–

w imieniu SRS i AA – K. Berkeley, solicitor, M. Flynn, JC, i C. O’Dwyer, SC,

–

[Sprostowane postanowieniem z dnia 28 października 2022 r.] w imieniu Minister for Justice and Equality – M. Browne, A. Joyce i J. Quaney, w charakterze pełnomocników, wspierani przez D. Brett, D. Conlana Smytha, SC, i T. O’Connora, BL

–

w imieniu rządu czeskiego – M. Smolek i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu duńskiego – J. Nymann-Lindegren i M. Søndahl Wolff, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu niderlandzkiego – M. K. Bulterman i J. M. Hoogveld, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Królestwa Norwegii – J. T. Kaasin i H. Ruus, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – E. Montaguti i J. Tomkin, w charakterze pełnomocników,

1

Rozpatrywany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. 2004, L 158, s. 77 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 5, s. 46).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między SRS i AA a Minister for Justice and Equality (ministrem ds. sprawiedliwości i równości, Irlandia) w przedmiocie zgodności z prawem decyzji o odmowie wydania dokumentu pobytowego.

3

Motyw 6 dyrektywy 2004/38 ma następujące brzmienie:

„Aby utrzymać szeroko pojętą jedność rodziny oraz bez uszczerbku dla zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, przyjmujące państwo członkowskie powinno zbadać w oparciu o własne ustawodawstwo sytuację osób, które nie są objęte definicją członka rodziny na mocy niniejszej dyrektywy i nie korzystają z automatycznego prawa do wjazdu i pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, w celu podjęcia decyzji, czy można udzielić takim osobom pozwolenia na wjazd i pobyt ze względu na ich związek z obywatelem Unii lub wszelkie inne okoliczności, na przykład zależność finansową lub fizyczną od tego obywatela Unii”.

4

Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, stanowi w pkt 2:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

[…]

5

Artykuł 3 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Beneficjenci”, stanowi:

„1.   Niniejszą dyrektywę stosuje się w odniesieniu do wszystkich obywateli Unii, którzy przemieszczają się do innego państwa członkowskiego lub przebywają w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie, którego są obywatelami, oraz do członków ich rodziny, jak zdefiniowano w art. 2 [pkt] 2, którzy im towarzyszą lub do nich dołączają.

2.   Bez uszczerbku dla jakiegokolwiek osobistego prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu zainteresowanych osób, przyjmujące państwo członkowskie, zgodnie ze swoim ustawodawstwem krajowym, ułatwia wjazd i pobyt następujących osób:

Przyjmujące państwo członkowskie dokonuje szczegółowej analizy osobistych okoliczności i uzasadnia każdą odmowę wjazdu lub pobytu wobec tych osób”.

6

Dyrektywa 2004/38 została transponowana do irlandzkiego porządku prawnego w drodze European Communities (Free Movement of Persons) (No. 2) Regulations 2006 [rozporządzenia z 2006 r. wydanego w ramach Wspólnot Europejskich (w sprawie swobodnego przemieszczania się osób), zwanego dalej „rozporządzeniem z 2006 r.”].

7

Artykuł 2 ust. 1 tego rozporządzenia, który transponuje art. 3 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy 2004/38 do tego porządku prawnego, ma następujące brzmienie:

„[…]

»dopuszczalny członek rodziny«, oznacza w stosunku do obywatela Unii dowolnego członka rodziny, niezależnie od przynależności państwowej, który nie jest kwalifikującym się członkiem rodziny obywatela Unii, a który w swoim państwie pochodzenia, miejsca zwykłego pobytu lub poprzedniego pobytu

8

SRS i AA, urodzeni w Pakistanie odpowiednio w 1978 i 1986 roku, są kuzynami. SRS przeprowadził się do Zjednoczonego Królestwa wraz z rodziną w 1997 r., a w 2013 r. uzyskał obywatelstwo brytyjskie. AA udał się do Zjednoczonego Królestwa w 2010 r., aby kontynuować studia uniwersyteckie, które rozpoczął w Pakistanie. W związku z tym posiadał on czteroletnią wizę studencką, która nie pozwalała mu na pracę, i wprowadził się do mieszkania, w którym zamieszkiwał SRS.

9

SRS i AA mieszkali więc razem, między innymi z rodzicami SRS, aż do wyjazdu SRS do Irlandii w styczniu 2015 r. AA, którego wiza studencka wygasła w dniu 28 grudnia 2014 r., dołączył do SRS w Irlandii w dniu 5 marca 2015 r., nie posiadając wizy. Od tego dnia obaj mieszkają w tym samym lokalu.

10

W dniu 24 czerwca 2015 r. AA złożył do ministra sprawiedliwości i równości wniosek o wydanie dokumentu pobytowego, powołując się, po pierwsze, na zależność finansową od SRS, a po drugie, na status członka rodziny będącego członkiem gospodarstwa domowego SRS. Wniosek ten został oddalony decyzją z dnia 21 grudnia 2015 r., w szczególności ze względu na to, że można było uwzględnić jedynie okres po naturalizacji SRS w lutym 2013 r., w związku z czym należało uznać, że SRS i AA zamieszkiwali wspólnie przez okres krótszy niż dwa lata.

11

W styczniu 2016 r., po włączeniu do akt innych dokumentów mających wykazać, że w okresie od lipca 2010 r. do stycznia 2015 r. AA pozostawał na utrzymaniu SRS, AA wniósł o ponowne zbadanie sprawy. W dniu 15 sierpnia 2016 r. minister sprawiedliwości i równości utrzymał w mocy rzeczoną decyzję z tego powodu, że chociaż SRS i AA zamieszkiwali pod tym samym adresem, to jednak nie zostało wykazane, że SRS „był faktycznie głową tego gospodarstwa domowego w Zjednoczonym Królestwie”.

12

SRS i AA wnieśli wówczas do High Court (wysokiego trybunału, Irlandia) skargę o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 15 sierpnia 2016 r. Podnieśli oni, że kryterium „głowy gospodarstwa domowego” nie jest jasne i nie dysponują oni żadnymi wskazówkami co do sposobu jego spełnienia. Wyrokiem z dnia 25 lipca 2018 r. sąd ten oddalił tę skargę, uznawszy, że aby móc zostać uznanym za „innego członka rodziny będącego członkiem gospodarstwa domowego obywatela Unii” w rozumieniu art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38, należy wykazać, że ów obywatel Unii był „głową gospodarstwa domowego” w swoim państwie pochodzenia.

13

SRS i AA wnieśli apelację od tego wyroku do Court of Appeal (sądu apelacyjnego, Irlandia), twierdząc w szczególności, że High Court (wysoki trybunał) dokonał zawężającej wykładni pojęcia „innego członka rodziny będącego członkiem gospodarstwa domowego obywatela Unii” i nie uwzględnił innych wersji językowych dyrektywy 2004/38. Orzeczeniem z dnia 19 grudnia 2019 r. Court of Appeal (sąd apelacyjny) oddalił tę apelację. Sąd ten orzekł, że osoby mieszkające pod tym samym dachem niekoniecznie należą do tego samego gospodarstwa domowego i że aby móc uznać je za członków rodziny będących członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii, osoby te muszą stanowić integralną część komórki rodzinnej tego obywatela i pozostać nią w dającej się przewidzieć przyszłości, zamieszkując pod tym samym dachem w przyjmującym państwie członkowskim nie tylko ze względu na wygodę, ale także ze względu na przywiązanie emocjonalne.

14

SRS i AA uzyskali zgodę na wniesienie odwołania do Supreme Court (sądu najwyższego, Irlandia), będącego sądem odsyłającym. W dniu 20 lipca 2020 r. sąd ten zawęził zakres tego odwołania do wykładni pojęcia „innego członka rodziny będącego członkiem gospodarstwa domowego obywatela Unii” w rozumieniu art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38.

15

Zwracając uwagę na pewne różnice w zależności od wersji językowej dyrektywy 2004/38, wspomniany sąd zauważa, że do zrozumienia tego pojęcia wyrażenie „głowa gospodarstwa domowego”, choć przestarzałe, może być przydatne. Proponuje on również szereg kryteriów w celu osiągnięcia jednolitej wykładni wspomnianego pojęcia, do których należą czas trwania i cel gospodarstwa domowego. Dodaje on, że biorąc pod uwagę cel tej dyrektywy, jakim jest ułatwienie przemieszczania się obywateli Unii, należałoby jeszcze ustalić, czy obywatel Unii byłby zniechęcony do przemieszczenia się do innego państwa członkowskiego, gdyby inny członek jego rodziny w rozumieniu art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) wspomnianej dyrektywy nie był w stanie mu towarzyszyć.

16

W tych okolicznościach Supreme Court (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

17

Poprzez pytania prejudycjalne, które należy rozpatrywać łącznie, sąd odsyłający zwraca się zasadniczo do Trybunału o dokonanie wykładni pojęcia „wszelkich innych członków rodziny, którzy są członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii posiadającego pierwotne prawo pobytu” figurującego w art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38 w sposób wskazujący kryteria, które należy w tym celu uwzględnić.

18

Na wstępie należy zauważyć, że o ile art. 3 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy 2004/38 odnosi się do ustawodawstwa krajowego, o tyle odniesienie to, jak podnosi Komisja Europejska w swoich uwagach na piśmie, dotyczy nie definicji osób, o których mowa w tym przepisie, lecz warunków, na jakich przyjmujące państwo członkowskie powinno ułatwiać wjazd i pobyt tych osób.

19

Skoro wspomniany przepis nie zawiera żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich na potrzeby zdefiniowania pojęcia „wszelkich innych członków rodziny, którzy są członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii”, z wymogów zarówno jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasady równości wynika, że przepis ten należy interpretować w całej Unii w sposób autonomiczny i jednolity, z uwzględnieniem nie tylko zwykłego znaczenia użytych w nim wyrażeń, lecz także kontekstu, w jaki się wpisuje, oraz celów uregulowania, którego część on stanowi [zob. podobnie wyroki: z dnia 21 grudnia 2011 r., Ziółkowski i Szeja, C‑424/10 i C‑425/10, EU:C:2011:866, pkt 32; z dnia 26 marca 2019 r., SM (Dziecko umieszczone w algierskiej kafali), C‑129/18, EU:C:2019:248, pkt 50; a także z dnia 24 lutego 2022 r., A i in. (Umowy ubezpieczenia unit-linked), C‑143/20 i C‑213/20, EU:C:2022:118, pkt 68].

20

Jeżeli chodzi o wykładnię literalną art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38, należy przede wszystkim przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sformułowania użytego w jednej z wersji językowych przepisu prawa Unii nie można traktować jako jedynej podstawy jego wykładni lub przyznawać mu pierwszeństwa względem innych wersji językowych. Konieczność jednolitej wykładni i jednolitego stosowania każdego z przepisów prawa Unii wyklucza jego rozpatrywanie w jednej, w oderwaniu od innych, wersji językowej, lecz wymaga, aby był on interpretowany zgodnie z ogólną systematyką i celem uregulowania, którego część stanowi [zob. podobnie wyrok z dnia 27 października 1977 r., Bouchereau, 30/77, EU:C:1977:172, pkt 14; z dnia 25 lutego 2021 r., Bartosch Airport Supply Services, C‑772/19, EU:C:2021:141, pkt 26).

21

W niniejszym przypadku, o ile terminy użyte w niektórych wersjach językowych art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38, jak w wersjach językowych hiszpańskiej („viva con”), włoskiej („convive”) lub niderlandzkiej („inwonen”), mogą być interpretowane jako odnoszące się do zwykłego wspólnego zamieszkiwania pod jednym dachem, o tyle terminy użyte w innych wersjach językowych tego przepisu odnoszą się do życia domowego oraz wszelkich działań i spraw związanych ze wspólnotą życia rodzinnego w ramach tego samego ogniska rodzinnego, co oznacza coś więcej niż zwykłe dzielenie mieszkania lub tymczasowe wspólne zamieszkiwanie ze względu na zwykłą wygodę. Dotyczy to w szczególności wersji językowych czeskiej („domácnost”), niemieckiej („häusliche Gemeinschaft”), estońskiej („leibkond”), angielskiej („household”) lub francuskiej („ménage”), węgierskiej („háztartás”), portugalskiej („comunhão de habitação”), słowackiej („domácnosť”) i fińskiej („samassa taloudessa”) wspomnianego przepisu.

22

Ponadto należy zauważyć, że nic w treści art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38 nie pozwala na przyjęcie, że w celu dokonania wykładni tego przepisu należy odwołać się do pojęcia „głowy gospodarstwa domowego”. Jak bowiem wyjaśnił rzecznik generalny w pkt 34 opinii, oznaczałoby to w praktyce wprowadzenie dodatkowego kryterium, nieprzewidzianego w treści tego przepisu.

23

Literalna wykładnia art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38, zgodnie z którą, aby „inny członek rodziny” mógł zostać objęty tym przepisem, musi być związany z danym obywatelem Unii więzią oznaczającą coś więcej niż tylko wspólne zamieszkiwanie ze względu na zwykłą wygodę, znajduje potwierdzenie w kontekście, w jaki wpisuje się ten przepis. Dwie pozostałe sytuacje, o których mowa w tym samym przepisie, odczytywane w świetle motywu 6 tej dyrektywy, odnoszą się bowiem do sytuacji zależności „innego członka rodziny” od obywatela Unii. Pierwsza z nich, to jest sytuacja, w której ten inny członek rodziny pozostaje na utrzymaniu obywatela Unii, dotyczy sytuacji zależności finansowej. Druga sytuacja, w której poważne względy zdrowotne ściśle wymagają osobistej opieki przez obywatela Unii nad „innym członkiem rodziny”, wyraźnie odnosi się do sytuacji zależności fizycznej. W tym kontekście sytuację rozpatrywaną w postępowaniu głównym, mianowicie tę, w której inny członek rodziny jest członkiem gospodarstwa domowego obywatela Unii, należy rozumieć w ten sposób, że obejmuje ona również sytuację zależności, tym razem opartej na istnieniu bliskiej i trwałej więzi osobistej między tymi dwiema osobami.

24

Taka wykładnia znajduje ponadto potwierdzenie w celu art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38 w świetle jej motywu 6, w którym wyjaśniono, że cel tej dyrektywy polega na tym, by „utrzymać szeroko pojętą jedność rodziny” poprzez ułatwianie wjazdu i pobytu osób, które, choć nie należą do jednej z kategorii „członka rodziny” obywatela Unii określonych w art. 2 pkt 2 wspomnianej dyrektywy, to jednak ze względu na szczególne okoliczności faktyczne utrzymują z tym obywatelem bliskie i trwałe więzi rodzinne [zob. podobnie wyroki: z dnia 5 września 2012 r., Rahman i in., C‑83/11, EU:C:2012:519, pkt 32; a także z dnia 26 marca 2019 r., SM (Dziecko umieszczone w algierskiej kafali), C‑129/18, EU:C:2019:248, pkt 60].

25

W odróżnieniu od członków rodziny obywatela Unii zdefiniowanych w art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38 „inni członkowie rodziny” tego obywatela w rozumieniu art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) tej dyrektywy korzystają nie z prawa wjazdu i pobytu w przyjmującym państwie członkowskim tego obywatela, lecz ze wskazanej w motywie 6 wspomnianej dyrektywy przyznania im takiego prawa „ze względu na ich związek z obywatelem Unii lub wszelkie inne okoliczności, na przykład zależność finansową lub fizyczną od tego obywatela Unii”. W tym celu tym „innym członkom rodziny” przysługują na podstawie art. 3 ust. 2 akapit drugi tej dyrektywy gwarancje proceduralne, a mianowicie gwarancja otrzymania decyzji rozstrzygającej w przedmiocie ich wniosku o zezwolenie na wjazd i pobyt, która to decyzja powinna być oparta na szczegółowej analizie ich osobistych okoliczności i uwzględniać wszystkie szczególne okoliczności danej sprawy, a w przypadku odmowy powinna zawierać uzasadnienie [zob. podobnie wyroki: z dnia 5 września 2012 r., Rahman i in., C‑83/11, EU:C:2012:519, pkt 19–22, a także z dnia 26 marca 2019 r., SM (Dziecko umieszczone w algierskiej kafali), C‑129/18, EU:C:2019:248, pkt 62].

26

W tych okolicznościach, aby „innego członka rodziny” można było uznać za członka gospodarstwa domowego – w rozumieniu art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38 – obywatela Unii, któremu przysługuje prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, powinien on przedstawić dowód bliskiej i trwałej więzi z tym obywatelem, poświadczający sytuację rzeczywistej zależności między tymi dwiema osobami oraz dzielenia przez nie wspólnoty życia domowego, która nie została stworzona w celu uzyskania wjazdu i pobytu w tym państwie członkowskim (zob. podobnie wyrok z dnia 5 września 2012 r., Rahman i in., C‑83/11, EU:C:2012:519, pkt 38).

27

Aby ocenić istnienie takiej więzi, należy z pewnością wziąć pod uwagę stopień pokrewieństwa między obywatelem Unii a danym innym członkiem rodziny. Niemniej jednak, jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 40 i 41 opinii, należy również uwzględnić, stosownie do okoliczności właściwych dla każdego przypadku, bliskość danej relacji rodzinnej oraz wzajemność i intensywność więzi między tymi dwiema osobami. Więź ta powinna być tego rodzaju że w przypadku, gdyby stało się niemożliwe, by zainteresowany inny członek rodziny był członkiem gospodarstwa domowego obywatela Unii w przyjmującym państwie członkowskim, ucierpiałaby co najmniej jedna z tych dwóch osób.

28

Nie można jednak wymagać, aby wspomniana więź była tego rodzaju, że obywatel Unii zrezygnowałby z korzystania ze swobody przemieszczania się, gdyby ten inny członek jego rodziny nie mógł mu towarzyszyć lub dołączyć do niego w przyjmującym państwie członkowskim. Taki wymóg prowadziłby bowiem do zrównania danego „innego członka rodziny” w rozumieniu art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38 z członkami rodziny wyraźnie wskazanymi w art. 2 pkt 2 tej dyrektywy.

29

Ważnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę przy ocenie istnienia trwałej więzi osobistej, jest także czas trwania wspólnoty życia domowego między obywatelem Unii a innym członkiem jego rodziny. Okres ten powinien móc zostać określony niezależnie od daty uzyskania statusu obywatela Unii. Z art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38, interpretowanego w świetle jej motywu 6, wynika bowiem, że w celu dokonania oceny trwałości więzi osobistej łączącej te dwie osoby należy uwzględnić nie tylko okres po uzyskaniu tego statusu, lecz również okres poprzedzający to uzyskanie.

30

W konsekwencji na przedstawione pytania należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38 należy interpretować w ten sposób, że zawarte w tym przepisie pojęcie „wszelkich innych członków rodziny, którzy są członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii posiadającego pierwotne prawo pobytu”, oznacza osoby, które pozostają z tym obywatelem w relacji zależności opartej na ścisłych i trwałych więzach osobistych, powstałych wewnątrz tego samego ogniska rodzinnego w ramach wspólnoty życia domowego wykraczającej poza zwykłe, czasowe wspólne zamieszkiwanie wynikające ze zwykłej wygody.

31

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniach głównych, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG

należy interpretować w ten sposób, że

zawarte w tym przepisie pojęcie „wszelkich innych członków rodziny, którzy są członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii posiadającego pierwotne prawo pobytu”, oznacza osoby, które pozostają z tym obywatelem w relacji zależności opartej na ścisłych i trwałych więzach osobistych, powstałych wewnątrz tego samego ogniska rodzinnego w ramach wspólnoty życia domowego wykraczającej poza zwykłe, czasowe wspólne zamieszkiwanie wynikające ze zwykłej wygody.