1.

Rozpatrywany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Rayonen sad Lukovit (sąd rejonowy w Łukowicie, Bułgaria) na podstawie art. 267 TFUE dotyczy wykładni dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym ( 2 ), dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności ( 3 ) oraz art. 47 i 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), a także zasad legalności i skuteczności.

2.

Wniosek ów został złożony w ramach postępowania karnego wszczętego przeciwko AB w związku z posiadaniem substancji nielegalnych. Sąd odsyłający pyta w istocie, z jakiej ochrony, w odniesieniu do przewidzianych w dyrektywach 2012/13 i 2013/48 praw do informacji i dostępu do adwokata, powinna korzystać osoba, względem której w fazie wstępnej postępowania karnego dokonano przeszukania osoby i zatrzymania rzeczy będących w jej posiadaniu. Sąd odsyłający zastanawia się również nad zakresem kontroli sądowej środków przymusu służących do gromadzenia dowodów, której wprowadzenia wymaga prawo Unii. Niniejsza sprawa dotyczy zatem delikatnych kwestii związanych z ochroną praw osób podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym, co do których to kwestii Trybunał powinien wypowiedzieć się w interesie spójnego stosowania prawa Unii i skutecznej ochrony praw podstawowych w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

3.

Artykuł 2 dyrektywy 2012/13, zatytułowany „Zakres”, w ust. 1 przewiduje:

„Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie od chwili poinformowania osób przez właściwe organy państwa członkowskiego, że są one podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa, do czasu zakończenia postępowania rozumianego jako ostateczne rozstrzygnięcie tego, czy osoba podejrzana lub oskarżona popełniła przestępstwo, w tym również, w stosownych przypadkach, wydania wyroku oraz rozstrzygnięcia wszelkich środków odwoławczych”.

4.

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do informacji o prawach”, stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby osobom podejrzanym lub oskarżonym niezwłocznie udzielano informacji dotyczących przynajmniej poniższych praw procesowych, stosowanych zgodnie z prawem krajowym, aby umożliwić skuteczne wykonywanie tych praw:

2.   Państwa członkowskie zapewniają, aby informacje określone w ust. 1 zostały udzielone ustnie lub pisemnie, w prostym i przystępnym języku, z uwzględnieniem wszelkich szczególnych potrzeb osób podejrzanych lub oskarżonych, wymagających szczególnego traktowania”.

5.

Artykuł 8 owej dyrektywy, zatytułowany „Weryfikacja i środki ochrony prawnej”, przewiduje:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby udzielenie informacji osobom podejrzanym lub oskarżonym zgodnie z art. 3–6 zostało odnotowane przy użyciu procedur rejestracji określonych w prawie danego państwa członkowskiego.

2.   Państwa członkowskie zapewniają, aby osoby podejrzane lub oskarżone lub ich obrońcy mieli prawo zakwestionowania, zgodnie z procedurami przewidzianym w prawie krajowym, braku lub odmowy udzielenia przez właściwe organy informacji zgodnie z niniejszą dyrektywą”.

6.

Artykuł 2 ust. 1 dyrektywy 2013/48 ma następujące brzmienie:

„Niniejszą dyrektywę stosuje się do podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym od chwili poinformowania ich przez właściwe organy państwa członkowskiego, za pomocą oficjalnego powiadomienia lub w inny sposób, o tym, że są podejrzani lub oskarżeni o popełnienie przestępstwa, niezależnie od tego, czy zostali pozbawieni wolności. Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do czasu zakończenia postępowania, przez co rozumie się ostateczne rozstrzygnięcie kwestii, czy podejrzany lub oskarżony popełnił przestępstwo, w tym w stosownych przypadkach wydanie wyroku skazującego i rozpatrzenie wszelkich środków odwoławczych”.

7.

Artykuł 3 tej dyrektywy stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby podejrzani i oskarżeni mieli prawo dostępu do adwokata w takim terminie i w taki sposób, aby osoby te mogły rzeczywiście i skutecznie wykonywać przysługujące im prawo do obrony.

2.   Podejrzani lub oskarżeni mają prawo dostępu do adwokata bez zbędnej zwłoki. W każdym wypadku podejrzani lub oskarżeni mają dostęp do adwokata począwszy od najwcześniejszego spośród następujących terminów:

3.   Prawo dostępu do adwokata pociąga za sobą, co następuje:

[…]

6.   W wyjątkowych okolicznościach i jedynie na etapie postępowania przygotowawczego państwa członkowskie mogą zastosować czasowe odstępstwo od stosowania praw przewidzianych w ust. 3, w zakresie, w jakim jest to uzasadnione – w świetle konkretnych okoliczności danej sprawy – jednym z następujących istotnych powodów:

[…]

8.

Artykuł 12 tej dyrektywy, zatytułowany „Środki naprawcze”, przewiduje:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby podejrzani lub oskarżeni w postępowaniu karnym, jak również osoby podlegające nakazowi w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania miały do dyspozycji na mocy prawa krajowego skuteczny środek naprawczy [odwoławczy] w przypadku naruszenia ich praw przewidzianych w niniejszej dyrektywie.

2.   Bez uszczerbku dla krajowych przepisów i systemów dotyczących dopuszczalności dowodów państwa członkowskie zapewniają, aby w postępowaniu karnym przy ocenie wyjaśnień złożonych przez podejrzanych lub oskarżonych lub dowodów uzyskanych z naruszeniem ich prawa dostępu do adwokata lub w przypadkach, gdy zezwolono na odstępstwo od tego prawa zgodnie z art. 3 ust. 6, przestrzegane były prawo do obrony i prawo do rzetelnego postępowania”.

9.

Zgodnie z art. 54 Nakazatelno protsesualen kodeks (kodeksu postępowania karnego, obowiązującego od dnia 29 kwietnia 2006 r. (DV nr 86, z dnia 28 października 2005 r.), zwanego dalej „NPK”) za oskarżonego uważa się osobę, której został nadany taki status na warunkach i w trybie przewidzianym w tym kodeksie.

10.

Artykuł 55 rzeczonego kodeksu, zatytułowany „Prawa oskarżonego”, przewiduje:

„(1)   Oskarżony ma następujące prawa: do otrzymania informacji o przestępstwie, w związku z którym nadano mu status oskarżonego, oraz o dowodach, na podstawie których to nastąpiło; do złożenia zeznania w związku z oskarżeniem lub do odmowy jego złożenia; do dostępu do akt sprawy, w tym do informacji uzyskanych za pomocą specjalnych środków dochodzeniowych oraz do uzyskania niezbędnych wyciągów; do przedstawiania dowodów; do udziału w postępowaniu karnym; do zgłaszania wniosków, uwag i zastrzeżeń; do wypowiedzenia się w ostatniej kolejności; do zaskarżania czynności naruszających jego prawa i słuszne interesy; oraz do obrońcy. Oskarżony ma prawo do tego, aby jego obrońca uczestniczył w czynnościach dochodzeniowych i innych czynnościach procesowych wymagających udziału oskarżonego, chyba że wyraźnie zrzeknie się tego prawa. […]

(2)   Oskarżony ma prawo do otrzymania ogólnych informacji ułatwiających mu wybór obrońcy. Ma on prawo do swobodnego porozumiewania się ze swoim obrońcą, spotykania się z nim na osobności, uzyskania pomocy prawnej i pomocy w zakresie pokrycia kosztów postępowania, w tym przed rozpoczęciem i w trakcie przesłuchania oraz wszelkich innych czynności procesowych, w których oskarżony bierze udział.

[…]”.

11.

Artykuł 164 tego kodeksu, zatytułowany „Przeszukanie”, stanowi:

„(1)   Przeszukanie osoby w postępowaniu przygotowawczym bez nakazu sądowego właściwego sądu pierwszej instancji lub sądu pierwszej instancji, w którego okręgu czynność jest wykonywana, jest dopuszczalne:

(2)   Przeszukanie przeprowadza osoba tej samej płci w obecności świadków przeszukania tej samej płci.

(3)   Protokół z przeprowadzonej czynności dochodzeniowej należy przedstawić sędziemu do zatwierdzenia niezwłocznie, najpóźniej jednak w ciągu 24 godzin”.

12.

Artykuł 212 NPK, zatytułowany „Postępowanie przygotowawcze”, przewiduje:

„(1)   Postępowanie przygotowawcze wszczyna się na podstawie zarządzenia prokuratury.

(2)   Jeżeli przeprowadza się oględziny obejmujące badanie ciała, przeszukanie, zatrzymanie rzeczy i przesłuchanie świadków, postępowanie przygotowawcze uważa się za wszczęte wraz ze sporządzeniem protokołu pierwszej czynności dochodzeniowej, jeżeli jej natychmiastowe wykonanie jest jedyną możliwością zebrania i zabezpieczenia dowodów, a także jeżeli przeprowadza się przeszukanie zgodnie z art. 164.

(3)   Organ ścigania, który dokonał czynności zgodnie z ust. 2, informuje o tym prokuraturę niezwłocznie, lecz nie później niż w ciągu 24 godzin”.

13.

Artykuł 219 tego kodeksu, zatytułowany „Nadanie statusu oskarżonego”, stanowi:

„(1)   Jeżeli uzyskano wystarczające dowody winy określonej osoby co do popełnienia przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego i nie ma podstaw do zakończenia postępowania karnego, organ ścigania informuje o tym prokuraturę i, wydając odpowiednie zarządzenie, nadaje danej osobie status oskarżonego.

(2)   Organ ścigania może również nadać danej osobie status oskarżonego poprzez sporządzenie protokołu z pierwszej czynności dochodzeniowej przeprowadzonej przeciwko tej osobie, o czym informuje prokuraturę.

(3)   W zarządzeniu o nadaniu statusu oskarżonego oraz w protokole z czynności dochodzeniowej, o którym mowa w ust. 2 należy podać:

[…].

(8)   Organ ścigania nie może wykonywać żadnych czynności dochodzeniowych z udziałem oskarżonego, zanim nie wypełni swoich obowiązków wynikających z ust. 1–7”.

14.

Spór w postępowaniu głównym, toczący się przed Rayonen sad Lukovit (sądem rejonowym w Łukowicie) dotyczy wniosku prokuratora Rayonna prokuratura Lovech (prokuratury rejonowej w Łoweczu, Bułgaria) o zatwierdzenie, a posteriori, dokonania wobec osoby AB przeszukania osoby i zatrzymania rzeczy.

15.

W dniu 8 lutego 2022 r. trzech inspektorów policji miasta Łukowit zatrzymało do kontroli pojazd, którym kierował IJ i w którym znajdowało się jego dwóch pasażerów AB i KL. Zanim kierowca pojazdu został poddany badaniu na spożycie środków odurzających, AB i KL oświadczyli inspektorom policji, że są w posiadaniu środków odurzających. Informacja ta została przekazana dyżurnemu komendy rejonowej policji w Łukowicie, który sporządził protokół z ustnego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.

16.

Ponieważ badanie kierowcy na spożycie środków odurzających dało wynik pozytywny, inspektor policji dokonał kontroli pojazdu. Ponadto, wobec AB dokonano przeszukania osoby i w związku z tym sporządzono protokół „przeszukania i zatrzymania rzeczy w sprawach pilnych z późniejszym zatwierdzeniem sądowym”. W protokole tym oficer prowadzący dochodzenie wskazał, że przeszukanie to zostało przeprowadzone na podstawie wystarczających przesłanek wskazujących na posiadanie przedmiotów prawnie zabronionych oraz w ramach postępowania przygotowawczego, które zostało wszczęte przez Rayonno upravlenye Lukovit (rejonową komendę policji w Łukowicie, Bułgaria).

17.

Podczas tego przeszukania u AB znaleziono środki odurzające. W dniu 8 lutego 2022 r. policjant prowadzący dochodzenie poinformował wówczas prokuratora prokuratury rejonowej w Łoweczu o wynikach tego przeszukania oraz o tym, że wszczął w tym względzie postępowanie przygotowawcze. W ramach wszczętego już postępowania przygotowawczego, po przeprowadzeniu przeszukania i już na komisariacie policji, AB złożył pisemne wyjaśnienia i potwierdził, że znalezione przy nim substancje były środkami odurzającymi przeznaczonymi na jego własny użytek.

18.

W dniu 9 lutego 2022 r. prokurator złożył w Rayonen sad Lukovit (sądzie rejonowym w Łukowicie) wniosek o zatwierdzenie protokołu przeszukania osoby i zatrzymania rzeczy przeprowadzonych wobec AB.

19.

Sąd odsyłający ma wątpliwości co do kwestii, czy przewidziana w prawie krajowym kontrola sądowa środków przymusu w zakresie gromadzenia dowodów we wstępnej fazie postępowania karnego stanowi wystarczającą gwarancję poszanowania praw osób podejrzanych i oskarżonych, przewidzianych w dyrektywach 2012/13 i 2013/48.

20.

W szczególności, przede wszystkim sąd ów wskazuje, że w prawie krajowym nie ma jasnego przepisu dotyczącego zakresu kontroli sądowej środków przymusu służących do gromadzenia dowodów przewidzianych w ramach postępowania przygotowawczego, a zgodnie z orzecznictwem sądów krajowych kontrola przeszukania, przeszukania osoby i zatrzymania rzeczy dotyczy ich formalnej legalności. W tym względzie sąd ten przypomina, że Europejski Trybunał Praw Człowieka (zwany dalej „ETPC”) wielokrotnie wydawał niekorzystne dla Republiki Bułgarii orzeczenia z powodu naruszenia art. 3 i 8 EKPC europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”).

21.

Następnie, rzeczony sąd przyznał, że prawo bułgarskie nie zna pojęcia „podejrzanego”, zna natomiast pojęcie „oskarżonego” na mocy decyzji prokuratora lub organu śledczego, oraz że w postępowaniu przygotowawczym istnieje utrwalona praktyka policji i prokuratury polegająca na opóźnianiu momentu, począwszy od którego dana osoba jest uważana za „oskarżonego”, co faktycznie prowadzi do obejścia obowiązków w zakresie przestrzegania prawa do obrony osób podejrzanych.

22.

Wreszcie, zarówno z doktryny, jak i z orzecznictwa krajowego wynika, iż właściwy sąd, nawet jeśli jest przekonany, że prawo do obrony danej osoby nie zostało zachowane, nie może dokonać rewizji zarzutu lub aktu oskarżenia wobec danej osoby, gdyż naruszałoby to konstytucyjne uprawnienie prokuratora do wszczęcia postępowania karnego. W takim przypadku sąd sprawujący kontrolę nad środkami przymusu postępowania przygotowawczego może jedynie zaakceptować czynność dochodzeniową, o ile została ona dokonana w warunkach niecierpiących zwłoki, nawet jeśli oznacza to naruszenie prawa do obrony.

23.

W tym względzie sąd odsyłający wskazuje, że nawet jeśli prawo krajowe nie zna pojęcia „podejrzanego”, to art. 219 ust. 2 NPK mógłby co do zasady gwarantować prawo do obrony osobom, co do których nie ma wystarczających dowodów winy, ale które z uwagi na konieczność przeprowadzenia czynności dochodzeniowych uzyskają status procesowy „osób oskarżonych”, a zatem będą mogły korzystać z uprawnień, o których mowa w art. 55 NPK, spełniających wymogi dyrektyw 2012/13 i 2013/48. Niemniej ten przepis proceduralny byłby niejasny oraz stosowany w sposób niejednoznaczny i sprzeczny, jeśli w ogóle.

24.

Sąd odsyłający nie ma zaś żadnych wątpliwości, że w niniejszej sprawie – niezależnie od rozwiązań w prawie krajowym – AB ma status „osoby oskarżonej o popełnienie przestępstwa” w rozumieniu EKPC zinterpretowanej w orzecznictwie ETPC. Jednakże, zdaniem sądu odsyłającego, zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi, dana osoba będzie mogła skorzystać ze swojego prawa do obrony dopiero wtedy, gdy uzyska status osoby oskarżonej, co zależy od woli organu prowadzącego dochodzenie pod nadzorem prokuratora. W tym względzie sąd ten uważa, że brak zapewnienia informacji i dostępu do adwokata na wczesnym etapie postępowania karnego stanowi nieusuwalne uchybienie proceduralne, które może negatywnie wpłynąć na sprawiedliwy i rzetelny charakter całego późniejszego postępowania karnego.

25.

W tych okolicznościach Rayonen sad Lukovit (sąd rejonowy w Łukowicie) postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału następujące pytania prejudycjalne:

26.

Postanowienie odsyłające z dnia 18 marca 2022 r. wpłynęło do sekretariatu Trybunału w tym samym dniu.

27.

Rządy węgierski i niderlandzki, jak również Komisja Europejska przedstawiły uwagi na piśmie w terminie określonym w art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

28.

Na zgromadzeniu ogólnym w dniu 17 stycznia 2023 r. Trybunał postanowił o nieprzeprowadzaniu rozprawy.

29.

Zgodnie z art. 67 TFUE Unia stanowi „przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w poszanowaniu praw podstawowych oraz różnych systemów i tradycji prawnych państw członkowskich”. Ponieważ wzajemne uznawanie wyroków i innych orzeczeń organów sądowych uważa się za podstawę współpracy sądowej w sprawach cywilnych i karnych w Unii, oczywiste jest, że zakłada ono wzajemne zaufanie do odpowiednich systemów sądowych. Wzajemne uznawanie orzeczeń w sprawach karnych może być skuteczne jedynie w atmosferze zaufania, w której nie tylko organy sądowe, ale także wszystkie podmioty postępowania karnego uznają orzeczenia organów sądowych innych państw członkowskich za równoważne swoim własnym. Zbliżanie ustawodawstw prawa karnego, w tym przepisów dotyczących ochrony i praw procesowych, jest zatem jednym z preferowanych środków stosowanych w celu umocnienia wzajemnego uznawania i ułatwienia współpracy między właściwymi organami ( 4 ).

30.

Dyrektywy 2012/13 i 2013/48 należą do szeregu środków legislacyjnych mających na celu właśnie ustanowienie wspólnych minimalnych zasad dotyczących praw procesowych. Dyrektywa 2012/13 zawiera normy, które należy stosować w odniesieniu do udzielania informacji osobom podejrzanym lub oskarżonym o popełnienie przestępstwa, a dyrektywa 2013/48 wprowadza normy dotyczące prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym. Prawa te, będące wyrazem prawa do sprawiedliwego i rzetelnego procesu w sprawach karnych, zostały ustanowione w art. 47 i 48 karty oraz w art. 6 EKPC, co nadaje im status konstytucyjny w porządku prawnym Unii.

31.

Republika Bułgarii jest zobowiązana, podobnie jak wszystkie inne państwa członkowskie, do transpozycji rzeczonych dyrektyw do swojego krajowego porządku prawnego. W tym kontekście należy zauważyć, że chociaż Komisja zwróciła uwagę na fakt, że przeciwko Republice Bułgarii zostało niedawno wszczęte postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w tym zakresie, rola Trybunału w niniejszym postępowaniu prejudycjalnym powinna zostać ograniczona do wykładni właściwych przepisów Unii w ramach kompetencji przyznanych mu w art. 267 TFUE. Nie uniemożliwia to oczywiście sądowi krajowemu wyciągnięcia niezbędnych konsekwencji z wykładni, która jest sprzeczna z normami prawa krajowego, w celu zapewnienia pierwszeństwa prawa Unii.

32.

Dwa pierwsze pytania prejudycjalne dotyczą możliwości stosowania wyżej wskazanych dyrektyw do okoliczności sprawy w postępowaniu głównym. Z kolei, trzy pozostałe pytania prejudycjalne dotyczą, w istocie, zgodności obowiązującego ustawodawstwa bułgarskiego z prawem Unii, przy czym to pierwsze charakteryzuje się pewną specyfiką opisaną przez sąd odsyłający. Ponieważ pytania drugie i piąte pokrywają się tematycznie, w mojej analizie zajmę się nimi łącznie. Wreszcie, pytanie czwarte zostanie rozpatrzone przed pytaniem trzecim ze względu na to, że wymaga wykładni dyrektyw 2012/13 i 2013/48 w świetle art. 47 i 48 karty.

33.

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy sytuacje faktyczne, w których czynność przymusu, w szczególności przeszukanie lub zatrzymanie rzeczy, została przeprowadzona w toku dochodzenia przeciwko osobie podejrzanej o popełnienie przestępstwa, wchodzą w zakres stosowania dyrektywy 2012/13 i dyrektywy 2013/48. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy najpierw ustalić zakres stosowania tych dyrektyw.

34.

Jak zobaczymy poniżej, zasadniczą kwestią jest ustalenie, w drodze wykładni odpowiednich przepisów, na jakim etapie postępowania karnego należy przyznać danej osobie prawa procesowe gwarantowane przez owe dyrektywy. Rodzaj środków, na które dana osoba jest narażona w trakcie postępowania karnego, również stanowi przesłankę pozwalającą ustalić możliwości zastosowania rzeczonych dyrektyw.

35.

W odniesieniu do zakresu stosowania dyrektywy 2012/13 jej art. 2 ust. 1 stanowi, że dyrektywa ta ma zastosowanie do osób podejrzanych i oskarżonych w ramach postępowań karnych „od chwili poinformowania osób przez właściwe organy państwa członkowskiego, że są one podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa, do czasu zakończenia postępowania rozumianego jako ostateczne rozstrzygnięcie tego, czy osoba podejrzana lub oskarżona popełniła przestępstwo, w tym również, w stosownych przypadkach, wydania wyroku oraz rozstrzygnięcia wszelkich środków odwoławczych” ( 5 ).

36.

Jak wynika z motywu 19 dyrektywy 2012/13, prawo do informacji o prawach przysługujących osobom podejrzanym i oskarżonym ma na celu zagwarantowanie rzetelnego postępowania karnego poprzez umożliwienie skutecznego korzystania z prawa do obrony od samego początku postępowania. W tym samym motywie wskazano zatem, że „informacji należy udzielić niezwłocznie w toku postępowania, a najpóźniej przed pierwszym oficjalnym przesłuchaniem osoby podejrzanej lub oskarżonej przez policję lub przez inny właściwy organ” ( 6 ).

37.

Podobnie, art. 2 ust. 1 dyrektywy 2013/48 stanowi, iż dyrektywę tę stosuje się „od chwili poinformowania [podejrzanych lub oskarżonych] przez właściwe organy państwa członkowskiego, za pomocą oficjalnego powiadomienia lub w inny sposób, o tym, że są podejrzani lub oskarżeni o popełnienie przestępstwa, niezależnie od tego, czy zostali pozbawieni wolności” ( 7 ). Ponadto, w motywie 12 i 19 dyrektywy 2013/48 wskazano, że w celu zagwarantowania rzetelnego postępowania państwa członkowskie powinny zapewnić, aby podejrzany lub oskarżony miał dostęp do adwokata „bez zbędnej zwłoki” ( 8 ).

38.

Jak orzekł już Trybunał, odpowiednie zakresy stosowania dyrektyw 2012/13 i 2013/48 określono w sposób prawie identyczny w art. 2 każdej z nich ( 9 ). Należy niemniej zauważyć, że nowsza z tych dwóch dyrektyw, czyli dyrektywa 2013/48, zawiera dodatkowe wyjaśnienie, że informacje mogą zostać przekazywane „za pomocą oficjalnego powiadomienia lub w inny sposób”. To wyjaśnienie, które przyczynia się do skuteczności dyrektyw, można moim zdaniem uznać za możliwe do przeniesienia również do dyrektywy 2012/13.

39.

Z brzmienia wyżej wskazanych przepisów oraz właściwych motywów wynika zatem, że dyrektywy 2012/13 i 2013/48 mają zastosowanie, gdy tylko zostaną spełnione dwie przesłanki: po pierwsze, dana osoba jest de facto podejrzana lub oskarżona za popełnienie przestępstwa oraz po drugie, została ona poinformowana przez właściwe organy, za pomocą oficjalnego powiadomienia lub w inny sposób, że jest podejrzana lub oskarżona. Wyjaśnię szczegółowo te dwa kryteria przed zastosowaniem ich do okoliczności sprawy w postępowaniu głównym.

40.

Chociaż, w interesie skutecznego stosowania tychdyrektyw do wszystkich możliwych okoliczności, nie jest pożądane nakładanie zbyt wysokich wymogów na formę tego powiadomienia, wydaje mi się konieczne, aby nie pozostały żadne wątpliwości co do istnienia podejrzeń wobec danej osoby. Wymóg ten jest ważny nie tylko po to, by chronić daną osobę przed jakąkolwiek niejednoznaczną sytuacją prawną, ale także ze względu na fakt, że na właściwych organach spoczywa szereg obowiązków, które – jeśli zostaną naruszone – mogą stanowić uchybienia proceduralne mogące sprawić, że decyzje podjęte przez te organy będą niezgodne z prawem. W celu uniknięcia takiego scenariusza właściwe organy powinny zapewnić, aby dana osoba wiedziała o wszelkich podejrzeniach wobec niej.

41.

Informacje w tym względzie należy przekazać niezwłocznie, a w każdym razie „najpóźniej przed pierwszym oficjalnym przesłuchaniem” osoby podejrzanej lub oskarżonej przez policję w toku postępowania karnego. Fakt, że dyrektywy 2012/13 i 2013/48 odnoszą się do przestrzeni czasu, a nie do konkretnego momentu„w toku postępowania”, jak sugeruje motyw 19 dyrektywy 2012/13, prowadzi do wniosku, że o ile organy mają pewną swobodę w wyborze momentu, w którym informują daną osobę, o tyle nie może dojść do nadmiernej zwłoki w przekazaniu tych informacji, która uniemożliwiałaby danej osobie korzystanie z przysługującego jej prawa do obrony. Wynika z tego, że powiadomienie o prawach powinno nastąpić – aby mogło być skuteczne – na wczesnym etapie postępowania ( 10 ).

42.

W tym względzie należy wskazać, iż Trybunał zdaje sobie sprawę ze znaczenia takiego powiadomienia w szczególnie delikatnych okolicznościach, zwłaszcza gdy zagrożona jest wolność danej osoby, stwierdzając, że „osoby podejrzewane o popełnienie przestępstwa należy powiadomić o przysługujących im prawach możliwie najszybciej od momentu, w którym dotyczące ich podejrzenia uzasadniają, w kontekście innym niż pilny, ograniczenie ich wolności przez właściwe organy za pomocą środków przymusu” ( 11 ).

43.

Co więcej, w odniesieniu do chwili, w której dana osoba powinna najpóźniej zostać poinformowana, należy zauważyć że, jak wynika z motywu 20 dyrektywy 2013/48, „[d]o celów niniejszej dyrektywy przesłuchanie nie obejmuje wstępnego przesłuchania przez policję lub inne organy ścigania, które ma służyć […] stwierdzeniu, czy należy wszcząć dochodzenie, na przykład w trakcie kontroli drogowej lub podczas rutynowych wyrywkowych kontroli, gdy nie ustalono jeszcze tożsamości podejrzanego lub oskarżonego” ( 12 ).

44.

Przy zastosowaniu tych dwóch kryteriów do okoliczności sprawy w postępowaniu głównym decydujące znaczenie dla odpowiedzi na pierwsze pytanie ma to, czy w chwili dokonania przeszukania i zatrzymania rzeczy AB był już de facto podejrzanym i czy został o tym poinformowany w chwili przeprowadzania czynności przymusu. Z przedstawienia stanu faktycznego w postanowieniu odsyłającym wynika, że AB obciążył się przed przeszukaniem i zatrzymaniem rzeczy, wskazując, że jest w posiadaniu środków odurzających. Jego przyznanie się zostało odnotowane w protokole jako ustne zawiadomienie o przestępstwie. Na tej podstawie AB został wezwany o oddanie posiadanych środków odurzających.

45.

Z tych okoliczności faktycznych można wywnioskować, że AB był podejrzewany o popełnienie przestępstwa. Rzeczywiście, zastosowanie tych szczególnych środków proceduralnych jednoznacznie wskazuje, że AB był traktowany jako „podejrzany”. Wydaje mi się, że AB musiał zdawać sobie z tego sprawę, zwłaszcza że jego przyznanie się miało bezpośrednią konsekwencję w postaci poddania go przeszukaniu osoby i zatrzymania rzeczy. Dwie przesłanki zastosowania dyrektyw 2012/13 i 2013/48, wymienione w pkt 39 niniejszej opinii, wydają mi się zatem spełnione od momentu, w którym AB oświadczył przed policją, że jest w posiadaniu środków odurzających.

46.

W trosce o kompletność rozważań uważam za konieczne krótkie wyjaśnienie powodów, dla których fakt, że AB nie został oficjalnie „poinformowany” przez policję o wszczęciu przeciwko niemu postępowania karnego oraz o jego statusie w tym postępowaniu, nie wydaje mi się mieć żadnego wpływu na możliwość zastosowania dyrektyw 2012/13 i 2013/48 w niniejszej sprawie.

47.

Po pierwsze, należy zauważyć, iż z orzecznictwa Trybunału ( 13 ) wynika, że „powiadomienie danej osoby przez właściwe organy państwa członkowskiego jest wystarczające – bez względu na sposób tego powiadomienia” oraz że „sposób, w jaki taka informacja dotrze do [tej osoby], jest nieistotny”. To orzecznictwo dotyczące dyrektywy 2013/48, które ma również zastosowanie do dyrektywy 2012/13, potwierdza wykładnię, zgodnie z którą nie można nakładać zbyt wysokich wymagań co do formy takiego powiadomienia.

48.

Po drugie, szczególne okoliczności sprawy w postępowaniu głównym, a mianowicie fakt, że AB z własnej inicjatywy oświadczył policji, że jest w posiadaniu środków odurzających, nie pozostawia żadnych wątpliwości, że takie postępowanie karne zostało wszczęte. Jak już wskazałem powyżej, AB musiał mieć tego świadomość, skoro to przyznanie się spowodowało przeszukanie osoby i zatrzymanie rzeczy przez policję. Wobec takiej sytuacji musiał on rozsądnie spodziewać się, że od tego momentu będzie traktowany jako „podejrzany”. Dlatego też podjęte w ten sposób czynności należy uznać za równoznaczne z „poinformowaniem” w rozumieniu art. 2 ust. 1 dyrektyw 2012/13 i 2013/48.

49.

Po trzecie, uważam, że do celów stosowania tych dyrektyw nie ma znaczenia, że prawo państwa członkowskiego formalnie nie zna pojęcia „podejrzanego”, co najwyraźniej ma miejsce w przypadku prawa bułgarskiego. W tym względzie należy zauważyć, że chodzi o autonomiczne pojęcie prawa Unii, które jako kryterium prawne otwiera zakres stosowania dyrektyw 2012/13 i 2013/48, a zatem musi być interpretowane w sposób jednolity we wszystkich państwach członkowskich. W tym kontekście pragnę przypomnieć, że to do prawa krajowego należy dostosowanie się do wewnętrznych ram prawnych Unii, a nie odwrotnie. Ponieważ państwa członkowskie są zobowiązane do prawidłowej transpozycji owych dyrektyw i zawartych w nich szczególnych pojęć do swoich odpowiednich krajowych porządków prawnych, nie mogą one skutecznie powoływać się na ewentualne braki lub luki w swoim ustawodawstwie w celu uwolnienia się z ciążących na nich zobowiązań.

50.

Biorąc pod uwagę powyższe, na pierwsze pytanie prejudycjalne należy odpowiedzieć, że sytuacje faktyczne, w których czynności przymusu, takie jak przeszukanie osoby lub zatrzymanie rzeczy, zostały przeprowadzone w toku dochodzenia przeciwko osobie podejrzanej o popełnienie przestępstwa, wchodzą w zakres stosowania dyrektyw 2012/13 i 2013/48.

51.

Poprzez pytania drugie i piąte sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, jaki jest status osoby w rozumieniu dyrektyw 2012/13 i 2013/48, jeżeli prawo krajowe nie zna statusu „podejrzanego”, a osobie tej nie został nadany status „oskarżonego” w oficjalnym powiadomieniu jako „formalnym” akcie. Sąd odsyłający pyta również, czy osoba ta powinna mieć prawo do informacji i prawo dostępu do adwokata. Chociaż odpowiedź na to pytanie można wywnioskować z powyższych rozważań, uważam, że dla zachowania jasności należy dokładniej przeanalizować niektóre aspekty prawne.

52.

Jak wyjaśniono w ramach badania pytania pierwszego, status proceduralny osoby w okolicznościach opisanych w postanowieniu odsyłającym jest statusem „podejrzanego” w rozumieniu dyrektyw 2012/13 i 2013/48. W zakresie, w jakim chodzi o autonomiczne pojęcie prawa Unii, dana osoba korzysta z tego statusu proceduralnego ze względu na możliwość zastosowania wspomnianych dyrektyw do danego przypadku, niezależnie od faktu, że nie został jej nadany status „oskarżonego” w drodze oficjalnego powiadomienia, jak przewiduje obowiązujące ustawodawstwo krajowe. Wystarczy, że dana osoba jest de facto podejrzana o popełnienie przestępstwa, bez konieczności formalizowania tych podejrzeń w konkretnym akcie lub powiadomieniu.

53.

Przeciwna wykładnia, zgodnie z którą korzystanie z praw zagwarantowanych w dyrektywach 2012/13 i 2013/48 powinno zależeć w całości od przyjęcia „formalnego” aktu przez władze, byłaby arbitralnie restrykcyjna i nie zapewniałaby skutecznego korzystania z praw ustanowionych w tych dyrektywach. Istniałoby bowiem znaczne ryzyko, że dana osoba złożyłaby samooskarżenie z powodu braku znajomości przysługujących jej praw na tej podstawie, że nie otrzymała żadnego powiadomienia od organów krajowych. Taki wynik zdecydowanie podważyłby zasady rzetelnego procesu w dziedzinie prawa karnego. Chciałbym jednak podkreślić, że ponieważ właściwe organy krajowe nie mogą skutecznie powoływać się na ewentualne braki lub luki w ich ustawodawstwie, aby uwolnić się z ich zobowiązań wynikających z prawa Unii, są one zobowiązane do zapewnienia pełnego korzystania z praw procesowych zagwarantowanych w rzeczonych dyrektywach.

54.

Jak wynika z badania pytania pierwszego, powiadomienie o prawach powinno koniecznie nastąpić na wczesnym etapie postępowania ( 14 ), przy czym Trybunał wyjaśnia, że do tego poinformowania powinno dojść „możliwie najszybciej od momentu, w którym dotyczące [zainteresowanych osób] podejrzenia uzasadniają, w kontekście innym niż pilny, ograniczenie ich wolności przez właściwe organy za pomocą środków przymusu” ( 15 ). W interesie skutecznej ochrony danej osoby, chciałbym dodać, że zasada ta powinna być stosowana nie tylko wtedy, gdy dana osoba ma do czynienia z najsurowszymi środkami przymusu, takimi jak areszt lub czasowe pozbawienie wolności, ale także wtedy, gdy podejrzenia wobec niej uzasadniają inne środki przymusu o znacznym stopniu ingerencji w prawa podstawowe.

55.

Z tych względów uważam, że zgodne z przepisami dyrektywy 2012/13 podejście polega na poinformowaniu AB o jego prawach natychmiast, gdy policja postanowiła przeprowadzić przeszukanie osoby i zatrzymać posiadane przez niego środki odurzające w odpowiedzi na jego przyznanie się. Oczywiste jest bowiem, że AB był narażony na wszystkie środki, jakimi dysponują właściwe organy w ramach postępowania karnego, od momentu, gdy dokonał samooskarżenia w obecności policji. Co więcej, w tym kontekście należy podkreślić, że chociaż AB mógł w sposób domniemany wywnioskować, że stał się „podejrzanym” z powodu zastosowanych wobec niego środków przymusu, nie może to zastąpić pełnego powiadomienia o jego praw procesowych.

56.

W szczególności w odniesieniu do prawa dostępu do adwokata należy zauważyć, iż art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 2013/48 przewiduje, że osoby podejrzane i oskarżone mają prawo dostępu do adwokata „w takim terminie i w taki sposób, aby osoby te mogły rzeczywiście i skutecznie wykonywać przysługujące im prawo do obrony” lub „bez zbędnej zwłoki”, odpowiednio, a w każdym razie „przed ich przesłuchaniem przez policję lub inny organ ścigania lub organ sądowy” (wyróżnienie moje). O ile, jak wskazałem w pkt 43 niniejszej opinii, wstępnych pytań zadawanych przez policję podczas „kontroli drogowej” lub „rutynowej kontroli losowej” nie można uznać za „przesłuchanie” w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2013/48, o tyle informacje udzielone przez sąd odsyłający prowadzą do wniosku, że AB został w każdym razie poddany takiemu przesłuchaniu na późniejszym etapie dochodzenia. Konkretniej, z postanowienia odsyłającego wynika, iż „[w] ramach toczącego się już postępowania przygotowawczego, w dokładnie nieustalonym czasie i miejscu (prawdopodobnie na komisariacie policji), [prowadzący je inspektor policji kryminalnej], po dokonaniu przeszukania, zwrócił się do AB o złożenie pisemnych wyjaśnień zgodnie z ustawą o ministerstwie spraw wewnętrznych”. W konsekwencji, uważam, że AB powinien był mieć dostęp do adwokata najpóźniej na tym etapie postępowania.

57.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, na drugie i piąte pytanie prejudycjalne proponuję odpowiedzieć, że pojęcie „podejrzanego” w rozumieniu dyrektyw 2012/13 i 2013/48 jest autonomicznym pojęciem prawa Unii. Osoba, która jest de facto podejrzana o popełnienie przestępstwa ma status „podejrzanego” w rozumieniu tych dyrektyw, nawet jeśli prawo krajowe nie zna tego statusu proceduralnego i nie przyznaje osobie podejrzanej praw jej należnych. Dyrektywy te stoją na przeszkodzie ustawodawstwu krajowemu i praktyce krajowej, na mocy których prawo do obrony powstaje dopiero z chwilą formalnego nadania danej osobie statusu „oskarżonego”, przy czym czynność ta, jako warunek wstępny zastosowania praw i gwarancji proceduralnych przewidzianych w prawie krajowym, odbywa się z pełnym poszanowaniem uprawnień dyskrecjonalnych organu prowadzącego dochodzenie, który nie jest zobowiązany do możliwie najszybszego poinformowania osoby de facto podejrzanej o ciążących na niej podejrzeniach.

58.

Poprzez czwarte pytanie prejudycjalne, które moim zdaniem należy rozpatrzyć przed pytaniem trzecim, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy dyrektywy 2012/13 i 2013/48 oraz art. 47 i 48 karty należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym w ramach procedury zatwierdzania a posteriori przez sąd środków przymusu w zakresie gromadzenia dowodów do celów dochodzenia karnego sąd nie może badać, czy doszło do naruszenia praw podstawowych osób podejrzanych i oskarżonych, zagwarantowanych w tych dyrektywach i artykułach.

59.

W tym względzie sąd odsyłający wyjaśnia, że o ile zgodnie z art. 164 ust. 3 NPK przeszukanie osoby dokonane na podstawie protokołu we wstępnej fazie postępowania karnego musi podlegać kontroli sądowej a posteriori, o tyle zgodnie z odpowiednim orzecznictwem krajowym kontrola ta dotyczy jedynie wymogów formalnych, od których zależy legalność tego środka i wynikającego z niego zatrzymania rzeczy, i nie umożliwia właściwemu sądowi zbadania poszanowania praw zagwarantowanych w dyrektywach 2012/13 i 2013/48.

60.

W celu zbadania tej kwestii należy na wstępie przypomnieć, że na podstawie art. 47 karty każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w owym artykule. Ponadto, zgodnie z art. 48 ust. 2 karty każdemu oskarżonemu gwarantuje się poszanowanie prawa do obrony. Możliwość zastosowania tych postanowień jest bezsporna w niniejszej sprawie, biorąc pod uwagę, że sprawa w postępowaniu głównym dotyczy sytuacji, w której organy bułgarskie stosują prawo Unii w rozumieniu art. 51 karty. Otóż ponieważ rozpatrywane przepisy bułgarskie mają na celu wdrożenie dyrektyw 2012/13 i 2013/48 gwarantujących prawo do informacji i prawo dostępu do adwokata dla osoby podejrzanej lub oskarżonej w postępowaniu karnym, wchodzą one w zakres stosowania karty. Jak wielokrotnie wskazał Trybunał, obie te dyrektywy opierają się na prawach określonych w szczególności w art. 47 i 48 karty i mają na celu promowanie tych praw ( 16 ).

61.

W odniesieniu do dyrektywy 2012/13 należy zauważyć, iż jej art. 8 ust. 2 wymaga, aby „osoby podejrzane lub oskarżone lub ich obrońcy mieli prawo zakwestionowania, zgodnie z procedurami przewidzianym w prawie krajowym, braku lub odmowy udzielenia przez właściwe organy informacji zgodnie z niniejszą dyrektywą” (wyróżnienie moje). Zgodnie z orzecznictwem Trybunału mając na względzie znaczenie prawa do skutecznego środka prawnego, chronionego na mocy art. 47 karty, oraz jasne, bezwarunkowe i precyzyjne brzmienie art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13, należy stwierdzić, że ten ostatni przepis stoi na przeszkodzie wszelkiemu środkowi krajowemu utrudniającemu wykonywanie skutecznych środków odwoławczych w wypadku naruszenia praw chronionych na mocy tej dyrektywy ( 17 ). Trybunał orzekł, że taki sam sposób wykładni jest wymagany w odniesieniu do art. 12 dyrektywy 2013/48, zgodnie z którym „podejrzani lub oskarżeni w postępowaniu karnym […] [mają] do dyspozycji na mocy prawa krajowego skuteczny środek naprawczy [odwoławczy] w przypadku naruszenia ich praw przewidzianych w niniejszej dyrektywie” ( 18 ).

62.

W konsekwencji, te dwie dyrektywy nakładają na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia skutecznego środka prawnego w przypadku naruszenia praw w nich ustanowionych, w celu zagwarantowania rzetelnego postępowania i skutecznego korzystania z prawa do obrony. Należy jednak podkreślić, że zgodnie z art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 i art. 12 ust. 1 dyrektywy 2013/48 prawo do kwestionowania ewentualnych naruszeń tych praw przysługuje odpowiednio zgodnie z „procedurami przewidzianym w prawie krajowym” i „prawem krajowym”. Przepisy te nie określają zatem ani warunków, w jakich naruszenia tych praw mogą być podnoszone, ani momentu w postępowaniu karnym, w którym można tego dokonać, pozostawiając tym samym państwom członkowskim pewien zakres uznania w celu określania konkretnych środków odwoławczych.

63.

Tę wykładnię przepisów dyrektyw potwierdzają odpowiednie motywy dyrektyw 2012/13 i 2013/48. I tak w motywie 36 dyrektywy 2012/13 wskazano, że prawo do zakwestionowania braku lub odmowy udzielenia informacji lub ujawnienia niektórych materiałów sprawy przez właściwe organy zgodnie z tą dyrektywą „nie pociąga za sobą obowiązku zapewnienia przez państwa członkowskie szczególnych procedur odwoławczych, odrębnego mechanizmu lub procedury wnoszenia skarg, za pomocą których można zakwestionować taki brak lub odmowę” (wyróżnienie moje). Motyw 50 dyrektywy 2013/48 idzie w podobnym kierunki, wskazując w istocie, że zobowiązanie państw członkowskich w zakresie zapewnienia poszanowania prawa do obrony i prawa do rzetelnego postępowania pozostaje bez uszczerbku dla krajowych przepisów lub systemów dotyczących dopuszczalności dowodów i „nie powinno uniemożliwiać państwom członkowskim utrzymywania systemu, w ramach którego przed sądem lub sędzią można powołać wszystkie istniejące dowody bez konieczności przeprowadzania jakiejkolwiek odrębnej lub uprzedniej oceny dopuszczalności takich dowodów” (wyróżnienie moje). Z powyższego wynika, że zasada autonomii proceduralnej państw członkowskich znajduje zastosowanie bez uszczerbku dla ograniczeń ustanowionych przez prawo Unii.

64.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w braku uregulowań Unii w danej dziedzinie zadaniem wewnętrznego porządku prawnego każdego z państw członkowskich, zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państw członkowskich, jest wyznaczenie właściwych sądów i określenie zasad postępowania w sprawach skarg mających na celu zapewnienie ochrony praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii. W tym kontekście zgodnie z zasadą lojalnej współpracy, ujętą aktualnie w art. 4 ust. 3 TUE, szczegółowe zasady postępowania w sprawach skarg mających na celu zapewnienie ochrony praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych postępowań o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) i nie mogą powodować w praktyce, by korzystanie z praw przyznanych w porządku prawnym Unii stało się w praktyce niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (zasada skuteczności). Te wymogi równoważności i skuteczności wyrażają ogólny obowiązek państw członkowskich polegający na zapewnieniu ochrony sądowej uprawnień jednostki wynikających z prawa Unii, w tym prawa do obrony ( 19 ).

65.

Konieczność uwzględnienia zasady autonomii proceduralnej państw członkowskich tłumaczy fakt, że dyrektywy 2012/13 i 2013/48 zostały przyjęte na podstawie prawnej art. 82 ust. 2 TFUE, który pozwala jedynie na ustanowienie minimalnych norm dotyczących „praw jednostek” w postępowaniu karnym. Poprzez takie podejście prawodawca miał na celu ułatwienie stosowania zasady wzajemnego uznawania, do której odniosłem się w niniejszej opinii ( 20 ). Nie można jednak zapomnieć, że ponieważ dyrektywy te uczestniczą w minimalnej harmonizacji postępowań karnych w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii, nie można ich uważać za instrumenty kompletne i wyczerpujące. W konsekwencji, dyrektywy te pozostawiają państwom członkowskim swobodę, jak wskazuje motyw 40 dyrektywy 2012/13 i motyw 54 dyrektywy 2013/48, w zakresie rozszerzenia przewidzianych przez nie praw w celu zapewnienia wyższego poziomu ochrony także w sytuacjach, których dyrektywy te wyraźnie nie przewidują, przy czym poziom ochrony nigdy nie powinien być niższy od standardów przewidzianych w EKPC, zgodnie z wykładnią dokonaną w orzecznictwie ETPC ( 21 ).

66.

W odniesieniu do zasady równoważności, nic w aktach sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie wskazuje na to, aby zasada ta została naruszona przez rozpatrywane orzecznictwo krajowe, zgodnie z którym w ramach procedury zatwierdzania, a posteriori przez sąd środków przymusu w zakresie gromadzenia dowodów do celów dochodzenia karnego kontrola sądowa dotyczy jedynie wymogów formalnych, od których zależy legalność tych środków, i nie umożliwia właściwemu sądowi zbadania poszanowania praw gwarantowanych w dyrektywach 2012/13 i 2013/48. Orzecznictwo to stosuje bowiem raczej niezależnie od tego, czy środek przymusu został przyjęty z naruszeniem prawa indywidualnego, które wynika z przepisów prawa krajowego lub z przepisów prawa Unii.

67.

Sąd odsyłający wyraża natomiast wątpliwości co do zgodności tej praktyki krajowej z zasadą skuteczności. Odwołując się do orzecznictwa ETPC, przypomina, że pozasądowe przyznanie się podejrzanego przy braku pomocy adwokata na tak wczesnym etapie może skutkować naruszeniem rzetelności procesu, co stanowi naruszenie art. 6 ust. 1 i 3 EKPC. Według sądu odsyłającego orzecznictwo sądów bułgarskich jednogłośnie odmówiło uznania za dowód informacji zebranych od osób, które w rzeczywistości są podejrzane, lecz które często są przesłuchiwane w charakterze świadków na temat swoich własnych czynów. Sąd odsyłający ma jednak wątpliwości, czy ta sankcja proceduralna oparta na podstawie dowodowej może stanowić wystarczającą gwarancję poszanowania przewidzianego w karcie i wyszczególnionego w dyrektywach 2012/13 i 2013/48 prawa obywateli do obrony.

68.

W odniesieniu do wyżej wspomnianej zasady skuteczności należy na wstępie przypomnieć, że prawo Unii nie skutkuje zobowiązaniem państw członkowskich do ustanowienia środków prawnych innych niż środki przewidziane w prawie krajowym, chyba że z systematyki danego krajowego porządku prawnego wynika, iż nie istnieje żaden środek prawny pozwalający, choćby w trybie wpadkowym, zapewnić ochronę uprawnień wynikających dla podmiotów prawa z prawa Unii albo gdy jedynym sposobem dostępu podmiotu prawa do sądu jest uprzednie naruszenie przez niego prawa ( 22 ).

69.

Z orzecznictwa Trybunału wynika, że każdy przypadek, w którym powstaje kwestia, czy przepis krajowego prawa procesowego powoduje, iż korzystanie z praw przyznanych jednostkom przez porządek prawny Unii staje się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, uwzględniać musi miejsca tego przepisu w całym postępowaniu, przebieg tego postępowania i jego szczególne cechy przed różnymi sądami krajowymi. Z tej perspektywy należy uwzględnić, w stosownym przypadku, zasady, które stanowią podstawę krajowego systemu sądowniczego, takie jak ochrona prawa do obrony, zasada pewności prawa oraz zasada prawidłowego przebiegu postępowania ( 23 ).

70.

Zgodnie z tym orzecznictwem ocena poszanowania zasady skuteczności wymaga nie tyle analizy ogółu środków prawnych istniejących w państwie członkowskim, ile przeprowadzenia analizy przepisu, co do którego twierdzi się, że narusza tę zasadę, w odpowiednim kontekście, co może oznaczać konieczność zbadania innych przepisów proceduralnych mających zastosowanie w kontekście środka prawnego, którego skuteczność jest podawana w wątpliwość, czy zbadania środków prawnych mających ten sam cel ( 24 ). Trybunał uważa, że wydawane wyroki są zatem jedynie wynikiem indywidualnej oceny konkretnych przypadków, podejmowanej z uwzględnieniem wszystkich faktycznych i prawnych okoliczności danej sprawy, która nie może zostać automatycznie zastosowana przez analogię do dziedzin innych niż te, w których została przeprowadzona ( 25 ).

71.

W odniesieniu do badania niniejszej sprawy wydaje mi się, iż zarówno z brzmienia, jak i z celów art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 oraz art. 12 ust. 1 dyrektywy 2013/48, a także z wyjaśnień zawartych w wyżej przytoczonych motywach wynika, że nie jest sprzeczne z prawem Unii ograniczenie przez państwo członkowskie sądowej kontroli środków przymusu w zakresie gromadzenia dowodów do ich formalnej zgodności z prawem, jeżeli następnie w postępowaniu karnym sąd rozpatrujący sprawę jest w stanie sprawdzić, czy wynikające z owych dyrektyw prawa danej osoby, w świetle praw podstawowych, zostały zagwarantowane. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wskazuje, że właśnie tak jest w prawie bułgarskim. Jak wskazano bowiem w pkt 67 niniejszej opinii, sądy bułgarskie odmawiają uznania za dowód informacji zebranych z naruszeniem praw procesowych podejrzanych w postępowaniu karnym.

72.

Innymi słowy, obecne orzecznictwo sądów bułgarskich pozwala na wyłączenie informacji i dowodów uzyskanych z naruszeniem wymogów prawa Unii, w niniejszym przypadku art. 3 dyrektywy 2012/13 dotyczącego powiadomienia podejrzanego o jego prawach oraz art. 3 dyrektywy 2013/48 dotyczącego dostępu do adwokata. Ewentualne nieprawidłowości stwierdzone w toku postępowania karnego nie są zatem pozbawione środków zaradczych ( 26 ). Wręcz przeciwnie, wydawałoby się, że każdy podejrzany ma możliwość powołania się na naruszenie swoich praw w postępowaniu karnym. Tym samym mechanizm, który bułgarski porządek prawny wydaje się przyjąć, wykazuje podobieństwa do mechanizmów wypracowanych w innych państwach członkowskich, zarówno w prawie pisanym (prawo konstytucyjne/ustawodawstwo karne), jak i w prawie zwyczajowym. Zresztą nierzadko mechanizmy te mają swoje źródło właśnie w orzecznictwie sądów krajowych. W związku z tym okazuje się, że przepisy proceduralne w prawie bułgarskim, interpretowane przez właściwe sądy, nie są takie, aby praktycznie uniemożliwiały lub nadmiernie utrudniały podejrzanemu skorzystanie z prawa do zakwestionowania, zgodnie z procedurami krajowymi, naruszenia wyżej wymienionych praw procesowych. O ile sąd odsyłający ma w tym względzie pewne zastrzeżenia, w szczególności co do przydatności przewidzianych w prawie bułgarskim mechanizmów dla ochrony praw podejrzanego, o tyle wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie zawiera wystarczających dowodów na poparcie tego stanowiska.

73.

Co więcej, należy stwierdzić, że sąd odsyłający nie wskazuje, jakie środki mogłyby zostać przyjęte lub opracowane w drodze ustawodawstwa lub orzecznictwa w celu wzmocnienia ochrony praw procesowych podejrzanego w postępowaniu karnym. Ponieważ rząd bułgarski nie interweniował w niniejszej sprawie, jedynymi informacjami, na których Trybunał może się oprzeć, są informacje udzielone przez sąd odsyłający. W związku z tym uważam, że w każdym razie do Trybunału nie należy sugerowanie właściwym organom ewentualnych reform, zwłaszcza biorąc pod uwagę różnorodność mechanizmów i środków odwoławczych znanych w poszczególnych państwach członkowskich w celu zapewnienia transpozycji dyrektyw 2012/13 i 2013/48. Rola Trybunału w niniejszej sprawie powinna raczej ograniczać się do zbadania kwestii, czy korzystanie z prawa do skutecznego środka prawnego jest praktycznie niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. W świetle dostępnych informacji odpowiedź na to pytanie należy udzielić odpowiedzi przeczącej.

74.

Analiza w świetle art. 47 i 48 karty, do których odwołuje się sąd odsyłający, nie wydaje mi się zmieniać tego wniosku. W szczególności w odniesieniu do art. 47 karty, który gwarantuje prawo do skutecznej ochrony sądowej, należy przypomnieć, że prawo Unii nie zobowiązuje co do zasady państw członkowskich do ustanowienia przed ich sądami krajowymi, w celu zapewnienia ochrony praw, jakie podmioty prawa wywodzą z prawa Unii, środków prawnych innych niż środki przewidziane w prawie krajowym. Inaczej jest w sytuacji, gdy z systematyki danego krajowego porządku prawnego wynika, iż nie istnieje żaden środek prawny pozwalający, choćby w trybie wpadkowym, zapewnić ochronę uprawnień wynikających dla jednostek z prawa Unii ( 27 ). Jednakże, jak przyznaje sam sąd odsyłający, nie ma to miejsca w niniejszej sprawie.

75.

Ze względów przedstawionych w poprzednich punktach jestem skłonny stwierdzić, że bułgarskie uregulowanie w zakresie postępowania karnego, interpretowane przez sądy krajowe, nie budzi wątpliwości w odniesieniu do zasady skuteczności. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie kontroli sądowej, która dotyczy jedynie wymogów formalnych środka przymusu, takiego jak przeszukanie, bez sprawdzenia poszanowania praw wynikających z dyrektyw 2012/13 i 2013/48 w świetle praw podstawowych, pod warunkiem, że poszanowanie to może zostać sprawdzone przez sąd rozpatrujący sprawę w ramach procesu karnego, który zdecyduje o winie AB. Jednakże do sądu odsyłającego, który posiada bezpośrednią wiedzę na temat mających zastosowanie przepisów proceduralnych, będzie należało przeprowadzenie odpowiednich weryfikacji i, w stosownym przypadku, wyciągnięcie wszystkich wniosków niezbędnych do zapewnienia skuteczności prawa Unii.

76.

W tym kontekście należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, w każdym przypadku, gdy przepisy dyrektywy okazują się, ze względu na swoją treść, bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jednostki mają prawo powoływać się na nie przed sądami krajowymi wobec państwa, zarówno jeżeli zaniechało ono dokonania w terminie transpozycji dyrektywy do prawa krajowego, jak również gdy dokonało nieprawidłowej transpozycji ( 28 ). W swoim orzecznictwie Trybunał orzekł, że art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 i art. 12 dyrektywy 2013/48, a także art. 47 karty są jasne, bezwarunkowe i precyzyjne ( 29 ). W konsekwencji, mają one bezpośredni skutek. Wynika z tego, że osoby, które są de facto „podejrzane” na podstawie prawa bułgarskiego, tak jak AB w sprawie w postępowaniu głównym, powinny mieć możliwość bezpośredniego skorzystania ze środków odwoławczych przewidzianych w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 i art. 12 dyrektywy 2013/48 w związku z art. 47 i 48 karty.

77.

Biorąc pod uwagę powyższe, proponuję, aby na czwarte pytanie prejudycjalne odpowiedzieć, że prawo Unii, w szczególności zasada skuteczności, nie stoi na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie ograniczyło kontrolę sądową środków przymusu w zakresie gromadzenia dowodów do ich formalnej legalności, jeżeli następnie, w postępowaniu karnym, sąd rozpatrujący sprawę jest w stanie sprawdzić, czy prawa danej osoby wynikające z dyrektyw 2012/13 i 2013/48 w świetle art. 47 i 48 karty zostały zagwarantowane.

78.

Poprzez trzecie pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy zasadę legalności i zakaz arbitralnego wykonywania uprawnień, a także dyrektywę 2013/48, a w szczególności jej art. 3 ust. 3 lit. b), należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym jedynie osoby, którym formalnie nadano status „oskarżonego”, korzystają z praw wynikających z owej dyrektywy, przy czym moment nadania takiego statusu pozostawia się do uznania organu prowadzącego dochodzenie.

79.

Odpowiedź na to pytanie wydaje mi się wyraźnie wynikać z badania poprzednich pytań. Jak już wskazałem w niniejszej opinii ( 30 ), wykładnia, zgodnie z którą korzystanie z praw zagwarantowanych w dyrektywach 2012/13 i 2013/48 powinno zależeć w całości od przyjęcia „formalnego” aktu przez władze krajowe, byłaby arbitralnie restrykcyjna i nie zapewniałaby skutecznego korzystania z praw ustanowionych w tych dyrektywach. Wydaje się bowiem nie do pogodzenia z zawartym w art. 3 ust. 2 dyrektywy 2013/48 wymogiem, a mianowicie aby dana osoba korzystała z pomocy adwokata „bez zbędnej zwłoki” ( 31 ), pozostawienie skutecznego wykonania tego prawa do wyłącznego uznania właściwych organów.

80.

Chociaż pytanie trzecie może na pierwszy rzut oka wydawać się zbędne w świetle powyższych rozważań, należy przypomnieć, że w swojej odpowiedzi Trybunał będzie musiał koniecznie uwzględnić szczególne okoliczności sporu w postępowaniu głównym, a mianowicie fakt, że spór ten dotyczy wniosku o zatwierdzenie a posteriori przez sąd przeszukania i zatrzymania substancji znalezionych u AB. W świetle tych okoliczności zbadam poniżej pytanie trzecie. Widziane pod tym katem pytanie zadane przez sąd odsyłające wydaje się raczej dotyczyć tego, czy art. 3 dyrektywy 2013/48 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które pozwala na przeprowadzenie przeszukania osoby i zatrzymania rzeczy, których posiadanie jest nielegalne bez zapewnienia danej osobie prawa dostępu do adwokata.

81.

Gdyby Trybunał miał interpretować pytanie trzecie w proponowanym sensie, należałoby na wstępie zwrócić uwagę na fakt, że art. 3 ust. 2 dyrektywy 2013/48 nakłada surowe wymogi, jako że przewiduje, iż podejrzani lub oskarżeni muszą mieć dostęp do adwokata „bez zbędnej zwłoki” i „w każdym wypadku”począwszy od wystąpienia najwcześniejszego spośród czterech szczególnych zdarzeń wymienionych w tym przepisie w lit. a)-d). Ponieważ przeszukanie i zatrzymanie rzeczy, których posiadanie jest nielegalne, jako takie nie znajdują się wśród zdarzeń wymienionych w owym przepisie, należałoby co do zasady wykluczyć naruszenie prawa dostępu do adwokata, chyba że okoliczności sprawy odpowiadają kryteriom jednego lub więcej z tych szczególnych zdarzeń, co należy do weryfikacji przez sąd odsyłający. Przy stosowaniu tego przepisu sądowi odsyłającemu mogą pomóc poniżej przedstawione uwagi.

82.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2013/48 podejrzani lub oskarżeni mają prawo dostępu do adwokata przed ich przesłuchaniem przez policję lub inny organ ścigania lub organ sądowy. Przepis ten stanowi kodyfikację orzecznictwa ETPC ( 32 ), zgodnie z którym prawo do rzetelnego procesu sądowego ustanowione w art. 6 ust. 1 EKPC wymaga, co do zasady, aby dostęp do adwokata był zapewniony od pierwszego przesłuchania podejrzanego przez policję, chyba że można wykazać, w świetle szczególnych okoliczności sprawy, że istnieją istotne powody do ograniczenia tego prawa ( 33 ). Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, iż po przeszukaniu AB został przesłuchany na komisariacie policji, podczas którego to przesłuchania złożył wyjaśnienia i potwierdził na piśmie swoje przyznanie się. Wydaje się jednak, że AB nie został poinformowany o swoim prawie dostępu do adwokata i nie skorzystał skutecznie z tego prawa, co jest problematyczne z punktu widzenia praw gwarantowanych przez dyrektywę 2013/48. Uważam, że takiego sposobu postępowania ze strony organów prowadzących dochodzenie karne nie można uznać za zgodny z wymogami tej dyrektywy.

83.

Niezależnie od powyższych rozważań pojawia się pytanie, czy AB mógł skorzystać z prawa dostępu do adwokata w czasie przeszukania, mimo że art. 3 ust. 2 dyrektywy 2013/48 nie wymienia wprost tego środka przymusu. Moim zdaniem, byłoby tak, gdyby sytuacja, w której znalazł się AB, mogła być rozumiana jako „pozbawienie wolności” zgodnie z hipotezą, o której mowa w art. 3 ust. 2 lit. c) tej dyrektywy. Jako że postanowienie odsyłające nie zawiera żadnej jasnej informacji w tym względzie, sąd odsyłający będzie musiał sam zbadać, czy okoliczności sprawy w postępowaniu głównym można uznać za „pozbawienie wolności” w rozumieniu tego przepisu.

84.

Po pierwsze, niektóre elementy wskazują, że przeszukanie miało miejsce na miejscu, na poboczu drogi, po tym jak policja zatrzymała samochód i skontrolowała go. W takim przypadku wydaje mi się, że AB nie można zasadnie uznać za pozbawionego wolności. Otóż, taki środek przymusu, stosowany w nagłych przypadkach, natychmiast po pojawieniu się wskazówek, że doszło popełnienia przestępstwa, nie wydaje mi się być równoznaczny z „pozbawieniem wolności”. Nie można zapomnieć, że AB nie został formalnie zatrzymany ani przesłuchany w areszcie przez policję, a jedynie zatrzymany w ramach kontroli drogowej. Choć AB nie miał swobody uchylenia się od kontroli drogowej, to jednak okoliczności sprawy nie ujawniają żadnego istotnego ograniczenia jego swobody działania. Jakakolwiek ocena sugerująca coś innego wydawałaby mi się nie tylko sprzeczna z brzmieniem art. 3 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2013/48, ale również mogłaby nadmiernie rozszerzyć jego zakres stosowania, zwłaszcza że takie podejście nie jest konieczne do zapewnienia skutecznej ochrony praw podstawowych w kontekście dochodzenia karnego, co wyjaśnię poniżej.

85.

Jak wskazałem w niniejszej opinii, zagwarantowane w dyrektywach 2012/13 i 2013/48 prawa są wyrazem prawa do rzetelnego procesu w sprawach karnych ( 34 ). W tym kontekście należy przywołać orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym dyrektywa 2013/48 służy w szczególności zagwarantowaniu każdemu prawa do uzyskania porady prawnej, prawa do skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela, na co wskazano w art. 47 akapit drugi karty, oraz prawa do obrony, zagwarantowanego w art. 48 ust. 2 karty ( 35 ). Ponadto, należy zauważyć, iż zgodnie z motywem 12 dyrektywy 2013/48 opiera się ona na ustanowionych w karcie prawach, a w szczególności jej art. 6, 47 i 48, rozwijając art. 5 i 6 EKPC zgodnie z wykładnią ETPC. Wynika z tego, że przepisy tej dyrektywy należy interpretować w świetle art. 6 ust. 3 lit. c) EKPC, który wyraźnie przewiduje prawo do pomocy ze strony adwokata.

86.

W tym względzie należy przypomnieć, iż ETPC uznał, że przeszukanie podczas kontroli drogowej, podczas którego złożono oświadczenia samoobciążające, nie wskazuje na żadne znaczące ograniczenie swobody działania danej osoby, które mogłoby być wystarczające do uruchomienia wymogu pomocy prawnej na tym etapie postępowania. Warto zauważyć, że ETPC oparł się w istocie na tych samych argumentach przedstawionych w pkt 84 niniejszej opinii, a mianowicie na braku formalnego zatrzymania lub przesłuchania danej osoby w areszcie przez policję, czyli na środkach polegających na pozbawieniu wolności, mogących uzasadniać interwencję adwokata. W świetle przedstawionych powyżej rozważań uważam, że fakt przeszukania na poboczu drogi, podczas kontroli drogowej, bez korzystania z pomocy prawnej nie stanowi sam w sobie naruszenia art. 3 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2013/48.

87.

Nie można natomiast wykluczyć innej oceny, gdyby przeszukanie zostało przeprowadzone w czasie, gdy AB był pozbawiony wolności, na przykład gdyby przeszukanie to miało miejsce na komisariacie policji. W takim przypadku można by twierdzić, że AB powinno zostać udzielone prawo dostępu do adwokata „bez zbędnej zwłoki” ze względu na to, że jego sytuacja wchodzi w zakres art. 3 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2013/48. Sąd odsyłający będzie musiał, w stosownym przypadku, wziąć pod uwagę szereg kryteriów, które przedstawię w poniższych punktach, w celu ustalenia, czy w niniejszej sprawie mamy do czynienia z „pozbawieniem wolności” w rozumieniu tego przepisu.

88.

Orzecznictwo ETPC dotyczące wykładni art. 5 ust. 1 EKPC wydaje mi się szczególnie istotne, gdyż postanowienie to wymienia wyczerpująco przesłanki, na podstawie których można pozbawić danej osoby wolności. Proklamując „prawo do wolności”, nie odnosi się do zwykłych ograniczeń swobody poruszania się, które są objęte art. 2 Protokołu nr 4 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, zapewniającego niektóre prawa i wolności inne niż już zawarte w Konwencji i Protokole nr 1 do Konwencji, podpisanego w Strasbourgu w dniu 16 września 1963 r., ale do fizycznej wolności osoby; celem tego postanowienia jest zapewnienie, że nikt nie zostanie jej arbitralnie pozbawiony ( 36 ). Zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. c) EKPC ma to miejsce w przypadku, gdy dana osoba jest „zatrzymana” lub „aresztowana” w celu postawienia jej przed właściwym organem sądowym, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Sytuacja AB wydaje mi się należeć do tej kategorii, niezależnie od tego, że przedmiotowe postępowanie dotyczy jedynie wstępnego etapu postępowania karnego, a mianowicie zatwierdzenia a posteriori przez sędziego środków przymusu zastosowanych wobec AB. Celem tych środków jest właśnie uzyskanie dowodów niezbędnych do podjęcia decyzji o wszczęciu postępowania karnego przeciwko danej osobie. Należy zatem uznać, że przedmiotowe postępowanie sądowe wpisuje się w postępowanie karne jako całość, a zatem art. 5 ust. 1 EKPC ma zastosowanie w tym przypadku.

89.

W odniesieniu do wyżej przytoczonego pojęcia pozbawienia wolności należy zauważyć, że ma ono zarówno aspekt obiektywny, czyli internowanie osoby w pewnej ograniczonej przestrzeni przez znaczny okres, jak i aspekt subiektywny, czyli fakt, że osoba ta nie wyraziła ważnej zgody na swoje internowanie ( 37 ). Do obiektywnych elementów, które trzeba wziąć pod uwagę, należą możliwość opuszczenia miejsca internowania, intensywność nadzoru i kontroli nad ruchami osoby osadzonej, stopień izolacji tej osoby oraz umożliwionych jej kontaktów społecznych ( 38 ). ETPC orzekł, że punktem wyjścia musi być konkretna sytuacja jednostki i należy wziąć pod uwagę zestaw kryteriów, takich jak płeć, czas trwania, skutki i sposoby wykonania rozpatrywanego środka ( 39 ). Według ETPC rozróżnienie, jakiego należy dokonać pomiędzy „pozbawieniem” a „ograniczeniem” wolności, dotyczy jedynie stopnia lub intensywności, a nie charakteru lub istoty. Zakwalifikowanie do jednej lub drugiej z tych kategorii okazuje się czasem trudne, gdyż w niektórych marginalnych przypadkach jest to kwestia czystego uznania. Jednakże dokonanie wyboru jest koniecznością, ponieważ od tego zależy możliwość zastosowania lub niemożność zastosowania art. 5 EKPC ( 40 ). Istnienie elementu przymusu przy wykonywaniu uprawnień policji do zatrzymania i przeszukania wskazuje na „pozbawienie wolności”, niezależnie od krótkotrwałości tych środków ( 41 ). Fakt, że dana osoba nie jest zakuta w kajdanki, uwięziona lub w inny sposób fizycznie skrępowana, nie jest czynnikiem decydującym, gdy należy rozstrzygnąć, czy dochodzi do „pozbawienia wolności” ( 42 ).

90.

W konsekwencji, ETPC stwierdził, że dochodzi do „pozbawienia wolności” w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. c) EKPC, gdy dana osoba została całkowicie pozbawiona swobody poruszania się, nawet jeśli czas trwania zatrzymania i przeszukania był jedynie krótki. Wystarczy, że dana osoba miała obowiązek pozostać na miejscu i poddać się przeszukaniu ( 43 ), a odmowa naraziłaby ją na aresztowanie, zatrzymanie przez policję lub ściganie karne ( 44 ). Elementem decydującym o kwalifikacji w tym znaczeniu jest użycie siły przez policję, w szczególności podczas transportu danej osoby na komisariat policji lub podczas jej zatrzymania w określonym miejscu ( 45 ). ETPC uznał, że zakaz opuszczania komisariatu policji bez zezwolenia wskazuje na element przymusu, który może spełniać kryteria nałożone przez art. 5 ust. 1 lit. c) EKPC ( 46 ).

91.

Wobec braku bardziej precyzyjnych informacji we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na temat sytuacji, w której AB znalazł się na komisariacie policji, wydaje się, że należy zwrócić się do sądu odsyłającego o dokonanie niezbędnych weryfikacji. Uważam, że gdyby sąd ów miał ustalić, że przeszukanie miało miejsce podczas kontroli drogowej w sytuacji takiej jak opisana w pkt 84 niniejszej opinii, powinien być on w stanie wykluczyć naruszenie prawa dostępu do adwokata ustanowionego w art. 3 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2013/48. W braku bowiem znaczącego ograniczenia swobody działania AB taka sytuacja nie wydaje mi się kwalifikować jako „pozbawienie wolności”.

92.

Natomiast sąd odsyłający powinien, co do zasady, móc stwierdzić naruszenie owego prawa, jeśli przeszukanie miało miejsce na komisariacie policji w okolicznościach stanowiących „pozbawienie wolności” zgodnie z kryteriami wymienionymi w poprzednich punktach niniejszej opinii. Należy jednak wskazać, iż w orzecznictwie ETPC od dawna uznaje się, że w wyjątkowych okolicznościach pomoc prawna może zostać opóźniona lub czasowo ograniczona. Z tego orzecznictwa wynika niemniej, że nawet jeśli istnieją nadrzędne względy odmowy dostępu do adwokata, takie ograniczenie – niezależnie od jego uzasadnienia – nie może niesłusznie naruszać praw wynikających z art. 6 EKPC ( 47 ).

93.

ETPC podkreślił, iż prawo do obrony jest co do zasady nieodwracalnie naruszone, gdy obciążające zeznania złożone podczas przesłuchania przez policję bez możliwości skorzystania z pomocy prawnej są wykorzystywane jako podstawa do wydania wyroku skazującego ( 48 ). W konsekwencji, sąd odsyłający będzie musiał ustalić, czy istniały nadrzędne względy wyjątkowo uzasadniające ograniczenie prawa dostępu do adwokata, biorąc jednocześnie pod uwagę konsekwencje takiego ograniczenia dla ogólnej rzetelności procesu. Do celów niniejszej analizy należy zauważyć, że ramy faktyczne, jakie wyłaniają się z akt sprawy, nie ujawniają żadnego nadrzędnego względu, który mógłby uzasadniać odmowę skorzystania z pomocy prawnej.

94.

Wreszcie, należy zauważyć – w trosce o kompletność rozważań – że w zakresie, w jakim praktyka administracyjna lub sądowa zasadniczo odzwierciedla obowiązujące uregulowanie krajowe, chyba że chodzi o odosobnione naruszenie prawa krajowego, wnioski, jakie sąd odsyłający wyciągnie ze swojej oceny stanu faktycznego, powinny umożliwić mu również ustalenie, czy art. 3 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2013/48 stoi na przeszkodzie obowiązywaniu spornego uregulowania krajowego.

95.

Z przedstawionych powyżej względów na trzecie pytanie prejudycjalne należy odpowiedzieć, iż art. 3 ust. 2 dyrektywy 2013/48 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które pozwala na dokonanie przeszukania osoby i zatrzymanie rzeczy, których posiadanie jest nielegalne, bez zapewnienia danej osobie prawa dostępu do adwokata bez zbędnej zwłoki w ramach „przesłuchania” przez policję [zdarzenie, o którym mowa w lit. a) tego ustępu] lub po „pozbawieniu wolności” [zdarzenie, o którym mowa w lit. c) tego ustępu]. Do sądu odsyłającego należy ocena, czy okoliczności sprawy w postępowaniu głównym mieszczą się w jednej z tych dwóch sytuacji.

96.

W świetle wszystkich powyższych rozważań proponuję, aby na pytania prejudycjalne postawione przez Rayonen sad Lukovit (sąd rejonowy w Łukowicie, Bułgaria) Trybunał odpowiedział w następujący sposób: