–

w imieniu rządu belgijskiego przez J.C. Halleux, P. Cottina i C. Pochet, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Kocjan i C. Perrin, działające w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 79 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 z dnia 9 października 2013 r. ustanawiającego unijny kodeks celny (Dz.U. 2013, L 269, s. 1, zwanego dalej „kodeksem celnym”).

2

Wniosek ten został złożony w kontekście sporu między ministère public (prokuraturą, Belgia) i ministre des Finances du Royaume de Belgique (ministrem finansów Królestwa Belgii), z jednej strony, a QC i spółką Comida paralela 12 (zwaną dalej „Comida paralela”), z drugiej strony, w przedmiocie ustalenia dłużnika z tytułu podatku akcyzowego, który stał się wymagalny w następstwie nieprawidłowego wprowadzenia wyrobów na terytorium Belgii.

3

Artykuł 79 kodeksu celnego definiuje pojęcie „długu celnego powstałego w wyniku niespełnienia warunków lub obowiązków” w ust. 1, określa moment powstania długu celnego w ust. 2 i identyfikuje dłużnika w ust. 3 i 4.

4

Artykuł 8 dyrektywy Rady 2008/118/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie ogólnych zasad dotyczących podatku akcyzowego, uchylającej dyrektywę 92/12/EWG (Dz.U. 2009, L 9, s. 12), stanowi:

„1.   Osobą zobowiązaną do zapłaty podatku akcyzowego, który stał się wymagalny, jest:

[…]

2.   Jeżeli w odniesieniu do tego samego długu akcyzowego występuje kilku dłużników, są oni solidarnie zobowiązani do zapłaty tego długu”.

5

Artykuł 33 tej dyrektywy przewiduje:

„1.   Bez uszczerbku dla art. 36 ust. 1, w przypadku gdy wyroby akcyzowe dopuszczone już do konsumpcji w jednym państwie członkowskim są przechowywane do celów handlowych w innym państwie członkowskim w celu ich dostawy lub wykorzystania w tym państwie, podlegają one podatkowi akcyzowemu, a podatek ten staje się wymagalny w tym drugim państwie członkowskim.

Na użytek niniejszego artykułu »przechowywanie do celów handlowych« oznacza przechowywanie wyrobów akcyzowych przez osobę inną niż osoba prywatna lub przez osobę prywatną do celów innych niż na użytek własny i przewożenie tych wyrobów przez tę osobę, zgodnie z art. 32.

2.   Stosuje się warunki wymagalności i stawki podatku akcyzowego obowiązujące w dniu, w którym podatek akcyzowy staje się wymagalny w tym drugim państwie członkowskim.

3.   Osobą zobowiązaną do zapłaty podatku akcyzowego, który stał się wymagalny, jest – w zależności od przypadku wymienionego w ust. 1 – osoba, która realizuje dostawę, osoba, która przechowuje wyroby przeznaczone do dostawy, lub osoba, której dostarczono wyroby w innym państwie członkowskim.

4.   Bez uszczerbku dla art. 38, wyroby akcyzowe już dopuszczone do konsumpcji w jednym państwie członkowskim i przemieszczane na terenie [Unii Europejskiej] do celów handlowych nie są uznawane za przechowywane do tych celów, dopóki nie dotrą do państwa członkowskiego przeznaczenia, pod warunkiem że są przemieszczane z zachowaniem formalności określonych w art. 34.

[…]”.

6

Zgodnie z art. 38 ust. 3 tej dyrektywy „podatek akcyzowy jest wymagalny od osoby, która zagwarantowała płatność podatku zgodnie z art. 34 ust. 2 lit. a) lub art. 36 ust. 4 lit. a), lub każdej osobie, która uczestniczyła w nieprawidłowości”.

7

Zgodnie z brzmieniem art. 265 loi générale sur les douanes et accises (ogólnej ustawy o cłach i podatku akcyzowym) z dnia 18 lipca 1977 r. (Moniteur belge z dnia 21 września 1977 r., zwanej dalej „ogólną ustawą o cłach i akcyzie”) „osoby fizyczne lub prawne ponoszą solidarnie odpowiedzialność cywilnoprawną za uiszczanie grzywien i opłat będących rezultatem wyroków skazujących wydanych na podstawie przepisów celnych i akcyzowych wobec jego pracowników, kadry kierowniczej i zarządzającej lub likwidatorów za czyny zabronione popełnione przez nich w tym charakterze”.

8

Artykuł 266 owej ustawy stanowi, że „o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej i bez uszczerbku dla grzywien i konfiskat na rzecz skarbu państwa, sprawcy, współsprawcy oraz osoby odpowiedzialne za czyn zabroniony ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę ceł i podatków, których skarb państwa został pozbawiony w wyniku oszustwa, jak również ewentualnie należnych odsetek za zwłokę”.

9

Ustawa loi relative au régime général d’accise (ustawa o ogólnym systemie podatku akcyzowego) z dnia 22 grudnia 2009 r. (Moniteur belge z dnia 31 grudnia 2009 r.) ustanawia ogólny system podatku akcyzowego „z zastrzeżeniem stosowania przepisów przewidzianych w [ogólnej ustawie o cłach i podatku akcyzowym]”.

10

Ta sama ustawa stanowi, że dłużnikami z tytułu podatku akcyzowego w przypadku nieprawidłowości popełnionych w Belgii w trakcie niezgodnego z przepisami przemieszczania wyrobów akcyzowych są „osoba fizyczna lub prawna, która zagwarantowała płatność […] lub jakakolwiek osoba, która uczestniczyła w popełnieniu nieprawidłowości”.

11

Comida paralela jest spółką prawa hiszpańskiego, której przedmiotem działalności jest handel napojami, a QC nią zarządza.

12

Spółce i QC został postawiony zarzut nieprawidłowego wprowadzenia do Belgii w 2012 i 2013 r. napojów już dopuszczonych do konsumpcji w innym państwie członkowskim bez objęcia tych produktów uproszczonym dokumentem towarzyszącym lub zaświadczeniem o gwarancji oraz bez uiszczenia podatku akcyzowego i opłaty opakowaniowej.

13

Wyrokiem z dnia 18 maja 2017 r. sąd karny w Liège (Belgia) skazał Comida paralela i QC, nakazując im solidarną zapłatę podatku akcyzowego, specjalnego podatku akcyzowego i opłaty opakowaniowej wraz z odsetkami za zwłokę oraz ponowne przedstawienie, dla celów konfiskaty, napojów w ilości „nieuczciwie wprowadzonej do obrotu” lub zapłatę ich równowartości. Sąd ten obciążył również Comida paralela osobistą grzywną. Comida paralela wniosła apelację od tego orzeczenia do sądu odsyłającego.

14

W wyroku z dnia 17 września 2018 r. sąd ten uwolnił Comida paralela od zarzutów karnych na tej podstawie, że stanowiła ona jedynie spółkę przykrywkę, która umożliwiła QC zorganizowanie oszustwa w jego wyłącznym interesie. Sąd odsyłający uściślił, że zgodnie z prawem belgijskim osoba prawna nie może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej za czyn dokonany przez organ w ramach wykonywania powierzonej mu funkcji, jeżeli czyn ten został dokonany wyłącznie w interesie organu i na szkodę osoby prawnej.

15

Sąd odsyłający wskazuje jednak, że pomimo uwolnienia od zarzutów karnych Comida paralela pozostaje odpowiedzialna cywilnoprawnie na podstawie art. 265 i 266 ogólnej ustawy o cłach i podatku akcyzowym jako dłużnik solidarny z tytułu zapłaty długu celnego. Zdaniem sądu odsyłającego kodeks celny stoi jednakże na przeszkodzie temu, by spółka była zobowiązana do zapłaty długu celnego wynikającego z nieprawidłowego wprowadzenia przez osobę zarządzającą spółką wyrobów pochodzących z państwa członkowskiego Unii na terytorium belgijskie.

16

W tych okolicznościach cour d’appel de Liège (sąd apelacyjny w Liège, Belgia) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 79 [kodeksu celnego] stoi na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, takiemu jak art. 266 [loi générale sur les douanes et accises (ogólnej ustawy o cłach i akcyzach)] rozpatrywany w niniejszym wypadku, w myśl którego w przypadku nieprawidłowego wprowadzenia na terytorium celne Unii towaru podlegającego należnościom celnym przywozowym, podmiot ponoszący odpowiedzialność cywilną za sprawcę takiego naruszenia, w popełnieniu którego ów podmiot nie uczestniczył, odpowiada solidarnie za zapłatę długu celnego?”.

17

Rząd belgijski uważa, że analizowany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny, po pierwsze dlatego, że podniesione pytanie nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia postępowania głównego, a po drugie dlatego, że ramy faktyczne i prawne sporu oraz uzasadnienie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie są wystarczająco precyzyjne.

18

W tym względzie należy na wstępie przypomnieć, że pytania skierowane do Trybunału w trybie prejudycjalnym korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy (zob. wyrok z dnia 10 grudnia 2018 r., Wightman i in., C‑621/18, EU:C:2018:999, pkt 27). Zatem jeżeli pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia (zob. podobnie wyrok z dnia 7 lutego 2019 r., Escribano Vindel, C‑49/18, EU:C:2019:106, pkt 24).

19

Jedynie do sądów krajowych, przed którymi zawisł spór i na których spoczywa odpowiedzialność za przyszły wyrok, należy, z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy, zarówno ocena, czy uzyskanie orzeczenia jest niezbędne dla wydania przez nie wyroku, jak i ocena znaczenia pytań, które zadają one Trybunałowi (zob. podobnie wyrok z dnia 7 lutego 2019 r., Escribano Vindel, C‑49/18, EU:C:2019:106, pkt 24).

20

Jednakże, po pierwsze, jeżeli okaże się oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego, które są niezbędne do udzielenia przydatnej odpowiedzi na przedstawione mu pytania, Trybunał może odmówić udzielenia odpowiedzi, odrzucając wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jako niedopuszczalny (wyrok z dnia 10 grudnia 2018 r., Wightman i in., C‑621/18, EU:C:2018:999, pkt 27).

21

Po drugie, ze względu na ducha współpracy charakteryzującego stosunki pomiędzy sądami krajowymi i Trybunałem w ramach procedury postępowania prejudycjalnego, brak pewnych uprzednich ustaleń sądu odsyłającego nie prowadzi koniecznie do niedopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jeśli pomimo tych braków Trybunał uzna, że w świetle okoliczności wynikających z akt sprawy jest w stanie udzielić użytecznej odpowiedzi sądowi odsyłającemu (zob. wyrok z dnia 27 października 2016 r., Audace i in., C‑114/15, EU:C:2016:813, pkt 38).

22

Należy ponadto zaznaczyć, że Trybunał nie jest co prawda właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym, jeżeli jest oczywiste, że przepis prawa Unii, którego wykładnia jest przedmiotem wniosku, nie ma zastosowania (zob. w szczególności wyrok z dnia 1 października 2009 r., Woningstichting Sint Servatius, C‑567/07, EU:C:2009:593, pkt 43). Jednakowoż w celu udzielenia sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi Trybunał może być zmuszony do uwzględnienia norm prawa Unii, do których sąd odsyłający nie poczynił odesłania w swoim pytaniu (wyroki: z dnia 13 października 2016 r., M. i S., C‑303/15, EU:C:2016:771, pkt 16; z dnia 16 maja 2019 r., Plessers, C‑509/17, EU:C:2019:424, pkt 32).

23

W niniejszej sprawie, po pierwsze w odniesieniu do kwestii, czy wykładnia wnioskowana przez sąd odsyłający ma związek z okolicznościami, względnie przedmiotem sporu będącego przedmiotem postępowania głównego, faktem niezaprzeczalnym jest, jak zauważają rząd belgijski i Komisja Europejska, że kodeks celny, o którego wykładnię wnioskowano, nie ma zastosowania, ponieważ wyroby nieprawidłowo wprowadzone na terytorium belgijskie zostały już dopuszczone do konsumpcji w innym państwie członkowskim.

24

Jednakże z informacji przekazanych Trybunałowi przez sąd odsyłający wynika, że Comida paralela i QC zostały na mocy wyroku sądu zobowiązane do zapłaty podatku akcyzowego, a nie należności celnych, ponieważ przedmiotowe wyroby zostały nieprawidłowo wprowadzone do państwa członkowskiego po tym, jak zostały już dopuszczone do konsumpcji w innym państwie członkowskim. Z postanowienia odsyłającego można zatem wywnioskować, że wykładnia wnioskowana przez sąd odsyłający dotyczy dyrektywy 2008/118.

25

Po drugie, jeśli chodzi o przedstawienie ram faktycznych i prawnych przez sąd odsyłający, należy zauważyć, że wszystkie strony, które przedstawiły swoje uwagi, były w stanie zidentyfikować zagadnienie prawne, przed którym stanął ów sąd. Mimo iż postanowienie odsyłające nie przedstawia ram prawnych jako takich, wyjaśnia ono treść mających zastosowanie przepisów krajowych. Trybunał dysponuje zatem wystarczającymi informacjami w zakresie stanu faktycznego i prawnego, aby udzielić sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi.

26

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, należy uznać, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.

27

Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający wnioskuje do Trybunału o dokonanie wykładni kodeksu celnego.

28

Jednakże, jak wynika z pkt 23 i 24 niniejszego wyroku, pytanie to prowadziłoby do tego, że Trybunał dokonałby wykładni przepisu prawa Unii, który nie reguluje stanu faktycznego, na tle którego powstał spór w postępowaniu głównym.

29

W związku z tym, w celu udzielenia użytecznej odpowiedzi sądowi odsyłającemu, Trybunał powinien przeformułować przedstawione mu pytanie (zob. podobnie wyrok z dnia 16 maja 2019 r., Plessers, C‑509/17, EU:C:2019:424, pkt 32).

30

W tym względzie należy zauważyć, że nawet jeśli pytanie to nie odnosi się wyraźnie do art. 8 i 38 dyrektywy 2008/118, te ostatnie, w zakresie, w jakim dotyczą osób zobowiązanych do zapłaty podatku akcyzowego, który stał się wymagalny w następstwie nieprawidłowego wprowadzenia na terytorium państwa członkowskiego wyrobów już dopuszczonych do konsumpcji w innym państwie członkowskim, okazują się mieć znaczenie dla odpowiedzi, której należy udzielić sądowi odsyłającemu.

31

W tych okolicznościach należy przeformułować przedstawione pytanie, tak by zmierzało w istocie do ustalenia, czy art. 8 i 38 dyrektywy 2008/118 należy interpretować w ten sposób, że stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak będące przedmiotem postępowania głównego, które w przypadku nieprawidłowego wprowadzenia na terytorium państwa członkowskiego wyrobów akcyzowych dopuszczonych do konsumpcji w innym państwie członkowskim, czynią dłużnikiem solidarnym z tytułu podatku akcyzowego osobę prawną odpowiedzialną cywilnoprawnie za czyny zabronione karnie popełnione przez osobę nią zarządzającą.

32

W tym względzie należy po pierwsze stwierdzić, że sekcja 5 dyrektywy 2008/118, która składa się z jednego artykułu, tj. art. 38, dotyczy nieprawidłowości popełnionych w trakcie niezgodnego z przepisami przemieszczania wyrobów akcyzowych. Artykuł 38 ust. 3 tej dyrektywy stanowi, że w takim przypadku podatek akcyzowy jest wymagalny od osoby, która zagwarantowała płatność podatku zgodnie z art. 34 ust. 2 lit. a) lub art. 36 ust. 4 lit. a) tej dyrektywy i od każdej osoby, która uczestniczyła w popełnieniu nieprawidłowości.

33

Jak wskazuje Komisja w postępowaniu głównym, wyrobom wprowadzonym do Belgii nie towarzyszyło zaświadczenie o gwarancji, w związku z czym nie jest możliwe wymaganie zapłaty podatku akcyzowego od gwaranta w rozumieniu art. 34 lub art. 36 dyrektywy 2008/118.

34

Po drugie należy zauważyć, że sformułowanie „każda osoba, która uczestniczyła w nieprawidłowości” utrzymane przez prawodawcę unijnego w art. 38 ust. 3 tej dyrektywy nie pozwala wykluczyć możliwości, że spółka i osoba nią zarządzająca uczestniczyły w tej samej nieprawidłowości i w związku z tym są solidarnie zobowiązane do zapłaty podatku akcyzowego.

35

Po pierwsze, użycie pojęcia „osoby”, któremu nie towarzyszy jego dalsze doprecyzowanie, nie wyklucza a priori, objęcia jego zakresem również osoby prawnej. Podobnie, nieokreślony zaimek „każda” pozwala na uwzględnienie hipotezy, w ramach której w popełnieniu tej samej nieprawidłowości uczestniczyło kilka osób.

36

Owa wykładnia literalna, zgodnie z którą możliwe jest uznanie osoby prawnej za solidarnie zobowiązaną do zapłaty podatku akcyzowego, ewentualnie wraz z innymi osobami, które uczestniczyły w popełnieniu tej samej nieprawidłowości, znajduje potwierdzenie w art. 8 dyrektywy 2008/118, definiującego osoby zobowiązane do zapłaty podatku akcyzowego, który stał się wymagalny. Artykuł 8 ust. 2 stanowi, że w przypadku, gdy kilku dłużników odpowiada za ten sam dług związany z podatkiem akcyzowym, są oni solidarnie zobowiązani do zapłaty tego długu.

37

Taka interpretacja znajduje również potwierdzenie w pracach przygotowawczych nad dyrektywą 2008/118. Jak zauważa Komisja, pierwotny projekt dyrektywy ograniczał wykaz osób zobowiązanych do zapłaty podatku akcyzowego w przypadku nieprawidłowego wprowadzenia wyrobów na terytorium państwa członkowskiego jedynie do osób, które udzieliły gwarancji zapłaty takiego podatku. Rada Unii Europejskiej chciała jednak rozszerzyć tę kategorię podmiotów, by objąć nią „każdą osobę, która uczestniczyła w nieprawidłowości”, jak wynika z art. 38 ust. 3 rzeczonej dyrektywy. Przyjmując takie sformułowanie, prawodawca Unii pragnął zatem szeroko zdefiniować grono osób, które mogą być zobowiązane do zapłaty podatku akcyzowego w przypadku nieprawidłowości, chcąc tym samym zapewnić zapłatę podatku w możliwie najszerszym zakresie.

38

Po drugie, należy ustalić, czy przesłanka „uczestnictwa w nieprawidłowości”, o którym mowa w art. 38 ust. 3 dyrektywy 2008/118, umożliwia włączenie osoby prawnej lub fizycznej jedynie ze względu na jej charakter pracodawcy.

39

W tym względzie należy podkreślić, że w przypadku nieprawidłowego wyprowadzenia wyrobów akcyzowych w procedurze zawieszenia poboru akcyzy art. 8 ust. 1 lit. a) ppkt (ii) dyrektywy 2008/118 przewiduje, że do zapłaty podatku akcyzowego jest zobowiązana każda osoba, która uczestniczyła w nieprawidłowym opuszczeniu procedury i która ponadto wiedziała, lub w odniesieniu do której można racjonalnie przyjąć, że powinna była wiedzieć o jego nieprawidłowym charakterze. Jednakże ta druga przesłanka, podobna do wymogu wystąpienia zamiaru, nie została powtórzona przez prawodawcę Unii w art. 38 ust. 3 analizowanej dyrektywy.

40

W związku z tym brak doprecyzowań w brzmieniu art. 38 ust. 3 dyrektywy 2008/118 w odniesieniu do pojęcia osoby, która uczestniczyła w nieprawidłowości, umożliwia uznanie osoby prawnej za dłużnika z tytułu podatku akcyzowego w oparciu o działania podjęte przez osobę fizyczną działającą w charakterze jej pracownika.

41

Z postanowienia odsyłającego wynika zatem, że w sprawie będącej przedmiotem postępowania głównego okoliczność, iż QC działał we własnym interesie i na niekorzyść swojego pracodawcy, ma znaczenie wyłącznie w kontekście prawno-karnym postępowania głównego; nie ma to natomiast znaczenia w kontekście cywilno-prawnym. Ponadto nie jest kwestionowana okoliczność, że QC działał w ramach wykonywania powierzonych mu funkcji, a także w ramach przedmiotu działalności przedsiębiorstwa.

42

W każdym razie, jak wskazuje rząd belgijski, w świetle obowiązków nałożonych przez art. 33 dyrektywy 2008/118, spółkę taką jak strona postępowania głównego, która nie dopełnia przewidzianych formalności, można uznać za „osobę uczestniczącą w nieprawidłowości” w rozumieniu art. 38 tej dyrektywy.

43

Na przedstawione pytanie należy w związku z tym odpowiedzieć, że art. 38 w związku z art. 8 ust. 2 dyrektywy 2008/118 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, takim jak będące przedmiotem postępowania głównego, które w przypadku nieprawidłowego wprowadzenia na terytorium państwa członkowskiego wyrobów akcyzowych dopuszczonych do konsumpcji w innym państwie członkowskim, czynią dłużnikiem solidarnym z tytułu podatku akcyzowego osobę prawną odpowiedzialną cywilnoprawnie za czyny zabronione karnie, popełnione przez osobę nią zarządzającą.

44

Taka wykładnia pozostaje bez uszczerbku dla przewidzianej ewentualnie w prawie krajowym możliwości, aby pracodawca, który stał się dłużnikiem solidarnym z tytułu podatku akcyzowego, wystąpił z roszczeniem regresowym przeciwko swojemu pracownikowi, w przypadku którego została orzeczona odpowiedzialność karna za rozpatrywane czyny.

45

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziewiąta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 38 w związku z art. 8 ust. 2 dyrektywy Rady 2008/118/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie ogólnych zasad dotyczących podatku akcyzowego, uchylającej dyrektywę 92/12/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, takim jak będące przedmiotem postępowania głównego, które w przypadku nieprawidłowego wprowadzenia na terytorium państwa członkowskiego wyrobów akcyzowych dopuszczonych do konsumpcji w innym państwie członkowskim, czynią dłużnikiem solidarnym z tytułu podatku akcyzowego osobę prawną odpowiedzialną cywilnoprawnie za czyny zabronione karnie, popełnione przez osobę nią zarządzającą.