–

w imieniu IM Gestão de Ativos (IMGA) – Sociedade Gestora de Organismos de Investimento Coletivo SA, IMGA Rendimento Semestral, IMGA Ações Portugal Cat A, IMGA Ações América Cat A, IMGA Mercados Emergentes, IMGA Eurofinanceiras, IMGA Eurocarteira, IMGA Rendimento Mais, IMGA Investimento PPR, IMGA Alocação Moderada Cat A, IMGA Alocação Dinâmica Cat A, IMGA Global Equities Selection Cat A, IMGA Liquidez Cat A, IMGA Money Market Cat A, IMGA Euro Taxa Variável Cat A, IMGA Dívida Pública Europeia, IMGA Retorno Global Cat A, IMGA Poupança PPR, IMGA Alocação Conservadora Cat A, IMGA Iberia Equities ESG Cat A, IMGA Iberia Fixed Income ESG Cat A, IMGA Alternativo, CA Curto Prazo, IMGA Ações Europa, IMGA Flexível Cat A, CA Monetário, CA Rendimento, Eurobic PPR/OICVM Ciclo Vida 35‑44, Eurobic PPR/OICVM Ciclo Vida 45‑54, Eurobic PPR/OICVM Ciclo Vida + 55, Eurobic Seleção Top oraz IMGA European Equities Cat A – A. Fernandes de Oliveira, advogado,

–

w imieniu rządu portugalskiego – P. Barros da Costa, C. Chambel Alves, H. Gomes Magno i S. Jaulino, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – I. Melo Sampaio i V. Uher, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 ust. 2 dyrektywy Rady 2008/7/WE z dnia 12 lutego 2008 r. dotyczącej podatków pośrednich od gromadzenia kapitału (Dz.U. 2008, L 46, s. 11).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy IM Gestão de Ativos (IMGA) – Sociedade Gestora de Organismos de Investimento Coletivo SA, jak również 31 zarządzanych przez nią funduszy inwestycyjnych, a mianowicie IMGA Rendimento Semestral, IMGA Ações Portugal Cat A, IMGA Ações América Cat A, IMGA Mercados Emergentes, IMGA Eurofinanceiras, IMGA Eurocarteira, IMGA Rendimento Mais, IMGA Investimento PPR, IMGA Alocação Moderada Cat A, IMGA Alocação Dinâmica Cat A, IMGA Global Equities Selection Cat A, IMGA Liquidez Cat A, IMGA Money Market Cat A, IMGA Euro Taxa Variável Cat A, IMGA Dívida Pública Europeia, IMGA Retorno Global Cat A, IMGA Poupança PPR, IMGA Alocação Conservadora Cat A, IMGA Iberia Equities ESG Cat A, IMGA Iberia Fixed Income ESG Cat A, IMGA Alternativo, CA Curto Prazo, IMGA Ações Europa, IMGA Flexível Cat A, CA Monetário, CA Rendimento, Eurobic PPR/OICVM Ciclo Vida 35‑44, Eurobic PPR/OICVM Ciclo Vida 45‑54, Eurobic PPR/OICVM Ciclo Vida + 55, Eurobic Seleção Top oraz IMGA European Equities Cat A –a Autoridade Tributária e Aduaneira (organem podatkowym i celnym, Portugalia) w przedmiocie nałożenia opłaty skarbowej na wprowadzenie do obrotu tych funduszy inwestycyjnych.

3

Motywy 1–3 i 9 dyrektywy 2008/7 brzmią następująco:

[…]

4

Artykuł 1 dyrektywy 2008/7 przewiduje:

„Niniejsza dyrektywa reguluje nakładanie podatków pośrednich w odniesieniu do:

5

Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Spółka kapitałowa”, stanowi:

„1.   Przez spółkę kapitałową w znaczeniu niniejszej dyrektywy należy rozumieć:

2.   Na użytek niniejszej dyrektywy wszelkie inne spółki, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia lub osoby prawne prowadzące działalność skierowaną na zysk uważa się za spółki kapitałowe”.

6

Artykuł 5 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Operacje niepodlegające podatkowi pośredniemu”, przewiduje w ust. 2:

„Państwa członkowskie nie obejmują żadną formą podatku pośredniego:

7

Zgodnie z art. 1 ust. 1–3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) (Dz.U. 2009, L 302, s. 32) przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS), do których ma zastosowanie ta dyrektywa, mogą być utworzone zgodnie z prawem zobowiązań (jako wspólne fundusze [fundusze inwestycyjne] zarządzane przez spółki zarządzające), na podstawie prawa powierniczego (jako fundusze powiernicze), lub na podstawie statutu (jako spółki inwestycyjne).

8

Zgodnie z art. 87 zdanie pierwsze tej dyrektywy:

„Jednostka UCITS nie jest emitowana, dopóki równowartość jej ceny emisyjnej netto nie zostanie pokryta w zwyczajowo przyjętym terminie”.

9

Artykuł 1 pkt 1 Código do Imposto do Selo (kodeksu opłat skarbowych) przewiduje:

„Opłata skarbowa jest pobierana od wszystkich czynności prawnych, umów, dokumentów, tytułów uczestnictwa, papierów wartościowych i innych zdarzeń lub sytuacji prawnych przewidzianych w Tabela Geral do Imposto do Selo [ogólnej taryfie opłaty skarbowej)], w tym nieodpłatnego przeniesienia majątku”.

10

Ogólna taryfa opłaty skarbowej (zwana dalej „TGIS”) zawiera pozycję 17 dotyczącą transakcji finansowych, która ma następujące brzmienie:

„Transakcje finansowe,

[…]

[…]

17.3.4. Pozostałe prowizje i wynagrodzenia za usługi finansowe, w tym prowizje za transakcje płatnicze powiązane z kartą – [stawka opłaty skarbowej:] 4%”.

11

IMGA jest spółką zarządzającą otwartymi przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (zwanymi dalej „funduszami inwestycyjnymi”). Zarządza ona 31 funduszami inwestycyjnymi wymienionymi w pkt 2 niniejszego wyroku i je reprezentuje.

12

W celu podania do publicznej wiadomości i sprzedaży jednostek uczestnictwa w omawianych funduszach inwestycyjnych IMGA korzysta z usług instytucji finansowych, przede wszystkim banków komercyjnych, posiadających sieć agencji obejmującą terytorium Portugalii i mających doświadczenie w dziedzinie pośrednictwa finansowego i inwestowania papierów wartościowych wśród klientów.

13

W okresie od stycznia do grudnia 2019 r. cztery banki wprowadzały do publicznego obrotu jednostki uczestnictwa emitowane przez fundusze inwestycyjne będące przedmiotem postępowania głównego. W związku ze świadczeniem usług wprowadzenia do obrotu, które umożliwiły zgromadzenie nowego kapitału, banki te pobrały prowizje, którymi obciążyły IMGA jako podmiot zarządzający funduszami inwestycyjnymi. Banki naliczyły również opłatę skarbową pobraną od IMGA na wystawionych fakturach zgodnie z pozycją 17.3.4 TGIS.

14

W 2019 r. IMGA naliczyła funduszom inwestycyjnym prowizje za zarządzanie, z czego część, a mianowicie 8752232,43 EUR, stanowiła wartość prowizji za wprowadzenie do obrotu jednostek uczestnictwa subskrybowanych przez banki, o których mowa w poprzednim punkcie, przy czym kwota ta nie obejmowała opłaty skarbowej uiszczonej przez banki z tytułu przedmiotowych prowizji. IMGA naliczyła również i wpłaciła na rzecz skarbu państwa kwotę 350089,30 EUR z tytułu opłaty skarbowej według stawki 4% przewidzianej w pozycji 17.3.4 TGIS, odpowiadającej tym samym prowizjom za wprowadzenie do obrotu, którą przerzuciła na fundusze inwestycyjne.

15

Skarżące w postępowaniu głównym wniosły odwołanie od tej opłaty skarbowej do Divisão de Serviço Central da Unidade dos Grandes Contribuintes (wydziału służby centralnej jednostki ds. dużych podatników, Portugalia).

16

Ponieważ skarga ta została oddalona, skarżące w postępowaniu głównym wniosły skargę do Tribunal Arbitral Tributário (Centro de Arbitragem Administrativa – CAAD) [sądu arbitrażowego do spraw podatkowych (centrum arbitrażu administracyjnego – CAAD), Portugalia], sądu odsyłającego, domagając się w szczególności stwierdzenia niezgodności z prawem decyzji w sprawie obciążenia i samodzielnego obciążenia opłatą skarbową, będącej przedmiotem postępowania głównego.

17

Na poparcie swojego żądania skarżące w postępowaniu głównym podniosły dwa zarzuty. Zgodnie z zarzutem pierwszym pobieranie opłaty skarbowej od części prowizji za zarządzanie naliczonej przez IMGA funduszom inwestycyjnym, odpowiadającej kwocie prowizji za wprowadzenie do obrotu i związanych z nią opłat skarbowych naliczanych uprzednio przez banki i podlegających już wymagalnej opłacie skarbowej, stanowiłoby podwójne opodatkowanie jednego świadczenia.

18

Zgodnie z zarzutem drugim, na podstawie art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2008/7, wprowadzenie do obrotu nowych subskrypcji jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych powinno być zwolnione z wszelkich podatków pośrednich. Ten obowiązek zwolnienia dotyczy zarówno fakturowania przez banki usługi wprowadzenia do obrotu na rzecz IMGA, jak i refakturowania przez IMGA kosztów tej samej usługi na rzecz funduszy inwestycyjnych.

19

Po oddaleniu zarzutu pierwszego sąd odsyłający wskazuje w ramach badania zarzutu drugiego, że ma wątpliwości co do tego, czy prawo Unii sprzeciwia się pobieraniu opłaty skarbowej od wynagrodzenia otrzymanego przez banki z tytułu usług wprowadzenia do obrotu jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, czy to przy fakturowaniu tych usług spółce zarządzającej tymi funduszami, czy też przy przerzuceniu kwot zapłaconych za te usługi przez spółkę zarządzającą na te fundusze.

20

W tych okolicznościach Tribunal Arbitral Tributário (Centro de Arbitragem Administrativa) – CAAD) [sąd arbitrażowy do spraw podatkowych (centrum arbitrażu administracyjnego – CAAD)] postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

21

Poprzez dwa pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2008/7 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które przewiduje nałożenie opłaty skarbowej, z jednej strony, od wynagrodzenia pobieranego przez instytucję finansową od spółki zarządzającej funduszami inwestycyjnymi za świadczenie usług wprowadzenia do obrotu na potrzeby zgromadzenia nowego kapitału, mającego na celu subskrypcję nowo wyemitowanych jednostek uczestnictwa w funduszach, a także, z drugiej strony, od kwot, które ta spółka zarządzająca otrzymuje od funduszy inwestycyjnych, gdy kwoty te obejmują wynagrodzenie, które owa spółka zarządzająca zapłaciła instytucjom finansowym za te usługi wprowadzenia do obrotu.

22

Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 1 lit. a) dyrektywa 2008/7 reguluje pobieranie podatków pośrednich w odniesieniu do wkładu kapitałowego do spółek kapitałowych. Wśród tych podatków pośrednich znajduje się opłata skarbowa od papierów wartościowych oraz inne podatki pośrednie o takich samych cechach jak opłata stemplowa od papierów wartościowych, jak wynika to z motywu 2 tej dyrektywy.

23

Artykuł 2 ust. 2 wspomnianej dyrektywy przewiduje ponadto, że każdą spółkę, przedsiębiorstwo, stowarzyszenie lub osobę prawną prowadzące działalność skierowaną na zysk, która nie należy do kategorii spółek kapitałowych wymienionych w ust. 1 tego artykułu, uznaje się za spółkę kapitałową.

24

W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, że podatek rozpatrywany w postępowaniu głównym stanowi opłatę skarbową pobieraną od wynagrodzenia banków z tytułu usług wprowadzenia do obrotu nowych subskrypcji jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Wynika z niego również, że w prawie portugalskim pojęcie „funduszy inwestycyjnych” odnosi się do masy majątkowej nieposiadającej osobowości prawnej, należącej do uczestników w ramach ogólnego reżimu wspólnoty majątkowej.

25

Tymczasem Trybunał orzekł już, że związek osób nieposiadających osobowości prawnej, którego członkowie wnoszą kapitał do odrębnego majątku w celu osiągnięcia zysku, należy uznać za „stowarzyszenie prowadzące działalność skierowaną na zysk” w rozumieniu art. 2 ust. 2 dyrektywy 2008/7, w związku z czym na podstawie tego ostatniego przepisu jest ono traktowane jak spółka kapitałowa do celów tej dyrektywy (zob. podobnie wyrok z dnia 12 listopada 1987 r., Amro Aandelen Fonds, 112/86, EU:C:1987:488, pkt 13).

26

Z rozważań tych wynika, że fundusze inwestycyjne takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym należy zrównać ze spółkami kapitałowymi i w konsekwencji są one objęte zakresem stosowania dyrektywy 2008/7.

27

Po przedstawieniu tych uwag wstępnych należy przypomnieć, że art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2008/7 zabrania państwom członkowskim pobierania podatku pośredniego w jakiejkolwiek formie od: tworzenia, emisji, dopuszczenia do notowania na giełdzie, wprowadzenia na rynek lub obrotu akcjami, obligacjami lub innymi papierami wartościowymi tego samego rodzaju, a także świadectwami udziałowymi, bez względu na osobę emitenta.

28

Jednakże, mając na uwadze cel tej dyrektywy, jej art. 5 powinien być interpretowany szeroko, tak aby uniknąć sytuacji, w której przewidziane w nim zakazy byłyby pozbawione skuteczności (effet utile). Zakaz opodatkowywania operacji gromadzenia kapitału ma zatem zastosowanie również do operacji niewymienionych wyraźnie w tym zakazie, w sytuacji gdy taki podatek powoduje opodatkowanie czynności stanowiącej integralną część ogólnej operacji z punktu widzenia gromadzenia kapitału (zob. podobnie wyrok z dnia 19 października 2017 r., Air Berlin, C‑573/16, EU:C:2017:772, pkt 31, 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

Trybunał uznał zatem, że skoro emisja papierów wartościowych ma znaczenie dopiero od momentu, w którym papiery te znajdują nabywców, to podatek od pierwszego nabycia nowo wyemitowanego papieru wartościowego w istocie wpływa na samą emisję tego papieru wartościowego w zakresie, w jakim stanowi ona integralną część ogólnej operacji z punktu widzenia gromadzenia kapitału. Cel zachowania skuteczności (effet utile) art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2008/7 wymaga zatem, aby w myśl tego przepisu „emisja” obejmowała nabycie pierwotne papierów wartościowych, które następuje w ramach ich emisji (zob. analogicznie wyrok z dnia 15 lipca 2004 r., Komisja/Belgia, C‑415/02, EU:C:2004:450, pkt 32, 33).

30

Podobnie Trybunał uznał, że przeniesienie tytułu własności prawnej akcji, wyłącznie do celów transakcji dopuszczenia tych akcji do notowania na giełdzie i bez wpływu na ich faktyczną własność, należy postrzegać jako jedynie operację dodatkową, stanowiącą część operacji dopuszczenia, która zgodnie z art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2008/7 nie może podlegać żadnemu opodatkowaniu w jakiejkolwiek formie (zob. podobnie wyrok z dnia 19 października 2017 r., Air Berlin, C‑573/16, EU:C:2017:772, pkt 35, 36).

31

Tymczasem, ponieważ usługi wprowadzenia do obrotu jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, takie jak będące przedmiotem postępowania głównego, mają ścisły związek z operacjami emisji i wprowadzenia na rynek jednostek uczestnictwa w rozumieniu art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2008/7, należy je uznać za integralną część ogólnej operacji z punktu widzenia gromadzenia kapitału.

32

Z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający środki te wchodzą bowiem w zakres stosowania dyrektywy 2009/65 na mocy jej art. 1 ust. 1–3. W tym zakresie zapłata ceny odpowiadającej nabytym jednostkom, która jest jedynym celem operacji wprowadzenia do obrotu, jest związana z istotą gromadzenia kapitału i stanowi, jak wynika z art. 87 dyrektywy 2009/65, warunek, który musi być spełniony, aby przedmiotowe jednostki funduszu mogły zostać wyemitowane.

33

Wynika z tego, że podanie do publicznej wiadomości istnienia instrumentów inwestycyjnych w celu promowania subskrypcji jednostek uczestnictwa w specjalnych funduszach inwestycyjnych stanowi niezbędny krok handlowy, który z tego tytułu należy uznać za operację dodatkową, stanowiącą część operacji emisji i wprowadzenia do obrotu jednostek uczestnictwa w tych funduszach.

34

Ponadto, ze względu na to, iż stosowanie art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2008/7 zależy od ścisłego związku usług wprowadzenia do obrotu z takimi operacjami emisji i wprowadzenia na rynek, dla celów stosowania tego przepisu nie ma znaczenia, że postanowiono powierzyć te transakcje wprowadzenia do obrotu podmiotom trzecim, a nie dokonywać je bezpośrednio.

35

W tym względzie należy przypomnieć, że po pierwsze, przepis ten nie uzależnia obowiązku państw członkowskich do zwolnienia operacji gromadzenia kapitału od żadnego warunku dotyczącego statusu podmiotu odpowiedzialnego za realizację tych operacji. Po drugie, istnienie prawnego obowiązku korzystania z usług osoby trzeciej nie jest istotnym warunkiem, gdy chodzi o ustalenie, czy dana operacja powinna być uznana za integralną część ogólnej operacji z punktu widzenia gromadzenia kapitału (zob. podobnie wyrok z dnia 19 października 2017 r., Air Berlin, C‑573/16, EU:C:2017:772, pkt 37).

36

Z powyższego wynika, że usługi wprowadzenia do obrotu takie jak będące przedmiotem postępowania głównego stanowią integralną część operacji gromadzenia kapitału, tak że obciążenie ich opłatą skarbową wchodzi w zakres zakazu przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2008/7.

37

Ponadto należy stwierdzić, że skuteczność (effet utile) tego przepisu byłaby zagrożona, gdyby – podczas gdy stoi on na przeszkodzie nałożeniu opłaty skarbowej na wynagrodzenia pobierane przez banki z tytułu usług wprowadzenia do obrotu nowych jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych od spółki zarządzającej tymi funduszami – dozwolone było, by opłata skarbowa obciążała te same wynagrodzenia, jeżeli są one refakturowane przez wspomnianą spółkę zarządzającą na rzecz rozpatrywanych funduszy.

38

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, na zadane pytania należy odpowiedzieć, że art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2008/7 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które przewiduje nałożenie opłaty skarbowej, z jednej strony, od wynagrodzenia pobieranego przez instytucję finansową od spółki zarządzającej funduszami inwestycyjnymi za świadczenie usług wprowadzenia do obrotu na potrzeby zgromadzenia nowego kapitału, mającego na celu subskrypcję nowo wyemitowanych jednostek uczestnictwa w funduszach, a także, z drugiej strony, od kwot, które ta spółka zarządzająca otrzymuje od funduszy inwestycyjnych, gdy kwoty te obejmują wynagrodzenie, które owa spółka zarządzająca zapłaciła instytucjom finansowym za te usługi wprowadzenia do obrotu.

39

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy Rady 2008/7/WE z dnia 12 lutego 2008 r. dotyczącej podatków pośrednich od gromadzenia kapitału,

należy interpretować w ten sposób, że

stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które przewiduje nałożenie opłaty skarbowej, z jednej strony, od wynagrodzenia pobieranego przez instytucję finansową od spółki zarządzającej funduszami inwestycyjnymi za świadczenie usług wprowadzenia do obrotu na potrzeby zgromadzenia nowego kapitału, mającego na celu subskrypcję nowo wyemitowanych jednostek uczestnictwa w funduszach, a także, z drugiej strony, od kwot, które ta spółka zarządzająca otrzymuje od funduszy inwestycyjnych, gdy kwoty te obejmują wynagrodzenie, które owa spółka zarządzająca zapłaciła instytucjom finansowym za te usługi wprowadzenia do obrotu.