Okoliczności powstania sporu

Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok

Żądania stron

W przedmiocie odwołania

W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia prawa do obrony ze względu na uchybienia proceduralne

W przedmiocie pierwszej części zarzutu pierwszego, dotyczącej udzielonego Komisji zezwolenia na przedstawienie po raz pierwszy przed Sądem dowodów zawartych w aktach postępowania administracyjnego

– Argumentacja spółek Dole

– Ocena Trybunału

W przedmiocie drugiej części zarzutu pierwszego, dotyczącej dopuszczalności dowodu przedstawionego przez spółki Dole na rozprawie przed Sądem

– Argumentacja spółek Dole

– Ocena Trybunału

W przedmiocie trzeciej części zarzutu pierwszego, dotyczącej odrzucenia przez Sąd jako niedopuszczalnego załącznika C.7 do repliki

– Argumentacja spółek Dole

– Ocena Trybunału

W przedmiocie części czwartej zarzutu pierwszego, dotyczącej naruszenia zasady równości broni

W przedmiocie części piątej zarzutu pierwszego, dotyczącej ustalenia przez Sąd okoliczności faktycznych

– Argumentacja spółek Dole

– Ocena Trybunału

W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na przeinaczeniu faktów dotyczących kontekstu gospodarczego naruszenia

Argumentacja spółek Dole

Ocena Trybunału

W przedmiocie zarzutu trzeciego, opartego na niewystarczającej ocenie dowodów

W przedmiocie pierwszej części zarzutu trzeciego, dotyczącej braku wystarczających argumentów, które pozwoliłyby potwierdzić dokonane przez Komisję obliczenie udziałów w rynku

– Argumentacja spółek Dole

– Ocena Trybunału

W przedmiocie drugiej i trzeciej części zarzutu trzeciego, dotyczących braku precyzyjnego wskazania elementów wymiany informacji poprzedzającej ustalanie cen oraz czynników ustalania cen stanowiących ograniczenie konkurencji

– Argumentacja spółek Dole

– Ocena Trybunału

W przedmiocie czwartej części zarzutu trzeciego, dotyczącej odpowiedzialności pracowników uczestniczących w wymianie informacji poprzedzającej ustalanie cen

W przedmiocie piątej części zarzutu trzeciego, dotyczącej uznania wymiany informacji poprzedzającej ustalanie cen za ograniczenie konkurencji ze względu na cel

– Argumentacja spółek Dole

– Ocena Trybunału

W przedmiocie zarzutu czwartego, opartego na błędnym obliczeniu grzywny

W przedmiocie pierwszej części zarzutu czwartego, dotyczącej uwzględnienia sprzedaży spółek, które nie uczestniczyły w zarzucanym naruszeniu

– Argumentacja spółek Dole

– Ocena Trybunału

W przedmiocie drugiej części zarzutu czwartego, dotyczącej dwukrotnego uwzględnienia niektórych transakcji sprzedaży

– Argumentacja spółek Dole

– Ocena Trybunału

W przedmiocie kosztów

1

Dole Food Company, Inc. (zwana dalej „Dole Food”) i Dole Fresh Fruit Europe, dawniej Dole Germany OHG (zwana dalej „DFFE”) (zwane dalej łącznie „spółkami Dole”), domagają się w swym odwołaniu uchylenia w całości lub w części wyroku Sądu Unii Europejskiej Dole Food i Dole Germany/Komisja (T‑588/08, EU:T:2013:130, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”), którym Sąd oddalił skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2008) 5955 wersja ostateczna z dnia 15 października 2008 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 [WE] (sprawa COMP/39 188 – Banany) (zwanej dalej „sporną decyzją”). Spółki te wnoszą także o stwierdzenie nieważności wskazanej decyzji w zakresie, w jakim ich ona dotyczy, a także o uchylenie lub obniżenie nałożonej na nie w tym akcie grzywny.

2

Dla potrzeb niniejszego postępowania okoliczności powstania sporu, które opisano w pkt 1–32 zaskarżonego wyroku, można streścić w następujący sposób.

3

Dole Food jest amerykańską spółką będącą producentem świeżych owoców i warzyw oraz wstępnie opakowanych i mrożonych owoców. DFFE jest jej spółką zależną.

4

W dniu 8 kwietnia 2005 r. spółka Chiquita Brands International Inc. (zwana dalej „spółką Chiquita”) złożyła wniosek o zwolnienie z grzywny na mocy komunikatu Komisji dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U. 2002, C 45, s. 3, zwanego dalej „komunikatem w sprawie współpracy”).

5

W dniu 3 maja 2005 r. Komisja Europejska przyznała jej warunkowe zwolnienie z grzywny na mocy ust. 8 lit. a) komunikatu w sprawie współpracy.

6

W dniu 20 lipca 2007 r. Komisja skierowała do szeregu skontrolowanych spółek, w tym do spółek Chiquita, Dole, Fresh Del Monte Produce, Inc. (zwanej dalej „spółką Del Monte”) oraz Internationale Fruchtimport Gesellschaft Weichert & Co. KG (zwanej dalej „spółką Weichert”), pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

7

W dniu 15 października 2008 r. Komisja wydała sporną decyzję, w której stwierdziła, że będące jej adresatami przedsiębiorstwa uczestniczyły w uzgodnionej praktyce polegającej na koordynowaniu cen referencyjnych bananów sprzedawanych w Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Niemczech, Luksemburgu, Niderlandach oraz Szwecji w okresie od 1 stycznia 2000 r. do 31 grudnia 2002 r. (motywy 1–3 spornej decyzji).

8

W okresie zaistnienia istotnych dla sprawy okoliczności faktycznych wysyłka bananów do portów Europy Północnej oraz ilości sprzedawane w tym regionie były określane co tydzień na podstawie decyzji dotyczących produkcji, wysyłki i sprzedaży wydawanych przez producentów, importerów i nabywców (motywy 36, 131, 135, 137 spornej decyzji).

9

W ramach działalności dotyczącej bananów rozróżniano trzy poziomy marki bananów: banany pierwszorzędne marki Chiquita, banany drugorzędne (marek Dole i Del Monte) oraz banany trzeciorzędne, które obejmowały wiele innych marek bananów. Ten podział w oparciu o markę był odzwierciedlony w cenach bananów (motyw 32 spornej decyzji).

10

W rozpatrywanym okresie sektor bananów w Europie Północnej był zorganizowany w tygodniowych cyklach. Transport bananów drogą morską z Ameryki Łacińskiej do Europy zajmował około dwóch tygodni. Przyjęcie bananów do portów Europy Północnej co do zasady odbywało się co tydzień, zgodnie z regularnym kalendarzem wysyłki towarów (motyw 33 spornej decyzji).

11

Banany były wysyłane zielone i przybywały zielone do portów. Następnie były dostarczane bezpośrednio do nabywców (zielone banany) lub pozostawiane do dojrzenia i dostarczane około tygodnia później (żółte banany). Dojrzewanie mogło być przeprowadzane przez importera lub w jego imieniu albo organizowane przez nabywcę. Klientami importerów były zazwyczaj podmioty zajmujące się dojrzewaniem lub sieci detalistów (motyw 34 spornej decyzji).

12

Chiquita, Dole Food i Weichert ustalały ceny referencyjne dla swoich marek co tydzień, w praktyce w czwartki rano, oraz ogłaszały je swym klientom. Wyrażenie „ceny referencyjne” odpowiadało zwykle cenom referencyjnym zielonych bananów, podczas gdy ceny referencyjne żółtych bananów były zwykle sumą ceny referencyjnej zielonych bananów i kosztów dojrzewania (motywy 104, 106 spornej decyzji).

13

Ceny płacone przez detalistów i dystrybutorów za banany (zwane „cenami rzeczywistymi”) mogły być wynikiem albo cotygodniowych negocjacji przeprowadzanych w praktyce w czwartki po południu lub później, albo wdrożenia umów dostawy z wcześniej ustalonymi formułami cenowymi wskazującymi stałą cenę lub wiążącymi cenę z ceną referencyjną sprzedawcy lub konkurenta, lub inną ceną referencyjną, taką jak „cena Aldi”. W każdy czwartek pomiędzy godziną 11.00 a 11.30 sieć sprzedaży detalicznej Aldi otrzymywała oferty od swoich dostawców, a następnie wysyłała kontrofertę; „cena Aldi”, cena płacona dostawcom, była co do zasady ustalana około godz. 14.00. Od drugiej połowy 2002 r. „cenę Aldi” zaczęto coraz częściej wykorzystywać jako wskaźnik dla obliczania ceny bananów w niektórych innych transakcjach, zwłaszcza transakcjach dotyczących bananów markowych (motywy 34, 104 spornej decyzji).

14

Według Komisji przedsiębiorstwa będące adresatami spornej decyzji dokonywały poprzedzającej ustalanie cen dwustronnej wymiany informacji, podczas której omawiały czynniki ustalania cen bananów, czyli odnoszące się do ustalania cen referencyjnych na nadchodzący tydzień, lub omawiały czy też ujawniały tendencje cenowe lub przekazywały informacje na temat cen referencyjnych na nadchodzący tydzień. Kontakty te miały miejsce zazwyczaj w środy, przed ustaleniem przez strony cen referencyjnych, i wszystkie odnosiły się do przyszłych cen referencyjnych (motywy 51 i nast. spornej decyzji).

15

Dole Food dokonywała dwustronnej wymiany informacji zarówno ze spółką Chiquita, jak i ze spółką Weichert. Chiquita wiedziała, że Dole kontaktowała się ze spółką Weichert przed ustaleniem ceny, lub co najmniej liczyła się z istnieniem takich kontaktów (motyw 57 spornej decyzji).

16

Celem tej poprzedzającej ustalanie cen dwustronnej wymiany informacji było zmniejszenie niepewności co do zachowania stron w odniesieniu do cen referencyjnych, jakie miały być przez nie określone w czwartki rano (motyw 54 spornej decyzji).

17

Po ustaleniu cen referencyjnych w czwartek rano przedsiębiorstwa, o których mowa w spornej decyzji, dokonywały dwustronnej wymiany informacji dotyczących owych cen. Ta następująca po ustaleniu cen wymiana informacji umożliwiała im monitorowanie indywidualnych decyzji cenowych w świetle dokonywanej wcześniej wymiany informacji poprzedzającej ustalanie cen oraz zacieśniała ich współpracę (motywy 198–208, 227, 247, 273 i nast. spornej decyzji).

18

Zdaniem Komisji te ceny referencyjne były wykorzystywane co najmniej jako sygnały, tendencje lub wskaźniki rynkowe co do przewidywanych zmian w zakresie cen bananów i były istotne dla handlu bananami i uzyskiwanych cen. Ponadto w niektórych transakcjach cena była bezpośrednio powiązana z cenami referencyjnymi na podstawie formuł opartych na cenach referencyjnych (motyw 115 spornej decyzji).

19

Komisja uznała, że wskazane w spornej decyzji przedsiębiorstwa musiały siłą rzeczy uwzględniać informacje otrzymywane od konkurentów przy kształtowaniu swego zachowania na rynku, a spółki Chiquita i Dole Food nawet wyraźnie przyznały, że tak postępowały (motywy 228, 229 spornej decyzji).

20

Komisja doszła do wniosku, że poprzedzająca ustalanie cen wymiana informacji pomiędzy spółkami Dole Food i Chiquita oraz pomiędzy spółkami Dole Food i Weichert mogła mieć wpływ na ceny stosowane przez podmioty gospodarcze, dotyczyła ustalania cen oraz doprowadziła do uzgodnionej praktyki mającej na celu ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 81 WE (motywy 54, 271 spornej decyzji).

21

Według tej instytucji wszystkie mające znamiona zmowy porozumienia opisane w spornej decyzji stanowią jednolite i ciągłe naruszenie mające na celu ograniczenie konkurencji we Wspólnocie Europejskiej w rozumieniu art. 81 WE. Spółkom Chiquita i Dole przypisano odpowiedzialność za jednolite i ciągłe naruszenie, podczas gdy spółce Weichert przypisano odpowiedzialność jedynie za część naruszenia, dotyczącą mających znamiona zmowy porozumień ze spółką Dole Food (motyw 258 spornej decyzji).

22

Uwzględniając fakt, że rynek bananów w Europie Północnej charakteryzuje się znaczną wielkością wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi oraz że te mające znamiona zmowy porozumienia obejmowały dużą część Wspólnoty, Komisja uznała, iż miały one istotny wpływ na handel pomiędzy państwami członkowskimi (motywy 333 i nast. spornej decyzji).

23

W odniesieniu do obliczenia kwoty grzywien Komisja zastosowała przepisy wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia (WE) nr 1/2003 (Dz.U. 2006, C 210, s. 2, zwanych dalej „wytycznymi”) oraz komunikatu w sprawie współpracy.

24

Komisja określiła podstawową kwotę grzywny, jaką należy nałożyć, jako iloczyn kwoty zawartej w przedziale od 0% do 30% wartości danej sprzedaży przedsiębiorstwa w zależności od wagi naruszenia oraz liczby lat uczestnictwa przedsiębiorstwa w naruszeniu powiększony o dodatkową kwotę zawartą w przedziale od 15% do 25% wartości sprzedaży i mającą na celu odstraszenie przedsiębiorstw od bezprawnych zachowań (motyw 448 spornej decyzji).

25

Podstawowa kwota grzywny, jaką należy nałożyć, została obniżona o 60% w przypadku wszystkich adresatów spornej decyzji, biorąc pod uwagę szczególny system prawny w sektorze bananów oraz ze względu na fakt, że koordynacja dotyczyła cen referencyjnych (motyw 467 spornej decyzji). Spółce Weichert, która nie była informowana o poprzedzającej ustalanie cen wymianie informacji pomiędzy spółkami Dole i Chiquita, przyznano obniżkę o 10% (motyw 476 spornej decyzji).

26

Chiquita skorzystała ze zwolnienia z grzywny na mocy komunikatu w sprawie współpracy (motywy 483–488 spornej decyzji). W przypadku spółek Dole oraz Del Monte i Weichert nie dokonano żadnego innego dostosowania.

27

Sporna decyzja stanowi między innymi, co następuje:

„Artykuł 1

Następujące przedsiębiorstwa, uczestnicząc w praktyce uzgodnionej polegającej na koordynowaniu cen referencyjnych bananów, naruszyły postanowienia art. 81 [WE]:

[…]

Naruszenie obejmowało następujące państwa członkowskie: Austrię, Belgię, Danię, Finlandię, Luksemburg, Niderlandy, Niemcy i Szwecję.

Artykuł 2

Za naruszenie, o którym mowa w art. 1, zostały nałożone następujące grzywny:

[…]”.

28

Pismem, które wpłynęło do sekretariatu Sądu w dniu 24 grudnia 2008 r., spółki Dole wniosły skargę o stwierdzenie nieważności spornej decyzji oraz o uchylenie lub obniżenie nałożonej na nie tą decyzją grzywny.

29

Na rozprawie w dniu 25 stycznia 2012 r. spółki Dole przedstawiły pisemne oświadczenie pochodzące z akt Komisji i zażądały, aby zostało ono dołączone do akt postępowania, czemu sprzeciwiła się Komisja.

30

W zaskarżonym wyroku Sąd oddalił skargę. W szczególności w pkt 40–48 zaskarżonego wyroku uznał on, że dokument przedstawiony przez spółki Dole na rozprawie jest niedopuszczalny.

31

Spółki Dole wnoszą do Trybunału o:

32

Komisja wnosi do Trybunału o:

33

W ramach pierwszej części zarzutu pierwszego spółki Dole utrzymują, że Sąd, zamiast stwierdzić brak uzasadnienia spornej decyzji, zezwolił Komisji na przedstawienie po raz pierwszy w toku postępowania sądowego kluczowego elementu kontekstu gospodarczego, w który wpisuje się zachowanie zarzucane przez tę instytucję przedsiębiorstwom. W tym względzie przedsiębiorstwa te twierdzą, iż podniosły w pierwszej instancji, że Komisja nie uzasadniła swej tezy, jakoby poprzedzająca ustalanie cen wymiana informacji miała na celu koordynację cen, podczas gdy ceny referencyjne spółek Chiquita i DFFE dotyczyły bananów, które na etapie sprzedaży nie konkurowały ze sobą w trakcie tego samego tygodnia.

34

W pkt 134 zaskarżonego wyroku Sąd usankcjonował ten brak uzasadnienia i uznał, że przedstawione mu informacje służyły jedynie objaśnieniu uzasadnienia, które zostało już przedstawione w spornej decyzji. Tym samym Sąd nie uwzględnił obowiązków, jakie ciążą na Komisji na mocy art. 253 WE, oraz naruszył art. 48 § 2 swego regulaminu postępowania. Orzekając w ten sposób, Sąd naruszył również prawo do obrony spółek Dole.

35

W pkt 127 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że w motywach 4, 5, 32, 34, 104, 141–143, 182, 196 i 287 spornej decyzji Komisja przedstawiła „swe stanowisko w przedmiocie jednolitych cech rozpatrywanego produktu, czyli świeżych bananów, szczególnego charakteru tych owoców, które są przywożone jeszcze zielone i stają się gotowe do spożycia dopiero po poddaniu ich dojrzewaniu i zżółknięciu, szczegółowych zasad rządzących organizacją tego dojrzewania i następującej po nim sprzedaży bananów, procesu negocjacyjnego, w ramach którego ważną rolę odgrywają ceny referencyjne, oraz istniejącego związku między cenami referencyjnymi zielonych i żółtych bananów”.

36

W pkt 128 tego wyroku Sąd wyjaśnił, że „argumentacja [spółek Dole] użyta w istocie w celu stwierdzenia podziału i braku synchronizacji prowadzonej przez spółki [Dole food] i Chiquita działalności, skutkiem których realizowana za pomocą dwustronnej wymiany informacji zmowa w przedmiocie cen referencyjnych stała się niemożliwa, nie została podniesiona w trakcie postępowania administracyjnego”. Stwierdzenie to nie zostało zakwestionowane.

37

W tych okolicznościach z jednej strony Sąd nie popełnił błędu, uznając w pkt 135 zaskarżonego wyroku, że w spornej decyzji Komisja wypełniła ciążący na niej obowiązek uzasadnienia wynikający z art. 253 WE, gdyż z decyzji tej wystarczająco jasno wynika, że Komisja nie uznała za istotne dokonanego przez spółki Dole rozróżnienia między domniemanymi rynkami bananów zielonych i żółtych.

38

Z drugiej strony, ponieważ spółki Dole powołały się na to rozróżnienie po raz pierwszy w skardze wszczynającej postępowanie, Sąd mógł zasadnie uznać w pkt 133 i 134 zaskarżonego wyroku, że nie narusza on art. 48 § 2 regulaminu postępowania, pozwalając Komisji na obronę jej przedstawionego w spornej decyzji stanowiska za pomocą elementów przedstawionych w toku postępowania.

39

Wynika z tego, że część pierwsza zarzutu pierwszego jest bezzasadna.

40

W ramach drugiej części zarzutu pierwszego spółki Dole utrzymują, że odrzucając dowody, które przedstawiły one przeciwko zarzutowi podniesionemu przez Komisję po raz pierwszy w duplice, Sąd naruszył prawo do obrony wnoszących odwołanie. Komisja próbowała udowodnić twierdzenie, „że nie istnieje żadna istotna różnica między »zieloną ceną referencyjną« a »żółtą ceną referencyjną«” bananów, powołując się na załącznik do tej dupliki, z którego miało wynikać, że przedsiębiorstwo sprzedaży detalicznej Aldi ogłaszało w każdy czwartek cenę, jaką uiszczało przy zakupie żółtych bananów. Komisja wyciągnęła stąd wniosek, że żółte i zielone ceny referencyjne są wzajemnie wymienne w ciągu tego samego tygodnia, skoro ogłaszana przez spółkę Aldi cena zakupu bananów żółtych odgrywa zasadniczą rolę przy ustalaniu rzeczywistych cen bananów zielonych przez DFFE.

41

Zdaniem spółek Dole wnioskowanie to jest błędne, ale nie mogły one przedstawić swych argumentów na rozprawie przed Sądem. Wnoszące odwołanie przypominają zatem, że podnosiły, iż cena ogłaszana przez spółkę Aldi dotyczyła bananów żółtych, które detalista ten nabywał dwa tygodnie później, w momencie gdy przedsiębiorstwa organizujące dojrzewanie bananów lub zajmujące się ich dystrybucją, które nabyły banany zielone od DFFE, sprzedawały zżółkłe już banany detalistom będącym konkurentami spółki Aldi.

42

Na poparcie swej argumentacji spółki Dole przedłożyły na rozprawie przed Sądem pisemne oświadczenie pochodzące z akt Komisji, które potwierdzało te fakty i podważało wnioskowanie Komisji. Sąd odrzucił jednak ten dowód jako niedopuszczalny, uznając w pkt 46 zaskarżonego wyroku, że Komisja nie przedstawiła w duplice żadnego nowego argumentu, a jedynie powtórzyła treść spornej decyzji.

43

Sąd nie zamieścił jednak w tym punkcie zaskarżonego wyroku żadnego wyjaśnienia ani odesłania.

44

Należy przypomnieć, jak uczynił to Sąd w pkt 40–42 zaskarżonego wyroku, że zgodnie z art. 48 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem strony mogą wskazać nowe dowody na poparcie swojej argumentacji w replice i w duplice, przy czym jednak przepis ten nakazuje uzasadnienie tego opóźnienia w zgłoszeniu wniosków dowodowych. Wymóg ten oznacza, że sądowi przysługuje uprawnienie do kontroli uzasadnienia opóźnienia we wskazaniu tych dowodów, a także, jeżeli wniosek nie został uzasadniony w sposób wystarczający z prawnego punktu widzenia, do ich odrzucenia (wyrok Gaki‑Kakouri/Trybunał Sprawiedliwości, C‑243/04 P, EU:C:2005:238, pkt 33).

45

W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że cena referencyjna Aldi była już przedmiotem debaty w postępowaniu administracyjnym, że wspomniano o niej w spornej decyzji i że od początku pisemnego etapu postępowania w pierwszej instancji była ona tematem dyskusji między stronami, dotyczących jej zakresu i znaczenia, jak przypomniała rzecznik generalna w pkt 36 opinii. Wbrew argumentacji skarżących wcale nie chodziło tu zatem o nowy element, wprowadzony do postępowania w duplice Komisji.

46

Spółki Dole nie przedstawiły jednak żadnego argumentu, z którego wynikałoby, że nie były w stanie przedstawić na etapie skargi czy repliki dokumentu, na który się powołują, wobec czego w pkt 48 zaskarżonego wyroku Sąd mógł uznać, nie naruszając przy tym prawa, że przedstawienie tego dokumentu nastąpiło zbyt późno – dopiero na rozprawie – a w konsekwencji odrzucić ten dowód.

47

Wobec powyższego druga część zarzutu pierwszego jest całkowicie bezpodstawna.

48

W ramach trzeciej części zarzutu pierwszego spółki Dole utrzymują, że odrzucając jako niedopuszczalny załącznik C.7 do repliki, Sąd dopuścił się naruszenia prawa oraz naruszył ich prawo do obrony. Chcąc podważyć szereg twierdzeń Komisji zawartych w odpowiedzi na skargę, które doprowadziły tę instytucję do wniosku, że skarżące złożyły oświadczenia sprowadzające się do przyznania, iż ceny referencyjne miały związek z cenami rzeczywistymi, skarżące przedstawiły ów załącznik C.7, z którego wynika ich zdaniem, że oświadczenia te nie mają znaczenia w niniejszej sprawie, gdyż zostały wyrwane z kontekstu.

49

Spółki Dole twierdzą, że wbrew temu, co orzekł Sąd w pkt 461–470 zaskarżonego wyroku, argumenty przedstawione w replice umożliwiły mu wypowiedzenie się w przedmiocie tej kwestii. W szczególności załącznik C.7 nie stanowił przedłużenia ich repliki, nie zawierał żadnego dodatkowego zarzutu ani argumentu, a jego rolą było jedynie przedstawienie dowodów na poparcie zawartych w replice twierdzeń.

50

Należy przypomnieć, że aby skarga przed Sądem była dopuszczalna, konieczne jest, by istotne okoliczności faktyczne i prawne, na których została oparta, wynikały, choćby w sposób zwięzły, lecz spójny i zrozumiały, z samej treści skargi. Choć poszczególne punkty skargi mogą zostać wsparte lub uzupełnione odesłaniami do poszczególnych fragmentów dokumentów do niej załączonych, ogólne odesłanie do innych dokumentów nie może zastąpić braku istotnych elementów argumentacji prawnej, które muszą być zawarte w samej skardze (wyrok MasterCard i in./Komisja, C‑382/12 P, EU:C:2014:2201, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo).

51

W niniejszej sprawie wystarczy wskazać, że z analizy akt postępowania pierwszej instancji wynika, że Sąd słusznie uznał, iż przedstawione pisma nie zawierają żadnego wyjaśnienia dotyczącego twierdzenia spółek Dole, zgodnie z którym Komisja wyrwała z kontekstu niektóre oświadczenia tych spółek, skoro w replice odesłano jedynie do załącznika C.7, i że w tej sytuacji Sąd nie był w stanie wypowiedzieć się na temat zastrzeżeń spółek Dole na podstawie ich pism.

52

W konsekwencji trzecia część zarzutu pierwszego jest całkowicie bezzasadna.

53

W czwartej części zarzutu pierwszego spółki Dole twierdzą, że ze względów przedstawionych w ramach trzech pierwszych części niniejszego zarzutu Sąd naruszył zasadę równości broni, zezwalając Komisji na podniesienie nowych zarzutów i argumentów, a jednocześnie uniemożliwiając spółkom Dole ustosunkowanie się do tych argumentów i dowodów. Jest to odrębne naruszenie ich prawa do obrony, gdyż zostały one postawione sytuacji gorszej niż ta, w której znajdowała się Komisja.

54

Ponieważ trzy pierwsze części zarzutu pierwszego są bezpodstawne, za pozbawione podstaw należy uznać także twierdzenie o naruszeniu zasady równości broni.

55

W ramach piątej części zarzutu pierwszego spółki Dole podnoszą, że Sąd nie ustalił prawidłowo okoliczności faktycznych, gdyż poprzestał na zadaniu przedstawicielowi spółek Dole pytań w formie ustnej, nie odnotowując w protokole ani tych pytań, ani udzielonych na nie odpowiedzi, i nie korzystając ze środków dowodowych przewidzianych w art. 65 regulaminu postępowania w celu zbadania zasadniczych kwestii, co do których miał wątpliwości, czemu dał wyraz na rozprawie.

56

W pkt 203 i 630 zaskarżonego wyroku Sąd po raz pierwszy wyraził wątpliwości co do prawdziwości pewnych argumentów i informacji przedstawionych przez spółki Dole, mimo że wątpliwości te mogły zostać rozwiane w drodze wezwania do przedłożenia dokumentów lub przesłuchania świadków w ramach środków dowodowych.

57

Wobec tego, rezygnując ze skorzystania ze środków dowodowych w celu ustalenia określonych faktów uznanych za istotne, Sąd naruszył reguły i zasady dotyczące postępowania dowodowego, a także ciążący na nim obowiązek przeprowadzenia dochodzenia. W efekcie Sąd naruszył także prawo do obrony spółek Dole.

58

Przede wszystkim w myśl utrwalonego orzecznictwa wyłącznie do Sądu należy ocena ewentualnej konieczności uzupełnienia materiału dowodowego zgromadzonego w rozpatrywanych przez niego sprawach. Walor dowodowy materiału zgromadzonego w sprawie podlega jego swobodnej ocenie, która nie podlega kontroli Trybunału w ramach rozpatrywania odwołania, z wyjątkiem przypadków przeinaczenia dowodów przedstawionych Sądowi lub wówczas, gdy z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy wynika istotna nieścisłość ustaleń Sądu (wyrok Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland/Komisja, C‑385/07 P, EU:C:2009:456, pkt 163 i przytoczone tam orzecznictwo).

59

Ponadto same twierdzenia spółek Dole, które Komisja kwestionuje, nie pozwalają uznać, że odpowiedzi na pytania zadane na rozprawie i późniejsza analiza akt nie były wystarczające do tego, by Sąd mógł – dysponując pełną wiedzą na temat zagadnienia – wypowiedzieć się w przedmiocie charakteru cen referencyjnych. Dlatego z twierdzeń tych nie można wywnioskować, że Sąd miał obowiązek skorzystania ze środków dowodowych.

60

Co się wreszcie tyczy pkt 203 i 630 zaskarżonego wyroku, wystarczy nadmienić, że w punktach tych Sąd ograniczył się do zastosowania zasad regulujących ciężar dowodu.

61

Wobec powyższego piąta część zarzutu pierwszego jest bezzasadna.

62

W świetle wszystkich powyższych uwag zarzut pierwszy powinien zostać oddalony jako bezzasadny.

63

W ramach zarzutu drugiego spółki Dole utrzymują, że Sąd przeinaczył fakty dotyczące charakteru cen referencyjnych ogłaszanych odpowiednio przez spółki DFFE, Weichert i Chiquita.

64

Po pierwsze, spółki Dole podnoszą, że w pkt 152, 182 i 184 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, iż spółka DFFE ogłaszała żółtą cenę referencyjną, a w pkt 232 tego wyroku, że wszyscy importerzy ustalali zieloną cenę referencyjną, która służyła potem jako podstawa do ustalenia żółtej ceny referencyjnej. Jednakże w postępowaniu pierwszej instancji spółki Dole wskazały, że DFFE ogłaszała tylko zieloną cenę referencyjną i nigdy nie ogłaszała ani nie ustalała żółtej ceny referencyjnej.

65

Po drugie, w twierdzeniu przedstawionym w pkt 232 zaskarżonego wyroku Sąd błędnie opisał charakter ceny referencyjnej ogłaszanej przez spółkę Weichert, gdyż spółka ta ustalała jedynie zieloną cenę referencyjną, która była ogłaszana po ogłoszeniu zielonej ceny referencyjnej przez DFFE. Nie istnieje żaden dowód, który potwierdzałby wniosek Sądu.

66

Po trzecie, w tym samym stwierdzeniu Sąd przeinaczył fakty dotyczące charakteru ceny referencyjnej ogłaszanej przez spółkę Chiquita, gdyż dowody świadczą o tym, że praktyka spółki Chiquita (i tylko tej spółki) polegała na ogłaszaniu żółtej ceny referencyjnej, na podstawie której ustalała ona zieloną cenę referencyjną.

67

Ponadto nie istnieje żaden dowód na to, że cena referencyjna spółki Chiquita dotyczyła bananów sprzedawanych dwa tygodnie później. To założenie Komisji jest sprzeczne z realiami rynku i dowodami zawartymi w jej aktach. W konsekwencji ceny referencyjne ogłaszane przez spółki DFFE i Chiquita w trakcie tego samego tygodnia dotyczyły odrębnych produktów.

68

Przeinaczenie faktów doprowadziło Sąd do błędnego wniosku, że istniała praktyka polegająca na wymiennym stosowaniu zielonych i żółtych cen referencyjnych i że ceny referencyjne spółek DFFE, Weichert i Chiquita dotyczyły w całości bananów, które w tym samym tygodniu znajdowały się w cyklu dojrzewania. Ponieważ koordynacja cen, o której mówi Komisja, była niemożliwa, Sąd popełnił błąd, biorąc ją pod uwagę w pkt 248 zaskarżonego wyroku.

69

Poza tym rzeczone przeinaczenie faktów doprowadziło Sąd do sformułowania w pkt 232 zaskarżonego wyroku błędnego wniosku, że ceny referencyjne były identyczne z cenami rzeczywistymi i że stanowiły nieodzowny warunek wstępny sprzedaży wszystkich bananów. Posłużenie się terminem „cena zielona” ma bowiem wskazywać na to, że importerzy ogłaszali klientom swe rzeczywiste ceny w każdy czwartek. Tymczasem w czwartki ogłaszali oni tylko swe ceny referencyjne, zaś rzeczywiste ceny zielone były następnie negocjowane z klientami.

70

Przede wszystkim, wbrew temu, co twierdzą spółki Dole, z zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd wziął pod uwagę charakter cen referencyjnych, ich odrębność od cen rzeczywistych, ogólne funkcjonowanie rynku oraz wewnętrzne procedury stosowane przez spółki Chiquita, Dole Food i Weichert. Te zróżnicowane okoliczności faktyczne zostały omówione w szczególności i odpowiednio w pkt 143, 144 i 206, 127 i 137–142, 150 i nast., 158 i nast., a także 252, 254 i 255 tego wyroku.

71

Ponadto w pkt 152 i 154 rzeczonego wyroku Sąd odwołuje się do żółtej ceny Dole, a nie – jak twierdzą spółki Dole – do żółtej ceny referencyjnej. Określenie „cena referencyjna” nie figuruje też w pkt 232 zaskarżonego wyroku.

72

Inaczej mówiąc, mimo że – jak stwierdziła rzecznik generalna w pkt 66 opinii – w pkt 182 zaskarżonego wyroku znajduje się błąd redakcyjny, gdyż jest w nim mowa o „żółtej cenie referencyjnej”, to jednak nie można stąd wyprowadzać wniosku, że Sąd miał pewne wątpliwości ani że dopuścił się jakiegokolwiek przeinaczenia dowodów.

73

Wreszcie argument, że banany spółek Chiquita i Dole Food, dla których ceny referencyjne były ogłaszane w tym samym dniu, nie były sprzedawane w tych samych tygodniach, a więc nie konkurowały ze sobą wzajemnie, należy w każdym razie oddalić jako bezskuteczny.

74

Wskazany brak zsynchronizowania sprzedaży, nawet jeśli zostanie udowodniony, nie podważa bowiem w żadnym razie stwierdzeń Sądu popartych dowodami pochodzącymi od samych zainteresowanych przedsiębiorstw, takimi jak te opisane w pkt 201 i 220 zaskarżonego wyroku, z których wynika, że zielone i żółte ceny referencyjne mogły być stosowane zamiennie i że na żółtą cenę referencyjną ustalaną przez spółkę Chiquita miały wpływ – jak samo przyznało to przedsiębiorstwo – zmiany cen referencyjnych ogłaszanych przez spółkę Dole Food.

75

Wobec powyższego zarzut drugi należy oddalić.

76

W ramach pierwszej części zarzutu trzeciego spółki Dole podnoszą, że orzekając, iż Komisja prawidłowo zbadała strukturę rynku, Sąd nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku uzasadnienia.

77

Podnoszą one, że w pkt 353 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, iż Komisja słusznie uznała i uwzględniła fakt, że spółki Dole Food, Chiquita i Weichert posiadały znaczną część rynku i że rynek ten nie charakteryzuje się też podażą rozproszoną. Wniosek ten jest oparty wyłącznie na dostarczonych przez Komisję danych liczbowych na temat udziałów w rynku, z których wynika, iż łączna sprzedaż spółek Dole, Chiquita i Weichert wynosiła, pod względem wartości, 45–50% sprzedaży na całym rozpatrywanym rynku (pkt 345 zaskarżonego wyroku) oraz, pod względem ilości, 40–45% widocznego spożycia (pkt 350 tego wyroku).

78

W pierwszej instancji spółki Dole podniosły, że wskazane udziały w rynku stanowią dwukrotność tych, które ustalono w ramach niezależnej analizy. Według nich udziały te są zbyt wysokie ze względu na fakt, że w liczniku Komisja zsumowała banany żółte i zielone, podczas gdy liczba zastosowana w mianowniku odzwierciedla jedynie przywóz bananów zielonych. Taki sposób obliczenia doprowadził jednak do uzyskania udziałów w rynku przekraczających 100%, gdyż na przykład sprzedawane przez spółki Dole banany żółte, nabyte przez te spółki od innego importera, zostały uwzględnione zarówno w ramach sprzedaży bananów żółtych, jak i w ramach sprzedaży bananów zielonych przez danego importera, podczas gdy mianownik uwzględnia jedynie sprzedaż bananów zielonych.

79

Komisja miała świadomość trudności związanych z oszacowaniem udziałów poszczególnych spółek w rynku świeżych bananów. Jednakże Sąd rozstrzygnął tę kwestię na podstawie danych liczbowych dostarczonych przez Komisję, bez zwrócenia się o przedstawienie informacji uzupełniających czy zbadania wskazanych problemów. W zaskarżonym wyroku Sąd dopuścił się w ten sposób naruszenia prawa, polegającego na tym, że w pkt 352 wyroku oddalił on argumentację spółek Dole opartą na rozróżnieniu między bananami żółtymi a bananami zielonymi oraz potwierdził stanowisko Komisji sprowadzające się do uwzględnienia przy obliczaniu udziałów w rynku jedynie bananów świeżych.

80

Jak stwierdziła rzecznik generalna w pkt 82 i 83 opinii, z jednej strony spółka Dole Food ograniczyła się do wskazania w swych pismach przed Sądem, że przyjęte przez Komisję udziały w rynku są zawyżone. W szczególności nie wspomniała ona wcale o dwukrotnym policzeniu bananów ze względu na sprzedaż bananów zielonych między importerami, ale ograniczyła się do zarzucenia Komisji w treści przypisu, że zsumowała ona sprzedaż bananów żółtych i zielonych.

81

Z drugiej strony spółka Dole Food przyznała na rozprawie przed Trybunałem, że przedmiot argumentacji zawartej w jej pismach nie został bardziej szczegółowo omówiony na rozprawie przed Sądem.

82

Wobec tego, skoro kwestia ta nie została podniesiona przed Sądem w sposób wystarczająco jasny, Sądowi nie można zarzucać, że w zaskarżonym wyroku nie przeanalizował jej bardziej wnikliwie.

83

Z utrwalonego orzecznictwa wynika bowiem, że wykładnia spoczywającego na Sądzie obowiązku uzasadnienia swych wyroków nie może być dokonywana w ten sposób, iż wynika z niego, że Sąd jest zobowiązany do szczegółowej odpowiedzi na każdy podniesiony przez stronę skarżącą argument, zwłaszcza jeśli nie jest on wystarczająco jasny i dokładny (wyrok FIAMM i in./Rada i Komisja, C‑120/06 P i C‑121/06 P, EU:C:2008:476, pkt 91 i przytoczone tam orzecznictwo).

84

Wobec powyższego pierwszą część zarzutu trzeciego należy oddalić jako bezzasadną.

85

W ramach drugiej części zarzutu trzeciego spółki Dole utrzymują, że Sąd naruszył prawo, uznając w pkt 261 zaskarżonego wyroku, iż przy ocenie, czy wymiana informacji stanowi ograniczenie konkurencji ze względu na cel, Komisja nie jest zobowiązana do wskazania, które z omawianych zagadnień należy uznać za ograniczenie ze względu na cel.

86

Spółki Dole twierdzą, że przed Sądem utrzymywały, iż przedstawiony w spornej decyzji opis zagadnień, których dotyczyła wymiana informacji poprzedzająca ustalanie cen, jest zbyt ogólny, by umożliwić im określenie w sposób pewny ich przyszłego zachowania na rynku i ustalić, czy dokonana przez Komisję ocena jest prawidłowa. Co więcej, ponieważ częstotliwość lub okresowość wymiany informacji stanowi czynnik istotny dla oceny zgodności z prawem owej wymiany, niezbędne do ustalenia tej częstotliwości lub okresowości jest to, aby Komisja wskazała, jakie kwestie wchodzą jej zdaniem w zakres naruszenia.

87

Odrzucając te argumenty na tej podstawie, że zadaniem Komisji nie było sporządzanie wyczerpującej listy czynników, które należy uznać za niezgodne z prawem w analizowanym sektorze, Sąd z jednej strony nie wziął pod uwagę okoliczności, że nie wszystkie rozmowy na temat czynników mogących mieć znaczenie przy ustalaniu cen są wystarczająco szkodliwe, aby uzasadnione było uznanie ich za ograniczenie konkurencji ze względu na cel. Z drugiej strony przyjęcie takiego stanowiska nie pozwala ustosunkować się do argumentu dotyczącego potrzeby sporządzenia wyczerpującej listy po to, by umożliwić przedsiębiorstwu weryfikację zasadności rozumowania Komisji odnoszącego się do częstotliwości kontaktów, które instytucja ta uznała za zasługujące na karę.

88

W ramach trzeciej części zarzutu trzeciego spółki Dole podnoszą, że Sąd popełnił również błąd, uznając w pkt 265, 266 i 376 zaskarżonego wyroku, iż Komisja wystarczająco szczegółowo opisała dotyczące ustalania cen czynniki, których wzajemne podawanie do wiadomości przez przedsiębiorstwa stanowi ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

89

Spółki te twierdzą, że według spornej decyzji wymiana informacji na temat wielkości sprzedaży nie była częścią stwierdzonego względem nich naruszenia, podczas gdy w złożonej przed Sądem odpowiedzi na skargę Komisja przedstawiła szczegółowy opis wymiany informacji stanowiącej naruszenie, który to opis obejmował owe informacje.

90

We wskazanych punktach zaskarżonego wyroku Sąd uznał, że z pkt 136, 149 i 185 spornej decyzji wynika, iż rzeczona wymiana informacji na temat wielkości sprzedaży nie była zachowaniem zasługującym na karę, ponieważ wymiana ta miała miejsce przed wymianą informacji poprzedzającą ustalanie cen. Twierdzenie to jest jednak błędne, gdyż właśnie w tych punktach wskazano, że wymiana informacji na temat wielkości sprzedaży miała miejsce jednocześnie z wymianą informacji poprzedzającą ustalanie cen. Tak więc wbrew temu, co stwierdził Sąd, ze spornej decyzji nie wynika jasno, że wymiana ta nie wchodzi w zakres wymiany informacji poprzedzającej ustalanie cen.

91

Nie wydaje się też, że Komisja uznała, iż nieformalna wymiana informacji na temat całego omawianego sektora stanowiła część naruszenia. W szczególności Sąd nie zbadał, czy ta właśnie kwestia została celowo pominięta na liście tematów, których poruszenie Komisja uznała ponoć za zasługujące na karę.

92

Sformułowany przez Sąd wniosek jest zatem oparty na przeinaczeniu treści spornej decyzji i przedstawionej przez Komisji odpowiedzi na skargę. Brak wyszczególnienia tych tematów rozmów uniemożliwił spółkom Dole dokonanie weryfikacji zasadności rozumowania Komisji odnoszącego się do uznania określonych zachowań za ograniczenie konkurencji ze względu na cel oraz ustalenia częstotliwości kontaktów.

93

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem z jednej strony uzasadnienie wymagane przez art. 253 WE powinno być dostosowane do charakteru rozpatrywanego aktu i powinno przedstawiać w sposób zrozumiały i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która jest autorem aktu, tak aby umożliwić zainteresowanym zapoznanie się z powodami podjęcia środka, a właściwemu sądowi przeprowadzenie kontroli. Jeśli chodzi w szczególności o uzasadnienie decyzji indywidualnych, celem obowiązku uzasadnienia takich decyzji obok umożliwienia kontroli sądowej jest dostarczenie zainteresowanemu danych wystarczających do zweryfikowania, czy decyzja jest ewentualnie obarczona wadą pozwalającą zakwestionować jej ważność (wyrok Ziegler/Komisja, C‑439/11 P, EU:C:2013:513, pkt 115 i przytoczone tam orzecznictwo).

94

Z drugiej strony wymóg uzasadnienia należy oceniać w świetle okoliczności danego przypadku, w szczególności treści aktu, charakteru podniesionych argumentów, a także interesu, jaki w uzyskaniu wyjaśnień mogą mieć adresaci aktu lub inne osoby, których dotyczy on bezpośrednio i indywidualnie. Nie jest wymagane, aby uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne, ponieważ kwestia, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, powinna być oceniana w świetle nie tylko jego treści, ale również jego kontekstu i całości przepisów prawnych regulujących daną dziedzinę (wyrok Ziegler/Komisja, EU:C:2013:513, pkt 116 i przytoczone tam orzecznictwo).

95

W niniejszej sprawie przede wszystkim Sąd przytoczył w pkt 253–255 zaskarżonego wyroku oświadczenia uczestniczących w kartelu przedsiębiorstw dotyczące informacji przekazanych w ramach wymiany informacji poprzedzającej ustalanie cen.

96

W pkt 256 rzeczonego wyroku Sąd wyprowadził stąd wniosek, że Komisja rozróżniła dwa rodzaje wymienianych informacji, a mianowicie z jednej strony czynniki ustalania cen, czyli istotne czynniki ustalania cen referencyjnych na kolejny tydzień, a z drugiej strony poprzedzające ustalanie tych cen referencyjnych tendencje cenowe oraz wskaźniki dotyczące cen referencyjnych na kolejny tydzień.

97

Następnie w pkt 262–264 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że zgodnie z treścią oświadczeń spółek Dole wymieniane informacje dotyczyły czynników mających wpływ na poziom podaży względem popytu, warunków panujących na rynku i zmian cen.

98

Wreszcie w pkt 266 i 376 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że spółki Dole nie zakwestionowały stwierdzenia Komisji, iż dane dotyczące wielkości przywozu nie wchodziły w zakres wymiany informacji poprzedzającej ustalanie cen.

99

W tym stanie rzeczy Sąd mógł uznać, nie naruszając przy tym prawa, że Komisja wystarczająco precyzyjnie zidentyfikowała, mając na względzie okoliczności rozpatrywanej sprawy, zachowanie zasługujące na karę, a tym samym wypełniła ciążący na niej obowiązek uzasadnienia.

100

W szczególności Sąd słusznie orzekł w pkt 261 zaskarżonego wyroku, że art. 253 WE nie nakłada na Komisję obowiązku sporządzania w spornej decyzji wyczerpującej listy czynników, które nie mogą być przedmiotem wymiany informacji między konkurentami.

101

Wobec powyższego części drugą i trzecią zarzutu trzeciego należy oddalić jako bezzasadne.

102

W ramach czwartej części zarzutu trzeciego spółki Dole podnoszą, że Sąd naruszył prawo, rezygnując ze zbadania ich argumentu, w myśl którego pracownicy spółek Chiquita i DFFE nie mogli wymieniać ważnych informacji na temat tendencji dotyczących cen referencyjnych, ponieważ nie posiadali oni uprawnień do ustalania tych cen w sposób definitywny, czego Komisja nie zakwestionowała. Według spółek Dole okoliczność ta oznacza, że całe te rozmowy nie były w stanie zmniejszyć poziomu niepewności w sposób wystarczający do tego, by umożliwić koordynację cen referencyjnych. Tak więc wbrew stanowisku Sądu spółki te nie ograniczyły się do stwierdzenia, że zachowanie pracowników uczestniczących w tej wymianie informacji nie może zostać przypisane tym spółkom.

103

Jak słusznie wskazała Komisja, argumentacja spółek Dole jest efektem błędnej interpretacji treści zaskarżonego wyroku, gdyż w pkt 578–582 wyroku Sąd szczegółowo ocenił ich argumentację dotyczącą odpowiedzialności uczestniczących w wymianie informacji pracowników.

104

Wynika stąd, że czwarta część zarzutu trzeciego jest całkowicie bezpodstawna.

105

W ramach piątej części zarzutu trzeciego spółki Dole utrzymują, że Sąd, orzekając, iż wymiana korespondencji poprzedzająca ustalanie cen stanowi ograniczenie konkurencji ze względu na cel, dokonał błędnej kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych. Według tych spółek przeprowadzonej wymiany informacji nie można uznać za taką, która pozwoliłaby wyeliminować niepewność co do przewidywanego zachowania przedsiębiorstw w kwestii ustalania cen rzeczywistych.

106

Z jednej bowiem strony wymiana informacji poprzedzająca ustalanie cen była dokonywana przez pracowników, którzy nie byli odpowiedzialni za ustalanie cen referencyjnych. Z drugiej strony w zakresie, w jakim informacje te odnosiły się do tendencji dotyczących cen referencyjnych, nie były one w stanie zmniejszyć stopnia niepewności co do cen rzeczywistych. W tym względzie wszyscy uczestnicy ryku objęci dochodzeniem Komisji oświadczyli, że ceny referencyjne znacznie odbiegały od cen rzeczywistych. Co więcej, Komisja nie uznała za ograniczenie konkurencji ze względu na cel przeprowadzonej przez inne przedsiębiorstwa wymiany informacji tego samego rodzaju.

107

W pkt 540, 541, 548 i 549 zaskarżonego wyroku Sąd oddalił te argumenty, błędnie przerzucając na spółki Dole ciężar dostarczenia dowodu na to, że owa wymiana informacji nie była w stanie usunąć niepewności co do zmian cen rzeczywistych. Tymczasem to Komisja powinna była udowodnić, że omawiana wymiana informacji nosi znamiona naruszenia. Według spółek Dole z orzecznictwa wynika, że okoliczność, iż wymiana informacji może mieć pewien wpływ na ceny, nie wystarczy do wykazania, że zaistniało ograniczenie konkurencji ze względu na cel. Jednakże Komisja nie była w stanie przedstawić takich dowodów ze względu na brak wiarygodnego związku między zmianami cen referencyjnych a zmianami cen rzeczywistych.

108

Ponadto z uwagi na fakt, że Sąd oddalił argument spółek Dole oparty na oświadczeniach innego przedsiębiorstwa, orzekając w pkt 516 zaskarżonego wyroku, że „oświadczenia tej spółki należy oceniać w odpowiednim kontekście: zostały one złożone przez przedsiębiorstwo będące adresatem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów i kwestionujące zarzucane mu antykonkurencyjne zachowanie”, spółki te podnoszą, że Sąd naruszył zasadę domniemania niewinności oraz zlekceważył fakt, iż ciężar dowodu spoczywał na Komisji.

109

Spółki Dole utrzymują wreszcie, że poprzedzająca ustalanie cen wymiana informacji na temat czynników ustalania cen nie była w stanie usunąć niepewności co do przewidywanego zachowania zainteresowanych przedsiębiorstw. W szczególności spółki te podnoszą, iż Sąd uznał, że wymiana ogólnych informacji na temat tego sektora gospodarki miała „nieszkodliwy” charakter, że w spornej decyzji pominięto informacje na temat skali naruszenia oraz że Sąd uznał, iż informacje o warunkach meteorologicznych są informacjami powszechnie dostępnymi, które mogą zostać uzyskane z innych źródeł.

110

Ponieważ Sąd uznał, że wymiana informacji poprzedzająca ustalanie cen doprowadziła jednak do ujawnienia stanowiska konkurentów na temat tych czynników, spółki Dole utrzymują, iż zgodnie z odnośnym orzecznictwem nie można uznać za ograniczenie konkurencji ze względu na cel wymiany uwag na temat warunków meteorologicznych, gdyż tematyka takich rozmów tak bardzo odbiega od kwestii ustalania cen rzeczywistych, że wymiana ta nie jest w stanie zmniejszyć poziomu niepewności ani umożliwić koordynacji w zakresie cen produktów.

111

Należy stwierdzić, że wbrew temu, co podnosi Komisja, spółki Dole nie ograniczają się do zwrócenia się do Trybunału o przeprowadzenie ponownej oceny okoliczności faktycznych, ale twierdzą, że Sąd dopuścił się naruszenia prawa. Analizowana część zarzutu jest zatem dopuszczalna.

112

Co do istoty, należy przypomnieć, że zakazem przewidzianym w art. 81 ust. 1 WE są objęte porozumienia, decyzje związków przedsiębiorstw czy też uzgodnione praktyki, których „celem lub skutkiem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym.

113

Z orzecznictwa Trybunału w tym względzie wynika, że pewne rodzaje współpracy między przedsiębiorstwami są szkodliwe dla konkurencji w stopniu wystarczającym do tego, aby nie było konieczności badania ich skutków (wyrok CB/Komisja, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).

114

Orzecznictwo to dotyczy okoliczności, w której pewne rodzaje współpracy między przedsiębiorstwami można, z uwagi na sam ich charakter, uznać za szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji (wyrok CB/Komisja, EU:C:2014:2204, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).

115

Przyjęto zatem, że pewne mające znamiona zmowy zachowania, takie jak te, które prowadzą do horyzontalnego ustalania cen, należy uznać za mające tak wysokie prawdopodobieństwo wywołania negatywnych skutków dla, w szczególności, ceny, ilości czy jakości towarów czy usług, iż dla celów zastosowania art. 81 ust. 1 WE nie ma potrzeby wykazania, że wywołują one konkretne skutki na rynku. Z doświadczenia wynika bowiem, że tego rodzaju zachowania skutkują obniżeniem wielkości produkcji i zwyżką cen, pociągając za sobą ostatecznie nieprawidłowy podział zasobów, czego szkodliwe konsekwencje ponoszą w szczególności konsumenci (wyrok CB/Komisja, EU:C:2014:2204, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

116

Gdy z analizy danego rodzaju współpracy między przedsiębiorstwami wynika, że nie wykazuje ona wystarczającego stopnia szkodliwości z punktu widzenia konkurencji, należy wówczas zbadać skutki tego porozumienia, a do ustalenia, czy zachowanie takie zalicza się do tych objętych zakresem regulacji art. 81 ust. 1 WE, wymagane jest spełnienie przesłanek, które wskazują na faktyczne zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w odczuwalny sposób (zob. podobnie wyrok CB/Komisja, EU:C:2014:2204, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo).

117

Z orzecznictwa Trybunału wynika, że aby ocenić, czy dane porozumienie między przedsiębiorstwami wykazuje stopień szkodliwości wystarczający do tego, aby można je było uznać za „ograniczenia konkurencji ze względu na cel” w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE, należy skupić się w szczególności na celach, do których osiągnięcia ono zmierza, a także na kontekście gospodarczym i prawnym, w jaki porozumienie to się wpisuje. W ramach oceny takiego kontekstu należy również wziąć pod uwagę charakter dóbr lub usług, których to porozumienie dotyczy, jak również rzeczywiste warunki funkcjonowania i struktury badanego rynku lub rynków (zob. podobnie wyrok CB/Komisja, EU:C:2014:2204, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo).

118

Ponadto, choć zamiar stron nie stanowi koniecznej przesłanki ustalenia ograniczającego charakteru koordynacji między przedsiębiorstwami, nic nie stoi na przeszkodzie, aby krajowe lub unijne organy ochrony konkurencji lub sądy go uwzględniły (zob. podobnie wyrok CB/Komisja, EU:C:2014:2204, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).

119

Jeżeli chodzi ściślej o wymianę informacji między konkurentami, należy przypomnieć, że kryteria koordynacji i współpracy stanowiące przesłanki uzgodnionej praktyki winny być postrzegane w świetle koncepcji właściwej postanowieniom traktatu dotyczącym konkurencji, zgodnie z którą każdy podmiot gospodarczy winien określać w sposób autonomiczny politykę, jaką zamierza realizować na wspólnym rynku (wyrok T‑Mobile Netherlands i in., C‑8/08, EU:C:2009:343, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

120

O ile taki wymóg autonomii nie wyłącza prawa podmiotów gospodarczych do przystosowywania się w sprawny sposób do stwierdzonego lub spodziewanego zachowania konkurentów, o tyle jednak stoi on na przeszkodzie wszelkim kontaktom między tymi podmiotami gospodarczymi, zarówno bezpośrednim, jak i pośrednim, które mogłyby wywrzeć wpływ na zachowanie aktualnego lub potencjalnego konkurenta na rynku bądź ujawnić temu konkurentowi postępowanie, które ten podmiot sam zdecydował się lub planuje realizować na rynku, jeżeli celem lub skutkiem tych kontaktów jest doprowadzenie do warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom konkurencji na rynku właściwym, przy uwzględnieniu charakteru produktów lub świadczonych usług, znaczenia i liczby przedsiębiorstw, jak również rozmiaru wspomnianego rynku (wyrok T‑Mobile Netherlands i in., C‑8/08, EU:C:2009:343, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

121

Trybunał orzekł także, że wymiana informacji między konkurentami może być niezgodna z regułami konkurencji, jeżeli zmniejsza lub znosi poziom niepewności co do funkcjonowania danego rynku i w konsekwencji ogranicza konkurencję między przedsiębiorstwami (wyroki Thyssen Stahl/Komisja, C‑194/99 P, EU:C:2003:527, pkt 86; T‑Mobile Netherlands i in., EU:C:2009:343, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo).

122

W szczególności za mającą cel antykonkurencyjny należy uznać wymianę informacji mogącą wyeliminować niepewność zainteresowanych co do daty, zakresu i warunków dostosowania zachowania na rynku, którego dane przedsiębiorstwo miałoby dokonać (zob. podobnie wyrok T‑Mobile Netherlands i in., EU:C:2009:343, pkt 41).

123

Ponadto uzgodniona praktyka może mieć antykonkurencyjny cel, mimo iż nie ma ona bezpośredniego związku z cenami konsumenckimi. Brzmienie art. 81 ust. 1 WE nie pozwala bowiem na uznanie, że zakazane są jedynie uzgodnione praktyki mające bezpośredni wpływ na ceny uiszczane przez ostatecznych konsumentów (zob. podobnie wyrok T‑Mobile Netherlands i in., EU:C:2009:343, pkt 36).

124

Wręcz przeciwnie, z art. 81 ust. 1 lit. a) WE wynika, że uzgodniona praktyka może mieć antykonkurencyjny cel, jeżeli polega na „ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji” (wyrok T‑Mobile Netherlands i in., EU:C:2009:343, pkt 37).

125

W każdym razie art. 81 WE ma na celu, na wzór innych przepisów prawa konkurencji zawartych w traktacie, ochronę nie tylko bezpośrednich interesów konsumentów, lecz również struktury rynku i w ten sposób – konkurencji jako takiej. Zatem stwierdzenie istnienia antykonkurencyjnego celu uzgodnionej praktyki nie może być uzależniane od istnienia jej bezpośredniego związku z cenami konsumenckimi (wyrok T‑Mobile Netherlands i in., EU:C:2009:343, pkt 38, 39).

126

Należy wreszcie przypomnieć, że z samego brzmienia art. 81 ust. 1 WE wynika, iż pojęcie uzgodnionej praktyki obejmuje – poza uzgodnieniem przedsiębiorstw – zachowanie na rynku będące wynikiem tego uzgodnienia i związek przyczynowo‑skutkowy pomiędzy nimi (wyrok T‑Mobile Netherlands i in., EU:C:2009:343, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

127

W tym względzie Trybunał uznał, że należy domniemywać, z zastrzeżeniem dowodu przeciwnego, który muszą przedstawić zainteresowane podmioty, iż przy określaniu swojego zachowania na rynku przedsiębiorstwa uczestniczące w uzgodnieniu i nieprzerwanie działające na rynku uwzględniają informacje, które wymieniły ze swoimi konkurentami, w celu ukształtowania swego zachowania na rynku. W szczególności Trybunał doszedł do wniosku, że taka uzgodniona praktyka jest objęta zakresem art. 81 ust. 1 WE, nawet w przypadku braku skutków antykonkurencyjnych dla rynku (wyrok T‑Mobile Netherlands i in., EU:C:2009:343, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

128

W niniejszej sprawie w pkt 442–585 zaskarżonego wyroku Sąd zbadał argumenty spółek Dole dotyczące znaczenia cen referencyjnych dla sektora bananów oraz odpowiedzialności pracowników spółki Dole Food uczestniczących w wymianie informacji poprzedzającej ustalanie cen.

129

Jak wskazała rzecznik generalna w pkt 115 i 116 opinii, według nadzwyczaj szczegółowych stwierdzeń Sądu, po pierwsze, w niniejszej sprawie doszło do poprzedzającej ustalanie cen dwustronnej wymiany informacji między spółkami Dole a innymi przedsiębiorstwami z sektora bananów, podczas której omawiane były ceny referencyjne i określone trendy cenowe. Opisane ustalenie Sądu nie zostało zresztą zakwestionowane przez spółki Dole.

130

Po drugie, w pkt 574 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że ceny referencyjne miały duże znaczenie dla właściwego rynku, gdyż z jednej strony ceny te były wykorzystywane co najmniej jako sygnały, tendencje lub wskaźniki rynkowe co do przewidywanych zmian w zakresie cen bananów i były istotne dla handlu bananami i uzyskiwanych cen, a z drugiej strony w przypadku niektórych transakcji ceny rzeczywiste były bezpośrednio powiązane z cenami referencyjnymi.

131

Po trzecie, w pkt 580 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że pracownicy Dole, którzy uczestniczyli w wymianie informacji poprzedzającej ustalanie cen, brali także udział w wewnętrznych spotkaniach w przedmiocie cen.

132

Co więcej, wskazane stwierdzenia Sądu z jednej strony są oparte w znacznej mierze na oświadczeniach spółki Dole Food, a z drugiej strony nie są przedmiotem jakiegokolwiek zastrzeżenia spółek Dole co do przeinaczenia faktów.

133

W tym stanie rzeczy Sąd mógł uznać, nie naruszając przy tym prawa, że przesłanki zastosowania domniemania przypomnianego w pkt 127 niniejszego wyroku zostały w tym wypadku spełnione, wobec czego spółki Dole bezzasadnie zarzucają mu naruszenie zasad odnoszących się do ciężaru dowodu i domniemania niewinności.

134

Wynika stąd także, że Sąd nie naruszył prawa, orzekając w pkt 553 i 585 zaskarżonego wyroku, że Komisja słusznie uznała, iż poprzedzająca ustalanie cen wymiana informacji, która umożliwiła każdemu z jej uczestników zmniejszenie niepewności w odniesieniu do przewidywanych zachowań konkurentów, miała na celu wytworzenie warunków konkurencji nieodpowiadających warunkom normalnym, a zatem doprowadziła do powstania uzgodnionej praktyki mającej na celu ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 81 WE.

135

Wobec tego piątą część zarzutu trzeciego i w konsekwencji cały ten zarzut należy oddalić.

136

W ramach pierwszej części zarzutu czwartego spółki Dole podnoszą, że Sąd naruszył prawo, obliczając grzywnę między innymi na podstawie sprzedaży dokonywanej przez spółki zależne Dole Food, które nie uczestniczyły w stwierdzonym naruszeniu.

137

Spółki Dole przypominają, że zgodnie z pismem w sprawie przedstawienia zarzutów i ze sporną decyzją jedyną spółką, w odniesieniu do której stwierdzono uczestnictwo w naruszeniu, była DFFE, zaś Dole Food uczestniczyła w naruszeniu i została obciążona odpowiedzialnością z tego tytułu jedynie jako spółka dominująca. Tymczasem w pkt 619–623 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że naruszenie zostało popełnione przez spółkę Dole Food, że teza o autonomii jej spółek zależnych wpisuje się w argumentację dotyczącą konieczności wprowadzenia rozróżnienia między bananami zielonymi a żółtymi, że jest ona pozbawiona znaczenia i że w każdym razie jest ona bezzasadna.

138

Dokonując tego stwierdzenia, Sąd błędnie zinterpretował argument spółek Dole, w myśl którego nie można nałożyć grzywien obliczonych na podstawie transakcji sprzedaży bananów dokonanych przez spółki grupy Dole, które nie uczestniczyły w naruszeniu i które sprzedawały banany pochodzące od DFFE. W konsekwencji grzywna została błędnie oparta na sprzedaży dokonanej przez inne spółki zależne Dole Food.

139

Jak stwierdziła rzecznik generalna w pkt 134 opinii, argumentacja spółki Dole Food jest efektem błędnego rozumienia utrwalonego orzecznictwa Trybunału odnoszącego się do kwestii odpowiedzialności spółek dominujących za naruszenia prawa antymonopolowego popełnione przez kontrolowane przez nie w 100% spółki zależne.

140

Zgodnie z tym orzecznictwem pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje każdy podmiot wykonujący działalność gospodarczą, niezależnie od jego formy prawnej i sposobu finansowania. Pojęcie to należy rozumieć jako oznaczające jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych. Jeżeli tego rodzaju podmiot gospodarczy narusza reguły konkurencji, to musi odpowiedzieć za to naruszenie zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej (wyrok Alliance One International i Standard Commercial Tobacco/Komisja i Komisja/Alliance One International i in., C‑628/10 P i C‑14/11 P, EU:C:2012:479, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo).

141

Artykuł 23 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) stanowi, że Komisja może nałożyć grzywny na przedsiębiorstwa, które naruszają art. 81 WE, przy czym dla każdego przedsiębiorstwa biorącego udział w naruszeniu grzywna nie może przekraczać 10% sumy całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym.

142

Przepis ten ma w szczególności na celu zapewnienie wystarczająco odstraszającego skutku grzywny, który uzasadnia uwzględnienie wielkości oraz siły gospodarczej przedsiębiorstwa, którego sytuacja jest rozpatrywana, czyli całkowite zasoby podmiotu, który dopuścił się naruszenia (zob. podobnie wyrok Lafarge/Komisja, C‑413/08 P, EU:C:2010:346, pkt 102 i przytoczone tam orzecznictwo).

143

To właśnie dążenie do zapewnienia wystarczająco odstraszającego skutku grzywny stanowi bowiem uzasadnienie dla uwzględnienia możliwości finansowych ukaranego przedsiębiorstwa (zob. wyrok Lafarge/Komisja, C‑413/08 P, EU:C:2010:346, pkt 104).

144

Tak więc Komisja – biorąc pod uwagę kontekst oraz cel systemu kar ustanowionego w rozporządzeniu nr 1/2003 – jest zobowiązana dokonać oceny, w każdym rozpatrywanym przypadku, zamierzonych konsekwencji dla zainteresowanego przedsiębiorstwa, uwzględniając obrót tego przedsiębiorstwa odzwierciedlający jego rzeczywistą sytuację gospodarczą w okresie, w którym zostało popełnione naruszenie (wyrok Britannia Alloys & Chemicals/Komisja, C‑76/06 P, EU:C:2007:326, pkt 25).

145

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy określaniu kwoty grzywny dopuszczalne jest uwzględnienie zarówno całkowitego obrotu przedsiębiorstwa, który stanowi wskazówkę – nawet jeżeli jest ona przybliżona i nieprecyzyjna – co do wielkości tego przedsiębiorstwa i jego siły ekonomicznej, jak i części tego obrotu, który pochodzi ze sprzedaży towarów będących przedmiotem naruszenia i który może zatem stanowić wskazówkę co do zakresu tego naruszenia (wyroki: Musique Diffusion française i in./Komisja, od 100/80 do 103/80, EU:C:1983:158, pkt 121; Dansk Rørindustri i in./Komisja, C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P, EU:C:2005:408, pkt 243; a także Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients/Komisja, C‑397/03 P, EU:C:2006:328, pkt 100).

146

Z orzecznictwa Trybunału wynika, że chociaż art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 pozostawia Komisji zakres uznania, to jednak ogranicza on korzystanie zeń, określając obiektywne kryteria, które Komisja jest zobowiązana stosować. Tak więc, po pierwsze, kwota grzywny, jaka może zostać nałożona na przedsiębiorstwo, ma górną granicę określoną liczbowo i w sposób bezwzględny, tak że maksymalna kwota grzywny, którą można nałożyć na dane przedsiębiorstwo, może być z góry określona. Po drugie, korzystanie z tych uprawnień dyskrecjonalnych jest też ograniczone normami postępowania, jakie Komisja sama sobie narzuciła (zob. podobnie wyrok Schindler Holding i in./Komisja, C‑501/11 P, EU:C:2013:522, pkt 58).

147

Zgodnie z brzmieniem pkt 13 wytycznych „[w] celu ustalenia kwoty podstawowej grzywny Komisja uwzględni wartość sprzedaży dóbr lub usług zrealizowanych przez przedsiębiorstwo, mających bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem, w danym sektorze geograficznym na terytorium EOG”. W pkt 6 wytycznych wyjaśniono, że „[p]ołączenie wartości sprzedaży mających związek z naruszeniem przepisów z okresem jego trwania stanowi formułę [odpowiednią wartość zastępczą] odzwierciedlającą zarówno gospodarcze znaczenie naruszenia, jak i stopień zaangażowania każdego z uczestniczących w nim przedsiębiorstw”.

148

Wynika z tego, że celem pkt 13 omawianych wytycznych jest przyjęcie za punkt wyjścia, przy obliczaniu kwoty grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo, kwoty odzwierciedlającej gospodarcze znaczenie naruszenia i stopień zaangażowania tego przedsiębiorstwa w tym naruszeniu. W konsekwencji chociaż pojęcie wartości sprzedaży, o której mowa w tym pkt 13, nie powinno zapewne rozciągać się do tego stopnia, żeby obejmowało osiągniętą przez dane przedsiębiorstwo sprzedaż niewchodzącą bezpośrednio lub pośrednio w zakres działania rozpatrywanego kartelu, to jednak stanowiłoby naruszenie celu realizowanego przez ten przepis, jeśli pojęcie to należałoby rozumieć jako dotyczące wyłącznie obrotów osiąganych z samej sprzedaży, względem której wykazano, że miała ona związek z tym kartelem (wyrok Team Relocations i in./Komisja, C‑444/11 P, EU:C:2013:464, pkt 76).

149

W każdym wypadku należy podkreślić, że najlepiej odzwierciedla znaczenie gospodarcze tego naruszenia część całkowitego obrotu pochodząca z będącej przedmiotem naruszenia sprzedaży towarów (wyrok Guardian Industries i Guardian Europe/Komisja, C‑580/12 P, EU:C:2014:2363, pkt 59).

150

W niniejszej sprawie Sąd nie naruszył zatem prawa, uznając w pkt 622 zaskarżonego wyroku, że nie można zarzucać Komisji uwzględnienia – celem ustalenia wartości sprzedaży towarów lub usług osiągniętej przez przedsiębiorstwo, zgodnie z pkt 13 wytycznych, i mającej bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem – wartości sprzedaży żółtych bananów przez inne niż DFFE spółki należące do grupy, której Dole Food jest spółką wiodącą.

151

Wynika z tego, że pierwszą część zarzutu czwartego należy oddalić.

152

W ramach drugiej części zarzutu czwartego spółki Dole podnoszą, że Sąd popełnił błąd przy obliczaniu grzywny, dwukrotnie uwzględniając te same banany. Wykorzystane dane liczbowe dotyczące sprzedaży obejmowały bowiem transakcje sprzedaży bananów spółki DFFE na rzecz przedsiębiorstwa trzeciego oraz transakcje sprzedaży tych samych bananów przeprowadzane przez inną spółkę zależną Dole Food, która zakupiła je od owego przedsiębiorstwa trzeciego.

153

W pkt 630 zaskarżonego wyroku Sąd oddalił ten argument, po pierwsze, kwestionując poprawność tych danych liczbowych, mimo że Komisja nigdy nie wyraziła wątpliwości w tym względzie, a nawet przyznała, że nie zbadała tej kwestii. W każdym razie, jeśli Sąd miał wątpliwości co do tej kwestii, to powinien był skorzystać ze swych uprawnień dochodzeniowych.

154

Po drugie, Sąd orzekł, że owe transakcje sprzedaży nie są objęte zarzutem dwukrotnego uwzględnienia, ponieważ wskazane przedsiębiorstwo trzecie nie należy do przedsiębiorstw, do których skierowano sporną decyzję. Nie ma to jednak żadnego wpływu na fakt, że transakcje sprzedaży tych samych bananów zostały uwzględnione dwukrotnie przy obliczaniu grzywny. Z pkt 452 spornej decyzji nie wynika zresztą nic, co sugerowałoby, że wola uniknięcia dwukrotnego uwzględnienia dotyczyła jedynie transakcji sprzedaży bananów realizowanych przez przedsiębiorstwo będące jednym z adresatów spornej decyzji na rzecz innego jej adresata.

155

Z orzecznictwa przypomnianego w pkt 140–149 niniejszego wyroku wynika, że wysokość sankcji, jaka ma zostać wymierzona, należy ustalić na podstawie obrotu danego przedsiębiorstwa.

156

Z jednej strony jednak okolicznością bezsporną jest to, że sprzedaż bananów realizowana przez jedną ze spółek zależnych Dole Food na rzecz nieuczestniczącego w kartelu przedsiębiorstwa trzeciego zalicza się do obrotu przedsiębiorstwa oraz że gdy inna spółka zależna Dole Food odkupuje te banany od owego przedsiębiorstwa trzeciego w celu ich późniejszej odsprzedaży detalistom, także ta druga transakcja sprzedaży powiększa obrót przedsiębiorstwa.

157

Z drugiej strony – wbrew temu, co twierdzą spółki Dole – z pkt 452 spornej decyzji wynika jednoznacznie, że dwukrotnie uwzględnione nie zostały jedynie transakcje sprzedaży świeżych bananów realizowane na rzecz innych adresatów tej decyzji.

158

W tym stanie rzeczy, jak słusznie podniosła Komisja i jak stwierdziła rzecznik generalna w pkt 145 opinii, argumentacja spółek Dole nie pozwala na zidentyfikowanie naruszeń prawa, które spółki te przypisują Sądowi, wobec czego drugą część zarzutu czwartego należy odrzucić jako niedopuszczalną.

159

Zarzut ten należy zatem oddalić.

160

W świetle całości powyższych rozważań odwołanie należy oddalić.

161

Zgodnie z art. 184 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, jeżeli odwołanie jest bezzasadne, Trybunał rozstrzyga o kosztach. Zgodnie z art. 138 § 1 tego regulaminu, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 184 § 1 tego regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ spółki Dole przegrały sprawę, a Komisja wniosła o obciążenie ich kosztami, spółki te należy obciążyć kosztami postępowania. Ponieważ wniosły one odwołanie łącznie, poniosą koszty postępowania solidarnie.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje: