–

w imieniu rządu estońskiego przez N. Grünberg, działającą w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez J. Aquilinę i E. Randvere, działające w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 72 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz.U. 2005, L 277, s. 1), art. 33 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej (Dz.U. 2005, L 209, s. 1), art. 71 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dz.U. 2013, L 347, s. 320), a także art. 56 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 352/78, (WE) nr 165/94, (WE) nr 2799/98, (WE) nr 814/2000, (WE) nr 1290/2005 i (WE) nr 485/2008 (Dz.U. 2013, L 347, s. 549).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Mittetulundusühing Järvelaev (zwanym dalej „Järvelaevem”) a Põllumajanduse Registrite ja Informatsiooni Amet (urzędem ds. rejestrów i informacji z zakresu rolnictwa, Estonia) (zwanym dalej „PRIA”) w przedmiocie odzyskania kwot wypłaconych na rzecz pierwszej z nich w ramach operacji współfinansowanej przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) w ramach osi Leader, o której mowa w rozporządzeniu nr 1698/2005.

3

Zgodnie z motywami 61 i 62 rozporządzenia nr 1698/2005:

4

Zgodnie z art. 2 tego rozporządzenia, zatytułowanym „Definicje”:

„Do celów niniejszego rozporządzenia stosuje się następujące definicje:

[…]

[…]”.

5

Artykuł 71 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Kwalifikowalność wydatków”, w ust. 3 akapit pierwszy stanowi:

„Zasady dotyczące kwalifikowalności wydatków ustala się na poziomie krajowym, z zastrzeżeniem szczególnych warunków ustanowionych w niniejszym rozporządzeniu dla niektórych środków rozwoju obszarów wiejskich”.

6

Artykuł 72 tego rozporządzenia, zatytułowany „Czas trwania operacji związanych z inwestycjami”, przewiduje:

„1.   Bez uszczerbku dla zasad dotyczących swobody przedsiębiorczości oraz swobodnego świadczenia usług w rozumieniu art. 43 i 49 traktatu, państwo członkowskie zapewnia, że dana operacja inwestycyjna zachowuje wkład z EFFROW, jeżeli operacja ta, w ciągu pięciu lat od podjęcia decyzji o finansowaniu przez instytucję zarządzającą, nie ulegnie istotnej modyfikacji, która:

2.   Kwoty nienależycie wypłacone są odzyskiwane zgodnie z art. 33 rozporządzenia […] nr 1290/2005”.

7

Zgodnie z art. 74 rozporządzenia nr 1698/2005, zatytułowanym „Obowiązki państw członkowskich”:

„1.   W celu zapewnienia skutecznej ochrony interesów finansowych Wspólnoty państwa członkowskie przyjmują wszystkie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne zgodnie z art. 9 ust. 1 rozporządzenia nr 1290/2005.

2.   Państwa członkowskie wyznaczają dla każdego programu rozwoju obszarów wiejskich następujące organy:

[…]”.

8

Artykuł 33 rozporządzenia nr 1290/2005 stanowi:

„1.   Państwa członkowskie dokonują wyrównań finansowych, wynikających z nieprawidłowości i zaniedbań stwierdzonych w działaniach lub programach rozwoju obszarów wiejskich, przez całkowite lub częściowe anulowanie danego finansowania wspólnotowego. Państwa członkowskie biorą pod uwagę naturę i wagę stwierdzonych nieprawidłowości, jak również rozmiar straty finansowej poniesionej przez EFRROW.

2.   Jeżeli środki wspólnotowe zostały już wypłacone beneficjentowi, są one odzyskiwane przez akredytowaną agencję płatniczą zgodnie z jej własnymi procedurami windykacji, i ponownie wykorzystywane zgodnie z ust. 3 lit. c).

[…]

10.   Jeżeli Komisja dokonuje wyrównania finansowego, wyrównanie to nie narusza obowiązku państwa członkowskiego windykacji kwot wypłaconych tytułem jego własnego udziału finansowego na mocy art. 14 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z 22 marca 1999 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 93 traktatu WE [(Dz.U. 1999, L 83, s. 1)]”.

9

Artykuł 48 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1974/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz.U. 2006, L 368, s. 15) stanowi:

„Do celów art. 74 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1698/2005, państwa członkowskie zapewniają weryfikowalność i kontrolę wszystkich środków rozwoju obszarów wiejskich, jakie mają zamiar wdrażać. W tym celu państwa członkowskie określają zasady dotyczące kontroli, które w wystarczającym stopniu zapewniają przestrzeganie kryteriów kwalifikowalności i zobowiązań”.

10

Artykuł 71 ust. 1 rozporządzenia nr 1303/2013, zatytułowany „Trwałość operacji”, stanowi:

„W przypadku operacji obejmującej inwestycje w infrastrukturę lub inwestycje produkcyjne dokonuje się zwrotu wkładu z [europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych], jeżeli w okresie pięciu lat od płatności końcowej na rzecz beneficjenta lub w okresie ustalonym zgodnie z zasadami pomocy państwa, tam gdzie ma to zastosowanie, zajdzie [wystąpi] którakolwiek z poniższych okoliczności:

Kwoty nienależnie wypłacone w odniesieniu do takiej operacji są odzyskiwane przez państwo członkowskie w wysokości proporcjonalnej do okresu, w którym nie spełniono wymogów.

Państwa członkowskie mogą skrócić okres ustalony w akapicie pierwszym do trzech lat w przypadkach dotyczących utrzymania inwestycji lub miejsc pracy stworzonych przez [małe i średnie przedsiębiorstwa]”.

11

Artykuł 152 tego rozporządzenia, zatytułowany „Przepisy przejściowe”, stanowi w ust. 1:

„Niniejsze rozporządzenie nie ma wpływu na kontynuację albo modyfikację, w tym całkowite lub częściowe anulowanie pomocy zatwierdzonej przez Komisję na podstawie rozporządzenia [Rady] (WE) nr 1083/2006 [z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz.U. 2006, L 210, s. 25)] lub wszelkich innych przepisów prawa mających zastosowanie do tej pomocy na dzień 31 grudnia 2013 r. Wspomniane rozporządzenie lub […] inne przepisy prawa mające zastosowanie stosuj[e] się nadal po dniu 31 grudnia 2013 r. do tej pomocy lub do danych operacji aż do ich zamknięcia. Dla celów niniejszego ustępu pomoc obejmuje programy operacyjne i duże projekty”.

12

Zgodnie z art. 88 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i uchylającego rozporządzenie nr 1698/2005 (Dz.U. 2013, L 347, s. 487).

„Rozporządzenie […] nr 1698/2005 traci moc.

Rozporządzenie […] nr 1698/2005 stosuje się nadal do operacji realizowanych zgodnie z programami zatwierdzonymi przez Komisję na mocy tego rozporządzenia przed dniem 1 stycznia 2014 r.”.

13

Artykuł 54 ust. 1 rozporządzenia nr 1306/2013 stanowi:

„W przypadku jakichkolwiek nienależnych płatności wynikających z nieprawidłowości lub zaniedbań państwa członkowskie występują do beneficjenta o zwrot odnośnej kwoty w ciągu 18 miesięcy po zatwierdzeniu, a w stosownych przypadkach po otrzymaniu przez agencję płatniczą lub podmiot odpowiedzialny za odzyskiwanie takich płatności sprawozdania z kontroli lub podobnego dokumentu stwierdzającego, że miała miejsce nieprawidłowość. Odpowiednie kwoty zapisuje się w księdze dłużników agencji płatniczej w momencie wystąpienia o ich zwrot”.

14

Artykuł 56 akapit pierwszy tego rozporządzenia stanowi:

„W przypadku wykrycia nieprawidłowości lub zaniedbań w operacjach lub programach dotyczących rozwoju obszarów wiejskich państwa członkowskie dokonują dostosowania finansowego przez całkowite lub częściowe anulowanie odnośnego finansowania Unii. Państwa członkowskie uwzględniają charakter i wagę stwierdzonych nieprawidłowości, jak również rozmiar straty finansowej poniesionej przez EFRROW”.

15

Zgodnie z brzmieniem art. 119 wspomnianego rozporządzenia:

„1.   Rozporządzenia [Rady] (EWG) nr 352/78 [z dnia 20 lutego 1978 r. w sprawie uznawania utraconych zabezpieczeń, poręczeń i gwarancji złożonych w ramach wspólnej polityki rolnej (Dz.U. 1978, L 50, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 3, t. 3, s. 197)], (WE) nr 165/94 [z dnia 24 stycznia 1994 r. dotyczące współfinansowania przez Wspólnotę kontroli przy zastosowaniu teledetekcji oraz zmieniające rozporządzenie (EWG) nr 3508/92 ustanawiające zintegrowany system zarządzania i kontroli niektórych wspólnotowych systemów pomocy (Dz.U. 1994, L 24, s. 6)], (WE) nr 2799/98 [z dnia 15 grudnia 1998 r. ustanawiające agromonetarne porozumienia dotyczące euro (Dz.U. 1998, L 349, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 3, t. 24, s. 226)], (WE) nr 814/2000 [z dnia 17 kwietnia 2000 r. w sprawie działań informacyjnych odnoszących się do wspólnej polityki rolnej (Dz.U. 2000, L 100, s. 7 – wyd. spec. w jęz. polskim rozdz. 3, t. 29, s. 226)], [nr 1290/2005] oraz (WE) nr 485/2008 [z dnia 26 maja 2008 r. w sprawie kontroli przez państwa członkowskie transakcji stanowiących część systemu finansowania przez Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (Dz.U. 2008, L 143, s. 1)] tracą moc.

Jednakże art. 31 rozporządzenia […] nr 1290/2005 wraz z odnośnymi przepisami wykonawczymi ma nadal zastosowanie do dnia 31 grudnia 2014 r.

2.   Odesłania do uchylonych rozporządzeń traktuje się jak odesłania do niniejszego rozporządzenia zgodnie z tabelą korelacji zamieszczoną w załączniku III”.

16

Zgodnie z art. 121 rozporządzenia nr 1306/2013:

„1.   Niniejsze rozporządzenie wchodzi w życie w dniu jego opublikowania w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

Niniejsze rozporządzenie stosuje się od dnia 1 stycznia 2014 r.

2.   Jednakże następujące przepisy stosuje się zgodnie z poniższym:

17

Z art. 119 ust. 2 rozporządzenia nr 1306/2013 w związku z tabelą korelacji zawartą w załączniku III do tego rozporządzenia wynika, że odniesienia, które dotyczą art. 33 rozporządzenia nr 1290/2005, należy rozumieć jako odesłania do art. 54 i 56 rozporządzenia nr 1306/2013.

18

Paragraf 111 ust. 1 Euroopa Liidu ühise põllumajanduspoliitika rakendamise seadus (estońskiej ustawy o wdrażaniu wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej) z dnia 19 listopada 2014 r. (RT I 2014, 3) stanowi:

„Jeżeli po wypłaceniu wsparcia okaże się, że wskutek nieprawidłowości i niedbalstwa środki te zostały wypłacone nienależnie, m.in. wówczas, gdy nie zostały wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem, są one odzyskiwane w całości lub części od – w szczególności wybranego po przeprowadzeniu procedury wyboru – beneficjenta zgodnie z wymogami zawartymi w rozporządzeniach [nr 1303/2013 i nr 1306/2013] oraz innych odpowiednich rozporządzeniach unijnych i w określonych w tych aktach terminach”.

19

Paragraf 131 wspomnianej ustawy stanowi:

„Wsparcie przyznane na podstawie ustawy o wdrażaniu wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej, która obowiązywała przed dniem 1 stycznia 2015 r., będzie odzyskiwane na podstawie procedur ustanowionych w niniejszej ustawie i zgodnie z nimi”.

20

Paragraf 35 ust. 2 Põllumajandusministri määrus nr 92 – Leader-meetme raames antava kohaliku tegevusgrupi toetuse ja projektitoetuse saamise nõuded, toetuse taotlemise ja taotluse menetlemise täpsem kord (rozporządzenia nr 92 ministra rolnictwa w sprawie wymogów otrzymywania przyznawanego w ramach środka z programu „Leader” wsparcia przez lokalną grupę działania i wsparcia projektu, szczegółowej procedury wnioskowania o przyznanie wsparcia i opracowania wniosku) z dnia 27 września 2010 r. (RT I 2010, 71, 538, zwanego dalej „rozporządzeniem nr 92”), stanowi:

„Od momentu złożenia wniosku o przyznanie wsparcia projektu aż do upływu pięciu lat od wypłaty ostatniej raty wsparcia przez PRIA wnioskodawca lub beneficjent niezwłocznie zawiadamia na piśmie PRIA i lokalną grupę działania o zmianach swego adresu pocztowego i swoich danych kontaktowych oraz informuje celem uzyskania zgody PRIA i lokalnej grupy działania o tym, co następuje:

[…]”.

21

Paragraf 36 ust. 3 pkt 1 wspomnianego rozporządzenia przewiduje:

„Beneficjent jest zobowiązany do zachowania i użytkowania obiektu inwestycyjnego, zakupionego przy pomocy wsparcia projektu, przez co najmniej pięć lat od wypłaty ostatniej raty wsparcia przez PRIA stosownie do wyznaczonych celów”.

22

Järvelaev jest stowarzyszeniem o celach niezarobkowych, którego przedmiotem działalności jest zachowanie tradycji żeglarstwa na jeziorze Võrtsjärv (Estonia). Stowarzyszenie to złożyło wniosek o przyznanie wsparcia w ramach środków dotyczących osi Leader, o której mowa w rozporządzeniu nr 1698/2005, w celu nabycia tradycyjnej rybackiej łodzi żaglowej i wyposażenia do niej.

23

Järvelaev wyraził także we wniosku zamiar stworzenia miejsc pracy w regionie i zatrudnienia załogi po zakupie omawianej łodzi żaglowej oraz przekazania PRIA i lokalnej grupie działania informacji o wszelkich zmianach użytkowania łodzi żaglowej. Z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi wynika, że o ile stworzenie nowych miejsc pracy nie stanowiło wymogu podstawowego, o tyle zaliczało się do kryteriów stosowanych do sporządzania rankingu wniosków w celu uzyskania wsparcia.

24

Wnioskowane wsparcie zostało przyznane Järvelaevowi w drodze decyzji dyrektora generalnego PRIA z dnia 6 września 2011 r.

25

Podczas kontroli dokonanej w dniu 4 grudnia 2014 r. w siedzibie Järvelaeva PRIA stwierdził, że na podstawie umowy zawartej w dniu 1 lipca 2014 r. Järvelaev wynajął zakupioną dzięki wparciu żaglową łódź rybacką innemu stowarzyszeniu o celach niezarobkowych, w niniejszym przypadku Mittetulundusühing Kaleselts (zwanemu dalej „Kaleselts”), na okres pięciu lat.

26

W tej sytuacji w drodze decyzji z dnia 27 stycznia 2015 r. PRIA zażądała od Järvelaeva zwrotu faktycznie wypłaconego wsparcia z tego względu, że nie zostało ono wykorzystane stosownie do wyznaczonych celów i zgodnie z jego przeznaczeniem. PRIA w szczególności podniosła, że paragraf 36 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia nr 92 zobowiązywał Järvelaeva, przez co najmniej pięć lat od wypłaty ostatniej raty wsparcia przez PRIA stosownie do wyznaczonych celów do zachowania obiektu zakupionego przy pomocy współfinansowanej operacji inwestycyjnej i korzystania z niego.

27

Zażalenie wniesione przez Järvelaeva na tę decyzję zostało oddalone decyzją PRIA z dnia 14 kwietnia 2015 r.

28

Järvelaev wniósł do Tartu Halduskohus (sądu administracyjnego w Tartu, Estonia) skargę o stwierdzenie nieważności decyzji PRIA z dnia 27 stycznia 2015 r. Järvelaev twierdził z jednej strony, że krajowe przepisy nie nakładają na beneficjenta wsparcia obowiązku osobistego użytkowania finansowanego obiektu, a z drugiej strony, że cel służący tworzeniu miejsc pracy, wskazany we wniosku o przyznanie wsparcia, jest drugorzędny względem celu głównego, a mianowicie korzystania z łodzi żaglowej w celu rozwoju i wprowadzenia na rynek usług turystyki wiejskiej, skutkiem czego pierwszy z tych celów niekoniecznie musiał był zrealizowany. Järvelaev podkreślił także, że ponieważ sam miał trudności w zatrudnianiu pracowników, fakt wynajęcia żaglowej łodzi rybackiej innemu stowarzyszeniu stanowi gwarancję, iż zostanie ona wykorzystana stosownie do celów wyznaczonych w umowie o udzielenie wsparcia, przy jednoczesnym spełnieniu wymogów rozporządzenia nr 92.

29

W dniu 11 stycznia 2016 r. Tartu Halduskohus (sąd administracyjny w Tartu) oddalił skargę, wyjaśniając, że różnica między zobowiązaniami Järvelaeva zawartymi we wniosku o przyznanie wsparcia a faktycznym wykorzystaniem żaglowej łodzi rybackiej uzasadnia, by PRIA przystąpiło do odzyskiwania kwot wypłaconych tytułem wsparcia.

30

Järvelaev wniósł środek odwoławczy do Tartu Ringkonnakohus (sądu apelacyjnego w Tartu, Estonia). Järvelaev przedstawił przed tym sądem jako uzupełniające dowody trzy umowy o pracę zawarte w trakcie trwania postępowania odwoławczego i zauważył, że drugorzędny cel projektu, a mianowicie stworzenie miejsc pracy, może zostać zrealizowany przez okres pięciu lat trwania tego projektu.

31

W dniu 20 października 2016 r. Tartu Ringkonnakohus (sądu apelacyjnego w Tartu) pominął te uzupełniające dowody, odrzucił odwołanie i utrzymał w mocy orzeczenie Tartu Halduskohus (sądu administracyjnego w Tartu).

32

Järvelaev wniósł skargę kasacyjną do Riigikohus (sądu najwyższego, Estonia) i zażądał uchylenia orzeczeń Tartu Halduskohus (sądu administracyjnego w Tartu) oraz Tartu Ringkonnakohus (sądu apelacyjnego w Tartu).

33

Zauważywszy, że z treści § 36 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia nr 92 jednoznacznie nie wynika, iż beneficjent wsparcia winien osobiście korzystać z obiektu zakupionego przy pomocy tego wsparcia, Järvelaev twierdzi, że w niniejszym wypadku najemcy nie zostało przyznane prawo do wyłącznego posiadania żaglowej łodzi rybackiej i że samo to stowarzyszenie wystawiało faktury z tytułu korzystania z tej łodzi. Ponadto Järvelaev podnosi, że nie był zobowiązany do stworzenia miejsc pracy i że stworzenie takich miejsc pracy, wskazane we wniosku o przyznanie wsparcia, stanowi prognozę w odniesieniu do możliwych następstw przyjęcia wniosku, a nie stanowcze zobowiązanie.

34

Järvelaev wreszcie podkreśla, że w toku postępowania sądowego zakończył on umowę najmu łodzi żaglowej.

35

W tych okolicznościach Riigikohus (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału następujące pytania prejudycjalne:

36

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy trwałość operacji inwestycyjnej, która, jak w postępowaniu głównym, została zatwierdzona i była współfinansowana przez EFRROW za okres programowania 2007–2013, należy oceniać w świetle art. 72 rozporządzenia nr 1698/2005, czy też art. 71 ust. 1 rozporządzenia nr 1303/2013. Sąd ten zastanawia się również nad kwestią, czy odzyskanie kwot nienależnie wypłaconych w ramach tej operacji, jeżeli następuje po zakończeniu wspomnianego okresu programowania, a mianowicie po dniu 1 stycznia 2014 r., powinno się opierać na art. 33 ust. 1 rozporządzenia nr 1290/2005, czy też na art. 56 rozporządzenia nr 1306/2013.

37

W pierwszej kolejności, w odniesieniu do przepisów, w świetle których należy oceniać trwałość operacji inwestycyjnej zatwierdzonej i współfinansowanej z EFRROW za okres programowania 2007–2013, należy zauważyć, że wsparcie wypłacone w ramach operacji tego rodzaju zostało przyznane w celu osiągnięcia celów rozporządzenia nr 1698/2005, które zawiera ogólne przepisy dotyczące funkcjonowania EFRROW we wspomnianym okresie. Wynika stąd, że trwałość takiej operacji należy oceniać w świetle przepisów tego rozporządzenia.

38

Wniosku tego nie może podać w wątpliwość fakt, że od dnia 1 stycznia 2014 r. rozporządzenie nr 1698/2005 zostało uchylone rozporządzeniem nr 1305/2013. Zgodnie z art. 88 akapit drugi tego ostatniego rozporządzenia rozporządzenie nr 1698/2005 miało bowiem nadal zastosowanie do operacji realizowanych zgodnie z programami zatwierdzonymi przez Komisję na mocy tego rozporządzenia przed dniem 1 stycznia 2014 r.

39

W drugiej kolejności w odniesieniu do kwestii, które rozporządzenie znajduje zastosowanie do odzyskania kwot nienależnie wypłaconych w ramach operacji inwestycyjnej zatwierdzonej i współfinansowanej z EFRROW za okres programowania 2007–2013, w sytuacji, gdy to odzyskanie następuje, jak w postępowaniu głównym, po dniu 1 stycznia 2014 r., należy zauważyć, że uchylające rozporządzenie nr 1290/2005 rozporządzenie nr 1306/2013 weszło w życie na podstawie art. 121 ust. 1 akapit pierwszy w dniu jego opublikowania w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, czyli w dniu 20 grudnia 2013 r., i zaczęło obowiązywać w dniu 1 stycznia 2014 r. zgodnie z art. 121 ust. 1 akapit drugi.

40

Nie ma wątpliwości co do tego, że na zasadzie odstępstwa od tych przepisów w art. 119 ust. 1 akapit drugi rozporządzenia nr 1306/2013 uściślono, że art. 31 rozporządzenia nr 1290/2005 i odnośne przepisy wykonawcze będą miały nadal zastosowanie do dnia do dnia 31 grudnia 2014 r. Podobnie w art. 121 ust. 2 rozporządzenia nr 1306/2013 przewidziano odroczenie rozpoczęcia stosowania niektórych artykułów tego rozporządzenia.

41

Niemniej jednak odzyskanie kwot nienależnie wypłaconych w ramach operacji zatwierdzonych i współfinansowanych przez EFRROW na okres programowania 2007–2013 nie wchodzi w zakres żadnego z tych odstępstw.

42

Na pierwsze pytanie prejudycjalne należy zatem odpowiedzieć, że trwałość operacji inwestycyjnej, która, jak w postępowaniu głównym, została zatwierdzona i była współfinansowana przez EFRROW za okres programowania 2007–2013, należy oceniać w świetle art. 72 rozporządzenia nr 1698/2005. Jeżeli odzyskanie kwot nienależnie wypłaconych w ramach tej operacji następuje po zakończeniu wspomnianego okresu programowania, a mianowicie po dniu 1 stycznia 2014 r., powinno się opierać na art. 56 rozporządzenia nr 1306/2013.

43

Poprzez pytanie drugie lit. a) i pytanie trzecie lit. a), które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy fakt, że beneficjent wsparcia, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, wypłaconego w ramach operacji inwestycyjnych współfinansowanych przez EFRROW z tytułu osi Leader, o której mowa w rozporządzeniu nr 1698/2005, wynajmuje zakupiony w drodze tego wsparcia obiekt osobie trzeciej, używającej go do tej samej działalności, którą powinien wykonywać beneficjent wspomnianego wsparcia, stanowi istotną modyfikację tej współfinansowanej operacji inwestycyjnej w rozumieniu art. 72 ust. 1 lit. a) lub b) rozporządzenia nr 1698/2005. Sąd odsyłający pragnie także ustalić, czy w celu stwierdzenia istnienia nienależnej korzyści w rozumieniu art. 72 ust. 1 lit. a) tego rozporządzenia konieczne jest, aby właściwy organ krajowy stwierdził, na czym konkretnie polega nienależna korzyść. Wreszcie sąd odsyłający zastanawia się nad kwestią, czy nienależna korzyść może wynikać z faktu, że faktyczny użytkownik obiektu inwestycyjnego, gdyby sam złożył wniosek tej samej treści, nie otrzymałby wsparcia projektu.

44

Na wstępie należy przypomnieć, że dokonywanie konkretnej kwalifikacji prawnej modyfikacji będących przedmiotem sporu w sprawie głównej nie należy do właściwości Trybunału. Tego typu kwalifikacja pozostaje bowiem w wyłącznej kompetencji sądu krajowego. Rola Trybunału sprowadza się do dokonania na użytek tego sądu wykładni prawa Unii, użytecznej celem wydania orzeczenia, które sąd ten ma obowiązek wydać w zawisłej przed nim sprawie. Trybunał może jednak określić zasady, którymi może kierować się dokonujący oceny sąd odsyłający [zob. analogicznie, w odniesieniu do art. 30 ust. 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiającego przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych (Dz.U. 1999, L 161, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 14, t. 1, s. 31), wyrok z dnia 14 listopada 2013 r., Comune di Ancona, C‑388/12, EU:C:2013:734, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo].

45

Ponadto, podczas gdy obydwa warunki zawarte w art. 30 ust. 4 lit. a) i b) rozporządzenia nr 1260/1999 były ze sobą połączone spójnikiem łącznym „i”, to nie jest tak w przypadku dwóch warunków, o których mowa w art. 72 ust. 1 lit. a) i b) rozporządzenia nr 1698/2005, tak że nie jest konieczne, aby doszło do istotnej modyfikacji danej operacji inwestycyjnej w rozumieniu tego ostatniego przepisu, by zawarte w nim dwa warunki były spełnione łącznie.

46

Tym samym wspomniany art. 72 ust. 1 określa w rzeczywistości szereg alternatywnych warunków, dwóch w lit. a) i dwóch w lit. b) tego przepisu, z których każdy może być podstawą, w danym przypadku, stwierdzenia, że operacja będąca przedmiotem inwestycji współfinansowanej uległa istotnej modyfikacji w rozumieniu tego przepisu w terminie pięciu lat, który przepis ten przewiduje.

47

Należy w tym kontekście podkreślić, że ze względu na to, iż prawodawca Unii zadbał o dodanie w odniesieniu do rozpatrywanej modyfikacji przymiotnika „istotna”, należy stwierdzić, iż do tego, aby art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005 miał zastosowanie do wspomnianej modyfikacji, musi ona stanowić przedsięwzięcie na pewną skalę (zob. analogicznie wyrok z dnia 14 listopada 2013 r., Comune di Ancona, C‑388/12, EU:C:2013:734, pkt 35).

48

W niniejszej sprawie należy w pierwszej kolejności sprawdzić, czy dana modyfikacja spełnia warunki określone w art. 72 ust. 1 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 1698/2005, w którym ustanowiono wymóg, aby modyfikacja ta wynikała albo ze zmiany charakteru własności elementu infrastruktury, albo zaprzestania lub przeniesienia działalności produkcyjnej. Przy sprawdzaniu, czy warunki te zostały spełnione, należy ocenić leżące u podstaw danej modyfikacji czynniki stanowiące jej przyczynę (zob. analogicznie wyrok z dnia 14 listopada 2013 r., Comune di Ancona, C‑388/12, EU:C:2013:734, pkt 21).

49

W tym przypadku z postanowienia odsyłającego nie wynika, że doszło do zaprzestania lub przeniesienia działalności produkcyjnej. Obiekt zakupiony w ramach operacji inwestycyjnej rozpatrywanej w postępowaniu głównym, nawet po wynajęciu, był bowiem nadal używany do tej samej działalności co przewidziana we wniosku o przyznanie wsparcia.

50

Ponadto, co się tyczy istnienia ewentualnej zmiany charakteru własności elementu infrastruktury, należy zauważyć, że warunek ten, w odróżnieniu od zbadanego w poprzednim punkcie niniejszego wyroku, nie dotyczy użytku, jaki jest czyniony z infrastruktury, ale tytułu, na podstawie którego właściciel ją posiada. Fakt powierzenia przez właściciela osobie trzeciej, w ramach stosunku umownego, określonych praw do infrastruktury, w tym w danym przypadku prawa do korzystania z niej w sposób wyłączny przez pewien okres, sam w sobie nie oznacza zmiany charakteru własności tej infrastruktury.

51

W niniejszej sprawie z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, co powinien jednak zbadać sąd odsyłający, że prawa przyznane przez Järvelaeva na rzecz Kaleselts w ramach uzgodnionego między nimi wynajmu miały charakter czysto umowny.

52

W drugiej kolejności należy zbadać, czy do danej modyfikacji znajduje zastosowanie jeden z dwóch określonych w art. 72 ust. 1 lit. a) wspomnianego rozporządzenia przypadków, a mianowicie wywieranie wpływu na charakter lub warunki wdrożenia danej operacji inwestycyjnej lub przyznanie przedsiębiorstwu czy też podmiotowi publicznemu nienależnych korzyści; te warunki dotyczą skutków rozpatrywanej modyfikacji (zob. analogicznie wyrok z dnia 14 listopada 2013 r., Comune di Ancona, C‑388/12, EU:C:2013:734, pkt 22).

53

Stwierdzenie faktu, że w danym przypadku doszło do istotnej modyfikacji, winno być zatem poprzedzone analizą tego, czy dana modyfikacja wiązała się z przyznaniem nienależnych korzyści lub też wywarła wpływ na charakter lub warunki wdrożenia danej operacji (zob. analogicznie wyrok z dnia 14 listopada 2013 r., Comune di Ancona, C‑388/12, EU:C:2013:734, pkt 32).

54

Jeśli chodzi o warunek dotyczący charakteru i warunków realizacji rozpatrywanych operacji inwestycyjnych, należy uwzględnić cel środka, w ramach którego ta operacja została sfinansowana, a mianowicie rozwój i wprowadzanie na rynek usług związanych z turystyką wiejską.

55

Cel ten wpisuje się w bardziej ogólny cel osi Leader służący promowaniu rozwoju regionalnego na obszarach wiejskich. W tym względzie należy zauważyć, że zgodnie z art. 61 rozporządzenia nr 1698/2005 program ten miał obejmować finansowanie lokalnych strategii rozwoju dotyczących prawidłowo zidentyfikowanych obszarów wiejskich. Wynika stąd, że zmiany mające wpływ na operację będącą przedmiotem postępowania głównego należy oceniać w świetle tego celu, a mianowicie zapewnienia przede wszystkim rozwoju danego uprzednio ustalonego obszaru przez promowanie usług związanych z turystyką wiejską.

56

W zakresie, w jakim wsparcie rozpatrywane w postępowaniu głównym wpisuje się głównie w cel rozwoju danego uprzednio ustalonego obszaru geograficznego, sama okoliczność, iż w trakcie realizacji projektu, którego dotyczy dana współfinansowana operacja inwestycyjna rozpatrywana w postępowaniu głównym, podmiot odpowiedzialny za ten projekt, a mianowicie Järvelaev, został zastąpiony przez inny, a mianowicie Kaleselts, nie oznacza sama w sobie, że rozpatrywany cel nie został osiągnięty, a zatem, że miała miejsce modyfikacja na pewną skalę charakteru lub warunków wdrażania tej operacji.

57

W konsekwencji sam fakt, że obiekt zakupiony w ramach współfinansowanej operacji inwestycyjnej został wynajęty, nie pozwala na stwierdzenie, że doszło do modyfikacji charakteru lub warunków wdrażania operacji inwestycyjnej w rozumieniu art. 72 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1698/2005.

58

Jednakże takie zastąpienie właściciela przez najemcę do celów przeprowadzenia operacji, podobnie jak brak stworzenia miejsc pracy początkowo przewidzianego w trakcie procedury wyboru projektów do dofinansowania, takiego jak to wspomniane przez sąd odsyłający w ramach pytania szóstego w niniejszej sprawie, stanowią okoliczności mogące uzasadnić stwierdzenie, że charakter lub warunki wdrażania operacji doznały takiej modyfikacji, jeśli znacząco zmniejszają możliwość zrealizowania za pomocą tej operacji przypisanego jej celu, co powinien ustalić sąd odsyłający (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 14 listopada 2013 r., Comune di Ancona, C‑388/12, EU:C:2013:734, pkt 37).

59

Wreszcie, w odniesieniu do przewidzianego w art. 72 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1698/2005 warunku, zgodnie z którym trwałość współfinansowanej operacji inwestycyjnej zakłada między innymi, że nienależna korzyść nie została przyznana przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu, należy zauważyć, iż przepis ten odnosi się do korzyści przyznanej przedsiębiorstwu, skutkiem czego w przypadku takim jak w postępowaniu głównym utworzenie takiej korzyści na rzecz właściciela infrastruktury albo na rzecz stowarzyszenia, które użytkuje w ramach wynajęcia łodzi przez tego właściciela, może stanowić istotną modyfikację rozpatrywanej operacji w rozumieniu tego artykułu.

60

Jednakże pomimo wystąpienia okoliczności wskazujących na pierwszy rzut oka na zaistnienie nienależnych korzyści beneficjent wsparcia musi mieć możliwość wykazania, że wynajem zakupionego przy pomocy wsparcia obiektu nie wiązał się z przyznaniem beneficjentowi lub rzeczywistemu użytkownikowi tego obiektu żadnej korzyści.

61

Jeśli chodzi o beneficjenta wsparcia, istnienie i zakres takiej korzyści należy oceniać w świetle ewentualnej różnicy między korzyściami pieniężnymi lub innymi, które ten beneficjent powinien czerpać z operacji takiej jak pierwotnie planowana a wynikającymi z tej zmienionej transakcji. Tym samym w niniejszej sprawie zadaniem sądu odsyłającego będzie zbadanie w szczególności, czy przychody pieniężne, które stowarzyszenie Järvelaev pobrało w związku z eksploatacją łodzi żaglowej zakupionej przy pomocy dofinansowania, były porównywalne do kwot wypłaconych na rzecz tego stowarzyszenia przez Kaleselts celem zapłaty za najem przez tę ostatnią łodzi żaglowej, ponieważ tylko różnica o określonej skali, w rozumieniu orzecznictwa przypomnianego w pkt 47 niniejszego wyroku, stanowi istotną modyfikację operacji w rozumieniu art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005.

62

Ponadto nie jest wykluczone, że wynajmowanie danego obiektu przysparza nienależnej korzyści jego faktycznemu użytkownikowi, ponieważ jest on w stanie dzięki użytkowaniu dobra gospodarczego nabytego przy pomocy wsparcia przez inne stowarzyszenie pobierać dochody, których nie uzyskałby, gdyby nie mógł użytkować wspomnianego obiektu. Co więcej, nienależną korzyść można również stwierdzić, gdy kwota czynszu nie została ustalona na warunkach rynkowych. Zadaniem sądu odsyłającego będzie zatem zbadanie, czy czynsz uiszczany przez stowarzyszenie Kaleselts został ustalony na poziomie znacząco odmiennym od czynszu, który stowarzyszenie to uiściłoby ewentualnie za wynajęcie podobnej łodzi od innego właściciela niż Järvelaev.

63

W odniesieniu do kwestii, czy w celu stwierdzenia istnienia nienależnej korzyści w rozumieniu art. 72 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1698/2005 konieczne jest, aby właściwy organ krajowy stwierdził, na czym konkretnie polega ta korzyść, należy zauważyć, po pierwsze, że zgodnie z art. 74 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 1698/2005 państwa członkowskie przyjmują wszystkie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne w celu zapewnienia skutecznej ochrony interesów finansowych Unii i wyznaczają dla każdego programu rozwoju obszarów wiejskich właściwe organy, określając jednocześnie właściwe funkcje instytucji zarządzającej i innych organów.

64

Ponadto art. 48 ust. 1 rozporządzenia nr 1974/2006, stanowi, że dla celów art. 74 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005, w celu wypełnienia swoich obowiązków, państwa członkowskie zapewniają weryfikowalność i kontrolę wszystkich środków rozwoju obszarów wiejskich, jakie mają zamiar wdrażać, i że w tym celu państwa członkowskie określają zasady dotyczące kontroli, które w wystarczającym stopniu zapewniają przestrzeganie kryteriów kwalifikowalności i innych zobowiązań.

65

Należy zauważyć, że właściwy organ krajowy nie będzie mógł skontrolować w odpowiedni sposób istnienia nienależnej korzyści w konkretnym przypadku, jeżeli nie jest on w stanie dokładnie wskazać, na czym polega korzyść. W szczególności w przypadku braku takiego wskazania nie będzie mógł ocenić, czy korzyść jest należna lub nienależna.

66

Z powyższego wynika, że w przypadku gdy właściwy organ krajowy jest zobowiązany do zbadania, czy przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu przyznano nienależne korzyści w rozumieniu art. 72 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1698/2005, powinien on koniecznie ustalić, na czym konkretnie polega nienależna korzyść.

67

W odniesieniu do znaczenia, jakie należy nadać okoliczności, że faktyczny użytkownik obiektu zakupionego w ramach danej współfinansowanej operacji inwestycyjnej, gdyby sam złożył wniosek tej samej treści, nie otrzymałby wsparcia projektu, należy zauważyć, iż taka okoliczność nie może mieć rozstrzygającego znaczenia w ramach oceny, o której mowa w poprzednim punkcie, dotyczącej należnego lub nienależnego charakteru korzyści uzyskanej przez podmiot zastępujący beneficjenta wsparcia w celu realizacji operacji przy wykorzystaniu współfinansowanej dzięki niemu infrastruktury. W sytuacji gdy zostanie wykazane, czego zbadanie w niniejszej sprawie będzie zadaniem sądu odsyłającego, że podmiot ten mógłby uzyskać identyczne wsparcie projektu, składając wniosek, taka okoliczność mogłaby przemawiać za brakiem nienależnej korzyści, ale nie zmienia to faktu, iż istnienie takiej korzyści powinno zostać ustalone w świetle oceny, o której mowa w poprzednim punkcie.

68

Na pytanie drugie lit. a) i pytanie trzecie lit. a) należy odpowiedzieć, że fakt, iż beneficjent wsparcia, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, wypłaconego w ramach działań inwestycyjnych współfinansowanych przez EFRROW z tytułu osi Leader, o której mowa w rozporządzeniu nr 1698/2005, wynajmuje zakupiony w drodze tego wsparcia obiekt osobie trzeciej, używającej go do tej samej działalności, którą powinien wykonywać beneficjent wspomnianego wsparcia, może stanowić istotną modyfikację współfinansowanej operacji inwestycyjnej w rozumieniu art. 72 ust. 1 tego rozporządzenia, co powinien zbadać sąd odsyłający przy uwzględnieniu wszystkich rozpatrywanych okoliczności faktycznych i prawnych w świetle alternatywnych warunków, o których mowa w lit. a) i b) tego przepisu. W celu stwierdzenia istnienia nienależnej korzyści przyznanej przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu w rozumieniu art. 72 ust. 1 lit. a) tego rozporządzenia obowiązkiem właściwego organu krajowego, jeżeli jest on zobowiązany do zbadania, czy przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu przyznano nienależne korzyści, jest ustalenie, pod kontrolą właściwych sądów krajowych, na czym konkretnie polega nienależna korzyść. Kwestia, czy uwzględniając okoliczności faktyczne i prawne, faktyczny użytkownik wparcia otrzymałby wsparcie projektu, gdyby sam złożył wniosek tej samej treści, mimo że istotna, nie ma decydującego znaczenia dla zastosowania wspomnianego art. 72 ust. 1 lit. a).

69

Biorąc pod uwagę odpowiedź udzieloną na pytanie pierwsze, nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie drugie lit. b) i na pytanie trzecie lit. b).

70

Poprzez pytania czwarte i piąte, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które zobowiązuje beneficjenta wsparcia wypłaconego w ramach operacji inwestycyjnej współfinansowanej przez EFRROW do zachowania i użytkowania osobiście obiektu zakupionego w ramach tej operacji inwestycyjnej przez okres co najmniej pięciu lat od daty wypłaty ostatniej części wsparcia.

71

Na wstępie należy zauważyć, po pierwsze, że rząd estoński uważa, iż zakazanie beneficjentowi wsparcia wprowadzania jakichkolwiek istotnych modyfikacji w operacji inwestycyjnej przez okres pięciu lat od podjęcia decyzji o finansowaniu, przewidzianej w art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005, nie wystarcza do zapewnienia w każdym przypadku skutecznej kontroli wdrożenia operacji i wykorzystania wsparcia stosownie do wyznaczonych celów. Zdaniem owego rządu ten pięcioletni okres rozpoczyna się bowiem często, jeszcze zanim beneficjent wsparcia dysponuje obiektem zakupionym w ramach współfinansowanej operacji inwestycyjnej. Rząd ten uważa również, że prawodawca Unii pozostawia państwom członkowskim pewien zakres uznania, ponieważ nie można wyprowadzić z tego przepisu, że okres monitorowania nie może przekraczać owego okresu pięciu lat od daty podjęcia decyzji o finansowaniu.

72

Z drugiej strony, pomimo że art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005 nie przewiduje wyraźnie, iż beneficjent wsparcia musi osobiście użytkować zakupiony w drodze tego wsparcia obiekt przez ten okres pięciu lat, wydaje się, że również w celu zapewnienia skutecznego i ciągłego monitorowania tego obiektu Republika Estonii zobowiązuje beneficjenta wsparcia do zachowania i użytkowania osobiście wspomnianego obiektu w rozpatrywanym okresie.

73

W tym względzie, co się tyczy w pierwszej kolejności ciążącego na beneficjencie wsparcia, o którym mowa w rozporządzeniu nr 1698/2005, obowiązku zachowania i użytkowania osobiście przez pewien czas obiektu, takiego jak żaglowa łódź rybacka będąca przedmiotem postępowania głównego, zakupionego w ramach tego wsparcia, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 72 ust. 1 tego rozporządzenia, wkład z EFRROW nie ulega przepadkowi, jeżeli we wskazanym w tym przepisie terminie współfinansowana operacja inwestycyjna nie ulegnie istotnej modyfikacji objętej warunkami określonymi w art. 72 ust. 1 lit. a) i b).

74

Tymczasem kwestia, czy na podstawie art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005 wynajem takiego obiektu przez beneficjenta wsparcia prowadzi do zniesienia wkładu z EFRROW, musi zostać ustalona na podstawie oceny poszczególnych przypadków. Jak bowiem wynika z odpowiedzi Trybunału na pytanie drugie lit. a) i pytanie trzecie lit. a), należy ocenić, czy ten wynajem może doprowadzić do modyfikacji współfinansowanej operacji inwestycyjnej objętej jednym warunków określonych w art. 72 ust. 1 lit. a lub b), a jeśli tak, to czy modyfikacja ta jest istotna.

75

Z powyższego wynika, że uregulowanie krajowe, które uzależnia w każdym przypadku ostateczne uzyskanie wsparcia od posiadania i osobistego użytkowania przez beneficjenta obiektu finansowanego w drodze tego wsparcia, bez umożliwienia dokonania oceny, czy w danym przypadku wynajem tego obiektu stanowi istotną modyfikację współfinansowanej operacji inwestycyjnej w rozumieniu art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005, nie jest zgodne z tym przepisem.

76

Prawdą jest, że art. 74 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005 upoważnia państwa członkowskie do przyjęcia wszystkich przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych w celu zapewnienia skutecznej ochrony interesów finansowych Unii w odniesieniu do wsparcia z EFRROW na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Ponadto z art. 71 ust. 3 akapit pierwszy tego rozporządzenia wynika, że państwa członkowskie są właściwe do ustalania zasad kwalifikowalności wydatków w tej dziedzinie.

77

Jednakże żaden z tych dwóch przepisów nie jest istotny dla oceny zgodności obowiązku stanowiącego przedmiot pytań czwartego i piątego z art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005.

78

Zatytułowany „Zarządzanie, kontrola i informowanie” art. 74 rozporządzenia nr 1698/2005, zawarty w jego tytule VI, odnosi się bowiem do kontroli, jakie państwa członkowskie są zobowiązane przeprowadzić w celu upewnienia się, czy przestrzegane są przepisy dotyczące prawidłowości operacji współfinansowanych przez EFRROW, do których zalicza się art. 72 tego rozporządzenia.

79

Co się tyczy art. 71 rozporządzenia nr 1698/2005, odnosi się on do warunków kwalifikowalności, w świetle których wydatki należy oceniać w odniesieniu do wkładu z EFRROW, przy czym warunki te są odmienne od przewidzianych w art. 72 tego rozporządzenia, dotyczących trwałości operacji związanych z inwestycjami. W tych okolicznościach i w związku z tym, że wspomniany art. 72 nie zawiera żadnego przepisu analogicznego do art. 71 ust. 3 rozporządzenia nr 1698/2005, należy stwierdzić, że to w samym tym rozporządzeniu, a w szczególności jego art. 72, nie zaś w prawie krajowym, ustanowiono w sposób wyczerpujący wymogi dotyczące trwałości wspomnianych operacji.

80

Tej wykładni wspomnianego art. 72 nie podważa fakt, że pojęcie „beneficjenta” jest zdefiniowane w art. 2 lit. h) rozporządzenia nr 1698/2005 jako dotyczące „podmiot[u] lub przedsiębiorstw[a], publiczne[go] lub prywatne[go], odpowiedzialne[go] za realizację operacji lub otrzymujące[go] wsparcie”. Zawarte w tym przepisie wyrażenie „odpowiedzialne za realizację” należy bowiem rozpatrywać łącznie z właściwymi ramami prawnymi i z celem środka, w którego ramy wpisuje się operacja inwestycyjna, który to środek dotyczy rozwoju uprzednio ustalonych obszarów. A zatem to właśnie w odniesieniu do warunków określonych w art. 72 ust. 1 tego rozporządzenia, a w szczególności warunku odnoszącego się do charakteru i warunków odpowiedniego wdrażania danej operacji w celu realizacji rozpatrywanego celu, należy w sprawie takiej jak będąca przedmiotem postępowania głównego ocenić trwałość danej operacji.

81

Jeśli chodzi, w drugiej kolejności, o okres co najmniej pięciu lat od wypłaty ostatniej części wsparcia, przez który beneficjent jest zobowiązany, na mocy przepisów krajowych, zachować i użytkować osobiście dany obiekt pod rygorem zwrotu wypłaconego wsparcia, należy stwierdzić, że zgodnie z art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005 wkład z EFRROW nie ulega przepadkowi, jeżeli operacja będąca przedmiotem tego wkładu nie dozna istotnej modyfikacji w rozumieniu tego przepisu w terminie pięciu lat od podjęcia decyzji o finansowaniu przez instytucję zarządzającą, w związku z czym okres ten jest zazwyczaj krótszy niż przewidziany w omawianych przepisach krajowych.

82

W tych okolicznościach na pytania czwarte i piąte należy odpowiedzieć, że art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005 należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które zobowiązuje beneficjenta wsparcia wypłaconego w ramach operacji inwestycyjnej współfinansowanej przez EFRROW do zachowania i użytkowania osobiście obiektu zakupionego w ramach tej operacji inwestycyjnej przez okres co najmniej pięciu lat od daty wypłaty ostatniej części wsparcia.

83

Poprzez pytanie szóste sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 56 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1306/2013 należy interpretować w ten sposób, że stanowi nieprawidłowość w rozumieniu tego przepisu brak wdrożenia przez beneficjenta wsparcia przyznanego w ramach operacji inwestycyjnej współfinansowanej przez EFRROW z tytułu osi Leader, o której mowa w rozporządzeniu nr 1698/2005, jednego z elementów operacji określonych przez beneficjenta we wniosku o przyznanie wsparcia, elementu stanowiącego jedno z kryteriów, w oparciu o które wnioski o przyznanie wsparcia były oceniane celem określenia ich pozycji w rankingu, mimo że to kryterium nie jest wymagane w przepisach krajowych w tej dziedzinie.

84

W niniejszej sprawie, jak wspomniano w pkt 23 niniejszego wyroku, chociaż stworzenie nowych miejsc pracy należało do kryteriów, w świetle których określana była pozycja w rankingu wniosków o przyznanie wsparcia, to nie ma wątpliwości co do tego, że Järvelaev we własnym wniosku o przyznanie wsparcia wyraził zamiar stworzenia miejsc pracy w regionie i zatrudnienia załogi swej żaglowej łodzi rybackiej.

85

W tym względzie należy stwierdzić, że tworzenie miejsc pracy nie stanowiło warunku przyznania wsparcia na podstawie rozporządzenia nr 1698/2005 ani, zdaniem sądu odsyłającego, na podstawie uregulowania estońskiego. Ponadto z postanowienia odsyłającego nie wynika, że tworzenie miejsc pracy było warunkiem umownym uzgodnionym w ramach wsparcia rozpatrywanego w postępowaniu głównym, co powinien jednak w danym przypadku zbadać sąd odsyłający.

86

W konsekwencji braku stworzenia miejsc pracy w ramach realizacji operacji inwestycyjnej współfinansowanej przez EFRROW nie można uznać samego w sobie za stanowiący nieprawidłowość w rozumieniu art. 56 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1306/2013.

87

Niemniej jednak rząd estoński podnosi w swoich uwagach, że podpisując umowę o finansowaniu, Järvelaev zobowiązał się do wdrożenia projektu w sposób określony we wniosku o przyznanie wsparcia. Tymczasem, jak wskazano w pkt 23 i 84 niniejszego wyroku, stworzenie miejsc pracy w regionie i zatrudnienie załogi żaglowej łodzi rybackiej zostały wspomniane w tym wniosku o przyznanie wsparcia.

88

Zadaniem sądu odsyłającego będzie zbadanie w danym przypadku, czy na podstawie właściwych przepisów prawa krajowego Järvelaev faktycznie podjął zobowiązanie zapewnienia, aby zostały zrealizowane te dwa względy polegające na stworzeniu miejsc pracy w regionie i na zatrudnieniu załogi swej żaglowej łodzi rybackiej.

89

W każdym razie, zgodnie z tym, co orzeczono w pkt 58 niniejszego wyroku, nie można wykluczyć, że brak wdrożenia elementu wskazanego we wniosku o przyznanie wsparcia, gdyby założyć, iż element ten jest zasadniczy w świetle realizowanego celu, stanowi istotną modyfikację w rozumieniu art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005 operacji inwestycyjnej dopuszczonej do współfinansowania. W danym przypadku zadaniem sądu odsyłającego będzie zbadanie zakresu takiego braku w świetle warunków określonych w tym przepisie.

90

Gdyby w wyniku takiego badania zostało ustalone, że brak wdrożenia kryterium rozpatrywanego w postępowaniu głównym stanowił taką istotną modyfikację, należałoby ją uznać za nieprawidłowość w rozumieniu art. 56 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1306/2013.

91

Chociaż bowiem na podstawie art. 72 ust. 2 rozporządzenia nr 1698/2005 kwoty nienależnie wypłacone na rzecz operacji inwestycyjnej, która doznała istotnej modyfikacji, muszą zostać odzyskane zgodnie z art. 33 rozporządzenia nr 1290/2005, to z art. 119 rozporządzenia nr 1306/2013 w związku z załącznikiem III do niego wynika, iż odniesienia do tego art. 33 należy rozumieć jako odniesienia w szczególności do art. 56 tego ostatniego rozporządzenia.

92

W świetle powyższych rozważań na pytanie szóste należy odpowiedzieć, że art. 56 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1306/2013 należy interpretować w ten sposób, iż stanowi nieprawidłowość w rozumieniu tego przepisu brak wdrożenia przez beneficjenta wsparcia przyznanego w ramach operacji inwestycyjnej współfinansowanej przez EFRROW z tytułu osi Leader, o której mowa w rozporządzeniu nr 1698/2005, jednego z elementów operacji wskazanych przez beneficjenta we wniosku o przyznanie wsparcia stanowiącego jedno z kryteriów, w oparciu o które były oceniane wnioski o przyznanie wsparcia celem określenia ich pozycji w rankingu, mimo że to kryterium nie jest wymagane w przepisach krajowych w tej dziedzinie, pod warunkiem że brak wdrożenia takiego elementu leży u podstaw istotnej modyfikacji w rozumieniu art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005 operacji inwestycyjnej, co powinien ustalić sąd odsyłający.

93

Tytułem wstępu, w świetle tego, co zostało stwierdzone w pkt 81 i 82 niniejszego wyroku, należy uznać, że powołując się w pytaniu siódmym na okres pięciu lat od ostatniej wypłaty, sąd odsyłający odnosi się do okresu wspomnianego w art. 72 ust. 1 rozporządzenia nr 1698/2005.

94

Poprzez pytanie siódme sąd odsyłający zastanawia się wreszcie nad kwestią, czy art. 56 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1306/2013 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wszczęciu procedury odzyskania wsparcia nienależnie wypłaconego przed upływem terminu pięciu lat od podjęcia decyzji o finansowaniu przez instytucję zarządzającą. Sąd ten zastanawia się również, czy przepis ten należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie prowadzeniu takiej procedury odzyskiwania należności w przypadku, gdy w toku postępowania beneficjent wsparcia kładzie kres uchybieniu uzasadniającemu wszczęcie wspomnianej procedury.

95

W pierwszej kolejności, jeśli chodzi o możliwość wszczęcia przez państwo członkowskie procedury odzyskania wsparcia nienależnie wypłaconego przed upływem terminu pięciu lat od wypłaty ostatniej części wsparcia, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 54 ust. 1 i art. 56 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1306/2013 państwo członkowskie, które stwierdzi istnienie nieprawidłowości, jest zobowiązane do odzyskania nienależnie wypłaconego wsparcia. W szczególności państwo członkowskie powinno wystąpić do beneficjenta o zwrot odnośnej kwoty w ciągu 18 miesięcy po zatwierdzeniu, a w danym przypadku po otrzymaniu przez agencję płatniczą lub podmiot odpowiedzialny za odzyskiwanie płatności sprawozdania z kontroli lub podobnego dokumentu stwierdzającego, że miała miejsce nieprawidłowość.

96

Z powyższego wynika, że państwa członkowskie mogą, a w interesie należytego zarządzania finansowego środkami Unii powinny, przeprowadzić wspomniane odzyskanie w jak najkrótszym terminie. W tych okolicznościach fakt, że zwrot jest wymagany przed upływem okresu pięciu lat od podjęcia decyzji o finansowaniu przez instytucję zarządzającą, nie ma żadnego wpływu na wspomniany zwrot.

97

W drugiej kolejności w odniesieniu do kwestii, czy prawo Unii stoi na przeszkodzie kontynuowaniu procedury odzyskiwania wsparcia w przypadku, gdy w toku postępowania beneficjent wsparcia zaprzestaje uchybienia uzasadniającego wszczęcie wspomnianego postępowania, należy zauważyć, jak podkreśla Komisja, że gdyby umożliwiono beneficjentowi wsparcia zaradzenie w trakcie postępowania sądowego w sprawie odzyskania nieprawidłowości, do której doszło przy wdrażaniu operacji, możliwość taka mogłaby zachęcać innych beneficjentów do popełniania uchybień, ponieważ mieliby oni pewność, że będą mogli naprawić a posteriori to uchybienie po wykryciu go przez właściwe organy krajowe. W związku z tym fakt, że beneficjent wsparcia stara się zaprzestać lub nawet zaprzestaje uchybienia w toku postępowania sądowego w przedmiocie odzyskania, nie może mieć wpływu na wspomniane odzyskanie.

98

Na siódme pytanie należy odpowiedzieć, że art. 56 rozporządzenia nr 1306/2013 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi na przeszkodzie temu, by procedura odzyskania nienależnie wypłaconego wsparcia została wszczęta przed upływem terminu pięciu lat od podjęcia decyzji o finansowaniu przez instytucję zarządzającą. Przepis ten nie sprzeciwia się również temu, by taka procedura odzyskiwania wsparcia była kontynuowana w przypadku, gdy w toku postępowania beneficjent wsparcia zaprzestał uchybienia uzasadniającego wszczęcie wspomnianej procedury.

99

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziesiąta izba) orzeka, co następuje: