Rezolucja Europejskiego Komitetu Regionów – Wsparcie regionów i miast UE dla Ukrainy

(2022/C 301/01)

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

Konkretna solidarność z władzami lokalnymi i regionalnymi

7.

Podkreśla nadzwyczajną solidarność obywateli UE z osobami uciekającymi przed wojną w Ukrainie. Wyraża zaniepokojenie deportacją Ukraińców wbrew ich woli na terytorium kontrolowane przez Rosję. Wyraża uznanie dla władz Unii Europejskiej za jedność w obliczu wojny Rosji z Ukrainą, za zwiększenie solidarności poprzez bezpośrednią pomoc humanitarną i nadzwyczajną pomoc w zakresie ochrony ludności oraz za uruchomienie mechanizmu natychmiastowej ochrony osób uciekających przed wojną. Podkreśla, że w nadchodzących miesiącach pomoc ta będzie musiała zostać znacznie zwiększona, aby uniknąć kryzysu humanitarnego w regionach przygranicznych UE.

8.

Zobowiązuje się do dalszej mobilizacji miast i regionów w celu dostarczenia pomocy uchodźcom z Ukrainy. Zwraca szczególną uwagę na potrzeby regionów przygranicznych w zakresie wsparcia logistycznego dla początkowego przyjęcia i tranzytu.

9.

Zachęca władze lokalne i regionalne w Europie do zwrócenia się o wsparcie lub zaoferowania wsparcia za pośrednictwem uruchomionego przez KR centrum wsparcia informacyjnego „Pomoc dla Ukrainy” (1).

10.

Przypomina apel ukraińskich i unijnych władz lokalnych i regionalnych o ożywienie lub ustanowienie partnerstw oraz współpracy partnerskiej miast i regionów z myślą o procesie odbudowy.

Wzmocnienie europejskiej perspektywy Ukrainy

11.

Podkreśla, że reformy w zakresie decentralizacji i rozwoju regionalnego Ukrainy w znacznym stopniu przyczyniły się do konsolidacji demokracji lokalnej, wzmocnienia samorządu i ogólnej odporności lokalnych społeczności tego kraju, co jest ważnym elementem ukraińskiego oporu wobec rosyjskiej inwazji. Reformy te zostały wdrożone przy znacznym wsparciu ze strony regionów i miast Unii Europejskiej, m.in. w ramach programu „U-LEAD with Europe” oraz przy ukierunkowanym wsparciu ze strony KR-u, w ramach grupy zadaniowej ds. Ukrainy, a także w ramach partnerskiej współpracy. Sukces tych reform decentralizacyjnych przybliżył Ukrainę do Unii Europejskiej i jej wartości, jakimi są wolność, demokracja i praworządność.

12.

Wzywa społeczność międzynarodową do przygotowania planu pomocy i odbudowy dla Ukrainy w celu wsparcia ukraińskiej gospodarki, jej instytucji i służb publicznych oraz odbudowy zniszczonej infrastruktury. W tym kontekście z zadowoleniem przyjmuje decyzję Rady Europejskiej o utworzeniu Funduszu Powierniczego Solidarności z Ukrainą i wzywa do zorganizowania międzynarodowej konferencji w celu zebrania środków finansowych wśród partnerów. Podkreśla, że Rosja, jako odpowiedzialna za spowodowane zniszczeń, musi również wnieść swój wkład w odbudowę Ukrainy w postaci reparacji wojennych.

13.

Wspiera Ukrainę w uzyskaniu statusu kraju kandydującego do UE zgodnie z art. 49 Traktatu o Unii Europejskiej i zgodnie z tą samą zmienioną metodyką negocjacji akcesyjnych, która stosowana jest wobec Bałkanów Zachodnich, z większym naciskiem na praworządność i instytucje demokratyczne. Podkreśla, że wnioski Gruzji i Mołdawii o uzyskanie statusu kraju kandydującego do UE powinny być również traktowane pozytywnie. W międzyczasie należy niezwłocznie dążyć do integracji Ukrainy z jednolitym rynkiem UE zgodnie z postanowieniami układu o stowarzyszeniu.

Środki wsparcia finansowego

14.

Z zadowoleniem przyjmuje opracowane przez Komisję Europejską pakiety CARE (Spójność na rzecz Uchodźców w Europie) i CARE+, a także elastyczność w ramach REACT-EU. Podkreśla korzyści płynące z bezpośredniego zaangażowania władz regionalnych i lokalnych w planowanie, zarządzanie i wdrażanie pakietów CARE i REACT-EU. Podkreśla, że dostosowania programów polityki spójności muszą być zgodne z zasadą „nie szkodzić spójności”, niedawno wprowadzoną w ósmym sprawozdaniu w sprawie spójności.

15.

Podkreśla, że zarówno podczas pandemii COVID-19, jak i w odpowiedzi na skutki wojny w Ukrainie, polityka spójności dowiodła, że w razie potrzeby może przynieść krótkoterminowe rezultaty. Zaznacza jednak, że rzeczywisty cel polityki spójności, jakim jest wzmocnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez zmniejszenie dysproporcji między regionami, nie powinien być stawiany w pozycji konkurencyjnej wobec tych celów.

16.

Z zadowoleniem przyjmuje zawieszenie programów współpracy transgranicznej z udziałem partnerów rosyjskich i białoruskich i wzywa do wzmocnienia istniejących programów między regionami UE (Polska, Węgry, Rumunia, Słowacja) a Ukrainą. Podkreśla, że wsparcie finansowe dla władz lokalnych i regionalnych graniczących z Ukrainą i z krajami nie graniczącymi z nią, do których przybywa najwięcej uchodźców, jest wysoce niewystarczające i musi zostać znacznie zwiększone, biorąc pod uwagę ich rolę nie tylko w zapewnianiu schronienia uchodźcom, ale także we włączaniu ich do systemów edukacji, opieki zdrowotnej i mieszkalnictwa.

17.

Popiera utworzenie stałej rezerwy kryzysowej w celu złagodzenia przyszłych sytuacji nadzwyczajnych, uzupełniającej lub wzmacniającej istniejące instrumenty awaryjne i instrumenty elastyczności. Wzywa do utworzenia jednego unijnego instrumentu lokalnego na rzecz uchodźców z Ukrainy gromadzącego wszystkie środki finansowe dostępne dla władz lokalnych i regionalnych na udzielanie schronienia uchodźcom, z myślą o uproszczeniu, włączeniu do głównego nurtu polityki i przyspieszeniu wykorzystania funduszy pozostających do ich dyspozycji.

18.

Zauważa, że w przypadku najbardziej dotkniętych państw członkowskich i regionów konieczny może okazać się przegląd ich planów odbudowy i zwiększania odporności w oparciu o odpowiednie konsultacje z władzami regionalnymi, zwłaszcza w świetle rosnącego wpływu gospodarczego wojny na kraje UE.

Przyjmowanie uchodźców z Ukrainy

19.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne znajdują się na pierwszej linii, jeśli chodzi o przyjmowanie milionów uchodźców w krajach sąsiadujących, a także przesiedleńców wewnętrznych w Ukrainie (2), co jest największym kryzysem uchodźczym w Europie od czasów drugiej wojny światowej. Podkreśla, że wszyscy uchodźcy, niezależnie od pochodzenia i przynależności politycznej lub orientacji seksualnej, powinni mieć prawo do równie pozytywnego przyjęcia we wszystkich regionach i miastach UE jak uchodźcy z Ukrainy.

20.

Z zadowoleniem przyjmuje uruchomienie dyrektywy w sprawie tymczasowej ochrony, która obecnie musi zostać w pełni wdrożona w sposób dobrze skoordynowany, hojny, sprzyjający włączeniu społecznemu i elastyczny, gwarantujący dostęp do rynku pracy, mieszkań, opieki zdrowotnej, edukacji i pomocy społecznej wszystkim osobom uciekającym z Ukrainy, ze szczególnym uwzględnieniem słabszych grup społecznych, zwłaszcza kobiet i dzieci, niezależnie od ich pochodzenia, przynależności etnicznej, sympatii politycznych lub orientacji seksualnej.

21.

Zwraca uwagę na szczególne cechy dyrektywy Rady 2001/55/WE (3) w sprawie tymczasowej ochrony, która daje uchodźcom swobodę wyboru państwa członkowskiego UE, w którym chcą się tymczasowo osiedlić (art. 26), i podkreśla, że uznanie prawa do swobodnego przemieszczania się i autonomii uchodźców ma pozytywny wpływ na zmniejszenie presji wywieranej na krajowe systemy azylowe oraz na zdolności przyjmowania uchodźców w regionach przygranicznych.

22.

Wzywa do ustanowienia dobrowolnego europejskiego programu relokacji, uwzględniającego możliwości przyjmowania uchodźców przez władze regionalne i lokalne. Ponawia w tym miejscu swój apel o przyznanie miastom i regionom UE bezpośredniego dostępu do funduszy UE przeznaczonych na migrację i integrację. Wzywa Komisję do przedstawienia roboczego programu rozdziału uchodźców na wypadek przyszłych kryzysów uchodźczych. Wzywa państwa członkowskie UE do uznania i realizacji takich dobrowolnych zobowiązań.

23.

Podkreśla, że wielu ukraińskich uchodźców należy do słabszych grup, a około połowa z nich to osoby niepełnoletnie. Zwraca uwagę, że wśród setek tysięcy uciekających dzieci wiele jest pozbawionych opieki i wymaga specjalnej ochrony i opieki. Popiera „pakiet ochrony dzieci” na rzecz dzieci ukraińskich uchodźców, przy czym priorytetowo należy traktować konieczność zapewnienia im uczęszczania do szkoły.

24.

Wzywa do podjęcia zdecydowanych środków zapobiegających handlowi ludźmi, ponieważ większość osób uciekających z Ukrainy to kobiety i dzieci, a sprawozdania dotyczące praw człowieka wykazały wzrost liczby przypadków, w których zorganizowane grupy przestępcze obierają je za cel i wykorzystują, zwłaszcza w celu wykorzystywania seksualnego lub wyzysku w pracy.

25.

Podkreśla potrzebę zapewnienia kursów językowych, kształcenia i szkolenia. Wskazuje w tym względzie na potencjał sieci miast i regionów KR-u na rzecz integracji migrantów.

Wpływ na politykę UE

26.

Zachęca do podjęcia natychmiastowych kroków we wszystkich regionach europejskich w celu zmniejszenia zależności UE od państw trzecich, a w szczególności od importu nośników energii z Rosji, i wzywa Komisję Europejską do wsparcia tych wysiłków.

27.

Popiera apel o całkowity zakaz importu rosyjskiego gazu, ropy naftowej i węgla do Europy oraz zachęca władze lokalne i regionalne do rozpoczęcia opracowywania planów awaryjnych w celu przygotowania się na konsekwencje takich sankcji.

28.

Uważa, że plan REPowerEU (4) jest sposobem na przyspieszenie przejścia na czystą energię, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego UE, zmniejszenie zależności UE od importu paliw kopalnych i surowców z krajów trzecich, a szczególnie z Federacji Rosyjskiej[1], a tym samym zmniejszenie zagrożeń politycznych, gospodarczych i związanych z bezpieczeństwem wynikających z tego importu. Wzywa do przeprowadzenia wielkich inwestycji i podjęcia konkretnych działań na rzecz promowania energii ze źródeł odnawialnych, efektywności energetycznej i oszczędności energii, obiegu zamkniętego, elektryfikacji oraz badań nad alternatywnymi zrównoważonymi paliwami jako prawdziwie długoterminowych, bezpiecznych i przystępnych cenowo rozwiązań.

29.

Podkreśla, że skutki wojny nie powinny odbić się negatywnie na działaniach w dziedzinie klimatu i zrównoważonego rozwoju, przewidzianych zarówno w porozumieniu paryskim, jak i w Agendzie ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, oraz potwierdza swoje zaangażowanie na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu, który jest również drogą do wzmocnienia strategicznej autonomii UE.

30.

Uważa, że wysiłki UE na rzecz zwiększenia jej niezależności energetycznej muszą obejmować całkowite zaprzestanie realizacji projektów Nord Stream i Nord Stream 2.

31.

Z dużym zadowoleniem przyjmuje niedawną synchronizację ukraińskiej i mołdawskiej sieci elektroenergetycznej z europejską siecią kontynentalną.

32.

Podziela apel ukraińskich władz lokalnych i regionalnych do społeczności międzynarodowej o pomoc w zarządzaniu kryzysami środowiskowymi spowodowanymi inwazją, w tym w obiektach elektrowni jądrowych i fabryk chemicznych.

33.

Z zadowoleniem przyjmuje decyzję Komisji Europejskiej o rozpoczęciu negocjacji z Ukrainą w sprawie przystąpienia tego kraju do programu LIFE w celu skorzystania z finansowania na rzecz odbudowy jego środowiska po zniszczeniu w wyniku rosyjskiej inwazji, niezależnie od tego, czy chodzi o zanieczyszczenie, zniszczenie ekosystemów, czy inne długotrwałe skutki.

34.

Podkreśla, że konflikt nieuchronnie będzie miał poważne konsekwencje dla sektora rolno-spożywczego UE, biorąc pod uwagę fakt, że Ukraina i Rosja są znaczącymi eksporterami szeregu produktów rolnych (takich jak zboża i nasiona oleiste), a także nawozów azotowych. Podkreśla, że UE musi wzmocnić swoje zobowiązanie do realizacji zrównoważonych systemów żywnościowych, gwarantując jednocześnie dostępność wysokiej jakości żywności dla każdego poprzez zmniejszenie zależności od kluczowych importowanych produktów rolnych i środków produkcji. Wyraża głębokie zaniepokojenie faktem, że zakłócenia w eksporcie z Ukrainy i Rosji doprowadziły już do ogromnego wzrostu cen towarów rolnych na świecie oraz że konsekwencje tego są odczuwalne zwłaszcza w najbiedniejszych krajach i regionach świata.

Dalsze uwagi

35.

Popiera prawa obywateli Rosji i Białorusi, którzy protestują przeciwko wojnie Putina i bronią prawa do uczciwych wyborów, wolności słowa i zgromadzeń, a także domaga się natychmiastowego uwolnienia niesłusznie zatrzymanych demonstrantów.

36.

Popiera dalsze skoordynowane, zdecydowane sankcje wobec Rosji i Białorusi, aby skutecznie udaremnić zdolność Rosji do kontynuowania agresji. Proponuje, aby Komisja przedstawiła wytyczne dotyczące egzekwowania i wdrażania sankcji, biorąc pod uwagę, że nadal istnieją rozbieżności, w tym na szczeblu regionalnym i lokalnym, w zakresie instrumentów i procedur stosowanych do weryfikacji statusu własności przedsiębiorstw, aktywów i nieruchomości.

37.

Podkreśla, że wszystkie kraje kandydujące i potencjalne kraje kandydujące do członkostwa w UE powinny być zachęcane do stosowania sankcji uzgodnionych na szczeblu UE w celu podkreślenia ich zaangażowania na rzecz UE i jej wartości.

38.

Potępia rosyjską propagandę i nawoływanie do nienawiści, które podsycają konflikt i pomagają sprawcom zbrodni wojennych. Wzywa do podjęcia skutecznych środków na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym w celu przeciwdziałania takiej propagandzie i jej eliminowania. Sprzeciwia się manifestacjom poparcia dla rosyjskiej agresji organizowanym w miastach europejskich.

39.

Zobowiązuje swego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Komisji Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu, francuskiej i czeskiej prezydencji w Radzie UE oraz przewodniczącemu Rady Europejskiej, a także prezydentowi, rządowi i parlamentowi Ukrainy.

---

(1)  Centrum wsparcia informacyjnego „Pomoc dla Ukrainy” jest platformą umożliwiającą nawiązywanie kontaktów między regionami tranzytowymi i nadmiernie obciążonymi władzami lokalnymi i regionalnymi a władzami z innych państw członkowskich UE, które mają większe możliwości udzielania pomocy.

(2)  Ukraine Refugee Situation (unhcr.org).

(3)  Dyrektywa Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między państwami członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami (Dz.U. L 212 z 7.8.2001, s. 12).

(4)  Komunikat Komisji w sprawie REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie, 8 marca 2022 r.

Rezolucja Europejskiego Komitetu Regionów – REPowerEU: miasta i regiony przyspieszają transformację energetyczną

(2022/C 301/02)

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

—	uwzględniając spowodowane światowym zapotrzebowaniem na energię, zwłaszcza gaz, wysokie i rosnące ceny energii, które od lata 2021 r. osłabiają siłę nabywczą gospodarstw domowych i przedsiębiorstw w trakcie odbudowy po pandemii COVID-19,

—	uwzględniając komunikat i zestaw działań Komisji Europejskiej (KE) z 13 października 2021 r. w sprawie reakcji na rosnące ceny energii,

—	uwzględniając niczym niesprowokowaną i nieuzasadnioną inwazję Ukrainy przez Federację Rosyjską wspieraną przez Białoruś w dniu 24 lutego 2022 r.,

—	uwzględniając komunikat KE z dnia 8 marca 2022 r.„REPowerEU: wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie”,

—	uwzględniając Deklarację wersalską wydaną przez szefów państw lub rządów UE na nieformalnym posiedzeniu, które odbyło się w dniach 10 i 11 marca 2022 r.,

—	uwzględniając komunikat KE „Bezpieczeństwo dostaw i przystępne ceny energii”, wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie magazynowania gazu oraz tymczasowe kryzysowe ramy prawne dotyczące elastyczności w ramach zasad pomocy państwa z dnia 23 marca 2022 r.,

—	uwzględniając, że Komisja Europejska i Stany Zjednoczone mają niezwłocznie powołać wspólną grupę zadaniową ds. bezpieczeństwa energetycznego,

—	uwzględniając konkluzje prezydencji z posiedzenia Rady Europejskiej w dniach 24 i 25 marca 2022,

—	uwzględniając swoje bieżące prace nad pakietem „Gotowi na 55” prowadzone w ramach opinii i za pośrednictwem grupy roboczej „Zielony Ład w terenie”,

W sprawie stawienia czoła wielorakim kryzysom

1.

Przyjmuje z zadowoleniem inicjatywy przewidziane przez Komisję Europejską w celu zajęcia się kwestią wysokich cen energii, które rosną od lata 2021 r., a sytuację pogorszyła nielegalna, niczym niesprowokowana i nieuzasadniona wojna Federacji Rosyjskiej w Ukrainie. Podkreśla, że nie wystarczy po prostu stopniowo uniezależnić się od dostaw paliw kopalnych z Federacji Rosyjskiej, i uważa, że plan REPowerEU jest sposobem przyspieszenia transformacji energetycznej, zmniejszenia ogólnej zależności UE od przywozu energii i surowców i tym samym obniżenia związanego z nią ryzyka politycznego, gospodarczego i dotyczącego bezpieczeństwa. Niemniej głęboko ubolewa nad brakiem wyraźnej wzmianki o roli, jaką miasta i regiony odgrywają zarówno w opanowywaniu obecnego kryzysu energetycznego, jak i zapewnianiu długofalowych rozwiązań.

2.

Wyraża również zaniepokojenie przewidywanym nierównomiernym wpływem regionalnym kryzysu energetycznego na miasta i regiony UE, który jest zależny od różnej zdolności reagowania na zakłócenia w dostawach energii i rosnące ceny energii, i wzywa Komisję Europejską oraz państwa członkowskie do należytego uwzględnienia tych dysproporcji na etapie opracowywania i wdrażania stosownych środków.

3.

Jest głęboko zaniepokojony wnioskami wysnutymi w najnowszym sprawozdaniu IPCC „Zmiana klimatu 2022: skutki, adaptacja i podatność” (1), które potwierdza, że wiele skutków zmiany klimatu jest już nieodwracalnych. Podkreśla, że nie należy dalej zwlekać z przedsięwzięciem środków na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej skutków, w czym władze lokalne i regionalne odgrywają pierwszoplanową rolę.

4.

Zaznacza, że dążenie do bezpieczeństwa energetycznego musi ostatecznie wspierać cel, jakim jest neutralność klimatyczna i transformacja energetyczna. Jedynym przyszłościowym podejściem do obecnego kryzysu jest dążenie do bezpiecznej, przystępnej cenowo i zrównoważonej energii. W tym kontekście wzywa współprawodawców UE do zwiększenia ambicji i szybszego przyjęcia pakietu „Gotowi na 55”, który uwzględnia szczególnie opinie KR-u dotyczące przeglądu dyrektyw w sprawie energii odnawialnej, efektywności energetycznej oraz charakterystyki energetycznej budynków.

5.

Popiera uznanie zasady „efektywność energetyczna przede wszystkim” i przypomina o kluczowej roli miast i regionów UE w zwiększaniu efektywności energetycznej. Wnosi, by Komisja zawarła w swej strategii koncepcję niezależności energetycznej (2) – podejście mające na celu zadbanie o to, by „każdy miał dostęp do wszystkich potrzebnych usług energetycznych oraz odpowiedniej liczby pożądanych usług energetycznych, podczas gdy wpływ systemu energetycznego nie wykraczałby poza ograniczenia środowiskowe”.

6.

Podkreśla główną rolę istniejących innowacyjnych narzędzi sprawowania rządów w zakresie współpracy i budowania zdolności, takich jak Porozumienie Burmistrzów, Centrum Doradztwa ds. Ubóstwa Energetycznego, Europejski Pakt na rzecz Klimatu, inicjatywa na rzecz czystej energii dla wysp i podobne inicjatywy UE mające na celu usprawnienie wielce potrzebnego przestawienia się na przystępną cenowo, zrównoważoną i bezpieczną energię.

7.

Wzywa Komisję i państwa członkowskie do wsparcia tworzenia punktów kompleksowej obsługi w celu wdrożenia planu REPowerEU na szczeblu lokalnym i regionalnym, w ścisłej współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym.

8.

Apeluje, by Komisja przyczyniała się do systematycznego powielania obecnych najlepszych praktyk za pomocą specjalnego wsparcia technicznego i finansowego dla władz lokalnych i regionalnych w celu zmniejszenia początkowych obciążeń kosztowych związanych ze środkami na rzecz efektywności energetycznej, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw oraz konsumentów.

9.

Uważa, że zestaw narzędzi służących reagowaniu na kwestię cen energii (3) jest pierwszą próbą zaproponowania sposobów załagodzenia skutków społecznych obecnego kryzysu energetycznego, lecz nie okazał się tak skuteczny, jak to potrzebne, i powinien zostać wzmocniony. Jest zdania, że należy położyć nacisk na długoterminowe rozwiązania na rzecz Europy wolnej od paliw kopalnych i niezależnej energetycznie, w której we wszystkich sektorach zaszłyby głębokie zmiany mające na celu wyeliminowanie ubóstwa energetycznego i związanego z mobilnością.

10.

Zwraca się do Komisji, by, zapewniając długoterminowe rozwiązania z myślą o niezależności energetycznej, uwzględniła sytuację regionów zależnych od paliw kopalnych, które nie mogą podłączyć się do sieci kontynentalnej – a tak jest w przypadku regionów najbardziej oddalonych.

W sprawie wspólnego zwiększenia energii ze źródeł odnawialnych, efektywności energetycznej i oszczędności energii za pomocą planu REPowerEU

11.

Wzywa Komisję i państwa członkowskie do zadbania o to, by priorytetowo potraktowano ogromne inwestycje i konkretne środki mające na celu szybsze wprowadzenie energii ze źródeł odnawialnych, zwiększenie efektywności energetycznej i oszczędności energii oraz rozwój badań nad zrównoważonymi paliwami alternatywnymi, a także by w pełni je połączono ze sobą.

12.

Z niecierpliwością oczekuje na przyszłą propozycję KE w sprawie szybszej procedury wydawania pozwoleń w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych zgodnie z zasadą pomocniczości, i wzywa do podjęcia podobnych działań odnośnie do kluczowych projektów w zakresie efektywności energetycznej. Apeluje do Komisji o wzmocnienie istniejących narzędzi zapewniających władzom lokalnym i regionalnym wsparcie techniczne. Dlatego też z zadowoleniem przyjmuje zawarcie propozycji europejskiej inicjatywy na rzecz instalacji paneli fotowoltaicznych na dachach w przyszłym, zaplanowanym na czerwiec komunikacie KE w sprawie strategii na rzecz energii słonecznej. Wnosi, by państwa członkowskie wprowadziły zachęty zakupowe takie jak krótkoterminowe programy dotacji dla konsumentów.

13.

Podkreśla decydującą rolę akceptacji społecznej projektów infrastrukturalnych w przyspieszeniu procedur planowania i wydawania pozwoleń i apeluje, by Komisja i państwa członkowskie zachęcały do rozpowszechniania dobrych praktyk w tej dziedzinie, takich jak te wspomniane w niedawnym sprawozdaniu dotyczącym infrastruktury sporządzonym przez sieć regionalnych centrów KR-u.

14.

Jest zdania, że dekarbonizacja budynków publicznych i prywatnych jest centralnym elementem Europejskiego Zielonego Ładu i kluczem do rozwiązania obecnego kryzysu, polegającym na zmniejszeniu zapotrzebowania na gaz. Wzywa Komisję do przyspieszenia zarówno wprowadzania pomp ciepła (4) w ramach planu REPowerEU, jak i badań nad innowacyjnymi rozwiązaniami, dzięki którym zasoby budowlane będą jak najbardziej inteligentne i neutralne dla klimatu.

15.

Wzywa Komisję, by ułatwiła również konsorcjom publiczno-prywatnym zajmującym się renowacją budynków i zrzeszającym przemysł oraz władze lokalne i regionalne prezentację zintegrowanych pakietów renowacji dotyczących modernizacji systemów ogrzewania i chłodzenia budynków, by opracowała program izolacji przemysłowej w celu uwzględnienia opłacalnych inwestycji z krótkim okresem zwrotu oraz by wsparła szkolenie pracowników zajmujących się renowacją.

16.

Odnotowuje, że w komunikacie dotyczącym REPowerEU niedostatecznie wykorzystuje się potencjał oszczędności energii, i wzywa Komisję i państwa członkowskie do rozważenia takich środków jak kampanie zachęcające do zmiany zachowań.

17.

Ubolewa nad opóźnieniem w przyjmowaniu prawa o odbudowie zasobów przyrodniczych i zaznacza, że ochrona i odbudowa różnorodności biologicznej są nierozerwalnie związane z przystosowaniem się do zmiany klimatu i muszą pozostać kluczowym filarem transformacji ekologicznej w ramach Europejskiego Zielonego Ładu. Wnosi, by zgodnie z zasadą pomocniczości Komisja w pełni włączyła władze lokalne i regionalne w określanie obszarów docelowych, na których wdrażane będą projekty dotyczące energii ze źródeł odnawialnych z myślą o zapewnieniu ich całkowitej zgodności z zasadą „nie szkodzić”.

18.

Uważa, że bezpieczeństwo energetyczne i neutralność klimatyczną można osiągnąć jedynie wówczas, gdy Unia Europejska będzie mogła polegać na solidnym i w pełni wzajemnie połączonym wewnętrznym rynku energii elektrycznej oraz sprawnie funkcjonującym rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla. Podkreśla, że wszelkie krótkoterminowe działania tymczasowe, takie jak lepsze magazynowanie gazu kopalnego i większy przywóz LNG, nie powinny powodować dodatkowego uzależnienia i powinny być gotowe na ekologiczny gaz, aby przygotować się na neutralność klimatyczną za pomocą odnawialnego wodoru i innych paliw odnawialnych. Wnosi, by gazowe, wodorowe i elektroenergetyczne połączenia międzysystemowe zostały ukończone i poprawione w całej Unii Europejskiej, w tym poprzez pełną synchronizację sieci elektroenergetycznych.

19.

Podkreśla znaczenie pełnego uwzględnienia wkładu prosumentów i lokalnych społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej oraz odniesienia z niego pełnych korzyści i proponuje mniej restrykcyjną definicję inteligentnych sieci w ramach transeuropejskich sieci energetycznych (TEN-E) i ich infrastruktury. Zaznacza, że niezbędne jest przyłączenie nowych drobnych producentów do sieci niskiego i średniego napięcia. Wzywa Komisję do stworzenia ram dla łączenia kilku mniejszych projektów, z elastycznością dla regionów przygranicznych, aby móc opracować pewne zagregowane projekty transgraniczne i być może otrzymać środki finansowe na te działania. Zaznacza, że europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) mogą odgrywać znaczącą rolę w tych projektach. Przypomina o niezbędnej roli, jaką w produkcji energii odnawialnej odgrywają obszary wiejskie.

20.

Podkreśla, że obecny kryzys energetyczny stanowi okazję do znacznego zwiększenia elektryfikacji i produkcji wodoru odnawialnego, które są czystymi rozwiązaniami służącymi do dekarbonizacji gospodarki. Zwraca się do Komisji o przedstawienie ambitnych i konkretnych działań w celu przyspieszenia wykorzystania wodoru, w tym o wyznaczenie stałego harmonogramu wszystkich działań. Wzywa do przyjęcia, jako głównego działania Komisji w tym zakresie, unijnej inicjatywy na rzecz dolin wodorowych, która wzmocni je, strukturalnie wesprze tworzenie sieci europejskich i współpracę transgraniczną oraz zapewni finansowanie z unijnego funduszu innowacyjnego, a także wyższe finansowanie w ramach wspólnego przedsięwzięcia „Partnerstwo na rzecz czystego wodoru”. Przyjmuje z zadowoleniem propozycję dotyczącą globalnego europejskiego instrumentu na rzecz wodoru i wzywa do strukturalnego zaangażowania tych regionów UE, które już działają w tej dziedzinie. Wzywa współprawodawców UE, by, przyjmując pakiet „Gotowi na 55”, w tym pakiet legislacyjny dotyczący dekarbonizacji rynku gazu, konsekwentnie wspierali przyspieszone wprowadzanie na rynek ekologicznego wodoru.

21.

Wzywa do aktualizacji obecnych zasad pomocy państwa, tak aby były one optymalne z punktu widzenia współfinansowania, eksploatacji i dalszego rozwoju publicznej infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych, oraz uważa, że związane z tym koszty inwestycji powinny kwalifikować się do wsparcia publicznego, jak to zostało przedstawione w niedawnym sprawozdaniu dotyczącym infrastruktury sporządzonym przez sieć centrów regionalnych KR-u.

W kierunku planu REPowerEU we współpracy z miastami i regionami

22.

Podkreśla, że przyszły plan REPowerEU powinien przewidywać wsparcie finansowe jego realizacji dla władz lokalnych i regionalnych, a także wyasygnowanie na ten cel środków z istniejącego lub nowego finansowania UE. Apeluje do państw członkowskich o przekierowanie niewykorzystanych środków z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności na wsparcie lokalnego planowania bezpieczeństwa energetycznego i inwestycji w odnawialne źródła energii.

23.

Wzywa Komisję do włączenia KR-u jako partnera instytucjonalnego do nowo utworzonej grupy koordynacyjnej ds. ubóstwa energetycznego i odbiorców wrażliwych, aby ułatwić wymianę informacji i koordynację między Komisją a państwami członkowskimi w kwestiach związanych z opracowaniem i wdrożeniem na wszystkich poziomach przyszłego planu REPowerEU, unijnych przepisów, programów i strategii politycznych dotyczących gospodarstw domowych i konsumentów w trudnej sytuacji, dotkniętych ubóstwem energetycznym i ubóstwem związanym z mobilnością. KR jest gotów wnieść wkład w tę współpracę międzyinstytucjonalną za pośrednictwem swojej grupy roboczej „Zielony Ład w terenie” poprzez wskazanie wąskich gardeł oraz określenie sposobów i środków umożliwiających przyspieszenie realizacji i zwiększenie skuteczności pakietu „Gotowi na 55” na poziomie lokalnym i regionalnym, w tym poprzez wymianę najlepszych praktyk, doświadczeń i wiedzy fachowej.

24.

Odnotowuje, że rozporządzenie w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) wymaga przeznaczenia co najmniej 30 % środków we wszystkich kategoriach regionów na zwiększenie ekologiczności, niskoemisyjności i odporności Europy i jej regionów. Wnosi, by państwa członkowskie i regiony wykorzystały możliwości związane z europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi (ESI) w celu finansowania projektów dotyczących transformacji energetycznej, w tym efektywności energetycznej, energii ze źródeł odnawialnych oraz rozwoju inteligentnych systemów energetycznych, sieci i magazynowania poza ramami TEN-E.

25.

Odnosi się pozytywnie do specjalnego apelu, by z Instrumentu Wsparcia Technicznego wspomóc państwa członkowskie w stopniowym uniezależnieniu się od dostaw paliw kopalnych z Rosji, lecz ubolewa nad krótkim terminem składania wniosków o to wsparcie specjalne. Wzywa Komisję do zwiększenia dostępności Instrumentu Wsparcia Technicznego dla władz lokalnych i regionalnych, zwłaszcza tych w słabiej rozwiniętych regionach borykających się z największą luką w zdolnościach, ponieważ zniechęca je to do jak najlepszego wykorzystania wsparcia w ramach RRF przy wdrażaniu inwestycji i reform. Wyraża gotowość do wsparcia Komisji w zapewnieniu skutecznego wykorzystania Instrumentu przez miasta i regiony.

26.

Uznaje ustalanie opłat za emisję gazów cieplarnianych za główną metodę zwiększenia ambicji klimatycznych UE i popiera obejmujące wszystkie sektory podejście do ich realizacji. Przyjmuje z zadowoleniem, że Komisja uznaje te zagrożenia i propozycje zaradzenia im, takie jak zmiana wytycznych UE w sprawie pomocy państwa w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji. Zaznacza, że niektóre z proponowanych środków, takie jak wyższe opodatkowanie nieoczekiwanych zysków, mogą nie zapewnić niezawodnego wsparcia. Ma świadomość, że wprowadzenie handlu emisjami w sektorze transportu i budownictwa (ETS II) w połączeniu z niewystarczającymi inwestycjami w tych sektorach i wzrostem cen paliw może spotęgować ryzyko ubóstwa energetycznego i związanego z mobilnością. Dlatego też apeluje do Komisji i współprawodawców o nałożenie na państwa członkowskie obowiązku wyznaczenia minimalnego progu procentowego w wysokości co najmniej 20 % dochodów ze sprzedaży uprawnień do emisji, którym zarządzałyby bezpośrednio władze lokalne i regionalne.

27.

Przyjmuje z zadowoleniem przyjęcie tymczasowych kryzysowych ram prawnych, by umożliwić państwom członkowskim wykorzystanie elastyczności przewidzianej w zasadach pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w związku z wojną Rosji w Ukrainie. Podkreśla, że należy uważnie monitorować ewentualne negatywne skutki dla konkurencji i zakłócenia jednolitego rynku. Odnotowuje, że niedawne sprawozdanie RegHub KR-u w sprawie infrastruktury (5) dotyczy pomocy państwa, i stoi na stanowisku, że obecne zasady pomocy państwa nie są optymalne z punktu widzenia współfinansowania, eksploatacji i dalszego rozwoju publicznej infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych. W przyszłym przeglądzie koszty inwestycji należy uznać za kwalifikujące się do wsparcia publicznego.

28.

Odnotowuje, że obecny kryzys będzie miał poważny wpływ na finanse publiczne, w związku z czym wzywa Komisję do przedłużenia stosowania ogólnej klauzuli wyjścia przewidzianej w pakcie stabilności i wzrostu do czasu uzgodnienia nowych ram zarządzania gospodarczego, co najmniej do końca 2023 r. Inwestycje publiczne wspierające transformację ekologiczną, a zwłaszcza efektywność energetyczną i energię ze źródeł odnawialnych, nie powinny być zaliczane do wydatków strukturalnych w ramach zarządzania gospodarczego.

29.

Popiera środki przewidziane w art. 5 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej dotyczące rynku energii elektrycznej, a także wytyczne (6) dotyczące możliwości interwencji państw członkowskich w ustalanie cen za dostawy energii elektrycznej. Jest zdania, że – ze względu na obecną sytuację geopolityczną i jej konsekwencje dla rynku energii w postaci wzrostu i zmienności cen energii elektrycznej – zasadnicze znaczenie będzie miała interwencja państw członkowskich, której celem będzie, po pierwsze, ochrona gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji oraz mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw, a, z drugiej strony, w perspektywie długoterminowej zwiększenie konkurencji z korzyścią dla konsumentów. Przypomina jednak (7), że te środki muszą być ograniczone w czasie, powiązane z nadzwyczajnym aspektem kryzysu energetycznego i nigdy nie mogą przeobrazić się w zmianę strukturalną, która mogłaby osłabić liberalizację zarządzania rynkiem energii elektrycznej. W związku z rosnącym, dotychczas niskim kosztem wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych proponuje rozważenie oddzielenia gazu i energii elektrycznej jako sposób zapewnienia, by ceny gazu nie wpływały na ceny energii elektrycznej.

30.

Popiera wniosek ustawodawczy, by zapewnić odpowiedni poziom magazynowania energii w UE z myślą o następnym sezonie zimowym i późniejszym. Podkreśla, że ustanowienie takich minimalnych poziomów powinno uwzględniać regionalne oceny ryzyka.

31.

Zaznacza, że należy lepiej zrozumieć potrzeby i możliwości regionalne związane ze zmianą i podnoszeniem kwalifikacji. Apeluje do Komisji o wykorzystanie takich inicjatyw jak Erasmus+ i „Horyzont Europa” do zapewnienia ściślejszej współpracy między przemysłem a środowiskiem akademickim oraz do uruchomienia paktu na rzecz umiejętności w kluczowych ekosystemach przemysłowych, takich jak sektory wodoru, energii słonecznej, pomp ciepła i wiatru. Wnosi, by państwa członkowskie przyspieszyły wykorzystanie Europejskiego Funduszu Społecznego+, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) w celu pobudzenia do zmiany i podnoszenia kwalifikacji siły roboczej w związku z potrzebą dostosowania praktyk zawodowych do obiegu zamkniętego, wykorzystania materiałów niskoemisyjnych i nowych technologii.

---

(1)  https://report.ipcc.ch/ar6wg2/pdf/IPCC_AR6_WGII_FinalDraft_FullReport.pdf

(2)  https://www.energysufficiency.org

(3)  Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia, 13 października 2021 r., (COM(2021) 660 final).

(4)  Pompy ciepła, które przypominają klimatyzatory i są umieszczane na zewnątrz budynków, ogrzewają domy, przemieszczając, a nie wytwarzając ciepło. Wykorzystując energię elektryczną, pobierają i kumulują ciepło z powietrza, gruntu lub wody na zewnątrz, a następnie wtłaczają je do domu.

(5)  https://cor.europa.eu/pl/news/Pages/reghub-launches-consultation-on-21st-century-rules.aspx

(6)  Zob. załącznik 1 do komunikatu Komisji Europejskiej „Repower EU”.

(7)  Zob. opinia KR-u: „Energia ze źródeł odnawialnych i rynek wewnętrzny energii elektrycznej” (Dz.U. C 342 z 12.10.2017, s. 79), sprawozdawczyni: Daiva Matonienė (LT/EKR), punkt 20.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Zacieśnienie stosunków między UE a Zjednoczonym Królestwem na szczeblu niższym niż krajowy i zaradzenie terytorialnym skutkom wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z UE

(2022/C 301/03)

Sprawozdawca: Michael MURPHY (IE/EPL), członek rady hrabstwa Tipperary, burmistrz okręgu Clonmel

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR)

Uwagi ogólne

1.

Z zadowoleniem przyjmuje umowę o handlu i współpracy między Unią Europejską (UE) a Zjednoczonym Królestwem, która w pełni weszła w życie 1 maja 2021 r. i zapewnia stabilne ramy prawne dla stosunków dwustronnych. KR popiera wspólne i odpowiedzialne podejście do wdrażania umowy o handlu i współpracy, w tym protokołu w sprawie Irlandii Północnej, oraz przestrzeganie równych warunków działania, i uznaje wysiłki Komisji Europejskiej na rzecz znalezienia kreatywnych rozwiązań, w szczególności odnośnie do kwestii pojawiających się między Irlandią Północną a resztą Zjednoczonego Królestwa.

2.

Przypomina, że umowa o handlu i współpracy (1) jest umową o wolnym handlu (2) obejmującą postanowienia dotyczące współpracy w kwestiach gospodarczych, społecznych, środowiskowych i w sprawie rybołówstwa, „ścisłe partnerstwo na rzecz bezpieczeństwa obywateli” oraz nadrzędne ramy zarządzania. KR zauważa, że umowa o handlu i współpracy obejmuje obszary kompetencji państw członkowskich, które w niektórych państwach członkowskich UE leżą w gestii regionów posiadających kompetencje ustawodawcze.

3.

Ubolewa w związku z tym, że w umowie o handlu i współpracy brakuje wymiaru terytorialnego i że nie uznaje się w niej należycie roli władz lokalnych i regionalnych w stosunkach między UE a Zjednoczonym Królestwem. Odnosi się ona do władz lokalnych i regionalnych jedynie w kontekście dostosowania niektórych elementów umowy do konkretnych warunków regionalnych (3) lub bardzo konkretnych kwestii, takich jak przepisy podatkowe (4). KR podkreśla, że umowa o handlu i współpracy obejmuje określoną rolę społeczeństwa obywatelskiego, które uznaje się za samoistny element ram instytucjonalnych (5).

4.

Z zadowoleniem przyjmuje współpracę między Unią Europejską a Zjednoczonym Królestwem w reakcji na rosyjską agresję w Ukrainie i podkreśla, że władze lokalne w całej Europie znajdują się na pierwszej linii frontu, jeśli chodzi o udzielanie praktycznego i humanitarnego wsparcia.

Dążenie do większego instytucjonalnego uznania stosunków między UE a Zjednoczonym Królestwem na szczeblu niższym niż krajowy

5.

Podkreśla, że ustanowiona w lutym 2020 r. Grupa Kontaktowa KR–Zjednoczone Królestwo jest jedynym instytucjonalnym kanałem zapewniającym forum stałego dialogu i partnerstwa politycznego między władzami lokalnymi i regionalnymi UE i Zjednoczonego Królestwa oraz wymiany specjalistycznej wiedzy, zwłaszcza w sprawie współpracy terytorialnej i w kwestiach transgranicznych. Uznaje, że Grupa Kontaktowa zapewnia przestrzeń dla obopólnych korzyści i wspólnego zainteresowania w celu omówienia problemów lub możliwości wynikających z wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z UE, zwłaszcza w odniesieniu do obszarów tematycznych, które nie znają granic (np. zmiana klimatu, turystyka, transformacja cyfrowa i ekologiczna oraz wspólne dziedzictwo kulturowe). Daje również przedstawicielom KR-u środki umożliwiające omawianie takich kwestii z przedstawicielami władz lokalnych i regionalnych Zjednoczonego Królestwa, a tym samym umożliwia KR-owi utrzymywanie i wspieranie owocnych stosunków na szczeblu niższym niż krajowy.

6.

Uznaje, że stosunki między UE a Zjednoczonym Królestwem, biorąc pod uwagę bezprecedensowe wystąpienie państwa członkowskiego z UE, pozostaną najbardziej intensywnymi i wielowymiarowymi stosunkami z państwem trzecim, a stosunki na szczeblu niższym niż krajowy zasługują na uznanie. W związku z tym wzywa do formalnego uznania Grupy Kontaktowej KR–Zjednoczone Królestwo jako oficjalnego partnera – na szczeblu niższym niż krajowy – władz lokalnych i regionalnych UE i Zjednoczonego Królestwa w ramach umowy o handlu i współpracy. Zadaniem Grupy Kontaktowej byłaby ocena wymiaru niższego niż krajowy kluczowych kwestii politycznych i legislacyjnych, które będą wpływać na dwustronne stosunki Zjednoczone Królestwo–UE. Podobną ocenę przeprowadzą w swoich obszarach zainteresowania Zgromadzenie Parlamentarne, Forum Społeczeństwa Obywatelskiego i wyspecjalizowane komisje Zjednoczonego Królestwa-UE. KR wzywa również władze lokalne i regionalne w Zjednoczonym Królestwie do dalszej współpracy z rządem Zjednoczonego Królestwa na rzecz formalnego uznania tej grupy.

7.

Wzywa Komisję Europejską do ponownego przeanalizowania struktur Wspólnej Rady Partnerstwa, która nadzoruje wdrażanie i stosowanie umowy o handlu i współpracy, w celu rozwiązania problemu braku wymiaru terytorialnego poprzez zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w monitorowanie umowy o handlu i współpracy i w zarządzanie nią. Ustanowienie dialogów lokalnych (uzgodnienia techniczne) w celu zajęcia się tematami należącymi do kompetencji lokalnych (rybołówstwo, szkolenie, mobilność, współpraca terytorialna itp.) przyczyniłoby się do poprawy stosunków między UE a Zjednoczonym Królestwem na szczeblu makro.

8.

Zachęca Parlament Europejski do podjęcia sformalizowanej i korzystnej dla obu stron współpracy w kwestiach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania między KR-em a Delegacją do Zgromadzenia Parlamentarnego Partnerstwa UE–Zjednoczone Królestwo w celu dostarczenia danych z terenu dotyczących wdrażania umowy o handlu i współpracy.

9.

Docenia toczące się rozmowy na szczeblu politycznym i technicznym mające na celu rozwiązanie problemów wynikających z wdrożenia protokołu w sprawie Irlandii Północnej. Ma świadomość trwających prac Komisji Europejskiej nad sfinalizowaniem traktatu o Gibraltarze, podkreśla jednak, że działania, które nie zostały jeszcze dopracowane, nie powinny stać na przeszkodzie gotowości władz lokalnych i regionalnych do szybkiego określenia sposobów współpracy.

Przeciwdziałanie terytorialnym skutkom brexitu

10.

Uważa, że od początku 2020 r. trudno jest oddzielić skutki negocjacji i wejścia w życie umowy o handlu i współpracy od skutków pandemii COVID-19 (6). Z zadowoleniem przyjmuje niedawne badanie KR-u pt. „Nowe stosunki handlowe i gospodarcze między UE a Zjednoczonym Królestwem: wpływ na regiony i miasta”, z którego wynika, że konsekwencje brexitu są niesymetryczne pomiędzy sektorami i pomiędzy regionami UE, gdyż dotykają bardziej małe przedsiębiorstwa, mogą zmniejszyć mobilność kapitału ludzkiego i ograniczyć współpracę między przedsiębiorstwami z UE i ze Zjednoczonego Królestwa oraz mają negatywny wpływ na regiony i społeczności zaangażowane w międzyregionalne projekty ze Zjednoczonym Królestwem. Z zadowoleniem przyjmuje to, że wyniki badania potwierdzają, iż do zaradzenia problemowi tych niesymetrycznych konsekwencji dla Europy niezbędne będzie zwiększenie budżetu pobrexitowej rezerwy dostosowawczej.

11.

Uznaje, że wpływ terytorialny brexitu jest odczuwalny w regionach w całej UE, a problemy mają charakter m.in. gospodarczy, ekologiczny, społeczny, kulturalny i edukacyjny – począwszy od handlu w głównych portach, które szczególnie ucierpiały, np. w Antwerpii, Calais, Cork, Dover, Dublinie, Rotterdamie i Zeebrugge, poprzez przyszłość wymiany studenckiej, wydziałów uniwersyteckich współpracujących w zakresie zmiany klimatu i przystosowania się do niej, regionalnych agencji handlowych wyznaczających alternatywne rynki po kwestie obywatelskie, takie jak mobilność i integracja.

12.

Podkreśla znaczenie pobrexitowej rezerwy dostosowawczej dla łagodzenia najbardziej bezpośrednich kosztów i określenia długoterminowych potrzeb w zakresie oceny skutków brexitu, wspierania regionów i sektorów gospodarki państw członkowskich, w tym tworzenia i ochrony miejsc pracy poprzez mechanizmy takie jak zmniejszony wymiar czasu pracy, przekwalifikowanie i szkolenia oraz wyznaczanie nowych rynków.

13.

W związku z tym KR nalega, by w pełni przestrzegane były przepisy rozporządzenia w sprawie pobrexitowej rezerwy dostosowawczej dotyczące zaangażowania regionów i społeczności lokalnych we wdrażanie tej rezerwy oraz sprawozdawczości na poziomie NUTS 2. KR przypomina również, że z myślą o programowaniu funduszy z zakresu pobrexitowej rezerwy dostosowawczej zwrócił się o skoncentrowanie się na MŚP, na środkach mających na celu ponowną integrację obywateli UE oraz na pomocy technicznej. Jeśli chodzi o podział środków, KR opowiedział się za minimalnym pokryciem lub za progami dla nowych morskich regionów graniczących ze Zjednoczonym Królestwem oraz za przydziałem środków finansowych na rybołówstwo bez indeksacji krajowej.

14.

Obecnie KR podziela obawy partnerów regionalnych w Zjednoczonym Królestwie, że strategiczne planowanie polityki regionalnej cierpi z powodu utraty finansowania w ramach polityki spójności UE oraz braku bezpieczeństwa programowania wieloletniego.

Wyznaczanie nowych kierunków współdziałania poza umową o handlu i współpracy

15.

Podkreśla gotowość stowarzyszeń samorządów lokalnych i władz lokalnych w całym Zjednoczonym Królestwie, a w szczególności narodów zdecentralizowanych, do dalszych, a nawet wzmocnionych stosunków na szczeblu niższym niż krajowy z partnerami z UE w okresie po brexicie.

16.

Zwraca uwagę, że uznanie i wspieranie relacji na szczeblu niższym niż krajowy ma istotne znaczenie, ponieważ uzgodnienia na poziomie lokalnym mogą przyczynić się do poprawy relacji w skali makro. Na przykład przywrócenie lokalnych uzgodnień technicznych w sprawie rybołówstwa na obszarze Wysp Normandzkich mogłoby służyć poprawie stosunków między UE a Zjednoczonym Królestwem w skali makro.

17.

Z zadowoleniem przyjmuje to, że choć Zjednoczone Królestwo nie uczestniczy już w unijnych programach finansowania, nadal uczestniczy w czterech następujących programach technicznych UE: „Horyzont Europa”, „Copernicus” i nadzór satelitarny, badania naukowe i szkolenia Euratom oraz ITER. W szczególności dwa pierwsze wymienione programy są istotne dla władz lokalnych i regionalnych. Zauważa, że istnieje szereg inicjatyw, w których nadal uczestniczą regiony Zjednoczonego Królestwa, w tym Szkocja i Walia – w finansowanej w ramach programu „Horyzont Europa” inicjatywie Vanguard (7) (która towarzyszy transformacji przemysłowej w następstwie pluralistycznego, interaktywnego i dotyczącego przedsiębiorczości procesu opartego na regionach RIS3/I3) – oraz Rada Hrabstwa Kent – w inicjatywie Komitetu Cieśniny (8).

18.

Przypomina, że niektóre regiony Zjednoczonego Królestwa nadal uczestniczą w obecnym okresie programowania (do końca 2023 r.), w tym w ramach Interreg „Morze Północne”, Interreg „Kanał La Manche” i Interreg „Irlandia-Walia”. Stwierdza, że Zjednoczone Królestwo wnosi istotny wkład finansowy w te programy transgraniczne w wysokości do jednej trzeciej budżetu. KR zauważa, że władze lokalne i regionalne najprawdopodobniej nie będą w stanie zrekompensować utraty finansowania Interreg za pomocą funduszy regionalnych lub lokalnych.

19.

Uznaje, że w odniesieniu do zamknięcia programów, zwłaszcza gdy instytucje zarządzające mają siedzibę w Zjednoczonym Królestwie („Kanał La Manche” i „Irlandia-Walia”), muszą one zostać zamknięte na najlepszych możliwych warunkach w interesie brytyjskich i unijnych beneficjentów oraz zgodnie z wymogami UE.

20.

Uznaje, że jedynym programem współpracy transgranicznej, który po brexicie przetrwa dłużej niż do 2023 r., będzie program „Peace Plus” na lata 2021–2027, finansowany przez UE na kwotę około 1 mld EUR „Peace Plus” połączy istniejące elementy finansowania „EU Peace” i „Interreg” w jeden spójny program transgraniczny dla Irlandii Północnej i granicznych hrabstw Irlandii. Ten program nadal stanowi istotny wkład we wdrażanie porozumienia wielkopiątkowego.

21.

Zauważa, że udział Zjednoczonego Królestwa w programach Interreg, które już teraz mają duży udział państw trzecich, jak np. programy „Peryferia Północne i Arktyka”, „Morze Północne” i „Europa Północno-Zachodnia”, jest możliwy, jeżeli rząd Zjednoczonego Królestwa wyrazi zgodę na finansowanie udziału.

22.

Podkreśla, że możliwe jest utworzenie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) z udziałem partnera z tylko jednego państwa członkowskiego UE, w tym jego regionów najbardziej oddalonych, oraz jednego organu samorządu lokalnego lub regionalnego ze Zjednoczonego Królestwa. Sugeruje, aby państwa członkowskie UE rozważyły to narzędzie w dążeniu do współpracy ze Zjednoczonym Królestwem, o ile jest ono spójne z ich współpracą terytorialną.

23.

Ubolewa, że wpływ brexitu nie został uwzględniony przez Komisję Europejską w ósmym sprawozdaniu w sprawie spójności. Tymczasem brexit przyczynił się do zakłóceń w gospodarce, współpracy międzyregionalnej, ekosystemach badawczych, systemach szkoleniowych i demografii w niektórych regionach UE. Europejski Komitet Regionów życzyłby sobie lepszego uwzględnienia rozwoju sytuacji geopolitycznej w perspektywicznym podejściu do okresu po 2027 r.

24.

Z zadowoleniem przyjmuje to, że miasta i regiony Zjednoczonego Królestwa są nadal aktywnie zaangażowane w wiele sieci i stowarzyszeń UE, takich jak Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy, i że pewnie pozostaną członkami niektórych europejskich stowarzyszeń, takich jak Konferencja Peryferyjnych Regionów Nadmorskich (CPMR), Eurocities oraz Rada Gmin i Regionów Europy (CEMR). Można oczekiwać, że mechanizmy te zapewnią doskonałą wymianę doświadczeń między władzami lokalnymi i regionalnymi w Zjednoczonym Królestwie a władzami lokalnymi i regionalnymi w UE.

25.

Wyraża przekonanie, że współpraca między władzami lokalnymi i regionalnymi UE i Zjednoczonego Królestwa będzie kontynuowana w ramach partnerstw, biorąc pod uwagę, że około 100 miast i miejscowości (9) w Zjednoczonym Królestwie ma powiązania partnerskie z miastami w państwach członkowskich UE. Wzywa partnerstwa do dalszego poszukiwania możliwych metod finansowania w celu wsparcia tych prac, ponieważ partnerstwa te sprzyjają wymianie najlepszych praktyk, wzajemnemu zrozumieniu i dzieleniu wspólnych wartości oraz mają zasadnicze znaczenie dla europejskiego stylu życia.

26.

Uznaje znaczenie wymiany edukacyjnej dla mobilności studentek i studentów i wspólnych badań naukowych, a także rozwoju umiejętności językowych i więzi międzyludzkich oraz popiera wysiłki administracji zdecentralizowanej Zjednoczonego Królestwa na rzecz otwarcia nowych dróg współpracy wykraczających poza ramy umowy o handlu i współpracy.

27.

Wyraża szczególne uznanie dla walijskiego programu „Taith” (10) i z zadowoleniem przyjmuje zarówno walijskie, jak i szkockie międzynarodowe programy wymiany edukacyjnej, które mogą przynajmniej częściowo zrekompensować wystąpienie Zjednoczonego Królestwa z programu Erasmus+ i wypełnić luki po brytyjskim krajowym programie im. Turinga (11).

28.

Zauważa, że istnieje widoczna tendencja do dwustronnej współpracy na szczeblu niższym niż krajowy, o czym świadczy otwarcie przedstawicielstw regionów UE w Londynie i poza nim w obrębie Zjednoczonego Królestwa. Narody zdecentralizowane Zjednoczonego Królestwa realizują agendę społeczeństw globalnych, w której priorytetem są dwustronne stosunki z regionami europejskimi. W Anglii miasta i obszary metropolitalne również inicjują projekty współpracy dwustronnej, czego dowodem jest np. partnerstwo między regionem Greater Manchester a Nadrenią Północną-Westfalią. Przyjmując z zadowoleniem stosunki dwustronne, KR sugeruje jednak, że nie powinno to odbywać się kosztem władz lokalnych i regionalnych w krajach o słabszych zdolnościach na szczeblu niższym niż krajowy, a wsparcie to nie powinno być postrzegane jako konkurowanie z celem KR-u polegającym na uzyskaniu instytucjonalnego uznania wymiaru niższego niż krajowy w stosunkach między UE a Zjednoczonym Królestwem.

29.

Dostrzega niewykorzystane perspektywy współpracy między władzami lokalnymi i regionalnymi UE i Zjednoczonego Królestwa w zakresie wspólnego zaangażowania wobec wspólnych wyzwań, takich jak udzielanie pomocy humanitarnej, zrównoważone zarządzanie Morzem Północnym, kanałem La Manche i Morzem Irlandzkim, a także globalna walka ze zmianą klimatu, realizacja celów zrównoważonego rozwoju na szczeblu lokalnym i regionalnym oraz przejście na bardziej zrównoważoną i cyfrową turystykę. W tym kontekście popiera koncepcję Zjednoczonego Królestwa i Francji, aby zapewnić minimalne wynagrodzenia marynarzom i pracownikom działającym w ramach tras wewnątrz Europy, czyli również pomiędzy Zjednoczonym Królestwem a Unią Europejską.

30.

Podkreśla, że stosunki między regionami UE i Zjednoczonego Królestwa opierają się również na wspólnym dziedzictwie kulturowym, językach, związkach między językami celtyckimi oraz na wspólnych europejskich wartościach i historii łączącej naszych obywateli.

31.

Uważa, że na wszystkich instytucjach UE spoczywa obowiązek lepszego zrozumienia i określenia potencjału stosunków i partnerstw na szczeblu niższym niż krajowy między UE a Zjednoczonym Królestwem, przy uznaniu kluczowej roli władz lokalnych i regionalnych jako szczebla sprawowania rządów najbliższego obywatelom.

32.

Uważa, że ustanowienie przez władze regionalne lub lokalne kompleksowych struktur doradczych w zakresie gotowości na brexit jest użytecznym narzędziem poprawy stosunków między Zjednoczonym Królestwem a UE.

33.

Stwierdza, że biorąc pod uwagę przyszłe wyzwania i kierunek działań UE po brexicie, istnieje potrzeba dalszego zrozumienia wyzwań i priorytetów obywateli w UE. Konferencja w sprawie przyszłości Europy stanowi odpowiedni mechanizm umożliwiający osiągnięcie tego celu.

---

(1)  W oparciu o art. 217 TFUE.

(2)  W oparciu o art. 207 TFUE.

(3)  S. 61.

(4)  S. 249.

(5)  S. 23.

(6)  Zob. rozdział VI dorocznego barometru KR-u 2021: https://cor.europa.eu/en/our-work/Documents/barometer-fullreport%20web.pdf.

(7)  http://www.s3vanguardinitiative.eu/members

(8)  Komitet Cieśniny to wielostronne forum dialogu, zapewniające uczestnikom elastyczne ramy współpracy w granicach ich kompetencji oraz rozszerzające współpracę na lokalne zainteresowane strony w zakresie wolontariatu, edukacji lub biznesu.

(9)  Urząd Statystyki Narodowej, Zjednoczone Królestwo, dane z 2018 r. opublikowane we wrześniu 2020 r.: https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/datasets/twinnedtownsandsistercities.

(10)  Program pięcioletni (2022–2026) uruchomiony w lutym 2022 r. przy wsparciu rządu walijskiego w wysokości do 65 mln GBP.

(11)  Program ten nie zapewnia wzajemności, trwa jeden rok i skupia się na kadrze akademickiej, a nie na studentkach i studentach.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Nowy europejski Bauhaus: piękno, zrównoważoność, wspólnota

(2022/C 301/04)

Sprawozdawca: Kieran MCCARTHY (IE/EA), członek zgromadzenia lokalnego: rada miasta Cork Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Nowy Europejski Bauhaus – piękno, zrównoważoność, wspólnota” COM(2021) 573

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR)

Wprowadzenie nowego europejskiego Bauhausu

1.

Z zadowoleniem przyjmuje interdyscyplinarną inicjatywę Komisji Europejskiej w sprawie nowego europejskiego Bauhausu (NEB), która przyczynia się do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu dzięki dodaniu istotnego wymiaru kulturowego i zbliżeniu do obywateli. NEB czyni to poprzez tworzenie pięknych, zrównoważonych i sprzyjających włączeniu społecznemu przestrzeni i miejsc, produktów i sposobów życia, które ułatwiają tworzenie partnerstw oraz przynoszą korzyści z rekonfiguracji środowiska i transformacji z wykorzystaniem konkretnych doświadczeń na szczeblu lokalnym.

2.

Uznaje entuzjazm i wsparcie dla NEB ze strony wielu zwolenników, podmiotów, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, sieci, wspólnot, regionalnych centrów i platform oraz żywych laboratoriów, a także odnotowuje zainteresowanie stymulowaniem kreatywności i działania w tej dziedzinie, jak również kształtowanie i łączenie wartości i zasad przyszłego Bauhausu oraz udział w nich.

3.

Z zadowoleniem przyjmuje uznanie roli władz lokalnych i regionalnych we wdrażaniu zasad NEB, gdyż samorządy są dobrze przygotowane do wniesienia wkładu w kształtowanie polityki i wdrażania Bauhausu zgodnie z zasadą pomocniczości.

4.

Uważa, że w całej UE miasta i regiony przewodzą rozwojowi opartemu na kulturze oraz że poziom lokalny i regionalny ponosi kluczową odpowiedzialność za zrównoważoną politykę miejską, regionalną i kulturalną. W związku z tym demokratycznie wybrane przedstawicielki i przedstawiciele szczebla lokalnego i regionalnego odgrywają kluczową rolę w zwiększeniu dostępności NEB i zaangażowaniu społeczeństwa w proces transformacji, aby przyspieszyć wdrażanie Bauhausu.

5.

Zdecydowanie popiera NEB jako kluczową okazję do wykorzystania potencjału twórczego regionów i gmin, a tym samym do stworzenia akceptowanych i zrównoważonych rozwiązań, które zapewnią powodzenie Zielonego Ładu.

6.

Uznaje interdyscyplinarny charakter NEB, który wpisuje się w szereg programów i komponentów finansowania UE. Wskazuje jednak, że konieczne będzie dalsze zaangażowanie obecnych i przyszłych partnerów.

7.

Potwierdza pierwszą kluczową zasadę NEB popierającą podejście wielopoziomowe i ukierunkowane na konkretny obszar. Zwraca uwagę, że zmiany dokonują się na szczeblu lokalnym i regionalnym, gdzie ugruntowana jest również idea obszaru.

8.

Z zadowoleniem przyjmuje to, że zgodnie z wizją Komisji obszary wiejskie powinny być reprezentowane w NEB. Różne deklaracje (1) i pakt na rzecz obszarów wiejskich stanowią ramy dla przyszłości polityki i działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w Europie oraz są kluczowym narzędziem, dzięki któremu NEB może łączyć się z obszarami wiejskimi. Obszary te mogą zostać określone jako „obszary próbne” w ramach projektów transformacyjnych na małą skalę.

9.

Podkreśla, że NEB może stać się ważnym instrumentem odbudowy, zapewniającym miejsca pracy na szczeblu lokalnym i sprzyjającym zmianie sposobu myślenia w kierunku zrównoważonego i wydajnego planowania terytorialnego, co wpłynie na zachowania społeczne i mobilność oraz przyczyni się do ich poprawy.

Kwestie budzące obawy

10.

Jest zaniepokojony tym, że komunikat nie wyjaśnia, jak należy zapewnić zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych. Wzywa do przedstawienia konkretnych propozycji dotyczących włączenia samorządów oraz KR-u we wdrażanie tej inicjatywy przy jednoczesnym uwzględnieniu równowagi geograficznej, co pozwoli na reprezentację władz lokalnych i regionalnych z całej UE.

11.

Podkreśla, że KR, wraz z innymi instytucjami UE, powinien być częścią wspomagającej sieci kluczowych partnerów NEB, którzy opracują i przetestują politykę i instrumenty finansowania.

12.

Wzywa do zaangażowania KR-u i innych instytucji UE w obrady okrągłego stołu wysokiego szczebla poświęconego europejskiemu Bauhausowi.

13.

Zwraca uwagę, że zasady pomocniczości i proporcjonalności określą, na jakim szczeblu UE i państwa członkowskie będą korzystać z narzędzi politycznych i środków legislacyjnych zaproponowanych z myślą o wdrażaniu NEB.

14.

Podkreśla, że pandemia COVID-19 będzie nadal istotnym czynnikiem w perspektywie średnio- i długoterminowej i że należy to uwzględnić we wdrażaniu NEB. Odnotowuje, że realizując założenia Bauhausu, trzeba także uwzględnić negatywny wpływ pandemii na skalę ubóstwa, kwestie społeczne i zatrudnienie.

15.

Wzywa Komisję do zadbania, by władze lokalne i regionalne znalazły się w centrum strategii i mogły liczyć na pomoc techniczną, odpowiednie finansowanie i elastyczność. Powodzenie NEB będzie zależało od trwałości i wykonalności, z uwzględnieniem różnic między obszarami wiejskimi a miastami.

Finansowanie nowego europejskiego Bauhausu

16.

Wzywa do przydzielenia na szczeblu lokalnym i regionalnym wystarczających środków z budżetów państwowych i programów polityki spójności UE. Niemniej apeluje o dążenie do równowagi między kreatywnymi synergiami w ramach komponentu kulturowego NEB a parametrami programów finansowanych przez UE.

17.

Sądzi, że można by wykorzystać dodatkowe fundusze na pokrycie kosztów pomocy zewnętrznej, aby wesprzeć wymianę wiedzy i zbadać kompetencje obecnego personelu sektora publicznego w ramach wzajemnej i płynnej wymiany z podmiotami prywatnymi, lokalnymi i trzecimi.

18.

Uważa, że wcześniejsze doświadczenia, nagrody i zasoby skoncentrowane na jakości, estetyce i kwestiach społecznych w obiegu zamkniętym mogłyby stanowić zachętę dla inwestorów i podmiotów finansowania społecznościowego.

19.

Apeluje o ustanowienie partnerstw publiczno-prywatnych i inwestycje w szerszym obszarze kultury i dziedzictwa kulturowego, do czego zachęcono w weneckim wezwaniu do działania Europa Nostra (2).

20.

Zwraca uwagę, że Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności jest również okazją do wspierania NEB w państwach członkowskich i na poziomie władz lokalnych.

21.

Zwraca uwagę, że NEB powinien być dostosowany do wieloletnich ram finansowania na lata 2021–2027 i Europejskiej inicjatywy miejskiej i że należy udostępnić odpowiednie finansowanie w celu pokrycia kosztów operacyjnych władz lokalnych i regionalnych wnoszących wkład w Bauhaus. Wzywa do wykorzystania ambitnych planów działania na rzecz wdrożenia NEB w ramach celów zrównoważonego rozwoju.

22.

Wnosi, aby podczas opracowywania i wdrażania strategii, projektów i działań w kontekście NEB uwzględniano równowagę geograficzną oraz różnorodność klimatyczną, gospodarczą, społeczną i kulturową UE, a także możliwości finansowania i przydział funduszy, przy czym jednym z kluczowych celów powinna pozostać spójność terytorialna.

Wskaźniki

23.

Zaznacza, że władze lokalne i regionalne powinny, w granicach swoich kompetencji, monitorować, w jakim stopniu rządy krajowe wykorzystują NEB w różnych programach, narzędziach i procedurach, i oczekuje, że Komisja Europejska przedstawi jasne wskaźniki takiego monitorowania.

24.

Wyraża zaniepokojenie brakiem wskaźników w obecnym cyklu finansowania UE (2021–2027), gdyż stanowi to zmarnowaną szansę na pomiar sukcesu.

25.

Uważa, że podstawowe zasady NEB powinny zostać opracowane we współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi i być uwzględniane jako kryteria jakości unijnych programów finansowania mających bezpośredni lub pośredni wpływ na środowisko zbudowane, rozwój obszarów miejskich i wiejskich, dziedzictwo kulturowe i krajobrazy kulturowe.

26.

Sugeruje utworzenie regionalnej tablicy wyników NEB w celu ustanowienia silnej regionalnej polityki monitorowania, która zagwarantuje wdrażanie Bauhausu na wszystkich szczeblach oraz zgodność inwestycji regionalnych z zasadami NEB.

27.

Zauważa, że władze lokalne i regionalne są odpowiedzialne za dużą liczbę lokalnych budynków publicznych i miejskich przestrzeni publicznych oraz odgrywają ważną rolę regulacyjną i finansową w ich renowacji. W związku z tym powinny się one skupić na wskazaniu wąskich gardeł regulacyjnych oraz sprzyjać uproszczeniu regulacji i opracowaniu nowego podejścia w tym zakresie.

28.

Podkreśla, że KR jest zaangażowany w opracowywanie i wspieranie strategii w zakresie klimatu, energii i środowiska na szczeblu lokalnym i regionalnym. Grupa robocza „Zielony Ład w terenie” mogłaby zostać wykorzystana do promowania zasad NEB i monitorowania ich powodzenia.

29.

Podkreśla, że kluczowe znaczenie ma dialog między władzami lokalnymi i regionalnymi na temat otwartych innowacyjnych koncepcji i procesów, interdyscyplinarnych sposobów podejścia i kompetencji. Powinno to obejmować NEB w ramach platformy wymiany wiedzy KR-u (KEP), program Science Meets Regions (Spotkania świata nauki z regionami) oraz projekty współpracy finansowane z innych programów UE.

30.

Podkreśla, że NEB powinien promować równouprawnienie płci. Równość płci powinna być kryterium przekrojowym oraz silnym i niezbędnym czynnikiem trwałego i wyważonego rozwoju polityki spójności.

Festiwal NEB, nagrody i koncepcja laboratorium

31.

Z zadowoleniem przyjmuje pierwszą nagrodę nowego europejskiego Bauhausu i proponuje określenie synergii z istniejącymi nagrodami w dziedzinie mieszkalnictwa, dziedzictwa kulturowego, współczesnej architektury i krajobrazów. Wzywa również do dzielenia się dobrymi praktykami z przebiegu Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego 2018.

32.

Uznaje utworzenie europejskiej pieczęci doskonałości za pierwszy krok w kierunku koncepcji znaku jakości NEB, ale obawia się, że obywatele mogą oczekiwać, iż znakowi NEB będzie towarzyszyć finansowanie. Stosowanie specjalnego znaku można by uznać za konkretny wkład KR-u w rozwój inicjatywy NEB, gdyż apelował o to już w 2021 r.

33.

Z zadowoleniem przyjmuje laboratorium NEB i jego metodykę współtworzenia, ale zwraca się o dalsze informacje na temat jego funkcjonowania oraz o aktywny udział KR-u w laboratorium NEB i zarządzaniu nim.

34.

Apeluje, by laboratorium testowało wyniki i działania wybrane do pierwszej nagrody. Mogłoby także przyspieszyć ich wdrażanie oraz uczynić z nich prototypowe projekty.

35.

Jest gotowy współpracować z rządami krajowymi za pośrednictwem sieci regionalnych centrów KR-u nad rozwinięciem „poletek doświadczalnych” w obszarze regulacji i testowaniem nowych rozwiązań regulacyjnych.

36.

Zauważa, że NEB powinien skorzystać z istniejących dobrych praktyk w miastach i regionach UE oraz stworzyć publicznie dostępną platformę zasobów.

37.

Z zadowoleniem przyjmuje festiwal NEB jako konkretny i widoczny sposób dalszego wspierania zaangażowania władz lokalnych i regionalnych oraz obywateli, jak też prezentowania projektów na szczeblu lokalnym i regionalnym.

38.

Podkreśla udane działania w kontekście URBACT, Europejskiej współpracy terytorialnej (EWT) i programu „Horyzont 2020” na rzecz opracowania skutecznych interaktywnych narzędzi, które powinny być wykorzystywane w stosownych przypadkach.

39.

Zwraca uwagę, że NEB powinien zostać powiązany z misjami programu „Horyzont 2020”, zwłaszcza w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu oraz neutralnych dla klimatu i inteligentnych miast.

40.

Przypomina o ewentualnej korzyści z wykorzystania instrumentu europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) na potrzeby projektów wielopoziomowego sprawowania rządów obejmujących kilka krajów lub euroregion.

41.

Zauważa, że NEB łączy trzy filary agendy miejskiej UE (lepsze stanowienie prawa, lepsze finansowanie i lepsza wiedza (3)) i dąży do ich realizacji.

42.

Odnotowuje trwające innowacyjne działania miejskie (Laboratorium Miejskie Europy) oraz zbliżającą się Europejską inicjatywę miejską. Wzywa do powiązania NEB z partnerstwami w ramach agendy miejskiej UE, ponieważ w ramach tej agendy od prawie czterech lat pracuje się nad koncepcjami związanymi z Zielonym Ładem i Bauhausem.

43.

Uważa, że NEB ma do odegrania rolę we wdrażaniu karty lipskiej z 2021 r. i deklaracji z Lublany z 2021 r., w których wzywa się do przyjęcia zintegrowanego podejścia, podejścia ukierunkowanego na konkretny obszar, wielopoziomowego sprawowania rządów, uczestnictwa i metod współtworzenia.

44.

Sądzi, że Europejskie Stolice Kultury, Europejskie Stolice Innowacji, Europejskie Stolice Młodzieży i Zielone Stolice Europy mogą odegrać istotną rolę w propagowaniu NEB.

45.

Z zadowoleniem przyjmuje ustanowienie krajowych punktów kontaktowych NEB i apeluje, by ściśle współpracowały z władzami lokalnymi i regionalnymi oraz innymi zainteresowanymi stronami, w tym ze społeczeństwem obywatelskim, dzięki czemu ruch NEB będzie mógł nadal rozwijać się w sposób oddolny.

46.

Proponuje stworzenie programu szkoleniowego dla 100 zainteresowanych miast w oparciu o zasady NEB. W tym celu można by wykorzystać metodologie programu „Cyfrowe miasta” lub program „100 inteligentnych miast” i jego koncepcję rynku.

Projekty dotyczące środowiska zbudowanego, architektury i renowacji

47.

Podkreśla, że środowisko zbudowane jest odzwierciedleniem społeczności, a odpowiedzialność za jego ogólną jakość spoczywa w rękach organów sektora publicznego i zainteresowanych stron, w tym społeczeństwa obywatelskiego, działających w ścisłej współpracy ze społeczeństwem.

48.

Zwraca uwagę, że bogate i zróżnicowane dziedzictwo kulturowe i architektoniczne Europy jest ważnym punktem odniesienia dla jakości naszego środowiska zbudowanego – pod względem zarówno odbioru ze strony użytkowników, jak i wartości dóbr materialnych.

49.

Z zadowoleniem przyjmuje to, że NEB uznaje kluczową rolę miejskiego planowania przestrzennego w osiąganiu zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich.

50.

Docenia, iż NEB dostrzega potrzebę wspólnego dążenia do wysokiej jakości architektury. Będzie to wymagało podnoszenia świadomości, rozpowszechniania informacji oraz promowania roli kultury i dziedzictwa kulturowego, wysokiej jakości architektury i środowiska zbudowanego.

51.

Podkreśla, że Komisja powinna pomóc sektorowi budowlanemu w rozwiązaniu problemu niezrównoważonego wykorzystania zasobów i odpadów oraz w promowaniu obiegu zamkniętego, ze szczególnym uwzględnieniem ponownego użycia i recyklingu materiałów. Można to osiągnąć poprzez zlikwidowanie luk w wiedzy i umiejętnościach oraz cyfryzację projektowania.

52.

Zauważa, że NEB może ograniczyć biurokrację w celu ułatwienia renowacji i zwiększenia jej opłacalności. Sprostanie wyzwaniom związanym z modernizacją bardzo starych budynków i dziedzictwa kulturowego wymaga usług architektów i innych ekspertek i ekspertów, a także wysoko wykwalifikowanych rzemieślniczek i rzemieślników (4).

53.

Zdecydowanie stwierdza, że władze lokalne i regionalne odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu, by renowacja budynków była zgodna z planowaniem przestrzennym i urbanistycznym, promowała politykę przeciwdziałania wyludnianiu oraz przestrzegała kryteriów sprawiedliwości społecznej i poszanowania środowiska naturalnego. Zwraca uwagę, że metody stosowane przez państwa członkowskie w odniesieniu do fali renowacji nie mogą podważać tej podstawowej roli koordynacyjnej.

54.

Ponownie apeluje o to, by europejski semestr w większym stopniu uwzględniał kwestie miejskie. Koordynacja polityki gospodarczej i społecznej w UE musi obejmować przystępne cenowo mieszkania, kwestię nierówności i inwestycje długoterminowe.

55.

Z zadowoleniem przyjmuje narrację NEB dotyczącą poszukiwania rozwiązań umożliwiających dostęp do przystępnych cenowo i godnych warunków mieszkaniowych, zwłaszcza dla młodych ludzi i innych słabszych grup społecznych.

56.

Podkreśla, że NEB musi być powiązany z planem działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych i deklaracją ze szczytu społecznego w Porto w 2021 r., aby przyczynić się do refleksji na poziomie europejskim na temat socjalnych i przystępnych cenowo mieszkań po pandemii COVID-19.

57.

Wzywa do promowania synergii między sztuką, architekturą, krajobrazem i architekturą wewnętrzną, planowaniem przestrzennym, projektowaniem i rzemiosłem, a także do propagowania innowacyjnych modeli szkoleniowych dla architektów i innych specjalistek i specjalistów.

58.

Wzywa do zaangażowania się w europejski program na rzecz umiejętności, aby za pośrednictwem NEB wspierać i pozwolić lepiej zrozumieć regionalne potrzeby i możliwości związane z umiejętnościami w dziedzinie urbanistyki, budownictwa i zrównoważonego wykorzystania zasobów budowlanych, a także aby ograniczyć migrację wykwalifikowanej siły roboczej, która mogłaby doprowadzić do skurczenia się lokalnej gospodarki pod względem produkcji. W tym względzie istotną rolę odgrywa Europejska agenda cyfrowa, ponieważ technologia cyfrowa może dawać obywatelom możliwości współtworzenia własnego otoczenia i jest niezwykle ważnym narzędziem na wszystkich etapach opracowywania inicjatyw NEB.

59.

Apeluje, aby NEB angażował się we wcześniejsze partnerstwa w ramach agendy miejskiej UE, zwłaszcza w odniesieniu do zdolności w zakresie działań w dziedzinie klimatu, wniosku dotyczącego ekologizacji miast oraz wykorzystania przestrzeni publicznej. Szczególnie istotne są partnerstwa na rzecz zrównoważonego użytkowania gruntów i rozwiązań opartych na przyrodzie, gospodarki o obiegu zamkniętym oraz kultury i dziedzictwa kulturowego.

60.

Zaznacza, że NEB jest silnym narzędziem umożliwiającym odblokowanie inicjatyw gospodarki społecznej, ponieważ opiera się na współpracy i zaangażowaniu obywatelskim. Takie inicjatywy wzmacniają spójność społeczną, gospodarczą, terytorialną i kulturową oraz zwiększają poziom zaufania na szczeblu lokalnym w całej UE.

Zasady jakości dziedzictwa kulturowego

61.

Popiera dokument Europa Nostra pt. „Weneckie wezwanie do działania: Ku nowemu renesansowi w Europie” oraz deklarację w sprawie wspólnego dziedzictwa i pamięci.

62.

Wzywa do określenia synergii między zasadami jakości Davos Baukultur, NEB i europejskimi zasadami jakości dla finansowanych przez UE interwencji mających potencjalny wpływ na dziedzictwo kulturowe, a także do włączenia tych synergii do głównego nurtu wszystkich europejskich strategii politycznych i programów finansowania.

63.

Jest zdania, że dziedzictwo kulturowe to zasadniczy wymiar NEB. Fala renowacji powinna mieć „duszę” i tożsamość, a jednocześnie promować całościowe podejście do tego, w jaki sposób chcemy rozwijać nasze miasta i regiony.

64.

Apeluje, by umożliwić KR-owi współpracę z zainteresowanymi stronami w celu promowania nagrody NEB i nagrody dla burmistrzyni czy burmistrza roku w obszarze dziedzictwa „Heritage Mayor of the Year”.

65.

Wzywa do ścisłego powiązania kwestii dziedzictwa kulturowego i Europejskiego Zielonego Ładu, do czego wezwano w zielonej księdze w sprawie dziedzictwa kulturowego UE (5).

66.

Zgadza się, że należy mobilizować fundusze publiczne na strategie ekologiczne oparte na kulturze za pośrednictwem projektów pilotażowych i inicjatyw NEB dotyczących kluczowych aspektów kulturowych transformacji ekologicznej i z uwzględnieniem różnych zdolności społeczności lokalnych i regionów.

Wnioski

67.

Zwraca się do Komisji Europejskiej o ustanowienie lepszych powiązań między NEB a istniejącymi ramami koncepcyjnymi, estetycznymi i ukierunkowanymi na projektowanie oraz ramami związanymi z kulturą. Przełożyłoby to zasady na działania i umożliwiło NEB wykorzystanie potencjału władz lokalnych i regionalnych w zakresie dziedzictwa twórczego, kulturalnego i kulturowego w celu renowacji i rewitalizacji dzielnic w całej UE. Proponuje zatem stworzenie systemu bonów Laboratorium NEB, w ramach którego zainteresowane miasta i regiony mogłyby otrzymać bon, który uprawniałby je do uzyskania niezbędnego wsparcia w organizacji laboratorium NEB w ich okręgu wyborczym. Warunki otrzymania takiego bonu byłyby następujące: 1) laboratorium NEB powinno wypełniać zadanie „współtworzeni[a], prototypowani[a] i testowani[a] narzędzi, rozwiązań i działań w ramach polityki, które ułatwią transformację w praktyce” oraz 2) wyniki prac laboratorium NEB powinny zostać przedstawione radzie regionalnej lub miejskiej.

68.

Wzywa do określenia synergii między inicjatywą NEB a procesami angażującymi ludzi w Europie (takimi jak Konferencja w sprawie przyszłości Europy) oraz strategiami i planami działania promującymi jakość architektoniczną i estetyczną (np. fala renowacji agendy miejskiej UE).

69.

Uważa, że NEB musi stać się prawdziwym ruchem angażującym władze lokalne i regionalne, a nie tylko kolejnym odgórnym projektem. Stworzenie europejskiego ekologicznego stylu życia ma kluczowe znaczenie dla wszystkich miast i mieszkańców UE. To ma być projekt dla wszystkich, a nie tylko dla nielicznych. Odpowiedzialność musi zaczynać się od jednostek na poziomie lokalnym i wykraczać poza duże obszary miejskie. Dostępność dla zwykłych ludzi i organizacji społeczeństwa obywatelskiego jest ważnym pozytywnym aspektem inicjatywy NEB. Aby projekt ten okazał się skuteczny, musi sprzyjać włączeniu społecznemu, kulturowemu i terytorialnemu.

---

(1)  Jak np. deklaracja Cork 2.0 z 2016 r. pt. Lepsze życie na obszarach wiejskich.

(2)  Weneckie wezwanie do działania: Ku nowemu renesansowi w Europie ma na celu „zapewnienie ściślejszej i silniejszej synergii między środowiskiem biznesu a szerokim ekosystemem kulturowym, dziedzictwem i sektorem kreatywnym, między innymi poprzez wzmocnienie strategicznego sojuszu między europejskim ruchem na rzecz dziedzictwa a Europejskim Bankiem Inwestycyjnym i jego instytutem”.

(3)  Jak określono w pakcie amsterdamskim.

(4)  Zgodnie z zieloną księgą Europa Nostra dotyczącą dziedzictwa europejskiego.

(5)  „Umieszczenie wspólnego dziedzictwa europejskiego w centrum Europejskiego Zielonego Ładu”, opublikowane przez Europa Nostra.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Misje europejskie

(2022/C 301/05)

Sprawozdawca: Marku MARKKULA (FI/EPL), przewodniczący regionu Helsinki Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów w sprawie misji europejskich COM(2021) 609 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR)

1.

Z zadowoleniem przyjmuje europejskie misje jako skoordynowane wysiłki Komisji zmierzające do połączenia niezbędnych zasobów w postaci programów finansowania, strategii politycznych i przepisów, a także innych działań mających na celu zmobilizowanie i pobudzenie podmiotów publicznych i prywatnych do współtworzenia rzeczywistego i trwałego oddziaływania w celu zachęcenia obywateli do przyswajania nowych rozwiązań i sposobów podejścia. KR podkreśla potrzebę inkluzywnego podejścia, w ramach którego misje UE – obok ogólnounijnej polityki spójności – oraz wszystkie inne instrumenty finansowe UE powinny być wykorzystywane do wspierania spójności terytorialnej i realizacji celów zrównoważonego rozwoju.

2.

Podkreśla (1), że w świetle Konferencji w sprawie przyszłości Europy europejskie misje – jako nowy i istotny instrument pomagający rozwiązać palące problemy społeczne – są prawdziwym sprawdzianem wpływu i wiarygodności UE. Muszą one cieszyć się powszechną legitymizacją i akceptacją. Jak podkreśliła Komisja Europejska, rola miast i regionów, wraz ze wszystkimi zainteresowanymi stronami i obywatelami, jest kluczowa dla osiągnięcia ambitnych celów misji UE.

3.

Ponawia swe oświadczenie (2) popierające realizację europejskich misji jako odważnego kroku w kierunku sprostania wyzwaniom społecznym i podkreśla potrzebę skutecznego systemu wielopoziomowego sprawowania rządów, łączącego europejskie misje ze strategiami rozwoju lokalnego i regionalnego, strategiami inteligentnej specjalizacji, działaniami na rzecz odbudowy po COVID-19 oraz finansowaniem innowacji za pośrednictwem funduszy strukturalnych.

4.

Wzywa najważniejsze decydentki i decydentów w UE i państwach członkowskich do szybkiej i zdecydowanej reakcji na sytuację w Ukrainie, w tym do rozpoczęcia misji UE, zwłaszcza misji w zakresie miast. Kryteria finansowania w ramach funduszy NextGenerationEU oraz inne publiczne źródła finansowania należy w elastyczny sposób ukierunkować na to, by część działań misji w zakresie miast przyczyniała się do tworzenia europejskich autostrad transformacji energetycznej. Powinny one wspierać badania publiczno-prywatne w zakresie opracowywania nowych rozwiązań w ramach systemów energetycznych. W szczególności miasta i inne podmioty publiczne mogą korzystać z innowacyjnych zamówień publicznych wraz z przedsiębiorstwami, aby przyspieszyć wdrażanie odnawialnych źródeł energii i stworzyć zrównoważone, innowacyjne rozwiązania energetyczne zastępujące paliwa kopalne nabywane obecnie przez państwa UE z Rosji.

5.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w komunikacie (3) w sprawie misji europejskich należycie uznano znaczenie władz lokalnych i regionalnych w realizacji, a także w fazie projektowania misji europejskich i w fazie informowania o nich.

6.

Podkreśla, że w świetle współtworzenia wiedzy i know-how wdrażanie misji UE musi być utwierdzone w codziennej pracy nad rozwijaniem i modernizowaniem procesów funkcjonowania miast i regionów. Pozwoli to na stworzenie systematycznych synergii z polityką spójności UE, wykorzystaniem funduszy strukturalnych i innych specjalnych instrumentów. Będzie to również okazją do zaprezentowania na całym świecie potencjału regionów i społeczności lokalnych oraz roli gmin w dokonywaniu ukierunkowanych przemian.

Europejskie misje jako nowy, ambitny instrument służący stawianiu czoła wielkim wyzwaniom społecznym

7.

Uznaje, że misje europejskie mają być nowym i kluczowym instrumentem, jak stwierdziła Komisja Europejska: „Europejskie misje UE to nowy sposób na znalezienie konkretnych rozwiązań dla niektórych z naszych największych wyzwań poprzez osiągnięcie konkretnych wyników i wpływu do 2030 r. wskutek nadania badaniom i innowacjom nowej roli, w połączeniu z nowymi formami zarządzania i współpracy, jak również poprzez zaangażowanie obywateli” (4).

8.

Przypomina, że każda europejska misja powinna określić jasny plan działania i stworzyć systemowe nowe podejście oparte na wielopoziomowym sprawowaniu rządów oraz metodyki w zakresie eksperymentowania, prototypowania, monitorowania i zwiększania skali działań na wszystkich poziomach sprawowania rządów. Szczególną uwagę należy zwrócić na tworzenie portfeli działań zarówno na szczeblu UE, jak i regionalnym/lokalnym oraz ich skuteczne rozpowszechnianie na wszystkich etapach planowania i realizacji. Wymaga to włączenia i zaangażowania władz lokalnych i regionalnych oraz partnerstw, by dzielić się skutecznymi rozwiązaniami w zakresie innowacyjnego zarządzania.

9.

Zwraca uwagę na potrzebę przydzielenia finansowania misji szczeblowi lokalnemu i regionalnemu w celu współtworzenia niestandardowych przełomów w wielu skrajnych sytuacjach, które zbyt często blokują odpowiednie postępy w osiąganiu nowych rozwiązań i wpływu. Wymaga to nowych partnerstw europejskich opartych na interesach lokalnych i regionalnych określonych w strategiach inteligentnej specjalizacji. Misje UE powinny wykorzystywać doświadczenia, jakie przyniesie wspólny projekt pilotażowy KR-u i JRC „Partnerstwa na rzecz innowacji regionalnych”.

10.

Zachęca, by misje UE podkreślały postępy w kierunku humanizmu i ukierunkowania na człowieka, tak by zrównoważony rozwój we wszystkich jego wymiarach – ekologicznym, gospodarczym, społecznym i kulturalnym – był siłą napędową zmian w osiąganiu ambitnych celów misji UE. Jakość życia można podnieść jedynie poprzez świadomą współpracę w ramach złożonych podmiotów. W tym celu musimy znaleźć lepszą równowagę między dobrostanem materialnym i niematerialnym w Europie i na świecie. Przyroda umożliwia życie na naszej planecie, musimy więc szanować zależność człowieka od przyrody.

11.

Podkreśla, że misje europejskie muszą współtworzyć nowe sposoby działania. Rozwój wymaga od wszystkich podmiotów uczenia się nowych umiejętności poprzez zintegrowanie technologii i badań naukowych z podejściem ukierunkowanym na człowieka, zobowiązanie się do przeprowadzenia wspólnych procesów transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz zapewnienie dostępu do potrzebnych zasobów. Wymogi te mają zasadnicze znaczenie dla stworzenia sprawnie funkcjonujących regionalnych i lokalnych ekosystemów badań, rozwoju i innowacji, które tworzą nowe innowacyjne pomosty wiedzy, łącząc czołowych europejskich twórców wiedzy z regionalnymi i lokalnymi żywymi laboratoriami i innymi ośrodkami doświadczalnymi oraz działaniami demonstracyjnymi, takimi jak sztandarowe projekty. Z ich pomocą wszystkie miasta i regiony mogą tworzyć procesy uczenia się opartego na analizie porównawczej i działania w sieci peer-to-peer, aby wykorzystać koncepcje i rozwiązania prekursorów inteligentnych i zrównoważonych praktyk.

12.

Zwraca uwagę, że sprawowanie rządów na szczeblu regionalnym i lokalnym, prognozowanie i zwiększanie inwestycji w badania, rozwój i innowacje stanowią fundamenty zakresu kompetencji misji europejskich, na które składają się profesjonalnie koordynowane działania na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Koordynacja misji europejskich pozwala na zwiększenie współpracy, motywacji i zdolności, tj. konkurencyjności, poprzez wspólne tworzenie nowych zestawów zadań i działań. Obejmuje wiele równoległych etapów i działań wielopoziomowego zarządzania w ramach różnych systemów. Należy wykorzystać instrumenty finansowe – zarówno publiczne, jak i prywatne – oraz zapewnić wsparcie, zwłaszcza regionom słabiej rozwiniętym, aby zachęcić wszystkie regiony do poprawy ich systemów badań, rozwoju i innowacji i przyczynienia się do realizacji misji UE.

13.

Przypomina o swej zasadniczej roli, jaką odgrywa w realizacji europejskich misji, w oparciu o doświadczenie zdobyte w ramach sześciu komisji i kampanii, takich jak „Zielony Ład w terenie” i ERP – Europejskie Regiony Przedsiębiorczości, i zauważa, że stanowi naturalny punkt dostępu do współpracy z sektorem publicznym i prywatnym, przemysłem, sektorem usług i obywatelami.

Rola miast i regionów w europejskich misjach

14.

Podkreśla – zgodnie ze wspólnym planem działania podpisanym w 2020 r. przez komisarz Marię Gabriel i KR – że wraz z państwami członkowskimi i europejskimi regionami i miastami jest gotowy do odegrania aktywnej roli we współtworzeniu systemu wielopoziomowego sprawowania rządów, by osiągnąć cele europejskich misji. Środki zapewniające niezbędny rozwój będą się opierać na regionalnych ekosystemach innowacji ukierunkowanych na konkretne miejsce oraz na strategiach inteligentnej specjalizacji (S3/S4).

15.

Może wpływać na ogólne procesy misji UE, informować decydentki i decydentów oraz mobilizować regiony i miasta, by stały się aktywnymi uczestnikami na różne sposoby itp. Plany misji UE mają silny wymiar regionalny i lokalny ukierunkowany na konkretny obszar, a mechanizmy wdrażania obejmują propozycje stawiające regiony i miasta – oraz ich ekosystemy badań, rozwoju i innowacji – w centrum ich działań. W związku z tym KR może szeroko współpracować ze wszystkimi partnerami, aby zapewnić, że ten nowy oddolny instrument polityki przyniesie pożądane skutki.

16.

Zgadza się pomóc – przy udziale wszystkich komisji KR-u odpowiedzialnych za odpowiednie obszary tematyczne misji – w zaangażowaniu jak największej liczby miast i regionów w celu zapewnienia, że szczebel regionalny i lokalny będzie wspierał misje UE poprzez: a) wdrażanie kampanii informacyjnych, bezpośredniego dialogu i innych wspólnych otwartych i interaktywnych procesów angażowania skierowanych do różnych grup, w tym również do dzieci poniżej 18 roku życia, b) zaangażowanie społeczności prekursorskich w wypróbowanie nowatorskich rozwiązań w rzeczywistych praktykach, c) zachęcanie wspólnot uczestniczących w demonstracji do udziału w procesach wdrażania innowacyjnych rozwiązań na dużą skalę oraz do poszerzania zakresu stosowania najlepszych rozwiązań w całej Europie, d) zapewnienie, aby europejska różnorodność regionów wraz z licznymi społecznościami zainteresowanych stron i obywateli była szeroko uwzględniana w działaniach związanych z realizacją misji.

17.

Wzywa państwa członkowskie do wspierania realizacji misji UE poprzez tworzenie synergii z programami krajowymi i regionalnymi oraz ułatwianie dostępu do finansowania unijnego i krajowego.

18.

Wzywa do zadbania o to, by wszystkie obszary oraz regiony miejskie i wiejskie (z najlepszymi, średnimi i słabymi wynikami) miały wystarczającą zdolność i umiejętność podejmowania innowacyjnych działań w swoich społecznościach i by były wspierane poprzez odpowiednie procesy uczenia się, które pozwolą im także działać jako platformy dla wielopodmiotowych usługodawców wspierających innych, w tym wszystkie grupy podmiotów. Lokalne/regionalne procesy tworzenia wartości muszą być sterowane na poziomie skutecznych łańcuchów wartości opartych na współpracy i strumieni wartości, które dalej rozwijają ekosystemy.

19.

Zaznacza, że ambitne cele wymagają, jako zasadniczego warunku wstępnego, by decydenci, urzędnicy i specjaliści ds. innowacji zdobyli kompetencje pozwalające im działać jako inicjatorzy zmian w zakresie zdobywania nowej wiedzy i zdolności. Trzy kluczowe procesy to: a) operacyjne procesy uczenia się miast i regionów, z naciskiem na włączenie działań związanych z misją do innych działań lokalnych, tak aby stały się one częścią normalnego strategicznego i operacyjnego procesu decyzyjnego, b) motywowanie i wspieranie przedsiębiorstw i instytutów badawczych, uczelni wyższych, centrów szkolenia zawodowego oraz ich lokalnych i tematycznych ekosystemów do współtworzenia nowych innowacyjnych, pionierskich rozwiązań oraz c) stosowanie nowych integracyjnych metod w innowacjach. Środki zastosowane w tych procesach powinny obejmować szeroko zakrojone partnerstwa, zamówienia publiczne, szybko opracowane prototypy i eksperymenty z nowymi rozwiązaniami.

20.

Przypomina, że dostępne są sprawdzone procesy, ale wymagają one zaangażowania poszczególnych miast i regionów oraz specjalnej współpracy zorganizowanej przez zespoły misji UE. Przydzielanie funduszy na partnerstwa ogólnoeuropejskie przyczyni się do większego pozyskiwania tych kluczowych czynników w wielu europejskich miastach i regionach. Bardzo istotną rolę w tym zakresie może odegrać kilka istniejących instrumentów UE, takich jak JRC, Interreg, wspólnoty wiedzy i innowacji (WWiI) Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) i inicjatywy w zakresie wspólnego programowania.

21.

Podkreśla potrzebę dokonania przeglądu wszystkich instrumentów finansowych UE w celu wspierania działań misji, zwłaszcza na szczeblu lokalnym i regionalnym. Regiony i miasta nie mają łatwego dostępu do funduszy programu „Horyzont 2020”, które nie są jeszcze wystarczająco dostosowane do nowych celów strategicznych misji UE. Wiele regionów ma znaczne trudności z dostępem do finansowania za pomocą wielu zaproszeń do składania wniosków, z wysoce specjalistycznymi kryteriami i złożonymi systemami. Na przykład wiele regionów boryka się z problemami związanymi z finansowaniem podnoszenia kwalifikacji siły roboczej w celu przyspieszenia transformacji ekologicznej niezbędnej w misjach UE. Będzie to wymagało przeglądu w celu uproszczenia dostępu do funduszy UE.

Wytyczne w sprawie wywołującej większy wpływ realizacji misji UE

22.

Podkreśla potrzebę pomocy w zawieraniu dynamicznych partnerstw – które powinny być częściowo sformalizowanym, a częściowo elastycznym obopólnym zobowiązaniem – na potrzeby umów partnerstwa między misjami UE a demonstracyjnymi miastami i regionami, aby zwiększyć ogólnoeuropejski wpływ znaczących zadań i pracy rozproszonych demonstratorów.

23.

Popiera elastyczne wykorzystanie i podkreśla aktywny rozwój koncepcyjny umów między miastami i regionami, które proponuje się w planach realizacji misji europejskich.

24.

Proponuje stworzenie koncepcji znaku europejskiej misji (EU Mission Label) dla tych miast i regionów, które przyjmą na siebie odpowiedzialność jako demonstracyjni prekursorzy i zwolennicy europejskiej transformacji zielonej i cyfrowej w osiąganiu celów europejskich misji i zwiększaniu skali wyników swoich innowacyjnych rozwiązań i wzywa do wyciągania wniosków z istniejących już praktyk, takich jak Porozumienie Burmistrzów.

25.

Proponuje różne sposoby wykorzystania znaku europejskiej misji w celu zwiększenia synergii z innymi stosownymi inicjatywami UE i innymi powiązanymi inicjatywami oraz wykorzystania instrumentów finansowych, takich jak fundusz InvestEU, Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, międzyregionalne inwestycje innowacyjne I3, Interreg Europa, instrument „Łącząc Europę”, program „Cyfrowa Europa”, Program UE dla zdrowia, EBI i EIT. KR proponuje utworzenie ogólnoeuropejskiego systemu, za pomocą którego zarówno UE, jak i państwa członkowskie wykorzystywać będą znak misji UE do uproszczenia procedur składania wniosków. Ten znak powinien pomóc w uzyskaniu dostępu do funduszy unijnych i krajowych z myślą o wspieraniu działań na szczeblu lokalnym i regionalnym w osiąganiu ambitnych celów misji UE, a jednocześnie w doskonaleniu procedur lokalnych i regionalnych.

26.

Zwraca uwagę, że na szczeblu lokalnym i regionalnym ośrodki EPB mogą być jednymi z najskuteczniejszych narzędzi dostosowania regionalnych strategii w zakresie badań naukowych i innowacji, w tym strategii inteligentnej specjalizacji (S3/S4), do strategii krajowych i europejskich, EPB, programu „Horyzont Europa” i misji UE. Ośrodki EPB mogą zatem przyczynić się do powstania strukturyzujących projektów, które zasilają w szczególności misje UE i mobilizują różne źródła finansowania wokół nich, w związku z czym w miarę możliwości przydatne byłoby powiązanie znaku misji UE z ośrodkami EPB.

27.

Przypomina o potrzebie tworzenia i stosowania skutecznych procedur zarządzania wiedzą w celu realizacji europejskich misji dzięki spożytkowaniu najlepszej globalnej i regionalnej wiedzy z uwzględnieniem kryteriów etycznych nowej strategii Komisji na rzecz umiędzynarodowienia badań naukowych i innowacji. W celu wykorzystania i zwiększenia skali wyników program „Horyzont Europa” i inne instrumenty muszą być bardziej dynamiczne, aby umożliwić eksperymentowanie i prototypowanie w warunkach rzeczywistych.

28.

Zaznacza, że europejskie misje powinny być wdrażane w ramach otwartego i partycypacyjnego procesu, w którym uczestniczą wszystkie zainteresowane strony na poziomie lokalnym, regionalnym, europejskim i globalnym (5). Zwłaszcza zaangażowanie regionów, społeczności i obywateli będzie miało kluczowe znaczenie dla pomyślnego wdrażania europejskich misji. W związku z tym w ramach każdej misji należy zapewnić bezpośredni dialog z tymi zainteresowanymi stronami. KR jest gotów być silnym sojusznikiem europejskich misji.

29.

Zwraca uwagę, że eksperymenty i demonstracje w ramach europejskich misji powinny skupiać się na organizowaniu działań mających na celu przesuwanie granic nauki, opanowanie głębokich technologii oraz łączenie innowacji cyfrowych, fizycznych, środowiskowych i biologicznych, a także regularne dokonywanie przeglądów i dzielenie się wynikami na czołowym szczeblu. Strategie inteligentnej specjalizacji jako koncepcje regionalnej współpracy z przemysłem i placówkami badawczymi powinny mieć wysoką rangę w misjach europejskich.

Prognozowanie i innowacje społeczne kluczowe dla europejskich misji i przez nie wprowadzanych

30.

Potwierdza, że wyzwania są złożone i dostępna jest zaledwie część niezbędnej wiedzy naukowej i technologicznej. Osiągnięcie celów jest możliwe dzięki szeroko zakrojonym działaniom prognostycznym, zwiększeniu nakładów na badania i rozwój, prototypowaniu w warunkach rzeczywistych, eksperymentowaniu i zwiększaniu skali wyników.

31.

Uznaje znaczący potencjał badań naukowych z punktu widzenia wszelkiego rodzaju innowacji i sprostania poważnym wyzwaniom społecznym. Oczekuje w związku z tym, że polityczny proces decyzyjny co do zasady będzie w większym stopniu oparty na dowodach, będzie wspierać badania oraz będzie ukierunkowany na tworzenie warunków sprzyjających innowacjom społecznym przy ich odpowiednio szybkim wdrażaniu w codziennej praktyce i rzeczywistych procesach.

32.

Przypomina, że ambitne cele misji UE można osiągnąć jedynie poprzez wspieranie skutecznych procesów uczenia się dla regionalnych i organizacyjnych przywódców politycznych, kierowników, ekspertów i obywateli. Koncepcja europejskiego miasta/regionu musi być dostosowana do sytuacji regionu poprzez systemowy rozwój zawodowy oparty na dostępnym dla wszystkich lokalnym uczeniu się przez działanie.

33.

Podkreśla, że misje UE powinny skupić się na wykorzystaniu potencjału wartości niematerialnych i prawnych oraz kapitału intelektualnego. Ujęcie tej wiedzy w procesie podejmowania decyzji politycznych, zwłaszcza w celu stworzenia inteligentnych miast skupionych na zrównoważonym rozwoju i ukierunkowanych na człowieka, może mieć zasadnicze znaczenie dla stymulowania inwestycji w kapitał ludzki, kapitał strukturalny, kapitał relacyjny oraz ogólnie badania, rozwój i innowacje.

34.

Podkreśla znaczenie przystąpienia do działania w oparciu o główne stwierdzenia dotyczące europejskiej polityki w zakresie badań, rozwoju i technologii, określone w szczególności w sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2021 r. (6): a) W nadchodzących dziesięcioleciach nastąpi coraz większa redystrybucja władzy na świecie, a geoekonomiczny środek ciężkości przesunie się na wschód. b) UE konkuruje na świecie o zdobycie przewagi pioniera w ustanawianiu norm. c) UE musi zająć mocniejszą pozycję w rozwoju i produkcji technologii integracyjnych nowej generacji. d) Oprócz konkretnych technologii motorem transformacji jest hiperłączność. e) Surowce krytyczne mają zasadnicze znaczenie dla dwojakiej transformacji UE. f) Suwerenność cyfrowa UE będzie zależała od zdolności do przechowywania, pozyskiwania i przetwarzania danych, przy jednoczesnym spełnieniu wymogów dotyczących zaufania, bezpieczeństwa i praw podstawowych. g) Konieczne jest wzmocnienie europejskiej strategicznej autonomii. h) Inteligentne połączenie polityki przemysłowej, badawczej i handlowej z partnerstwami międzynarodowymi mogłoby zapewnić zrównoważone i zróżnicowane dostawy.

35.

Zwraca uwagę, że przy przechodzeniu do działania rozwój technologii powinien w większym stopniu niż dotychczas być dostosowany do sytuacji społeczno-gospodarczej i odbywać się w rzeczywistym kontekście, co zapewni szybkie wykorzystanie wyników i zwiększenie ich skali.

36.

Proponuje zacieśnienie współpracy międzyinstytucjonalnej UE w zakresie prognozowania, w której szczególną rolę odgrywają JRC, Biuro Analiz Parlamentarnych Parlamentu Europejskiego oraz KR. Proponuje rozważenie na szczeblu krajowym, regionalnym i gminnym zorganizowanie działań w zakresie partycypacyjnej nauki obywatelskiej dla wszystkich, a przede wszystkim dla młodzieży, zwłaszcza uczniów szkół wyższych i średnich, dla przedsiębiorczyń i przedsiębiorców oraz na potrzeby podejmowania decyzji politycznych poprzez ustanowienie komitetów przyszłości zajmujących się prognozowaniem i oceną technologii.

Nowe podejście do polityki w zakresie technologii oraz badań i rozwoju w ramach europejskich misji

37.

Podkreśla, że transformacja społeczna i zmiana zachowań wspierające cele europejskich misji muszą mieć integracyjny i pozytywny charakter dzięki szerokiemu zastosowaniu prototypowania i eksperymentowania jako podejścia metodologicznego.

38.

Przypomina wszystkim, że sednem europejskich misji są badania i innowacje. Złożonym wyzwaniom społecznym można sprostać jedynie poprzez zwiększenie inwestycji w badania, rozwój i innowacje. Zarówno badania europejskiej przestrzeni badawczej, jak i badania przemysłowe wyraźnie dowodzą (7), że UE odstaje od głównych światowych konkurentów, jeżeli chodzi o intensywność działań przedsiębiorstw w zakresie badań i rozwoju, zwłaszcza w sektorach zaawansowanych technologicznie, oraz zwiększanie skali działalności innowacyjnych MŚP, co ma negatywne skutki dla produktywności, tworzenia miejsc pracy i dla konkurencyjności.

39.

Zgadza się z celami europejskiej przestrzeni badawczej (8), aby pobudzić odbudowę w Europie i wesprzeć ją w zielonej, cyfrowej i społecznej transformacji poprzez wspieranie konkurencyjności opartej na innowacyjności i propagowanie suwerenności technologicznej w kluczowych obszarach strategicznych (np. sztuczna inteligencja, robotyka, cyberbezpieczeństwo, ekologia danych, mikroelektronika, obliczenia kwantowe, 5G, akumulatory nowej generacji, energia odnawialna, technologie wodorowe, bezemisyjne środowisko zbudowane, inteligentna mobilność itp.), zgodnie z modelem otwartej strategicznej autonomii.

40.

Apeluje o oparte na zapotrzebowaniu strategie polityczne w zakresie neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla obejmujące ślad węglowy i ślad ekologiczny jako kryteria zrównoważonych zamówień publicznych. Oprócz śladu węglowego zwraca uwagę na znaczenie śladu ekologicznego, nowego podejścia do tworzenia i obliczania wpływu na klimat poprzez wykazanie pozytywnego wpływu produktów i usług przyjaznych dla klimatu (9).

41.

Popiera działania dotyczące śladu ekologicznego w przemyśle w ramach badań, rozwoju i innowacji (BRI) w tworzeniu nowych, rozszerzonych produktów, systemów i innych innowacyjnych rozwiązań, które odgrywają zasadniczą rolę w realizacji celów klimatycznych, oraz zwraca uwagę, że bez znacznego przyspieszenia innowacji w zakresie czystej energii nie uda się osiągnąć celów zerowej emisji netto.

42.

Przypomina o potrzebie nowych technologii. Sprawozdanie Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) (10) przedstawia analityczne dowody na to, że zaawansowane technologie przyczynią się do zredukowania emisji dwutlenku węgla o 25 %, co jest niezbędne do wprowadzenia klimatu na Ziemi na zrównoważoną ścieżkę. Dla porównania, 41 % niezbędnych technologii będzie pochodziło z nowych technologii w fazie wczesnego przyjęcia, a 34 % – z technologii będących na etapie demonstracji, prototypu lub takich, które nie zostały jeszcze nawet opracowane.

43.

Zwraca uwagę na znaczenie i złożoność pomiaru emisji gazów cieplarnianych. Podstawowy pomiar emisji gazów cieplarnianych obejmuje zakresy 1 i 2. Stosując również zakres 3, można osiągnąć zerowe i ujemne cele netto. Zakres 3 obejmuje wszystkie inne emisje pośrednie występujące w całym łańcuchu wartości.

44.

Podkreśla rolę europejskich misji w realizacji priorytetów UE w zakresie urzeczywistniania zielonej i cyfrowej transformacji. Komisja Europejska rozpoczęła fazę pilotażową inicjatywy węzłów EPB, której celem jest ułatwienie współpracy regionalnej w zakresie badań, rozwoju i innowacji oraz wymiany sprawdzonych rozwiązań, zachęcając do maksymalnego zwiększenia wartości tworzenia, obiegu i wykorzystania wiedzy. KR zachęca europejskie misje do zbadania możliwości wykorzystania ośrodków EPB jako sposobu łączenia lokalnych i regionalnych ekosystemów badań naukowych i innowacji i do aktywnego partnerstwa z decydentkami i decydentami lokalnymi i regionalnymi w pilotażowym uruchomieniu ośrodków EPB w celu rozwinięcia konkretnej współpracy.

45.

Podkreśla, że system ośrodków EPB próbuje wprowadzić brakujące elementy do środowiska EPB i EEA, aby stworzyć silne europejskie społeczeństwa oparte na wiedzy w całej Europie i tym samym przyspieszyć transformację społeczeństw w kierunku ekologicznego, zrównoważonego i cyfrowego wzrostu gospodarczego. Sieć ośrodków EPB jest idealną gwarancją, że lokalne i regionalne ekosystemy badań, rozwoju i innowacji staną się integralną częścią ogólnoeuropejskiego ekosystemu badań, rozwoju i innowacji.

46.

Popiera umożliwienie aktywnego wkładu lokalnego w zintegrowane wdrażanie węzłów EPB, innych eksperymentów dotyczących ekosystemów regionalnych oraz europejskich misji w zakresie eksperymentowania, szybkiego prototypowania, testowania, demonstrowania i zwiększania skuteczności badań i innowacji w miastach i regionach.

47.

Uznaje, że połączenie różnorodnych regionalnych i lokalnych spostrzeżeń, pomysłów i uczenia się ma zasadnicze znaczenie dla stworzenia ogólnoeuropejskiego podejścia do innowacyjnych działań. Zasadnicze znaczenie ma dzielenie się uczeniem się między miastami i regionami, a także w ramach pięciu misji UE. KR zaleca wczesne utworzenie sieci wspólnego uczenia się, za pośrednictwem której można by dzielić się istotnymi informacjami na temat zarówno procesu, jak i treści, a także rozszerzać ich zakres na inne miasta/regiony, a także na inne misje UE i na całą Europę.

48.

Wzywa do opublikowania podczas prezydencji francuskiej konkluzji Rady w sprawie misji europejskich, aby umożliwić również wzmocnienie koncepcji ośrodków EPB, na których muszą opierać się misje, aby mogły być skutecznie zakorzenione na szczeblu lokalnym i regionalnym. W konkluzjach tych należy również podkreślić znaczenie infrastruktury badawczej silnie wspieranej przez miasta i regiony i mającej kluczowe znaczenie dla realizacji misji europejskich.

49.

Potwierdza, że choć priorytetem jest realizacja misji, co do których podjęto już decyzje, należy nieustannie kontynuować refleksje nad perspektywą utworzenia nowych misji w przypadku pojawienia się istotnych nowych wspólnych wyzwań. Kluczowa kwestia przygotowania społeczeństw europejskich do radzenia sobie z zagrożeniami i kryzysami zdrowotnymi oraz zarządzania nimi powinna, po utworzeniu Urzędu ds. Gotowości i Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia (HERA), stanowić wkład w refleksję nad nową misją skupiającą się na tym wyzwaniu ze względu na jej systemowy i przekrojowy charakter dotyczący wielu podmiotów.

Doświadczenia KR-u: synergia między europejskimi misjami a innymi głównymi instrumentami politycznymi

50.

Zwraca uwagę, że europejskie misje powinny wykorzystywać doświadczenia i wiedzę pochodzące z istniejących inicjatyw i programów UE, aby działać w synergii. Zmiana systemowa wymaga współtworzenia ekosystemów transformacyjnych w oparciu o uczenie się i badania, rozwój i innowacje z interdyscyplinarną synergią naukową i operacyjną w całej Europie i obejmującą wszystkie pięć misji europejskich.

51.

Przypomina o potrzebie upowszechnienia mentalności otwartej współpracy oraz zacieśnienia współpracy lokalnej i partnerstw europejskich w tworzeniu nowej przyszłości Europy, zrównoważonej i ukierunkowanej na człowieka. Potencjał ten w dużej mierze zależy od szczebla lokalnego i regionalnego we wszystkich częściach Europy. Zasadnicze znaczenie ma szybkość działania. W najbliższych latach trzeba będzie stawić czoła wielkim wyzwaniom społecznym. Podstawowe znaczenie mają wiedza i uczenie się.

52.

Proponuje zwrócenie szczególnej uwagi na etapy realizacji europejskich misji przez miasta i regiony, przy wspierającej roli KR-u, w tym na wielopoziomowe sprawowanie rządów, finansowanie i pomyślną realizację, na to, jak można osiągnąć ambitne cele poprzez skuteczne uwzględnienie ich w polityce UE w zakresie badań i innowacji, zwłaszcza w strategiach inteligentnej specjalizacji (S3/S4), ośrodkach EPB, Nowym Europejskim Bauhausie i innych najistotniejszych inicjatywach, programach i instrumentach przewidzianych w ramach wielopoziomowej polityki UE.

53.

Zobowiązuje się do organizowania działań edukacyjnych we współpracy z JRC, aby wspierać działania misji europejskich pod hasłami „Nauka w mieście” i „Spotkania świata nauki z regionami” poprzez pobudzanie działań o szerokim oddziaływaniu i dzielenie się wynikami europejskich misji. Środki krótkoterminowe nie są właściwą odpowiedzią na rzeczywiste potrzeby. Przydatnym działaniem jest wspieranie tworzenia sieci regionalnych ośrodków przyszłości w celu rozwijania kreatywności i przedsiębiorczości oraz powiązanie ich z Nowym Bauhausem, realizacją celów zrównoważonego rozwoju ONZ i laboratoriami alfabetyzacji przyszłości Unesco (Futures Literacy Labs), aby zapewnić zarówno krótko-, jak i długoterminową trwałość podejmowanych inicjatyw.

54.

Zachęca do pogłębienia współpracy z europejskimi sieciami, które aktywnie działają na rzecz wspierania badań, rozwoju i innowacji w celu sprostania wyzwaniom społecznym, takimi jak EUA, EARTO i ERRIN. Ponadto każda europejska misja powinna skutecznie współpracować ze swoimi sieciami tematycznymi, takimi jak Rada Gmin i Regionów Europy, Eurocities i CPMR. KR prowadzi szeroko zakrojoną współpracę ze wszystkimi tymi sieciami zainteresowanych stron, dbając o to, by europejskie misje jako nowy, oddolny instrument polityczny przyniosły pożądane skutki.

55.

Podkreśla znaczenie zwiększania zdolności regionów i miast do ubiegania się o finansowanie europejskich misji oraz korzystania z doświadczeń realizowanych na szeroką skalę inicjatyw finansowanych przez UE, takich jak europejska sieć żywych laboratoriów (ENoLL), inicjatywa Vanguard, digitalizacja miast, Open & Agile Smart Cities, inicjatywa City Science oraz Living-in.EU (europejski sposób na cyfrową transformację w miastach i społecznościach). Zwiększy to odporność, zdolność reagowania i aktywny udział miast i regionów w ramach europejskich reform oraz wesprze włączenie społeczne obywateli w całej UE. To natomiast będzie działać jako mnożnik wpływu inicjatyw UE i zapewni szerszą i bardziej sprawiedliwą dystrybucję zasobów, tak by we wszystkich miejscach warunki bardziej sprzyjały pozyskiwaniu finansowania ze źródeł UE i spoza UE oraz osiągnięciu wiodącej pozycji w rozwoju.

Zalecenia dla poszczególnych misji

56.

Podkreśla znaczenie wzajemnej współpracy misji na wszystkich szczeblach sprawowania rządów. KR podkreśla, że misje europejskie wspólnie skupiają się na wypracowywaniu zrównoważonej inteligentnej przyszłości. Można to osiągnąć poprzez zajęcie się rozwiązaniami opartymi na współtworzeniu i badaniach, rozwoju i innowacjach: — przystosowanie się do zmiany klimatu: zarządzanie powodziami, pożarami lasów i innymi klęskami żywiołowymi, rozwiązania oparte na zasobach przyrody, uodparnianie infrastruktury krytycznej na zmianę klimatu, systemy monitorowania i ostrzegania odnośnie do skutków dla zdrowia ludzi, — nowotwory: zdrowie w ujęciu ogólnym, zwiększenie środków profilaktycznych, zwłaszcza poprzez promocję zdrowych nawyków, — oceany i woda: ochrona i odbudowa ekosystemów wodnych, ograniczenie zanieczyszczenia i uczynienie niebieskiej gospodarki neutralną dla klimatu, — miasta neutralne dla klimatu: postęp w zakresie przekrojowych rozwiązań środowiskowych, infrastrukturalnych i przemysłowych, które przyczyniają się do neutralności klimatycznej miast, — gleba: zapobieganie zanieczyszczeniu związanemu z użytkowaniem gruntów oraz ochrona we wszystkich okolicznościach świeżych i zdrowych wód gruntowych.

57.

Proponuje następujące działania związane z poszczególnymi misjami w celu zwiększenia wpływu misji europejskich:

a)   Przystosowanie się do zmiany klimatu

KR podkreśla, że misja w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu powinna odgrywać zasadniczą ogólną rolę, zwłaszcza w zakresie prognozowania i motywowania wszystkich podmiotów w Europie do aktywnego udziału w misjach europejskich. Misja ta powinna koncentrować się na świadomości społecznej oraz na ogólnym zobowiązaniu do tworzenia na szeroką skalę systemowych rozwiązań. W szczególności musi dotyczyć wyzwań związanych z ekologiczną transformacją przemysłu, mieszkalnictwa i mobilności. Straty wynikające ze zmiany klimatu wynoszą już średnio 12 mld EUR rocznie i UE powinna przeprowadzać analizy makrofiskalne dotyczące klimatu, aby przekonać do przyspieszenia działań przystosowawczych do zmiany klimatu równolegle z jej łagodzeniem. Podejście do ochrony ludności w obliczu zmiany klimatu musi również obejmować aspekty społeczne i kwestie spójności.

b)   Nowotwory

KR podkreśla znaczenie czołowych światowych badań naukowych i zachęca naukowców i innowatorów do zacieśnienia europejskiej i międzysektorowej współpracy między zainteresowanymi stronami na rzecz powodzenia tej misji. Podkreśla znaczenie rozszerzenia szczepień przeciwko HPV i biobanków oraz dostępu do najbardziej innowacyjnych terapii, a także znaczenie rozpowszechniania najlepszych praktyk w krajach i regionach. Jednym z głównych wyzwań są różnice w dostępie do leczenia nowotworów między państwami i regionami UE i w ich obrębie, a także jakość życia osób chorych. W związku z tym pierwszoplanowe znaczenie ma poprawa dostępu do wczesnych badań przesiewowych, nowych narzędzi diagnostycznych i innowacyjnych metod leczenia nowotworów w krajach i regionach europejskich i wymaga ona inwestycji w infrastrukturę, sprzęt, transformację cyfrową opieki zdrowotnej, pracowników służby zdrowia oraz nowych modeli opieki. Kolejnym wyzwaniem jest dostęp do przystępnych cenowo terapii i produktów medycznych, a także jakość zindywidualizowanego wsparcia dla pacjentów i innowacja społeczna wspierająca opiekunów.

c)   Odbudowa oceanów i zasobów wodnych do 2030 r.

KR podkreśla, że odbudowa zdrowych oceanów i wód oraz zabezpieczenie wód słodkich to globalne kwestie o znaczeniu krótko- i długoterminowym. Problemy związane z zanieczyszczeniem można rozwiązać jedynie poprzez podkreślenie wymiaru międzynarodowego: konkretnych zbiorników morskich, takich jak Morze Śródziemne, Ocean Atlantycki, Morze Bałtyckie, Morze Czarne, dorzecze Dunaju, oraz zacieśnienie współpracy między regionami. Należy położyć szczególny nacisk na Arktykę. KR apeluje, by morza i wody stały się nową wspólną ambicją w centrum wznowienia projektu europejskiego. Podkreśla, że szczególny nacisk na badania naukowe i technologie czystej wody oraz na bardziej wydajne dostawy ma zasadnicze znaczenie dla misji, a także dla niebieskiej gospodarki oceanicznej ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorczości, zrównoważonej turystyki, dekarbonizacji transportu morskiego i energii z morskich źródeł odnawialnych. Stworzy to nowe szerokie możliwości transgranicznej i nieszablonowej współpracy biznesowej. KR podkreśla potrzebę zmobilizowania miast i regionów do tworzenia europejskich sieci skupiających lokalne morskie ekosystemy innowacji wokół łańcuchów wartości oraz generujących innowacje w przemyśle morskim.

d)   Neutralne dla klimatu i inteligentne miasta

KR podkreśla, że Europa potrzebuje aktywnych pionierskich miast, aby wspólnie tworzyć nowe pilnie potrzebne rozwiązania i dzielić się wynikami eksperymentów z innymi – wszystkie miasta i regiony w całej Europie muszą być zaangażowane i wspierane. Pionierskie miasta powinny być wykorzystywane jako ośrodki innowacji tworzące możliwe do powielenia i bezpośredniego zastosowania rozwiązania, które należy rozszerzyć w odniesieniu do wszystkich pozostałych miast europejskich w procesie przechodzenia na neutralność klimatyczną do 2050 r. Miasta, które złożyły wniosek, ale nie zostały wybrane, powinny zostać połączone przez Komisję Europejską w rozszerzoną grupę, tak aby mogły na wiele sposobów korzystać z postępów i wyników pionierskich miast, w tym bezpośrednio stosować możliwe do odtworzenia rozwiązania. Już istniejące udane programy i projekty lub powiązane zielone inicjatywy wymieniono w załączniku do planu realizacji niniejszej misji. Zdobyte doświadczenia należy wykorzystać jako podstawę do opracowania wielopoziomowych planów działania na rzecz neutralności klimatycznej miast. Należy stosować wielopodmiotowe społeczności transformacyjne dysponujące wspólnymi instrumentami, które będą powstrzymywać poszczególne społeczności przed samodzielnym działaniem. KR zaznacza, że przygotowywanie umów w sprawie miasta neutralnego dla klimatu przez uczestniczące miasta jest procesem ukierunkowanym na zapotrzebowanie, który powinien umożliwiać rozwiązania lokalne, ale wymaga silnego wsparcia ze strony szczebla krajowego i regionalnego.

e)   Pakt na rzecz zdrowych gleb w Europie

KR podkreśla potrzebę myślenia systemowego i zarządzania transformacją systemową, w tym badań, rozwoju i innowacji oraz uczenia się, aby osiągnąć cele misji w dziedzinie gleby, co obejmuje wszystkie rodzaje użytkowania gruntów, oraz rozważyć nowe sposoby dokonania ambitniejszej transformacji polityki WPR UE. Aby zwiększyć pochłanianie dwutlenku węgla w rolnictwie i lasach, kluczowe znaczenie dla powodzenia misji ma przeprojektowanie systemów produkcji rolnej i utworzenie transnarodowych klastrów żywych laboratoriów. Wspieranie różnorodności biologicznej i preferencji obywateli na rzecz bioproduktów leśnych oraz zrównoważonej i pozyskiwanej lokalnie żywności to niezbędne działania w środowisku wiejskim i miejskim. Inną istotną kwestią jest to, jak uczynić działalność leśną atrakcyjną i zrównoważoną pod względem gospodarczym bez utraty opłacalności finansowej przy wspieraniu celów misji w dziedzinie gleby.

Rola KR-u we wspieraniu europejskiej i światowej transformacji

58.

Podkreśla, że ludzie żyją i pracują w miastach i regionach, a wszystkie działania europejskich misji powinny koncentrować się na ludziach: od podmiotów gospodarczych, akademickich i rządowych po indywidualnych obywateli w każdym wieku i z różnych środowisk. KR, JRC i inne właściwe podmioty znają różne skuteczne i sprawdzone technologie uczestnictwa obywateli, od odkryć przedsiębiorczych po obozy innowacji społecznych, które należy stosować w celu zapewnienia zaangażowania obywateli.

59.

Wyraża gotowość do dotarcia do społeczności lokalnych w celu podniesienia świadomości na temat misji europejskich jako takich i udzielenia im pomocy we współpracy z europejskimi obywatelami i przedsiębiorstwami.

60.

Zaznacza, że europejskie misje zakończą się sukcesem tylko wtedy, gdy zwróci się uwagę na likwidację przepaści w zakresie wiedzy i innowacji w Europie oraz dysproporcji w zakresie innowacji między Europą a Stanami Zjednoczonymi. Należy skupić się na ambitnych, konkretnych i sprzyjających włączeniu społecznemu środkach praktycznych wykorzystujących wyniki BRI.

61.

Podkreśla, że nowe osiągnięcia w zakresie badań, rozwoju i innowacji są warunkiem powodzenia misji europejskich. Oznacza to nowe szeroko zakrojone rozwiązania służące zapewnieniu komplementarności i wspieraniu synergii z unijnymi programami ramowymi w zakresie badań naukowych i innowacji oraz innymi unijnymi i globalnymi programami i funduszami. Nowym krokiem jest pilotaż systemu ośrodków EPB, które powinny promować wykorzystanie wszystkich odpowiednich inicjatyw UE w zakresie badań, rozwoju i innowacji jako zasadniczej części kształtowania polityki regionalnej.

62.

Zwraca uwagę, że realizacja europejskich misji będzie sprzyjać przywództwu lokalnemu i regionalnemu w UE, ale także na całym świecie. Zwiększając rolę miast i regionów w Porozumieniu Burmistrzów i innych sieciach globalnych, powinien stworzyć synergię między europejskimi misjami a działaniami w ramach celów zrównoważonego rozwoju ONZ oraz kampaniami „Race to Zero” [Wyścig do zerowej emisyjności] i „Race to Resilience” [Wyścig po odporność]. Wzmocnienie globalnego przywództwa miast i regionów UE może również wspomóc wysiłki KR-u na rzecz formalnego uznania władz szczebla niższego niż krajowy w ramach UNFCCC oraz przygotowania do COP27.

Podsumowanie krytycznych czynników decydujących o powodzeniu

63.

Przypomina, że Europa musi wzmocnić swoją światową konkurencyjność w oparciu o wiedzę, ogólnoeuropejskie partnerstwa, zdolności i talenty z myślą o przyszłości, przyjmując podejście sprzyjające włączeniu tak, aby nikt nie został pominięty. Europa ma możliwość odegrania roli światowego lidera wdrażającego wspólną politykę na rzecz realizacji celów zrównoważonego rozwoju, a także rozwiązania problemu zmiany klimatu.

64.

Podkreśla, że dla misji europejskich kluczowe znaczenie mają działania w praktyce. Badania naukowe są konieczne do opracowania nowych rozwiązań i określenia najlepszych sposobów dalszego postępowania – odpowiednie zastosowania mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia wyników. Misje europejskie odniosą sukces, jeżeli napotkają lokalny ekosystem wspomagający. Dotyczy to nie tylko technologii i badań naukowych, lecz przede wszystkim podejścia ukierunkowanego na człowieka, budowania kompetencji, przeciwdziałania lokalnym zagrożeniom i dostępu do najlepszych ogólnoeuropejskich zasobów. Ludzkie aspekty innowacji mają zasadnicze znaczenie dla współtworzenia zrównoważonych rozwiązań.

65.

Stwierdza, że misje europejskie mają zasadnicze znaczenie dla wspierania transformacji Europy w bardziej ekologiczny, zdrowszy, bardziej sprzyjający włączeniu społecznemu i odporny kontynent. Aby osiągnąć ambitne cele, każda misja europejska musi działać jako rozbudowany wachlarz działań. Te europejskie zestawy zadań należy stworzyć w oparciu o kompleksowe, koordynowane na poziomie lokalnym i regionalnym zestawy działań, w tym zintegrowane projekty badawcze, środki polityczne i legislacyjne oraz lokalne działania wdrożeniowe.

66.

Nalega na potrzebę współfinansowania i wspierania codziennej pracy miast i regionów w zakresie tworzenia wartości i uczenia się opartego na analizie porównawczej w celu zwiększenia skali najlepszych procesów i działań na rzecz codziennego dobrobytu obywateli. Wspólnoty uczestniczące w demonstracji odgrywają rolę pionierów, twórców i czołowych testerów zmian systemowych na rzecz innych.

67.

Jest gotów współpracować z misjami europejskimi w celu uatrakcyjnienia procesów analizy porównawczej i uczenia się opartego na analizie porównawczej między miastami/regionami pokazowymi a innymi. Instrumenty finansowania muszą być elastyczne i innowacyjne i sprzyjać rzeczywistym interesom miast/regionów.

68.

Podkreśla, że kluczowe pytania dotyczą tego, w jaki sposób miasta i regiony uczą się organizować niezbędne działania oraz w jaki sposób działania te przyciągają prywatne inwestycje przemysłowe i inne. Sieć węzłów EPB jest idealną gwarancją, że lokalne i regionalne ekosystemy badań, rozwoju i innowacji staną się integralną częścią ogólnoeuropejskiego ekosystemu badań, rozwoju i innowacji;

69.

Wzywa do zwiększenia przewidywalności społecznej i technologicznej oraz do zacieśnienia współpracy jako krytycznych czynników decydujących o powodzeniu w celu przyspieszenia inwestycji przemysłowych i innych, aby osiągnąć neutralność emisyjną i inne cele europejskich misji. Polityka ukierunkowana na misje dobrze sprawdza się we wzmacnianiu wymiaru oddolnego w unikalnym systemie wielopoziomowego sprawowania rządów w UE: zdobyte doświadczenia mogą być i będą aktywnie przekazywane we wszystkich państwach członkowskich. Należy w większym stopniu uwzględniać i włączać cele europejskich misji przy opracowywaniu przyszłego prawodawstwa; czego przykładem są ustalanie opłat za emisję gazów cieplarnianych i pakiet „Gotowi na 55”.

70.

Podkreśla, że najnowsze wytyczne w zakresie polityki przemysłowej i innowacyjnej na szczeblu UE, plany i niezbędną nową wiedzę naukową i technologiczną oraz innowacje należy uwzględnić w misjach, a także rozwinąć i przenieść do rzeczywistych rozwiązań i praktyk poprzez skuteczne oddolne zarządzanie wiedzą i inne działania.

71.

Uznał, że platformy cyfrowe misji europejskich są potrzebne, aby przyspieszyć transfer wiedzy i zarządzanie nią, wspierać współpracę wirtualną i tworzenie partnerstw, uprościć procesy finansowania itp. Należy je współtworzyć z przedstawicielami miast i regionów.

72.

Podsumowując, nowe odpowiednie i skuteczne procesy pracy mają pierwszoplanowe znaczenie dla zapewnienia powodzenia misji europejskich. Procesy te muszą odzwierciedlać wnioski płynące z „otwartych innowacji 2.0”, różnych inicjatyw „poczwórnej helisy” i wielu innych w zakresie współtworzenia atrakcyjnego zarządzania partycypacyjnego nowej generacji. Należy zaangażować cały krąg obywateli, od młodzieży po osoby starsze. Działania podejmowane w ramach misji powinny uwzględniać rozmaite aspekty różnych pokoleń i tworzyć innowacyjne i odpowiedzialne sposoby osiągnięcia zaangażowania niezbędnego do stworzenia zrównoważonej przyszłości dla Europy.

---

(1)  Sesja plenarna KR-u 27 stycznia 2022 r., rezolucja w sprawie Konferencji w sprawie przyszłości Europy (Dz.U. C 270 z 13.7.2022, s. 1).

(2)  Sesja plenarna KR-u w dniach 1–2 grudnia 2021 r., rezolucja w sprawie programu prac Komisji Europejskiej na rok 2022 (Dz.U. C 97 z 28.2.2022, s. 1).

(3)  Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie misji europejskich, COM(2021) 609 final.

(4)  Agenda polityczna europejskiej przestrzeni badawczej – przegląd działań na lata 2022–2024, Komisja Europejska, 2021.

(5)  Opinia KR-u „»Horyzont Europa« – dziewiąty program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji” (COR-2018-03891) (Dz.U. C 461 z 21.12.2018, s. 79).

(6)  Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2021 r., COM(2021) 750 final.

(7)  „Nowa europejska przestrzeń badawcza na rzecz badań naukowych i innowacji” (COM(2020) 628 final).

(8)  „Nowa europejska przestrzeń badawcza na rzecz badań naukowych i innowacji” (COM(2020) 628 final).

(9)  Sesja plenarna KR-u w dniu 1 lipca 2021 r., opinia „Budując Europę odporną na zmianę klimatu – nowa Strategia UE w zakresie przystosowania do zmiany klimatu” (Dz.U. C 440 z 29.10.2021, s. 42).

(10)  IEA Energy Technology Perspectives 2020 [MAE, Perspektywy technologii energetycznych 2020].

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Europejski Urząd ds. Gotowości i Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia

(2022/C 301/06)

Sprawozdawca: Christophe CLERGEAU (PES/FR), członek rady regionu Kraj Loary

ZALECENIA POLITYCZNE

Uwagi ogólne

1.

Europejski Komitet Regionów przypomina, że w marcu 2020 r. jego kierownictwo zwróciło się do Komisji Europejskiej i państw członkowskich o ustanowienie unijnego mechanizmu w dziedzinie zdrowia (1) i że Komitet rozwinął tę myśl w opracowanej następnie, również w 2020 r., opinii „Unijny mechanizm nadzwyczajny w dziedzinie zdrowia” (2). KR stwierdza, że komunikat Komisji COM(2021) 576 jest inspirowany tymi działaniami.

Debata na temat utworzenia HERA odbywa się w trakcie wciąż trwającej pandemii COVID-19, co bardziej niż kiedykolwiek skłania do nadania zdrowiu w Unii Europejskiej priorytetowego znaczenia. Powołaniu HERA przyświeca jednak szerszy cel, który dotyczy wszelkiego rodzaju zagrożeń dla zdrowia ludzkiego, o dużej skali lub transgranicznych, oraz etapów gotowości i zarządzania kryzysowego. Należy do nich dodać wyzwania związane z zapobieganiem oraz odpornością społeczeństw i terytoriów. Wszystko to należy rozważać w szerszym kontekście wojny w Ukrainie, która ma olbrzymi wpływ na usługi zdrowotne, infrastrukturę i współpracę transgraniczną, które były już poważnie nadwyrężone i przeciążone na skutek pandemii COVID.

2.

Europejski Komitet Regionów popiera utworzenie HERA jako organu odpowiedzialnego za gotowość i zarządzanie kryzysami zdrowotnymi. Należy przy tym wziąć pod uwagę, że to państwa członkowskie są w pierwszej kolejności odpowiedzialne za profilaktykę, zdrowie publiczne oraz opiekę zdrowotną i za gotowość na wypadek sytuacji kryzysowej oraz zarządzanie kryzysowe, a jednocześnie uwzględnić ważną rolę regionów, ponieważ dwie trzecie państw członkowskich w Europie ma zdecentralizowane i zróżnicowane systemy opieki zdrowotnej. Podkreśla potrzebę całościowej wizji ochrony ludności, podczas gdy działania Komisji są wciąż rozproszone między wieloma ośrodkami decyzyjnymi, jak również konieczność zapewnienia przez UE wsparcia państwom i regionom.

3.

Bez względu na przyczynę kryzysy zdrowotne są zagrożeniem dla ludności, na którą wpływają w bardzo nierównomierny sposób, a także dla samego projektu integracji europejskiej, jeżeli Unia nie będzie w stanie nań reagować w sposób szybki, skuteczny, spójny i solidarny. Kryzys związany z COVID-19 wystawił na próbę solidarność między Europejczykami, integralność rynku wewnętrznego i współpracę w strefie Schengen. Europejski Komitet Regionów uważa, że kryzys pokazał również, iż cele UE w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego i ochrony ludności „nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym” i że wzmożona interwencja Unii w tej dziedzinie jest zatem zgodna z zasadą pomocniczości (3).

4.

Chociaż zarządzanie systemami ochrony zdrowia i opieki należy do kompetencji krajowych, Komisja ma do odegrania ważną rolę w ochronie zdrowia ludności i zachowaniu jednolitego rynku. Jest to zgodne z Traktatami, w których ochrona zdrowia ludności stanowi podstawowy wymóg i które przewidują dla Komisji rolę gwaranta dorobku wspólnotowego. Interwencja ta musi odbywać się w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i uprawnia Parlament Europejski do aktywnego zaangażowania. Europejski Komitet Regionów zamierza zająć stanowisko w tej debacie, po pierwsze dlatego, że w sytuacji kryzysu działania lokalne i środowiskowe mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia ochrony ludności, po drugie – wiele regionów posiada istotne uprawnienia w dziedzinie zdrowia i wreszcie – wsparcie regionów dla innowacji i przemysłu jest kluczowym elementem w udostępnianiu środków przeciwdziałania umożliwiających opanowanie kryzysu.

Zakres interwencji, zarządzanie oraz ścieżka wzrostu pozycji HERA

5.

Zgodnie z propozycją Komisji Europejski Komitet Regionów opowiada się za bardzo szerokim zakresem interwencji HERA, jednakże z poszanowaniu kompetencji innych organów (4). Obejmuje to bowiem przeciwdziałanie zagrożeniom dla zdrowia ludzkiego, które mogą mieć charakter naturalny, przypadkowy lub celowy, w tym wynikać z aktów terroryzmu, a także mogą mieć podłoże pandemiczne, biologiczne, środowiskowe, jądrowe lub nieznane.

6.

Podkreśla, że oprócz zakresu interwencji szeroki jest również zakres działania HERA, gdyż chodzi o rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń przed kryzysem, wspieranie prognozowania, zwiększanie zdolności społeczeństw i obszarów do radzenia sobie z kryzysem, określenie scenariuszy zarządzania obejmujących odpowiednie reagowanie, umocnienie ekosystemu przemysłu oraz badań naukowych i innowacji umożliwiające opracowanie i zastosowanie właściwych środków przeciwdziałania, a wreszcie – zapewnienie ich dostępności we wszystkich miastach i regionach Unii i we wszystkich grupach ludności.

7.

W obliczu tych ogromnych wyzwań Europejski Komitet Regionów obawia się, że HERA może być niezdolna do skutecznego wykonywania zadań.

8.

Chociaż utworzenie HERA w formie wewnętrznej służby Komisji należy rozumieć jako pragmatyczną decyzję umożliwiającą szybkie dokonanie postępów i jak najlepszą koordynację różnych działań Komisji, wybór ten powinien być jedynie tymczasowy i podlegać rewizji w stosownym momencie. Status służby wewnętrznej Komisji nie powinien utrudniać naboru wyspecjalizowanych pracowników wysokiego szczebla potrzebnych do przygotowania się na kryzysy zdrowotne i zarządzania nimi. Niezbędne jest zagwarantowanie, zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności, autonomii decyzyjnej, która jest niezbędna do całkowicie niezależnego przeanalizowania ryzyka i bezzwłocznego przedsięwzięcia środków koniecznych do ochrony życia ludzkiego.

9.

W opublikowanym 10 lutego planie działania na 2022 r. przewidziano roczny budżet w wysokości 1,3 mld EUR, co jest pozytywnym sygnałem, lecz nie odpowiada prognozom budżetowym wynoszącym 6 mld EUR na 6 lat. Analiza budżetu rocznego pokazuje duży ciężar związany z zakupem środków przeciwdziałania oraz tworzeniem zapasów europejskich i kierowaniem nimi (675,5 mln EUR), nie wspominając o wpływie na finansowanie innych europejskich środków ochrony ludności w Europie, a także ciężar wsparcia nowych zdolności produkcyjnych (160 mln EUR) i programów badawczych w ramach programu „Horyzont Europa” (350 mln EUR), z których większość nie jest nowa. Pozostawia to jedynie 100 mln EUR na działania mające na celu przewidywanie zagrożeń i dostosowanie systemów opieki zdrowotnej.

10.

Zarządzanie HERA jest trzecim z kolei słabym punktem. Udział w nim jest ściśle ograniczony do Komisji i państw członkowskich, co oznacza, że Parlament Europejski pełni wyłącznie funkcję obserwatora, a ze stałych organów HERA wykluczone są wszystkie zainteresowane strony, miasta, regiony i podmioty społeczeństwa obywatelskiego. Zarządzanie to nie jest ani odpowiednie, ani skuteczne, ponieważ gotowość na sytuacje kryzysowe i zarządzanie kryzysowe wymagają udziału wielu różnych podmiotów i szerokiego wachlarza umiejętności. Miasta i regiony, różne kategorie pracowników opieki zdrowotnej, stowarzyszenia pacjentów, inne kluczowe podmioty w dziedzinie nauki i badań oraz organizacje pozarządowe zajmujące się zdrowiem i solidarnością są kluczowymi podmiotami w skutecznym radzeniu sobie z kryzysami i należy je w pełni uwzględnić. Różne zainteresowane strony powinny być przynajmniej stałymi członkami forum doradczego (ang. „advisory forum”), które powinno mieć możliwość przedstawiania zaleceń zarządowi HERA oraz udziału w rozmaitych aspektach jego prac.

11.

Europejski Komitet Regionów uznaje nadrzędność kompetencji krajowych i kluczowe znaczenie współpracy z Komisją i państwami członkowskimi, lecz wzywa Komisję i Radę do powrotu na ścieżkę otwartej i inkluzywnej metody koordynacji z zainteresowanymi stronami oraz do zapewnienia przedstawicielom władz lokalnych i regionalnych i Parlamentowi Europejskiemu należnej im roli niezależnie od względów prawnych.

12.

Wydaje się, że działania operacyjne HERA koncentrują się na dostarczaniu medycznych środków przeciwdziałania. Zarządzanie kryzysowe obejmuje jednak wiele innych aspektów, zwłaszcza w dziedzinie zapobiegania i ochrony ludności. Europejski Komitet Regionów uważa, że określenie „środki przeciwdziałania” powinno obejmować wszystkie leki i produkty farmaceutyczne, w tym zawarte w nich substancje czynne, a także wszystkie antybiotyki, szczepionki, testy i środki diagnostyczne, wyroby medyczne i sprzęt medyczny, środki ochrony indywidualnej, wyposażenie szpitali i placówek lokalnych, lecz także systemy informatyczne oraz systemy nadzoru nad chorobami zakaźnymi i nowymi zanieczyszczeniami. Wszystkie te zasoby są niezbędne, by poradzić sobie z kryzysami i chronić ludność i jej zdrowie.

13.

Wzywa, by taką samą uwagę poświęcono rozwojowi odporności społeczeństwa oraz wspólnej kultury zarządzania kryzysami i katastrofami. W tym kontekście należy zwiększyć wsparcie dla Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, którego budżet nie powinien ucierpieć wskutek utworzenia HERA. Umieszczenie słowa „zagrożenie” w nazwie HERA nie powinno wywoływać dezorientacji czy prowadzić do powielania przez nią metod zarządzania kryzysowego już opracowanych w ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, którego podstawą jest Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC) Komisji. Niezbędne są bardzo ścisła koordynacja i jasny podział zadań między tymi dwoma narzędziami Komisji, które w przyszłości mogłyby zostać do siebie zbliżone. Konieczne jest również wyodrębnienie działań w ramach zmienionego aktu ustawodawczego w sprawie transgranicznych zagrożeń zdrowia, negocjowanego obecnie przez Radę i Parlament, oraz zadań Europejskiej Agencji Leków (EMA), a w szczególności Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC).

14.

Kwestią pierwszoplanową jest opracowanie wieloletniego planu strategicznego HERA z udziałem Parlamentu Europejskiego, miast, regionów oraz zainteresowanych stron. W planie trzeba określić wysokość środków potrzebnych HERA do skutecznego wykonywania licznych zadań, opisać etapy wzmacniania jej pozycji i przewidzieć wskaźniki monitorowania. Trzeba w nim również doprecyzować mechanizmy współpracy między HERA a innymi instrumentami interwencji UE, w tym z Europejską Agencją Leków (EMA), Europejskim Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) i Mechanizmem Ochrony Ludności, oraz wskazać sposób, w jaki mogłyby zostać wzmocnione w celu zapewnienia ich pełnoprawnej roli w koordynacji z HERA.

Przygotowanie Europy na kryzysy i katastrofy oraz skuteczna ochrona całej ludności we wszystkich miastach i regionach Unii

15.

Doświadczenia związane z COVID-19 pokazują, że działania nie są skuteczne bez wspólnej i spójnej reakcji na szczeblu europejskim, która musi odpowiadać różnym krajowym, regionalnym i lokalnym potrzebom i okolicznościom. HERA musi również dążyć do osiągnięcia większych i spójnych europejskich ambicji w zakresie ochrony ludności przed kryzysami. Pandemia COVID-19 uwydatnia obecnie nierówności między obszarami i obywatelami w dostępie do opieki i szczepień, które osłabiają reagowanie na kryzysy zdrowotne i zagrażają całej Europie.

16.

Europejski Komitet Regionów pragnie, aby HERA przeprowadziła analizę podatności terytoriów i ludności na kryzysy zdrowotne. Analiza ta powinna uwzględniać dostępność zapasów w całej Europie i zdolności operacyjne pozwalające dotrzeć do wszystkich obywatelek i obywateli – w pierwszej kolejności do tych, których stan zdrowia jest gorszy i którzy doświadczają wykluczenia i niepewności. Należy także zbadać potencjał systemów opieki zdrowotnej, szpitali i innych placówek zdrowia do zwiększenia zdolności w przypadku kryzysu, aby w jak największym stopniu utrzymać planowane zabiegi, przyjmując jednocześnie dodatkowych pacjentów w wyniku kryzysu.

17.

W związku z tym uważa, że zasadnicze znaczenie ma opracowanie przez HERA we współpracy z innymi właściwymi organami unijnymi tablicy wskaźników podatności na zagrożenia dla bezpieczeństwa zdrowotnego oraz przygotowanie, wraz z państwami członkowskimi i regionami, programów reagowania na różnego rodzaje sytuacje nadzwyczajne oraz testów warunków skrajnych dla systemów opieki zdrowotnej. Na podstawie wyników tych testów Komisja i Rada powinny opracować dla państw członkowskich i regionów zalecenia, które byłyby następnie monitorowane, w celu wzmocnienia w razie potrzeby, systemów opieki zdrowotnej państw członkowskich i regionów, zdolności reagowania poszczególnych obszarów oraz zdolności w dziedzinie zdrowia w zakresie równej ochrony różnych grup ludności.

18.

Jednocześnie HERA powinna przyczyniać się do rozwoju programów badawczych w ramach programu „Horyzont Europa” dotyczących interwencji w słabszych grupach społecznych (osoby dotknięte ubóstwem i wykluczeniem, mniejszości, uchodźcy, kobiety będące ofiarami przemocy, osoby starsze, osoby z niepełnosprawnościami, osoby cierpiące na choroby współistniejące itd.), które – jak pokazuje doświadczenie z pandemii COVID-19 – są często pierwszymi ofiarami. Te programy badawcze powinny również odnieść się konkretnie do nierówności w dostępie osób starszych do opieki zdrowotnej, do zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, do komplementarności między szpitalami a lekarzami pierwszego kontaktu oraz do innowacji – w tym cyfrowych – w zakresie organizacji systemów opieki zdrowotnej. Muszą one zawsze zwracać uwagę na podejście obejmujące aspekt płci, które gwarantuje odpowiednie uwzględnienie potrzeb kobiet.

19.

Niezbędne jest przygotowanie ludności na przyszłe klęski żywiołowe i epidemie, do którego HERA musi wnieść wkład. Na szczeblu europejskim musimy ponadto wzmocnić i skoordynować programy zapobiegania w zakresie zdrowia publicznego, propagowania zdrowia oraz zwalczania przepaści cyfrowej i dezinformacji. Te środki profilaktyki zdrowotnej należy włączyć do wszystkich polityk publicznych. Działania HERA muszą być częścią ambitniejszej europejskiej polityki zapobiegania określonej w ramach Programu UE dla zdrowia, który powinien zostać wzmocniony i lepiej uwzględniać wyzwania związane również ze zdrowiem psychicznym, niepełnosprawnością i zwalczaniem chorób przewlekłych.

20.

Konieczne jest również wyciągnięcie konkretnych wniosków z kryzysu związanego z COVID-19 i wojny w Ukrainie poprzez badania. Należy ponadto wdrożyć środki mające na celu szybkie reagowanie systemów opieki zdrowotnej i przyspieszone wdrażanie w terenie środków przeciwdziałania (modułowe szpitale, mobilny i uproszczony sprzęt medyczny, mobilne jednostki medyczne, małe punkty szczepień, wystarczająca liczebność wykwalifikowanego personelu medycznego itp.).

21.

Należy zwrócić szczególną uwagę na szczególne wyzwania odizolowanych obszarów wiejskich, górskich oraz najbardziej oddalonych. Należy zauważyć, że ten zestaw działań w dużej mierze nie figuruje w programie prac HERA na 2022 r., nad czym Europejski Komitet Regionów ubolewa, i wzywa do dokonania przeglądu tego programu począwszy od 2023 r.

22.

Zdaniem Europejskiego Komitetu Regionów ten zbiór działań nie zagraża kompetencjom państw członkowskich, lecz – wręcz przeciwnie – stanowi dla każdego państwa członkowskiego szansę, by – w koordynacji z regionami – skuteczniej chronić ludność.

23.

Przeprowadzona przez Komisję Europejską szczegółowa analiza wydatków, z Funduszu Spójności i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, na zdrowie w latach pandemii mogłaby być przydatna do poradzenia sobie z przyszłymi kryzysami. Przy opracowywaniu przyszłych działań w zakresie zapobiegania kryzysom zdrowotnym i zarządzania nimi można by również zwrócić uwagę na dobre praktyki krajowe, regionalne i lokalne.

24.

Europejski Komitet Regionów postuluje, by w ramach europejskiego semestru przyjęto szczególne podejście do wydatków na wzmocnienie systemu opieki zdrowotnej i przygotowania się na kryzysy, które to wydatki nieuchronnie wzrosną, i by stale kwalifikowały się one do funduszy polityki spójności w następstwie inicjatywy inwestycyjnej w odpowiedzi na koronawirusa. Wyraża zaniepokojenie, że wydatki na opiekę zdrowotną stanowiły dotychczas bardzo niewielką część planu odbudowy, i wzywa do zwiększenia wsparcia na rzecz odporności oraz wyposażenia miast i regionów w dziedzinie zdrowia i ochrony ludności.

25.

Przypomina, że miasta i regiony powinny – wraz z Unią i państwami członkowskimi – odgrywać aktywną rolę w opracowywaniu nowych podejść do ochrony ludności. Dotyczy to tym bardziej sytuacji, gdy posiadają one szczególne kompetencje w zakresie zdrowia i zarządzają systemem szpitalnym i systemem opieki zdrowotnej. Rolę tę należy uznać na szczeblu krajowym i europejskim zgodnie z zasadą aktywnej pomocniczości.

Wnioski, które należy wyciągnąć z wojny w Ukrainie

26.

Europejski Komitet Regionów z zadowoleniem przyjmuje udział HERA w kampanii szczepień dla uchodźczyń i uchodźców ukraińskich w UE oraz jej wsparcie dla Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, który gwarantuje szczepionki dla dzieci i inne podstawowe środki medyczne dzięki pomocy przemysłu farmaceutycznego oraz ministerstw zdrowia.

27.

Uważa, że wojna w Ukrainie dobitnie przypomina, że Europa musi być przygotowana na wszelkiego rodzaju kryzysy: konflikt zbrojny w bezpośrednim sąsiedztwie Unii był podobnie nieoczekiwany jak pandemia COVID-19, która dotknęła nagle nasze obszary. Wpływ tego konfliktu na systemy opieki zdrowotnej, zwłaszcza w Europie Środkowej i Wschodniej, stale rośnie i należy go ściśle monitorować, aby nie osiągnąć punktu krytycznego. Należy szybko rozwinąć zdolności analityczne i prognostyczne HERA, aby upewnić się, że następna nieuchronna klęska nie będzie dla Unii Europejskiej zaskoczeniem.

28.

W związku z tym ponownie stwierdza, że we wszystkich państwach członkowskich i regionach UE należy priorytetowo traktować zwiększenie zdolności systemów opieki zdrowotnej do szybkiego dostosowania się do nieprzewidzianych zdarzeń. W tym względzie większego niż kiedykolwiek znaczenia nabierają tablica wskaźników podatności na zagrożenia dla bezpieczeństwa zdrowotnego oraz programy testów warunków skrajnych dla systemów opieki zdrowotnej.

29.

Zwraca uwagę na ryzyko narażenia na promieniowanie wskutek ewentualnego uszkodzenia cywilnej infrastruktury jądrowej oraz na ryzyko związane z przerwaniem leczenia chorób przewlekłych, w tym raka i HIV (w Ukrainie częstość występowania HIV należy do największych w Europie). Te zagrożenia wpłyną prawdopodobnie również na systemy opieki zdrowotnej państw przyjmujących.

30.

Wojna w Ukrainie, w wyniku której do UE przybywają miliony niezaszczepionych osób, skłania do zacieśnienia międzynarodowej współpracy w zakresie dostępu do środków przeciwdziałania, w tym do szczepionek, przede wszystkim w naszym sąsiedztwie. W związku z tym Europejski Komitet Regionów wyraża zaniepokojenie słabością tych działań w ramach programu prac HERA na 2022 r.

Polityka przemysłowa i polityka zamówień publicznych na rzecz zdrowia

31.

Europejski Komitet Regionów z zadowoleniem przyjmuje inicjatywy podjęte od początku kryzysu w celu zapewnienia szybszej dostępności środków przeciwdziałania oraz projekt rozporządzenia Rady w sprawie środków zarządzania kryzysowego. Uważa jednak, że obecne propozycje nie są jeszcze wystarczające, by skutecznie przygotować się na kryzysy zdrowotne.

32.

Podkreśla potrzebę prowadzenia polityki przemysłowej i innowacyjnej przed wybuchem kryzysu oraz absolutną konieczność stworzenia nowych ram regulacyjnych i ram działania, by umożliwić suwerenność UE w zakresie opieki zdrowotnej i zwiększyć zdolność wykorzystania w przemyśle produktów pochodzących z badań naukowych i innowacji.

33.

Jest zdania, że Unia Europejska powinna zapewnić sobie możliwość wytwarzania na swym terytorium niezbędnych środków przeciwdziałania, które w dużej mierze pokrywają się ze środkami służącymi do zarządzania różnego rodzaju kryzysami. Produkcja w Europie leków, w tym zawartych w nich substancji czynnych, wyrobów medycznych, testów, środków diagnostycznych i niezbędnego sprzętu nie będzie możliwa bez aktywnej polityki zamówień publicznych, która uwzględniać będzie ewentualnie wyższe koszty dostaw. Obecnie trudno zrozumieć, w jaki sposób europejskie przepisy i zasady działania przyczynią się do osiągnięcia tego zasadniczego celu.

34.

Jest głęboko zaniepokojony trudnościami wielu przedsiębiorstw, które na wniosek władz publicznych na początku kryzysu zainwestowały w rozwiązanie problemu niedoborów i są obecnie porzucane na rzecz zakupów poza UE. Stwierdza, że nie wyciągnięto wniosków z kryzysu i że należy pilnie zająć się tą kwestią. W szczególności wzywa do tworzenia i odnawiania krajowych i europejskich zapasów strategicznych w miarę możliwości z produktów wytwarzanych w Europie.

35.

W związku z tym apeluje do Komisji, by przeanalizowała i zaproponowała odpowiednie ramy prawne, które umożliwią odstępstwa od przepisów dotyczących pomocy państwa i zamówień publicznych, zwłaszcza odnośnie do niezbędnych środków przeciwdziałania. Działania podejmowane obecnie w dziedzinie półprzewodników (europejski akt w sprawie czipów) powinny być możliwe również w dziedzinie zdrowia.

36.

Te nowe ramy prawne powinny złagodzić przepisy dotyczące zamówień publicznych, zwłaszcza innowacyjnych, zaostrzyć kontrolę nad inwestycjami zagranicznymi i umożliwić wystarczającą pomoc bezpośrednią, by móc skutecznie przyczynić się do szybszego opracowywania oraz wprowadzania do obrotu takich innowacji medycznych jak szczepionki. Obecnie Unia Europejska nie może zgodnie z prawem korzystać z tego samego rodzaju interwencji co Zjednoczone Królestwo czy Stany Zjednoczone, co zagraża jej dostępowi do szczepionek.

37.

Europejski Komitet Regionów jest zaniepokojony straconym czasem, ubolewa, że publikacji programu prac HERA na 2022 r. nie towarzyszyło uruchomienie inicjatywy w tym zakresie, i wzywa Komisję do szybkiego przedłożenia wniosku Parlamentowi i Radzie.

38.

Europejski Komitet Regionów przyjmuje do wiadomości ostatnie postępy w zakresie organizacji badań naukowych i innowacji w dziedzinie gotowości na kryzysy zdrowotne. Prezydencja francuska zdecydowanie popiera „ważny projekt stanowiący przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania” (projekt IPCEI) w celu wzmocnienia polityki przemysłowej UE w zakresie zdrowia i strategicznej pozycji UE w tym sektorze za pomocą wspierania innowacji w różnych segmentach sektora zdrowia. Komisja rozpoczęła w kwietniu 2021 r. konsultacje w celu zainicjowania w ramach programu prac „Horyzont Europa” na lata 2023–2024 europejskiego partnerstwa publiczno-prywatnego na rzecz gotowości na wypadek pandemii ukierunkowanego na koordynację badań prowadzonych przez państwa członkowskie. Obecnie brak jednak ram zapewniających spójność wszystkich działań zawartych w programie „Horyzont Europa”, które mogą przyczynić się do spełnienia zadań HERA, a budżet wynosi 1,7 mld EUR, choć w poprzednich dwóch programach ramowych w zakresie badań 4 mld EUR przeznaczono na prace dotyczące pandemii i szczepionek. W związku z tym Europejski Komitet Regionów wzywa do: — utworzenia pluralistycznej rady naukowej HERA z udziałem zainteresowanych stron w celu określenia priorytetów naukowych i planu działania w zakresie badań naukowych i innowacji, który miałby zostać objęty programem „Horyzont Europa”, — zwiększenia wysiłku budżetowego w ramach programu „Horyzont Europa” w celu zaspokojenia potrzeb HERA w zakresie badań naukowych i innowacji, — rozpoczęcia refleksji nad utworzeniem przyszłej „misji” poświęconej gotowości na wypadek kryzysu zdrowotnego i zarządzaniu nim, która umożliwiłaby przyjęcie przekrojowego podejścia w ramach programu „Horyzont Europa”, koordynację naukową i operacyjną oraz zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron, ze szczególnym uwzględnieniem propagowania współpracy publiczno-prywatnej.

39.

Głównym priorytetem HERA są badania nad nabytą opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe. Nadmierne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych, zarówno w hodowli zwierząt, jak i w leczeniu ludzi, jest bombą z opóźnionym zapłonem. Jeżeli nie uda się szybko znaleźć rozwiązania, wkrótce możemy znaleźć się w sytuacji, w której nie będziemy już mieli ani środków zaradczych, ani leczenia. Nieomal wszystkie nowe antybiotyki, które wprowadzono do obrotu w ostatnich dziesięcioleciach, są odmianą rodzin antybiotyków odkrytych w latach 80. Jak wynika ze sprawozdania Trybunału Obrachunkowego za 2019 r., Komisja na razie nie uzyskała żadnych rozstrzygających wyników w tej dziedzinie (5). Konieczne jest zatem zarówno wzmocnienie profilaktycznych usług zdrowotnych z myślą o koordynowaniu wszystkich podmiotów uczestniczących w lokalnej kontroli stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych, w szpitalach i na poziomie społeczności, jak i inwestowanie w badania nad nowymi antybiotykami i alternatywnymi metodami profilaktyki.

40.

Nowe ramy prawne pozwoliłyby na strategiczne partnerstwo między UE a przemysłem farmaceutycznym w celu lepszego uwzględnienia celów w zakresie zdrowia publicznego. Bezpośrednie wsparcie UE powinno w zamian umożliwić rozwój przemysłu w Europie, uprzywilejowany dostęp do produktów i prawo głosu w sprawie cen medycznych środków przeciwdziałania i polityki licencyjnej.

41.

Należy również zastanowić się nad planowanymi działaniami w zakresie badań naukowych i innowacji oraz rolą HERA w tym zakresie. Konieczne jest natychmiastowe usprawnienie wdrażania tego komponentu w ramach programu „Horyzont Europa”, aby szybko wyposażyć HERA w plan działania w zakresie badań naukowych i innowacji i tym samym wyjaśnić sposób wydatkowania 1,8 mld EUR figurujących w jej budżecie z tytułu tego programu.

42.

Europejski Komitet Regionów podkreśla potrzebę natychmiastowego rozwoju tkanki innowacyjnych MŚP w dziedzinie medycznych środków przeciwdziałania, a także wszelkiego rodzaju wyrobów i sprzętu w celu ochrony ludności i radzenia sobie z kryzysami. Po pierwsze nieodzowne jest wsparcie tworzenia przedsiębiorstw i innowacji, co leży zwłaszcza w kompetencji miast i regionów, a – po drugie – udzielenie im pomocy w poszerzaniu skali działalności i rozwijaniu zdolności prowadzenia badań klinicznych i wytwarzania produktów w Europie.

43.

Wymaga to znacznych inwestycji i wzmocnienia kapitału zainteresowanych przedsiębiorstw. Dlatego też konieczne wydaje się zmobilizowanie Europejskiej Rady ds. Innowacji, aby lepiej zorganizować europejski ekosystem innowacji w celu opracowywania środków przeciwdziałania i zarządzania kryzysami zdrowotnymi, a także umocnienie narzędzi interwencji w zakresie rozwoju i kapitału wysokiego ryzyka w celu umożliwienia wzrostu innowacyjnych przedsiębiorstw, które zachowywałyby silny związek z Europą. Działania te powinny również umożliwić podział ryzyka przemysłowego związanego z opracowaniem i produkcją medycznych środków przeciwdziałania.

44.

Skuteczność medycznych środków przeciwdziałania musi iść w parze ze sprawniejszym zarządzaniem badaniami klinicznymi, przy jednoczesnym zapewnieniu zgodności z zasadami etycznymi i ochrony danych osobowych. HERA musi zaproponować silniejsze ramy współpracy z EMA w zakresie koordynacji badań klinicznych na średnią i dużą skalę, których zdecydowanie zabrakło w szczytowym momencie kryzysu związanego z COVID-19. Inicjatywy VACCELERATE i Inkubator HERA są zachęcającym początkiem na drodze do wypełnienia tych luk, lecz należy ustanowić bardziej przejrzyste powiązania operacyjne z organami krajowymi w celu szybszego usuwania wszelkich barier regulacyjnych lub protokolarnych. Przegląd nowej europejskiej strategii farmaceutycznej powinien umożliwić istotne zmiany, w tym centralizację pozwoleń na badania kliniczne produktów leczniczych oczekujących na pozwolenie na dopuszczenie do obrotu w Europie.

45.

Kluczowe znaczenie ma również infrastruktura badawcza. Odpowiednie zaplecze analityczne, wysokowydajne komputery, repozytoria danych badań epidemiologicznych i kompleksowe badania kohortowe w celu analizy pojawiających się zagrożeń i wzorcowych scenariuszy reagowania mają zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania poważnym plagom zdrowotnym o zasięgu transgranicznym.

Działania międzynarodowe oparte na zapobieganiu i solidarności

46.

Europejski Komitet Regionów uważa, że w interesie Europy leży działanie tam, gdzie pojawiają się nowe zagrożenia dla zdrowia, aby ograniczyć narażenie Unii na zagrożenia. HERA musi zatem mieć możliwość tworzenia sieci kontaktów z wieloma partnerami (w tym na szczeblu międzynarodowym z Organizacją Narodów Zjednoczonych i Radą Europy) i uczestniczenia w interwencjach – we współpracy z zainteresowanymi państwami – poza granicami UE zaraz po rozpoznaniu zagrożeń, z wykorzystaniem znaczących zasobów. Współpraca ta powinna również obejmować fazę przygotowawczą, a w szczególności środki mające na celu zapobieganie kryzysom, ograniczanie podatności na zagrożenia i przygotowanie społeczeństw na kryzysy. W tym celu HERA powinna rozwijać partnerstwa z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego, lokalnymi i międzynarodowymi organizacjami pozarządowymi oraz organizacjami wielostronnymi zaangażowanymi w programy zapobiegania zagrożeniom.

47.

Zrzeczenie się praw własności intelektualnej do szczepionek i innych wyrobów medycznych nie jest wystarczającym rozwiązaniem, jeżeli kraje najsłabiej rozwinięte nie mają możliwości samodzielnego rozwoju produkcji. Europejski Komitet Regionów apeluje o uregulowanie w razie potrzeby cen niektórych leków oraz o nałożenie na przemysł farmaceutyczny obowiązku udzielania licencji na wytwarzanie, zgodnie z propozycją WTO. Domaga się, by polityka UE przyczyniała się do rozwoju produktów dostosowanych do specyfiki krajów najsłabiej rozwiniętych. Pragnie, by Unia zaangażowała się w aktywną politykę transferu technologii i wsparcia produkcji na miejscu, a także by udzielała odpowiedniej pomocy bezpośredniej w celu przyczynienia się do zabezpieczenia zdrowotnego ludności wszędzie tam, gdzie jest to konieczne.

48.

Europejski Komitet Regionów odnotowuje i podziela bardzo wysokie oczekiwania obywateli europejskich dotyczące zwiększenia roli UE w dziedzinie zdrowia. Zauważa, że bardzo restrykcyjne brzmienie art. 168 Traktatów stanowi tu obecnie przeszkodę, i uważa, że kwestia wzmocnienia kompetencji europejskich w dziedzinie bezpieczeństwa zdrowotnego powinna znaleźć się w porządku obrad Konferencji w sprawie przyszłości Europy. Już teraz kompetencje UE w dziedzinie rynku wewnętrznego powinny umożliwić pójście dalej we wspólnotowych działaniach w dziedzinie zdrowia. Należy wzmocnić Program UE dla zdrowia, a ministrowie zdrowia UE powinni spotykać się bardzo regularnie w składzie Rady ad hoc, a nie tylko dwa razy w roku przy okazji posiedzenia Rady ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów (EPSCO).

---

(1)  https://cor.europa.eu/pl/news/Pages/COVID-19-CoR-President-calls-for-a-EU-Health-Emergency-Mechanism-to-support-regions-and-cities.aspx

(2)  Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 15.

(3)  https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:12008M005:PL:HTML

(4)  W szczególności Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC – ochrona ludności), Europejskiej Agencji Leków (EMA) oraz Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC).

(5)  https://www.eca.europa.eu/pl/Pages/DocItem.aspx?did=%7b8892C8C4-6776-4B27-BE36-C181456EED71%7d

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Gospodarka UE po pandemii COVID-19: wpływ na zarządzanie gospodarcze

(2022/C 301/07)

Sprawozdawca: Elio DI RUPO (BE/PES), premier rządu regionalnego Walonii Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – „Gospodarka UE po pandemii COVID-19: wpływ na zarządzanie gospodarcze” COM(2021) 662 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Przyjmuje z zadowoleniem przedstawienie przez Komisję Europejską komunikatu pt. „Gospodarka UE po pandemii COVID-19: wpływ na zarządzanie gospodarcze” oraz jej otwartość na zreformowanie zasad gospodarczych i fiskalnych, w tym odnośnie do uwzględnienia wpływu kryzysu związanego z COVID-19. Odnosi się również przychylnie do zapowiedzi przedstawienia wniosku ustawodawczego w połowie 2022 r.

2.

Uważa, że reforma europejskiego zarządzania gospodarczego musi również uwzględniać propozycje obywateli omawiane podczas Konferencji w sprawie przyszłości Europy.

3.

Przypomina również wniosek wysnuty między innymi w ramach „Dorocznego barometru regionalnego i lokalnego UE” w 2020 i 2021 r. (1), że wielowymiarowy wpływ kryzysu związanego z COVID-19 jest asymetryczny, ma aspekt terytorialny oraz pogłębia już istniejące dysproporcje między regionami i państwami członkowskimi oraz w ich obrębie, zważywszy, że samorządy lokalne i regionalne na pierwszej linii zmagają się z pandemią i jej skutkami, wdrażają środki wsparcia dla obywatelek, obywateli i przedsiębiorstw oraz przygotowują się do stopniowej i trwałej odbudowy.

4.

Zauważa, że obywatelki i obywatele w całej UE zwracają się do władz publicznych, państw, regionów, a także samorządów lokalnych i regionalnych, by pomogły im stawić czoła nie tylko konsekwencjom pandemii COVID-19, lecz również postulowanej przez UE transformacji ekologicznej i cyfrowej, a obecnie także skutkom wojny w Ukrainie.

5.

Podkreśla, że już przed kryzysem związanym z pandemią COVID-19 w niektórych państwach członkowskich występowały znaczne zaległości inwestycyjne, np. w zakresie odnowienia infrastruktury i renowacji budynków, oraz że aby poradzić sobie z kryzysem, wstrzymano inwestycje publiczne. Im dłużej te inwestycje są opóźniane, tym droższe się jednak stają.

6.

Stwierdza, że nadszedł decydujący moment dla UE, która musi znaleźć sposoby i środki zapewnienia obywatelom europejskim spójności i dobrobytu.

Reakcja na kryzys

7.

Z zadowoleniem przyjmuje pomyślną realizację programu SURE, finansowanego z obligacji emitowanych przez Komisję Europejską, i wzywa Komisję do podjęcia odpowiednich działań następczych wobec SURE w postaci białej księgi, w której, w oparciu o ocenę programu SURE, przedstawiono by warianty strategiczne dotyczące stałego europejskiego programu reasekuracji świadczeń dla osób bezrobotnych.

8.

Odnosi się również pozytywnie do pomyślnych wyników obligacji ekologicznych emitowanych dla NextGenerationEU – największej na świecie emisji obligacji ekologicznych – które przyczynią się do finansowania inwestycji na rzecz klimatu za pomocą Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF).

9.

Ponownie wyraża poparcie dla uruchomienia – po raz pierwszy w historii strefy euro – ogólnej klauzuli wyjścia przewidzianej w pakcie stabilności i wzrostu. Odegrało ono istotną rolę w reakcji państw członkowskich, regionów oraz samorządów lokalnych i regionalnych na kryzys, umożliwiając pełne wykorzystanie budżetów publicznych w celu złagodzenia konsekwencji, w szczególności społecznych, pandemii COVID-19.

10.

Podkreśla, że wojna w Ukrainie pokazała znaczenie niezależności energetycznej dla Unii Europejskiej, a także że należy przyspieszyć transformację energetyczną. Obawia się jednak, że klasyfikacja gazu i energii jądrowej jako zrównoważonej energii w rozporządzeniu w sprawie systematyki dostarczy zachęt sprzecznych z szybkim rozwojem energii odnawialnej.

11.

Ubolewa, że dług publiczny wzrósł wskutek zastosowania tych środków: w 2020 r. poziom zadłużenia publicznego zwiększył się o 13 punktów procentowych, osiągając poziom 92 % PKB dla całej UE oraz 100 % dla strefy euro (2).

12.

Jest zdania, że jeżeli w obecnych ramach zarządzania gospodarczego zniesiono by klauzulę wyjścia przewidzianą w pakcie stabilności i wzrostu, oraz w kontekście kryzysu energetycznego, niestabilności geopolitycznej i odbudowy po pandemii COVID-19, niezbędne zmniejszenie zadłużenia wiązałoby się z powrotem do polityki oszczędnościowej i tym samym miałoby ogromny koszt gospodarczy, społeczny i środowiskowy. Wnosi zatem, by ogólna klauzula wyjścia miała zastosowanie do czasu jak najszybszego wdrożenia zmienionych ram zarządzania gospodarczego.

13.

Popiera analizę Europejskiej Rady Budżetowej, wedle której reforma paktu stabilności i wzrostu musi prowadzić do długookresowej zdolności do obsługi długu dzięki głównej zasadzie operacyjnej – rozłożeniu wydatków publicznych – tak by dążyć do stopniowego zmniejszania wskaźnika zadłużenia aż do akceptowalnego poziomu w tempie dostosowanym do sytuacji krajowej (3).

Zmienione ramy zarządzania

14.

Podkreśla, że europejskie ramy zarządzania gospodarczego mają istotny wpływ na wszystkie szczeble władzy, a w szczególności na samorządy lokalne i regionalne, które odpowiadają za prawie jedną trzecią wydatków publicznych i ponad połowę inwestycji publicznych w całej Unii Europejskiej, przy czym istnieją duże różnice między państwami członkowskimi (4).

15.

Przypomina, że pakt stabilności i wzrostu oraz inne elementy obecnych europejskich ram zarządzania gospodarczego charakteryzują się pięcioma poważnymi niedociągnięciami: niepożądanym efektem procykliczności, dużą złożonością, brakiem skuteczności, niewystarczającym uwzględnieniem wskaźników związanych ze zrównoważonym rozwojem i dobrostanem oraz – wreszcie – brakiem przejrzystości i legitymacji demokratycznej.

16.

Uważa, że zmienione europejskie ramy zarządzania gospodarczego powinny zapewnić przejrzysty proces decyzyjny z udziałem Parlamentu Europejskiego, parlamentów narodowych oraz, stosownie do wewnętrznych kompetencji państw członkowskich, zgromadzeń parlamentarnych posiadających uprawnienia ustawodawcze. Należy zapewnić możliwość udziału również władz lokalnych i regionalnych, partnerów społecznych, społeczeństwa obywatelskiego i środowiska uniwersyteckiego.

17.

Sądzi, że zmienione ramy powinny również uwzględniać bardzo wysoki poziom długu publicznego, który należy redukować stopniowo, gdyż nie można go znacznie zmniejszyć z dnia na dzień wskutek kryzysu związanego z COVID-19, kosztów klęsk żywiołowych i innych nadzwyczajnych okoliczności, dużego zróżnicowania w obrębie państw członkowskich i między nimi, nowej sytuacji makroekonomicznej (bardzo niskie oprocentowanie obligacji, osiągnięcie granic możliwości polityki pieniężnej, jak również duża niepewność dotycząca inflacji, stóp procentowych i rynku pracy), konieczności unikania polityki oszczędnościowej oraz wymogów środowiskowych, energetycznych, technologicznych i społecznych.

18.

Ponownie wyraża poparcie dla rezygnacji z jednomyślnego podejmowania decyzji w sprawie opodatkowania, aby umożliwić Unii Europejskiej powzięcie niezbędnych decyzji większością kwalifikowaną, podobnie jak w innych obszarach działania, ponieważ pozwoli to na postępy w walce z nadużyciami podatkowymi i wymianę informacji między państwami członkowskimi. Przepis ten w dalszym ciągu respektuje kompetencje na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym w zakresie poboru podatków lub ustalania stawek podatkowych;

19.

Ponownie nalega, by rządy krajowe, samorządy regionalne i lokalne, a także obywatele mieli możliwość jasnego zrozumienia stosowanych zasad. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja opowiedziała się za uproszczeniem zasad fiskalnych z wykorzystaniem wskaźników, które da się obserwować. Przypomina, że ponadto niezbędne jest uwzględnienie stabilizacji antycyklicznej, wolnej od wahań koniunktury.

20.

Jest zdania, że ramy zarządzania zmierzające do zapewnienia solidnego budżetu muszą opierać się nie tylko na przemyślanych wydatkach, lecz również na odpowiednich i zrównoważonych dochodach. Przypomina, że unikanie opodatkowania i oszustwa podatkowe w UE pozbawiają co roku budżety publiczne kilkuset miliardów euro i że jedną z kluczowych kwestii cieszących się poparciem największej liczby Europejczyków jest walka z oszustwami podatkowymi za pomocą większej interwencji UE.

21.

Jest zdania, że zarządzanie gospodarcze musi opierać się na równowadze między wskaźnikami dotyczącymi dyscypliny budżetowej a wskaźnikami spójności społecznej, udostępnienia wszystkim obywatelom infrastruktury i usług w ogólnym interesie gospodarczym, np. zdrowia publicznego i dobrostanu. Dlatego też uważa, że zachowując ciągłość z procedurą dotyczącą zakłóceń równowagi makroekonomicznej, która obejmuje bardziej zróżnicowane wskaźniki, w tym stopę bezrobocia, zreformowane zarządzanie gospodarcze musi również uwzględniać inne cele środowiskowe i społeczne. Te względy nie mogą zostać zepchnięte na drugi plan w stosunku do wskaźników związanych z dyscypliną budżetową.

22.

Ponawia sugestię, aby procedura dotycząca zakłóceń równowagi makroekonomicznej została rozszerzona o wskaźniki pomocnicze związane z różnicami regionalnymi, i uważa, że mogłaby również uwzględniać postępy poczynione w realizacji celów zrównoważonego rozwoju, które cieszą się poparciem 193 państw na całym świecie i obejmują nie tylko ochronę środowiska naturalnego, lecz również kryteria społeczne, gospodarcze i dotyczące sprawowania rządów.

23.

Zwraca uwagę, że środki naprawcze podejmowane w ramach procedur państw członkowskich dotyczących zakłóceń równowagi makroekonomicznej mają zróżnicowane skutki w poszczególnych regionach i są szczególnie dotkliwe w regionach o słabiej zdywersyfikowanych gospodarkach, takich jak regiony najbardziej oddalone, które mają ograniczenia strukturalne i wyjątkowe określone w art. 349 TFUE. Regiony te są bardzo wrażliwe na wstrząsy zewnętrzne, a restrykcyjna polityka gospodarcza w większym stopniu wpływa na ograniczenie inwestycji i zatrudnienia w tych regionach.

Przemyślane wsparcie dla inwestycji publicznych

24.

Uważa wciąż, że europejskie ramy zarządzania gospodarczego są częściowo przyczyną dużego spadku inwestycji publicznych, który nastąpił wskutek kryzysu strefy euro, gdyż nie uwzględniają w wystarczającym stopniu rozróżnienia między wydatkami bieżącymi a długoterminowymi wydatkami inwestycyjnymi. W latach 2009–2018 całe inwestycje publiczne spadły o 20 % jako odsetek PKB w UE, a inwestycje dokonywane przez władze lokalne i regionalne zmniejszyły się nieomal o 25 %, a w niektórych państwach członkowskich najbardziej dotkniętych kryzysem – o 40 % lub więcej (5). Sądzi, że niezbędne jest uniknięcie powtórki tego scenariusza w następstwie kryzysu związanego z COVID-19. Zauważa, że inwestycje na szczeblu lokalnym i regionalnym mogą odegrać kluczową rolę w ożywieniu gospodarki.

25.

Przypomina, że Europejska Rada Budżetowa ustaliła, że państwa o wysokim poziomie inwestycji publicznych mają tendencję do znacznego obniżania go w trakcie procedury nadmiernego deficytu (6), oraz że sama Komisja odnotowała, że ramy budżetowe nie zapobiegły zmniejszeniu inwestycji (7).

26.

Podkreśla, że w opinii w sprawie komunikatu wyjaśniającego z 2015 r. na ten temat wyraził już pogląd (8), że zasady elastyczności inwestycji przewidziane w pakcie stabilności i wzrostu są zbyt restrykcyjne i ograniczone. Wnioskowały o nią jedynie dwa państwa członkowskie, a nawet w tych przypadkach miała ona jedynie minimalny wpływ.

27.

Zaznacza, że UE potrzebuje jednocześnie bardzo dużych środków finansowych, by sprostać obecnym poważnym wyzwaniom: zdaniem Komisji potrzebnych jest 650 mld EUR rocznie na samą transformację ekologiczną i cyfrową (9) oraz nieomal 200 mld EUR rocznie na infrastrukturę społeczną (10).

28.

Uważa, że wobec obecnych nadzwyczajnych potrzeb inwestycyjnych zniechęcanie do finansowania inwestycji publicznych z deficytu, również w przypadku władz lokalnych i regionalnych, tak jak w obecnych ramach budżetowych, może przyczyniać się do niedoinwestowania ze szkodą dla przyszłych pokoleń oraz dla realizacji celów, szczególnie klimatycznych, które wyznaczyła sobie UE.

29.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja w końcu wyraźnie uznaje potrzebę wspierania – w ramach zarządzania – inwestycji, w szczególności zielonych, cyfrowych i zwiększających odporność inwestycji publicznych.

30.

Ponawia już często zgłaszany postulat, by w wydatkach strukturalnych, publicznych lub równoważnych określonych w pakcie stabilności i wzrostu nie uwzględniano wydatków publicznych dokonywanych przez państwa członkowskie i samorządy terytorialne z tytułu współfinansowania funduszy strukturalnych i inwestycyjnych zgodnie z odpowiednimi limitami współfinansowania UE („złota reguła współfinansowania”). Podkreśla, że inwestycje publiczne, takie jak inwestycje w zrównoważoną transformację ekologiczną, cyfrową i społeczną oraz w utrzymanie europejskiej konkurencyjności, są ważne dla przyszłych pokoleń i w związku z tym należy je odpowiednio traktować w kontekście inwestycji publicznych.

31.

Podkreśla, że ze względu na rodzaj projektu wspieranego z funduszy strukturalnych i inwestycyjnych taka złota reguła współfinansowania automatycznie wspierałaby szczególnie wysiłki na rzecz sprostania obecnym poważnym wyzwaniom i realizacji priorytetów europejskich: spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, zwiększeniu odporności, wdrożeniu polityki społecznej, środowiskowej i cyfrowej itp. Przyznanie im korzystnego traktowania w ramach finansowych wzmocniłoby zatem ogólną spójność polityki europejskiej.

32.

Wzywa Komisję, aby po przeformułowaniu wniosków w świetle szkód gospodarczych i budżetowych spowodowanych przez COVID-19 przedstawiła białą księgę w sprawie przekształcenia zarządzania gospodarczego w oparciu o ewentualne wprowadzenie złotej reguły zgodnie z odpowiednimi limitami współfinansowania UE. W swojej ocenie Komisja powinna również wziąć pod uwagę inne instrumenty, takie jak reguła wydatkowa, która na podstawie tendencji wzrostu gospodarczego i poziomu zadłużenia narzuca limit rocznego wzrostu całkowitych wydatków publicznych i może służyć ochronie zaufania publicznego poprzez zwiększenie przejrzystości, zmniejszenie obciążeń administracyjnych i znalezienie równowagi między dyscypliną budżetową a utrzymaniem wystarczających możliwości w zakresie inwestycji publicznych.

33.

Przypomina, że wydatki te są z definicji inwestycjami leżącymi w ogólnym interesie europejskim, które mają udowodniony efekt mnożnikowy pod względem zrównoważonego wzrostu gospodarczego i zwiększenia spójności terytorialnej.

34.

Zaleca ponadto ustanowienie „złotej reguły ekologiczności i spójności społecznej”, wykluczającej uwzględnianie w rozliczeniach inwestycji publicznych w projekty mające na celu zbudowanie społeczeństwa zrównoważonego pod względem środowiskowym, gospodarczym i społecznym, zgodnie z definicją celów zrównoważonego rozwoju i Zielonego Ładu, ponieważ takie inwestycje są uznawane za szczególnie ważne nie tylko dla odbudowy po kryzysie związanym z COVID-19, lecz również dla zapewnienia dobrobytu i jakości życia przyszłym pokoleniom.

35.

Sugeruje, że innym rozwiązaniem mogłoby być wyłączenie sektora samorządowego z funkcjonowania zasad paktu stabilności i wzrostu. W 2019 r. inwestycje publiczne w tym sektorze stanowiły 49,2 % łącznych inwestycji publicznych na poziomie Unii Europejskiej (11), natomiast zadłużenie brutto sektora instytucji samorządowych Unii Europejskiej wynosiło jedynie 6,0 % produktu krajowego brutto Unii Europejskiej (12), a zatem nie jest przyczyną wysokiego długu publicznego. Ponadto sektor instytucji samorządowych na szczeblu lokalnym zaciąga długi jedynie na inwestycje, a nie na stabilizację makroekonomiczną przy bieżących wydatkach, a samorządy lokalne podlegają wewnętrznej kontroli budżetowej rządu regionalnego lub krajowego. Komitet zdecydowanie wzywa Komisję do zbadania możliwości zwolnienia władz lokalnych z obowiązku stosowania zasad paktu stabilności i wzrostu.

36.

Uważa, że ogólnie konieczne jest uwzględnienie zasady „nie szkodzić spójności”, zawartej w komunikacie Komisji dotyczącym 8. sprawozdania na temat spójności, tak by zapewnić komplementarność i synergię polityki spójności z innymi kierunkami polityki UE, wystrzegając się przy tym zarówno utrudniania procesu konwergencji, jak i wzrostu dysproporcji regionalnych.

37.

Apeluje do Komisji o przedstawienie do końca 2022 r. wniosku ustawodawczego w sprawie przeglądu ram zarządzania gospodarczego, w szczególności w oparciu o wprowadzenie tych złotych reguł w połączeniu z regułą wydatkową, co może zapewnić równowagę między dyscypliną budżetową a zachowaniem wystarczających zdolności w zakresie inwestycji publicznych.

38.

Proponuje niemniej, by w celu zapewnienia zgodności wydatków wskazanych przez rządy z jedną ze złotych reguł, poddano ich dokonanie ścisłemu nadzorowi na dwóch poziomach: przez niezależne krajowe rady budżetowe oraz przez Europejską Radę Budżetową, która będzie przedkładać Radzie i Parlamentowi Europejskiemu publiczne sprawozdania roczne.

Szczegółowy przegląd europejskiego semestru

39.

Przypomina, że zarządzanie gospodarcze, które odbywa się w praktyce w ramach cyklu koordynacji europejskiego semestru, cechuje się brakiem skuteczności z punktu widzenia wprowadzania reform.

40.

Podkreśla również, że zakres reform rozważanych w ramach europejskiego semestru nigdy nie został określony w europejskich tekstach prawnych, w szczególności pod kątem ich znaczenia i ich wartości dodanej dla szczebla europejskiego. Uważa, że ten brak definicji ogranicza możliwe interakcje między reformami podejmowanymi na szczeblu krajowym a kierunkami polityki UE (prawodawstwo i programy finansowe) oraz stwarza problemy odnośnie do zasady pomocniczości.

41.

Jest zdania, że europejski semestr musi stanowić – na równi ze swymi celami gospodarczymi i budżetowymi i w synergii z nimi – ramy wywiązania się z wymogów ochrony środowiska i spójności społecznej określonych w celach zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), które UE i państwa członkowskie zobowiązały się osiągnąć do 2030 r.

42.

Jest przekonany, że jego propozycja dotycząca kodeksu postępowania w zakresie angażowania władz lokalnych i regionalnych w europejski semestr (13) może zaradzić brakowi skuteczności semestru dzięki lepszemu uwzględnieniu realiów lokalnych i regionalnych, a jej realizacja jest nadal konieczna, zwłaszcza że plany krajowe sporządzone w ramach RRF opierają się częściowo na zaleceniach dla poszczególnych krajów w ramach europejskiego semestru.

43.

Uważa, że takie dwojakie, nowe ukierunkowanie semestru zarówno pod względem jego celów, jak i procesu funkcjonowania może zwiększyć jego legitymację demokratyczną i uprawomocnienie całego europejskiego systemu zarządzania gospodarczego, które jest wciąż niewielkie.

---

(1)  Europejski Komitet Regionów, unijny barometr regionalny i lokalny w 2020 r., 12 października 2020 r., oraz Doroczny barometr regionalny i lokalny UE w 2021 r., 12 października 2021 r.

(2)  Komisja Europejska, Europejska prognoza gospodarcza z jesieni 2021 r. (dostępna w języku angielskim), Institutional Paper 160, listopad 2021 r.

(3)  Zob. sprawozdanie roczne Europejskiej Rady Budżetowej za 2021 r.: https://bit.ly/3HqqvIQ (w jęz. angielskim).

(4)  Dane z 2018 r. Źródło: Eurostat, kod danych: TEC00023 i TEC00022.

(5)  Eurostat, kod danych: TEC00022.

(6)  Europejska Rada Budżetowa, „Assessment of EU fiscal rules with a focus on the six and two-pack legislation” [Ocena zasad fiskalnych UE ze szczególnym uwzględnieniem przepisów szóstego pakietu dotyczącego zarządzania gospodarczego (sześciopak) i drugiego pakietu dotyczącego nadzoru budżetowego (dwupak)], dokument dostępny w jęz. angielskim, s. 76.

(7)  Komisja Europejska, komunikat „Przegląd zarządzania gospodarczego” (COM(2020) 55 final z dnia 5 lutego 2020 r.).

(8)  Przyjęta 9 lipca 2015 r. opinia KR-u „Optymalne wykorzystanie elastyczności przewidzianej w obowiązujących postanowieniach paktu stabilności i wzrostu” (dokument COR-2015-01185) (Dz.U. C 313 z 22.9.2015, s. 22), sprawozdawczyni: Olga ZRIHEN (BE/PES).

(9)  Komisja Europejska, „Gospodarka UE po pandemii COVID-19: wpływ na zarządzanie gospodarcze” (COM(2021) 662 final z 19 października 2020 r.).

(10)  Komisja Europejska, dokument roboczy służb Komisji „Identifying Europe’s recovery needs” [Określanie potrzeb Europy w zakresie odbudowy] (SWD(2020) 98 final z 27 maja 2020 r.).

(11)  Źródło: Rachunki narodowe Eurostatu.

(12)  Źródło: Rachunki narodowe Eurostatu.

(13)  Przyjęta w dniu 11 maja 2017 r. opinia KR-u „Ulepszenie zarządzania europejskim semestrem – kodeks postępowania dotyczący udziału władz lokalnych i regionalnych” (dokument COR-2016-05386) (Dz.U. C 306 z 15.9.2017, s. 24), sprawozdawca: Rob JONKMAN (NL/EKR).

Opinia Komitetu Regionów – Zapewnienie globalnego minimalnego poziomu opodatkowania grup wielonarodowych w Unii

(2022/C 301/08)

Sprawozdawca generalny: Federico BORGNA (IT/PES) Dokument źródłowy: Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie zapewnienia globalnego minimalnego poziomu opodatkowania grup wielonarodowych w Unii COM(2021) 823 final

I.   ZALECANE POPRAWKI

Poprawka 1

Motyw 7

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

Chociaż konieczne jest zadbanie o to, aby zniechęcać do stosowania praktyk unikania opodatkowania, należy zapobiec negatywnym skutkom dla mniejszych przedsiębiorstw wielonarodowych na rynku wewnętrznym. W tym celu niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie wyłącznie do podmiotów z siedzibą w Unii, które wchodzą w skład grup przedsiębiorstw wielonarodowych lub dużych grup krajowych osiągających roczny próg skonsolidowanych przychodów w wysokości co najmniej 750 000 000  EUR. Próg ten byłby spójny z progiem obowiązujących międzynarodowych zasad podatkowych, takich jak zasady wymiany informacji o jednostkach wchodzących w skład grupy podmiotów. Podmioty objęte zakresem niniejszej dyrektywy określa się mianem podmiotów kwalifikowanych. Niektóre podmioty należy wyłączyć z zakresu stosowania dyrektywy ze względu na ich szczególny cel i status. Wyłączone byłyby podmioty, które nie są nastawione na zysk i prowadzą działalność w interesie ogólnym i z tych powodów nie podlegają raczej opodatkowaniu w państwie członkowskim, w którym mają siedzibę. W celu ochrony tych szczególnych interesów należy wyłączyć z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy podmioty rządowe, organizacje międzynarodowe, organizacje nienastawione na zysk i fundusze emerytalne . Z zakresu dyrektywy należy również wyłączyć fundusze inwestycyjne i wehikuły inwestujące w nieruchomości, które znajdują się na szczycie łańcucha własności, ponieważ w przypadku tych tak zwanych podmiotów pośredniczących uzyskany dochód jest opodatkowywany na poziomie właścicieli.

Konieczne jest zadbanie o to, aby zniechęcać do stosowania praktyk unikania opodatkowania. Jednocześnie należy zapobiec negatywnym skutkom dla mniejszych przedsiębiorstw wielonarodowych na rynku wewnętrznym. W tym celu niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie wyłącznie do podmiotów z siedzibą w Unii, które wchodzą w skład grup przedsiębiorstw wielonarodowych lub dużych grup krajowych osiągających roczny próg skonsolidowanych przychodów w wysokości co najmniej 750 000 000  EUR. Próg ten byłby spójny z progiem obowiązujących międzynarodowych zasad podatkowych, takich jak zasady wymiany informacji o jednostkach wchodzących w skład grupy podmiotów. Podmioty objęte zakresem niniejszej dyrektywy określa się mianem podmiotów kwalifikowanych. Niektóre podmioty należy wyłączyć z zakresu stosowania dyrektywy ze względu na ich szczególny cel i status. Wyłączone byłyby podmioty, które nie są nastawione na zysk i prowadzą działalność w interesie ogólnym i z tych powodów nie podlegają raczej opodatkowaniu w państwie członkowskim, w którym mają siedzibę. W celu ochrony tych szczególnych interesów należy wyłączyć z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy podmioty rządowe (w tym władze lokalne i regionalne oraz ich stowarzyszenia) , organizacje międzynarodowe, organizacje nienastawione na zysk oraz fundusze emerytalne .

Uzasadnienie

Nie wymaga uzasadnienia.

Poprawka 2

Artykuł 2 ust. 3 lit. a)

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
a) podmioty rządowe, organizacje międzynarodowe, organizacje nienastawione na zysk , fundusze emerytalne, podmioty inwestycyjne, które są ostateczną jednostką dominującą, oraz wehikuły inwestujące w nieruchomości, które są ostateczną jednostką dominującą ; lub	a) podmioty rządowe (w tym władze lokalne i regionalne oraz ich stowarzyszenia) , organizacje międzynarodowe, organizacje nienastawione na zysk , fundusz emerytalny ;

Uzasadnienie

Doprecyzowanie tekstu. Nie wymaga uzasadnienia.

Poprawka 3

Art. 3 ust. 31 lit. d)

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

d) na rzecz podmiotu rządowego, organizacji międzynarodowej, organizacji nienastawionej na zysk , funduszu emerytalnego, podmiotu inwestycyjnego niewchodzącego w skład grupy przedsiębiorstw wielonarodowych lub zakładu ubezpieczeń na życie, w zakresie, w jakim dywidenda jest otrzymywana w związku z działalnością funduszu emerytalnego, która podlega opodatkowaniu w taki sam sposób jak fundusz emerytalny ;

d) podmioty rządowe (w tym władze lokalne i regionalne oraz ich stowarzyszenia) , organizacje międzynarodowe, organizacje nienastawione na zysk , fundusz emerytalny ;

Uzasadnienie

Doprecyzowanie tekstu. Nie wymaga uzasadnienia.

Poprawka 4

Artykuł 11

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
Stosowanie zasady UTPR w całej grupie przedsiębiorstw wielonarodowych	Stosowanie zasady UTPR w całej grupie przedsiębiorstw wielonarodowych
Jeżeli ostateczna jednostka dominująca grupy przedsiębiorstw wielonarodowych ma siedzibę w jurysdykcji państwa trzeciego, która nie stosuje zasady włączenia dochodu kwalifikowanego do opodatkowania, państwa członkowskie zapewniają, aby podmioty kwalifikowane tej jednostki mające siedzibę w Unii podlegały w państwie członkowskim siedziby podatkowi wyrównawczemu za dany rok podatkowy („podatek wyrównawczy w ramach UTPR”) z tytułu kwoty przydzielonej temu państwu członkowskiemu zgodnie z art. 13. Podmioty kwalifikowane, które są podmiotami inwestycyjnymi i funduszami emerytalnymi, nie podlegają podatkowi wyrównawczemu w ramach UTPR.	Jeżeli ostateczna jednostka dominująca grupy przedsiębiorstw wielonarodowych ma siedzibę w jurysdykcji państwa trzeciego, która nie stosuje zasady włączenia dochodu kwalifikowanego do opodatkowania, państwa członkowskie zapewniają, aby podmioty kwalifikowane tej jednostki mające siedzibę w Unii podlegały w państwie członkowskim siedziby podatkowi wyrównawczemu za dany rok podatkowy („podatek wyrównawczy w ramach UTPR”) z tytułu kwoty przydzielonej temu państwu członkowskiemu zgodnie z art. 13. Fundusze emerytalne nie podlegają podatkowi wyrównawczemu UTPR.

Uzasadnienie

Nie wymaga uzasadnienia.

Poprawka 5

Artykuł 12

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
Stosowanie zasady UTPR w jurysdykcji ostatecznej jednostki dominującej	Stosowanie zasady UTPR w jurysdykcji ostatecznej jednostki dominującej
Jeżeli ostateczna jednostka dominująca grupy przedsiębiorstw wielonarodowych ma siedzibę w jurysdykcji o niskim poziomie opodatkowania, państwa członkowskie zapewniają, aby podmioty kwalifikowane tej grupy mające siedzibę w państwie członkowskim podlegały podatkowi wyrównawczemu w ramach UTPR za dany rok podatkowy oraz z tytułu kwoty przydzielonej temu państwu członkowskiemu zgodnie z art. 13 w odniesieniu do nisko opodatkowanych podmiotów kwalifikowanych, które mają siedzibę w jurysdykcji ostatecznej jednostki dominującej, niezależnie od tego, czy w jurysdykcji tej obowiązuje zasada włączenia dochodu kwalifikowanego do opodatkowania. Podmioty kwalifikowane, które są podmiotami inwestycyjnymi i funduszami emerytalnymi, nie podlegają podatkowi wyrównawczemu w ramach UTPR.	Jeżeli ostateczna jednostka dominująca grupy przedsiębiorstw wielonarodowych ma siedzibę w jurysdykcji o niskim poziomie opodatkowania, państwa członkowskie zapewniają, aby podmioty kwalifikowane tej grupy mające siedzibę w państwie członkowskim podlegały podatkowi wyrównawczemu w ramach UTPR za dany rok podatkowy oraz z tytułu kwoty przydzielonej temu państwu członkowskiemu zgodnie z art. 13 w odniesieniu do nisko opodatkowanych podmiotów kwalifikowanych, które mają siedzibę w jurysdykcji ostatecznej jednostki dominującej, niezależnie od tego, czy w jurysdykcji tej obowiązuje zasada włączenia dochodu kwalifikowanego do opodatkowania. Fundusze emerytalne nie podlegają podatkowi wyrównawczemu UTPR.

Uzasadnienie

Nie wymaga uzasadnienia.

Poprawka 6

Artykuł 36 ust. 2 lit. b)

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
b) podmiotem rządowym, organizacją międzynarodową, organizacją nienastawioną na zysk lub funduszem emerytalnym niebędącym podmiotem świadczącym usługi emerytalne, który lub która jest rezydentem podatkowym w jurysdykcji, w której ostateczna jednostka dominująca ma siedzibę, i posiada udziały własnościowe dające prawo do 5 % lub mniej zysków i aktywów ostatecznej jednostki dominującej .	b) podmioty rządowe (w tym władze lokalne i regionalne oraz ich stowarzyszenia) , organizacje międzynarodowe, organizacje nienastawione na zysk lub fundusz emerytalny .

Uzasadnienie

Doprecyzowanie tekstu. Nie wymaga uzasadnienia.

Poprawka 7

Artykuł 37 ust. 3 lit. c)

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
c) podmiotem rządowym, organizacją międzynarodową, organizacją nienastawioną na zysk lub funduszem emerytalnym niebędącym podmiotem świadczącym usługi emerytalne, który lub która jest rezydentem podatkowym w jurysdykcji, w której ostateczna jednostka dominująca ma siedzibę, i posiada udziały własnościowe dające prawo do 5 % lub mniej zysków i aktywów ostatecznej jednostki dominującej .	c) podmiotem rządowym (w tym władzami lokalnymi i regionalnymi oraz ich stowarzyszeniami) , organizacją międzynarodową, organizacją nienastawioną na zysk lub funduszem emerytalnym .

Uzasadnienie

Doprecyzowanie tekstu. Nie wymaga uzasadnienia.

Poprawka 8

Artykuł 53a (nowy)

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
	Trzy lata po wejściu w życie niniejszej dyrektywy Komisja Europejska dokonuje przeglądu jej wyników i może zaproponować jej zmianę, w szczególności odnośnie do dostosowania definicji dotyczących progu obrotu i minimalnej stawki podatkowej stosownie do rozwoju sytuacji na szczeblu międzynarodowym.

Uzasadnienie

Ze względu na to, że podczas opracowywania omawianej dyrektywy nie sporządzono oceny skutków, dla przeanalizowania wyników i konsekwencji jej wdrożenia jeszcze istotniejszy jest przegląd.

II.   ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi ogólne

1.

Z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie zapewnienia globalnego minimalnego poziomu opodatkowania grup wielonarodowych w Unii (1).

2.

Przypomina, że art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) dotyczy trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy, stabilność cen i społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego, oraz że art. 113 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) przewiduje, iż Rada, stanowiąc jednomyślnie, dąży do zapewnienia ustanowienia rynku wewnętrznego i jego funkcjonowania oraz do uniknięcia zakłóceń konkurencji.

3.

Uważa, że dotychczasowe prace OECD w zakresie opracowywania środków na rzecz przeciwdziałania erozji bazy podatkowej i przenoszeniu zysków poza UE mogą mieć istotne skutki korzystne również dla społeczności lokalnych i regionalnych, nie tylko dzięki większym dochodom podatkowym dla państw członkowskich, lecz również pod kątem zagwarantowania większej równości i konkurencyjności MŚP, które na szczeblu krajowym i lokalnym podlegają obecnie mniej sprzyjającym warunkom podatkowym, oraz pod kątem zapewnienia pozytywnych skutków dla zatrudnienia i pracowników.

4.

Jest przekonany, że przedstawienie wniosku w sprawie minimalnego poziomu opodatkowania jest pierwszym krokiem na drodze do stworzenia jednolitego systemu opodatkowania w UE. Taki system jest bardzo potrzebny, gdyż pozwoli dążyć do odpowiedniej konkurencji przedsiębiorstw na europejskim rynku wewnętrznym, zwiększyć konkurencyjność Europy oraz powstrzymać delokalizację lub arbitralne zamykanie ośrodków produkcyjnych – procesy mające poważne konsekwencje dla pracowników, którzy są zmuszeni do poszukiwania nowego miejsca pracy lub do uciążliwych dojazdów, by nie stracić zatrudnienia.

5.

Uważa za absolutnie niezbędne, aby przepisy nie zwiększały obciążeń biurokratycznych dla przedsiębiorstw, hamując w ten sposób rozwój, zwłaszcza w dziedzinie badań naukowych i innowacji oraz neutralności klimatycznej, które mają bardzo istotne znaczenie dla zapewnienia nieodzownej transformacji cyfrowej i ekologicznej.

Doskonała harmonizacja norm w UE

6.

Ma nadzieję, że dyrektywa będzie stosowana w sposób harmonijny i spójny w państwach członkowskich UE, również w pełnej zgodności z porozumieniem OECD: brak harmonizacji minimalnych norm podatkowych w UE lub między UE a państwami trzecimi może bowiem wywoływać spory dotyczące podwójnego opodatkowania, wywierając bezpośrednio negatywny wpływ na wiele czołowych przedsiębiorstw na szczeblu światowym oraz potencjalnie oddziałując na ich dostawców (często MŚP), pod względem wpływów z pobranych podatków, pod względem handlu i inwestycji.

7.

Uważa za istotne, aby uwagi OECD i dalsze szczegóły techniczne dotyczące modelowych norm zostały włączone do dyrektywy UE w sposób kompleksowy i nie były przedmiotem pośpiesznej transpozycji, przy czym w dalszej perspektywie nie należy wykluczać środków uruchomionych na podstawie rozporządzenia.

8.

Podkreśla, że w ostatecznej wersji dyrektywy i podczas jej późniejszego stosowania należy trzymać się wspólnej i jednolitej terminologii. Niektóre z nowych definicji używanych w dyrektywie mogą nie być w pełni dostosowane do definicji już ustalonych w międzynarodowym prawie podatkowym: dla większej pewności prawa zasadnicze znaczenie będzie miało przeprowadzenie kontroli krzyżowej tłumaczenia dyrektywy UE w celu jego precyzyjnego dopasowania do koncepcji prawa podatkowego poszczególnych krajów.

9.

Jeśli chodzi o duże grupy krajowe, wzywa do dołożenia wszelkich starań po to, aby zapewnić zgodność nowej minimalnej stawki podatkowej z prawem UE w celu uniknięcia niepewności prawa, i stanowczo zachęca do określenia w miarę możliwości środków upraszczających odnośnie do grup o czysto krajowym charakterze. Obecnie niejasne jest, ile dużych grup o charakterze wyłącznie krajowym znajduje się w UE i jakie byłyby koszty podatkowe i administracyjne takiego środka.

Kontakty z państwami trzecimi i równe warunki działania w stosunku do nich

10.

Wyraża nadzieję, że – podczas transpozycji minimalnej stawki podatkowej OECD – UE będzie prowadzić stały dialog z globalnymi partnerami i egzekwować swe wytyczne polityczne, tak aby przedsiębiorstwa europejskie nie znalazły się w sytuacji, w której będą musiały przestrzegać surowszych przepisów od bezpośrednich konkurentów, co skazałoby UE na mniej otwarte otoczenie biznesowe, niższy wzrost gospodarczy, mniejszą liczbę miejsc pracy i mniej zdolności i zasobów, by reagować na wyzwania związane z innowacją. Uważa w szczególności, że brak udziału USA w filarze 1 może narazić na szwank równowagę całego porozumienia OECD oraz realizację jego celu.

11.

Wzywa UE do uważnego monitorowania wpływu wprowadzenia systemu filaru 2 na zachowanie inwestorów i przedsiębiorstw, aby zrozumieć, w jaki sposób nowe przepisy będą oddziaływać na inwestycje, miejsca pracy, wzrost, handel lub ciężar podatków. Monitorowanie jest niezbędne dla uniknięcia negatywnych skutków dla pracowników (z powodu niższych wynagrodzeń), konsumentów (z powodu wyższych cen) lub udziałowców (z powodu niższych dywidend). Ponieważ fundamentalne znaczenie ma to, by wszyscy główni partnerzy handlowi UE stosowali minimalną stawkę podatkową, państwa trzecie muszą się dostosować do przepisów międzynarodowych, tak aby przedsiębiorstwa UE nie podlegały surowszemu systemowi niż inne i nie były zdane na nieskoordynowany system globalny.

12.

Podkreśla, że zasada niedostatecznie opodatkowanych płatności (UTPR) może w pewnym stopniu załagodzić nierówne warunki działania dla przedsiębiorstw, lecz nie rozwiązuje w pełni problemu, zwłaszcza dlatego, że jest bardzo złożona w praktyce i może zmniejszyć atrakcyjność UE, na przykład w zakresie działalności badawczo-rozwojowej lub inwestycji w transformację energetyczną i klimatyczną.

13.

Uważa, że należy uniknąć sytuacji, w której przedsiębiorstwa z UE podlegałyby podwójnemu opodatkowaniu, na przykład ze względu na brak koordynacji między europejską inicjatywą dotyczącą przeciwdziałaniu erozji bazy podatkowej i przenoszeniu zysków (BEPS) lub europejską zasadą włączenia dochodu do opodatkowania (IIR) a amerykańskimi systemami BEAT czy też GILTI.

Harmonizacja z zachętami i innymi przepisami podatkowymi UE

14.

Zaleca, by w związku ze znacznym obniżeniem opodatkowania zysków przedsiębiorstw na poziomie europejskim (o połowę w ciągu ostatnich 25 lat) rozpoczęto ocenę przyjętych w ostatniej dekadzie licznych środków mających przeciwdziałać unikaniu opodatkowania i oceniono ich efektywność, skuteczność, spójność i wartość dodaną dla UE pod względem dochodu podatkowego (w tym sposób, w jaki państwa członkowskie wdrożyły te przepisy w swoich działaniach audytowych).

15.

Apeluje do Komisji, by zastanowiła się, czy mechanizm rozstrzygania sporów UE z 2017 r. może zostać wykorzystany odnośnie do filaru 2, czy też konieczne są zmiany.

16.

Jest zdania, że Komisja i organy podatkowe państw członkowskich powinny zaktualizować i przeformułować swoje systemy podatkowe w sposób gwarantujący, że nadal będą one pobudzać innowacje (zielone), wzrost i zatrudnienie. W ostatnich dziesięcioleciach państwa opracowały i wdrożyły szereg podatków krajowych i wiele zachęt zmierzających do ożywienia zatrudnienia i innowacji w gospodarkach lokalnych. Nowszym i istotniejszym zjawiskiem jest zwiększenie zachęt podatkowych opracowanych specjalnie w celu wspierania ochrony klimatu, bezpieczeństwa dostaw energii oraz badań i rozwoju w ramach Europejskiego Zielonego Ładu: po wprowadzeniu dyrektywy niektóre zachęty podatkowe stosowane obecnie w państwach członkowskich nie będą już możliwe lub staną się mniej atrakcyjne z punktu widzenia inwestycji. W związku z tym wskazane byłoby, aby Komisja przygotowała przewodnik wyjaśniający, w jaki sposób opracować przyszłe zachęty podatkowe zgodnie z wymogami filaru 2 (np. zachęty oferujące ulgi podatkowe dotyczące wynagrodzeń lub składek na ubezpieczenie społeczne dla naukowców lub systemy przyspieszonej amortyzacji sprzyjające inwestycjom).

17.

Sądzi, że państwa członkowskie UE muszą zapewnić jeszcze zachęty podatkowe w celu przyciągnięcia inwestycji zagranicznych, pod warunkiem że pobudzą one działalność gospodarki realnej dzięki zatrudnieniu większej liczby pracowników, zwiększeniu wynagrodzenia pracowników lub inwestycjom w rzeczowe aktywa trwałe: pod względem czynników produkcji w swych łańcuchach wartości przedsiębiorstwa wielonarodowe polegają również na lokalnych MŚP i ich obecność może przynieść dalsze pozytywne skutki dla lokalnego otoczenia biznesowego.

18.

Popiera postulat środowiska przedsiębiorców dotyczący wprowadzenia etapu testowania przewidzianych kar, np. w pierwszym roku wdrażania, tak aby umożliwić wszystkim przedsiębiorstwom niezbędne zapoznanie się z nowymi przepisami i by kary zastosowane wobec przedsiębiorstw nieprzestrzegających przepisów były proporcjonalne i nie dotyczyły podmiotów, w których przypadku niezgodność wynika z opóźnień w dostosowaniu procedur, a nie z konkretnego zamiaru popełnienia czynu zabronionego.

19.

Co się tyczy wymogów przekazywania informacji, proponuje, by informacje dotyczące przedsiębiorstw były przekazywane wyłącznie w drodze oficjalnej wymiany między organami administracji podatkowej z zachowaniem ścisłej poufności i odpowiednich warunków wykorzystywania tych danych, aby zapobiec niekontrolowanemu wyciekowi informacji szczególnie chronionych i spełnić wymogi przejrzystości zgodnie z zaleceniem Rady OECD dotyczącym wspólnego podejścia do oficjalnie wspieranych kredytów eksportowych oraz środowiskowego i społecznego badania due diligence.

20.

Życzyłby sobie, by wprowadzono uproszczenia administracyjne mogące obniżyć koszty dostosowania się do nowych przepisów, w przypadku zarówno przedsiębiorstw, jak i organów podatkowych: należy bowiem dołożyć wszelkich starań w celu utrzymania obciążeń administracyjnych na jak najniższym poziomie. Stosunkowo proste przepisy mogą nie tylko skrócić niezbędny okres przejściowy, lecz również ułatwić przedsiębiorstwom zapoznanie się z nowymi przepisami oraz weryfikację przez organy podatkowe rzeczywistego zastosowania nowych przepisów.

---

(1)  COM(2021) 823 final.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Europejska strategia na rzecz szkół wyższych

(2022/C 301/09)

Sprawozdawca: Emil BOC (RO/EPL), burmistrz Klużu-Napoki Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie Europejskiej strategii na rzecz szkół wyższych COM(2022) 16

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW,

1.

Z zadowoleniem przyjmuje zaangażowanie UE na rzecz doskonałości w edukacji i jej wspieranie. Podkreśla w związku z tym ważną rolę Europejskiej strategii na rzecz szkół wyższych w kontekście pakietu dotyczącego szkolnictwa wyższego, który umożliwi utworzenie europejskiego obszaru edukacji do 2025 r.

2.

Podkreśla, że cywilizację, która wzmacnia wartości demokratyczne w Europie, można utrzymać jedynie pod warunkiem inwestowania w kapitał ludzki. Doskonały system edukacji, zasadzający się na silnych uniwersytetach, stanowi podstawę uczenia się przez całe życie.

3.

Podkreśla znaczenie poprawy jakości nauczania i badań naukowych w europejskich szkołach wyższych oraz zapewnienia dostępności, na szczeblu lokalnym i regionalnym, niezbędnego wsparcia dla osiągnięcia konkretnych celów tej strategicznej ambicji.

4.

Uznaje wiodącą rolę szkół wyższych w społeczeństwie oraz ich wkład w zrównoważony, odporny, inkluzywny i oparty na wartościach demokratycznych rozwój zarówno państw członkowskich, jak i lokalnych społeczności i regionów. Rola szkół wyższych jest tym bardziej istotna w sytuacjach kryzysowych, w których mogą one pomóc w przezwyciężeniu kryzysu i sprzyjać pokryzysowej odbudowie (1).

5.

Podkreśla, że uniwersytety odgrywają główną rolę w reagowaniu na globalne wyzwania. UE od dawna podkreśla, że na uniwersytetach trzeba ściślej powiązać ze sobą sfery badań naukowych, nauczania, uczenia się i innowacji, a jednocześnie lepiej finansować instytucje szkolnictwa wyższego w celu skonsolidowania niezbędnego poziomu jakości. Uniwersytety, jako źródło nowej wiedzy badawczej i podmioty promujące innowację, pełnią zasadniczą funkcję w szukaniu rozwiązań dla pilnych problemów społecznych, wskazanych w ramach misji UE.

6.

Zwraca uwagę na fakt, że szkoły wyższe należy postrzegać jako zasadniczy element kultury europejskiej oraz że różnorodność sektora akademickiego, obejmującego m.in. instytucje edukacyjne, instytuty badawcze i wyższe szkoły zawodowe, jest atutem strategicznym.

7.

Zauważa, że obecność szkół wyższych na poziomie lokalnym i regionalnym w większości przypadków stanowi znaczną przewagę konkurencyjną dla społeczności, w których szkoły te funkcjonuj (2). Na przykład inwestorzy są zainteresowani społecznościami dysponującymi wysoko wykwalifikowaną siłą roboczą i korzystają z możliwości współpracy ze środowiskiem akademickim oraz transferu technologii i wiedzy fachowej ze szkół wyższych do sektora przedsiębiorstw; możliwości takie przyciągają inwestorów. Obecność szkoły wyższej generuje również znaczne dochody w lokalnych społecznościach (3), ponieważ studenci, nauczyciele i inni pracownicy wydają na miejscu znaczne kwoty (pod względem konsumpcji istnieje znaczący efekt mnożnikowy generowany przez szkoły wyższe). Oprócz tych ekonomicznie wymiernych korzyści, obecność szkół wyższych tworzy na poziomie lokalnym klimat kosmopolityczny, charakteryzujący się obecnością międzynarodowych studentów i nauczycieli, a także m.in. wartościami tolerancji oraz różnorodności kulturowej, religijnej i etnicznej (4).

8.

Z zadowoleniem przyjmuje wielopoziomowe podejście zaproponowane w Europejskiej strategii na rzecz szkół wyższych, które przewiduje dostosowanie celów polityki publicznej i inwestycji na poziomie europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Podkreśla jednak, że dla opracowania i wdrożenia idealnego modelu akademickiego w przyszłości korzystny byłby silniejszy wymiar lokalny i regionalny.

9.

Podkreśla znaczenie tworzenia partnerstw strategicznych między władzami lokalnymi i regionalnymi a szkołami wyższymi, w tym przy opracowywaniu lokalnych i regionalnych strategii rozwoju. Uniwersytety odgrywają główną rolę w rozwijaniu ekosystemów, które są nastawione na konkretny obszar i dla których regionalne strategie inteligentnej specjalizacji stworzyły dobrą podstawę.

10.

Zwraca uwagę, że władze lokalne i regionalne mogą wspierać szkoły wyższe poprzez tworzenie i poprawianie warunków związanych z kontekstem lokalnym i regionalnym (dostęp do wszelkiej infrastruktury i usług, jakość życia, środowisko sprzyjające włączeniu społecznemu itp.), które mogą zwiększyć konkurencyjność szkół wyższych na rynku światowym.

11.

Podkreśla, że w Europie istnieje już doskonała tradycja współpracy między szkołami wyższymi z różnych państw członkowskich w ramach programu ERASMUS+ i że należy ją kontynuować.

12.

Zauważa, że rola szkół wyższych w społeczeństwie ewoluuje i że pełnią one nowe funkcje oprócz funkcji tradycyjnych obejmujących edukację i badania naukowe (5). Obecnie szkoły wyższe określają się jako kluczowe podmioty, zwłaszcza w dziedzinie innowacji technologicznych i społecznych, przedsiębiorczości i transferu technologii do gospodarki. Nie trzymają się na uboczu wobec społeczności i społeczeństwa, lecz stają się podmiotami, które mogą znacząco przyczynić się do rozwiązania problemów społecznych (6).

13.

Podkreśla, że szkoły wyższe są kluczowymi podmiotami w promowaniu celów o zasadniczym znaczeniu dla UE, takich jak transformacja ekologiczna i cyfrowa. Dysponują one dużą wiedzą fachową w tych dziedzinach, a jednocześnie mogą wdrażać i rozpowszechniać odpowiednie dobre praktyki wśród społeczności lokalnych, w których działają.

14.

Zauważa, że szkoły wyższe mogą zapewnić metody i narzędzia, by rozwiązać szereg poważnych problemów, przed którymi stoi UE, takich jak drenaż mózgów (7) i odpływ ludności z obszarów wiejskich. Negatywne skutki tego zjawiska oraz znaczenie cyrkulacji talentów są ściśle powiązane ze współpracą i partnerstwami między szkołami wyższymi, władzami lokalnymi i regionalnymi, przedsiębiorstwami i społeczeństwem obywatelskim. Podkreśla, że trzeba znacznie zintensyfikować starania, aby zmniejszyć opóźnienia w zakresie wiedzy i innowacji w Europie oraz usunąć przepaść innowacyjną między Europą a USA.

15.

Podkreśla znaczenie stałego i zakrojonego na szeroką skalę rejestrowania i stosowania najlepszych praktyk na szczeblu lokalnym i regionalnym we współpracy między władzami lokalnymi i regionalnymi a szkołami wyższymi. W tym kontekście priorytetem władz lokalnych i regionalnych w państwach członkowskich jest utworzenie ponadnarodowych sieci mających na celu rozpowszechnianie dobrych praktyk i szerokie zaangażowanie zainteresowanych stron z sektora szkolnictwa wyższego. Tego rodzaju sieci mogłyby być brane pod uwagę w kontekście Europejskiej strategii na rzecz szkół wyższych.

16.

Zwraca uwagę na fakt, że szkoły wyższe stoją w obliczu poważnych wyzwań i przeszkód w tym procesie transformacji i przejmowania nowych obowiązków. Trudności finansowe najprawdopodobniej wystąpią we wszystkich państwach członkowskich. W związku z tym Komitet proponuje opracowanie strategii inwestycyjnej uwzględniającej finansowanie na szczeblu regionalnym, krajowym i europejskim oraz wzywa do uwzględnienia współpracy między sektorem publicznym, prywatnym i nienastawionym na zysk w celu wzmocnienia potencjału europejskich szkół wyższych. KR zauważa również, że istnieją wyzwania związane z poziomem autonomii akademickiej lub z ingerencją polityczną w ważne decyzje dotyczące finansowania szkół wyższych, rekrutacji i wyboru nauczycieli, wolności wypowiedzi oraz wyboru tematów i ukierunkowania działań badawczych, możliwości swobodnej komunikacji, bez cenzury wyników badań itp.

17.

Podkreśla znaczenie aktywnego zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w państwach członkowskich w zwiększanie różnorodności ekosystemów lokalnych i regionalnych oraz wspieranie współpracy i zaufania między różnymi środowiskami. Komitet zwraca uwagę, że na poziomie lokalnym i regionalnym szkoły wyższe należy postrzegać jako część szerszych ekosystemów obejmujących wiele różnych zainteresowanych stron (8). Aby szkoły wyższe były w stanie zapewnić nowe umiejętności pozwalające na kreatywne rozwiązywanie problemów, korzystanie z technologii lub skuteczną komunikację społeczną, niezbędna jest ich współpraca z odpowiednimi podmiotami lokalnymi.

18.

Zauważa, że pogłębienie współpracy ponadnarodowej między szkołami wyższymi i rozwój europejskiego wymiaru szkolnictwa wyższego to kluczowe priorytety Europejskiej strategii na rzecz szkół wyższych. W związku z tym Komitet uważa, że władze lokalne i regionalne mogą podjąć działania wspierające, w stosownych przypadkach, ponadnarodową współpracę akademicką (inicjatywa dotycząca europejskich szkół wyższych w ramach programu Erasmus+ jest ważnym narzędziem w tej dziedzinie dla sojuszy akademickich mających na celu doskonałość). Władze lokalne i regionalne mogą poprzeć//przyjąć praktyki zaproponowane w strategii, takie jak inicjatywa dotycząca europejskiej legitymacji studenckiej. Legitymacja ta mogłaby być uznawana nie tylko na szczeblu uniwersyteckim, ale również w kontekście stosunków między, z jednej strony, studentami, naukowcami i nauczycielami z innego kraju, a z drugiej strony, administracją lokalną (np. zezwolenia na pobyt, bilety na transport publiczny i wstęp do muzeów).

19.

Podkreśla, że w ramach Europejskiej strategii na rzecz szkół wyższych władze lokalne i regionalne w państwach członkowskich muszą działać jako podmioty ułatwiające współpracę różnych zainteresowanych stron na poziomie lokalnym wokół inicjatyw i projektów będących przedmiotem zainteresowania szkół wyższych. KR zauważa również, że w wielu państwach członkowskich władze samorządowe nie ponoszą bezpośredniej odpowiedzialności za finansowanie szkół wyższych. Mogą one jednak ułatwiać finansowanie szkół wyższych i ich inicjatyw z różnych funduszy, tworząc synergie na poziomie lokalnym i regionalnym.

20.

Widzi potrzebę przekształcenia programów studiów przez uniwersytety w celu jak najskuteczniejszego reagowania na szybki postęp technologiczny, transformację ekologiczną i cyfrową oraz zmiany strukturalne na europejskich rynkach pracy, wymagające nowych umiejętności (9). KR podkreśla również, że władze lokalne i regionalne mogą odegrać ważną rolę w tym procesie przekształcania programów nauczania i rozwijania nowych umiejętności. Podkreśla jednocześnie, że choć uniwersytety w znacznym stopniu przyczyniają się do zwiększenia szans na zatrudnienie i do konkurencyjności gospodarczej w zglobalizowanej gospodarce, to szkolnictwo wyższe musi zachować swój autonomiczny charakter.

21.

Podkreśla rolę władz lokalnych i regionalnych w tworzeniu i wzmacnianiu ekosystemów lokalnych i regionalnych, które sprzyjają aktywnej współpracy i tworzeniu sieci kontaktów między władzami szczebla niższego niż krajowy, przedsiębiorstwami, przemysłem i szkołami wyższymi. Władze lokalne i regionalne muszą działać jako inicjatorzy i moderatorzy tych ekosystemów, określając możliwości współpracy, przydzielając różne zasoby, w tym finansowe, niezbędne do tworzenia sieci kontaktów i współpracy oraz wspierając tworzenie struktur takich jak klastry edukacyjne na szczeblu lokalnym lub regionalnym. Te ostatnie są doskonałymi narzędziami i czynnikami dialogu i współpracy między głównymi podmiotami kształcenia formalnego – prowadzonych w celu wspierania młodych ludzi w szkoleniu zawodowym. W oparciu o te klastry edukacyjne władze lokalne i regionalne mogą, we współpracy z innymi podmiotami ekosystemu, wdrożyć takie instrumenty, jak fundusze na innowacje, minidotacje dla przedsiębiorstw typu start-up w kilku kluczowych obszarach itp.

22.

Uważa, że sposób, w jaki studenci muszą dziś uczyć się, jest niekiedy całkowicie inny niż w przeszłości. Należy im zapewnić możliwość stosowania koncepcji teoretycznych w rzeczywistych sytuacjach i rozwiązywania problemów odczuwanych w ich społecznościach lokalnych i regionalnych. Władze lokalne i regionalne mogą ułatwiać, we współpracy ze szkołami wyższymi i innymi podmiotami lokalnego i regionalnego ekosystemu, takie doświadczenia edukacyjne, na przykład poprzez wspieranie żywych laboratoriów, przekazywanie studentom do analizy kwestii polityki publicznej, opracowywanie wspólnych projektów strategicznych z korzyścią dla społeczności lub ułatwianie współpracy z innymi zainteresowanymi stronami w społeczności lokalnej i regionalnej.

23.

Uważa, że władze lokalne i regionalne, we współpracy ze szkołami wyższymi i innymi podmiotami w ekosystemie lokalnym lub regionalnym, mogą znacząco wspierać młodych przedsiębiorców, w tym studentów lub absolwentów, ułatwiając im dostęp do kluczowych zasobów przeznaczonych na innowacje. Wielu młodych ludzi i studentów potrzebuje zasobów, takich jak laboratoria, nowe technologie, nowe połączenia, aby rozwijać projekty biznesowe lub produkty i usługi. Władze lokalne i regionalne mogą, we współpracy z innymi podmiotami dysponującymi takimi zasobami, ułatwiać młodym przedsiębiorcom dostęp do zasobów potrzebnych do innowacji (miejsca, szkolenia, doradztwo itp.).

24.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne mogą rozwijać inteligentne stosunki ze szkołami wyższymi z myślą o rozwoju społeczności lokalnej i regionalnej. Ważne jest, aby szkoły wyższe tworzyły wiedzę i świadczyły usługi z korzyścią dla społeczności, w których prowadzą działalność Władze lokalne i regionalne mają możliwość ułatwienia tych stosunków poprzez ustanowienie programów stałego angażowania szkół wyższych w rozwiązywanie problemów lokalnych i regionalnych, z którymi borykają się społeczności, poprzez korzystanie z akademickich usług doradczych i eksperckich oraz rozpowszechnianie nowych najlepszych praktyk, tak aby więcej społeczności i organów publicznych mogło je wdrożyć. Publiczne uznawanie i propagowanie takiego uczestnictwa szkół wyższych odgrywa również szczególnie ważną rolę w legitymizacji różnorodnych akademickich lub zawodowych ścieżek rozwoju i zachęca szkoły wyższe do promowania udziału nauczycieli, naukowców i studentów w życiu lokalnym.

25.

Podkreśla, że obecność szkół wyższych może w równym stopniu przynieść korzyści różnym społecznościom lokalnym i regionalnym, niezależnie od ich wielkości. Władze lokalne mogą wnieść znaczący wkład w rozwój i atrakcyjność szkół wyższych, tworząc warunki dla wysokiej jakości życia oraz propagując postawy i zachowania sprzyjające tolerancji, włączeniu społecznemu, wielokulturowości i bezpieczeństwu w przestrzeni publicznej. Szkoły wyższe mogą podejmować pewne działania i zakładać filie nie tylko w dużych ośrodkach miejskich, ale również w średnich i małych miastach. Władze lokalne i regionalne mogą sprzyjać tworzeniu oddziałów uczelni lub instytucji badawczych w tych mniejszych społecznościach poprzez wspieranie i wdrażanie różnych środków, takich jak dostępne możliwości zakwaterowania dla studentów, możliwość korzystania z budynków publicznych do celów nauczania, badań i rozpowszechniania wiedzy, opracowywanie wskaźników dobrej jakości życia i wykorzystywanie pewnych atutów, których nie oferują duże ośrodki miejskie.

26.

Uważa, że transformację cyfrową na szczeblu lokalnym i regionalnym można przyspieszyć dzięki współpracy ze szkołami wyższymi i pełnemu wykorzystaniu ich zasobów w tej dziedzinie. W ramach swoich kontaktów z władzami lokalnymi i regionalnymi szkoły wyższe mogą udzielać porad lub wdrażać strategie transformacji cyfrowej na poziomie lokalnym lub regionalnym. Jeśli chodzi o umiejętności cyfrowe, szkoły wyższe, we współpracy z samorządami lokalnymi, mogą oferować ogólnodostępne kursy krótkoterminowe lub szkolenia skupiające się na określonych grupach zagrożonych wykluczeniem (takich jak osoby starsze lub nisko wykwalifikowane).

27.

Uważa, że władze lokalne i regionalne mogą wspierać rozwój kampusów hybrydowych w celu stymulowania procesu transformacji cyfrowej w społecznościach i w szkołach wyższych, zapewniając równe szanse, promując integrację społeczną, zwiększając konkurencyjność młodych ludzi na rynku pracy, wzmacniając pracę z młodzieżą, brak dyskryminacji i zrozumienie międzykulturowe. W kampusach hybrydowych należy zwrócić uwagę na komunikację w celu zapewnienia równości szans i przenikania informacji, tak aby były one rzeczywiście dostępne dla wszystkich kwalifikujących się młodych ludzi, zwłaszcza tych mieszkających w regionach peryferyjnych. Mogą również wspierać finansowo otwarcie takich kampusów dla różnych podmiotów danej społeczności, w tym grup zagrożonych lub znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, młodych ludzi znajdujących się w trudnej sytuacji i zagrożonych, takich jak młodzież NEET, młodzi bezrobotni, kobiety, uchodźcy, osoby z niepełnosprawnością, emeryci itp. Polityka UE i państw członkowskich musi priorytetowo traktować włączenie młodzieży zagrożonej ryzykiem.

28.

Podkreśla, że szkoły wyższe dysponują znaczną wiedzą i umiejętnościami w dziedzinie transformacji ekologicznej. Mogą one również stanowić wzór dobrych praktyk, odgrywają rolę edukacyjną i informacyjną w ramach tej transformacji. Szkoły wyższe, we współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi, mogą rozwijać zielone kampusy i aktywnie uczestniczyć w procesach rewitalizacji obszarów miejskich, oferując społeczności takie kampusy lub budynki modelowe z punktu widzenia efektywności energetycznej lub ekoprojektu.

29.

Z zadowoleniem przyjmuje włączenie jasnego planu działania, rocznych wskaźników i poziomów odniesienia na potrzeby wdrażania strategii, o co apelował już KR, aby oceniać postępy w realizacji celów europejskiego obszaru edukacji. Zwraca jednak uwagę na potrzebę powiązania utworzenia Europejskiego Centrum Monitorowania Sektora Szkolnictwa Wyższego z wymiarem lokalnym i regionalnym, co umożliwiłoby wykorzystanie europejskiej tablicy wyników również na poziomem lokalnym i regionalnym.

30.

Zauważa, że władze lokalne i regionalne mogą wspierać europejskie szkoły wyższe w ich wysiłkach na rzecz umiędzynarodowienia i promowania roli Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej. Polegałoby to na wspieraniu udziału europejskich szkół wyższych w ambitnych ponadnarodowych sojuszach mających na celu rozwój długoterminowej współpracy systemowej w zakresie doskonałej edukacji oraz doskonałych badań naukowych i innowacji, a także zapewnianie stałych możliwości mobilności studentów, nauczycieli, naukowców i pracowników.

---

(1)  Howard, G., Weinstein, R., Yang, Y. (2021), Do universities improve local economic resilience? [Czy uniwersytety przyczyniają się do poprawy lokalnej odporności gospodarczej?], IZA DP nr 4422, dostępne na stronie internetowej: https://docs.iza.org/dp14422.pdf.

(2)  Fonseca, L., Nieth, L. (2021), The role of universities in regional development strategies: A comparison across actors and policy stages [„Rola szkół wyższych w strategiach rozwoju regionalnego: porównanie podmiotów i sytuacji na wszystkich etapach kształtowania polityki”], European Urban and Regional Studies, 22 (3); Goddard, J, Puukka, J. (2008), The engagement of higher education institutions in regional development: an overview of the opportunities and challenges [„Zaangażowanie instytucji szkolnictwa wyższego w rozwój regionalny: przegląd możliwości i wyzwań”], Higher Education Management and Policy, 20(2), ss. 11–41.

(3)  Chirca, A., Lazar, D.T. (2021), Cluj-Napoca without students: an estimation of the gap in the city’s economy [„Kluż-Napoka bez studentów: szacowana utrata dochodów dla gospodarki miasta”], Transylvanian Review of Administrative Sciences, 66E, ss. 44–59.

(4)  Goddard, J., Vallance, P. (2014), The university and the city [„Szkoła wyższa i miasto”], Higher Education, 68(2), ss. 319–321.

(5)  Liddle J., Addidle G.D. (2022), The Changing Role of Universities in Society: Key Influences in The Role of Universities and HEIs in the Vulnerability Agenda. Rethinking University-Community Policy Connections [„Zmiana roli szkół wyższych w społeczeństwie: główne wpływy na rolę uniwersytetów i instytucji szkolnictwa wyższego w strategii przeciwdziałania podatności na zagrożenia. Ponowne przemyślenie strategicznych powiązań między szkołami wyższymi a społecznościami”]. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-89086-5_3.

(6)  Myklebust, J.P., Smidt, H. (2021), What is the role of universities in global upskilling? [„Jaka jest rola szkół wyższych w podnoszeniu kwalifikacji na poziomie światowym?”], University World News, dostępne online: https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20210129110449887.

(7)  Hammerbauer, M., Pavletić, P., Vespa, M. (2021) Brain drain in higher education in European context [„Drenaż mózgów w szkolnictwie wyższym w kontekście europejskim”] sprawozdanie końcowe – ESC41, dostępne online: https://www.esu-online.org/wp-content/uploads/2021/03/Brain-Drain-final-report-ESC41-Google-Docs.pdf.

(8)  Reichert, S. (2019), The Role of Universities in Regional Innovation Ecosystems [„Rola uniwersytetów w regionalnych ekosystemach innowacji”], badanie Europejskiego Stowarzyszenia Uniwersytetów, dostępne online: https://www.eua.eu/downloads/publications/eua%20innovation%20ecosystem%20report_final_digital.pdf.

(9)  Jackson, N. J. (2011) Learning for a complex world: A lifewide concept of learning, education and personal development [„Uczenie się dla złożonego świata: koncepcja uczenia się, edukacji i rozwoju osobistego, która obejmuje wszystkie aspekty życia”]. Bloomington, w: Author House; Williams, S., Dodd, L. J., Steele, C., & Randall, R. (2015), A systematic review of current understandings of employability [„Systematyczny przegląd obecnych koncepcji w zakresie szans na zatrudnienie”], Journal of Education and Work, t. 29, nr 8, ss. 877–901.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Przyszła pomoc państwa w UE w sektorze rolnictwa, leśnictwa i na obszarach wiejskich

(2022/C 301/10)

Sprawozdawca: Guido MILANA (PES/IT), członek rady gminy Olevano Romano

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Przyjmuje z zadowoleniem niedawno przedstawione wnioski Komisji Europejskiej dotyczące przyznawania pomocy państwa dla rolnictwa, które będą obowiązywać od dnia 1 stycznia 2023 r.

2.

Przypomina, że art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi – wprowadzając jednocześnie pewne odstępstwa – iż pomoc państwa przyznawana przedsiębiorstwom jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym, jeśli mogłaby zakłócić konkurencję między państwami członkowskimi.

3.

Przypomina, że w przypadku sektora rolnictwa, leśnictwa, a także obszarów wiejskich Komisja ocenia, czy występuje tego rodzaju zakłócenie, opierając analizę na wytycznych dotyczących przyznawania pomocy państwa w sektorze rolnictwa, leśnictwa i na obszarach wiejskich, oraz że wytyczne te obejmują okres programowania 2014–2022.

4.

Podkreśla, że art. 81 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 (1) w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich stanowi, że finansowanie działań nieobjętych załącznikiem I do TFUE musi być realizowane z uwzględnieniem zasad pomocy państwa.

5.

Zaznacza, że tego rodzaju dostosowanie przewiduje, że okres obowiązywania zasad pomocy państwa jest zgodny z okresem obowiązywania zasad dotyczących rozwoju obszarów wiejskich.

6.

Odnotowuje, że w tym celu w 2019 r. Komisja rozpoczęła konsultacje, których wyniki przedstawiono w dokumencie roboczym SWD(2021) 107 final (2).

7.

Przypomina, że w międzyczasie Parlament i Rada UE przyjęły rozporządzenia w sprawie nowej WPR, w szczególności rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 (3) ustanawiające przepisy dotyczące wsparcia planów strategicznych, z uwzględnieniem opinii Komitetu Regionów w sprawie nowej wspólnej polityki rolnej (WPR).

8.

Podkreśla, że nowe wnioski dotyczące przyznawania pomocy państwa muszą uwzględniać nową WPR i nadal być z nią zgodne.

9.

Zaznacza, że gospodarstwa rolne będą zobowiązane do wdrożenia strategii Zielonego Ładu, w szczególności strategii na rzecz bioróżnorodności i strategii „Od pola do stołu”.

10.

Zwraca uwagę, że zasadnicze znaczenie ma towarzyszenie gospodarstwom rolnym i leśnym w zielonej transformacji, zwłaszcza mniejszym przedsiębiorstwom zlokalizowanym na obszarach strategicznych, które to przedsiębiorstwa odgrywają przede wszystkim rolę ochronną na danym terytorium.

11.

Wzywa Komisję do wprowadzenia wymogu, by produkty importowane spełniały europejskie normy produkcji oraz zasady wzajemności lub klauzuli „lustrzanej”, tak jak się tego wymaga od producentów z UE.

12.

Zwraca się do Komisji o zwiększenie liczby kontroli na granicach oraz wprowadzenie wymogu stosowania procedur takich jak schładzanie przywożonego produktu.

13.

Przypomina, że wypowiedział się już na temat obu strategii: w opinii „Bioróżnorodne miasta i regiony w okresie po 2020 r. w kontekście 15. Konferencji Stron Konwencji Narodów Zjednoczonych o różnorodności biologicznej (CBD COP15) oraz unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030” (4) oraz w opinii „Od producenta do konsumenta (od pola do stołu) – wymiar lokalny i regionalny” (5).

14.

Podkreśla kluczową rolę władz lokalnych w określaniu i prowadzeniu niektórych procedur dotyczących rekompensaty związanej z niektórymi rodzajami pomocy, w szczególności związanej z zarządzaniem ryzykiem w rolnictwie.

15.

Przypomina, że regiony, powiaty i gminy nie tylko uczestniczą w określaniu krajowych planów strategicznych przewidzianych w rozporządzeniu (UE) 2021/2115, ale są również beneficjentami interwencji na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i przyczyniają się do zdefiniowania podejścia oddolnego przewidzianego w inicjatywie LEADER.

16.

Odnotowuje, że w latach 2014–2019 pomoc państwa przyznana w sektorze rolnym na szczeblu europejskim zmniejszyła się z 7,6 mld do 6 mld EUR, ale wzrosła w okresie pandemii COVID-19.

17.

Podkreśla, że w tym okresie gospodarstwa rolne i sektor leśny oraz rolno-spożywczy nigdy nie zaprzestały produkcji, zapewniając bezpieczeństwo dostaw, tak jak przewidziano w art. 39 TFUE.

18.

Podkreśla, że wojna między Rosją a Ukrainą doprowadziła do niestabilności na rynkach surowców i zaopatrzenia w żywność.

19.

Podkreśla rolę, jaką w tym względzie powinna odgrywać WPR, jeśli chodzi o samowystarczalność i zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego.

20.

Przypomina, że tego rodzaju dostawy były również możliwe dzięki sposobności korzystania z pomocy określonej ad hoc przez Komisję w związku z kryzysem gospodarczym spowodowanym pandemią COVID-19.

21.

Zauważa ponadto, że większość pomocy państwa, z wyłączeniem szczególnej pomocy w związku z kryzysem COVID-19, została przyznana głównie w ramach planów rozwoju obszarów wiejskich, w szczególności w odniesieniu do środków wykraczających poza cele określone w załączniku I do Traktatu (produkty rolne).

22.

Przyjmuje do wiadomości, że procedura włączania pomocy państwa do programu rozwoju obszarów wiejskich okazała się skomplikowana.

23.

Zauważa, że chociaż rozporządzenie (UE) nr 1305/2013 dotyczące wsparcia EFRROW na rzecz osiągnięcia celów dotyczących rozwoju obszarów wiejskich oraz wytyczne dotyczące przyznawania pomocy państwa w sektorach rolnym, leśnym i na obszarach wiejskich na lata 2014–2020 są bardzo podobne, interwencje na rzecz rozwoju obszarów wiejskich nie zawsze w pełni pokrywają się z zasadami pomocy państwa.

24.

Odnotowuje, że konsultacje rozpoczęte przez Komisję ujawniły pewne aspekty obecnych zasad pomocy państwa, które stały się już nieaktualne.

25.

Podkreśla, że głównym celem pozostaje zapewnienie równych warunków działania wszystkim przedsiębiorstwom w Unii Europejskiej.

26.

Zauważa, że niektóre działania należy utrzymać i dostosować, w szczególności w odniesieniu do zarządzania ryzykiem.

27.

Odnotowuje, że pomoc dla sektora leśnego była w przeważającej mierze wykorzystywana na interwencje w zakresie rozwoju obszarów wiejskich oraz że z uwagi na ważną rolę lasów konieczne będzie ułatwienie wdrażania pomocy.

28.

Uważa, że konieczne jest wspieranie w zielonej transformacji gospodarstw rolnych i leśnych, zwłaszcza mikroprzedsiębiorstw, drobnych lokalnych producentów rolnych i krótkich łańcuchów dostaw żywności, które – również w świetle dużego wzrostu cen żywności i kosztów nakładów, takich jak energia i nawozy, nasilającego się wskutek wojny w Ukrainie – same nie byłyby w stanie poradzić sobie z konsekwencjami zachodzących zdarzeń. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji Europejskiej w sprawie ochrony bezpieczeństwa żywnościowego i wzmocnienia odporności systemów żywnościowych.

29.

Trzeba ujednolicić kryteria dotyczące obowiązków informacyjnych i promocyjnych, w szczególności w odniesieniu do terminów zgłaszania programów pomocy podlegających rozporządzeniom w sprawie wyłączeń grupowych.

30.

Podkreśla, że przyjęta właśnie reforma WPR opiera się na zasadzie pomocniczości, w związku z czym ważne jest, aby zasady pomocy państwa również były zgodne z tą zasadą, a przy tym nie osłabiały konkurencji między rolnikami w różnych państwach członkowskich.

31.

Uważa, że zasadnicze znaczenie ma zachowanie tej zasady pomocniczości, zwłaszcza w odniesieniu do roli odgrywanej przez władze lokalne, znajdujące się najbliżej podmiotów terytorialnych nieodzownych w zarządzaniu działaniami na szczeblu lokalnym.

Proponuje zatem, by:

Uproszczenie

32.

Nie zobowiązywać państw członkowskich do zgłaszania co roku zdarzeń porównywalnych do klęsk żywiołowych, epizootii, chorób roślin lub porażenia agrofagiem, gdyż – jeżeli te zdarzenia zostały uznane za takie przez organy krajowe – nie wymagają dodatkowego zgłaszania Komisji.

33.

Nie zobowiązywać państw członkowskich do publikowania informacji na temat indywidualnych beneficjentów pomocy w wysokości poniżej 75 000 EUR na produkcję rolną i poniżej 500 000 EUR – na przetwarzanie i wprowadzanie do obrotu produktów rolnych.

34.

Nie komplikować procedur związanych z częścią wspólnej oceny dotyczącą zgłoszonej pomocy.

35.

Zapewnić możliwość przyznawania pomocy inwestycyjnej na mocy rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w rolnictwie (GBER) (6), nawet odnośnie do produktów z jednego sektora, w szczególności gdy taka pomoc ma na celu zrekompensowanie skutków zdarzeń porównywalnych z klęskami żywiołowymi lub wyrównanie szkód spowodowanych przez choroby zwierząt i roślin lub agrofagi.

36.

Kierować się zasadą pojedynczego punktu kontaktowego przy zgłaszaniu pomocy państwa w ramach krajowych planów strategicznych, o których mowa w rozporządzeniu (UE) 2021/2115.

37.

Określić lex specialis w odniesieniu do stosowania rozporządzenia w sprawie pomocy de minimis w rolnictwie ze względu na duże różnice między sektorem rolnym a innymi sektorami. Komitet zwraca się szczególnie o zwiększenie pułapu pomocy de minimis do 50 tys. EUR w okresie trzyletnim oraz o wyznaczenie kwoty (na przykład 1 000 EUR), poniżej której wyklucza się zastosowanie rozporządzenia w sprawie pomocy de minimis (bardzo niewielkie kwoty pomocy).

38.

Zmienić rozporządzenie w sprawie pomocy de minimis w odniesieniu do sektora rolnego w celu jego uproszczenia, a zwłaszcza w celu zniesienia kontroli wymogu dotyczącego jednego przedsiębiorstwa.

39.

Pozostawić w gestii państw członkowskich zdefiniowanie przedsiębiorstwa znajdującego się w trudnej sytuacji.

40.

Uprościć procedury administracyjne dotyczące pomocy dla władz lokalnych, zwłaszcza jeśli są one beneficjentami środków pomocy państwa. W szczególności Komitet wnosi o to, aby te władze nie były klasyfikowane jak duże przedsiębiorstwa.

41.

Określić prostsze procedury, tak by to przede wszystkim władze lokalne i regionalne mogły zarządzać potrzebami i sytuacjami nadzwyczajnymi na danym obszarze.

42.

Uprościć procedury przyznawania pomocy państwa na działania reklamowe i promocyjne, w szczególności uznać, że ogólne instytucjonalne działania promocyjne nieodnoszące się do konkretnych marek i niezachęcające konsumentów do zakupu danego produktu NIE stanowią pomocy państwa.

43.

Jeśli chodzi o uproszczone formy kosztów, są one do tej pory zgodne z zasadami pomocy państwa tylko wówczas, gdy przewidują je środki pomocy współfinansowane ze źródeł Unii Europejskiej. Komitet wzywa, by stosowanie uproszczonych metod rozliczania kosztów było możliwe niezależnie od istnienia współfinansowania europejskiego. Wydaje się, że nie ma wiarygodnego uzasadnienia dla dalszego stosowania różnych metod rozliczania kosztów kwalifikujących się w zależności od źródła finansowania programu.

Zazielenianie

44.

Wspierać gospodarstwa rolne i leśne, zwłaszcza mikroprzedsiębiorstwa, w zielonej transformacji.

45.

Zagwarantować odpowiednią elastyczność stosowania zasad pomocy państwa w przypadku kryzysu, takiego jak ten związany z COVID-19 i wojną w Ukrainie, poprzez ustanowienie odpowiednich i spójnych pułapów pomocy, aby zapewnić rolnikom możliwość dalszej produkcji środków spożywczych, a konsumentom – możliwość korzystania z uczciwych cen detalicznych przy jednoczesnym uproszczeniu procedur wdrażania i przyznawania pomocy oraz zmniejszeniu formalności administracyjnych, zwłaszcza odnośnie do beneficjentów końcowych.

46.

Uprościć niektóre procedury przyznawania pomocy państwa na inwestycje w produkcję energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności odnośnie do skali efektu zachęty:

47.

Wprowadzić wyższe wskaźniki inwestycji dla MŚP działających w sektorze rolnictwa i inwestujących w transformację ekologiczną.

48.

Przyznać pomoc ad hoc dla rolnictwa regeneratywnego w celu wynagrodzenia rolników za to ważne zadanie.

49.

Uważa, że rozdrobnienie gospodarstw rolnych jest negatywnym czynnikiem uniemożliwiającym utrzymanie się na rynku i rozpoczęcie zielonej transformacji, do której dąży się w rolnictwie.

Spójność terytorialna

50.

Uważa, że niezbędne jest przedefiniowanie pojęcia MŚP w sektorze rolnym poprzez zmianę definicji mikroprzedsiębiorstw określonej w załączniku I art. 2 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 702/2014, tak by dostosować ją specjalnie do sektora rolnego, biorąc pod uwagę jego specyfikę, w związku z czym proponuje, by zdefiniować nowy rodzaj mikroprzedsiębiorstw działających w rolnictwie.

51.

Wspierać małe i średnie przedsiębiorstwa rolne i leśne na obszarach górskich i śródlądowych oraz w regionach najbardziej oddalonych ze względu na odgrywaną przez nie rolę ochronną na danym terytorium.

52.

Nagradzać za konserwację i ochronę siedlisk te MŚP w sektorze rolnym, które spełniają parametry określone w punkcie 50 i które znajdują się na obszarach górskich lub śródlądowych lub na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania określonych przez państwa członkowskie w krajowych planach strategicznych.

53.

Apeluje również o umożliwienie gospodarstwom usytuowanym w regionach wysokogórskich zakupu gruntów powyżej limitu 10 % całkowitych wydatków kwalifikowalnych danej operacji, jak określono w art. 73 ust. 3 lit. c) rozporządzenia (UE) 2021/2115, aby umożliwić scalanie gruntów niezbędne do utrzymania ich aktywności gospodarczej oraz wykonywania zadań w zakresie ochrony danego terytorium.

54.

Umożliwić sektorowi leśnemu korzystanie z procedury zwolnienia z obowiązku zgłaszania – także w przypadku działań innych niż te podejmowane w ramach krajowych planów strategicznych.

55.

Uznać domyślnie – również w przypadku sektora leśnego – że działania w zakresie infrastruktury NIE stanowią pomocy, jeżeli dotyczą inwestycji nieprodukcyjnych.

56.

Zmienić obecne przepisy dotyczące zarządzania ryzykiem, w szczególności poprzez obniżenie progu szkód do 20 % na potrzeby definicji zdarzeń porównywalnych do klęsk żywiołowych, jak przewidziano w rozporządzeniu (UE) 2021/2115.

57.

Przewidzieć podwyższenie progu odszkodowania w przypadku ubezpieczeń preferencyjnych oraz innych narzędzi zarządzania ryzykiem, zgodnie z art. 76 rozporządzenia (UE) 2021/2115. Próg ten powinien być kompatybilny z utrzymaniem obecnego poziomu kosztów ubezpieczenia dla gospodarstw rolnych.

58.

Zwolnić z obowiązku zgłaszania pomoc przyznawaną z tytułu odszkodowania za szkody spowodowane przez zwierzęta znajdujące się pod ochroną.

59.

Przewidzieć odszkodowania za utratę dochodów w przypadku tego rodzaju szkód, tak jak w przypadku szkód powodujących utratę narzędzi produkcyjnych.

60.

Oprócz odszkodowań za szkody spowodowane przez zwierzęta chronione należy także przewidzieć odszkodowania w przypadku innych zwierząt, pozostawiając definicję takich zwierząt władzom krajowym, regionalnym i lokalnym z uwagi na różną częstotliwość ich występowania w różnych krajach.

61.

NIE uznawać za pomoc instytucjonalnych działań promocyjnych nieodnoszących się do konkretnych marek.

62.

Należy zapewnić odpowiednie wsparcie w zakładaniu przedsiębiorstw prowadzących działalność pozarolniczą na obszarach wiejskich. Chodzi o dostosowanie ograniczonej kwoty pomocy do podobnego pułapu przewidzianego odnośnie do zakładania przedsiębiorstw rolnych (100 000 EUR). Nie ma powodu do różnicowania, które byłoby niekorzystne z punktu widzenia dywersyfikacji w kierunku przedsiębiorstw pozarolniczych, gdyż są to jednak bardzo niewielkie kwoty.

63.

Aby pomóc MŚP korzystającym z projektów rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (RLKS) lub projektów grup operacyjnych, Komitet wzywa do: — rozszerzenia zakresu stosowania również na władze lokalne, lokalne grupy działania, uczelnie i inne instytucje niezależnie od ich wielkości – ze względu na dużą różnorodność tych projektów, w których uczestniczy wiele rozmaitych współpracujących ze sobą podmiotów, — ustalenia całkowitej ograniczonej kwoty pomocy przyznanej na projekt na poziomie 300 000 EUR w przypadku projektów rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (RLKS) i 500 000 EUR – w przypadku projektów grup operacyjnych EPI.

---

(1)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 (Dz.U. L 347 z 20.12.2013, s. 487).

(2)  Zob. dokument roboczy służb Komisji „Ocena instrumentów mających zastosowanie do pomocy państwa w sektorach rolnictwa i leśnictwa oraz na obszarach wiejskich”.

(3)  Zob. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 z dnia 2 grudnia 2021 r. ustanawiające przepisy dotyczące wsparcia planów strategicznych sporządzanych przez państwa członkowskie w ramach wspólnej polityki rolnej (planów strategicznych WPR) i finansowanych z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG) i z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1305/2013 i (UE) nr 1307/2013 (Dz.U. L 435 z 6.12.2021, s. 1).

(4)  Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 20.

(5)  Dz.U. C 37 z 2.2.2021, s. 22.

(6)  Rozporządzenie Komisji (UE) nr 702/2014 z dnia 25 czerwca 2014 r. uznające niektóre kategorie pomocy w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. L 193 z 1.7.2014, s. 1).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Strategia leśna UE 2030

(2022/C 301/11)

Sprawozdawca: Joan CALABUIG RULL (ES/PES), sekretarz regionalny ds. Unii Europejskiej i stosunków zewnętrznych rządu Walencji

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR)

Uwagi ogólne

1.

Z zadowoleniem przyjmuje to, że w strategii leśnej UE ustanawia się ramy polityczne dotyczące gospodarowania lasami europejskimi i ich ochrony w celu poprawy usług ekosystemowych, zagwarantowania źródeł utrzymania, zwłaszcza na obszarach wiejskich, i przyczynienia się do rozwoju biogospodarki leśnej, której podstawą byłaby zrównoważona gospodarka leśna będąca wielofunkcyjnym narzędziem opartym na przyrodzie. Wszystkie te cele trzeba osiągnąć, łącząc w planie do 2030 r. środki regulacyjne z finansowymi.

2.

Uważa, że strategia leśna UE 2030, zastępująca strategię leśną przyjętą w 2013 r. (1) i ocenioną w 2018 r. (2), ustanawia ramy europejskiej współpracy w dziedzinie lasów. Podkreśla się w niej kluczową rolę zrównoważonej gospodarki leśnej dla zapewnienia obywatelkom i obywatelom dobrostanu i źródeł utrzymania, a także dla ochrony różnorodności biologicznej i ekosystemów odpornych na zmianę klimatu.

3.

Odnosi się pozytywnie do oceny i korekty pewnych okazjonalnych praktyk leśnych w określonych regionach w celu ochrony różnorodności biologicznej, a także jakości gleby i wody oraz zwiększenia odporności na zakłócenia wynikające ze zmiany klimatu (deficyt wody, huragany, śnieg, agrofagi i pożary lasów).

4.

Uznaje kluczową rolę ekosystemu leśnego w Europejskim Zielonym Ładzie (3), Europejskim Pakcie na rzecz Klimatu (4), Europejskim prawie o klimacie (5) oraz unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 (6) i podkreśla, że różne sektory związane z leśnictwem, w tym sektory wykorzystujące niezwiązane z pozyskiwaniem zasobów korzyści płynące z lasów, mogą i powinny wnosić wkład w zrównoważoną, neutralną dla klimatu i konkurencyjną pod względem społeczno-gospodarczym biogospodarkę o obiegu zamkniętym.

5.

Odnotowuje, że sektor leśnictwa został wyłączony z pierwszego sprawozdania platformy ekspertów ds. kryteriów środowiskowych europejskiej systematyki ze względu na fakt, że lasy są sektorem wrażliwym, w którym trudno jest znaleźć równowagę między różnymi potrzebami i interesami zainteresowanych stron. Zauważa również, że opinia ekspertów nie jest wiążąca dla Komisji Europejskiej.

6.

Wzywa Komisję, by dążyła do celów związanych z klimatem, różnorodnością biologiczną i biogospodarką leśną – będących jednym z podstawowych filarów Europejskiego Zielonego Ładu – w sposób zrównoważony i sprawiedliwy pod względem środowiskowym, społecznym i gospodarczym.

7.

Zaznacza, że państwa członkowskie i władze lokalne i regionalne posiadające kompetencje w dziedzinie leśnictwa opracowały i wdrożyły krajowe lub regionalne strategie, polityki, programy i narzędzia w zakresie zrównoważonej gospodarki leśnej, w związku z czym podkreśla wagę współpracy i konstruktywnego dialogu między państwami członkowskimi, Komisją, zainteresowanymi stronami i społeczeństwem obywatelskim zajmującym się kwestią lasów.

8.

Zaznacza, że lasy przynoszą liczne korzyści całemu społeczeństwu dzięki oferowaniu pełnego zakresu usług ekosystemowych, w tym usług niezwiązanych z pozyskiwaniem zasobów, w związku z czym decyzje związane z lasami są ważne dla szerokich grup obywatelek i obywateli oraz dla zarządców lasów.

Potrzeba rozwinięcia dialogu z zainteresowanymi stronami z sektora leśnego władzami lokalnymi i regionalnymi, państwami członkowskimi i Komisją

9.

Uważa, że wyznaczenie ram i wspólnych celów na szczeblu europejskim jest bardzo pozytywnym posunięciem, lecz wzywa do wystrzegania się wszelkiego osłabienia pomocniczości i roli państw członkowskich w tej dziedzinie ze względu na różnorodność lasów w Europie, oraz do przyjęcia bardziej dostosowanego podejścia regionalnego. KR podziela również pogląd, że choć traktaty nie wymieniają polityki leśnej wśród wyraźnych kompetencji Unii, to UE posiada szeroki zakres kompetencji w powiązanych kwestiach, które zostały wykorzystane w tekstach prawnych dotyczących leśnictwa.

10.

Zwraca również uwagę na to, że gospodarka leśna ma znaczący wpływ zwłaszcza na obszary słabo zaludnione i regiony oddalone, gdzie stanowi podstawowe źródło utrzymania.

11.

Zaleca rozwijanie komunikacji, dialogu i udziału państw członkowskich, władz lokalnych i regionalnych oraz podmiotów tego sektora (właścicieli publicznych i prywatnych, stowarzyszeń branżowych, przedsiębiorstw działających w przemyśle związanym z leśnictwem, ekspertów w dziedzinie ochrony przyrody, badaczy, w tym klimatologów, itp.) na etapie przygotowywania dokumentów. Uważa bowiem, że dotychczasowa debata w istniejących organach uczestniczących jest ograniczona i wymaga poprawy, podobnie jak uczyniono w przypadku wcześniejszych strategii, w celu osiągnięcia jak największego konsensusu wśród wszystkich stron zainteresowanych korzyściami płynącymi z naszych lasów. Przedłożono jednak dokument końcowy, argumentując, że spora część jego treści została już ujęta w strategii na rzecz bioróżnorodności.

12.

Zaleca, by zainteresowane strony, na które szczególnie wpływają środki przewidziane w strategii leśnej UE (władze lokalne i regionalne, społeczeństwo obywatelskie i przedsiębiorstwa), uczestniczyły w jej realizacji, przy czym należy ograniczać do minimum obciążenia administracyjne, zwłaszcza dla właścicieli lasów i przedsiębiorstw, a także dla władz lokalnych i regionalnych.

Potrzeba osiągnięcia konsensusu na szczeblu europejskim

13.

Wyraża ubolewanie z powodu braku konsensusu politycznego w UE, ponieważ w ostatnich tygodniach/miesiącach można było zaobserwować nasilenie się krytyki wobec obecnego kształtu strategii leśnej UE w oświadczeniach organów wspólnotowych, takich jak Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (opinia NAT/831 w sprawie nowej strategii leśnej UE 2030 (7)), różnych władz krajowych i regionalnych, popierających je partii politycznych, posłów do Parlamentu Europejskiego z rozmaitych ugrupowań politycznych oraz przedstawicieli sektora leśnego (stowarzyszeń publicznych i prywatnych właścicieli lasów, organów administracji ds. lasów we władzach lokalnych i regionalnych, stowarzyszeń przedsiębiorców oraz krajowych i regionalnych platform sektorowych).

14.

Wyraża ubolewanie z powodu niezgodności z przyjętymi podczas niemieckiego przewodnictwa w Radzie UE konkluzjami Rady w sprawie ściślejszej, przyszłej współpracy w UE. Zaproponowano podejście odgórne bez odpowiedniego uwzględnienia istniejących struktur (np. inwentaryzacji stanu lasu na szczeblu regionalnym/krajowym), wraz ze specyfikacjami i środkami pochodzącymi wyłącznie od Komisji, która nie odpowiada za politykę leśną i bez wystarczającego udziału właściwego komitetu doradczego.

15.

Uznaje ogólne cele strategii leśnej UE polegające na zapewnieniu dobrych praktyk gospodarki leśnej w państwach członkowskich oraz we władzach lokalnych i regionalnych, lecz zwraca uwagę Komisji na potrzebę znalezienia równowagi między funkcjami środowiskowymi, społecznymi i gospodarczymi gospodarki leśnej, włączając w to ochronę jako opcję tej gospodarki, a także podkreśla znaczenie poszanowania i utrzymania różnorodności lasów oraz praktyk w zakresie planowania i zrównoważonej gospodarki leśnej, jak również okresów rotacji w państwach członkowskich i pośród władz lokalnych i regionalnych.

16.

Zauważa, że w przypadku kluczowych podmiotów sektora leśnego (właścicieli prywatnych i publicznych, specjalistów, przedsiębiorstw i znacznej części środowiska naukowego w dziedzinie leśnictwa) podejście przyjęte w strategii leśnej UE nie odpowiada w pełni realiom w terenie. Świadczy to o tym, że praktyki w zakresie zrównoważonej gospodarki leśnej nie zmierzają we właściwym kierunku, w związku z czym należy je radykalnie zmienić.

17.

Dostrzega, że dane wskazują na spadek różnorodności biologicznej na niektórych obszarach, a także na niewłaściwy stan ochrony siedlisk należących do sieci Natura 2000, również ze względu na brak odpowiednich ram zachęt dla zarządców (ceny, wynagrodzenie za efekty zewnętrzne, dostosowane regionalnie i racjonalne ramy regulacyjne). Są to kluczowe aspekty, którymi należy zająć się w strategii leśnej UE, przydzielając dodatkowe zasoby z budżetów UE i państw członkowskich. Apeluje o ściślejszą współpracę na rzecz wspierania odtwarzania ekosystemów, obejmującą cele dotyczące odtwarzania zniszczonych ekosystemów leśnych.

18.

Jest zdania, że leśnictwo wielofunkcyjne jest głęboko zakorzenioną w przeważającej większości regionów metodą zrównoważonego gospodarowania lasami, zwłaszcza w regionach najbardziej dotkniętych skutkami zmiany klimatu, i że na ogół właściciele i specjaliści zarządzający lasami opowiadają się za ochroną różnorodności biologicznej i pozostałych usług ekosystemowych lasów oraz za zmniejszeniem zagrożenia wynikającego z pożarów lasów i częstości ich występowania. Dążą jednocześnie do zwiększenia ich odporności, żywotności i wzrostu, dzięki czemu wnoszą aktywny wkład w gospodarkę leśną i źródła utrzymania na obszarach wiejskich.

19.

Zaleca o wiele bardziej systemowe podejście uwzględniające różnorodność i złożoność zrównoważonej gospodarki leśnej, ze wskaźnikami wykraczającymi poza wskaźnik pozyskania i przyrostu, prawa własności i realia, z którymi borykają się właściciele, specjaliści, przedsiębiorstwa publiczne i prywatne oraz władze lokalne i regionalne, a także osiągnięcia europejskiego sektora leśnego w dziedzinie zrównoważonego rozwoju. Ponadto uznaje, że ochrona lasów na niektórych obszarach nie może być oddzielona od wsparcia, w tym ekonomicznego, dla aktywnego i zrównoważonego gospodarowania mającego na celu maksymalizację pozytywnych efektów zewnętrznych usług ekosystemowych i unikanie degradacji, w tym środowiskowej, wynikającej z porzucania obszarów leśnych.

20.

W kontekście bioróżnorodności należy zaznaczyć, że niektóre z regionów najbardziej oddalonych dysponują lasami pierwotnymi, tropikalnymi i subtropikalnymi, które są jedynym w swoim rodzaju laboratorium badań naukowych, specjalizacji i innowacji (np. badania farmaceutyczne i wykorzystanie wyciągów roślinnych). Różnorodność biologiczna w tych regionach stanowi prawie 80 % różnorodności biologicznej Europy i ma zasadnicze znaczenie dla równowagi ekologicznej naszej planety. Władze lokalne i regionalne stoją na straży tego bezcennego bogactwa i muszą posiadać odpowiednie wsparcie w celu jego ochrony i zarządzania nim.

21.

Uważa, że chociaż strategia leśna UE jest ściśle powiązana ze strategią na rzecz bioróżnorodności i może de facto zapewniać spójność w tym względzie, należałoby przyjąć inne, bardziej inkluzywne i systemowe podejście w celu skutecznego i konsekwentnego dostosowania podejmowanych w jej ramach działań do założeń wspólnej polityki w dziedzinie transformacji ekologicznej i zmiany klimatu, tak aby osiągnąć cele środowiskowe, społeczne i związane ze wzrostem UE, w tym z zielonym zatrudnieniem. Należy przy tym zadbać o to, by strategia leśna spełniała niezbędny wymóg spójności między odpowiednimi politykami UE mającymi wpływ na zrównoważoną gospodarkę leśną, i wspierać potencjalny wkład sektora w cele zrównoważonego rozwoju zapisane w Europejskim Zielonym Ładzie i ich realizację.

W służbach Komisji potrzebna jest większa horyzontalność

22.

Pozytywnie ocenia strategię leśną UE, która jest owocem wspólnych prac DG AGRI, ENV i CLIMA, lecz zaleca również zaangażowanie różnych działów Komisji prowadzących prace w sektorze leśnym (DG GROW, ENER, REGIO) w celu uwzględnienia wszystkich aspektów i konsekwencji społecznych, gospodarczych i środowiskowych z systemowej i zintegrowanej perspektywy. W przeciwnym razie przyjęte podejście może okazać się niekompletne i stronnicze.

23.

Rekomenduje jasne określenie roli Stałego Komitetu ds. Leśnictwa jako kluczowego podmiotu w strategii leśnej UE, aby dać szansę na przedstawienie poglądów sektora i innych kluczowych zainteresowanych stron i by możliwe było aktywne wykorzystywanie lasów w różnych regionach UE.

24.

Zaleca również uwzględnienie aspektu rzeźby terenu, gdyż konieczne są zarówno innowacje, jak i inwestycje w infrastrukturę w celu ułatwienia logistyki i umożliwienia cyfryzacji modernizującej łańcuchy wartości oparte na lasach, które to łańcuchy są zabezpieczeniem przed porzucaniem zasobów i wyludnieniem. Konieczny jest również odpowiedni system zachęt.

Rola szczebla lokalnego i regionalnego

25.

Zaleca uznanie terytorialnego wymiaru lasów takiego jak użytkowanie gruntów (wzrost o 43 %), gdyż w dużej mierze położone są one w regionach wyludnionych (w głębi lądu: obszary górskie, o chłodnym klimacie, obszary zalewowe, o ubogiej glebie), w sposób łączący politykę gospodarowania gruntami z polityką przeciwdziałania wyludnianiu prowadzoną przez państwa członkowskie oraz władze regionalne i lokalne.

26.

Uważa, że należy uznawać zasadę pomocniczości, ale przy tym także kompetencje dzielone w odniesieniu do lasów ze względu na istnienie niejednorodnych przepisów dotyczących ochrony środowiska i krajobrazu, które mają wpływ na politykę leśną, biorąc pod uwagę wielorakie wytyczne dotyczące lasów, w tym m.in. praktyk leśnych, oraz zróżnicowany stan pokrywy leśnej w państwach członkowskich w związku z różnorodnością biologiczną, społeczną, gospodarczą i kulturową lasów w różnych regionach UE.

27.

Podkreśla, że główne aspekty strategii leśnej UE powinny wskazywać zasady uzgodnione na szczeblu europejskim. Musi jednak istnieć możliwość określenia na szczeblu krajowym środków niezbędnych do osiągnięcia celów, tak aby były one zgodne ze strategiami politycznymi i przepisami władz lokalnych i regionalnych posiadających kompetencje w dziedzinie leśnictwa. Podkreśla, że zrównoważona gospodarka leśna, konkurencyjność i rentowność całego sektora oraz odpowiednia spójność polityki są gwarancją ochrony lasów.

Aby sprostać głównym wyzwaniom UE, konieczna jest zgodność między funkcjami środowiskowymi, społecznymi i gospodarczymi lasów

28.

Uważa, że w strategii leśnej UE trzeba w wystarczającym stopniu uwzględnić znaczenie pełnego zakresu leśnych produktów i usług ekosystemowych, w związku z czym strategia na rzecz biogospodarki oraz zrównoważona gospodarka leśna powinny zapewniać równowagę między różnymi funkcjami lasów, w tym świadczeniem różnych usług ekosystemowych. Jeżeli kładzie się nacisk wyłącznie na jeden aspekt, równowaga ulega zachwianiu.

29.

Podkreśla, że w 2018 r. w UE sektor leśny (gospodarowanie i pozyskiwanie drewna, przetwórstwo przemysłowe drewna i papieru) oferował bezpośrednie zatrudnienie 2,1 mln osób, generując wartość dodaną brutto w wysokości 109,855 mld EUR. Ponadto 1,2 mln osób pracowało przy produkcji mebli drewnianych i drukowaniu papieru, co odpowiadało za wartość dodaną brutto w wysokości odpowiednio 25 i 31 mld EUR. W 2018 r. w sektorach związanych z leśnictwem prowadziło działalność 397 tys. przedsiębiorstw, co stanowiło 15 % przedsiębiorstw produkcyjnych. Do tego należy dodać, że bioenergia, budownictwo drewniane i leśne pożytki niedrzewne zapewniały dodatkowe 4 mln miejsc pracy.

30.

Odnotowuje, że podstawowymi elementami strategii leśnej UE są ochrona różnorodności biologicznej, odtwarzanie ekosystemów i rozwój pochłaniaczy dwutlenku węgla, lecz jedną z najbardziej problematycznych kwestii jest brak spójności z celami klimatycznymi i celami zrównoważonego wzrostu społeczno-gospodarczego.

31.

Podkreśla społeczny wymiar lasów w UE, ponieważ 60 % ich powierzchni stanowi własność prywatną i należy do ponad 16 mln właścicieli, z których zdecydowana większość to właściciele małych lasów położonych we wszystkich regionach (średnio o powierzchni 13 hektarów na właściciela).

32.

Opowiada się za tym, by zasady zrównoważonej gospodarki leśnej uwzględniały zrównoważony rozwój z całościowej perspektywy, tzn. ekologicznej, gospodarczej i społecznej. W związku z tym zrównoważoną gospodarkę leśną należy rozumieć jako lepszy sposób zarządzania poprzez ochronę bądź ochrony poprzez zarządzanie i tym samym jako metodę zniesienia rzekomej dychotomii między ochroną a zarządzaniem, która jest bardziej zakorzeniona w dyskursie politycznym niż w rzeczywistej praktyce gospodarowania w terenie.

33.

Zwraca uwagę, że lasy będące własnością władz lokalnych i regionalnych stanowią około 14 % (22 mln ha) całkowitej powierzchni zadrzewionej. Władze lokalne i regionalne są nie tylko właścicielami lasów, lecz również zarządzają i zawiadują realizacją polityki i budżetem w sektorze leśnym, egzekwują przepisy i udzielają wsparcia w zakresie zrównoważonej gospodarki leśnej właścicielom prywatnym, podlegającym zawsze polityce leśnej leżącej w gestii państw członkowskich, a także wspierają inicjatywy UE wynikające z różnych kierunków polityki sektorowej, starając się stale pogodzić funkcje środowiskowe, społeczne i gospodarcze lasów.

34.

Stwierdza, że podczas dyskusji towarzyszącej temu procesowi wyłania się błędna dychotomia między funkcjami środowiskowymi i społeczno-gospodarczymi lasów, co powoduje stronniczość i odwodzi od zasadniczego celu, którym jest zrównoważony rozwój: ochrona zdrowia lasów w perspektywie długoterminowej, zdolność radzenia sobie z kryzysem klimatycznym za pomocą odpornych ekosystemów, zrównoważona gospodarka zasobami oraz odpowiedzialne i wydajne przetwarzanie produktów sektora leśnego w celu zapewnienia dobrostanu i stylu życia milionom obywateli europejskich.

35.

Zaleca poprawienie treści strategii leśnej UE odnośnie do niektórych celów środowiskowych (woda, gleba, krajobraz) i większe podkreślenie kluczowego wkładu, jaki produkty leśne – zarządzane i przetwarzane przemysłowo w zrównoważony sposób – wnoszą w biogospodarkę będącą podstawowym filarem Europejskiego Zielonego Ładu. Z tego względu ważne jest finansowanie procesów innowacyjnych pod względem technologicznym w celu wzmocnienia przede wszystkim przedsiębiorstw zajmujących się obróbką pierwotną, które są najsłabszym ogniwem łańcucha leśno-drzewnego, a które mają jednocześnie największy potencjał w zakresie wykorzystywania zasobów lokalnych.

36.

Poleca położenie większego nacisku na definicje i środki stosowane w zrównoważonej gospodarce leśnej mające na celu poprawę obiegu wody i ochrony gleby, zwłaszcza w ekosystemach śródziemnomorskich i górskich. Odnotowuje, że należy ulepszyć wskaźniki z myślą o poprawie zrównoważonego zarządzania lasami, co jest warunkiem wstępnym zdolności lasów do świadczenia usług ekosystemowych w perspektywie długoterminowej.

37.

Zaleca ponowne określenie celów z myślą o większym wyeksponowaniu kwestii zapewnienia trwałej równowagi i zgodności między środowiskowymi, społecznymi i gospodarczymi funkcjami lasów opartymi na zrównoważonej gospodarce leśnej i wielofunkcyjności w różnych regionach leśnych (lasy borealne, kontynentalne, śródziemnomorskie, górskie, miejskie). Nie można przy tym odstąpić od ochrony różnorodności biologicznej i innych usług środowiskowych.

38.

Uważa, że w strategii leśnej trzeba położyć większy nacisk na promowanie równości płci w sektorze leśnym. Zgodnie z nową strategią UE na rzecz równouprawnienia płci z marca 2020 r. należy wspierać bardziej sprawiedliwe uczestnictwo w wymiarze płci na rynku pracy, tak aby sektor leśny mógł w pełni wykorzystać swój potencjał.

39.

Rekomenduje podkreślenie roli lasów na obszarach najbardziej oddalonych, górskich lub znajdujących się w niekorzystnym położeniu, na których odsetek terenów zalesionych jest wyższy i istnieje większe ryzyko wyludnienia, a także na których oparte na lasach łańcuchy wartości są głównym źródłem zatrudnienia i działalności gospodarczej związanej z pozyskiwaniem i wstępnym przetwarzaniem zasobów leśnych.

40.

Stwierdza, że znaczenie lasów w rozwoju biogospodarki o obiegu zamkniętym przedstawia się raczej z perspektywy ryzyka niż szansy, i zwraca uwagę na ważną rolę, jaką produkty ekologiczne mogą odegrać w dekarbonizacji dzięki ograniczeniu zużycia paliw i surowców pochodzących z wydobycia zasobów kopalnych, co jest jednym z głównych celów wytyczonych przez Komisję. Dekarbonizacja musi jednak uwzględniać ocenę cyklu życia produktów leśnych i dawać pierwszeństwo wytwarzaniu produktów o długiej żywotności.

41.

Zaleca promowanie lokalnego przetwarzania produktów drzewnych i niedrzewnych produktów leśnych w celu zmniejszenia wpływu na środowisko.

42.

Z zadowoleniem przyjmuje zalecenie panelu obywatelskiego Konferencji w sprawie przyszłości Europy wzywające do zwrócenia szczególnej uwagi na ponowne zalesianie wyeksploatowanych lub zniszczonych lasów oraz zalesianie obszarów o zdegradowanej glebie, a także na promowanie bardziej odpowiedzialnych rozwiązań na rzecz lepszego wykorzystania drewna (8).

43.

Zaleca ponowne wyznaczenie celów i synergii strategii leśnej UE ze strategią dotyczącą biogospodarki z 2012 r., zmienioną w 2018 r. (9), w sposób uwzględniający i promujący zarówno produkty leśne z drewna (nie tylko drewno budowlane, lecz również biokompozyty i biopaliwa do biorafinerii oraz produkty o wysokiej wartości dodanej dla przemysłu chemicznego, spożywczego i perfumeryjno-kosmetycznego), jak i leśne pożytki niedrzewne (korek, grzyby, dzikie owoce, rośliny aromatyczne i lecznicze, żywice), z uwzględnieniem ich wkładu w łagodzenie zmiany klimatu jako pochłaniaczy dwutlenku węgla w ich pełnym cyklu życia oraz efektu zastępowania innych materiałów emitujących duże ilości gazów cieplarnianych.

44.

Zaleca ponowne określenie celów i synergii z nowym planem działania UE dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym z 2020 r. (10), który jest podstawą Europejskiego Zielonego Ładu, tak by położyć nacisk na odzyskiwanie i recykling produktów leśnych we wszystkich łańcuchach przetwarzania i odzysku odpadów.

45.

Zaleca ustanowienie systemu przekazywania dobrych praktyk z większości przedsiębiorstw (optymalne, racjonalne i odpowiedzialne gospodarowanie zasobami, certyfikacja łańcucha kontroli pochodzenia produktu, ekoprojekt, efektywność energetyczna, odzysk materiałów lub energii z odpadów) do całego sektora przemysłowego opartego na leśnictwie.

46.

Podkreśla, że cele strategii leśnej UE powinny uznawać znaczenie lasów nie tylko jako pochłaniaczy dwutlenku węgla, ale również jako zasobów węgla, które można by zwiększyć, wnosząc istotny wkład w realizację unijnego celu osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Zwraca uwagę, że wpływ zastępowania innych materiałów przez produkty leśne powinien brać pod uwagę pełny wpływ cyklu życia w celu uwzględnienia całkowitego potencjału sektora leśnego w zakresie łagodzenia zmiany klimatu. Ponadto wraz ze starzeniem się lasów spada ich wydajność jako pochłaniaczy netto dwutlenku węgla.

47.

Zaleca sporządzenie jasnych definicji lasów, w których odróżniono by przynajmniej nigdy niezagospodarowane lasy pierwotne (0,7 % całości) od lasów zagospodarowanych w przeszłości i porzuconych w ostatnich dziesięcioleciach, tak by skuteczniej chronić lasy pierwotne, położone przede wszystkim w niektórych regionach Europy Środkowej i Wschodniej, a także przeprowadzić rewitalizację obszarów górskich, na których porzucono zagospodarowanie, co stwarza ryzyko pożarów, chorób i agrofagów.

48.

Uważa, że bioenergię należy postrzegać jako szansę na realizację działań w dziedzinie zrównoważonej gospodarki leśnej oraz za odnawialne źródło energii w odniesieniu do procedur przetwarzania produktów ubocznych przemysłu oraz w recyklingu, zgodnie z dyrektywą w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych z 2018 r. (11) Bioenergia jest ważna dla bezpieczeństwa energetycznego Europy i jej niezależności od paliw kopalnych.

49.

Zaleca dokonanie przeglądu zaproponowanych zmian kryteriów zrównoważoności bioenergii lub systemów leśnych, ponieważ niektóre z proponowanych środków mogą zwiększyć obciążenie władz lokalnych i regionalnych jako właścicieli lasów i instytucji odpowiedzialnych za zrównoważoną gospodarkę leśną w wielu państwach członkowskich, a ograniczenia związane ze ścisłą ochroną prawną 10 % lasów pociągną za sobą konieczność sporej rekompensaty bez wyraźnego zobowiązania finansowego ze strony Komisji. Należy stosować kryteria zrównoważonego rozwoju bioenergii określone w dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii z 2018 r.

50.

Uważa, że społeczno-gospodarcza rola sektora leśnego jest ważna dla rozwoju obszarów wiejskich i gospodarek lokalnych w wielu regionach, i ubolewa, że w strategii leśnej UE nie postawiono sobie za jeden z głównych celów wyraźnego i jednoznacznego zachęcania do pozyskiwania drzewnych zasobów lasów i leśnych pożytków niedrzewnych oraz ich przetwarzania przemysłowego w przedsiębiorstwach europejskich (w ogromnej większości MŚP położonych w regionach wiejskich) w oparciu o zrównoważoną gospodarkę leśną i zieloną biogospodarkę.

51.

Uważa, że strategia leśna UE musi wspierać i rozwijać edukację w zakresie zrównoważonej gospodarki leśnej na wszystkich poziomach, zwłaszcza w placówkach edukacyjnych i organizacjach społeczeństwa obywatelskiego, lecz również w medialnych kampaniach informacyjnych. Jest to sposób na zaradzenie brakowi wiedzy obywateli europejskich na temat praktyk w zakresie zrównoważonej gospodarki leśnej i jej trojakiego wymiaru: ekologicznego, gospodarczego i społecznego.

52.

Jest zdania, że strategia leśna UE powinna obejmować wymiar międzynarodowy mający na celu powstrzymanie globalnego wylesiania i utraty różnorodności biologicznej, z wykorzystaniem doświadczenia, transferu wiedzy i dobrych praktyk w zakresie zrównoważonej gospodarki leśnej w państwach członkowskich oraz pośród zdecydowanej większości władz lokalnych i regionalnych. W tym kontekście z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji dotyczący rozporządzenia w sprawie udostępniania na rynku Unii oraz wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów oraz uchylającego rozporządzenie (UE) nr 995/2010 (12), który to wniosek ma na celu ograniczenie przywozu towarów powiązanych z wylesianiem i degradacją lasów na świecie. Podkreśla również, że do wniosku dołączono tabelę oceny zgodności z zasadą pomocniczości (13), która zawiera szczegółową analizę kwestii związanych z pomocniczością.

Potrzeba osiągnięcia konsensusu na płaszczyźnie naukowo-technicznej

53.

Zaleca, by w strategii leśnej UE podkreślono dobre praktyki leśne, które przyniosły w ostatnich dziesięcioleciach dobre wyniki w lasach europejskich (ciągły wzrost powierzchni zadrzewionej, rozwój pochłaniaczy dwutlenku węgla oraz obszarów i ekosystemów chronionych, zwiększenie pozyskiwania drewna, rozwój odpowiedzialnych przedsiębiorstw i gałęzi przemysłu, poprawa szkolenia w zakresie zrównoważonej gospodarki leśnej i szkolenia pracowników leśnych), a także by wyraźnie uznano te działania, dzięki którym UE plasuje się w czołówce dobrych praktyk leśnych na szczeblu światowym i służy za przykład dla innych krajów.

54.

Wzywa do przestrzegania definicji zrównoważonej gospodarki leśnej i w szczególności procesu FOREST EUROPE wynikających z międzynarodowych zobowiązań podjętych przez UE i jej państwa członkowskie.

55.

Rekomenduje przeprowadzenie dalszych badań dotyczących planowania ewentualnego wdrażania, aby uniknąć nakładania się z innymi systemami, oraz wyjaśnienie synergii, wartości dodanej i stosunku kosztów do korzyści, które mogą wynikać z proponowanej certyfikacji gospodarki leśnej „blisko natury” i niezależnego certyfikatu UE, a także ze strategicznych planów leśnych w kontekście już istniejących systemów certyfikacji leśnej (PEFC, FSC) uznanych i wdrażanych na szczeblu międzynarodowym oraz strategii, planów i programów zrównoważonej gospodarki leśnej dostępnych już w państwach członkowskich i dla władz lokalnych i regionalnych. Brakuje również wyjaśnienia, czy nowy system powinien mieć charakter obowiązkowy czy dobrowolny, a także podstawy prawnej, na której takie działania miałyby być podejmowane.

56.

Wzywa do wyraźnego odniesienia się do pełnego wachlarza niezwiązanych z pozyskiwaniem zasobów korzyści płynących z lasów.

57.

Wzywa do dokonania przeglądu i analizy ocen przeprowadzonych przez ekspertów naukowych w dziedzinie lasów w całej Europie, którzy ostrzegają, że proponowane strategie polityczne mogą nie uwzględniać w wystarczającym stopniu potencjalnego wzrostu ryzyka poważnych zakłóceń (pożary, huragany, obfite opady śniegu i szkodniki), ze szczególnym uwzględnieniem lasów, które są najbardziej narażone na kryzys klimatyczny.

58.

Proponuje, by w oparciu o rzetelne podejście naukowo-techniczne osiągnięto większy konsensus w sprawie przesłanek stojących zarówno za strategią leśną UE, jak i za strategią na rzecz bioróżnorodności, z udziałem reprezentatywnej grupy ekspertów naukowych cechujących się sumiennością i posiadających udokumentowane doświadczenie w zakresie wszystkich aspektów całego łańcucha wartości lasów i różnych rodzajów lasów w Europie.

59.

Zaleca, by na niektórych obszarach Natura 2000 można było wspierać – pod pewnymi warunkami popartymi analizami naukowymi – proces przekształcania w bardziej odporne ekosystemy chronionych siedlisk zagrożonych lub wystawionych na niebezpieczeństwo z powodu zakłóceń związanych ze zmianą klimatu.

60.

Uznaje i z zadowoleniem przyjmuje propozycję dotyczącą gromadzenia rzetelnych danych, podkreślając znaczenie opublikowania nowego wniosku ustawodawczego dotyczącego ram obserwacji lasów oraz sprawozdawczości i gromadzenia danych na temat lasów w UE.

Przed wdrożeniem strategii trzeba wyjaśnić istotne kwestie

61.

Uważa, że w strategii leśnej UE brakuje spójnego i kompleksowego celu dla europejskiego sektora leśnego na 2030 r., lecz obejmuje ona szereg działań i inicjatyw, z których wiele jest nadal mglistych i niedoprecyzowanych pod względem orientacyjnego harmonogramu.

62.

Sądzi, że pierwszym etapem wdrażania strategii leśnej dla UE powinno być wyjaśnienie pojęć i działań oraz opracowanie planu działania, który zapewni jasność co do celów, zakresu, terminów i odpowiedzialności. W planie trzeba uznać stanowisko państw członkowskich, władz lokalnych i regionalnych oraz podmiotów sektorowych w sprawie strategii leśnej UE i ich uwagi odnośnie do propozycji dalszych działań. Powinien on uwzględniać również stanowisko KR-u, Parlamentu Europejskiego i zainteresowanych stron w całym sektorze leśnym.

63.

Zaleca wyjaśnienie, w jaki sposób nowe wskaźniki, progi i zakresy zrównoważonej gospodarki leśnej będą powiązane z kryteriami i wskaźnikami FOREST EUROPE dotyczącymi zrównoważonej gospodarki leśnej, biorąc pod uwagę, że UE i jej państwa członkowskie są sygnatariuszami FOREST EUROPE. Uważa również, że potrzebne są informacje na temat podstawy prawnej, która uzasadniałaby to działanie, oraz wyjaśnienie stwierdzenia „na zasadzie dobrowolności” odnośnie do ewentualnych przyszłych kroków oraz związku między zrównoważoną gospodarką leśną a koncepcją „blisko natury”.

64.

Rekomenduje przeprowadzenie z państwami członkowskimi i podmiotami sektorowymi wnikliwej dyskusji na temat zakresu i wykonalności rozwoju płatności za usługi ekosystemowe, a następnie – kontroli sytuacji w celu stwierdzenia, czy mechanizmy finansowe przewidziane w strategii leśnej UE (WPR, rolnictwo regeneratywne i certyfikacja emisji dwutlenku węgla) umożliwiłyby osiągnięcie zamierzonych celów.

65.

Przyjmuje z zadowoleniem wprowadzenie ogólnounijnego i skoordynowanego monitorowania lasów, ale uważa, że niezbędna jest ocena nowej propozycji dotyczącej ram obserwacji lasów oraz sprawozdawczości i gromadzenia danych na temat lasów w UE pod kątem wartości dodanej oraz stosunku kosztów do korzyści, a także istniejących i brakujących danych i informacji. Uznaje ponadto, że dane uzyskane w wyniku teledetekcji i innych metod, w tym informacje satelitarne, są racjonalnym pod względem kosztów sposobem poprawy bazy wiedzy we współpracy z istniejącymi i właśnie przeprowadzanymi krajowymi inwentaryzacjami lasów. W tym kontekście pomocniczość, a także koszty i obciążenia administracyjne to kluczowe aspekty, którymi należy się zająć. Monitorowanie lasów na całym terytorium UE może wnieść wartość dodaną, pod warunkiem że będą je wspierać państwa członkowskie i władze lokalne i regionalne i że będzie się ono opierać na danych dotyczących obszaru lokalnego, gromadzonych podczas inwentaryzacji stanu lasów na poziomie krajowym i regionalnym, a także na doświadczeniach Forest Focus. Jednocześnie trzeba jasno określić charakter (dobrowolny czy obowiązkowy), format i dokładny cel krajowych planów strategicznych oraz zapewnić opłacalne zachęty dla właścicieli lasów, aby przyczyniali się do gromadzenia danych.

Zrównoważona gospodarka leśna wymaga większego finansowania ze środków europejskich

66.

Poleca wyasygnowanie jasnej i realistycznej ilości środków finansowych. Choć bowiem znaczny wzrost środków na zrównoważoną gospodarkę leśną i ochronę różnorodności biologicznej można interpretować jako część strategii leśnej UE na rzecz lasów, to konieczność polegania na funduszach, które mają już inne cele i przydziały (np. WPR), oraz brak wkładu z innych funduszy UE w ogólnym kontekście naznaczonym brexitem, kryzysem gospodarczym po pandemii COVID-19 i wzrostem inflacji sprawia, że można mieć wątpliwości co do tego, czy obecne niedofinansowanie lasów i różnorodności biologicznej w UE zostanie odwrócone w perspektywie krótko- lub średnioterminowej.

67.

Zaleca, aby – upraszczając procedury administracyjne – Komisja ułatwiła władzom lokalnym i regionalnym przeznaczenie dostępnych funduszy europejskich (EFRROW, EFRR, NextGenerationEU) na zrównoważoną gospodarkę leśną.

68.

Zaleca przeznaczenie większych środków finansowych na szkolenia, badania i rozwój oraz transfer wiedzy na szczeblu europejskim i międzynarodowym w celu prowadzenia współpracy, a także przekazywania i wdrażania dobrych praktyk w zakresie zrównoważonej gospodarki leśnej i opartych na lasach łańcuchów wartości we wszystkich regionach Europy i świata.

69.

Uważa, że nowa strategia leśna UE powinna wspierać inicjatywy na rzecz tworzenia platform współpracy międzyregionalnej i finansowania w dziedzinie gospodarki leśnej i zdekarbonizowanej gospodarki.

---

(1)  COM(2013) 659 final.

(2)  COM(2018) 811 final.

(3)  Europejski Zielony Ład: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_pl.

(4)  COM(2020) 788 final.

(5)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie) (Dz.U. L 243 z 9.7.2021, s. 1).

(6)  COM(2020) 380 final.

(7)  Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 169.

(8)  Zalecenie panelu obywatelskiego na temat zmiany klimatu i środowiska, Konferencja w sprawie przyszłości Europy.

(9)  COM(2018) 673 final i SWD(2018) 431 final.

(10)  COM(2020) 98 final.

(11)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 82).

(12)  COM(2021) 706 final.

(13)  SWD(2021) 325 final.