciwnych dowodów dotyczących trudności technicznych, prawnych, handlowych lub finansowych Komisja dostatecznie wykazała istnienie takich możliwości w okolicznościach rozpatrywanej sprawy, jeżeli zgromadziła zbiór spójnych poszlak potwierdzających przynajmniej dążenia do produkcji i wprowadzenia do obrotu omawianego produktu wystarczająco szybko, aby wywrzeć presję na podmiocie obecnym na rynku. Z takich działań można bowiem wywnioskować, że rozpatrywane przedsiębiorstwo miało nie tylko zdolność do wejścia na rynek, ale również zamiar podjęcia ryzyka związanego z tym wejściem na rynek (zob. podobnie pkt 33 wytycznych z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii; zob. również podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Arrow Group i Arrow Generics/Komisja, T‑467/13, niepublikowany, odwołanie w toku, EU:T:2016:450, pkt 81).

391

Przede wszystkim należy stwierdzić, że Komisja nie zbadała osobno w zaskarżonej decyzji ogólnej zgodności z prawem klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu. Jak wynika bowiem z motywu 1154 zaskarżonej decyzji, w celu ustalenia, czy sporne ugody stanowiły ograniczenia konkurencji ze względu na cel, Komisja nie ograniczyła się do zbadania, czy ugody te zawierały klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu, lecz sprawdziła również, czy strony ugody były potencjalnymi konkurentami i czy klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzula o niewprowadzaniu do obrotu opierały się na transferze wartości majątkowych dokonanym przez laboratorium innowacyjne produkujące oryginalne produkty lecznicze na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, stanowiącym zachętę dla tego przedsiębiorstwa do zaprzestania wywierania presji konkurencyjnej na przedsiębiorstwo będące właścicielem patentu. W konsekwencji skarżące i interwenient nie mogą zarzucać Komisji, że uznała, iż samo istnienie w ugodzie klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu wystarczy do stwierdzenia antykonkurencyjnego charakteru tej ugody.

392

Następnie co się tyczy argumentów skarżących i interwenienta dotyczących koniecznej obecności klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu w każdej ugodzie, należy odesłać do rozważań przedstawionych w pkt 258–275 powyżej, w których zostały określone przesłanki umożliwiające Komisji stwierdzenie ograniczenia ze względu na cel w razie istnienia takich klauzul.

393

Jeśli chodzi o argumenty skarżących i interwenienta dotyczące zastosowania w niniejszej sprawie teorii ograniczeń dodatkowych, należy je oddalić, odsyłając do pkt 291 powyżej.

394

W odniesieniu do argumentu skarżących, zgodnie z którym Komisja uznała już za bezproblemowe porozumienie zobowiązujące przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych do wycofania się z rynku w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie równoległego sporu w zamian za odszkodowanie w razie przegrania tego sporu, należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem zasada równego traktowania, która stanowi ogólną zasadę prawa Unii. wymaga, by porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a odmienne sytuacje nie były traktowane w sposób jednakowy, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (wyroki: z dnia 13 grudnia 1984 r., Sermide, 106/83, EU:C:1984:394, pkt 28; z dnia 14 maja 1998 r., BPB de Eendracht/Komisja, T‑311/94, EU:T:1998:93, pkt 309).

395

Należy jednak podkreślić, że w przypadku gdy przedsiębiorstwo naruszyło swoim zachowaniem art. 101 ust. 1 TFUE, nie może ono uniknąć sankcji na tej podstawie, że inne przedsiębiorstwo nie zostało ukarane grzywną. Zakładając nawet, że Komisja popełniła błąd, gdy uznała, że porozumienia Lundbeck-Neolab były zgodne z art. 101 ust. 1 TFUE, poszanowanie zasady równego traktowania musi iść w parze z poszanowaniem zasady legalności, zgodnie z którą nikt nie może powoływać się na swoją korzyść na niezgodne z prawem działanie, którego dopuszczono się na rzecz innej osoby (wyroki: z dnia 31 marca 1993 r., Ahlström Osakeyhtiö i in./Komisja, C‑89/85, C‑104/85, C‑114/85, C‑116/85, C‑117/85 i od C‑125/85 do C‑129/85, EU:C:1993:120, pkt 197; z dnia 14 lipca 1994 r., Parker Pen/Komisja, T‑77/92, EU:T:1994:85, pkt 86).

396

W każdym razie istnieją znaczne różnice między spornymi ugodami a porozumieniami Lundbeck-Neolab, które Komisja uznała za nieproblematyczne z punktu widzenia prawa konkurencji w decyzji C(2013) 3803 final z dnia 19 czerwca 2013 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 101 [TFUE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa AT/39226 – Lundbeck). Z motywu 164 tej decyzji wynika bowiem, że Neolab weszła na rynek citalopramu w Zjednoczonym Królestwie w październiku 2002 r., że Lundbeck wniosła skargę o naruszenie jednego z jej patentów w listopadzie 2002 r. i że następnie Neolab wniosła powództwo wzajemne o unieważnienie spornego patentu. W ramach zakazu polubownego („voluntary injunction”) przyjętego w toku krajowego postępowania sądowego Neolab zobowiązała się na mocy pierwszego porozumienia do niewprowadzania do obrotu swojego produktu generycznego do momentu wydania orzeczenia w równoległym sporze między Lundbeck a spółką Lagapa dotyczącym naruszenia tego samego patentu lub najpóźniej do dnia 30 listopada 2003 r. W zamian Lundbeck zobowiązała się do wypłaty odszkodowania na rzecz Neolab w przypadku unieważnienia rozpatrywanego patentu. Ponieważ jednak Lundbeck zawarła ugodę z Lagap w dniu 13 października 2003 r., Lundbeck i Neolab zostały zwolnione ze zobowiązań i Neolab wznowiła sprzedaż produktu generycznego w dniu 30 października 2003 r. W dniu 22 grudnia 2003 r. Neolab i Lundbeck zawarły na mocy drugiego porozumienia ugodę przewidującą wypłatę przez Lundbeck na rzecz Neolab odszkodowania z tytułu niemożności sprzedaży produktu generycznego w okresie objętym dobrowolnym zakazem oraz rezygnację przez obie strony porozumienia z kontynuowania sporu dotyczącego naruszenia spornego patentu i jego unieważnienia do dnia 31 marca 2004 r.

397

Jeśli chodzi o pierwsze porozumienie, różniło się ono od ugód będących przedmiotem niniejszej sprawy tym, że zostało zawarte po pierwszym wejściu na rynek przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, rozpatrywane ograniczenie zdawało się wynikać z wydanego zakazu sądowego, jego przedmiotem było jedynie zobowiązanie do niewprowadzania do obrotu przez ograniczony okres, czyli do rozstrzygnięcia sporu mającego ten sam przedmiot, i przewidywało wypłatę odszkodowania przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego wyłącznie w przypadku unieważnienia jego patentu.

398

Jeśli chodzi o drugie porozumienie, wprawdzie przewidywało ono dokonanie zapłaty na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego, różni się ono jednak od spornych ugód tym, że przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych było już obecne na rynku w momencie zawarcia porozumienia, a samo porozumienie nie podważało tej obecności na rynku. Ponadto zapłata na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych przez spółkę będącą producentem oryginalnego produktu leczniczego miała jedynie na celu zrekompensowanie braku możliwości sprzedaży produktu generycznego w okresie objętym dobrowolnym nakazem i uniknięcie w ten sposób wytoczenia przez Neolab na tej podstawie powództwa o odszkodowanie.

399

Wreszcie odnośnie do argumentu skarżących, zgodnie z którym Komisja powinna wykazać, że kontynuacja sporu jest konieczna i wystarczająca do ochrony konkurencji, aby uznać, że jego przerwanie stanowi ograniczenie konkurencji, należy przypomnieć, że definicja ograniczenia konkurencji ze względu na cel (zob. pkt 220 i następne powyżej) nie wymaga od Komisji ani mierzenia poziomu konkurencji, która może zostać zakłócona wskutek spornej ugody, ani wykazania, że kontynuowanie sporu jest niezbędne do utrzymania konkurencji.

406

Należy stwierdzić na wstępie, że Komisja nie uznała w zaskarżonej decyzji, iż samo istnienie transferu wartości majątkowych dokonanego przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych wystarczy do wykazania istnienia wystarczającego stopnia szkodliwości dla konkurencji. Jak wynika bowiem z motywu 1154 zaskarżonej decyzji, w celu ustalenia, czy sporne ugody stanowiły ograniczenia konkurencji ze względu na cel, Komisja zbadała, czy strony ugód były potencjalnymi konkurentami, czy ugody zawierały klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu oraz czy przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego uzyskało od przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych zobowiązanie do niewprowadzania do obrotu i niekwestionowania ważności patentów w zamian za transfer wartości majątkowych (zob. również pkt 265–272 powyżej).

407

Jak wynika ponadto z pkt 265–273 powyżej, w przypadku ugody patentowej zawartej między dwoma potencjalnymi konkurentami i zawierającej klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu istnienie zachęty dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych do poddania się tym klauzulom stanowi samo w sobie podstawę do stwierdzenia ograniczenia ze względu na cel.

408

Argumenty przedstawione przez skarżące i interwenienta nie pozwalają na podważenie tego stwierdzenia.

409

Po pierwsze, co się tyczy argumentu, że producenci oryginalnych produktów leczniczych byli zobowiązani w ugodach do większych ustępstw niż przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych ze względu na większe ryzyko związane z wszczęciem procesu, na które byli oni narażeni, należy stwierdzić, jak podkreśla Komisja, że skarżące nie przedstawiły żadnego dowodu na poparcie tego twierdzenia, poprzestając na odesłaniu do swej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Ponadto nawet przy założeniu, że istnienie większego ryzyka dla przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego zostanie wykazane, takie ryzyko nie może uzasadniać odwróconego transferu wartości majątkowych stanowiącego zachętę dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych do zaprzestania wysiłków zmierzających do wejścia na rynek.

410

Jeśli chodzi o argumenty interwenienta, zgodnie z którymi krajowe systemy ustalania cen produktów leczniczych są niekorzystne dla producentów oryginalnych produktów leczniczych, a mechanizmy sądownictwa krajowego nie rozwiązują skutecznie problemu wejścia z ryzykiem na rynek generycznych produktów leczniczych, należy przypomnieć, że nawet gdyby te okoliczności zostały wykazane, nie mogą one uzasadniać zawarcia porozumienia o celu antykonkurencyjnym. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem nie można dopuścić, by przedsiębiorstwa próbowały zniwelować zbyt niekorzystne ich zdaniem skutki obowiązujących przepisów prawa za pomocą porozumień mających na celu zmianę tej niekorzystnej sytuacji prawnej, pod pretekstem że powoduje ona szkodliwą dla nich nierównowagę (wyrok z dnia 27 lipca 2005 r., Brasserie nationale i in./Komisja, od T‑49/02 do T‑51/02, EU:T:2005:298, pkt 81; zob. również podobnie wyrok z dnia 15 października 2002 r., Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P, EU:C:2002:582, pkt 487, 488).

411

W odniesieniu do argumentów skarżących, zgodnie z którymi przy ocenie zachęcającego charakteru transferu wartości Komisja powinna była wziąć pod uwagę względy handlowe i perspektywy zysków osiąganych przez strony ugód, z pkt 277 powyżej wynika, że aby określić, czy transfer wartości majątkowych dokonany przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych stanowi zachętę do zaakceptowania klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, Komisja słusznie zbadała, czy transfer wartości majątkowych odpowiadał konkretnym kosztom ugody poniesionym przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych. Właściwym kryterium jest zatem określenie kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu, poniesionych przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, a nie uwzględnienie kwestii handlowych stron ugody.

412

W odniesieniu do wszystkich argumentów wymienionych w trzech poprzednich punktach należy dodać, że okoliczność, iż przyjęcie antykonkurencyjnego zachowania mogło być rozwiązaniem najbardziej opłacalnym lub najmniej ryzykownym dla przedsiębiorstwa, w żaden sposób nie wyklucza stosowania art. 101 TFUE (zob. podobnie wyroki: z dnia 8 lipca 2004 r., Corus UK/Komisja, T‑48/00, EU:T:2004:219, pkt 73; z dnia 8 lipca 2004 r., Dalmine/Komisja, T‑50/00, EU:T:2004:220, pkt 211), w szczególności jeśli chodzi o płatności na rzecz faktycznych lub potencjalnych konkurentów w celu utrzymania ich poza rynkiem (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 379, 380).

413

Po drugie, skarżące nie mogą zarzucać Komisji, że odstąpiła od trzech kryteriów przypomnianych w motywie 1154 zaskarżonej decyzji, gdy uznała porozumienia w sprawie wcześniejszego wejścia na rynek przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych za zgodne z prawem, mimo że zawierały one istotną zachętę. Jak wynika bowiem z motywów 1138, 1200 i 1203 zaskarżonej decyzji, Komisja ograniczyła się do stwierdzenia, że ugoda zezwalająca na wejście produktu generycznego na rynek przed wygaśnięciem spornego patentu może stanowić porozumienie sprzyjające konkurencji, a zatem zgodne z prawem. Tymczasem jeśli w takim porozumieniu strony uzgadniają datę wcześniejszego wejścia produktu generycznego na rynek, nie przewidują one jednak zachęty ze strony przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, aby to ostatnie przedsiębiorstwo opóźniło wprowadzenie swojego produktu na rynek.

414

Skarżące nie mogą również zarzucać Komisji, że nie zbadała 57 ugód wymienionych w rocznych sprawozdaniach nadzorczych i obejmujących transfer wartości majątkowych. Z jednej bowiem strony należy przypomnieć, że w przypadku gdy przedsiębiorstwo naruszyło swoim zachowaniem art. 101 ust. 1 TFUE, nie może ono uniknąć sankcji na tej podstawie, że inne przedsiębiorstwo nie zostało ukarane grzywną, ponieważ poszanowanie zasady równego traktowania musi iść w parze z poszanowaniem zasady legalności, zgodnie z którą nikt nie może powoływać się na swoją korzyść na niezgodne z prawem działanie, którego dopuszczono się na rzecz innej osoby (zob. pkt 395 powyżej). Z drugiej strony ugody w sporze patentowym nie można uznać za bezprawną tylko dlatego, że obejmuje ona transfer wartości przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, przy czym Komisja nie przyjęła takiego podejścia w zaskarżonej decyzji, gdzie słusznie zbadała, czy strony ugód były potencjalnymi konkurentami, czy ugody zawierały klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu i czy przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego uzyskało od przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych zobowiązanie do niewprowadzania do obrotu i do niekwestionowania ważności patentów w zamian za transfer wartości majątkowych (zob. pkt 406 powyżej).

415

Po trzecie, skarżące zarzucają Komisji, że przyjęła szeroką definicję istotnego transferu wartości majątkowych, uwzględniając umowy dodatkowe zawarte na warunkach rynkowych. Jak Komisja wskazała jednak słusznie w motywie 1190 zaskarżonej decyzji, zachęta ze strony przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego do przyjęcia klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu może przybrać formę umowy dodatkowej do ugody. Zakładając, że umowy dodatkowe są zwyczajowymi umowami handlowymi, które mogą istnieć w sposób autonomiczny, Komisja słusznie zbadała w niniejszej sprawie, czy niektóre umowy dodatkowe stanowiące integralną część ugód w rozpatrywanych sporach obejmowały transfer wartości majątkowych przez właściciela patentu na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych.

416

Po czwarte, skarżące zarzucają Komisji, że uwzględniła zachęty na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych do kontynuowania sporu wyłącznie w ramach analizy potencjalnej konkurencji, a nie w ramach oceny transferu wartości majątkowych. Z pkt 277 powyżej wynika jednak, że aby określić, czy transfer wartości majątkowych przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych stanowił zachętę do zaakceptowania klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, Komisja słusznie zbadała, czy transfer wartości majątkowych odpowiadał konkretnym kosztom ugody poniesionym przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych. Właściwym kryterium jest zatem określenie kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu, poniesionych przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, a nie ewentualna asymetria informacji między stronami lub interesy handlowe każdej z nich.

417

Wreszcie skarżące zarzucają Komisji, że nie uwzględniła niektórych postanowień umownych ugód zawartych ze spółkami Teva, Krka i Lupin, które mogły przyspieszyć wejście na rynek producentów generycznych produktów leczniczych. Argument ten zostanie zbadany w ramach zarzutów dotyczących omawianych ugód.

418

Jak wynika z całości powyższych rozważań, Komisja poprawnie zdefiniowała trzy kryteria przyjęte w celu uznania ugód w sporach patentowych za ograniczenie ze względu na cel, w związku z czym nie naruszyła prawa w odniesieniu do pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

525

Jeśli chodzi o naruszenia prawa, jakich Komisja miała się dopuścić, gdy uznała ugody Niche i Matrix za ograniczenia konkurencji ze względu na cel bez zbadania, czy ich negatywne skutki były „aż tak prawdopodobne”, mimo że ich potencjalne skutki były niejednoznaczne (zob. pkt 503 powyżej), należy odesłać do pkt 223–226, 304–306 i 418 powyżej. Co się tyczy potencjalnych niejednoznacznych skutków, na które skarżące wskazują, powołując się na trudności w dziedzinie patentów, jak również co się tyczy trudności technicznych, regulacyjnych i finansowych, z którymi borykały się Niche i Matrix, należy dodać, że Komisja słusznie uznała je za nieograniczające rzeczywistych i konkretnych możliwości konkurowania Niche i Matrix ze skarżącymi (zob. pkt 501 powyżej), w związku z czym nie pozwalają one wywnioskować, że ugody Niche i Matrix wywołały potencjalne niejednoznaczne skutki.

526

W odniesieniu do podnoszonych błędów w ocenie należy zbadać argumenty skarżących dotyczące obecności w ugodach Niche i Matrix, z jednej strony, korzyści stanowiącej zachętę względem Niche i Matrix, a z drugiej strony, ograniczenia związanego z ich wysiłkami w celu konkurowania z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego, które to przesłanki – jeśli zostaną spełnione – wymagają stwierdzenia istnienia ograniczenia ze względu na cel (zob. pkt 272 powyżej).W tym względzie należy uściślić, że skarżące nie podważają istnienia klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzul o niewprowadzaniu do obrotu w ugodach Niche i Matrix, które same w sobie mają charakter ograniczający konkurencję (zob. pkt 257 powyżej), ale podnoszą, że klauzule te nie miały w tym przypadku wystarczającego stopnia szkodliwości, i zaprzeczają, jakoby transfery wartości majątkowych przewidziane w ugodach Niche i Matrix mogły być uznane za transfery wartości majątkowych o charakterze zachęt.

527

Na wstępie należy przypomnieć, że samo istnienie transferu wartości majątkowych przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych nie może prowadzić do stwierdzenia istnienia ograniczenia ze względu na cel. Jedynie w sytuacji, gdy nieuzasadniona płatność odwrócona ma miejsce przy zawieraniu ugody, czyli gdy przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych jest zachęcone przez tę płatność do poddania się klauzulom o niewprowadzaniu do obrotu i o niekwestionowaniu ważności patentów, należy stwierdzić istnienie takiego ograniczenia. W takim przypadku ograniczenia konkurencji wynikające z klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów nie są już powiązane z patentem i polubownym rozstrzygnięciem sporów patentowych, ale można je wytłumaczyć istnieniem zachęty (zob. pkt 265 powyżej).

528

W celu ustalenia, czy płatność odwrócona, czyli transfer wartości majątkowych przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, stanowi zachętę do zaakceptowania klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, należy zbadać, biorąc pod uwagę jej charakter i uzasadnienie, czy obejmuje ona koszty nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu (zob. pkt 277 powyżej). W zaskarżonej decyzji Komisja słusznie zbadała zatem, czy transfer wartości majątkowych przewidziany w ugodach Niche i Matrix odpowiadał konkretnym kosztom ugody poniesionym przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych (motywy 1333–1337 i 1461–1464 zaskarżonej decyzji).

529

W przypadku, gdy płatność odwrócona przewidziana w ugodzie zawierającej klauzule ograniczające konkurencję ma na celu zrekompensowanie kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu poniesionych przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, płatności tej nie można zasadniczo uznać za zachętę. Jednakże w tym przypadku nie można wykluczyć stwierdzenia istnienia zachęty i ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Wymaga to jednak wykazania przez Komisję, że kwoty odpowiadające tymże kosztom nieodłącznie związanym z polubownym rozstrzygnięciem sporu, nawet jeśli zostały ustalone i dokładnie obliczone przez strony tej ugody, mają nadmierny charakter (zob. pkt 278 powyżej).

530

Koszty nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu obejmują między innymi koszty postępowania poniesione przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych w ramach sporu z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego. Poniesienie tych kosztów ma bowiem bezpośredni związek z takim polubownym rozstrzygnięciem. W związku z tym jeżeli strony ugody ustaliły wysokość kosztów wynikających ze sporów przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, Komisja może stwierdzić ich zachęcający charakter jedynie poprzez wykazanie, że są one nieproporcjonalne (zob. pkt 279 powyżej).

531

Tymczasem niektóre koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych są a priori zbyt oddalone od sporu i jego rozstrzygnięcia, aby mogły zostać uznane za nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu patentowego. Dotyczy to na przykład kosztów wytworzenia produktów naruszających patent, odpowiadających wartości zapasów tych produktów, a także kosztów badawczo-rozwojowych poniesionych przy opracowywaniu tych produktów. To samo dotyczy kwot, które mają być wypłacone przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych na rzecz osób trzecich z powodu zobowiązań umownych zaciągniętych poza zakresem sporu (przykładowo, umów na dostawy). W takiej sytuacji jeżeli strony ugody chcą, by koszty te nie zostały zakwalifikowane jako zachęta i przesłanka istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel, muszą wykazać, że owe koszty są nierozłącznie związane ze sporem lub jego rozstrzygnięciem, a następnie uzasadnić ich wysokość. W tym samym celu strony mogą również powołać się na niską kwotę zwrotu tych kosztów a priori niezwiązanych nieodłącznie z polubownym rozstrzygnięciem sporu, która to kwota jest tym samym niewystarczająca, aby stanowić istotną zachętę do zaakceptowania klauzul ograniczających konkurencję przewidzianych w ugodzie (zob. pkt 280 powyżej).

532

Co się tyczy w niniejszym przypadku ugody Niche, jak Komisja słusznie wskazała w motywie 1322 zaskarżonej decyzji, istnienie zachęty wynika jasno z samego brzmienia ugody, której art. 13 stanowi, że „[j]ako ekwiwalent zobowiązań [ustanowionych ugodą] oraz istotnych kosztów i potencjalnych zobowiązań, które mogłyby zostać poniesione przez Niche i Unichem w wyniku zaprzestania ich programu rozwoju peryndoprylu wytwarzanego według [spornej] formuły, Servier zapłaci na rzecz Niche i Unichem […] kwotę 11,8 mln GBP”. Powyższe zobowiązania stanowią bowiem klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu, za które płatność jest zatem wyraźnie przewidziana w tym artykule.

533

Takiej interpretacji treści ugody Niche nie podważa ponadto twierdzenie skarżących, zgodnie z którym słowa „jako ekwiwalent” stanowią standardową formułę w prawie angielskim mającą na celu zaznaczenie wzajemności niezbędnej do ważności każdej umowy. Nawet gdyby należało bowiem wywnioskować stąd, że słowa te stanowią swego rodzaju formułę stylistyczną, której nie powinno się przyznawać znaczenia, nie zmienia to faktu, że zdaniem samych skarżących sformułowanie to wskazuje na wzajemność, a więc na fakt, że kwota przewidziana w art. 13 ugody Niche została przyznana w zamian za zobowiązania nałożone na Niche na mocy tej ugody.

534

Takiej interpretacji ugody Niche nie podważa również asymetria wskazywana pomiędzy ryzykiem ponoszonym przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego a ryzykiem, na które narażone jest przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, ani wskazywane umiejętności negocjacyjne Niche. Prawdą jest, że taka asymetria ryzyka i umiejętności negocjacyjne przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych mogą częściowo wyjaśnić powody, dla których przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego może być skłonne do przyznania istotnych płatności odwróconych na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych. Jednakże przyznanie dużej płatności ma właśnie na celu uniknięcie wszelkiego, nawet najmniejszego ryzyka, że przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych będą mogły wejść na rynek, i w ten sposób potwierdza uiszczenie na rzecz tych przedsiębiorstw przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego zapłaty za rezygnację z wejścia na rynek. Należy ponadto przypomnieć, że okoliczność, iż przyjęcie antykonkurencyjnego zachowania może być rozwiązaniem najbardziej opłacalnym lub najmniej ryzykownym dla przedsiębiorstwa lub że ma na celu skorygowanie niekorzystnej dla niego nierównowagi, w żaden sposób nie wyklucza stosowania art. 101 TFUE (zob. podobnie wyroki: z dnia 8 lipca 2004 r., Corus UK/Komisja, T‑48/00, EU:T:2004:219, pkt 73; z dnia 8 lipca 2004 r., Dalmine/Komisja, T‑50/00, EU:T:2004:220, pkt 211; z dnia 27 lipca 2005 r., Brasserie nationale i in./Komisja, od T‑49/02 do T‑51/02, EU:T:2005:298, pkt 81), w szczególności jeśli chodzi o płatności na rzecz faktycznych lub potencjalnych konkurentów w celu utrzymania ich poza rynkiem (wyrok z dnia 8 września 2016 r., Lundbeck/Komisja, T‑472/13, odwołanie w toku, EU:T:2016:449, pkt 379, 380).

535

Ponadto w niniejszej sprawie nie ma również znaczenia okoliczność, że wyżej wymieniony artykuł ugody Niche stanowi, że wypłata kwoty 11,8 mln GBP stanowi świadczenie wzajemne nie tylko za klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu, ale również – w nieokreślonej proporcji – za inne koszty, ponieważ ta druga rekompensata nie podważa stwierdzenia, zgodnie z którym rozpatrywane klauzule ograniczające konkurencję zostały opłacone przez skarżące, a tym samym istniała zachęta dla Niche do poddania się tym klauzulom.

536

Owe pozostałe koszty, opisane w ugodzie Niche jako „istotne koszty i potencjalne zobowiązania, które mogłyby zostać poniesione przez Niche i Unichem w wyniku zaprzestania ich programu rozwoju peryndoprylu wytwarzanego według [spornej] formuły”, zostały przedstawione przez Niche w toku postępowania administracyjnego (motyw 1326 zaskarżonej decyzji), a także przez same skarżące w ich pismach jako odpowiadające kosztom rozwoju peryndoprylu przez Niche i odszkodowania należnego klientom Niche z tytułu naruszenia zobowiązań umownych w stosunku do nich. Jednakże takie koszty nie są a priori nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu patentowego (zob. pkt 531 powyżej), a skarżące nie wykazały, że są one nieodłącznie związane z ugodą zawartą w tej sprawie.

537

W szczególności nawet gdyby – jak skarżące twierdzą w istocie – odszkodowania przysługujące klientom Niche nie były należne, jeśli Niche kontynuowałaby spór sądowy przeciwko skarżącym, odszkodowania te za bardzo wykraczają w niniejszej sprawie poza zakres sporu sądowego i jego rozstrzygnięcia, aby można było uznać je za koszty nieodłącznie związane z tym rozstrzygnięciem, ponieważ zdaniem skarżących takie odszkodowania były należne w przypadku „dobrowolnego zakończenia projektu” powodującego rozwiązanie umów z ich klientami, a ugoda Niche pozostawiała spółce Niche raczej możliwość zawieszenia, a nie wypowiedzenia stosunków umownych z jej klientami (art. 11 ugody Niche). Skarżące same zresztą przyznały podczas rozprawy, że rozpatrywane odszkodowania mogły być wypłacone klientom Niche niezależnie od ugody Niche. Należy ponadto wskazać, że okoliczności przedstawione przez skarżące w celu zakwestionowania kwoty tych odszkodowań, która została oszacowana przez Komisję w zaskarżonej decyzji na 1,3 mln GBP (zob. motyw 1335), nie mają mocy dowodowej, ponieważ wskazują albo na kwoty niższe od tej kwoty, albo na zwykłe roszczenia dotyczące wyższych kwot.

538

Co się tyczy „kosztów prawnych”, o których mowa w zaskarżonej decyzji (motyw 1334), Niche przedstawiła je w trakcie postępowania administracyjnego jako koszty doradztwa prawnego wliczone w koszty rozwoju (motyw 601 zaskarżonej decyzji), co do których należy przypomnieć, że nie są one nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu (zob. pkt 531 powyżej), podczas gdy skarżące opisują je jako „koszty adwokatów i patentów”, które mogą wchodzić w zakres kosztów postępowania sądowego nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu (zob. pkt 530 powyżej). Jednak nawet przy założeniu, że kwota 1,1 mln GBP z tytułu „kosztów adwokatów i patentów” odpowiada kosztom postępowania sądowego, których zwrot może co do zasady być przewidziany w ugodzie w sposób zgodny z prawem, kwota ta nie może wchodzić w zakres kosztów nieodłącznie związanych z ugodą zawartą w niniejszej sprawie. Jak wynika bowiem z argumentacji i dokumentów przedstawionych przez skarżące, sporne koszty dotyczyły okresu do końca 2003 r., czyli okresu przed powstaniem sporu między Niche a skarżącymi (zob. pkt 11, 13 i 16 powyżej), który zakończyła ugoda Niche.

539

Tytułem uzupełnienia można wskazać, że nawet gdyby dodać kwotę 1,1 mln GBP do kosztów rozwoju i wypłaty odszkodowań dla klientów Niche, ustalonych przez Komisję w zaskarżonej decyzji odpowiednio na poziomie 1,2 i 1,3 mln GBP (motyw 1336), które to kwoty nie zostały skutecznie podważone przez skarżące (zob. w szczególności pkt 537 powyżej), suma tych kwot (3,6 mln GBP) jest znacznie niższa od 11,8 mln GBP.

540

Z powyższego wynika, że Komisja słusznie stwierdziła w zaskarżonej decyzji (motyw 1348) występowanie w ugodzie Niche zachęty dla Niche do poddania się klauzulom o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu, przewidzianych w tym porozumieniu, bez konieczności – jak utrzymują skarżące (zob. pkt 513 powyżej) – sprawdzenia, czy takie klauzule miałyby mniejszy zakres ograniczający w przypadku braku płatności o charakterze zachęty. Stwierdzenie istnienia zachęty do poddania się klauzulom o niewprowadzaniu do obrotu i o niekwestionowaniu ważności patentów wymaga bowiem jedynie istnienia takich klauzul, niezależnie od ich bardziej lub mniej restrykcyjnego zasięgu, oraz analizy kosztów pokrytych przez wspomniany transfer wartości majątkowych (zobacz wyżej pkt 528–531).

541

Z powyższego wynika też, że należy oddalić jako bezskuteczne zastrzeżenie dotyczące błędu w ocenie, jakiego Komisja miała się dopuścić, stwierdzając, że kwota zapłacona Niche na podstawie ugody Niche odpowiadała ponad 10-letnim prognozom sprzedaży Niche oraz ponad 20-letniej marży brutto (zob. pkt 514 powyżej). Zakładając bowiem, że Komisja popełniła taki błąd, jest on bez znaczenia dla zakwalifikowania jako zachęty transferu wartości majątkowych przez skarżące na rzecz Niche, skoro z pkt 536–538 powyżej wynika, że ów transfer wartości majątkowych nie obejmował kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu, a ponadto ani nie zostało podniesione, ani tym bardziej nie zostało ustalone, że kwota tego transferu jest nieznaczna, a zatem niewystarczająca, aby stanowić zachętę.

542

Ponadto w odniesieniu do dodatkowej zachęty wynikającej z kwoty wypłaconej Niche na podstawie umowy Biogaran (motywy 1349–1354 zaskarżonej decyzji) należy stwierdzić, jak zostanie to szczegółowo przedstawione w pkt 798–810 poniżej, że okoliczność, iż porozumienie handlowe, które zazwyczaj nie ma na celu polubownego rozstrzygnięcia sporu i na mocy którego dokonywany jest transfer wartości majątkowych z przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego do przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, zostało uznane za ugodę w sporze zawierającą klauzule ograniczające konkurencję, stanowi istotną poszlakę istnienia „płatności odwróconej”, czyli transferu wartości majątkowych, któremu nie odpowiada żadne świadczenie wzajemne wynikające z tej dodatkowej umowy handlowej (zob. pkt 804 poniżej), która to płatność stanowi wówczas również korzyść będącą zachętą, jeżeli nie ma na celu zrekompensowania kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu. Gdy dostępne są wskazówki lub dowody przedstawione przez Komisję, które umożliwiają poparcie takiej istotnej poszlaki oraz ustalenie w ten sposób istnienia płatności odwróconej, strony umów mogą przedstawić swoją wersję okoliczności faktycznych, popierając swoje twierdzenia dowodami, jakie są w stanie dostarczyć i które pozwalają uznać, że umowa handlowa – mimo że powiązana z ugodą patentową – jest uzasadniona względami innymi niż wykluczenie konkurenta za pomocą płatności odwróconej.

543

W niniejszej sprawie Komisja przedstawiła szereg dowodów wskazujących na istnienie powiązania pomiędzy ugodą Niche a umową Biogaran oraz na brak korelacji między transferem wartości majątkowych przewidzianym w umowie Biogaran a zobowiązaniami nałożonymi na Niche na mocy tej ugody. Po pierwsze, Komisja wzięła pod uwagę fakt, że porozumienia zostały wynegocjowane w tym samym czasie i zostały zawarte między tymi samymi przedsiębiorstwami w tym samym dniu, oraz okoliczność, że oba porozumienia przewidywały płatność w dwóch transzach i w tych samych terminach. Po drugie, choć skarżące stwierdziły, że nie istniał żaden związek między oboma porozumieniami, Niche zaznaczyła, że umowa Biogaran została zaproponowana przez skarżące, aby zapewnić jej „całość uzgodnionej rekompensaty w zamian za zawarcie globalnej ugody”. Ponadto Komisja zinterpretowała wiadomość elektroniczną wysłaną przez doradcę Biogaran do Niche w dniu 4 lutego 2005 r., w której stwierdził on, że „biorąc pod uwagę kwoty wchodzące w grę, wydaje nam się niezbędne posiadanie dodatkowych praw do innych produktów oraz pewnego zakresu swobody w zakresie oferowania produktów”, jako oznaczającą, że kwota, która miała zostać przekazana Niche, została ustalona, zanim strony uzgodniły zakres stosowania produktów objętych umową Biogaran. Komisja uznała również, że postanowienia umowy Biogaran, w szczególności jej art. 14.4 i 14.5, przewidują automatyczne rozwiązanie umowy w przypadku braku uzyskania PDO w ciągu 18 miesięcy, bez możliwości domagania się przez Biogaran od Niche zapłaty odszkodowania, inaczej niż w przypadku postanowień zawartych w innych umowach zawartych przez Biogaran, dotyczących nabywania dokumentacji produktów. Wreszcie Komisja wskazała, że z wyjątkiem jednego produktu Biogaran nie uzyskała PDO na podstawie dokumentów przekazanych przez Niche, a jej obroty związane z umową Biogaran wyniosły między 100000 a 200000 EUR.

544

Skarżące nie podnoszą żadnego argumentu podważającego tę analizę, z wyjątkiem zastrzeżenia opartego na nieuwzględnieniu interesu Biogaran w zawarciu umowy Biogaran. Oprócz faktu, że taki interes nie może zostać uznany za wystarczający do uzasadnienia kwoty transferu wartości majątkowych przewidzianej w umowie Biogaran, należy wskazać, że z motywu 1351 zaskarżonej decyzji wynika szereg stwierdzeń podważających istnienie takiego interesu Biogaran. Zgodnie bowiem z tymi stwierdzeniami, które nie zostały zakwestionowane przez skarżące, kwotę, która miała zostać przekazana Niche przez Biogaran, uzgodniono, zanim Niche i Biogaran określiły produkty objęte umową Biogaran, która mogła zostać rozwiązana przez strony w ciągu 18 miesięcy, przy czym żadna z nich nie miała prawa do odszkodowania, ani nie przewidziano też żadnego zwrotu na rzecz Biogaran w przypadku, gdyby przeniesione PDO nie zostały uzyskane w określonym terminie. W związku z tym Komisja mogła słusznie uznać, że umowa Biogaran stanowiła dodatkową zachętę dla Niche do zaakceptowania klauzul ograniczających konkurencję zawartych w ugodzie Niche.

545

Ponadto co się tyczy żądań skarżących zmierzających do skorzystania z ewentualnego stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji lub obniżenia kwoty grzywny, które Biogaran mogłaby uzyskać w sprawie T‑677/14, należy odesłać do pkt 89–99 powyżej.

546

Co się tyczy ugody Matrix, należy zaznaczyć, że jej art. 9 jest podobny do art. 13 ugody Niche i że argumenty podważające ocenę Komisji dotyczącą ugody Matrix w taki sam sposób, jak w przypadku ugody Niche, muszą zatem zostać oddalone z identycznych powodów. Jeśli chodzi o argument skierowany konkretnie przeciwko analizie przez Komisję ugody Matrix, według której wypłata rekompensaty przewidzianej dla klientów Niche dotyczy również spółki Matrix z powodu odpowiedzialności solidarnej z Niche, należy przypomnieć, że takich kosztów nie można uznać za koszty nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu (zob. pkt 531 powyżej), a tym samym nie mogą one uzasadnić transferu wartości majątkowych przewidzianego w ugodzie Matrix, tym bardziej że ani skarżące, ani Matrix nie były w stanie wykazać, że kwota 11,8 mln GBP odpowiadała takim kosztom lub innym kosztom nieodłącznie związanym z polubownym rozstrzygnięciem sporu.

547

Wynika stąd, że Komisja słusznie stwierdziła w zaskarżonej decyzji (zob. w szczególności motywy 1452, 1453, 1463, 1464 i 1467) istnienie w ugodzie Matrix zachęty dla Matrix do poddania się klauzulom o niewprowadzaniu do obrotu i o niekwestionowaniu ważności patentów, przewidzianym w tej ugodzie.

548

Należy przypomnieć, że skarżące nie podważają istnienia klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, zawartych w ugodach Niche i Matrix.

549

Na mocy klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów zawartych w ugodach Niche i Matrix obie te spółki miały zaniechać wnoszenia powództw o unieważnienie lub o ustalenie braku naruszenia patentów 339, 340, 341, 689, 947 i 948, przy czym Niche była ponadto zobowiązana do wycofania swoich sprzeciwów wobec patentów 947 i 948 przed EUP (art. 7 i 8 ugody Niche i art. 5 ugody Matrix). Na mocy klauzul o niewprowadzaniu do obrotu zawartych w ugodach Niche i Matrix obie te spółki miały zaniechać wytwarzania, posiadania, przywozu, dostarczania, proponowania dostaw, zbywania lub podejmowania czynności mogących naruszyć patenty 339–341 w odniesieniu do peryndoprylu (art. 3 ugody Niche i art. 1 ugody Matrix). Miały one również odstąpić od ubiegania się o PDO dotyczące peryndoprylu (art. 10 ugody Niche i art. 6 ugody Matrix), a także były zobowiązane do zakończenia lub zawieszenia umów dotyczących peryndoprylu zawartych z osobami trzecimi (art. 11 ugody Niche i art. 7 ugody Matrix).

550

Jednakże skarżące kwestionują wystarczająco szkodliwy lub odczuwalny charakter klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, zawartych w ugodach Niche i Matrix.

551

Podnoszą one w tym względzie, w pierwszej kolejności, że klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzule o niewprowadzaniu do obrotu są nieodłącznie związane z ugodami.

552

Chociaż klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzule o niewprowadzaniu do obrotu są rzeczywiście niezbędne do polubownego rozstrzygania niektórych sporów patentowych (zob. pkt 259 powyżej), należy przypomnieć, że klauzule te przestają być zgodne z prawem oraz wykazują wystarczający stopień szkodliwości dla normalnego funkcjonowania konkurencji, jeśli prawdziwą przyczyną ograniczenia konkurencji wprowadzonego przez rozpatrywane klauzule jest zachęta, taka jak stwierdzona w niniejszej sprawie, nie zaś uznanie przez strony ważności rozpatrywanych patentów (zob. pkt 270 powyżej).

553

W odpowiedzi na argument skarżących, zgodnie z którym utrata szansy wygrania sporu wynikająca z klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów nie wystarczy, aby uznać ugodę mającą na celu polubowne rozwiązanie rzeczywistego sporu za ograniczenie ze względu na cel (zob. pkt 505 powyżej), należy również podkreślić, że klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów sama w sobie nie wyklucza wejścia na rynek, lecz uniemożliwia w szczególności wytoczenie powództw mających na celu „utorowanie drogi” w ramach wprowadzenia na rynek z ryzykiem, a tym samym wykorzystanie jednego ze środków mających na celu umożliwienie takiego wejścia na rynek (zobacz również pkt 257 powyżej). Należy również przypomnieć, że w niniejszej sprawie Komisja nie uznała za ograniczenie ze względu na cel samych tylko klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów zawartych w ugodach Niche i Matrix, ale ugody te w całości, obejmujące zarówno klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów, jak i klauzule o niewprowadzaniu do obrotu, a także zachętę do poddania się takim klauzulom (motywy 1375 i 1481 zaskarżonej decyzji).

554

Skarżące podnoszą, w drugiej kolejności, że klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzule o niewprowadzaniu do obrotu zawarte w ugodach Niche i Matrix nie miały wystarczającego stopnia szkodliwości, ponieważ ich skutki wynikały z faktu istnienia rozpatrywanych patentów, a nie z postanowień tych ugód.

555

Należy przypomnieć w tym względzie, że istnienie zachęty dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych do poddania się klauzulom o niewprowadzaniu do obrotu i klauzulom o niekwestionowaniu ważności patentów pozwala uzasadnić stwierdzenie ograniczenia ze względu na cel, i to pomimo tego, że ugoda zawiera klauzule, których zakres nie przekracza zakresu spornego patentu (zob. pkt 273 powyżej). W konsekwencji nawet jeśli, jak twierdzą skarżące, klauzule o niewprowadzaniu do obrotu nie uniemożliwiły Niche i Matrix wprowadzenia na rynek produktu nienaruszającego patentu i ograniczały się do skutków wywołanych przez postanowienie o zakazie związane z naruszeniem rozpatrywanych patentów, a nawet pozwoliły im, również dzięki kwocie otrzymanej w ramach transferu wartości majątkowych, na zaangażowanie się wspólnie z partnerami w rozwój nowego projektu dotyczącego peryndoprylu nienaruszającego patentu (zob. pkt 506 powyżej), ugody Niche i Matrix stanowiły mimo wszystko ograniczenie ze względu na cel.

556

Skarżące kwestionują, w trzeciej kolejności, wystarczająco szkodliwy charakter klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów, twierdząc, że dotyczyły one tylko jednego podmiotu spośród wszystkich, które wniosły do EUP sprzeciw wobec patentu 947, i nie miały wpływu na inne przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych ze względu na ograniczenie sporów sądowych do sporów o naruszenie.

557

Należy stwierdzić, że nawet gdyby takie twierdzenia, że ugody Niche i Matrix wywoływały skutki wyłącznie wobec przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych będących stronami tych ugód, okazały się prawdziwe, nie podważyłyby one ani faktu wyłączenia tych spółek z rynku w efekcie klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu przyjętych w zamian za stanowiący zachętę transfer wartości majątkowych, ani wystarczającego stopnia szkodliwości rozpatrywanych ugód, co sprawia, że badanie ich konkretnych skutków jest zbędne.

558

Z powyższego wynika, że Komisja nie uznała błędnie, iż ugody Niche i Matrix ograniczały konkurencję ze względu na cel.

559

Wniosku tego nie podważają podnoszone błędy w ocenie popełnione przez Komisję przy przedstawieniu kontekstu gospodarczego i prawnego ugód Niche i Matrix oraz przy uwzględnieniu subiektywnych zamiarów stron.

560

Twierdzenie skarżących, że strony ugód Niche i Matrix nie miały antykonkurencyjnego zamiaru i że realizowały zgodne z prawem cele, co w szczególności skłoniło Niche do skontaktowania się z własnej inicjatywy ze skarżącymi, nie podważa bowiem ani istnienia korzyści stanowiącej zachętę, ani tego, że klauzule o niewprowadzaniu do obrotu i o niekwestionowaniu ważności patentów zawarte w ugodach mają charakter ograniczający konkurencję. W konsekwencji zakładając nawet, że taka argumentacja opiera się na udowodnionych okolicznościach faktycznych, nie podważa ona w żadnym razie przyjętej przez Komisję kwalifikacji ugód Niche i Matrix jako ograniczeń ze względu na cel.

561

Należy również dodać, że zamiar stron nie stanowi koniecznej przesłanki ustalenia ograniczającego charakteru danego rodzaju koordynacji między przedsiębiorstwami (zob. pkt 222 powyżej).

562

Ponadto z uwagi na obecność klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzul o niewprowadzaniu do obrotu, których z natury ograniczający charakter nie został skutecznie podważony, Komisja mogła słusznie uznać ugody Niche i Matrix – z powodu stwierdzenia istnienia zachęty – za porozumienia wykluczające z rynku mające tym samym cel antykonkurencyjny. Tymczasem zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sama okoliczność, że porozumienie służy również realizacji dozwolonych celów, nie wystarczy, by stanowiło to przeszkodę w zakwalifikowaniu go jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel (zob. pkt 222 powyżej).

563

Co się tyczy błędów w ocenie popełnionych podobno przez Komisję przy uwzględnieniu kontekstu gospodarczego i prawnego ugód Niche i Matrix, należy stwierdzić, że skarżące ponownie powtarzają w tym zakresie argumenty poddające krytyce zdolność Niche i Matrix do wejścia na rynek i ich zamiar w tym względzie, w szczególności zważywszy na patenty skarżących i spory dotyczące wspomnianych patentów oraz na trudności finansowe i regulacyjne Niche (zob. pkt 507 i 519 powyżej). Ponieważ argumenty te zostały zbadane i oddalone w ramach zarzutu kwestionującego status Niche i Matrix jako potencjalnych konkurentów (zob. pkt 432–501 powyżej), nie mogą one podważyć twierdzenia, że ugody Niche i Matrix mają charakter ograniczający konkurencję ze względu cel.

564

Z powyższego wynika, że zarzut dotyczący naruszeń prawa i błędów w ocenie w odniesieniu do zakwalifikowania ugód Niche i Matrix jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel należy oddalić w całości.

565

Skarżące twierdzą, że Komisja popełniła szereg różnych naruszeń prawa i błędów w ocenie dotyczących zakwalifikowania ugód Niche i Matrix jako ograniczenia konkurencji ze względu na skutek.

566

Należy przypomnieć, że jeśli pewne motywy decyzji same w sobie uzasadniają ją w sposób wystarczający pod względem prawnym, uchybienia, jakie mogły być popełnione w innych motywach tej decyzji, nie mają w żadnym razie wpływu na jej sentencję. Ponadto jeśli sentencja decyzji Komisji opiera się na wielu podstawach rozumowania, z których każda wystarczyłaby do uzasadnienia tej sentencji, Sąd powinien stwierdzić nieważność tej decyzji w zasadzie tylko wtedy, gdy każda z tych podstaw jest dotknięta wadami. W tym przypadku błąd lub inna wada, które dotyczyłyby tylko jednej z podstaw rozumowania, nie mogą wystarczyć do uzasadnienia stwierdzenia nieważności spornej decyzji, ponieważ taki błąd nie mógł mieć decydującego wpływu na sentencję decyzji tej instytucji (zob. wyrok z dnia 14 grudnia 2005 r., General Electric/Komisja, T‑210/01, EU:T:2005:456, pkt 42, 43 i przytoczone tam orzecznictwo).

567

Tymczasem jak zauważono w pkt 219 powyżej, aby ustalić, czy porozumienie jest zakazane na mocy art. 101 ust. 1 TFUE, uwzględnienie jego konkretnych skutków jest zbędne, jeśli jest bezsporne, że ma ono na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym.

568

W konsekwencji w przypadku, gdy Komisja opiera stwierdzenie naruszenia zarówno na istnieniu ograniczenia konkurencji ze względu na cel, jak i na istnieniu ograniczenia konkurencji ze względu na skutek, błąd skutkujący niezgodnością z prawem motywu opartego na istnieniu ograniczenia konkurencji ze względu na skutek nie ma w żadnym razie decydującego wpływu na sentencję decyzji Komisji, pod warunkiem że motyw oparty na istnieniu ograniczenia ze względu na cel, które samo w sobie może uzasadniać stwierdzenie naruszenia, nie jest niezgodny z prawem.

569

W niniejszej sprawie z analizy zarzutu opartego na naruszeniach prawa i błędach w ocenie dotyczących zakwalifikowania ugód Niche i Matrix jako ograniczeń konkurencji ze względu na cel wynika, że skarżące nie wykazały, iż Komisja popełniła błąd, uznając w zaskarżonej decyzji, że sporne ugody miały na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE.

570

Należy zatem oddalić niniejszy zarzut jako bezskuteczny.

643

Należy zbadać argumenty skarżących dotyczące obecności w ugodzie Teva, po pierwsze, korzyści stanowiącej zachętę dla spółki Teva, a po drugie, ograniczenia związanego z wysiłkami tej spółki w celu konkurowania z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego, które to warunki – jeśli zostaną spełnione – wymagają stwierdzenia istnienia ograniczenia ze względu na cel (zob. pkt 272 powyżej). Ponieważ w niniejszej sprawie określenie istnienia korzyści stanowiącej zachętę zależy częściowo od określenia, czy niektóre postanowienia ugody Teva mają ograniczający charakter, zastrzeżenia skierowane przeciwko ocenie postanowień ugody zostaną zbadane w pierwszej kolejności, przed zastrzeżeniami kwestionującymi ocenę transferu wartości majątkowych przewidzianego w rzeczonej ugodzie. Jeśli chodzi o podniesione tytułem ewentualnym zastrzeżenie dotyczące czasu trwania naruszenia zarzucanego skarżącym w związku z ugodą Teva, zostanie ono zbadane jako ostatnie.

644

Na wstępie należy oddalić argumenty skarżących dotyczące naruszenia prawa i błędów w ocenie popełnionych jakoby przez Komisję przy zakwalifikowaniu ugody Teva jako ograniczenia ze względu na cel, i oparte na twierdzeniu, że jej potencjalne skutki były prokonkurencyjne, a skutki ograniczające konkurencję czysto hipotetyczne (zob. pkt 634 powyżej). Należy przypomnieć, że Komisja i Sąd nie mogą podczas oceny ograniczającego celu porozumienia, a w szczególności w ramach uwzględnienia jego kontekstu gospodarczego i prawnego, całkowicie pominąć potencjalnych skutków tego porozumienia (zob. orzecznictwo przytoczone w pkt 304 powyżej). Z orzecznictwa wynika też jednak, że ustalenie istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel nie może – w szczególności pod pretekstem zbadania kontekstu gospodarczego i prawnego danego porozumienia – prowadzić do dokonania oceny skutków tego porozumienia, pod rygorem utraty skuteczności (effet utile) przez rozróżnienie między celem i skutkiem ograniczającym konkurencję, określone w art. 101 ust. 1 TFUE (zob. pkt 221 powyżej). W celu sprawdzenia konkretnej zdolności porozumienia do wywołania skutków ograniczających konkurencję, cechującej porozumienia mające cel antykonkurencyjny, analiza potencjalnych skutków porozumienia powinna być zatem ograniczona do skutków wynikających z obiektywnie przewidywalnych danych w chwili zawarcia danego porozumienia (zob. podobnie opinia rzecznika generalnego N. Wahla w sprawie ING Pensii, C‑172/14, EU:C:2015:272, pkt 84; zob. również podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 80–82). Tymczasem w niniejszej sprawie domniemywane potencjalne skutki – niezależnie od tego, czy nie mają charakteru ograniczającego konkurencję, czy też mają charakter prokonkurencyjny – opierają się na okolicznościach hipotetycznych, a więc niemożliwych do przewidzenia w chwili zawarcia ugody Teva, takich jak decyzja EUP w sprawie ważności patentu 947 lub wejście na rynek Zjednoczonego Królestwa innych przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, które nie mogą zostać uwzględnione w ramach analizy celu ograniczającego konkurencję (zob. także pkt 667 i 668 poniżej).

645

Następnie co się tyczy argumentów odnoszących się do braku antykonkurencyjnego z natury charakteru klauzul ugody Teva, należy przypomnieć, w pierwszej kolejności, że charakter klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzul o niewprowadzaniu do obrotu, leżący w naturze ugód, nie wyklucza zakwalifikowania ugód zawierających takie klauzule jako ograniczeń konkurencji ze względu na cel (zob. pkt 273 powyżej). Można dodać, że chociaż skarżące podnoszą zastosowanie teorii ograniczeń dodatkowych do ugody Teva, ponieważ jej klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu są niezbędne i proporcjonalne do ugody zawartej w tym sporze, zostało już stwierdzone, że ów związek konieczności i proporcjonalności może zostać zerwany w przypadku stwierdzenia istnienia zachęty do poddania się takim klauzulom (zob. pkt 291 powyżej). Zatem teoria ta mogłaby zostać zastosowana do ugody Teva jedynie wówczas, gdy transfer wartości majątkowych przewidziany w rzeczonym porozumieniu nie miałby charakteru zachęty (zob. pkt 679–699 poniżej).

646

Należy stwierdzić, w drugiej kolejności, że argumenty przedstawione przez skarżące nie pozwalają na zakwestionowanie ograniczającego charakteru klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów zawartej w ugodzie Teva.

647

Zgodnie z tą klauzulą Teva zobowiązała się nie kwestionować patentów 947 i 339–341 w Zjednoczonym Królestwie w okresie obowiązywania ugody Teva, przy czym nie zakazano jej kontynuowania postępowania w sprawie sprzeciwu wobec tych patentów przed EUP (art. 2.4 ugody Teva).

648

Komisja stwierdziła w zaskarżonej decyzji, że ta klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów miała dwie główne konsekwencje: po pierwsze, uniemożliwiła spółce Teva wykazanie, że produkt, który zamierzała wprowadzić do obrotu, nie naruszał patentów, a po drugie, uniemożliwiła obiektywną analizę prawną ważności patentów skarżących w Zjednoczonym Królestwie (motyw 1546).

649

Przede wszystkim należy zauważyć, że skarżące nie kwestionują tej pierwszej konsekwencji klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów zawartej w ugodzie Teva, ale utrzymują, że taka konsekwencja jest właściwa dla każdej klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów znajdującej się w ugodzie (zob. pkt 625 powyżej). Tymczasem należy przypomnieć w tym względzie, że nieodłączność takiej klauzuli w ugodzie nie wystarczy sama w sobie do wykluczenia stwierdzenia antykonkurencyjnego celu (zob. pkt 273 i 645 powyżej).

650

Następnie należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie nie ma znaczenia, że klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów dotyczy jedynie postępowań sądowych w Zjednoczonym Królestwie i nie obejmuje postępowań przed EUP, ponieważ terytorialny zakres stosowania ugody Teva ogranicza się do Zjednoczonego Królestwa, gdzie kwestionowanie w jakikolwiek sposób ważności patentu 947 i patentów na procesy jest zabronione. Należy przypomnieć w tym względzie, że porozumienie może zostać uznane za ograniczenie ze względu na cel, nawet jeśli jego terytorialny zakres stosowania jest ograniczony do jednego państwa członkowskiego (zob. podobnie wyrok z dnia 24 września 2009 r., Erste Group Bank i in./Komisja, C‑125/07 P, C‑133/07 P i C‑137/07 P, EU:C:2009:576, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).

651

Ponadto nawet jeśli, jak twierdzą skarżące, klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów nie może wywierać wpływu na postępowanie w sprawie uchylenia patentu 947 wszczęte w Zjednoczonym Królestwie przez spółkę zależną Teva, które zostało zawieszone w oczekiwaniu na ostateczne rozstrzygnięcie w postępowaniu w sprawie sprzeciwu przed EUP nieobjętym ugodą Teva, klauzula ta nie pozwala na wytoczenie innych powództw o unieważnienie tego patentu przez cały czas trwania ugody Teva, a zgodnie z art. 2.4 tej ugody zakaz ten dotyczy zarówno Teva UK Ltd, jak i jej spółek zależnych oraz zarówno powództw bezpośrednich, jak i pomagania osobom trzecim w celu unieważnienia patentów skarżących. Aktywny udział Teva w postępowaniu w sprawie sprzeciwu przed EUP, w szczególności poprzez informowanie o rozstrzygnięciach sądów Zjednoczonego Królestwa dotyczących ważności patentu 947, na co wskazują skarżące (zob. pkt 635 powyżej), jest więc w niniejszej sprawie bez znaczenia.

652

Nie można ponadto zarzucać Komisji, że nie udowodniła istnienia poważnej podstawy do podważenia ważności patentów skarżących na procesy (zob. pkt 635 powyżej). Taki dowód nie jest bowiem wymagany w celu wykazania ograniczającego charakteru klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów, który zależy od pozbawienia rzeczywistych i konkretnych możliwości pokonania przeszkód związanych z patentami, przy czym wykazanie tych możliwości nie wymaga koniecznie dowodu prawdopodobnego uwzględnienia powództwa o unieważnienie odnośnych patentów (zob. pkt 368 powyżej).

653

Wreszcie pozbawione znaczenia jest twierdzenie skarżących, zgodnie z którym klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów w żaden sposób nie uniemożliwiała kwestionowania ich patentów osobom trzecim (zob. pkt 635 powyżej). Takie twierdzenie, zgodnie z którym ugoda Teva wywiera potencjalne skutki wyłącznie wobec tego przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, nie podważa bowiem samo w sobie ograniczającego charakteru klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów zawartej w ugodzie Teva (zob. również pkt 556 i 557 powyżej).

654

W trzeciej kolejności należy uznać, że Komisja słusznie uznała klauzulę wyłącznego zakupu za ograniczającą konkurencję.

655

Klauzula ta, w postaci zapisanej w art. 3 ugody Teva, brzmi następująco:

„3. Zobowiązanie do wyłącznego zakupu

3.1.   W okresie obowiązywania niniejszej umowy Teva będzie kupować całość peryndoprylu, którego ona sama i jej spółki zależne będą potrzebowały celem dostarczania lub udostępniania w Zjednoczonym Królestwie, wyłącznie od Servier lub jej spółek zależnych.

[…]

3.3.   Teva nie będzie aktywnie sprzedawać produktu klientom spoza Zjednoczonego Królestwa ani promować go pośród nich i zapewni, że jej spółki zależne postąpią tak samo.

3.4.   Z zastrzeżeniem otrzymania przez Servier lub jej spółki zależne potwierdzonych zamówień od Teva na ilości produktu określone poniżej, złożonych w terminach zamówienia lub wcześniej, Servier lub jej spółki zależne dostarczą Teva następujące ilości produktu przed upływem poniższych terminów:

3.4.1. 150000 (sto pięćdziesiąt tysięcy) pudełek zawierających 30 tabletek po 2 mg do dnia 1 sierpnia 2006 r. oraz w kolejnych miesiącach 75000 (siedemdziesiąt pięć tysięcy) takich pudełek miesięcznie;

3.4.2. 240000 (dwieście czterdzieści tysięcy) pudełek zawierających 30 tabletek po 4 mg do dnia 1 sierpnia 2006 r. oraz w kolejnych miesiącach 120000 (sto dwadzieścia tysięcy) takich pudełek miesięcznie;

3.4.3. 80000 (osiemdziesiąt tysięcy) pudełek zawierających 30 tabletek po 8 mg do dnia 1 stycznia 2007 r. (lub w terminie uzgodnionym przez strony) i w kolejnych miesiącach 40000 (czterdzieści tysięcy) takich pudełek miesięcznie.

[…]

3.8.   Jeżeli w dowolnym miesiącu w okresie obowiązywania niniejszej umowy:

3.8.1. Servier otrzymała od Teva potwierdzone zamówienia na produkt celem dostaw do Zjednoczonego Królestwa w trakcie tego miesiąca, a takie potwierdzone zamówienia zostały złożone we właściwych terminach zamówienia lub wcześniej; oraz

3.8.2. Servier i jej spółki zależne nie dostarczyły Teva, w terminie dziesięciu dni roboczych od właściwej daty dostawy, łącznej ilości produktu zamówionego przez Teva, zgodnie z postanowieniami klauzul 3.4 i 3.8.1 w zakresie dostawy w trakcie danego miesiąca,

3.8.3. Servier zapłaci na rzecz Teva, zgodnie z klauzulą 3.9, ryczałtowe odszkodowanie za dany miesiąc, a Teva i jej spółki zależne nie będą miały żadnego innego prawa lub środka (w tym prawa do wypowiedzenia) za jakiekolwiek uchybienie Servier w dostarczeniu produktu dla Teva.

[…]”

656

Należy również przypomnieć, że zgodnie z klauzulą o niewprowadzaniu do obrotu przewidzianą w art. 2.3 ugody Teva ta ostatnia była zobowiązana w Zjednoczonym Królestwie do zaniechania wytwarzania, zlecania wytwarzania, posiadania, przywozu, dostarczania, oferowania dostarczenia lub zbywania generycznej postaci peryndoprylu – wytworzonego zgodnie z opracowanym przez Teva procesem uznanym przez Servier za naruszenie patentów 947 i 339–341 lub naruszającego te patenty – do momentu rozwiązania lub wygaśnięcia ugody Teva lub do chwili wygaśnięcia tych patentów.

657

Komisja uznała w motywach 1552–1555 zaskarżonej decyzji, że ponieważ klauzula o niewprowadzaniu do obrotu (art. 2.3) oraz klauzula wyłącznego zakupu (art. 3.1) ugody Teva wpływały na zdolność Teva do konkurowania lub na jej wolność wyboru w sposób niezależny dostawców peryndoprylu przeznaczonego na rynek Zjednoczonego Królestwa, klauzule te będą analizowane łącznie jako jedno zobowiązanie do niekonkurowania. Komisja wyjaśniła, że status patentowy ewentualnych alternatywnych źródeł peryndoprylu (naruszających lub nienaruszających praw patentowych) nie miał znaczenia, ponieważ jedynymi możliwościami, jakimi dysponowała Teva na mocy klauzuli wyłącznego zakupu, były albo sprzedaż wyłącznie produktu Servier, albo otrzymanie kwoty pieniężnej w ramach odszkodowania za brak dostaw (odszkodowanie ryczałtowe w wysokości 500000 GBP miesięcznie).

658

Należy uznać, że zarzuty skarżących skierowane przeciwko tej ocenie Komisji opierają się na błędnej wykładni klauzuli wyłącznego zakupu zawartej w ugodzie Teva.

659

Z ugody Teva wynika bowiem alternatywa między dostawami a wypłatą odszkodowania za brak dostaw, ponieważ obok obowiązku dostaw, który co prawda wymieniono w art. 3.4 ugody Teva, wyraźnie przewidziano możliwość braku dostaw, która nie podlegała zaskarżeniu przed sądem, ani nie mogła spowodować rozwiązania ugody przez Teva, ani nie podlegała nawet żadnym warunkom, zwłaszcza ograniczeniu czasowemu, poza obowiązkiem zapłaty odszkodowania (art. 3.8.2, 3.8.3 i 8.3 ugody Teva).

660

Należy doprecyzować, że zakaz kwestionowania i rozwiązania w przypadku braku dostaw przewidziany w art. 3.8.3 ugody Teva („klauzula zakazu rozwiązania”) odgrywa decydującą rolę w tej wykładni klauzuli wyłącznego zakupu, ponieważ zastępuje karę za nieprzestrzeganie zobowiązania umownego orzekaną przez sędziego lub przybierającą postać zakończenia stosunku umownego z góry określoną rekompensatą finansową, a tym samym tworzy alternatywę między dostawami a odszkodowaniem. W tym kontekście nie ma znaczenia, czy odszkodowanie to jest konsekwencją nieprzestrzegania obowiązku dostaw, czy też oferowanej Servier możliwości niezaopatrywania Teva.

661

Jak słusznie stwierdziła Komisja w zaskarżonej decyzji (motyw 1559), we wszystkich przypadkach skutkowało to w istocie pozostawieniem Servier całkowitej swobody w zakresie decyzji o niezaopatrywaniu, uniemożliwiając Teva wejście na rynek, a także wykluczeniem uznania tych klauzul za klauzule zwykle charakteryzujące umowę o dostawy.

662

Teva była natomiast objęta obowiązkiem wyłącznego zakupu słusznie uznanym przez Komisję za „bezwzględny” (motyw 1588 zaskarżonej decyzji), ponieważ Teva nie mogła wycofać się z niego w celu ewentualnego zaopatrywania się u innych dostawców peryndoprylu, niezależnie od tego, czy produkt ten naruszał prawa własności intelektualnej, i wejść na rynek peryndoprylu, nawet w przypadku braku dostaw ze strony Servier, ponieważ rozwiązanie ugody z tego powodu zostało wyłączone na podstawie klauzuli zakazu rozwiązania. Jak Komisja słusznie wskazała w motywie 1557 zaskarżonej decyzji, klauzula zakazu rozwiązania w połączeniu z klauzulą wyłącznego zakupu zobowiązywała Teva do zaopatrywania się w generyczną postać peryndoprylu tylko u Servier, co uniemożliwiało jej zaopatrywanie się u innych dostawców, w tym dostawców nienaruszających patentów Servier.

663

Wynika z tego, że klauzule wyłącznego zakupu i zakazu rozwiązania nie tylko pokrywają się częściowo z zobowiązaniem do niewprowadzania do obrotu przewidzianym w art. 2.3 ugody Teva przez to, że zakazują nabywania, a co za tym idzie sprzedaży naruszającego sporne patenty peryndoprylu wyprodukowanego przez osoby trzecie, ale także rozszerzają ten obowiązek poza zakres spornych patentów, ponieważ zakazują nabywania i sprzedaży peryndoprylu wyprodukowanego przez osoby trzecie bez naruszenia spornych patentów.

664

Stąd wniosek, że klauzule wyłącznego zakupu i zakazu rozwiązania ugody Teva mogą jako takie zwłaszcza uniemożliwić zaopatrywanie się przez Teva i tym samym wykluczyć jej wejście na rynek z produktem osoby trzeciej, jak zresztą takie wejście zostało już wykluczone zarówno w odniesieniu do produktów skarżących, jak i produktów pochodzących od osób trzecich na mocy klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu przewidzianej w art. 2.3 ugody, której ograniczającego konkurencję charakteru skarżące nie kwestionują.

665

Należy stwierdzić ponadto, że zawężenie klauzuli wyłącznego zakupu, podobnie jak klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, do peryndoprylu w postaci erbuminy nie może podważać ich ograniczającego charakteru (zob. pkt 626 powyżej).

666

Skarżące podkreślają bowiem, że klauzule te dotyczyły jedynie peryndoprylu w postaci erbuminy i nie kwestionują okoliczności, że produktem, który Teva zamierzała sprzedawać w chwili zawierania ugody Teva, był peryndopryl w postaci erbuminy. W związku z tym klauzule o niewprowadzaniu do obrotu i wyłącznego zakupu uniemożliwiały Teva wejście na rynek z peryndoprylem w postaci erbuminy, który spółka ta zamierzała sprzedawać w okresie obowiązywania ugody Teva. W konsekwencji nawet gdyby Teva mogła wejść na rynek w okresie objętym ugodą Teva z peryndoprylem składającym się z innej soli niż erbumina, nie zmienia to faktu, że ugoda ta uniemożliwiała Teva konkurowanie ze skarżącymi w zakresie peryndoprylu w postaci erbuminy i ograniczała konkurencję w tym względzie. Można ponadto zauważyć, że dowody przedstawione przez skarżące w celu wykazania wejścia Teva na rynek Zjednoczonego Królestwa z inną solą niż erbumina dotyczą danych po wygaśnięciu ugody Teva.

667

Ponadto twierdzenia skarżących dotyczące potencjalnych niejednoznacznych skutków klauzuli wyłącznego zakupu są w niniejszym przypadku pozbawione znaczenia (zob. pkt 636 powyżej). Należy bowiem przypomnieć, że takie potencjalne skutki, oparte w niniejszej sprawie na okolicznościach nieprzewidywalnych w momencie zawarcia ugody Teva, nie mogą być brane pod uwagę w ramach analizy celu ograniczającego konkurencję (zob. pkt 644 powyżej). Można dodać, że wbrew twierdzeniom skarżących w żadnym razie nie można uznać, iż podnoszone potencjalne skutki ugody Teva nie ograniczały konkurencji, a nawet były prokonkurencyjne.

668

Gdyby bowiem patent 947 został unieważniony przez EUP, ugoda Teva uniemożliwiłaby tej spółce wejście na rynek z jej produktem lub produktem spółki Krka z powodu klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, która pozostawałaby w mocy – o czym świadczy odniesienie do „wygaśnięcia” patentów w art. 2.3 ugody Teva, w odróżnieniu od terminu „unieważnienie” użytego w art. II aneksu do ugody Teva – podczas gdy takie unieważnienie przez EUP umożliwiłoby wejście na rynek generycznych produktów leczniczych potencjalne naruszających ten patent. Ponadto nawet zakładając, że w takiej sytuacji skarżące zaopatrywałyby Teva w peryndopryl, jak same zresztą twierdzą (zob. pkt 616 powyżej), wejście Teva na rynek z produktem generycznym skarżących nie stworzyłoby konkurencji wobec tych ostatnich, a Teva nie byłaby ponadto jedyną ani pierwszą spółką, która weszłaby na rynek, mając na względzie wspomniane wyżej wejście innych przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych. Podobnie, gdyby ważność patentu 947 została potwierdzona przez EUP, Teva pozostałaby bez możliwości zaopatrywania się w generyczny peryndopryl, w tym nienaruszający praw własności intelektualnej, u innych przedsiębiorstw niż skarżące, a zaopatrzenie się w niego przez skarżące, w tym przypadku jeszcze bardziej hipotetyczne, jak przyznają same skarżące (zob. pkt 636 powyżej), nie pozwoliłoby na wejście na rynek w stosunku konkurencji ze skarżącymi. Należy dodać w tym względzie, że okoliczność, iż Komisja ustaliła koniec naruszenia na dzień wejścia Teva na rynek Zjednoczonego Królestwa z produktem skarżących, nie może być interpretowana jako świadcząca o uznaniu przez Komisję, że Teva weszła na rynek w lipcu 2007 r., konkurując ze skarżącymi. Komisja sama bowiem wskazała w zaskarżonej decyzji (motywy 2125 i 3133), że ustalenie końca naruszenia na dzień 6 lipca 2007 r. wynikało ze względów ostrożności i z chęci ustalenia daty korzystnej dla umawiających się stron.

669

Z tych samych względów nie mają też znaczenia w niniejszej sprawie twierdzenia skarżących dotyczące ich zamiaru zaopatrywania Teva w przypadku unieważnienia patentu 947 przez EUP i odnoszące się do zamierzonego wcześniejszego wejścia Teva na rynek Zjednoczonego Królestwa, nawet jako pierwszego przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych.

670

Nie można również zarzucać Komisji (zob. pkt 624 powyżej), że oparła się – wyłącznie na potrzeby poparcia swojej analizy – na wykładni ugody Teva dokonanej przez High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysoki trybunał (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] w wyroku z dnia 9 października 2008 r. (motywy 1572 i 1573 zaskarżonej decyzji).

671

Z całości powyższych rozważań wynika, że Komisja nie dokonała błędnej oceny klauzuli wyłącznego zakupu i zakazu rozwiązania ugody Teva, gdy uznała, że obie te klauzule w połączeniu klauzulą o niewprowadzaniu do obrotu zawartą w art. 2.3 ugody Teva należało rozpatrywać ogólnie jako „zobowiązanie do niekonkurowania” (motyw 1552 zaskarżonej decyzji), a zatem jako ogólne zobowiązanie do niewprowadzania do obrotu ciążące na spółce Teva.

672

Wynika stąd, że wbrew temu, co skarżące podnoszą w istocie, klauzule te nie odpowiadają ani klauzulom zwykle występującym w umowie o dostawy, ani klauzulom umowy w sprawie wyłącznego zakupu (zob. również pkt 661 i 662 powyżej) i nie mogą zatem być analizowane w taki sam sposób jak klauzule zawarte w umowie dodatkowej do ugody, ponieważ takie umowy odpowiadają standardowym umowom handlowym (zob. pkt 798–808 poniżej).

673

Z powyższego wynika też, że należy oddalić argumenty skarżących oparte na standardowych umowach o dostawy lub umowach w sprawie wyłącznego zakupu.

674

W szczególności podniesiona przez skarżące okoliczność, że umowy takie stanowią powszechną praktykę w sektorze farmaceutycznym, jest w niniejszej sprawie pozbawiona znaczenia, gdyż klauzula wyłącznego zakupu w ugodzie Teva nie odpowiada standardowym klauzulom przywołanym przez skarżące. Należy dodać, że w każdym razie praktyki przedsiębiorstw prywatnych, nawet tolerowane lub zatwierdzone przez organ publiczny państwa członkowskiego, nie mogą być wiążące przy stosowaniu reguł konkurencji określonych w traktacie (wyrok z dnia 17 stycznia 1984 r., VBVB i VBBB/Komisja, 43/82 i 63/82, EU:C:1984:9, pkt 40).

675

Nie ma również znaczenia rozporządzenie nr 2790/1999, tym bardziej że zgodnie z jego art. 2 ust. 4 nie ma ono zastosowania do umów na wyłączność zawieranych przez konkurujące ze sobą przedsiębiorstwa, takie jak przedsiębiorstwa w niniejszej sprawie zmierzające do wprowadzenia do obrotu peryndoprylu pod własną nazwą. Uznano bowiem, że Teva była potencjalnym konkurentem skarżących (zob. pkt 614 powyżej), i statusu tego nie podważa zawarcie umowy zwykle zawieranej między przedsiębiorstwami działającymi na różnych poziomach łańcucha produkcji lub dystrybucji.

676

W odniesieniu do oceny przez Komisję porozumienia Servier-Generics zawartego niespełna rok po zawarciu ugody Teva należy zaznaczyć, że Komisja stwierdziła w motywie 745 zaskarżonej decyzji, bez sprzeciwu ze strony skarżących, że klauzula wyłącznego zakupu zawarta w porozumieniu Servier-Generics nie przewidywała żadnej płatności ani odszkodowania w przypadku braku dostaw przez skarżące. Z akt sprawy wynika zresztą, że klauzula ta nie była też powiązana z klauzulą zakazu rozwiązania ani z klauzulą o niewprowadzaniu do obrotu w razie braku konkurencyjnego peryndoprylu opracowanego przez Generics, przez co oceny dotyczące tego porozumienia nie mogą być przenoszone na grunt ugody Teva.

677

Wreszcie mając na względzie to, że w niniejszej sprawie Komisja jasno określiła konkretne i problematyczne aspekty klauzuli wyłącznego zakupu zawartej w ugodzie Teva (zob. w szczególności motywy 1553–1574 zaskarżonej decyzji), z zaskarżonej decyzji nie można wywnioskować, że co do zasady Komisja zakazała równoczesnego zawarcia umowy wyłącznej dystrybucji i ugody.

678

Z całości powyższych rozważań wynika, że Komisja słusznie uznała, iż ugoda Teva ograniczała wysiłki Teva zmierzające do konkurowania ze skarżącymi.

679

Komisja uznała w zaskarżonej decyzji, że kwota początkowa 5 mln GBP (zwana dalej „kwotą początkową”) oraz odszkodowanie ryczałtowe w wysokości 500000 GBP miesięcznie na łączną kwotę 5,5 mln GBP za jedenaście miesięcy braku dostaw od Servier (zwane dalej „ostatecznym odszkodowaniem ryczałtowym”) stanowiły znaczną kwotę pieniędzy wynoszącą 10,5 mln GBP, która posłużyła jako istotna zachęta dla Teva do powstrzymania się od konkurowania ze skarżącymi (motyw 1622).

680

W celu ustalenia, czy płatność odwrócona, czyli transfer wartości majątkowych przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, stanowi zachętę do zaakceptowania klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, należy zbadać, biorąc pod uwagę jego charakter i uzasadnienie, czy obejmuje koszty nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu. W zaskarżonej decyzji Komisja słusznie zbadała więc, czy transfer wartości majątkowych odpowiadał konkretnym kosztom polubownego rozstrzygnięcia sporu poniesionym przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych (motywy 1592–1599 zaskarżonej decyzji).

681

W przypadku gdy płatność odwrócona przewidziana w ugodzie zawierającej klauzule ograniczające konkurencję ma na celu zrekompensowanie kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu poniesionych przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych, płatności tej nie można zasadniczo uznać za zachętę. Jednakże w tym przypadku nie można wykluczyć stwierdzenia istnienia zachęty i ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Wymaga to jednak wykazania przez Komisję, że kwoty odpowiadające tymże kosztom nieodłącznie związanym z polubownym rozstrzygnięciem sporu, nawet jeśli strony tej ugody ustaliły je i dokładnie obliczyły, mają nadmierny charakter (zob. pkt 278 powyżej).

682

Koszty nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu obejmują między innymi koszty postępowania poniesione przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych w ramach sporu z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego. Poniesienie tych kosztów ma bowiem bezpośredni związek z taką ugodą. W związku z tym jeżeli strony ugody ustaliły wysokość kosztów wynikających ze sporów przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, Komisja może stwierdzić ich zachęcający charakter jedynie poprzez wykazanie, że są one nieproporcjonalne (zob. pkt 279 powyżej).

683

Tymczasem niektóre koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych są a priori zbyt oddalone od sporu i jego rozstrzygnięcia, aby mogły zostać uznane za nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu patentowego. Dotyczy to na przykład kosztów wytworzenia produktów naruszających patent, odpowiadających wartości zapasów tych produktów, a także kosztów badawczo-rozwojowych poniesionych przy opracowywaniu tych produktów. To samo dotyczy kwot, które mają być wypłacone przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych na rzecz osób trzecich z powodu zobowiązań umownych zaciągniętych poza zakresem sporu (przykładowo, umów na dostawy). W takiej sytuacji jeżeli strony ugody chcą, by koszty te nie zostały zakwalifikowane jako zachęta i przesłanka istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel, muszą wykazać, że owe koszty są nierozłącznie związane ze sporem lub jego rozstrzygnięciem, a następnie uzasadnić ich wysokość. W tym samym celu strony mogą również powołać się na niską kwotę zwrotu tych kosztów a priori niezwiązanych nieodłącznie z polubownym rozstrzygnięciem sporu, która to kwota jest tym samym niewystarczająca, aby stanowić istotną zachętę do zaakceptowania klauzul ograniczających konkurencję przewidzianych w ugodzie (zob. pkt 280 powyżej).

684

Wbrew twierdzeniom skarżących Komisja słusznie uznała, że ostateczne odszkodowanie ryczałtowe stanowi płatność przyznaną Teva w zamian za jej zobowiązanie do niekonkurowania z Servier (motyw 1588 zaskarżonej decyzji), a tym samym zachętę do przyjęcia zobowiązania do niewprowadzania do obrotu. Zważywszy bowiem, że Komisja słusznie uznała, iż klauzule wyłącznego zakupu i zakazu rozwiązania ugody Teva oznaczały nałożenie na Tevazobowiązania do niewprowadzania do obrotu powodującego wykluczenie Teva z rynku (zob. pkt 671 powyżej), a art. 1.8 i 3.8.3 ugody Teva przewidywały płatność odszkodowania ryczałtowego w wysokości 500000 GBP miesięcznie w przypadku niedostarczenia produktu, a tym samym w przypadku zmaterializowania się owego wykluczenia z rynku, ryczałtowe odszkodowanie stanowi bez wątpienia rekompensatę za rezygnację przez Teva z wejścia na rynek.

685

Nie ma w tym względzie znaczenia argument skarżących, zgodnie z którym odszkodowanie ryczałtowe jest klasycznym instrumentem umownym w prawie angielskim i odzwierciedla świadczenie, jakie mogłoby zostać zasądzone przez sąd za niewykonanie obowiązku dostaw. Istnienie zachęty wynika bowiem w niniejszym sporze z tego, że płatność nie jest dokonywana jako rekompensata za koszty nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem lub w wykonaniu standardowej umowy o dostawy, ale w zamian za rezygnację z wejścia na rynek, jak przewidziano w wyżej opisanych klauzulach, niezależnie od instrumentu prawnego wykorzystanego do wypłaty tej rekompensaty i bez względu na to, że rekompensata ta jest równa odszkodowaniu, które przyznałby sąd (zob. pkt 680 i 681 powyżej).

686

Nie jest też w stanie podważyć zachęcającego charakteru ostatecznego odszkodowania ryczałtowego porównanie dokonane przez skarżące z przeprowadzoną przez Komisję oceną porozumień Lundbeck-Neolab (zobacz wyżej pkt 394–398).

687

W odniesieniu do kwoty początkowej przewidzianej w art. 10.1 ugody Teva należy stwierdzić, że argumenty przedstawione przez skarżące nie pozwalają podważyć stwierdzonego przez Komisję istnienia zachęty.

688

Należy przypomnieć w tym względzie, że art. 10.1 ugody Teva stanowi:

„Z zastrzeżeniem otrzymania odpowiedniej faktury od Teva Servier zapłaci lub spowoduje, że jedna z jej spółek zależnych zapłaci Teva 5000000 [GBP] w terminie dziesięciu dni roboczych od daty otrzymania faktury od Teva. Faktura ta może zostać przekazana w momencie podpisywania niniejszej [ugody] i będzie natychmiast wymagalna, w każdym wypadku z zastrzeżeniem, że Servier będzie dysponowała terminem 10 dni roboczych na dokonanie płatności. Płatność ta będzie stanowić wkład w koszty poniesione przez Teva w celu przygotowania zawarcia niniejszej [ugody], w tym, ale nie wyłącznie, w koszty rozwiązania jej umów o dostawy obowiązujących w Zjednoczonym Królestwie”.

689

W zaskarżonej decyzji Komisja ustaliła na wstępie, że Teva nie przedstawiła ex post żadnych konkretnych danych liczbowych dotyczących różnych kosztów, które zostały zrekompensowane kwotą początkową, z wyjątkiem kosztów sądowych szacowanych na mniej niż 100000 EUR, dotyczących powództwa wytoczonego przez Ivax przeciwko Servier w Zjednoczonym Królestwie (motywy 1594 i 1597). Niemniej jednak dokonała ona oszacowania pozostałych kosztów, które jej zdaniem mogły wchodzić w zakres art. 10.1 ugody Teva, w tym kosztów odpowiadających wartości zapasów peryndoprylu Teva podlegających zniszczeniu i kosztów opracowywania peryndoprylu, z czego wywnioskowała, że stanowiły one łącznie mniej niż 40% kwoty początkowej (motywy 1596–1599 zaskarżonej decyzji).

690

Wynika z tego, że Komisja uznała, iż nawet jeśli niektóre koszty objęte art. 10.1 ugody Teva mogły być uznane za nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu pomiędzy skarżącymi a Teva, ta ostatnia nie obliczyła tych kosztów ani a fortiori nie wykazała ich wysokości, za wyjątkiem kosztów postępowania, które co prawda zostały oszacowane, lecz w sposób przybliżony i bez wykazania ich wysokości. Komisja podnosi bowiem w zaskarżonej decyzji okoliczność, że Teva „przedstawiła” (motyw 797) lub „podała do wiadomości” (motyw 1597) jedynie kwotę „poniżej 100000 EUR” z tytułu tychże kosztów postępowania, i potwierdziła w odpowiedzi na pytanie zadane na rozprawie, że Teva nie załączyła do swojego szacunkowego wyliczenia żadnego dowodu.

691

Tymczasem skarżące nie podnoszą żadnego argumentu ani tym bardziej nie przedstawiają żadnego dowodu, takiego jak „odpowiednia faktura” wskazana w art. 10.1 ugody, który mógłby podważyć tę analizę Komisji.

692

Skarżące wskazują jedynie, po pierwsze, na „zniszczenie zapasów” i podają ich wartość. Jednak odszkodowanie z tytułu wartości zapasów przeznaczonych do zniszczenia nie może być a priori uznane za koszty nieodłącznie związane z ugodą (zob. pkt 280 i 683 powyżej).

693

W każdym razie skarżące nie wykazały wartości tych zapasów. Z jednej strony podnoszona przez nie kwota w euro nie odpowiada bowiem kwocie w funtach szterlingach wymienionej w zaskarżonej decyzji (motyw 1596), biorąc pod uwagę kurs wymiany przyjęty przez Komisję (zob. w szczególności przypis 4109 zaskarżonej decyzji). Z drugiej strony skarżące nie przedstawiają przede wszystkim na poparcie swego twierdzenia żadnych innych dowodów niż ich własne oświadczenia oraz oświadczenia Teva złożone w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, a także dokument Teva, w którym nie podano takich danych liczbowych. A zatem nawet gdyby należało uznać, że w niniejszym przypadku zapłata za wartość zapasów produktów Teva podlegających zniszczeniu była nieodłącznie związana z ugodą Teva, ponieważ ich zniszczenie było przewidziane w tej ugodzie (art. 2.2), to z uwagi na brak uzasadnienia jej wysokości nie można uniknąć zakwalifikowania tej płatności jako płatności o charakterze zachęty (zob. pkt 683 powyżej).

694

Po drugie, skarżące powołują się na kwotę 1 mln GBP, którą Teva zamierzała wypłacić jednemu ze swoich partnerów handlowych z powodu zerwania odnośnego partnerstwa handlowego. Pomijając fakt, że kwoty, które mają być wypłacone przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych osobom trzecim z powodu rozwiązania bieżących umów, nie są a priori kosztami nieodłącznie związanymi z polubownym rozstrzygnięciem sporu (zob. pkt 683 powyżej), należy zaznaczyć, że podnoszona kwota nie wynika w żaden sposób z odnośnej umowy załączonej do skargi.

695

Po trzecie, chociaż skarżące utrzymują, że początkowa kwota odpowiadała odszkodowaniu, które musiałyby one zapłacić na rzecz Teva w razie niesłusznego wydania zakazu sądowego, i że dzięki ugodzie Teva uniknęłyby tej płatności, należy podkreślić, że poprzez ten argument skarżące zmierzają zasadniczo do wykazania zasadności kwoty początkowej dzięki porównaniu jej z kwotą kosztów o innym charakterze, nieprzewidzianych w art. 10.1 ugody. Postanowienie to, które zostało sformułowane w sposób nierygorystyczny, ogranicza się bowiem do „kosztów poniesionych przez Teva” i nie obejmuje kosztów, które poniosły lub których uniknęły skarżące. W swoim zarzucie skarżące mylą również zasadność kwoty początkowej w świetle ugody, która to zasadność jako jedyna jest rozpatrywana w niniejszej sprawie, i proporcjonalność tej kwoty, dla oceny której proponowane porównanie może być w rozpatrywanym przypadku właściwe. Należy jednak przypomnieć, że chodzi o dwie odrębne oceny, które Komisja musi przeprowadzić kolejno. Przy ocenie ograniczającego charakteru ugód w sprawach patentowych obejmujących transfer wartości majątkowych Komisja powinna zatem zbadać, w pierwszej kolejności, czy koszty pokrywane przez transfer wartości majątkowych są uzasadnione w świetle rozstrzygnięcia polubownego, a w szczególności, czy transfer wartości majątkowych odpowiada ustalonej kwocie kosztów, które z uwagi na swój charakter mogą zostać uznane za nieodłącznie związane z polubownym rozstrzygnięciem sporu, a następnie, w drugiej kolejności, jeśli Komisja uzna te koszty za uzasadnione, powinna ona sprawdzić, czy ich wysokość nie jest nieproporcjonalna, mając na względzie między innymi dany rodzaj kosztów (zob. pkt 681 i 682 powyżej).

696

Następnie należy stwierdzić, że nawet przy założeniu, iż podnoszone porównanie może mieć znaczenie dla celów zbadania, czy kwota początkowa jest uzasadniona w świetle rozstrzygnięcia polubownego, skarżące nie przedstawiają żadnej oceny kosztów, których rzekomo uniknęły. Ograniczają się one bowiem do wskazania na obowiązek zapłacenia znacznego odszkodowania w przypadku przegranej w postępowaniu co do istoty sprawy w rezultacie zakazu tymczasowego wydanego na ich korzyść.

697

Wreszcie, po czwarte, w zakresie, w jakim skarżące twierdzą, że kwota początkowa miała na celu „zabezpieczenie” klauzuli wyłącznego zakupu (zob. pkt 628 powyżej), należy wywieść stąd wniosek, że uważają one tę kwotę za świadczenie wzajemne za wspomnianą klauzulę, w związku z czym uznają zasadniczo jej zachęcający charakter, ponieważ klauzula ta została zinterpretowana jako nakładająca na Teva zobowiązanie do niewprowadzania do obrotu (zob. pkt 684 i 685 powyżej).

698

Wynika z tego, że Komisja słusznie stwierdziła w zaskarżonej decyzji (motywy 1608 i 1622) istnienie w ugodzie Teva zachęty dla Teva do poddania się klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów przewidzianych w tej ugodzie, a ponadto że Komisja nie była zobowiązana do sprawdzenia, jak twierdzą skarżące (zob. pkt 628 powyżej), czy klauzule te miałyby słabszy skutek ograniczający w przypadku braku tej płatności o charakterze zachęty. Stwierdzenie istnienia zachęty do poddania się klauzulom o niewprowadzaniu do obrotu i o niekwestionowaniu ważności patentów wymaga bowiem jedynie istnienia takich klauzul, niezależnie od ich bardziej lub mniej restrykcyjnego zasięgu, oraz analizy kosztów pokrytych przez rozpatrywany transfer wartości majątkowych (zob. pkt 680 i 681 powyżej).

699

Istnienie takiej zachęty nie może zostać podważone przez twierdzenie skarżących, zgodnie z którym Komisja niesłusznie „połączyła” kwotę początkową i ostateczne odszkodowanie ryczałtowe, by stwierdzić na tej podstawie „transfer wartości majątkowych netto w wysokości 10,5 mln GBP”. Jak słusznie podnoszą skarżące, prawdą jest, że w odróżnieniu od kwoty początkowej ustalonej w art. 10.1 ugody Teva kwota ostatecznego odszkodowania ryczałtowego wynika z wykonania ugody Teva, zwłaszcza z braku dostaw skarżących na rzecz Teva, a nie – w zakresie kwoty 5,5 mln GBP – z odnośnej klauzuli ugody przewidującej wyłącznie kwotę miesięcznego odszkodowania w wysokości 500000 GBP. Jednakże o ile można wywnioskować, że kwota 10,5 mln GBP odpowiada kwocie transferu wartości majątkowych faktycznie dokonanego na rzecz Teva, a nie kwocie transferu wartości majątkowych wynikającej wyłącznie z postanowień ugody Teva, o tyle ów rzeczywisty transfer stanowi również – z tych samych powodów co powody, które doprowadziły do stwierdzenia zachęcającego charakteru kwoty początkowej i miesięcznego odszkodowania w wysokości 500000 GBP – zachętę w odniesieniu do całej jego wysokości.

700

Wynika stąd, że w świetle powyższych ustaleń (zob. pkt 265–271 powyżej) Komisja słusznie wywiodła ze stwierdzenia istnienia tej zachęty, której oba elementy składowe były przewidziane w ugodzie Teva, iż ugoda ta od samego początku miała cel ograniczający konkurencję.

701

Wniosku tego nie podaje w wątpliwość zarzucane przeinaczenie celu ugody Teva i zamiarów stron tejże ugody.

702

Twierdzenie skarżących, że strony ugody Teva nie miały antykonkurencyjnego zamiaru i że dążyły do realizacji dozwolonych celów, w tym w szczególności do wcześniejszego wejścia Teva na rynek Zjednoczonego Królestwa, nawet w charakterze pierwszego przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, nie podważa bowiem ani istnienia korzyści stanowiącej zachętę, ani charakteru ograniczającego konkurencję klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, znajdujących się w ugodzie Teva (zobacz również pkt 669 powyżej). W konsekwencji, zakładając nawet, że taka argumentacja opiera się na udowodnionych okolicznościach faktycznych, nie podważa ona w żadnym razie uznania przez Komisję ugody Teva za ograniczenie ze względu na cel.

703

Należy również dodać, że zamiar stron nie stanowi koniecznej przesłanki ustalenia ograniczającego charakteru danego rodzaju koordynacji między przedsiębiorstwami (zob. pkt 222 powyżej).

704

Ponadto z uwagi na obecność klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzul o niewprowadzaniu do obrotu, których z natury ograniczający charakter nie został skutecznie podważony, Komisja mogła słusznie uznać ugodę Teva – z powodu stwierdzenia istnienia zachęty – za porozumienie wykluczające z rynku, które ma tym samym cel antykonkurencyjny. Tymczasem zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sama okoliczność, że porozumienie służy również realizacji dozwolonych celów, nie wystarczy, by stanowiło to przeszkodę w zakwalifikowaniu go jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel (zob. pkt 222 powyżej).

705

Skarżące zarzucają Komisji, że przyjęła, iż naruszenie zarzucane im w ramach ugody Teva rozpoczęło się w dniu zawarcia tej ugody (13 czerwca 2006 r.), a nie w dniu uzyskania przez Teva PDO w Zjednoczonym Królestwie (12 grudnia 2006 r.) (zob. pkt 641 powyżej).

706

Należy przypomnieć w tym względzie, po pierwsze, że badanie warunków konkurencji i ograniczeń tej konkurencji opiera się nie tylko na rzeczywistej konkurencji między przedsiębiorstwami obecnymi już na rynku, ale również na potencjalnej konkurencji pomiędzy tymi przedsiębiorstwami obecnymi na rynku a innymi przedsiębiorstwami, które nie są jeszcze obecne na rynku (zob. wyrok z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja, T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 85 i przytoczone tam orzecznictwo), a po drugie, że Komisja słusznie uznała, iż w dniu zawarcia ugody Teva była potencjalnym konkurentem skarżących (zob. pkt 614 powyżej), choć w tym dniu nie posiadała jeszcze PDO (zob. pkt 478 i 599 powyżej). Z powyższego wynika, iż Komisja nie popełniła błędu, uznając, że konkurencja została ograniczona z chwilą zawarcia ugody Teva w dniu 13 czerwca 2006 r. i że w tym dniu rozpoczęło się naruszenie zarzucane skarżącym na podstawie tej ugody.

707

Należy zatem oddalić zastrzeżenie kwestionujące ocenę czasu trwania naruszenia dokonaną przez Komisję na podstawie ugody Teva, podobnie jak zarzut oparty na naruszeniach prawa i błędach w ocenie przy kwalifikacji ugody Teva jako ograniczenia ze względu na cel.

708

Skarżące twierdzą, że Komisja popełniła szereg różnych naruszeń prawa i błędów w ocenie dotyczących zakwalifikowania ugody Teva jako ograniczenia konkurencji ze względu na skutek.

709

Stosując mutatis mutandis rozważania przedstawione w pkt 566–570 powyżej, należy oddalić ten zarzut jako bezskuteczny.

787

Co się tyczy zarzutu dotyczącego samego stwierdzenia naruszenia, w pierwszej kolejności należy zbadać argumenty skarżących zmierzające do podważenia obu przesłanek pozwalających na stwierdzenie ograniczenia konkurencji ze względu na cel, czyli korzyści stanowiącej zachętę dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych i wynikającego z niej ograniczenia wysiłków tego przedsiębiorstwa na rzecz konkurowania z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego. Następnie należy zbadać, czy Komisja słusznie mogła stwierdzić istnienie naruszenia. Wreszcie konieczne będzie zweryfikowanie, czy Komisja nie popełniła błędu przy wyznaczaniu przedmiotowych granic tego naruszenia.

788

Jeśli chodzi o zarzut dotyczący czasu trwania naruszenia, który skarżące podniosły pomocniczo, zostanie on zbadany na samym końcu.

789

Z art. 2 rozporządzenia nr 1/2003, jak również z utrwalonego orzecznictwa wynika, że w dziedzinie prawa konkurencji w przypadku sporu co do tego, czy doszło do naruszenia reguł konkurencji, obowiązkiem Komisji jest przedstawienie dowodów na okoliczność stwierdzonego przez nią naruszenia i materiału dowodowego, który w sposób wystarczający pod względem prawnym wykaże istnienie okoliczności faktycznych mających znamiona naruszenia (wyroki: z dnia 17 grudnia 1998 r., Baustahlgewebe/Komisja, C‑185/95 P, EU:C:1998:608, pkt 58; z dnia 8 lipca 1999 r., Komisja/Anic Partecipazioni, C‑49/92 P, EU:C:1999:356, pkt 86; zob. również wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, T‑442/08, EU:T:2013:188, pkt 91 i przytoczone tam orzecznictwo).

790

W tym kontekście wątpliwości sądu powinny być rozpatrywane na korzyść przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem orzec, że Komisja wykazała w wymagany prawem sposób istnienie danego naruszenia, jeśli jego wątpliwości w tym względzie utrzymują się, zwłaszcza w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę (zob. wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, T‑442/08, EU:T:2013:188, pkt 92 i przytoczone tam orzecznictwo).

791

Należy bowiem mieć na względzie zasadę domniemania niewinności, która wynika w szczególności z art. 48 karty praw podstawowych. Zważywszy na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, zasada domniemania niewinności stosuje się w szczególności do postępowań dotyczących naruszeń reguł konkurencji mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą prowadzić do wymierzenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych (zob. wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, T‑442/08, EU:T:2013:188, pkt 93 i przytoczone tam orzecznictwo).

792

Ponadto należy mieć na względzie istotne nadszarpnięcie reputacji osoby fizycznej lub prawnej, będące efektem stwierdzenia, że osoba ta uczestniczyła w naruszeniu reguł konkurencji (zob. wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, T‑442/08, EU:T:2013:188, pkt 95 i przytoczone tam orzecznictwo).

793

Tak więc konieczne jest, aby Komisja przedstawiła precyzyjne i spójne dowody w celu wykazania istnienia naruszenia, a także w celu uzasadnienia twierdzenia, że zarzucane naruszenia stanowią ograniczenia konkurencji w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE (zob. wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, T‑442/08, EU:T:2013:188, pkt 96 i przytoczone tam orzecznictwo).

794

Należy podkreślić, że nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy bowiem, by zbiór wskazanych przez instytucję poszlak, rozpatrywany jako całość, odpowiadał temu wymaganiu (zob. wyrok z dnia 12 kwietnia 2013 r., CISAC/Komisja, T‑442/08, EU:T:2013:188, pkt 97 i przytoczone tam orzecznictwo).

795

Istnienie praktyki antykonkurencyjnej lub porozumienia antykonkurencyjnego powinno nawet czasami zostać wyprowadzone z szeregu zbieżnych zdarzeń i poszlak, które – analizowane łącznie – mogą stanowić, w braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji (wyrok z dnia 7 stycznia 2004 r., Aalborg Portland i in./Komisja, C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P, EU:C:2004:6, pkt 57).

796

Na przykład jeżeli podobieństwo zachowania nie może być samo w sobie uznane za uzgodnioną praktykę, to może jednak stanowić istotną poszlakę, jeżeli prowadzi ono do powstania warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom rynkowym (wyrok z dnia 14 lipca 1972 r., Farbenfabriken Bayer/Komisja, 51/69, EU:C:1972:72, pkt 25).

797

Podobnie istnienie umowy dodatkowej – zgodnie z wyrażeniem użytym przez Komisję w motywie 1190 zaskarżonej decyzji – może stanowić, w odniesieniu do polubownego rozstrzygania sporów patentowych, istotną poszlakę istnienia zachęty, a co za tym idzie – ograniczenia konkurencji ze względu na cel (zobacz wyżej pkt 265–273).

798

Należy uściślić w tym względzie, że umowa dodatkowa jest zwykłą umową handlową „związaną” z ugodą w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporu, która zawiera klauzule, które same w sobie mają charakter ograniczający (zob. pkt 257 powyżej). Taki związek istnieje w szczególności wtedy, gdy dwie umowy zostają zawarte w tym samym dniu, gdy są prawnie powiązane w tym znaczeniu, że charakter wiążący jednej z umów jest uzależniony od zawarcia drugiej umowy, lub też gdy – biorąc pod uwagę kontekst, w jakim umowy zostały zawarte – Komisja jest w stanie wykazać, że są one nierozłącznie związane. Można dodać, że im krótszy czas upłynął między zawarciem umów, tym łatwiej Komisja może wykazać ich nierozłączny charakter.

799

Należy jeszcze podkreślić, iż fakt, że ugoda w sprawie polubownego rozstrzygnięcia sporu i umowa dodatkowa zostały zawarte tego samego dnia lub że istnieje między nimi związek umowny, wskazuje na to, że umowy te są częścią większej kontraktowej całości. W istocie gdyby porozumienia te nie zostały zawarte tego samego dnia (i gdyby nie było między nimi związku umownego), jedna ze stron negocjacji przyznałaby drugiej stronie negocjacji wszystko, czego ta sobie życzy, bez jakiejkolwiek pewności, czy ostatecznie uzyska w zamian jakikolwiek ekwiwalent. Ten czasowy lub prawny związek między dwiema umowami wskazuje również na to, że były one przedmiotem jednoczesnych negocjacji.

800

Umowa dodatkowa jest natomiast standardową umową handlową, która mogłaby istnieć niezależnie od rozpatrywanego polubownego rozstrzygnięcia sporu. I odwrotnie, zawarcie ugody nie wymaga jednoczesnego zawarcia umowy handlowej. Tym samym powiązanie ze sobą obu porozumień nie jest konieczne. Ponadto powiązanie takie nie może być uzasadniane polubownym rozstrzygnięciem sporu, ponieważ umowa dodatkowa nie miała na celu osiągnięcia takiego rozstrzygnięcia, lecz dokonanie transakcji handlowej.

801

Poza tym umowa dodatkowa implikuje między stronami transfer wartości majątkowych o charakterze finansowym lub innym. Umowa taka może obejmować między innymi transfer wartości majątkowych z właściciela patentu na przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych.

802

Istnieje zatem ryzyko, że powiązanie umowy handlowej z ugodą zawierającą klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu i klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów, które same w sobie mają charakter ograniczający konkurencję (zob. pkt 257 powyżej), tak naprawdę będzie mieć na celu – pod pozorem transakcji handlowej przyjmującej w danym przypadku formę złożonej konstrukcji umownej – skłonienie przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych za pomocą transferu wartości majątkowych będącego przedmiotem umowy dodatkowej do poddania się tym klauzulom.

803

W konsekwencji okoliczność, że umowa handlowa, która zazwyczaj nie ma na celu polubownego rozstrzygnięcia sporu (zob. pkt 800 powyżej) i na podstawie której ma miejsce transfer wartości majątkowych dokonywany przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, została powiązana na warunkach przedstawionych w pkt 798 powyżej z ugodą w sporze zawierającą klauzule ograniczające konkurencję, stanowi istotną poszlakę istnienia „płatności odwróconej” (zob. pkt 264 powyżej).

804

Niemniej jednak wspomniana w poprzednim punkcie istotna poszlaka nie jest wystarczająca, w związku z czym Komisja musi ją potwierdzić innymi spójnymi dowodami pozwalającymi stwierdzić, że doszło do płatności odwróconej. W szczególnym kontekście umów dodatkowych taka płatność odpowiada części płatności dokonanej przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego, która przekracza „normalną” wartość dobra podlegającego wymianie (lub ewentualnie części „normalnej” wartości dobra podlegającego wymianie, która przekracza płatność dokonaną przez przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych).

805

Należy podkreślić w tym względzie, że Komisja, opierając się na różnych poszlakach, w szczególności na okoliczności, iż Lupin nie dawała żadnej gwarancji, że patent zostanie przyznany, że będzie ważny lub że żądane produkty lub procesy nie będą naruszać patentów [art. 2.2 lit. a) ugody Lupin], dwukrotnie wskazała w zaskarżonej decyzji, iż nabycie technologii Lupin nie zostało wynegocjowane „na warunkach rynkowych” (motywy 1950 i 1952).

806

Należy zauważyć, że nawet jeśli pojęcie „normalnych warunków konkurencji”, do którego jest podobne pojęcie „normalnych warunków rynkowych”, nie jest używane w dziedzinie karteli, nie jest ono nieznane na gruncie prawa konkurencji, ponieważ stosuje się je w szczególnej dziedzinie pomocy państwa w celu ustalenia, czy państwo zachowało się jak inwestor prywatny (wyrok z dnia 2 września 2010 r., Komisja/Scott, C‑290/07 P, EU:C:2010:480, pkt 68), to znaczy czy korzyść przyznana danym przedsiębiorstwom stanowi normalne wynagrodzenie za świadczenie wzajemne uzyskane przez państwo. Pojęcie to może zatem stanowić analogicznie istotny punkt odniesienia, gdy chodzi o określenie, czy dwa przedsiębiorstwa, które zawarły umowę handlową, zrobiły to w oparciu o względy ekonomiczne ograniczone do wartości ekonomicznej dobra podlegającego wymianie, na przykład do ich perspektyw w zakresie rentowności, a tym samym na normalnych warunkach rynkowych.

807

Gdy dostępne są przesłanki lub dowody przedstawione przez Komisję, pozwalające jej uznać, że umowa dodatkowa nie została zawarta na normalnych warunkach rynkowych, strony umów mogą przedstawić swoją wersję okoliczności faktycznych, popierając swoje twierdzenia dowodami, jakie są w stanie dostarczyć i które pozwalają uznać, że chociaż umowa handlowa jest powiązana z ugodą, jest uzasadniona względami innymi niż wykluczenie konkurenta za pomocą płatności odwróconej. Strony umów mogą w ten sposób podnosić, że umowa dodatkowa została zawarta na warunkach rynkowych, przedstawiając stosowne dowody dotyczące na przykład właściwych danemu sektorowi zastosowań przemysłowych i handlowych lub szczególnych okoliczności danego przypadku.

808

W świetle wszystkich dowodów, którymi dysponuje Komisja, i w razie braku wyjaśnienia lub braku wiarygodnego wyjaśnienia dostarczonego przez strony umów Komisja może zasadnie stwierdzić po przeprowadzeniu ogólnej oceny, że umowa dodatkowa nie została zawarta na normalnych warunkach rynkowych, to znaczy płatność dokonana przez przedsiębiorstwo będące producentem oryginalnego produktu leczniczego przekracza wartość dobra podlegającego wymianie (lub że wartość dobra zbytego przedsiębiorstwu działającemu w sektorze generycznych produktów leczniczych wykracza poza dokonaną przez nie płatność). Komisja może wówczas stwierdzić, iż doszło do płatności odwróconej (zob. pkt 804 powyżej).

809

Jeżeli płatność odwrócona nie ma na celu wynagrodzenia kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu, jest wtedy korzyścią stanowiącą zachętę (zob. pkt 265, 278–280 powyżej) Dzieje się tak w przypadku płatności wynikającej z umowy dodatkowej, której przedmiotem nie jest polubowne rozstrzygnięcie sporu, lecz dokonanie transakcji handlowej (zob. pkt 800 powyżej).

810

Niemniej jednak strony umowy mogą jeszcze powołać się na nieistotny charakter danej korzyści, której kwota jest niewystarczająca, aby mogła stanowić istotną zachętę do przyjęcia przewidzianych w ugodzie klauzul ograniczających konkurencję (zob. pkt 280 powyżej).

811

Szczególne okoliczności niniejszej sprawy należy zbadać właśnie w świetle powyższych rozważań.

812

Należy zauważyć, że Servier i Lupin zawarły w tym samym dniu ugodę zawierającą klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu oraz umowę przeniesienia technologii, na mocy której Servier nabyła od Lupin trzy zgłoszenia patentowe złożone przez tę ostatnią. Ponadto obie te umowy zostały zawarte w postaci pojedynczej umowy. Związek między tymi dwiema umowami jest zatem oczywisty.

813

Co więcej, w umowie przeniesienia dokonywany jest transfer wartości majątkowych z Servier do Lupin.

814

Z pkt 812 i 813 powyżej wynika, że umowa przeniesienia jest umową dodatkową, na mocy której dokonywany jest transfer wartości majątkowych z przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego do przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych. Stanowi to istotną poszlakę co do tego, że rozpatrywany transfer wartości majątkowych jest nie tylko świadczeniem wzajemnym uiszczonym w zamian za dobro podlegające wymianie na mocy umowy dodatkowej, ale także implikuje płatność odwróconą (w rozumieniu tego wyrażenia w odniesieniu do umów dodatkowych).

815

Ponadto jest bezsporne, że Servier wypłaciła Lupin w ramach umowy przeniesienia kwotę 40 mln EUR, co stanowi znaczną kwotę w wartościach bezwzględnych, jak Komisja słusznie wskazała w motywach 1871 i 1947 zaskarżonej decyzji.

816

Tymczasem taka kwota przekraczała zysk, którego Lupin mogła oczekiwać z niezależnego wejścia na rynek w ciągu pierwszych 2–3 lat sprzedaży, jak słusznie stwierdziła Komisja w motywie 1974 zaskarżonej decyzji.

817

Bezsporne jest również, że rozpatrywana kwota była wyższa od inwestycji dokonanych przez inne porównywalne przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych w celu opracowania własnego peryndoprylu, jak podkreśliła Komisja w motywie 1962 zaskarżonej decyzji. Taka wskazówka, którą przyjęła Komisja, jest – wbrew temu, co twierdzą skarżące – szczególnie istotna.

818

Należy dodać, że Lupin nie sprzedawała patentów, lecz jedynie zgłoszenia patentowe. Ponadto przewidziano wyraźnie w porozumieniu, że Lupin nie dawała żadnej gwarancji, iż patent zostanie przyznany, będzie ważny, a zgłaszane żądane produkty lub procesy nie będą naruszać patentów [art. 2.2 lit. a) ugody Lupin].

819

Wreszcie bezsporne jest, że chociaż w odpowiedziach na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Servier i Lupin zaprzeczyły, jakoby polubowne rozstrzygnięcie było uzależnione od warunków przeniesienia zgłoszeń patentowych, Lupin stwierdziła wcześniej, że przeniesienie tych zgłoszeń było integralną częścią rozmów dotyczących polubownego rozstrzygnięcia sporu. Określiła ona również otrzymane płatności jako „płatności za polubowne rozstrzygnięcie” lub „kwoty za polubowne rozstrzygnięcie” (motyw 1937 zaskarżonej decyzji).

820

Skarżące nie przedstawiły natomiast żadnego konkretnego dowodu umożliwiającego wykazanie, że nabycie zgłoszeń patentowych od Lupin za kwotę 40 mln EUR mogłoby zostać racjonalnie uznane za opłacalną inwestycję (zob., kontynuując analogię z pojęciem „inwestora prywatnego w gospodarce rynkowej” rozpoczętą w pkt 806 powyżej, pkt 84 wyroku z dnia 12 grudnia 2000 r., Alitalia/Komisja, T‑296/97, EU:T:2000:289, w którym stwierdzono, że zachowanie inwestora prywatnego w gospodarce rynkowej jest oparte na perspektywie osiągniecia rentowności) lub przynajmniej za inwestycję, która mogłaby zapewnić nabywcy owych zgłoszeń dochody mogące wyrównać ich wysoki koszt.

821

Prawdą jest, że skarżące odwołują się – choć w sposób mało szczegółowy – do istnienia transakcji, które według nich są porównywalne do umowy przeniesienia zawartej z Lupin. Dotyczy to jednak umów, których skarżące były stronami i które mogą w związku z tym jedynie pomocniczo służyć jako punkt odniesienia dla celów ustalenia, że transakcja została dokonana na normalnych warunkach rynkowych. Co więcej, niektóre z tych transakcji zostały uznane przez Komisję za naruszenie prawa konkurencji. Wreszcie skarżące nie wykazują, że technologia przeniesiona w ramach tych różnych transakcji była równoważna z technologią będącą przedmiotem umowy przeniesienia.

822

Prawdą jest, że skarżące odwołują się również w tym względzie do opinii osoby określającej się jako konsultant ds. praw własności intelektualnej. Jednakże osoba ta sama stwierdziła, iż sporządziła opinię na rzecz Servier. Ogranicza to siłą rzeczy wartość dowodową takiej opinii. Przede wszystkim wniosek tej opinii („Dlatego też uznałbym te nabycia za dokonane w granicach normalnej praktyki przedsiębiorstwa”) i elementy, na których ów wniosek się opiera, są zbyt ogólne, aby umożliwić wykazanie, że rozpatrywany transfer wartości majątkowych odpowiadał transakcji przeprowadzonej na normalnych warunkach rynkowych. Ponadto transakcje wykorzystywane jako punkt odniesienia są nadal transakcjami, w których Servier uczestniczyła i które – przynajmniej w przypadku niektórych z nich – zostały uznane za naruszenie prawa konkurencji przez Komisję.

823

Ponadto nawet gdyby ustalono, jak twierdzą skarżące, że działy patentowy i produkcyjny Servier lub inne jej działy uznawały technologię Lupin za „interesującą”, nie pozwala to jednak na wykazanie, że rozpatrywany transfer wartości majątkowych odpowiadał transakcji przeprowadzonej na normalnych warunkach rynkowych.

824

Ponadto nawet przy założeniu, iż zostałoby wykazane, że „cenę negocjowano na podstawie początkowych propozycji do poziomu możliwego do zaakceptowania przez obie strony”, nie umożliwiłoby to jednak stwierdzenia, że rozpatrywany transfer wartości majątkowych odpowiadał transakcji przeprowadzonej na normalnych warunkach rynkowych.

825

W związku z tym dowody przedstawione przez skarżące, nawet gdyby rozpatrywać je łącznie, nie pozwalają stwierdzić, że odnośny transfer wartości majątkowych odpowiadał transakcji przeprowadzonej na normalnych warunkach rynkowych.

826

W tym względzie należy zaznaczyć, że Komisja, opierając się w szczególności na orzecznictwie przytoczonym w pkt 795 powyżej (motyw 1940 zaskarżonej decyzji), uznała, że „ani Servier, ani Lupin nie mogły przedstawić wiarygodnego opisu czynników, które doprowadziły do ustalenia ostatecznej kwoty 40 mln EUR” (motyw 1955). Komisja wskazała również w motywie 1944 zaskarżonej decyzji, że była „uprawniona do wyciągnięcia pewnych wniosków z sytuacji, w której potencjalnie odciążające dowody mogą pochodzić jedynie od samych stron” oraz że „strony [nie były] w stanie przedstawić takich dowodów pomimo wielu żądań udzielenia informacji”. Komisja dodała w motywie 1964 zaskarżonej decyzji, że „Servier nie [była] w stanie przedstawić dokumentów z tamtego okresu, które mogłyby wyjaśnić kwotę oszczędności oczekiwanych w związku z zakupem technologii Lupin”. Na koniec Komisja stwierdziła, mając w szczególności na względzie „brak dowodów” dotyczących interesu handlowego Servier w zakupie od Lupin technologii, że transfer wartości majątkowych wynikający z umowy przeniesienia stanowił istotną zachętę (motyw 1978 zaskarżonej decyzji).

827

W świetle wszystkich rozpatrzonych przez Sąd dowodów należy stwierdzić, że Komisja wykazała, iż doszło do odwróconej płatności, która nie była nieodłącznie związana z omawianym polubownym rozstrzygnięciem sporu (zob. pkt 809 powyżej), a tym samym wykazała istnienie zachęty.

828

Wreszcie w świetle rozważań przedstawionych w punktach 815–827 powyżej należy stwierdzić, że nie wykazano, że omawiana korzyść miała nieistotny charakter, to znaczy że jej kwota była niewystarczająca, by można było uznać ją za istotną zachętę do przyjęcia klauzul ograniczających konkurencję przewidzianych w ugodzie (zob. pkt 810 powyżej).

829

W niniejszym przypadku ugoda Lupin zawiera klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu, które – tak jak zostało wskazane w pkt 257 powyżej – mają same w sobie charakter ograniczający konkurencję.

830

Skarżące twierdzą jednak, że klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzula o niewprowadzaniu do obrotu zapisane w ugodzie Lupin były pozbawione charakteru ograniczającego konkurencję z uwagi na osłabienie przez inne klauzule ugody tego charakteru ograniczającego konkurencję. Należy zbadać ważność takiego twierdzenia.

831

Tytułem wstępu należy zauważyć, że produkty będące przedmiotem ugody są zdefiniowane w jej motywie A, w którym odniesiono się do „produktów farmaceutycznych zawierających, jako składnik aktywny, peryndopryl tert-butyloaminy (zwany również peryndoprylem w postaci erbuminy) i wszystkie sole tego związku (»Produkty«)”.

832

Mimo że motyw A ugody Lupin odnosi się do toczących się sporów, które na poziomie europejskim dotyczą jedynie – jak wynika z motywów B i D tej ugody – patentu 947, klauzula taka, z uwagi na swoją treść, wydaje się obejmować nie tylko produkty zawierające peryndopryl w postaci erbuminy w formie alfa, czyli produkty objęte patentem 947, ale wszystkie produkty zawierające erbuminę, niezależnie od jej postaci.

833

Co więcej wyrażenie „wszystkie sole tego związku” jest niejednoznaczne. Z jednej strony bowiem z gramatycznego punktu widzenia termin „tego związku” odnosi się w sposób bardziej oczywisty do peryndoprylu tert-butyloaminy, czyli do erbuminy, niż do peryndoprylu rozumianego ogólnie, ponieważ ten ostatni nie został wymieniony jako taki w tej części zdania. Z drugiej strony bezsporne jest, że erbumina jest solą, a więc termin „tego związku” nie powinien odsyłać do erbuminy, lecz zasadniczo do peryndoprylu rozumianego ogólnie.

834

W związku z tym w świetle brzmienia postanowień ugody trudno jest ustalić, czy produkty objęte tym porozumieniem są ograniczone do postaci alfa erbuminy, czy obejmują również inne postacie erbuminy, a nawet inne sole peryndoprylu.

835

W obliczu tej niejasności należy upewnić się, że zakres klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu nie jest ograniczony do tego stopnia, że klauzule te tracą swój charakter ograniczający.

836

W pierwszej kolejności ograniczający charakter klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów jest oczywisty, ponieważ art. 1.3 ugody Lupin stanowi, co następuje:

„Po dacie niniejszej ugody Lupin nie będzie bezpośrednio lub pośrednio próbowała cofnąć, unieważnić lub w inny sposób podważyć Patentów lub jakiegokolwiek innego patentu posiadanego przez Servier lub jej spółki zależne, które chronią Produkty, w jakimkolwiek z krajów z wyjątkiem [państwa niebędącego członkiem EOG], ani też nie będzie pomagała w tym zakresie lub zlecała osobie trzeciej takiego cofnięcia, unieważnienia lub podważenia”.

837

Ponadto jak wynika z różnych sposobów zapisu „Patentów” i „Patentów Servier” odpowiednio w motywie D oraz w art. 1.3 ugody Lupin, artykuł ten odnosi się nie tylko do patentów określonych w motywach B–D (w tym do patentu 947), co do których istnieją konkretne spory pomiędzy Lupin a Servier, ale również przynajmniej potencjalnie do wszystkich patentów, które nie są wskazane z nazwy i które chronią produkty będące przedmiotem ugody.

838

W drugiej kolejności, co się tyczy zakresu stosowania klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, art. 1.6 ugody Lupin nakłada na Lupin zakaz wprowadzania do obrotu mający zastosowanie do produktów objętych ugodą.

839

Jednakże z postanowień art. 1.6 ugody Lupin wynika, że jeżeli warunki określone w art. 4.1 tej ugody zostaną spełnione, Lupin będzie mogła sprzedawać lub oferować do sprzedaży produkty dostarczane przez Servier lub produkty własne. Artykuł 4.1 ustanawia warunki, na jakich Servier jest zobowiązana sprzedawać swoje produkty spółce Lupin. Postanowienie to przewiduje trzy przypadki.

840

W pierwszym przypadku Lupin może wejść na jeden z rynków krajowych objętych ugodą, jeżeli na tym rynku niektóre produkty Servier są wprowadzane do obrotu przez osobę trzecią. W drugim przypadku Lupin może wejść na taki rynek, jeżeli zgłoszenie patentowe Servier zostanie oddalone lub jeżeli jej patent wygaśnie, zostanie unieważniony lub wycofany. Wreszcie w trzecim przypadku Lupin może wejść na taki rynek, jeśli na tym rynku będzie sprzedawany generyczny produkt leczniczy nieprodukowany przez Servier – chyba że Servier złożyła wniosek o wydanie zakazu, który nie został oddalony – i jeśli ten generyczny produkt leczniczy nie jest sprzedawany z naruszeniem zakazu obowiązującego na tym rynku.

841

Zatem zasadniczo wejście Lupin na rynek, w szczególności z własnymi produktami (zob. pkt 839 powyżej), może nastąpić w dwóch przypadkach.

842

Po pierwsze, wejście Lupin na rynek jest możliwe, jeżeli Servier zezwoli na sprzedaż swoich produktów przez osobę trzecią, zrezygnuje ze złożenia zgłoszenia patentowego lub zrezygnuje ze złożenia wniosku o wydanie zakazu, czyli w razie zajścia okoliczności, które zależą od uznaniowej decyzji Servier, na którą Lupin nie ma żadnego wpływu. W tym pierwszym przypadku nie można uznać, że zastosowanie warunków przewidzianych w art. 4.1 ugody Lupin podważa ograniczający charakter klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu (zob. pkt 257 powyżej) i, a fortiori, sprzyja wejściu Lupin na rynek.

843

Po drugie, wejście Lupin na rynek jest możliwe, gdy patenty Servier nie pozwalają jej na sprzeciw wobec takiego wejścia. W tym przypadku art. 4.1 ugody Lupin nie prowadzi do umożliwienia wcześniejszego wejścia Lupin na rynek w kontekście skutków patentu, który jest nadal ważny lub może stanowić podstawę sprzeciwu. Artykuł ten stanowi jedynie wyciągnięcie konsekwencji z braku ważnego patentu lub patentu mogącego stanowić podstawę sprzeciwu, zapobiegając w ten sposób pobawieniu klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu jakiegokolwiek związku z takim patentem i uczynieniu jej przez to klauzulą w sposób oczywisty szkodliwą dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji w stopniu wystarczającym do zakwalifikowania jej włączenia jako ograniczenia ze względu na cel (zobacz pkt 877 poniżej). W tym drugim przypadku zastosowanie warunków przewidzianych w art. 4.1 nie może więc być uważane za podważenie ograniczającego charakteru klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu (zob. pkt 257 powyżej) i, a fortiori, za sprzyjające wejściu Lupin na rynek.

844

Należy zatem stwierdzić ograniczający charakter klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu mimo postanowień art. 4.1 ugody Lupin.

845

Powyższego wniosku nie podważają pozostałe argumenty podniesione przez skarżące.

846

Po pierwsze, skarżące twierdzą, że ugoda umożliwiała Lupin wcześniejsze wejście na rynek, czyli wejście przed przewidywaną datą końca ważności patentu 947. Takie wcześniejsze wejście zmniejsza lub nawet neutralizuje ograniczający konkurencję charakter klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu.

847

Nawet jeśli taka wykładnia nie jest oczywista z uwagi na złożoność brzmienia art. 1.6 ugody Lupin, należy zauważyć, że można przyjąć, iż artykuł ten w związku z art. 4.1 lit. c) tej ugody pozwala Lupin na wejście na rynek z własnymi produktami, jeżeli „produkt” generyczny, który nie jest produkowany przez Servier, wejdzie na rynek bez naruszenia zakazu (a ponadto jeżeli wniosek o wydanie zakazu złożony przez Servier nie będzie w trakcie rozpatrywania).

848

Z uwagi na to, że termin „produkt” przewidziany w art. 4.1 lit. c) ugody Lupin rozpoczyna się od wielkiej litery, należy rozumieć go zgodnie z konwencją przyjętą w motywie A tej ugody, ponieważ termin ten pisany jest tam wielką literą (zob. pkt 831 powyżej).

849

Tymczasem w świetle motywu A ugody Lupin, który – jak się zdaje – odnosi się do produktów zawierających erbuminę, niezależnie od jej postaci (zob. pkt 832 powyżej), art. 4.1 lit. c) tej ugody może być interpretowany – w zakresie, w jakim odnosi się do produktów, które nie są sprzedawane z naruszeniem zakazu – jako dotyczący produktów zawierających inne postacie erbuminy niż alfa. W związku z tym ugoda mogłaby być interpretowana w ten sposób, że zezwala Lupin na wejście na rynek po ewentualnym wprowadzeniu do obrotu przez osobę trzecią generycznego peryndoprylu zawierającego erbuminę w postaci innej niż alfa.

850

Ponadto niejednoznaczne sformułowania w motywie A ugody Lupin rodzą również wątpliwości co do tego, czy art. 4.1 lit. c) tejże ugody może być interpretowany – w zakresie, w jakim odnosi się do produktów, które nie są sprzedawane z naruszeniem zakazu – w ten sposób, że dotyczy również produktów niezawierających erbuminy (zob. pkt 833 powyżej). Mogłoby to wówczas prowadzić do wniosku, że ugoda pozwalała Lupin wejść na rynek w następstwie ewentualnego wprowadzenia do obrotu przez osobę trzecią jakiegokolwiek generycznego peryndoprylu w postaci soli, w tym soli innej niż erbumina.

851

Można zatem stwierdzić, że ugoda przewiduje wejście Lupin na rynek z jej własnymi produktami przed upływem przewidywanego okresu ważności patentu 947, ponieważ jakikolwiek przypadek wprowadzenia do obrotu przez osobę trzecią produktów niezawierających erbuminy w postaci alfa z uwagi na to, że nie mogły one naruszać zakazu służącego ochronie tego patentu, pozwalał Lupin wprowadzić na rynek własne produkty.

852

Ze względu na niejasność dotyczącą zakresu artykułów 1.6 i 4.1 ugody Lupin, przedstawioną w pkt 846–850 powyżej, Lupin mogła jednak obawiać się, że klauzula o niewprowadzaniu do obrotu nadal będzie obowiązywać po wprowadzeniu do obrotu przez osobę trzecią generycznego peryndoprylu składającego się z erbuminy w postaci innej niż alfa lub generycznego peryndoprylu niezawierającego erbuminy. Taka wątpliwość mogła zniechęcić te spółkę do wejścia na rynek. Do tego dochodzi dodatkowa niejasność związana z faktem, że nawet w przypadku przyjęcia szerokiej wykładni pojęcia „produktu” (zgodnie z którą pojęcie to obejmuje wszystkie sole peryndoprylu) Servier mogła jednak złożyć wniosek o wydanie zakazu, w tym w odniesieniu do produktu, który wyraźnie nie naruszał jej patentów, a zwłaszcza patentu 947, co skutkowałoby uniemożliwieniem zastosowania art. 4.1 lit. c) ugody Lupin do czasu oddalenia takiego wniosku.

853

W tym względzie można ponadto wskazać, że w odniesieniu do rynku francuskiego strony wymieniły szereg pism na temat tego, czy wejście Sandoz na rynek umożliwiało z kolei wejście Lupin na ten rynek. W piśmie z dnia 17 marca 2009 r. Lupin zwróciła się do Servier z pytaniem, czy sprzeciwia się ona jej wejściu na rynek francuski. Pismem z dnia 31 marca 2009 r. Servier ograniczyła się jednak do wskazania, że produkt Sandoz nie naruszał jej patentów. W związku z tą odpowiedzią Lupin poczuła się zobowiązana do zwrócenia się do Servier o wyjaśnienia pismem z dnia 3 kwietnia 2009 r. Napisała w szczególności, co następuje:

„Lupin nie uważa, że Servier ma jakikolwiek uzasadniony powód, by sprzeciwiać się sprzedaży przez Lupin swojego produktu na bazie peryndoprylu w postaci erbuminy we Francji swojemu lokalnemu partnerowi (partnerom), ani odsprzedaży tego produktu przez swojego francuskiego partnera (partnerów). Państwa pismo z dnia 31 marca 2009 r. nie wskazuje wyraźnie, że Servier nie zgadza się z którymkolwiek z tych punktów. Jeżeli Servier nie wyraża zgody, proszę podać wyczerpujące wyjaśnienie stanowiska Servier do dnia 9 kwietnia 2009 r. do zakończenia godzin pracy”.

854

Zatem samo istnienie pism Lupin i treść ostatniego z nich wskazują na wątpliwości tej spółki co do możliwości jej wejścia na rynek francuski bez naruszenia ugody.

855

W związku z tym należy stwierdzić ograniczający charakter klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu niezależnie od przyjętej interpretacji motywu A ugody Lupin, tym bardziej że niejasności wynikające ze złożoności ugody lub niejednoznacznego charakteru jej treści nie powinny umożliwiać stronom uniknięcia odpowiedzialności na podstawie prawa konkurencji.

856

Zakładając nawet przyjęcie wykładni ugody przedstawionej w pkt 851 powyżej, hipotetyczny charakter zdarzeń, o których mowa w pkt 849 i 850 powyżej, czyli wprowadzenie do obrotu przez osobę trzecią produktu generycznego, uniemożliwia stwierdzenie, że ograniczający charakter klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu został zneutralizowany, a tym samym, że nie doszło w tym względzie do naruszenia. Należy bowiem odróżnić, z jednej strony, kwestię samego istnienia naruszenia, której nie może podważyć możliwość wystąpienia przyszłych zdarzeń, a z drugiej strony, kwestię czasu trwania naruszenia, który może zależeć od faktycznego wystąpienia takich zdarzeń.

857

Ponadto wcześniejsze wejście Lupin na rynek zależy w każdym razie od wprowadzenia do obrotu produktu generycznego przez osobę trzecią, czyli od okoliczności zarówno niezależnej od stron umowy, jak i losowej. Wejście to nie wynika zatem z wyraźnego wyboru tych ostatnich, na który mogłyby one powoływać się w celu wykazania, że ugoda między nimi, a w szczególności klauzula o niewprowadzaniu do obrotu zawarta w tej ugodzie nie mają charakteru ograniczającego konkurencję.

858

Po drugie, prawdą jest, że ugoda Lupin przewiduje w art. 4.2 zawarcie w przyszłości umowy o dostawy między stronami. Niemniej jednak realizacja takiej umowy zależy od spełnienia jednego z warunków określonych w art. 4.1 ugody Lupin. Ponieważ, jak zostało już powiedziane, wykonanie tego artykułu nie pozwala na stwierdzenie, że klauzula o niewprowadzaniu do obrotu nie ma ograniczającego charakteru, to samo dotyczy umowy o dostawy określonej w art. 4.2.

859

Ponadto można zauważyć, że strony nie zawarły żadnej umowy o dostawy. Poza tym w ugodzie Lupin nie zapisano, że brak zawarcia umowy o dostawy pociągnie za sobą ważkie skutki prawne dla stron, takie jak na przykład wypowiedzenie ugody Lupin w całości lub zawartych w niej klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu. Tak więc zakładając nawet, że można stwierdzić, iż umowa o dostawy może sprzyjać wejściu na rynek przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, które jest potencjalnym konkurentem przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego, w niniejszym przypadku nie można uznać, że ugoda Lupin, która przewidywała jedynie istnienie umowy o dostawy bez środków ani sankcji zapewniających jej wykonanie, sprzyjała wejściu Lupin na rynek.

860

Jak wynika z art. 4.2 ugody Lupin, prawdą jest, że umowa o dostawy miała umożliwić stosowanie art. 4.1 ugody Lupin, który przewidywał „wiążące” zobowiązanie Servier do dostarczania Lupin „produktów” w rozumieniu ugody. Jednakże rozważania przedstawione w pkt 859 powyżej prowadzą do ostrożnej interpretacji wiążącego charakteru zobowiązania Servier.

861

Po trzecie, choć skarżące podnoszą, że wykładnia art. 1.3 ugody Lupin, zgodnie z którą klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów ma zastosowanie nie tylko do patentu 947, musi prowadzić do stwierdzenia na podstawie art. 1.7 tej ugody, że Lupin posiadała nieodpłatną licencję na wszystkie patenty, takie stwierdzenie jest błędne w świetle brzmienia tej klauzuli przetłumaczonej przez skarżące na język postępowania, zgodnie z którym:

„Aby uniknąć wszelkich nieporozumień, niniejsza ugoda nie przyznaje Lupin żadnego prawa ani żadnej licencji w jakiejkolwiek jurysdykcji na Patenty Servier, przy czym ani Servier, ani żadna z jej spółek zależnych, będących licencjobiorcami lub podmiotami uprawnionymi do Patentów Servier, nie będzie korzystać z praw do Patentów Servier w odniesieniu do korzystania przez Lupin z przysługującego jej prawa sprzedaży Produktów wytwarzanych przez Lupin/Lupin (Europe) Limited, przyznanych na podstawie art. 1.6”.

862

Brzmienie tego postanowienia umownego jest bowiem niejasne z powodu przynajmniej pozornej sprzeczności pomiędzy pierwszą częścią zdania (niniejsza ugoda nie przyznaje Lupin żadnego prawa ani żadnej licencji w jakiejkolwiek jurysdykcji na Patenty Servier) a drugą częścią zdania [przy czym ani Servier, ani żadna z jej spółek zależnych, będących licencjobiorcami lub podmiotami uprawnionymi do Patentów Servier, nie będzie korzystać z praw do Patentów Servier w odniesieniu do korzystania przez Lupin z przysługującego jej prawa sprzedaży Produktów wytwarzanych przez Lupin/Lupin (Europe) Limited, przyznanych na podstawie art. 1.6]. Ponadto konieczny charakter pierwszej części zdania nie wydaje się oczywisty, ponieważ żadne postanowienie ugody nie mogło sugerować, że Lupin posiadała licencję na inne prawa niż prawa dotyczące technologii, którą przeniosła na Servier. Poza tym zrozumienie tego artykułu jest dodatkowo utrudnione poprzez odesłanie do art. 1.6 ugody Lupin, który z kolei odsyła do art. 4.1 tej ugody, ustanawiającego warunki, na jakich Lupin może wejść na rynek z własnym produktem. W związku z tym, biorąc pod uwagę jego brzmienie, art. 1.7 mógł budzić wątpliwości, które mogły zniechęcić Lupin do wejścia na rynek.

863

Przede wszystkim niewykonywanie przez Servier jej praw patentowych wobec Lupin zależy od spełnienia jednego z warunków określonych w art. 4.1 ugody Lupin (do którego odsyła art. 1.6 tej ugody). Ponieważ, jak zostało stwierdzone w pkt 844 i 855 powyżej, wykonanie art. 4.1 nie pozwala na stwierdzenie, że klauzula o niewprowadzaniu do obrotu nie ma ograniczającego charakteru, to samo dotyczy wykonania art. 1.7 tej ugody, nawet jeśli termin „Patenty Servier” jest rozumiany w szerokim znaczeniu obejmującym patenty odnoszące się nie tylko do postaci alfa erbuminy, ale również do innych postaci erbuminy, a nawet do innych soli peryndoprylu.

864

Z powyższego wynika, że Komisja mogła słusznie stwierdzić istnienie ograniczenia wysiłków Lupin na rzecz konkurowania z Servier.

865

W świetle rozważań przedstawionych w pkt 789–864 powyżej należy wskazać, że Komisja słusznie stwierdziła zarówno istnienie korzyści stanowiącej zachętę, jak i odpowiadające jej ograniczenie wysiłków Lupin na rzecz konkurowania z Servier.

866

Jak stwierdzono w pkt 272 powyżej, w kontekście ugód w sporach patentowych zakwalifikowanie ich jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel wymaga, by w ramach ugody zaistniała jednocześnie korzyść stanowiąca zachętę dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych i wynikające z niej ograniczenie jego wysiłków na rzecz konkurowania z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego. W przypadku, gdy oba te warunki są spełnione, należy stwierdzić istnienie zachęty.

867

W związku z ugodą w sporze patentowym zawierającą klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu, których z natury ograniczający charakter nie został skutecznie podważony, istnienie zachęty wobec przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych do poddania się tym klauzulom stanowi podstawę do stwierdzenia ograniczenia ze względu na cel (zob. pkt 273 powyżej).

868

W niniejszym przypadku stwierdzenie istnienia istotnej zachęty (zob. pkt 828 powyżej) pozwoliło Komisji na stwierdzenie istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

869

W konsekwencji wbrew twierdzeniom skarżących Komisja mogła słusznie stwierdzić w zaskarżonej decyzji istnienie ograniczenia ze względu na cel.

870

Skarżące, powołując się na zakres klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów, kwestionują jednak co do istoty określenie przedmiotowego zakresu naruszenia przyjęte przez Komisję w zaskarżonej decyzji.

871

Jak stwierdzono w pkt 834 powyżej, w świetle brzmienia klauzul ugody Lupin trudno jest ustalić, czy produkty objęte tą ugodą ograniczały się do postaci alfa erbuminy, czy obejmowały również inne postacie erbuminy, a nawet inne sole peryndoprylu.

872

Zakres klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu zależy właśnie od przyjętej definicji pojęcia „produkty”, ponieważ zarówno art. 1.6 ugody Lupin, jak i art. 4.1 tej ugody, do którego odsyła art. 1.6, odnoszą się do tego pojęcia.

873

Ponadto, jeśli chodzi o zakres klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów, miała ona zastosowanie nie tylko do patentów określonych w motywach B–D ugody Lupin (w tym do patentu 947), ale również do wszystkich patentów, które nie były wskazane z nazwy i których identyfikacja zależała od treści pojęcia „produkty”, zgodnie z jego definicją w ugodzie (zob. pkt 836 powyżej).

874

Jak Komisja słusznie wskazała w zaskarżonej decyzji (motyw 1912), treść ugody była źródłem niejasności co do zakresu stosowania klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów.

875

Tak więc postanowienia ugody Lupin budziły wątpliwość co do tego, czy klauzula o niewprowadzaniu do obrotu mogła mieć zastosowanie do wszelkich postaci erbuminy, a nawet do soli peryndoprylu innych niż erbumina, i czy klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów mogła mieć zastosowanie do patentów innych niż patent 947, w szczególności patentów na produkty niezawierające erbuminy. Takie wątpliwości mogły zniechęcać Lupin, po pierwsze, do wejścia na rynek, w tym z produktami zawierającymi inne postacie erbuminy niż alfa, a nawet sole peryndoprylu inne niż erbumina, a po drugie, do podważania patentów na peryndopryl zawierający inne postacie erbuminy niż alfa, a nawet sole peryndoprylu inne niż erbumina.

876

Należy również uwzględnić fakt, że wspomniane niejednoznaczności redakcyjne pojawiają się w ugodzie, którą Komisja słusznie uznała za naruszenie prawa konkurencji w zakresie klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów w odniesieniu do patentu 947 i do produktów, które patent ten obejmuje (zob. pkt 869 powyżej). Wreszcie bezsporne jest, że strony ugody dysponowały wystarczającymi środkami, aby skorzystać z pomocy specjalistów, którzy byli w stanie ograniczyć występowanie takich niejednoznaczności, nawet jeśli dysponowali jedynie krótkim terminem w tym zakresie. W świetle powyższych rozważań Komisja mogła słusznie uznać, że zakres stosowania klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu obejmował produkty niezawierające erbuminy i, a fortiori, zawierające inne postacie erbuminy niż alfa, oraz że zakres stosowania klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów obejmował, poza patentem 947, wszystkie patenty odnoszące się do tych produktów (motywy 1912 i 1918 zaskarżonej decyzji).

877

W tym względzie należy zaznaczyć, że istnienie klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów – o ile ich zakres wykracza poza zakres stosowania wyraźnie wskazanego patentu i produkty nim objęte – wykazuje w sposób oczywisty stopień szkodliwości dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji wystarczający do zakwalifikowania tych klauzul jako ograniczenia ze względu na cel, bez potrzeby wykazywania dodatkowo istnienia zachęty. Klauzule te nie są bowiem w żaden sposób uzasadnione w ugodzie w sporze dotyczącym wskazanego patentu, a ich ograniczające skutki nie pokrywają się ze skutkami tego patentu (zobacz wyżej pkt 257–261).

878

Nawet przy założeniu, że Komisja niesłusznie stwierdziła, iż sporne naruszenie dotyczyło innych postaci erbuminy niż postać alfa chroniona patentem 947, a nawet soli innych niż erbumina, taki błąd, biorąc pod uwagę ograniczoną i pomocniczą rolę tego stwierdzenia w rozumowaniu Komisji, nie może podważyć wniosku, do którego Komisja doszła w przedmiocie istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel wynikającego z ugody Lupin. Rozumowanie Komisji opiera się bowiem głównie na istnieniu zachęty umożliwiającej stwierdzenie nieprawidłowego korzystania z patentu, mimo że zakres klauzul ograniczających w ugodzie jest ograniczony do zakresu stosowania tego patentu (zobacz wyżej pkt 253–274).

879

Z całości powyższych rozważań wynika, że należy oddalić zarzut skarżących dotyczący zarówno istnienia ograniczenia ze względu na cel, jak i wyznaczenia zakresu takiego ograniczenia przyjętego przez Komisję.

880

Powyższego wniosku nie mogą podważyć pozostałe argumenty skarżących.

881

W pierwszej kolejności, co się tyczy dowodów zmierzających do wykazania, że zamiary skarżących oraz Lupin były zgodne z prawem, należy przypomnieć, po pierwsze, że w kontekście ugód w sporach patentowych zakwalifikowanie ich jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel wymaga, by w ramach ugody wystąpiły jednocześnie korzyść stanowiąca zachętę dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych i wynikające z niej ograniczenie wysiłków tego przedsiębiorstwa na rzecz konkurowania z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego. Gdy oba te warunki są spełnione, konieczne jest stwierdzenie ograniczenia konkurencji ze względu na cel (zob. pkt 272 powyżej). Po drugie, sama okoliczność, że porozumienie służy również realizacji dozwolonych celów, nie wystarczy, by stanowiło to przeszkodę w zakwalifikowaniu go jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel (zob. pkt 222 powyżej).

882

Z powyższego wynika, że argumenty skarżących podniesione w ramach niniejszego zarzutu, zgodnie z którymi powody, które zmusiły je oraz Lupin do zawarcia ugody Lupin, były dozwolone, nie mogą podważyć kwalifikacji tej ugody jako ograniczenia ze względu na cel, którą Komisja słusznie przyjęła i która została powyżej potwierdzona (zob. pkt 869 i 879 powyżej). W rezultacie argumenty te należy oddalić.

883

Dotyczy to, po pierwsze, argumentu, zgodnie z którym Lupin nie miała już interesu w kontynuowaniu postępowania spornego, po drugie, argumentu opartego na fakcie, że to Lupin wyszła z inicjatywą rozstrzygnięcia polubownego, a po trzecie, argumentu opartego na okoliczności, że Servier nie miała interesu w ochronie swojej sytuacji konkurencyjnej w stosunku do Lupin, gdyby nie zrobiła tak samo z Apotex.

884

W drugiej kolejności, chociaż skarżące utrzymują, że klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów nie mogła mieć skutków ograniczających konkurencję, w szczególności ze względu na istnienie równoległych sporów i brak po stronie Lupin zamiaru wszczynania nowych postępowań spornych, nie zmienia to faktu, że w zakresie, w jakim ugoda Lupin wykazuje wystarczający stopień szkodliwości, aby można ją było zakwalifikować jako ograniczenie ze względu na cel, analiza konkretnych skutków tej ugody, a w szczególności klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów, nie jest konieczna (zob. pkt 219 powyżej).

885

Z tych samych powodów należy oddalić argument skarżących, zgodnie z którym klauzula o niewprowadzaniu do obrotu nie mogła mieć skutków ograniczających konkurencję – nawet jeśli jej zakres wykraczał poza zakres patentu 947 – przede wszystkim ze względu na brak rzeczywistych i konkretnych możliwości, aby Lupin była pierwszą spółką wchodzącą na rynek z produktem nienaruszającym patentu.

886

W trzeciej kolejności można uznać, że skarżące, wskazując na hipotetyczny charakter skutków ograniczających klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, kwestionują w rzeczywistości istnienie potencjalnej konkurencji. Tymczasem zostało już stwierdzone powyżej, że Lupin była potencjalnym konkurentem Servier.

887

W czwartej kolejności należy przypomnieć, że w przypadku stwierdzenia istnienia zachęty strony nie mogą już powoływać się na uznanie przez siebie w ramach ugody ważności patentu. Okoliczność, iż ważność patentu zostaje potwierdzona przez organ sądowy lub administracyjny, jest w tym względzie bez znaczenia (zob. pkt 269 powyżej). Skarżące nie mają zatem podstaw, by powoływać się na scenariusz, zresztą hipotetyczny, zgodnie z którym ważność patentu 947 zostałaby potwierdzona zarówno przez sądy Zjednoczonego Królestwa, jak i przez EUP.

888

Z całości powyższych rozważań wynika, że niniejszy zarzut należy oddalić.

889

W pierwszej kolejności skarżące twierdzą, że Komisja nie mogła przyjąć, iż okres naruszenia rozpoczął się przed uzyskaniem PDO przez Lupin.

890

Poprzez ów argument skarżące kwestionują w rzeczywistości istnienie potencjalnej konkurencji. Tymczasem w pkt 751 powyżej stwierdzono, że w momencie zawierania ugody Lupin była potencjalnym konkurentem Servier.

891

W drugiej kolejności skarżące twierdzą, że Komisja powinna była stwierdzić, podobnie jak uczyniła to w przypadku rynku francuskiego, iż w Belgii, Republice Czeskiej, Irlandii i na Węgrzech naruszenie ustało w momencie wejścia Sandoz na rynki tych państw z generycznym peryndoprylem niestanowiącym naruszenia patentu 947, czyli odpowiednio w czerwcu 2008 r., w lipcu 2008 r., w grudniu 2008 r. i w styczniu 2009 r.

892

Należy zatem ustalić, czy Komisja błędnie stwierdziła, że naruszenie nadal trwało w odnośnych państwach członkowskich po datach wskazanych w pkt 891 powyżej.

893

Na wstępie należy uściślić, że generyczny produkt leczniczy, z którym Sandoz weszła na rynek, stanowi formę peryndoprylu w postaci erbuminy składającego się z „soli amorficznej (niekrystalicznej), która nie zawiera zatem żadnych kryształów alfa chronionych patentem 947” (motyw 212 zaskarżonej decyzji).

894

Należy również przypomnieć (zob. pkt 847 powyżej), że nawet jeśli taka wykładnia nie jest oczywista z uwagi na złożoność brzmienia art. 1.6 ugody Lupin, można przyjąć, iż artykuł ten w związku z art. 4.1 lit. c) tej ugody pozwala Lupin na wejście na rynek z własnymi produktami, jeżeli „produkt” generyczny, który nie jest wytwarzany przez Servier, wejdzie na rynek bez naruszenia zakazu, a wniosek o wydanie zakazu złożony przez Servier nie zostanie jeszcze oddalony.

895

Z uwagi na to, że termin „produkt”, użyty w art. 4.1 lit. c) ugody Lupin, rozpoczyna się od wielkiej litery, należy rozumieć go zgodnie z konwencją przyjętą w motywie A tej ugody.

896

Tymczasem określenie produktów, o których mowa w motywie A ugody Lupin, jest szczególnie delikatne (zob. pkt 832 i 833 powyżej), co utrudnia stosowanie art. 4.1 lit. c) tej ugody (zob. pkt 849 i 850 powyżej).

897

Istniała zatem niejasność co do określenia zakresu stosowania art. 4.1 lit. c) ugody Lupin, a zatem również w kwestii możliwości stosowania klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu zawartej w art. 1.6 tej ugody (zob. pkt 852 powyżej), zwłaszcza w przypadku wejścia na rynek produktu, takiego jak produkt Sandoz, zawierającego erbuminę w postaci innej niż alfa.

898

Ze względu na niejasność dotyczącą zakresu art. 1.6 i 4.1 ugody Lupin, przedstawioną w pkt 894–897 powyżej, Lupin mogła obawiać się, że klauzula o niewprowadzaniu do obrotu będzie nadal obowiązywać po wprowadzeniu na rynek przez osobę trzecią generycznego peryndoprylu składającego się z erbuminy w postaci innej niż alfa lub generycznego peryndoprylu niezawierającego erbuminy. Taka wątpliwość mogła zniechęcić te spółkę do wejścia na rynek.

899

Obawa ta mogła być w każdym razie tym większa, że Servier mogła złożyć wniosek o wydanie zakazu, w tym w odniesieniu do produktu, który w sposób oczywisty nie naruszał jej patentów, a zwłaszcza patentu 947, co skutkowałoby uniemożliwieniem zastosowania art. 4.1 lit. c) ugody Lupin do czasu oddalenia takiego wniosku (zob. pkt 852 powyżej).

900

W tym względzie pisma Lupin ujawniają wątpliwości tej spółki co do możliwości wejścia przez nią na rynek francuski bez naruszenia ugody (zob. pkt 853 powyżej), a zatem co do dalszego stosowania przez nią na tym rynku klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu co najmniej do tej wymiany korespondencji, która prawdopodobnie zakończyła się najwcześniej na początku kwietnia 2009 r., czyli nieco ponad miesiąc przed dniem 6 maja 2009 r., datą przyjętą przez Komisję jako zakończenie naruszenia w odniesieniu do Belgii, Republiki Czeskiej, Irlandii i Węgier. Podobnie pismo Servier, o którym mowa w pkt 853 powyżej, nie pozwala stwierdzić, że Servier uznała w sposób jasny i oczywisty, że Lupin mogła wejść na rynek.

901

A fortiori, skarżące nie przedstawiły w odniesieniu do czterech rynków wymienionych w pkt 900 powyżej żadnego dowodu pozwalającego stwierdzić, że przed dniem 6 maja 2009 r. Servier i Lupin brały pod uwagę kolejne wejścia Sandoz na te rynki i że pomimo niepewności związanej z niejednoznacznością ugody uważały one, iż klauzula o niewprowadzaniu do obrotu już nie obowiązywała.

902

Tymczasem okoliczność, że klauzula o niewprowadzaniu do obrotu pozostawała w mocy z powodu niepewności związanej z niejednoznacznością ugody, co oznaczało utrzymanie zgodności woli obu stron – być może w sprzeczności z wykładnią warunków stosowania klauzuli, która mogła zostać dokonana a posteriori w szczególności przez sędziego rozpatrującego spór z umowy – wystarczyła, aby Komisja mogła uznać, że zgodność woli Lupin i Servier, a zatem samo naruszenie nadal trwały pomimo wejścia Sandoz na rynek.

903

W każdym razie nawet przy założeniu, że od momentu wejścia Sandoz na rynek ugoda przestała formalnie obowiązywać, w świetle powyższych rozważań (zob. pkt 900 i 901 powyżej) należy stwierdzić, że klauzula o niewprowadzaniu do obrotu była nadal stosowana przez Servier i Lupin po kolejnych wejściach Sandoz na cztery rynki, o których mowa.

904

Jeśli chodzi – tak jak w niniejszej sprawie – o ograniczenia konkurencji ze względu na cel, prawdą jest, że uwzględnienie ich konkretnych skutków na rynku jest zbędne do wykazania istnienia naruszenia (zob. podobnie wyrok z dnia 8 lipca 1999 r., Komisja/Anic Partecipazioni, C‑49/92 P, EU:C:1999:356, pkt 98 i 99), a zatem czasu jego trwania (zob. podobnie wyrok z dnia 19 marca 2009 r., Archer Daniels Midland/Komisja, C‑510/06 P, EU:C:2009:166, pkt 113, 114, 140). To samo dotyczy uwzględnienia wykonania porozumienia (zob. podobnie wyrok z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja, T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 252).

905

Kontynuowanie naruszenia można jednak stwierdzić również po okresie formalnego obowiązywania porozumienia w przypadku, gdy zainteresowane przedsiębiorstwa kontynuowały zabronione zachowanie (wyroki: z dnia 16 czerwca 2011 r., Solvay Solexis/Komisja, T‑195/06, niepublikowany, EU:T:2011:280, pkt 124; z dnia 29 czerwca 2012 r., E.ON Ruhrgas i E.ON/Komisja, T‑360/09, EU:T:2012:332, pkt 251).

906

Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie (zob. pkt 903 powyżej).

907

Z powyższego wynika, że należy oddalić niniejszy zarzut, podniesiony posiłkowo przez Servier.

908

Skarżące twierdzą, że Komisja popełniła szereg różnych naruszeń prawa i błędów w ocenie dotyczących zakwalifikowania ugody zawartej z Lupin jako ograniczenia konkurencji ze względu na skutek.

909

Stosując mutatis mutandis uwagi przedstawione w pkt 566–570 powyżej, należy oddalić ten zarzut jako bezskuteczny.

910

Skarżące podważają uznanie za ograniczenie konkurencji ze względu na cel, w pierwszej kolejności, ugody oraz umowy licencyjnej, a w drugiej kolejności, umowy przeniesienia.

943

W drodze wyjątku od rozważań dotyczących umów dodatkowych, przedstawionych w pkt 797–803 powyżej, włączenie zwyczajnej umowy handlowej do ugody zawierającej klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu i klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów nie stanowi istotnej poszlaki istnienia płatności odwróconej, w przypadku gdy rzeczona umowa handlowa jest umową licencyjną dotyczącą rozpatrywanego patentu.

944

Taki wyjątek wynika z faktu, że wprawdzie celem umowy licencyjnej dotyczącej patentu nie jest polubowne rozstrzygnięcie sporu, lecz udzielenie zezwolenia na korzystanie z patentu, może jednak być uzasadnione – inaczej niż jest to w przypadku innych umów handlowych (zob. pkt 800 powyżej) – włączenie tej umowy licencyjnej do ugody w sporze dotyczącym patentu będącego przedmiotem licencji.

945

Przyczyną sporu patentowego jest bowiem zasadniczo żywiony przez spółkę działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych zamiar wejścia na rynek, któremu sprzeciwia się właściciel patentu pragnący zachować prawa, które wywodzi on z tego patentu. Zezwolenie na takie wejście poprzez przyjęcie umowy licencyjnej wydaje się być szczególnie odpowiednim sposobem zakończenia sporu, ponieważ pozwala na uwzględnienie roszczeń obu stron sporu.

946

Przyjmuje się zresztą, że umowa licencyjna stanowi odpowiedni środek zakończenia sporu. Wynika to z pkt 204 wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii, zgodnie z którym „porozumienia licencyjne mogą służyć jako środek rozstrzygania sporów”. Punkt ten powtórzono w pkt 205 wytycznych z 2014 r. w sprawie porozumień o transferze technologii.

947

Włączenie umowy licencyjnej do ugody jest tym bardziej uzasadnione, że obecność w ugodzie klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu jest uzasadniona tylko wtedy, gdy ugoda ta opiera się na uznaniu przez strony ważności patentu (zobacz wyżej pkt 258–261). Zawarcie umowy licencyjnej, która ma rację bytu dla licencjobiorcy tylko pod warunkiem, że licencja jest rzeczywiście wykorzystywana, opiera się również na uznaniu przez strony ważności patentu. W tym zakresie umowa licencyjna potwierdza zatem ważność ugody, co w pełni uzasadnia jej włączenie do ugody.

948

Ponieważ uzasadnione wydaje się włączenie do ugody w sporze dotyczącym patentu umowy licencyjnej dotyczącej tego samego patentu, takie włączenie, w odróżnieniu od innych umów dodatkowych, nie stanowi istotnej poszlaki co do istnienia płatności odwróconej (w rozumieniu tego wyrażenia w dziedzinie umów dodatkowych, zob. pkt 804 powyżej).

949

Dlatego Komisja musi oprzeć się na innych przesłankach niż zwykłe połączenie umowy licencyjnej z ugodą w celu wykazania, że umowa licencyjna nie została zawarta na normalnych warunkach rynkowych i że w rzeczywistości kryje ona płatność odwróconą zachęcającą spółkę działającą w sektorze generycznych produktów leczniczych do poddania się klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów (zob. wyżej pkt 803–808).

950

Należy zaznaczyć, iż stwierdzenie istnienia płatności odwróconej jest tym mniej oczywiste w przypadku umowy licencyjnej, gdyż taka umowa nie prowadzi do transferu finansowego z przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego do przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, lecz z przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych do przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego. Na mocy umowy licencyjnej licencjobiorca uiszcza bowiem opłatę licencyjną właścicielowi patentu.

951

Istnieje jednak transfer wartości majątkowych z przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego do przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych, gdy opłata uiszczana na rzecz właściciela patentu stanowi świadczenie wzajemne za korzyści, jakie przedsiębiorstwo działające w sektorze generycznych produktów leczniczych uzyskuje z umowy licencyjnej, czyli zezwolenie na korzystanie z patentu w celu wejścia na rynek bez ryzyka.

952

Zatem do Komisji należy wykazanie, że takie świadczenie wzajemne jest rażąco niskie, czyli w takim stopniu, że nie da się go wyjaśnić względami ograniczonymi do wartości ekonomicznej dobra stanowiącego przedmiot umowy (zob. pkt 806 powyżej), przez co umowa licencyjna obejmuje płatność odwróconą na rzecz przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych.

953

Fakt, że dana transakcja nie została zawarta na normalnych warunkach rynkowych, musi na potrzeby wykazania stopnia szkodliwości wystarczającego do zakwalifikowania ugody jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel wynikać w sposób tym bardziej oczywisty, gdyż ograniczający konkurencję charakter klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów, które ugoda zawiera, jest złagodzony przez umowę licencyjną.

954

Klauzula o niewprowadzaniu do obrotu zostaje bowiem przynajmniej częściowo pozbawiona skuteczności. Umowa licencyjna wykracza nawet poza samą tylko częściową neutralizację skutków tej klauzuli, ponieważ sprzyja wejściu generycznego produktu leczniczego na rynek poprzez zniesienie ryzyka procesu związanego z patentem.

955

Jeśli chodzi o klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów, nawet jeśli jej skutki ograniczające konkurencję utrzymują się, są one ograniczone przez fakt, że licencja umożliwia wejście na rynek bez ryzyka procesu. Tymczasem o ile dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych możliwość zakwestionowania ważności patentu ma zasadnicze znaczenie, gdy wchodzi ono na rynek z ryzykiem, o tyle ma to mniejsze znaczenie, jeżeli otrzymało ono zezwolenie na wejście na ten rynek od przedsiębiorstwa będącego producentem oryginalnego produktu leczniczego w drodze umowy licencyjnej.

956

Na tym etapie analizy należy przypomnieć, że w kontekście ugód w sporach patentowych zakwalifikowanie ich jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel wymaga, by w ugodzie istniała jednocześnie korzyść mająca stanowić zachętę dla przedsiębiorstwa działającego w sektorze generycznych produktów leczniczych i wynikające z niej ograniczenie jego wysiłków na rzecz konkurowania z przedsiębiorstwem będącym producentem oryginalnego produktu leczniczego (zob. pkt 272 powyżej). Tymczasem z powyższych rozważań wynika, że w przypadku umowy licencyjnej oba te elementy są złagodzone lub w ogóle nie występują, tak że nie można łatwo ustalić wystarczającego stopnia szkodliwości dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 49, 50 i przytoczone tam orzecznictwo).

957

Należy dodać, że wyjątek, o którym mowa w pkt 943 powyżej, nie jest sprzeczny ani z faktem, że połączenie umowy licencyjnej z klauzulą o niekwestionowaniu ważności patentów jest ograniczeniem niepodlegającym zwolnieniu przewidzianemu w art. 2 rozporządzenia Komisji (WE) nr 772/2004 z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie stosowania art. [101 ust. 3 TFUE] do kategorii porozumień o transferze technologii (Dz.U. 2004, L 123, s. 11), ani z orzecznictwem Trybunału, które zostało zapoczątkowane w wyroku z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja (193/83, EU:C:1986:75, pkt 89, 92), i dokładniej określone w wyroku z dnia 27 września 1988 r., Bayer i Maschinenfabrik Hennecke (65/86, EU:C:1988:448).

958

Po pierwsze bowiem zgodnie z art. 5 rozporządzenia nr 772/2004 połączenie umowy licencyjnej i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów stanowi ograniczenie niepodlegające zwolnieniu przewidzianemu w art. 2 tego rozporządzenia. Jednakże zarówno to zwolnienie, jak i to wykluczenie mają zastosowanie zgodnie z art. 2 i 5 tego rozporządzenia tylko wtedy, gdy rozpatrywane porozumienia zawierają ograniczenia konkurencji wchodzące w zakres art. 101 ust. 1 TFUE. W konsekwencji okoliczność, że połączenie umowy licencyjnej i klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów stanowi jedno z ograniczeń niepodlegających zwolnieniu przewidzianemu w art. 2 rozporządzenia nr 772/2004, nie pozwala stwierdzić, że takie połączenie stanowi w każdym razie ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, a w szczególności ograniczenie ze względu na cel.

959

W tym względzie Trybunał orzekł, że chociaż przyznanie danemu porozumieniu przywileju przewidzianego w art. 101 ust. 3 zakłada uprzednie uznanie, iż takie porozumienie podlega zakazowi przewidzianemu w art. 101 ust. 1 TFUE, określona w ust. 3 możliwość przyznania tego przywileju kategoriom porozumień nie oznacza, że dane porozumienie należące do tych kategorii będzie z tej racji bezwzględnie spełniało przesłanki określone w ust. 1. W związku z tym przyznanie wyłączenia grupowego nie może przesądzać w żaden sposób, nawet w sposób dorozumiany, o charakterze porozumienia rozpatrywanego indywidualnie (wyrok z dnia 13 lipca 1966 r., Włochy/Rada i Komisja, 32/65, EU:C:1966:42, s. 590).

960

Po drugie, Trybunał orzekł faktycznie, że postanowienie umowy licencyjnej zobowiązujące do niekwestionowania ważności patentu jest niezgodne z art. 101 ust. 1 TFUE. Dodał on, że taka klauzula w sposób oczywisty nie mieści się w zakresie szczególnego przedmiotu patentu, którego nie można interpretować jako gwarancji ochrony również przed działaniami zmierzającymi do zakwestionowania ważności patentu, zważywszy, że w interesie publicznym leży wyeliminowanie wszelkich przeszkód w działalności gospodarczej, która może wynikać z niesłusznie przyznanego patentu (wyrok z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja, 193/83, EU:C:1986:75, pkt 89, 92).

961

Jednakże w wyroku wydanym dwa lata później w sprawie dotyczącej ugody zawartej w sporze Trybunał doprecyzował stanowisko przyjęte w wyroku z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja (193/83, EU:C:1986:75), stwierdzając tym razem jedynie, że klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów może – zważywszy na kontekst prawny i gospodarczy – mieć charakter ograniczający konkurencję w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 27 września 1988 r., Bayer i Maschinenfabrik Hennecke, 65/86, EU:C:1988:448, pkt 16). Ponadto chociaż w tym samym wyroku Trybunał oddalił wniosek Komisji, zgodnie z którym zawarcie klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów nie wchodziło już w zakres zakazu ustanowionego w art. 101 ust. 1 TFUE, gdy rozpatrywana ugoda zmierzała do zakończenia sporu zawisłego przed sądem, nie stwierdził on jednak, że każda ugoda zawierająca taką klauzulę wchodzi w zakres zakazu ustanowionego w art. 101 ust. 1 TFUE.

962

Prawdą jest, że – jak wynika z pkt 112 wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii – w ramach umowy licencyjnej „zwykle licencjobiorcy mogą najlepiej określić, czy prawo własności intelektualnej jest ważne czy też nie”, a w efekcie prawo to podważyć. Z tego powodu połączenie umowy licencyjnej z klauzulą o niekwestionowaniu ważności patentów jest zasadniczo zabronione (opinia rzecznika generalnego M. Darmona w sprawie Bayer i Maschinenfabrik Hennecke,65/86, EU:C:1987:336, pkt 8). Jeżeli jednak umowa licencyjna jest zawierana w ramach polubownego rozstrzygnięcia rzeczywistego sporu sądowego pomiędzy zainteresowanymi stronami, licencjobiorca miał już możliwość zakwestionowania ważności rozpatrywanego patentu, i jeżeli ostatecznie zgadza się, nie będąc do tego nakłanianym, poddać się klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów (a także klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu), to dlatego, że jego zdaniem patent jest ważny. W tym szczególnym kontekście ugody, na mocy której strony ostatecznie uzgadniają, że patent jest ważny, powód uzasadniający zakaz połączenia umowy licencyjnej z klauzulą o niekwestionowaniu ważności patentów nie wydaje się już istotny, pod warunkiem że ugoda opiera się na uznaniu przez strony umowy ważności danego patentu, a nie na zachęcie licencjobiorcy do poddania się klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów (jak również klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu).

963

Z powyższego wynika, że w przypadku prawdziwego sporu pomiędzy zainteresowanymi stronami i istnienia umowy licencyjnej, która wydaje się mieć bezpośredni związek z ugoda zawartą w tym sporze, połączenie tej umowy z ugodą nie stanowi istotnej poszlaki istnienia płatności odwróconej. W takim wypadku Komisja może wykazać na podstawie innych przesłanek, że umowa licencyjna nie stanowi transakcji zawartej na normalnych warunkach rynkowych i kryje płatność odwróconą (w rozumieniu tego wyrażenia w dziedzinie umów dodatkowych, zob. pkt 804 powyżej).

964

To właśnie w świetle powyższych rozważań należy sprawdzić, czy Komisja mogła w niniejszym przypadku słusznie stwierdzić, że uznanie za ograniczenie ze względu na cel mogło mieć zastosowanie do ugody i umowy licencyjnej, zawartych między Servier a Krka.

965

W pierwszej kolejności należy zbadać, czy istniały rzeczywiste spory i czy postanowienia umowy licencyjnej wydawały się mieć wystarczająco bezpośredni związek z ugodami zawartymi w tych sporach, aby uzasadniać połączenie tejże umowy z ugodą.

966

W tym względzie, po pierwsze, należy stwierdzić, że między Servier i Krka istniały rzeczywiste spory prowadzone w momencie podpisania umowy i że spory te zostały rozstrzygnięte w wyniku ugody, która przewidywała w art. I lit. i) i ii), że obie strony muszą wycofać się z toczących się między nimi postępowań sądowych.

967

Dziesięć przedsiębiorstw działających w sektorze generycznych produktów leczniczych, w tym Krka, złożyło bowiem w 2004 r. do EUP sprzeciw wobec patentu 947, wnosząc o jego całkowite unieważnienie i powołując się na brak aspektu nowości i brak poziomu wynalazczego, a także na niedostatecznie jasne ujawnienie wynalazku. W dniu 27 lipca 2006 r. wydział ds. sprzeciwów EUP potwierdził ważność tego patentu po dokonaniu drobnych poprawek w pierwotnym zgłoszeniu spółki Servier. Następnie siedem przedsiębiorstw wniosło skargę na decyzję EUP z dnia 27 lipca 2006 r. Krka wycofała się z postępowania w sprawie sprzeciwu w dniu 11 stycznia 2007 r. na podstawie ugody zawartej z Servier.

968

W dniu 28 lipca 2006 r. Servier wniosła w Zjednoczonym Królestwie do High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] powództwo o naruszenie patentu 340 przeciwko spółce Krka. W dniu 2 sierpnia 2006 r. wniosła również powództwo o naruszenie patentu 947 przeciwko Krka oraz wniosek o wydanie zakazu tymczasowego. W dniu 1 września 2006 r. Krka wniosła pozew wzajemny o unieważnienie patentu 947 oraz w dniu 8 września 2006 r. kolejny pozew wzajemny o unieważnienie patentu 340. W dniu 3 października 2006 r. High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysoki trybunał (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] uwzględnił wniosek Servier o wydanie zakazu tymczasowego i oddalił wniosek złożony przez Krka w dniu 1 września 2006 r. W dniu 1 grudnia 2006 r. toczące się postępowanie zostało zakończone na mocy ugody zawartej między stronami, a zakaz tymczasowy został uchylony.

969

Po drugie, zarówno ugoda, jak i umowa licencyjna były związane z przedmiotowymi sporami. Ugoda, a w szczególności klauzula o niewprowadzaniu do obrotu i klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów, które ta ugoda zawierała, ograniczały się bowiem do zakresu stosowania patentów będących przedmiotem sporów między Servier i Krka. Jeżeli chodzi o umowę licencyjną, dotyczyła ona patentu 947 i dlatego też miała bezpośredni związek z tymi sporami.

970

Po trzecie, w chwili zawarcia ugody i umowy licencyjnej istniały spójne poszlaki mogące sugerować stronom, że patent 947 był ważny (zob. pkt 967 i 968 powyżej).

971

Po czwarte, chociaż Servier i Krka miały ze sobą kontakt przed wydaniem decyzji EUP z dnia 27 lipca 2006 r. potwierdzającej ważność patentu 947 (zob. w szczególności motyw 837 zaskarżonej decyzji), nie zawarły one ugody (motywy 856–859 zaskarżonej decyzji), a nowe negocjacje rozpoczęto dopiero po wydaniu tej decyzji (motyw 898 zaskarżonej decyzji). Decyzja EUP z dnia 27 lipca 2006 r. potwierdzająca ważność patentu 947 była zatem przynajmniej jednym z czynników, które doprowadziły do zawarcia ugody i umowy licencyjnej.

972