Wydanie tymczasowe
WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)
z dnia 17 maja 2022 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa 93/13/EWG – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Zasada równoważności – Zasada skuteczności – Umowa kredytu hipotecznego – Nieuczciwy charakter „klauzuli dolnego progu” przewidzianej w tej umowie – Przepisy krajowe regulujące postępowanie upadłościowe – Ograniczenie w czasie skutków stwierdzenia nieważności nieuczciwego warunku umowy – Zwrot – Uprawnienie do przeprowadzenia kontroli z urzędu przysługujące krajowemu sądowi odwoławczemu
W sprawie C‑869/19
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Tribunal Supremo (sąd najwyższy, Hiszpania) postanowieniem z dnia 27 listopada 2019 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 28 listopada 2019 r., w postępowaniu:
L
przeciwko
Unicaja Banco SA, dawniej Banco de Caja España de Inversiones, Salamanca y Soria SAU,
TRYBUNAŁ (wielka izba),
w składzie: K. Lenaerts, prezes, A. Arabadjiev, K. Jürimäe, C. Lycourgos, E. Regan, S. Rodin (sprawozdawca) i I. Jarukaitis, prezesi izb, M. Ilešič, J.‑C. Bonichot, M. Safjan, F. Biltgen, P.G. Xuereb, N. Piçarra, L.S. Rossi i A. Kumin, sędziowie,
rzecznik generalny: E. Tanchev,
sekretarz: L. Carrasco Marco, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 26 kwietnia 2021 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu L – M. Pérez Peña, abogado,
– w imieniu Unicaja Banco SA, dawniej Banco de Caja España de Inversiones, Salamanca y Soria SAU – J.M. Rodríguez Cárcamo i A.M. Rodríguez Conde, abogados,
– w imieniu rządu hiszpańskiego – S. Centeno Huerta i J. Ruiz Sánchez, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu czeskiego – M. Smolek, J. Vláčil i S. Šindelková, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierał G. Rocchitta, avvocato dello Stato,
– w imieniu Komisji Europejskiej – N. Ruiz García, J. Baquero Cruz i C. Valero, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Królestwa Norwegii – L.-M. Moen Jünge, M. Nilsen i J.T. Kaasin, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 15 lipca 2021 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy L a Banco de Caja España de Inversiones, Salamanca y Soria SAU, którego następcą prawnym jest Unicaja Banco SA (zwanymi dalej łącznie „instytucją bankową”), w przedmiocie nierozpatrzenia z urzędu przez sąd odwoławczy zarzutu dotyczącego naruszenia prawa Unii.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motyw dwudziesty czwarty dyrektywy 93/13 stanowi, że „sądy i organy administracyjne państw członkowskich muszą mieć do swojej dyspozycji stosowne i skuteczne środki zapobiegające stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich”.
4 Artykuł 6 ust. 1 tej dyrektywy przewiduje:
„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.
Prawo hiszpańskie
5 Zgodnie z art. 1303 Código Civil (kodeksu cywilnego):
„W przypadku stwierdzenia nieważności zobowiązania strony umowy zobowiązane są wzajemnie do zwrotu rzeczy, które stanowiły przedmiot umowy, wraz z pożytkami oraz ceny wraz z odsetkami, z zastrzeżeniem kolejnych artykułów”.
6 Ley 1/2000 de Enjuiciamiento Civil (ustawa 1/2000 – kodeks postępowania cywilnego) z dnia 7 stycznia 2000 r. (BOE nr 7 z dnia 8 stycznia 2000 r., s. 575), (zwana dalej „LEC”) w art. 216 przewiduje:
„Sądy cywilne rozpatrują sprawy na podstawie przedstawionego przez strony stanu faktycznego, dowodów oraz w granicach żądań stron, chyba że co innego wynika z przepisów ustawy w szczególnych sprawach”.
7 Artykuł 218 ust. 1 LEC stanowi:
„Wyroki muszą być jasne, zwięzłe i odpowiadać żądaniom oraz pozostałym roszczeniom podnoszonym przez strony, przedstawionym w terminie w toku postępowania. Wyroki zawierają wymagane oświadczenia, rozstrzygnięcie na korzyść albo na niekorzyść pozwanego oraz rozstrzygnięcie w przedmiocie wszystkich kwestii spornych, które były przedmiotem rozprawy.
Sąd, bez oddalania się od przedmiotu pozwu, uwzględniając okoliczności faktyczne i prawne inne niż te, na które pragnęły powołać się strony, orzeka zgodnie z przepisami mającymi zastosowanie w sprawie, chociażby strony sporu nie wskazały prawidłowo przepisów lub na nie się nie powołały”.
8 Zgodnie z brzmieniem art. 465 ust. 5 LEC:
„Postanowienie lub wyrok wydany w postępowaniu apelacyjnym może rozstrzygać tylko o kwestiach podniesionych w apelacji oraz, w stosownych przypadkach, w odpowiedzi na apelację lub w apelacji strony przeciwnej, o których mowa w art. 461. Rozstrzygnięcie nie może pogorszyć sytuacji wnoszącego apelację, chyba że wynika to z uwzględnienia apelacji od orzeczenia wniesionej przez stronę przeciwną”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
9 Na mocy umowy zawartej w dniu 22 marca 2006 r. instytucja bankowa udzieliła L kredytu hipotecznego w wysokości 120 000 EUR przeznaczonego na sfinansowanie nabycia domu jednorodzinnego. Kredyt miał zostać spłacony w 360 miesięcznych ratach. Wspomniany kredyt został udzielony według stałej stopy oprocentowania wynoszącej 2,75% w pierwszym roku, a następnie według zmiennej stopy oprocentowania w kolejnych latach, którą stanowiła roczna stopa Euribor powiększona o 0,52%. Umowa ta przewidywała „klauzulę dolnego progu”, na mocy której zmienna stopa oprocentowania nie mogła być niższa niż 3%.
10 Sąd odsyłający wskazuje, że instytucja bankowa zastosowała wobec L „klauzulę dolnego progu” w 2009 r., gdy stopa Euribor znacznie zmalała. W styczniu 2016 r. L wniosła do Juzgado de Primera Instancia de Valladolid (sądu pierwszej instancji w Valladolid, Hiszpania) powództwo przeciwko tej instytucji bankowej w celu uzyskania stwierdzenia nieważności owego warunku umownego i zwrotu kwot nienależnie pobranych na jego podstawie. L podniosła, że ponieważ nie została we właściwy sposób poinformowana o istnieniu tego warunku umownego klauzuli i o jego znaczeniu dla wykonania przedmiotowej umowy kredytu, warunek ten powinien zostać uznany za nieuczciwy ze względu na brak przejrzystości. W odpowiedzi na pozew instytucja bankowa podniosła zarzut, że L została poinformowana o zawarciu tego warunku w umowie kredytu.
11 Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2016 r. Juzgado de Primera Instancia de Valladolid (sąd pierwszej instancji w Valladolid) uwzględnił to powództwo, stwierdzając nieuczciwy charakter „klauzuli dolnego progu” ze względu na jej brak przejrzystości. Zasądził on zatem od instytucji bankowej zwrot na rzecz L kwot nienależnie pobranych z tego tytułu, powiększonych o odsetki. Orzekł on jednak, że zwrot staje się skuteczny dopiero od dnia 9 maja 2013 r., zgodnie z wyrokiem Tribunal Supremo (sądu najwyższego, Hiszpania) nr 241/2013 z dnia 9 maja 2013 r. (zwanym dalej „wyrokiem z dnia 9 maja 2013 r.”), który ogranicza w czasie skutki stwierdzenia nieważności takiej „klauzuli dolnego progu”. Obciążył on również instytucję bankową kosztami postępowania.
12 W dniu 14 lipca 2016 r. instytucja bankowa wniosła od tego wyroku apelację do Audiencia Provincial de Valladolid (sądu okręgowego w Valladolid, Hiszpania) w zakresie, w jakim została w nim obciążona całością kosztów postępowania. Podniosła ona, że nie powinna zostać obciążona wszystkimi kosztami postępowania z powództwa L, ponieważ zostało ono uwzględnione jedynie częściowo ze względu na ograniczenie w czasie skutków stwierdzenia nieważności rozpatrywanego warunku umownego.
13 Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2017 r. sąd odwoławczy uwzględnił odwołanie, uchylając wyrok pierwszej instancji w zakresie, w jakim obciążył instytucję bankową kosztami postępowania. Sąd odsyłający wyjaśnia, że sąd odwoławczy nie zmienił sentencji owego wyroku w zakresie, w jakim dotyczy on skutków restytucyjnych stwierdzenia nieważności wspomnianego warunku umownego, ponieważ nie były one przedmiotem apelacji. Sąd odsyłający dodaje, że aby częściowo uchylić wyrok wydany w pierwszej instancji, sąd odwoławczy nie oparł się na wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in. (C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980), w którym Trybunał orzekł, iż art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 sprzeciwia się orzecznictwu krajowemu – takiemu jak wynikające z wyroku z dnia 9 maja 2013 r. – ograniczającemu w czasie skutki restytucyjne związane ze stwierdzeniem nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem i ustalającemu je wyłącznie w postaci kwot zapłaconych po ogłoszeniu orzeczenia, w którym sąd stwierdził nieuczciwy charakter tego warunku umownego.
14 L wniosła do Tribunal Supremo (sądu najwyższego) skargę kasacyjną od wyroku sądu odwoławczego. Na poparcie skargi kasacyjnej L podnosi, że nie stosując wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in. (C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980), i nie nakazując z urzędu całkowitego zwrotu kwot zapłaconych w wyniku zastosowania „klauzuli dolnego progu”, Audiencia Provincial de Valladolid (sąd okręgowy w Valladolid) naruszył między innymi art. 1303 kodeksu cywilnego, który reguluje skutki restytucyjne związane z nieważnością zobowiązań umownych, w związku z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, który stanowi, że konsumenci nie mogą być związani nieuczciwymi warunkami umownymi. Instytucja bankowa wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej ze względu na to, że ponieważ L nie wniosła odwołania od wyroku wydanego w pierwszej instancji w zakresie, w jakim ograniczył on w czasie skutki restytucyjne stwierdzenia nieważności przedmiotowego nieuczciwego warunku umownego, nie była ona uprawniona do wniesienia skargi kasacyjnej dotyczącej ograniczenia tych skutków w czasie.
15 Sąd odsyłający wskazuje, że w sprawach zawisłych przed sądami hiszpańskimi w momencie, kiedy Trybunał orzekł w wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in. (C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980), iż art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoi na przeszkodzie orzecznictwu Tribunal Supremo (sądu najwyższego) wynikającemu z wyroku z dnia 9 maja 2013 r., ograniczającego w czasie skutki restytucyjne nieważności „klauzul dolnego progu” zawartych w umowach zawieranych między konsumentami a przedsiębiorcami, konsumenci – stosownie do owego orzecznictwa krajowego – ograniczali swoje powództwa do żądania zwrotu kwot nienależnie zapłaconych po dniu 9 maja 2013 r. Na podstawie różnych zasad hiszpańskiego postępowania cywilnego, takich jak zasada dyspozycyjności, zasada „spójności” i zakazu reformatio in peius, Audiencia Provincial de Valladolid (sąd okręgowy w Valladolid) nie nakazał w niniejszym przypadku całkowitego zwrotu kwot pobranych na podstawie „klauzuli dolnego progu”, ponieważ L nie wniosła apelacji od wyroku wydanego w pierwszej instancji.
16 W tym względzie sąd odsyłający zauważa, że zasada, zgodnie z którą nieuczciwe warunki umowne nie są wiążące dla konsumenta, przewidziana w art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie ma charakteru bezwzględnego, a zatem podlega ograniczeniom związanym z dobrym administrowaniem wymiarem sprawiedliwości, takim jak zasada powagi rzeczy osądzonej czy też ustanowienie rozsądnych terminów prekluzyjnych na wystąpienie z roszczeniem. Zasada prawa hiszpańskiego, zgodnie z którą jeżeli część sentencji wyroku nie została zaskarżona przez żadną ze stron, sąd odwoławczy nie może usunąć jej skutków lub zmienić jej treści, wykazuje zaś zdaniem sądu odsyłającego pewne podobieństwa do powagi rzeczy osądzonej.
17 Sąd odsyłający ma jednak wątpliwość co do zgodności zasady dyspozycyjności, zasady „spójności” i zakazu reformatio in peius, przewidzianych w prawie krajowym, z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13. W szczególności sąd odsyłający zastanawia się, czy w świetle wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., (C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980), sąd krajowy rozpatrujący apelację wniesioną wyłącznie przez instytucję bankową, a nie przez konsumenta, musi – niezależnie od tych zasad – nakazać całkowity zwrot kwot pobranych na mocy nieuczciwego warunku umownego.
18 W tych okolicznościach Tribunal Supremo (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 6 ust. 1 dyrektywy [93/13] stoi na przeszkodzie zastosowaniu proceduralnych zasad dyspozycyjności, »spójności« i zakazu reformatio in peius, które uniemożliwiają sądowi rozstrzygającemu w przedmiocie apelacji wniesionej przez instytucję bankową od wyroku, w którym ograniczono w czasie zwrot kwot nienależnie zapłaconych przez konsumenta wskutek stwierdzenia nieważności »klauzuli dolnego progu«, zasądzenie zwrotu tych kwot w pełnej wysokości, co pogorszyłoby sytuację wnoszącego apelację, ponieważ ograniczenie to nie zostało zaskarżone przez konsumenta?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
19 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie stosowaniu krajowych zasad postępowania sądowego, zgodnie z którymi sąd krajowy rozpatrujący apelację od wyroku ograniczającego w czasie zwrot kwot nienależnie zapłaconych przez konsumenta na podstawie warunku uznanego za nieuczciwy nie może rozpatrzeć z urzędu zarzutu dotyczącego naruszenia tego przepisu i nakazać całkowitego zwrotu wspomnianych kwot.
20 Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 państwa członkowskie postanawiają, że nieuczciwe warunki ujęte w umowie zawartej z konsumentem przez przedsiębiorcę nie będą wiążące dla konsumenta.
21 Ponadto dyrektywa 93/13 zobowiązuje państwa członkowskie, co wynika z jej art. 7 ust. 1 w związku z jej motywem dwudziestym czwartym, do zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych z konsumentami przez przedsiębiorców (wyrok z dnia 26 czerwca 2019 r., Addiko Bank, C‑407/18, EU:C:2019:537, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).
22 W braku uregulowań w prawie Unii reguły proceduralne mające zapewnić ochronę praw przyznanych jednostkom przez prawo Unii należą do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady ich autonomii proceduralnej. Owe reguły nie mogą jednak być mniej korzystne niż w przypadku podobnych spraw o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) i nie mogą uniemożliwiać lub czynić nadmiernie utrudnionym wykonywanie praw przyznanych konsumentom przez prawo Unii (zasada skuteczności) (wyrok z dnia 26 czerwca 2019 r., Addiko Bank, C‑407/18, EU:C:2019:537, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).
23 Co się tyczy zasady równoważności, to jak przypomniał rzecznik generalny w pkt 44 opinii, sąd krajowy powinien sprawdzić, w świetle reguł proceduralnych dotyczących postępowań znajdujących zastosowanie w prawie krajowym, czy ta zasada została dochowana, z uwzględnieniem przedmiotu tych postępowań, stosunku prawnego leżącego u ich podstaw oraz ich zasadniczych elementów (zob. w szczególności wyrok z dnia 20 września 2018 r., EOS KSI Slovensko, C‑448/17, EU:C:2018:745, pkt 40).
24 W tym względzie Trybunał stwierdził, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 jest równoważny z krajowymi przepisami posiadającymi w ramach krajowego porządku prawnego rangę norm porządku publicznego (wyrok z dnia 17 maja 2018 r., Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, C‑147/16, EU:C:2018:320, pkt 35).
25 Jak z tego wynika, zgodnie z zasadą równoważności, jeżeli na mocy prawa krajowego sąd krajowy w postępowaniu odwoławczym ma możliwość lub obowiązek dokonania z urzędu oceny zgodności z prawem aktu prawnego w świetle krajowych norm porządku publicznego, musi on również mieć możliwość lub obowiązek – nawet jeśli kwestia zgodności z prawem tego aktu w świetle tych norm nie została podniesiona w pierwszej instancji – dokonania z urzędu oceny zgodności z prawem takiego aktu w świetle owego przepisu dyrektywy 93/13. Tak więc w takiej sytuacji, jeżeli elementy akt sprawy, którymi dysponuje sąd krajowy w postępowaniu odwoławczym, budzą podejrzenie co do potencjalnie nieuczciwego charakteru danego warunku umownego, sąd ów jest zobowiązany dokonać z urzędu oceny zgodności z prawem tego warunku w świetle kryteriów ustalonych w tej dyrektywie (zob. podobnie wyrok z dnia 30 maja 2013 r., Jőrös, C‑397/11, EU:C:2013:340, pkt 30).
26 Strony, które przedstawiły Trybunałowi uwagi na piśmie w niniejszym postępowaniu, różnią się co do istnienia orzecznictwa Tribunal Constitucional (trybunału konstytucyjnego, Hiszpania) lub Tribunal Supremo (sądu najwyższego), zgodnie z którym zastosowanie z urzędu norm porządku publicznego stanowi wyjątek od przedmiotowych zasad postępowania sądowego. Ponieważ art. 6 dyrektywy 93/13 stanowi przepis równoważny krajowemu przepisowi porządku publicznego, wynika z tego, że jeżeli zgodnie z orzecznictwem krajowym takie normy porządku publicznego są uważane za wyjątek od stosowania przedmiotowych zasad postępowania sądowego, sąd krajowy rozpatrujący apelację powinien mieć możliwość podniesienia z urzędu zarzutu dotyczącego naruszenia art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13.
27 Do sądu krajowego należy sprawdzenie, czy istnieje takie orzecznictwo krajowe. Gdyby zostało potwierdzone istnienie tego orzecznictwa, sąd odsyłający byłby zobowiązany, zgodnie z zasadą równoważności, nie stosować tych zasad postępowania sądowego i albo pozwolić konsumentowi wykonać prawa, jakie przyznaje mu dyrektywa 93/13, i prawo powołania się na orzecznictwo Trybunału, albo dokonać tego z urzędu.
28 Jeśli chodzi o zasadę skuteczności, z orzecznictwa Trybunału wynika, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowy przepis proceduralny czyni niemożliwym lub zbyt utrudnionym stosowanie prawa Unii, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych postrzeganych jako całość, a także, w razie potrzeby, zasad leżących u podstaw krajowego systemu sądownictwa, takich jak ochrona prawa do obrony, zasada pewności prawa i prawidłowy przebieg postępowania (wyrok z dnia 22 kwietnia 2021 r., Profi Credit Slovakia, C‑485/19, EU:C:2021:313, pkt 53). W tym kontekście Trybunał uznał, że poszanowanie zasady skuteczności nie może oznaczać zupełnego zastąpienia całkowitej bierności danego konsumenta (wyrok z dnia 1 października 2015 r., ERSTE Bank Hungary, C‑32/14, EU:C:2015:637, pkt 62).
29 Ponadto Trybunał wyjaśnił, że ciążący na państwach członkowskich obowiązek zapewnienia skuteczności praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, oznacza, w szczególności w odniesieniu do praw wynikających z dyrektywy 93/13, wymóg skutecznej ochrony sądowej, potwierdzony w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy i wyrażony również w art. 47 karty, mający zastosowanie między innymi do określania zasad proceduralnych dotyczących takich powództw opartych na takich prawach (zob. podobnie wyrok z dnia 10 czerwca 2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C‑776/19 do C‑782/19, EU:C:2021:470, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
30 W tym względzie Trybunał orzekł, że w braku skutecznej kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków danej umowy nie można zagwarantować poszanowania praw przyznanych przez dyrektywę 93/13 (wyrok z dnia 4 czerwca 2020 r., Kancelaria Medius, C‑495/19, EU:C:2020:431, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo).
31 Jak z tego wynika, warunki ustalone przez prawa krajowe, do których odnosi się art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, nie mogą stanowić zagrożenia dla istoty prawa, jakie konsumenci wywodzą z tego przepisu, które to prawo polega na niezwiązaniu warunkiem uznanym za nieuczciwy (wyroki: z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 71; a także z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, pkt 51).
32 Należy przy tym jednak przypomnieć znaczenie zasady powagi rzeczy osądzonej w zarówno unijnym, jak i krajowych porządkach prawnych. Trybunał miał już bowiem okazję uściślić, że dla zapewnienia stabilności prawa i stosunków prawnych, jak też prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości istotne jest, aby orzeczenia sądowe, które stały się prawomocne po wyczerpaniu przysługujących środków odwoławczych lub po upływie przewidzianych dla wniesienia tych środków terminów, były niepodważalne (zob. w szczególności wyroki: z dnia 6 października 2009 r., Asturcom Telecomunicaciones, C‑40/08, EU:C:2009:615, pkt 35, 36; a także z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, pkt 46).
33 Trybunał przyznał bowiem, że ochrona konsumenta nie jest absolutna. W szczególności stwierdził on, że prawo Unii nie nakłada na sąd krajowy obowiązku wyłączenia stosowania krajowych przepisów proceduralnych przyznających powagę rzeczy osądzonej orzeczeniu, nawet jeżeli pozwoliłoby to na usunięcie naruszenia przepisu zawartego w dyrektywie 93/13, niezależnie od jego charakteru (zob. w szczególności wyroki: z dnia 6 października 2009 r., Asturcom Telecomunicaciones, C‑40/08, EU:C:2009:615, pkt 37; a także z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 68), z zastrzeżeniem jednak, zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 22 niniejszego wyroku, poszanowania zasad równoważności i skuteczności.
34 W pkt 72 wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in. (C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980), Trybunał uznał więc, że ograniczenie w czasie skutków prawnych wynikających ze stwierdzenia nieważności „klauzul dolnego progu”, którego dokonał Tribunal Supremo (sąd najwyższy) w wyroku z dnia 9 maja 2013 r., prowadzi do pozbawienia w sposób ogólny każdego konsumenta, który zawarł przed tą data umowę kredytu hipotecznego zawierającą taką klauzulę, prawa do otrzymania pełnego zwrotu kwot, jakie nienależnie zapłacił on instytucji bankowej na podstawie owej klauzuli w okresie poprzedzającym dzień 9 maja 2013 r.
35 Trybunał stwierdził zatem, że orzecznictwo krajowe, takie jak to wynikające z wyroku Tribunal Supremo (sądu najwyższego) z dnia 9 maja 2013 r., dotyczące ograniczenia w czasie skutków prawnych wynikających na podstawie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umownego, pozwala jedynie na zapewnienie ograniczonej ochrony konsumentów, którzy zawarli umowę kredytu hipotecznego obejmującego klauzulę „dolnego progu” przed datą ogłoszenia orzeczenia sądu, w którym stwierdzono ów nieuczciwy charakter, która to ochrona okazuje się zatem niekompletna i niewystarczająca oraz nie stanowi ani adekwatnego, ani skutecznego środka służącego zaprzestaniu stosowania takiego rodzaju warunków, w przeciwieństwie do tego, co przewiduje art. 7 ust. 1 tej dyrektywy (wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 73).
36 W tej sytuacji Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on orzecznictwu krajowemu ograniczającemu w czasie skutki restytucyjne związane ze stwierdzeniem nieuczciwego charakteru warunku znajdującego się w umowie zawartej z konsumentem przez przedsiębiorcę jedynie do kwot nienależnie zapłaconych na podstawie takiego warunku po ogłoszeniu orzeczenia, w którym sąd stwierdził ów nieuczciwy charakter (wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 75).
37 W postępowaniu głównym bezsporne jest, że konsument nie wniósł apelacji ani apelacji strony przeciwnej od rozstrzygnięcia zawartego w wyroku sądu pierwszej instancji, które uznawało ograniczenie w czasie skutków restytucyjnych w odniesieniu do kwot pobranych na podstawie nieuczciwego warunku.
38 Należy jednak podkreślić, że w okolicznościach niniejszej sprawy fakt, że konsument nie wniósł środka odwoławczego we właściwym terminie, można przypisać temu, iż w momencie wydania przez Trybunał wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in. (C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980), termin na wniesienie apelacji lub apelacji strony przeciwnej na mocy prawa krajowego już upłynął. W takich okolicznościach nie można uznać, że konsument wykazał się całkowitą biernością w rozumieniu orzecznictwa przypomnianego w pkt 28 niniejszego wyroku, nie kwestionując przed sądem odwoławczym dotychczasowego utrwalonego orzecznictwa Tribunal Supremo (sądu najwyższego).
39 Z powyższego wynika, że stosowanie przedmiotowych krajowych zasad postępowania sądowego może – poprzez pozbawienie konsumenta środków proceduralnych pozwalających mu na dochodzenie jego praw na podstawie dyrektywy 93/13 – uniemożliwić lub nadmiernie utrudnić ochronę tych praw, naruszając tym samym zasadę skuteczności.
40 Mając na względzie powyższe, na przedstawione pytanie należy odpowiedzieć, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie stosowaniu krajowych zasad postępowania sądowego, zgodnie z którymi sąd krajowy rozpatrujący apelację od wyroku ograniczającego w czasie zwrot kwot nienależnie zapłaconych przez konsumenta na podstawie warunku uznanego za nieuczciwy nie może podnieść z urzędu zarzutu dotyczącego naruszenia tego przepisu i nakazać całkowitego zwrotu wspomnianych kwot, jeżeli niezakwestionowania przez danego konsumenta tego ograniczenia w czasie nie można przypisać całkowitej bierności tego konsumenta.
W przedmiocie kosztów
41 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie stosowaniu krajowych zasad postępowania sądowego, zgodnie z którymi sąd krajowy rozpatrujący apelację od wyroku ograniczającego w czasie zwrot kwot nienależnie zapłaconych przez konsumenta na podstawie warunku uznanego za nieuczciwy nie może podnieść z urzędu zarzutu dotyczącego naruszenia tego przepisu i nakazać całkowitego zwrotu wspomnianych kwot, jeżeli niezakwestionowania przez danego konsumenta tego ograniczenia w czasie nie można przypisać całkowitej bierności tego konsumenta.
Podpisy
* Język postępowania: hiszpański.