–

w imieniu Huberta Clergeau, Jeana-Luca Labrousse’a, Alaina Boucheta, Jeana-Paula Matrata przez adwokatów P. Spinosiego i B. Paillarda,

–

w imieniu rządu francuskiego przez D. Colasa, S. Horrenbergera i E. de Moustier, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu greckiego przez G. Kanellopoulosa, A. Vasilopoulou i M. Tassopoulou, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu austriackiego przez G. Eberharda, działającego w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez A. Lewisa oraz D. Bianchiego, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni zasady działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ustanowionej w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Administration des douanes et droits indirects (urząd ds. ceł i podatków pośrednich, Francja) i Établissement national des produits de l’agriculture et de la mer (krajowy urząd ds. produktów rolnych oraz morskich, zwany dalej „FranceAgriMer”, Francja) a Hubertem Clergeau, Jeanem-Lukiem Labrousse’em, Jeanem-Jakiem Berthellemym, Alainem Bouchetem, Jeanem-Pierre’em Dubois, Marcelem Gérym, Jeanem-Paulem Matratem, Jeanem-Pierre’em Paziotem i Patrice’em Raillotem (zwanymi dalej „oskarżonymi w postępowaniu głównym”) w przedmiocie odpowiedzialności karnej za poświadczenie nieprawdy lub oszustwa zmierzające do uzyskania refundacji wywozowych.

3

Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 1964/82 z dnia 20 lipca 1982 r. ustanawiające warunki udzielania specjalnych refundacji wywozowych do niektórych rodzajów wołowiny bez kości (Dz.U. 1982, L 212, s. 48) ustanowiło warunki przyznawania specjalnych refundacji wywozowych do niektórych rodzajów mięsa.

4

Zgodnie z motywem drugim tego rozporządzenia:

„z uwagi na sytuację rynkową, sytuację gospodarczą w sektorze wołowiny oraz zakres sprzedaży niektórych produktów tego sektora, powinno się określić warunki dotyczące wypłat specjalnych refundacji wywozowych do tych produktów […]”.

5

W tym celu art. 1 tego rozporządzenia przewiduje:

„Oddzielnie pakowane kawałki mięsa bez kości, pochodzącego ze świeżych lub mrożonych tylnych ćwierci dorosłych samców bydła kwalifikują się do specjalnych refundacji wywozowych przy zachowaniu warunków niniejszego rozporządzenia.

[…]”.

6

Artykuł 2 ust. 1 tegoż rozporządzenia przewiduje:

„Przedsiębiorca przedkłada właściwym władzom, wskazanym mu przez państwo członkowskie, deklarację intencji oddzielenia tylnych ćwiartek od kości, zgodnie z opisem podanym w art. 1 i w myśl warunków zawartych w niniejszym rozporządzeniu oraz wywozu całości uzyskanych kawałków mięsa bez kości, przy czym każdy kawałek jest zapakowany oddzielnie”.

7

Artykuł 1 i art. 2 ust. 1 rozrządzenia nr 1964/82 zostały zmienione, ze skutkiem od dnia 19 stycznia 1998 r., rozporządzeniem Komisji (WE) nr 2469/97 z dnia 11 grudnia 1997 r. zmieniającym rozporządzenia (EWG) nr 1964/82, (EWG) nr 3846/87 ustanawiającym nomenklaturę produktów rolnych do celów refundacji wywozowych i (WE) nr 1445/95 w sprawie zasad stosowania pozwoleń na przywóz i wywóz w sektorze wołowiny i cielęciny (Dz.U. 1997, L 341, s. 8).

8

Motyw drugi rozporządzenia nr 2469/97 stanowił:

„w następstwie wejścia w życie Porozumienia w sprawie rolnictwa zawartego podczas Rundy Urugwajskiej wielostronnych negocjacji handlowych, należy wprowadzić przepisy pozwalające na lepsze ukierunkowanie produktów z wołowiny i cielęciny, które mają korzystać z preferencji przy wywozie do państw trzecich; wprowadzenie specjalnych refundacji w odniesieniu do kawałków mięsa bez kości z przednich ćwierci dorosłego bydła płci męskiej mogłoby spełnić ten cel; dlatego przepisy przewidziane w rozporządzeniu [nr 1964/82] powinny być rozszerzone na te produkty”.

9

Artykuł 1 rozporządzenia nr 1964/82, zmienionego rozporządzeniem nr 2469/97, stanowi:

„Oddzielnie pakowane kawałki mięsa bez kości, pochodzące ze świeżych lub schłodzonych przednich i tylnych ćwierci dorosłego bydła płci męskiej o przeciętnej zawartości chudego mięsa 55% lub więcej, kwalifikują się na warunkach określonych w niniejszym rozporządzeniu do specjalnych refundacji wywozowych.

[…]”.

10

Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1359/2007 z dnia 21 listopada 2007 r. ustanawiające warunki udzielania specjalnych refundacji wywozowych do niektórych elementów odkostnionego mięsa wołowego (Dz.U. 2007, L 304, s. 21) uchyliło i zastąpiło, ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2008 r., rozporządzenie nr 1964/82.

11

Zgodnie z motywem 3 rozporządzenia nr 1359/2007:

„Z uwagi na sytuację rynkową, sytuację gospodarczą w sektorze wołowiny oraz zakres sprzedaży niektórych produktów tego sektora, powinno się określić warunki dotyczące wypłat specjalnych refundacji wywozowych do tych produktów. W szczególności powinno się określić warunki dla niektórych elementów mięsa, powstałych poprzez odkostnienie ćwierci bydła płci męskiej”.

12

Artykuły 1 i 2 rzeczonego rozporządzenia co do zasady powtarzają brzmienie art. 1 rozporządzenia nr 1964/82, w brzmieniu zmienionym rozporządzeniem nr 2469/97.

13

Artykuł 426 kodeksu celnego stanowi:

„Przywóz lub wywóz zakazanych towarów bez zgłoszenia stanowią:

[…]

[…]”.

14

W dniu 21 grudnia 1990 r. procureur de la République de La Rochelle (prokurator rejonowy w La Rochelle, Francja) wszczął wobec X karne postępowanie przygotowawcze pod zarzutem popełnienia czynu zabronionego polegającego na poświadczeniu nieprawdy lub oszustwach w rozumieniu art. 426.4 code des douanes (kodeksu celnego). Przedmiotem tego postępowania przygotowawczego były czyny, których miano się dopuścić się w ramach działalności Clergeau SA, która prowadzi działalność w zakresie kupna, sprzedaży, przewozu, przywozu, wywozu i uboju zwierząt.

15

W dniu 25 maja 2010 r. chambre de l’instruction de la cour d’appel de Poitiers (izba śledcza sądu apelacyjnego w Poitiers, Francja) zamknęła etap karnego postępowania przygotowawczego i przekazała sprawę oskarżonych w postępowaniu głównym do sądu karnego.

16

Oskarżonym tym zarzuca się popełnienie w latach 1987–1992 czynów polegających na zgłaszaniu, jako „kawałków mięsa bez kości, pochodzących […] z tylnych ćwiartek” dorosłych samców bydła, w rozumieniu art. 1 rozporządzenia nr 1964/82, części mięsa, które nie odpowiadały tej definicji, w wyniku czego spółka Clergeau uzyskała specjalne refundacje wywozowe, w rozumieniu tego rozporządzenia, do których nie miała prawa. Oskarżeni w postępowaniu głównym dostarczali bowiem do zatwierdzonego składu wywozowego kawałki mięsa pochodzące głównie z przednich ćwierci, podczas gdy jedynie kawałki ćwierci tylnych kwalifikowały się do objęcia taką refundacją.

17

Orzeczeniem tribunal correctionnel de La Rochelle (karnego sądu rejonowego w La Rochelle, Francja) z dnia 3 grudnia 2013 r., utrzymanym w mocy wyrokiem z dnia 12 marca 2015 r. wydanym w postępowaniu apelacyjnym przez cour d’appel de Poitiers (sąd apelacyjny w Poitiers), umorzono postępowanie karne w stosunku do oskarżonych w postępowaniu głównym.

18

Administration des douanes et droits indirects (urząd ds. ceł i podatków pośrednich) i FranceAgriMer wniosły odwołanie od tego wyroku do sądu odsyłającego. Sąd ten ocenia, że zarzut pierwszy wniesiony przez FranceAgriMer podnosi zagadnienie z zakresu prawa Unii dotyczące wykładni zasady działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ustanowionej w art. 49 ust. 1 karty.

19

W uzasadnieniu podnoszonego zarzutu FranceAgriMer twierdzi co do zasady, że cour d’appel de Poitiers (sąd apelacyjny w Poitiers) naruszył zasady stosowania prawa karnego w czasie, ponieważ zastosował do okoliczności sprawy w postępowaniu głównym z mocą wsteczną zmianę kryteriów kwalifikowalności do specjalnych refundacji wywozowych przewidzianych rozporządzeniem nr 1964/82. Zmiana ta nie wchodzi bowiem w zakres zasady działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ponieważ nie dotyczy ona ustawowych znamion czynu zabronionego i nie zmienia karalności czynu zarzucanego w postępowaniu głównym.

20

Sąd odsyłający stwierdza przede wszystkim, że rozporządzenie nr 1964/82 przewidywało specjalne refundacje wywozowe do kawałków mięsa bez kości z tylnych ćwierci dorosłego bydła płci męskiej. Jednakże, po tym, jak popełnione zostały czyny rozpatrywane w postępowaniu głównym, rozporządzenie to zostało zastąpione rozporządzeniem nr 1359/2007, które rozszerzyło zakres przedmiotowy tych refundacji do kawałków mięsa z ćwierci przednich. Powstaje zatem pytanie, czy w niniejszym przypadku zmiany te powinny być stosowane do sprawy w postępowaniu głównym zgodnie z zasadą działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej.

21

W tym względzie sąd ten wskazuje, po pierwsze, że zasada ta wiąże się z przekonaniem, iż zarzuty są formułowane, a kary stosowne wyłącznie wówczas, gdy jest to konieczne. Ocena rzeczonej konieczności ma szczególny charakter w odniesieniu do przepisów regulujących obrót gospodarczy, ze względu na jego zmienny charakter. W tym zakresie okoliczność, że dany środek nie jest już konieczny ze względu na aktualną sytuację gospodarczą, nie oznacza, że jego naruszenie nie powinno zostać ukarane.

22

Następnie sąd odsyłający wskazuje, że art. 426.4 kodeksu celnego wdraża do francuskiego porządku prawnego wynikający z art. 4 ust. 3 TUE obowiązek karania osób, które poświadczając nieprawdę lub oszustwem, uzyskują specjalne refundacje wywozowe, do których nie miały prawa. Tymczasem wspomniany przepis krajowy, który stanowi podstawę prawną postępowania karnego toczącego się przed sądem odsyłającym, nie był w tym czasie przedmiotem żadnej nowelizacji.

23

Wreszcie, sąd odsyłający jest zdania, że zastosowanie zasady działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej w okolicznościach takich jak te w sprawie w postępowaniu głównym skutkowałby osłabieniem zwalczania naruszeń interesów finansowych Unii. W związku z tym stosowanie zasady ustanowionej w art. 49 ust. 1 karty mogłoby stanowić przeszkodę w przestrzeganiu z art. 4 ust. 3 TUE.

24

W tych okolicznościach Cour de cassation (sąd kasacyjny, Francja) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 49 karty […] należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie skazaniu oskarżonego za uzyskanie nienależnych refundacji eksportowych w drodze oszustw lub niezgodnych z prawdą deklaracji dotyczących rodzaju towarów, w odniesieniu do których zostały złożone wnioski o refundacje, w wypadku gdy w wyniku zmiany przepisów następującej po wystąpieniu okoliczności faktycznych towary faktycznie wywiezione przez tę osobę zostały objęte tymi refundacjami?”.

25

Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy zasadę działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ustanowioną w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty, należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie skazaniu osoby za uzyskanie za pomocą oszustw lub poświadczenia nieprawdy co do charakteru towarów objętych wnioskiem o refundacje nienależnych tej osobie specjalnych refundacji wywozowych, przewidzianych rozporządzeniem nr 1964/82, w sytuacji gdy wskutek zmiany tego rozporządzenia, która nastąpiła po popełnieniu zarzucanych czynów, wywiezione przez tę osobę towary stały się kwalifikowalne do rzeczonych refundacji.

26

Tytułem wstępu, należy przypomnieć, że zasada działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ustanowiona w art. 49 ust. 1 karty, stanowi część pierwotnego prawa Unii. Jeszcze przed wejściem w życie traktatu z Lizbony, który nadał karcie taką samą moc prawną, jaką mają traktaty, Trybunał orzekł, że zasada ta wynika z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim i z tego względu należy uznać, iż stanowi ona część zasad ogólnych prawa Unii, których sąd krajowy musi przestrzegać, gdy stosuje prawo krajowe (wyrok z dnia 6 października 2016 r., Paoletti i in., C‑218/15, EU:C:2016:748, pkt 25).

27

Tym samym fakt, że czynów, których dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, dopuszczono się w latach 1987–1992, tj. przed wejściem w życie traktatu z Lizbony w dniu 1 grudnia 2009 r., nie wyklucza sam w sobie zastosowania w niniejszym przypadku zasady działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ustanowionej w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty.

28

Ponadto należy przypomnieć, że w myśl utrwalonego orzecznictwa Trybunału prawa podstawowe chronione w porządku prawnym Unii znajdują zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, ale nie poza takimi sytuacjami (wyrok z dnia 14 czerwca 2017 r., Online Games i in., C‑685/15, EU:C:2017:452, pkt 55).

29

W niniejszym przypadku wystarczy wskazać, że zgodnie ze wskazówkami, których dostarczył sąd odsyłający, oskarżonym w postępowaniu głównym postawiono, na podstawie art. 426.4 kodeksu celnego, zarzuty poświadczenia nieprawdy lub oszustwa, które doprowadziły do uzyskania specjalnych refundacji wywozowych przewidzianych rozporządzeniem nr 1964/82. W ten sposób ów przepis kodeksu celnego ma na celu powstrzymanie naruszeń interesów finansowych Unii, zgodnie ze zobowiązaniami państw członkowskich wynikającymi z art. 4 ust. 3 TUE i art. 325 TFUE.

30

W tych okolicznościach należy stwierdzić, że karalność czynów przewidzianych w art. 426.4 kodeksu celnego i toczące się w postępowaniu głównym postępowanie karne wchodzą w zakres stosowania praw podstawowych chronionych w ramach porządku prawnego Unii, w rozumieniu orzecznictwa przywołanego w pkt 28 niniejszego wyroku, w taki sposób, że sąd odsyłający ma obowiązek, w ramach toczącego się przed nim postępowania, zapewniać poszanowanie zasady działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ustanowionej w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 maja 2005 r., Berlusconi i in., C‑387/02, C‑391/02 i C‑403/02, EU:C:2005:270, pkt 69).

31

Biorąc powyższe pod uwagę, aby odpowiedzieć na pytanie, z którym zwrócił się sąd odsyłający, należy przypomnieć, że po popełnieniu czynów będących przedmiotem sprawy w postępowaniu głównym art. 1 rozporządzenia nr 1964/82 został zmieniony, ze skutkiem od dnia 19 stycznia 1998 r., rozporządzeniem nr 2469/97, które rozszerzyło zakres przedmiotowy specjalnych refundacji wywozowych, przewidzianych rozporządzeniem nr 1964/82, o kawałki mięsa z przednich ćwierci dorosłego bydła płci męskiej, takich jak te, których dotyczyły poświadczenia nieprawdy i oszustwa zarzucane oskarżonym w postępowaniu głównym. Zmiana ta została następnie powtórzona w art. 1 rozporządzenia 1359/2007, które uchyliło i zastąpiło, ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2008 r., rozporządzenie nr1964/82.

32

Należy zatem zbadać, czy biorąc pod uwagę zmianę kryteriów kwalifikowalności przewidzianych w art. 1 rozporządzenia nr 1964/82, zasada działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ustanowiona w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty, stoi na przeszkodzie, w okolicznościach takich jak te w sprawie w postępowaniu głównym, skazaniu osoby za poświadczanie nieprawdy lub za oszustwa w rozumieniu art. 426.4 kodeksu celnego.

33

W tym względzie należy przypomnieć, że stosowanie łagodniejszej ustawy karnej siłą rzeczy zakłada zmianę ustawodawstwa w czasie i opiera się na stwierdzeniu, że ustawodawca zmienił zdanie albo co do karalności danych czynów, albo co do kary, którą zagrożony jest czyn zabroniony (wyrok z dnia 6 października 2016 r., Paoletti i in., C‑218/15, EU:C:2016:748, pkt 27).

34

Tymczasem należy zauważyć, po pierwsze, że – jak wynika z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi – od momentu popełnienia czynu zabronionego rozpatrywanego w postępowaniu głównym zagrożenie karą czynu przewidzianego w art. 426.4 kodeksu celnego nie było przedmiotem żadnych zmian wprowadzanych przez ustawodawcę francuskiego. Poświadczanie nieprawdy lub oszustwa mające na celu uzyskanie korzyści związanej z wywozem, takiej jak specjalna refundacja wywozowa przewidziana rozporządzeniem nr 1964/82, pozostają tak samo karalne, jak w dniu popełnienia czynów, których dotyczy sprawa w postępowaniu głównym.

35

Tym samym należy stwierdzić, podobnie jak uczyniła to rzecznik generalna w pkt 41 opinii, że w niniejszym przypadku nie doszło do żadnej zmiany oceny przez ustawodawcę francuskiego karalności zarzucanych czynów lub też kary, jaką zagrożony jest czyn zabroniony zarzucany oskarżonym w postępowaniu głównym.

36

Z drugiej strony, odnosząc się do zmiany, do jakiej doszło w ramach przepisów Unii przypomnianych w pkt 31 niniejszego wyroku, należy podkreślić, że jak wynika z motywu drugiego rozporządzenia nr 2469/97, wprowadzenie specjalnych refundacji wywozowych do kawałków mięsa bez kości z przednich ćwierci dorosłego bydła płci męskiej było dostosowaniem rzeczonych przepisów do zmieniających się realiów rynku mięsa, a w szczególności do rozwoju sytuacji na rynku światowym, która wystąpiła po realizacji porozumień zawartych w ramach wielostronnych negocjacji handlowych Rundy Urugwajskiej.

37

Co za tym idzie, wybór zmiany przez prawodawcę Unii kryteriów kwalifikowalności przewidzianych w art. 1 rozporządzenia nr 1964/82, został oparty na czysto ekonomicznej i technicznej ocenie sytuacji na globalnym rynku mięsa.

38

Należy zatem uznać, że zmianą tą prawodawca Unii nie miał w żadnym razie zamiaru podważać karalności [danych czynów] lub oceny właściwych organów krajowych co do kary, jaką zagrożone są zachowania zmierzające do uzyskania nienależnych specjalnych refundacji wywozowych przewidzianych w rozporządzeniu nr 1964/82, takie jak poświadczenie nieprawdy lub oszustwa zarzucane oskarżonym w postępowaniu głównym.

39

Ponadto, jak podnosi rząd francuski w swoich uwagach na piśmie, należy również podkreślić, że zmiana, do jakiej doszło w przepisach Unii, nie zmieniła ustawowych znamion czynu zabronionego zarzucanego oskarżonym w postępowaniu głównym.

40

Ponieważ bowiem rozpatrywany czyn zabroniony dotyczy poświadczania nieprawdy lub oszustw zmierzających do uzyskania specjalnych refundacji wywozowych przewidzianych rozporządzeniem nr 1964/82, okoliczność, że po popełnieniu czynów będących przedmiotem sprawy w postępowaniu głównym towary objęte wnioskami o refundacje stały się kwalifikowalne do tych refundacji, nie ma jako taka wpływu na karalność takiego poświadczania nieprawdy lub takich oszustw.

41

W świetle ogółu powyższych rozważań na przedstawione pytanie należy udzielić odpowiedzi, zgodnie z którą zasadę działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ustanowioną w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie karty, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie skazaniu osoby za uzyskanie za pomocą oszustw lub poświadczenia nieprawdy co do charakteru towarów objętych wnioskiem o refundacje nienależnych tej osobie specjalnych refundacji wywozowych, przewidzianych rozporządzeniem nr 1964/82, w sytuacji gdy wskutek zmiany tego rozporządzenia, która nastąpiła po popełnieniu zarzucanych czynów, wywiezione przez tę osobę towary stały się kwalifikowalne do rzeczonych refundacji.

42

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:

Zasadę działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, ustanowioną w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie skazaniu osoby za uzyskanie za pomocą oszustw lub poświadczenia nieprawdy co do charakteru towarów objętych wnioskiem o refundacje nienależnych tej osobie specjalnych refundacji wywozowych, przewidzianych rozporządzeniem Komisji (EWG) nr 1964/82 z dnia 20 lipca 1982 r. ustanawiającym warunki udzielania specjalnych refundacji wywozowych do niektórych rodzajów wołowiny bez kości, w sytuacji gdy wskutek zmiany tego rozporządzenia, która nastąpiła po popełnieniu zarzucanych czynów, wywiezione przez tę osobę towary stały się kwalifikowalne do rzeczonych refundacji.