28.10.2021

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 437/1

ZAWIADOMIENIE KOMISJI

Ocena planów i przedsięwzięć w odniesieniu do obszarów Natura 2000 Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG

(2021/C 437/01)

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE

1.1.

Cel i charakter dokumentu

1.2.

Struktura

OGÓLNE PODEJŚCIE I ZASADY

2.1.

Etapy procedury określonej w art. 6 ust. 3 i 4

2.2.

Podejście do podejmowania decyzji

METODYKA OKREŚLONA W ART. 6 UST. 3 I 4

3.1.

Etap 1: Wstępna kontrola

3.1.1.

Krok 1: Ustalenie, czy plan lub przedsięwzięcie są bezpośrednio związane z zagospodarowaniem danego obszaru Natura 2000 lub konieczne do tego zagospodarowania

3.1.2.

Krok 2: Opis planu lub przedsięwzięcia i jego czynników oddziaływania

3.1.3.

Krok 3: Określenie, na które obszary Natura 2000 plan lub przedsięwzięcie może mieć wpływ

3.1.4.

Krok 4: Ocena, czy można wykluczyć prawdopodobne znaczące skutki z punktu widzenia celów ochrony danego obszaru

3.1.5.

Wnioski: decyzja oparta na wyniku wstępnej kontroli

3.2.

Etap 2: Odpowiednia ocena

3.2.1.

Krok 1: Gromadzenie informacji dotyczących przedsięwzięcia oraz odnośnych obszarów Natura 2000

3.2.2.

Krok 2: Ocena skutków planu lub przedsięwzięcia z uwzględnieniem celów ochrony danego obszaru, oddzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami

3.2.3.

Krok 3: Ustalenie skutków planu lub przedsięwzięcia dla integralności obszaru Natura 2000

3.2.4.

Krok 4: Środki łagodzące

3.2.5.

Wnioski z odpowiedniej oceny

3.2.6.

Kwestie do dalszego rozważenia: konsultacje, jakość odpowiedniej oceny, dostęp do wymiaru sprawiedliwości

3.3.

Etap 3: Procedura podstawie art. 6 ust. 4

3.3.1.

Krok 1: Analiza rozwiązań alternatywnych

3.3.2.

Krok 2: Analiza nadrzędnego interesu publicznego

3.3.3.

Krok 3: Identyfikacja, ocena i przyjęcie środków kompensujących

Główne rodzaje środków kompensujących

Wytyczne dotyczące ustanawiania środków kompensujących i celów

Koordynowanie w czasie środków kompensujących

Ocena i monitorowanie środków kompensujących na podstawie art. 6 ust. 4

Ustalanie środków kompensujących dla poszczególnych planów

PLANOWANIE STRATEGICZNE I ODPOWIEDNIA OCENA PLANÓW

4.1.

Planowanie strategiczne

4.2.

Odpowiednia ocena planów

4.3.

Tworzenie map wrażliwości

4.4.

Konsultacje i dialog w ramach planowania strategicznego

POWIĄZANIA Z INNYMI PROCEDURAMI OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO: DYREKTYWA OOŚ, DYREKTYWA SOOŚ I RAMOWA DYREKTYWA WODNA

5.1.

Optymalizacja ocen środowiskowych

5.2.

Ocena oddziaływania na środowisko, strategiczna ocena oddziaływania na środowisko i odpowiednia ocena

5.2.1.

Możliwości optymalizacji OOŚ/SOOŚ i odpowiedniej oceny oraz korzyści wynikające z takich działań

5.2.2.

Szczególne cechy odpowiedniej oceny i różnice między nią a procedurami OOŚ/SOOŚ

5.2.3.

Związek między OOŚ/SOOŚ/odpowiednią oceną a rygorystycznymi przepisami dotyczącymi ochrony gatunków zawartymi w dyrektywach dotyczących ochrony przyrody

5.3.

Oceny dokonywane na podstawie art. 4 ust. 7 ramowej dyrektywy wodnej skoordynowane lub zintegrowane z procedurą na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywa siedliskowej

GŁÓWNE POZYCJE BIBLIOGRAFII

ZAŁĄCZNIK

1. WPROWADZENIE

1.1. Cel i charakter dokumentu

Celem niniejszego dokumentu jest przedstawienie wytycznych metodycznych dotyczących stosowania art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej (1). Niniejsze wytyczne mają pomóc organom i agencjom krajowym w państwach członkowskich i krajach kandydujących, a także wykonawcom, konsultantom, podmiotom zarządzającym obszarami, praktykom i innym zainteresowanym stronom w wypełnieniu zobowiązań wynikających z tych przepisów. W niniejszym dokumencie przedstawiono poglądy Komisji Europejskiej i nie jest on prawnie wiążący; jedynie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) jest upoważniony do interpretowania prawa Unii w wiążący sposób.

Wytyczne należy odczytywać w związku z dyrektywami i przepisami krajowymi oraz z zaleceniami przedstawionymi w zawiadomieniu Komisji „Zarządzanie obszarami Natura 2000 – Przepisy art. 6 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG” (2) (zwanym w niniejszym dokumencie „wytycznymi dotyczącymi art. 6”), które stanowi punkt wyjścia dla wykładni kluczowych terminów i pojęć zawartych w dyrektywie siedliskowej. W celu ułatwienia lektury w niniejszych wytycznych przytoczono odpowiednie fragmenty wytycznych dotyczących art. 6.

Komisja przyjęła również szereg sektorowych wytycznych dotyczących różnych obszarów polityki, takich jak energia, w tym odnawialne źródła energii, górnictwo, żegluga śródlądowa, zmiany w portach i obszarach przyujściowych, rolnictwo i leśnictwo (3). Dokumenty te często zawierają bardziej szczegółową analizę specyfiki ocen planów lub przedsięwzięć w tych konkretnych sektorach. Można je zatem wykorzystać w celu uzupełnienia niniejszych ogólnych wytycznych o uwagi praktyczne dotyczące poszczególnych sektorów.

Zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej to do poszczególnych państw członkowskich należy decyzja, w jaki sposób wprowadzić wymogi proceduralne wynikające z dyrektywy. Za podejmowanie kluczowych decyzji określonych w art. 6 ust. 3 i 4 odpowiada właściwy organ w każdym państwie członkowskim. W niniejszych wytycznych terminem „ocena” opisuje się cały proces polegający na zgromadzeniu informacji przez wykonawcę planu lub przedsięwzięcia, organy, agencje ochrony przyrody i inne agencje, organizacje pozarządowe i społeczeństwo oraz przekazaniu tych informacji właściwemu organowi do rozważenia i oceny.

Następnie właściwy organ określa wyniki oceny i podejmuje decyzję, czy zatwierdzić plan lub przedsięwzięcie, a jeśli tak, to na jakich warunkach. W procesie tym uznaje się, że oceny wymagane na podstawie art. 6 ust. 3 i 4 opierają się na gromadzeniu wiarygodnych informacji i danych przez wiele zainteresowanych stron, a także na konsultacjach z nimi i między nimi.

Niniejszy dokument stanowi uaktualnienie poprzednich wytycznych metodycznych dotyczących art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej (4) (5). Jest on oparty na doświadczeniach z wdrażania dyrektywy siedliskowej i na powiązanym orzecznictwie TSUE, a także na przeglądzie wytycznych UE i literatury, materiałów z analizy przykładów, informacji zwrotnych i sugestii uzyskanych w drodze konsultacji z organami państw członkowskich UE i zainteresowanymi stronami. W opracowaniu niniejszych wytycznych pomogły ATECMA S.L. i Adelphi consult GmbH na podstawie umowy z Komisją Europejską (6).

1.2. Struktura

Niniejszy dokument składa się z trzech części głównych i z załącznika.

—

W sekcji pierwszej wyjaśniono ogólne podejście i zasady, na których oparte są wytyczne. Zawiera ona schemat z wytycznych dotyczących art. 6 służący zilustrowaniu, jak należy zorganizować oceny określone w art. 6 ust. 3 i 4 oraz w jaki sposób poszczególne etapy ocen są związane z wymogami art. 6 ust. 3 i 4.

—

Następna sekcja zawiera główne wytyczne metodyczne dotyczące poszczególnych etapów. Każdy etap obejmuje metody, narzędzia, przykłady i sugestie dotyczące sposobu przeprowadzania ocen. Pomocne są w tym listy kontrolne, matryce i szczegółowe instrukcje dotyczące każdego etapu oceny. Należy jednak zauważyć, że służą one jedynie celom ilustracyjnym i nie mogą obejmować wszystkich sytuacji.

—	Sekcja trzecia zawiera rozdział dotyczący planowania strategicznego, a w szczególności procedury oceny planów. W sekcji tej przeanalizowano również powiązania z innymi ocenami oddziaływania na środowisko wymaganymi na podstawie przepisów UE.

—	W załączniku przedstawiono przykłady metod oraz dalsze wytyczne i narzędzia, które można wykorzystać do wdrożenia procedur określonych w art. 6 ust. 3 i 4 (np. listy kontrolne lub formaty).

2. OGÓLNE PODEJŚCIE I ZASADY

2.1. Etapy procedury określonej w art. 6 ust. 3 i 4

Art. 6 ust. 3 i 4 stanowi, co następuje:

„3.

Każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania terenu, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, podlega odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony. W świetle wniosków wynikających z tej oceny oraz bez uszczerbku dla przepisów ust. 4 właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa.

Jeśli pomimo negatywnej oceny skutków dla danego terenu oraz braku rozwiązań alternatywnych, plan lub przedsięwzięcie musi jednak zostać zrealizowane z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy, państwo członkowskie stosuje wszelkie środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności Natury 2000. O przyjętych środkach kompensujących państwo członkowskie informuje Komisję. Jeżeli dany teren obejmuje typ siedliska przyrodniczego i/lub jest zamieszkały przez gatunek o znaczeniu priorytetowym, jedyne względy, na które można się powołać, to względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego, korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska lub, po wyrażeniu opinii przez Komisję, innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego.”

W art. 6 ust. 3 i 4 określono procedurę oceny krok po kroku planów lub przedsięwzięć, które mogą oddziaływać na obszary Natura 2000. Procedura ta obejmuje trzy główne etapy:

—

Etap pierwszy: wstępna kontrola. Pierwsza część procedury obejmuje etap wstępnej oceny („wstępnej kontroli”) służącej ustaleniu, czy plan lub przedsięwzięcie są bezpośrednio związane z zagospodarowaniem danego obszaru Natura 2000 lub niezbędne do tego zagospodarowania, a jeśli tak nie jest, czy istnieje prawdopodobieństwo, że mogą one mieć znaczące skutki dla danego obszaru (7) (oddzielnie albo w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami) z punktu widzenia celów jego ochrony. Etap pierwszy jest określony w art. 6 ust. 3 zdanie pierwsze część pierwsza.

—

Etap drugi: odpowiednia ocena. Jeżeli nie można wykluczyć prawdopodobnych znaczących skutków, kolejny etap procedury polega na ocenie oddziaływania planu lub przedsięwzięcia (oddzielnie albo w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami) z punktu widzenia celów ochrony danego obszaru oraz na ustaleniu, czy plan lub przedsięwzięcie wpłynie na integralność obszaru Natura 2000, z uwzględnieniem wszelkich środków łagodzących. Decyzja o zatwierdzeniu bądź niezatwierdzeniu planu lub przedsięwzięcia w świetle wniosków wynikających z odpowiedniej oceny należy do właściwych organów. Etap drugi jest określony w art. 6 ust. 3 zdanie pierwsze część druga i zdanie drugie.

—

Etap trzeci: odstępstwo od art. 6 ust. 3 pod pewnymi warunkami. Etap trzeci procedury jest określony w art. 6 ust. 4. Ma zastosowanie tylko wtedy, gdy pomimo negatywnej oceny wykonawca uzna, że plan lub przedsięwzięcie należy jednak zrealizować z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy nie ma rozwiązań alternatywnych, powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego są należycie uzasadnione oraz przyjęto odpowiednie środki kompensujące w celu zapewnienia ochrony ogólnej spójności sieci Natura 2000.

Na każdy etap procedury ma wpływ poprzedni etap. Aby prawidłowo stosować art. 6 ust. 3 i 4, konieczne jest zatem przeprowadzenie etapów we właściwej kolejności. Na rys. 1 przedstawiono schemat tej procedury.

2.2. Podejście do podejmowania decyzji

Podobnie jak całe prawodawstwo UE w dziedzinie środowiska dyrektywa siedliskowa opiera się na zasadzie ostrożności (8), czyli brak dowodów naukowych na istotne negatywne skutki danego działania nie może być wykorzystany jako uzasadnienie zatwierdzenia tego działania. W odniesieniu do procedury określonej w art. 6 ust. 3 zasada ostrożności oznacza, że przed zatwierdzeniem planu lub przedsięwzięcia należy wykazać brak negatywnych skutków dla obszarów Natura 2000. Innymi słowy, jeżeli nie ma pewności co do tego, czy wystąpią jakiekolwiek negatywne skutki, wówczas nie można zatwierdzić planu lub przedsięwzięcia.

W praktyce oznacza to, że ciężar dowodu spoczywa na wykonawcy planu lub przedsięwzięcia, który musi wykazać – a właściwy organ potwierdzić – bez uzasadnionych wątpliwości, że:

—	na etapie 1 (wstępna kontrola) można wykluczyć prawdopodobne znaczące skutki lub

—	na etapie 2 (odpowiednia ocena) można wykluczyć negatywne skutki dla integralności obszaru Natura 2000.

Jeżeli negatywne skutki dla integralności obszaru są pewne albo nie można ich wykluczyć, plan lub przedsięwzięcie można jednak zatwierdzić w drodze wyjątku na podstawie art. 6 ust. 4, pod warunkiem że nie ma rozwiązań alternatywnych, jest to uzasadnione z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego i zastosowano wystarczające środki kompensujące w celu ochrony ogólnej spójności sieci Natura 2000. Zasada ostrożności może również mieć zastosowanie w takich przypadkach, w szczególności w odniesieniu do zakresu środków kompensujących, które należy zastosować (zob. sekcja 3.3.3).

W dyrektywie siedliskowej wyraźnie przywołuje się „założenia ochrony” (cele ochrony) obszaru jako podstawę stosowania art. 6 ust. 3. W wyroku w sprawie C-849/19 Komisja/Grecja TSUE potwierdził, że cele ochrony muszą być określone formalnie oraz że muszą dotyczyć danego obszaru, odnosić się do konkretnych wartości występujących na danym obszarze i być precyzyjne (9).

Ponadto Trybunał wielokrotnie orzekał, że to właśnie w świetle celów ochrony należy określić zakres zobowiązania do przeprowadzenia odpowiedniej oceny skutków planu lub przedsięwzięcia dla terenu chronionego (10). Innymi słowy, decyzję co do tego, czy plan lub przedsięwzięcie może w istotny sposób oddziaływać na obszar Natura 2000, należy podjąć z uwzględnieniem celów ochrony tego obszaru (zob. sekcja 3.1 „Wstępna kontrola”). W związku z tym konieczne jest niezwłoczne określenie szczególnych dla danego obszaru celów ochrony w odniesieniu do wszystkich obszarów Natura 2000 oraz podanie tych założeń do wiadomości publicznej.

Jak wyjaśniono w sekcji 3.2.2 poniżej, cele ochrony danego obszaru należy określić w odniesieniu do wszystkich chronionych siedlisk i gatunków, których obecność na danym obszarze jest znacząca (tj. siedlisk i gatunków sklasyfikowanych w ocenie terenu jako „A”, „B” lub „C”, lecz nie „D”, w standardowym formularzu danych dotyczącym danego obszaru (11)). Cele ochrony muszą obejmować cele, które należy osiągnąć w odniesieniu do poszczególnych atrybutów lub parametrów określających stan ochrony cech chronionych.

Oceny należy poddać przeglądowi – zarówno na etapie wstępnej kontroli, jak i na etapie odpowiedniej oceny – jeżeli plan lub przedsięwzięcie są modyfikowane lub rozwijane w trakcie procesu przygotowywania. Na przykład jeżeli na etapie wstępnej kontroli nie można wykluczyć prawdopodobieństwa wystąpienia znaczących skutków, wykonawca planu lub przedsięwzięcia może postanowić zmienić projekt planu lub przedsięwzięcia w celu wykluczenia ryzyka ewentualnych znaczących skutków. W takich przypadkach zmodyfikowany plan lub zmodyfikowane przedsięwzięcie należy ponownie poddać wstępnej kontroli w celu ustalenia, czy nadal może mieć znaczące skutki dla danego obszaru.

Ramka 1

Podejmowanie decyzji na podstawie odpowiedniej oceny

Decyzja o zatwierdzeniu bądź niezatwierdzeniu planu lub przedsięwzięcia należy do obowiązków właściwych organów, które biorą pod uwagę wnioski wynikające z odpowiedniej oceny skutków planu lub przedsięwzięcia dla danego obszaru Natura 2000. Organy mogą zatwierdzić proponowany plan lub proponowane przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że plan lub przedsięwzięcie nie wpłyną niekorzystnie na integralność obszaru Natura 2000. Ma to miejsce wówczas, gdy z naukowego punktu widzenia nie ma racjonalnych wątpliwości co do braku takich skutków (12).

Nacisk kładzie się tu zatem na wykazanie braku negatywnych skutków, a nie ich obecności, co odzwierciedla zasadę ostrożności (13). Dlatego też odpowiednia ocena musi być wystarczająco szczegółowa i uzasadniona, aby wykazać brak negatywnych skutków w świetle najlepszej wiedzy naukowej w tej dziedzinie (14).

Taki sam poziom pewności jest wymagany, jeżeli decyzja podejmowana jest na etapie wstępnej kontroli; również na tym etapie nie powinno być żadnych uzasadnionych wątpliwości co do braku prawdopodobnych znaczących skutków.

3. METODYKA OKREŚLONA W ART. 6 UST. 3 I 4

3.1. Etap 1: Wstępna kontrola

Na etapie pierwszym bada się prawdopodobieństwo znaczących skutków przedsięwzięcia lub planu, oddzielnie albo w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, dla obszaru Natura 2000. Jeżeli nie można wykluczyć prawdopodobnych znaczących skutków ponad wszelką uzasadnioną wątpliwość, plan lub przedsięwzięcie należy poddać pełnej odpowiedniej ocenie na podstawie art. 6 ust. 3.

Terminy „plan” i „przedsięwzięcie” należy rozumieć szeroko.

„ Przedsięwzięcie ” może obejmować prace budowlane, instalacje i inne ingerencje w środowisko naturalne, w tym regularne działania mające na celu wykorzystanie zasobów naturalnych.

Pojęcie „ planu ” do celów art. 6 ust. 3 również ma potencjalnie szerokie znaczenie, gdyż obejmuje plany gospodarowania gruntami lub zagospodarowania przestrzennego oraz plany sektorowe (np. dotyczące transportu, energii, gospodarowania odpadami, gospodarki wodnej, gospodarki leśnej itp.).

Dyrektywa nie ogranicza zakresu planu ani przedsięwzięcia do konkretnych kategorii. Głównym czynnikiem jest to, czy mogą one mieć znaczące skutki dla obszaru Natura 2000.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcje 4.4.1 i 4.4.2.

Na etapie wstępnej oceny kontrolę można zwykle przeprowadzić z wykorzystaniem już istniejących informacji, w tym opinii ekspertów (np. właściwych organów zajmujących się ochroną środowiska) lub opublikowanych materiałów (np. map siedlisk lub wykazów gatunków), zamiast wymagać zgromadzenia szczegółowych nowych dowodów. W przypadku, gdy wystarczające informacje, np. na temat występowania chronionych siedlisk i gatunków na obszarze, na który plan lub przedsięwzięcie mogą mieć wpływ, nie istnieją lub są nieaktualne, konieczne jednak może być zebranie i przeanalizowanie dalszych danych w celu ustalenia, czy wystąpienie znaczących skutków jest prawdopodobne. Jeżeli informacje nie istnieją, należy przyjąć założenie, że istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia znaczących skutków i że wymagana jest odpowiednia ocena.

Wstępną kontrolę należy przeprowadzić na wczesnym etapie, zwykle przed ustaleniem wszystkich szczegółów planu lub przedsięwzięcia, na przykład gdy znane są jego lokalizacja i ogólny charakter, ale proces projektowania jeszcze się nie rozpoczął. Wczesna wstępna kontrola ma szereg korzyści:

—	może zmniejszyć ryzyko opóźnień i dodatkowych kosztów w późniejszym okresie, kiedy przedkłada się plan lub przedsięwzięcie w celu uzyskania zezwolenia na inwestycję;

—	umożliwia wczesne konsultacje i wymianę informacji między inicjatorami planu lub przedsięwzięcia, właściwymi organami i innymi zainteresowanymi stronami, które dysponują odpowiednimi danymi i wiedzą fachową.

—	pozwala wykonawcy planu lub przedsięwzięcia na lepszą ocenę kolejnych kroków, które mogą być wymagane, bez poświęcania znacznych nakładów czasu i pieniędzy;

—

umożliwia identyfikację i przewidywanie potencjalnego ryzyka, zarówno dla obszarów Natura 2000, jak i dla samego planu lub przedsięwzięcia, na przykład przez uwydatnienie konieczności wybrania alternatywnej lokalizacji bądź alternatywnego projektu planu lub przedsięwzięcia w celu uniknięcia ryzyka szkód lub przez gromadzenie dalszych danych na potrzeby ułatwienia terminowej oceny. Chociaż kluczowe aspekty wstępnego planowania powinny być jasne, powinna również istnieć możliwość dostosowania planu lub przedsięwzięcia.

Jeżeli plan lub przedsięwzięcie poddaje się wstępnej kontroli na wczesnym etapie, może zaistnieć potrzeba dokonania przeglądu tej kontroli na późniejszym etapie, gdy dostępne będzie więcej informacji na temat planu lub przedsięwzięcia. Zakres analizy w ramach wstępnej kontroli może różnić się dla poszczególnych planów i przedsięwzięć w zależności od skali danej inwestycji i jej prawdopodobnych skutków.

Analiza składa się z czterech kroków:

1.	ustalenie, czy plan lub przedsięwzięcie są bezpośrednio związane z zagospodarowaniem danego obszaru Natura 2000 lub konieczne do tego zagospodarowania;

2.	identyfikacja istotnych elementów planu lub przedsięwzięcia oraz ich prawdopodobnego oddziaływania;

3.	określenie, które obszary Natura 2000 (o ile takie istnieją) mogą być dotknięte wpływem, biorąc pod uwagę potencjalne skutki planu lub przedsięwzięcia, oddzielnie albo w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami;

4.	ocena, czy można wykluczyć prawdopodobne znaczące skutki dla danego obszaru Natura 2000 z punktu widzenia celów jego ochrony.

W następnych sekcjach przedstawiono bardziej szczegółowo każdy z czterech etapów wraz z wynikami wstępnej kontroli i powiązaną dokumentacją.

W tabeli 1 poniżej określono kluczowe różnice między etapem wstępnej kontroli a etapem odpowiedniej oceny na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej.

Tabela 1

Różnice między etapem wstępnej kontroli a odpowiednią oceną

Wstępna kontrola	Odpowiednia ocena
Służy ustaleniu, czy w wyniku realizacji planu lub przedsięwzięcia istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia znaczących negatywnych skutków dla obszaru Natura 2000 z punktu widzenia celów ochrony danego obszaru.	Służy ocenieniu prawdopodobnych skutków dla obszaru Natura 2000 z punktu widzenia celów jego ochrony oraz ocenieniu, czy wystąpią lub mogą wystąpić negatywne skutki dla integralności obszaru.
Jeżeli nie można z całą pewnością wykluczyć wystąpienia znaczących skutków, plan lub przedsięwzięcie należy poddać odpowiedniej ocenie.	Plan lub przedsięwzięcie można zatwierdzić tylko wtedy, gdy można wykluczyć negatywne skutki dla integralności obszaru Natura 2000.
Zazwyczaj oparta na istniejących danych, dostępnej wiedzy i doświadczeniu oraz opiniach ekspertów.	Wymaga szczegółowej analizy, często badań w terenie, doradztwa eksperckiego oraz ekspertyzy dotyczącej konkretnego przypadku.
Nie można wziąć pod uwagę środków łagodzących (15).	Obejmuje ocenę środków łagodzących mających na celu wyeliminowanie lub ograniczenie negatywnych skutków.

3.1.1. Krok 1: Ustalenie, czy plan lub przedsięwzięcie są bezpośrednio związane z zagospodarowaniem danego obszaru Natura 2000 lub konieczne do tego zagospodarowania

Etap ten służy ustaleniu, czy plan lub przedsięwzięcie są związane z zagospodarowaniem danego obszaru lub konieczne do tego zagospodarowania, tj. czy przyczyniają się do realizacji celów jego ochrony.

Pojęcie „zagospodarowanie” odnosi się do zarządzania ochroną obszaru, tj. należy je rozumieć w znaczeniu, w jakim zostało użyte w art. 6 ust. 1. Jeśli zatem działanie jest bezpośrednio związane z założeniami ochrony lub konieczne do ich realizacji, jest ono zwolnione z obowiązku dokonania oceny.

Plany lub przedsięwzięcia bezpośrednio związane z zagospodarowaniem danego obszaru Natura 2000 lub konieczne do tego zagospodarowania powinny być zasadniczo wyłączone z zakresu obowiązywania przepisów art. 6 ust. 3, ale ich części niezwiązane z ochroną nadal mogą wymagać oceny.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 4.4.3.

Niezwiązana z ochroną część planu lub przedsięwzięcia mającego wśród swoich celów zarządzanie ochroną może nadal wymagać odpowiedniej oceny. Zasada ta ma np. zastosowanie w przypadku pozyskiwania drewna w ramach planu zarządzania ochroną terenu zalesionego wyznaczonego jako obszar Natura 2000. Część działania, która nie jest konieczna do zarządzania ochroną obszaru, należy poddać odpowiedniej ocenie (16).

Mogą również zaistnieć okoliczności, w których plan lub przedsięwzięcie bezpośrednio związane z zagospodarowaniem jednego obszaru (obszaru docelowego) lub konieczne do tego zagospodarowania może mieć negatywne skutki dla innego obszaru. Na przykład w celu poprawy zarządzania ryzykiem powodziowym na obszarze docelowym można zaproponować w planie budowę zapory na innym obszarze, co może mieć znaczące negatywne skutki dla tego innego obszaru. W związku z tym w odniesieniu do planu lub przedsięwzięcia należy przeprowadzić ocenę potencjalnych znaczących skutków dla tego innego obszaru.

Plany lub przedsięwzięcia, które będą bezpośrednio związane z zagospodarowaniem obszarów Natura 2000 lub konieczne do tego zagospodarowania na podstawie dyrektyw ptasiej i siedliskowej, powinny zatem być planami lub przedsięwzięciami, które mają na celu zachowanie właściwego stanu ochrony chronionych siedlisk i gatunków na tych obszarach lub w stosownych przypadkach przywrócenie ich do takiego stanu lub które się do tego celu przyczyniają.

Ramka 2

Przykłady kryteriów służących ustaleniu, czy plan lub przedsięwzięcie są bezpośrednio związane z zagospodarowaniem danego obszaru Natura 2000 lub konieczne do tego zagospodarowania

—

Środki przewidziane w planie lub przedsięwzięciu są ujęte w planie zagospodarowania danego obszaru Natura 2000 lub są proponowane jako część innych środków ustawowych, administracyjnych lub umownych wymaganych do zachowania właściwego stanu ochrony obszaru oraz występujących na nim typów siedlisk i gatunków i do przywrócenia ich (w razie potrzeby) do takiego stanu.

—

organ ustawowy odpowiedzialny za gospodarowanie obszarem Natura 2000 wydał uzasadnione oświadczenie potwierdzające, że dane działanie jest bezpośrednio związane z zagospodarowaniem obszaru docelowego lub konieczne do tego zagospodarowania oraz jest jasno związane z zachowaniem lub poprawą stanu ochrony typów siedlisk lub gatunków na tym obszarze.

3.1.2. Krok 2: Opis planu lub przedsięwzięcia i jego czynników oddziaływania

Przy opisywaniu planu lub przedsięwzięcia konieczne będzie określenie wszystkich aspektów, które mogą mieć wpływ na obszar Natura 2000, oddzielnie albo w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami.

Należy uwzględnić wszystkie etapy przedsięwzięcia, w tym budowę, eksploatację i likwidację.

W przypadku planów należy zebrać i przeanalizować odpowiednie szczegółowe informacje na temat działań prowadzonych w ramach planu, aby sprawdzić, czy indywidualnie lub zbiorowo mogą one mieć znaczące oddziaływanie na obszary Natura 2000, w tym w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami.

W ramce 3 wymieniono kluczowe parametry planu lub przedsięwzięcia, które należy określić. Elementy te mają charakter wyłącznie orientacyjny i należy je dostosować lub uzupełnić stosownie do przypadku. W przypadku niektórych przedsięwzięć lub planów konieczne może być określenie parametrów oddzielnie dla etapów budowy, eksploatacji i likwidacji.

Ramka 3

Przykłady elementów planu lub przedsięwzięcia, które należy uwzględnić podczas wstępnej kontroli

—	wielkość (np. w odniesieniu do bezpośrednio zajętego terenu);

—	całkowity obszar dotknięty wpływem, w tym obszar objęty oddziaływaniem pośrednim (np. hałasem, zmętnieniem, wibracjami);

—	fizyczne zmiany w środowisku (np. modyfikacja koryt rzek lub morfologii innych jednolitych części wód, zmiany gęstości zadrzewienia w lasach);

—	zmiany intensywności istniejącej presji (np. wzrost poziomu hałasu, zanieczyszczenia lub natężenia ruchu);

—	wymagania w zakresie zasobów (np. pobór wód, wydobywanie zasobów mineralnych);

—	emisje (np. depozycja azotu) i odpady (oraz czy są one unieszkodliwianie na lądzie, w wodzie czy w powietrzu);

—	wymogi związane z transportem (np. drogi dojazdowe);

—	czas trwania budowy, eksploatacji, likwidacji itp.;

—	aspekty czasowe (termin realizacji poszczególnych etapów planu lub przedsięwzięcia);

—	odległość od obszarów Natura 2000, a w szczególności od cech decydujących o ich wyznaczeniu;

—	łączne oddziaływanie z innymi przedsięwzięciami i planami.

3.1.3. Krok 3: Określenie, na które obszary Natura 2000 plan lub przedsięwzięcie może mieć wpływ

Obszary Natura 2000, które mogą być dotknięte wpływem, należy określić z uwzględnieniem wszystkich aspektów planu lub przedsięwzięcia, które mogą mieć potencjalne skutki dla jakichkolwiek obszarów Natura 2000 położonych w obrębie strefy wpływu planu lub przedsięwzięcia. Powinno to obejmować wszystkie cechy decydujące o wyznaczeniu obszaru (gatunki, typy siedlisk), których obecność na danym obszarze jest znacząca, oraz cele ich ochrony.

W szczególności należy określić:

—	wszelkie obszary Natura 2000, które geograficznie pokrywają się z jakimikolwiek obszarami realizacji działań lub aspektów planu lub przedsięwzięcia na którymkolwiek z jego etapów lub sąsiadują z nimi;

—

wszelkie obszary Natura 2000 w obrębie prawdopodobnej strefy wpływu planu lub przedsięwzięcia; obszary Natura 2000 znajdujące się w otoczeniu miejsca realizacji planu lub przedsięwzięcia (lub w pewnej odległości), na które pewne aspekty przedsięwzięcia mogłyby jeszcze mieć pośredni wpływ, w tym pod względem wykorzystywania zasobów naturalnych (np. wody) oraz różnych rodzajów odpadów, zrzutów lub emisji substancji lub energii;

—

obszary Natura 2000 w otoczeniu miejsca realizacji planu lub przedsięwzięcia (lub w pewnej od nich odległości), na których występuje fauna, która może przenieść się na obszar realizacji przedsięwzięcia, a następnie ucierpieć w wyniku zwiększonej śmiertelności lub doświadczyć innego oddziaływania (np. utraty miejsc żerowania lub zmniejszenia zasięgu występowania);

—	obszary Natura 2000, na których plan lub przedsięwzięcie może mieć wpływ na łączność lub ciągłość ekologiczną.

Zasięg obszarów Natura 2000, które należy poddać ocenie, tj. strefa, w której może zaistnieć oddziaływanie planu lub przedsięwzięcia, będzie zależał od charakteru planu lub przedsięwzięcia oraz od odległości, w której mogą wystąpić skutki. W przypadku obszarów Natura 2000 położonych w dolnym biegu rzek lub na terenach podmokłych zasilanych warstwami wodonośnymi plan lub przedsięwzięcie może mieć wpływ na przepływ wody, migrację ryb itd., nawet na dużą odległość. Emisje zanieczyszczeń również mogą mieć skutki na dużą odległość.

Niektóre przedsięwzięcia lub plany, które nie mają bezpośredniego wpływu na obszary Natura 2000, mogą pomimo to znacząco oddziaływać na te obszary, jeśli powodują efekt bariery lub uniemożliwiają ekologiczne powiązania. Może to mieć miejsce na przykład wtedy, gdy plany wpływają na elementy krajobrazu łączące obszary Natura 2000 lub mogą utrudniać przemieszczanie się gatunków lub zakłócać ciągłość ekosystemu rzecznego lub leśnego.

Aby ustalić możliwe skutki planu lub przedsięwzięcia dla obszarów Natura 2000, należy określić nie tylko odpowiednie obszary, lecz także siedliska i gatunki, których obecność na tych obszarach jest znacząca, jak również cele ochrony poszczególnych obszarów.

W ramce 4 podano przykłady źródeł danych, które można wykorzystać do tego celu.

Ramka 4

Źródła, z których należy korzystać w celu określenia oddziaływania na obszar Natura 2000

—	standardowy formularz danych Natura 2000 dotyczący danego obszaru;

—	cele ochrony danego obszaru (określone w decyzjach o wyznaczeniu specjalnego obszaru ochrony (SOO), decyzjach o zaklasyfikowaniu obszaru specjalnej ochrony (OSO), planie zagospodarowania obszaru lub w odrębnym dokumencie);

—	plany zagospodarowania obszaru (w których np. określono presje i zagrożenia dla danego obszaru);

—	istniejące badania i dane z monitorowania dotyczące istotnych gatunków i typów siedlisk, ich rozmieszczenia na danym obszarze i wokół niego, ich stanu ochrony, presji i zagrożeń dla tych gatunków i siedlisk;

—	aktualne i wcześniejsze mapy obszaru;

—	plany gospodarowania gruntami i inne stosowne istniejące plany;

—	istniejące materiały z badań dotyczących danego obszaru;

—	istniejące dane hydrogeologiczne;

—	istniejące dane dotyczące istotnych substancji (np. depozycja azotu, skład zrzucanych ścieków);

—	oceny oddziaływania na środowisko w odniesieniu do podobnych przedsięwzięć lub planów;

—	odpowiednie sprawozdania dotyczące stanu środowiska;

—	mapy i systemy informacji geograficznej;

—	dokumenty na temat historii obszaru itp.

Informacje zawarte w standardowym formularzu danych Natura 2000 (17) stanowią punkt wyjścia dla określenia typów siedlisk i gatunków, których obecność na danym obszarze jest znacząca i na które plan lub przedsięwzięcie może mieć wpływ, jak również wszelkich istniejących presji i oddziaływań na dany obszar. Inne informacje na poziomie obszaru można uzyskać z takich źródeł, jak: plan zagospodarowania obszaru Natura 2000, wykazy działań, które mogą spowodować szkody lub pogorszenie stanu, wyniki monitorowania siedlisk i gatunków występujących na tym obszarze, a także ze źródeł na poziomie biogeograficznym, krajowym i lokalnym poza obszarem Natura 2000.

Ważne jest, by te dane i informacje były podane do wiadomości publicznej, np. za pośrednictwem centralnej bazy danych lub portali i stron internetowych organów krajowych lub regionalnych, oraz regularnie aktualizowane, tak aby wszystkie zainteresowane strony i organy miały do nich łatwy dostęp.

Ramka 5

Kluczowe źródła informacji na temat cech decydujących o wyznaczeniu obszarów Natura 2000

W przypadku każdego obszaru Natura 2000 dostępny jest standardowy formularz danych. Zawiera on informacje na temat chronionych w UE gatunków i typów siedlisk występujących na tym obszarze oraz szeroką ocenę stanu każdego gatunku lub typu siedliska na tym obszarze (w skali od A do D). Dostarcza on informacji o powierzchni obszaru, reprezentatywności i stanie ochrony siedlisk obecnych na tym obszarze oraz o ogólnej ocenie wartości obszaru dla ochrony danych typów siedlisk przyrodniczych. W odniesieniu do gatunków występujących na danym obszarze formularz zawiera informacje dotyczące ich populacji, statusu (osiadły, lęgowy, zimujący, wędrujący) oraz wartości obszaru dla danych gatunków.

Formularz obejmuje również istotne informacje kontekstowe dotyczące obszaru, w tym:

—	ogólną charakterystykę obszaru, informacje o jego jakości i znaczeniu;

—	informacje o podatności (presja spowodowana działalnością człowieka i innymi czynnikami wpływającymi na ten obszar oraz wrażliwość siedlisk i ekosystemów);

—	informacje o oddziaływaniach związanych z działalnością człowieka i naturalnymi procesami, które mogą mieć negatywny albo pozytywy wpływ na ochronę obszaru i jego zagospodarowanie, jak również informacje na temat odsetka powierzchni obszaru, którego dotyczy wpływ;

—	informacje o organie zarządzającym odpowiedzialnym za dany obszar;

—	plany zagospodarowania obszaru i praktyki w tym zakresie, w tym tradycyjną działalność człowieka;

—	mapę obszaru.

Środki ochronne i plany zagospodarowania

W odniesieniu do specjalnych obszarów ochrony państwa członkowskie muszą tworzyć środki ochronne odpowiadające ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz gatunków wymienionych w załączniku II występujących na danym obszarze (art. 6 ust. 1 dyrektywy siedliskowej). Może to obejmować w razie potrzeby plany zagospodarowania opracowane specjalnie dla tych obszarów bądź zintegrowane z innymi planami rozwoju lub inne środki ustawowe, administracyjne lub umowne.

Podobnie obszary specjalnej ochrony również muszą być objęte ukierunkowanymi środkami ochronnymi. Plany zagospodarowania obszaru Natura 2000, jeżeli są dostępne, mogą dostarczać informacji na temat celów ochrony danego obszaru, lokalizacji i stanu gatunków i siedlisk występujących na obszarze, zagrożeń dla nich oraz środków ochronnych wymaganych do poprawy ich stanu ochrony na obszarze. Wszystkie te elementy mogą być użyteczne na etapie ustalenia obowiązku przeprowadzenia wstępnej kontroli i odpowiedniej oceny.

Strona internetowa Komisji zawiera dane i mapy dotyczące wszystkich obszarów Natura 2000 w UE dostępne za pośrednictwem przeglądarki Natura 2000 oraz publicznej bazy danych Natura 2000: http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/data/index_en.htm. Większość państw członkowskich dysponuje również publicznie dostępnymi informacjami na temat obszarów Natura 2000 i ich cech. Systemy informacji geograficznej także mogą pomóc w zrozumieniu związku między aspektami planu lub przedsięwzięcia a szczególnymi cechami obszaru Natura 2000.

W różnych państwach dostępne są praktyczne narzędzia i systemy informacyjne pomocne w określeniu potencjalnego oddziaływania różnych rodzajów przedsięwzięć i planów na obszary Natura 2000. Przykłady takich narzędzi podano w ramce 6.

Ramka 6

Przykłady systemów informacyjnych umożliwiających określenie potencjalnego oddziaływania różnych rodzajów przedsięwzięć i planów na obszary Natura 2000

Niemcy

Informacje potrzebne do oceny potencjalnych negatywnych skutków niemal wszystkich rodzajów przedsięwzięć znajdują się w systemie informacyjnym FFH-VP-Info Federalnego Urzędu Ochrony Przyrody. System ten zawiera obszerną bazę danych dotyczących potencjalnych rodzajów oddziaływania i wpływu na konkretne typy siedlisk i gatunków, z której można korzystać przy przeprowadzaniu wstępnej kontroli i odpowiednich ocen. Dostarcza on szczegółowych informacji na temat wrażliwości i potencjalnych skutków czynników oddziaływania w odniesieniu do niemal wszystkich występujących w Niemczech siedlisk i gatunków chronionych na podstawie dyrektyw dotyczących ochrony przyrody. Zawiera również listy kontrolne zawierające ocenę dotkliwości/istotności poszczególnych oddziaływań na typy siedlisk i gatunki.

Zob.: http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Page.jsp.

Irlandia

W Irlandii dostępna jest aplikacja Geotool służąca wsparciu procesu gromadzenia danych na etapie 1 (wstępna kontrola) i etapie 2 (odpowiednia ocena). Pozwala użytkownikowi wybrać punkt na mapie, a następnie wyszukać specjalne obszary ochrony (SOO) i obszary specjalnej ochrony (OSO) w określonej odległości od tego punktu, które użytkownik może wybrać w zależności od poziomu potencjalnego oddziaływania na środowisko wynikającego z planu lub przedsięwzięcia. Informacje podane na temat każdego obszaru Natura 2000 znajdującego się w wybranym zasięgu obejmują wykaz siedlisk i gatunków, ze względu na które wyznaczono te obszary, oraz link do celów ochrony poszczególnych obszarów.

Zob.: https://gis.epa.ie/EPAMaps/AAGeoTool

Niderlandy

Rząd Niderlandów opracował narzędzie umożliwiające szybką ocenę potencjalnego oddziaływania przedsięwzięcia w fazie początkowej. Opisano w nim kroki proceduralne, które są konieczne, jeżeli ocena skutków dla obszarów Natura 2000 lub gatunków chronionych jest częścią procedury wydawania zgody. Pomaga ono określić potencjalne oddziaływanie na poszczególne gatunki i typy siedlisk oraz dostarcza informacji na temat wrażliwości gatunków i typów siedlisk na różne działania.

Zob.: www.natura2000.nl („routeplanner beschermde natuur” i „effectenindicator Natura 2000-gebieden”).

Belgia

Na potrzeby oceny zakwaszenia i eutrofizacji przez depozycję atmosferyczną (depozycję NOx i NH3 związaną z takimi działaniami, jak intensywne rolnictwo, ogrzewanie przemysłowe i procesy energetyczne oraz mobilność) Belgia zapewnia interaktywną aplikację online umożliwiającą przeprowadzenie pierwszej wstępnej kontroli. Narzędzie to pozwala szybko określić potencjalne oddziaływanie. Jeżeli ten przegląd da „zielone światło”, nie należy oczekiwać żadnego szkodliwego oddziaływania. Jeżeli wynikiem będzie „czerwone światło”, możliwe jest szkodliwe oddziaływanie, które należy dokładniej zbadać, przeprowadzając odpowiednią ocenę.

Zob.: https://www.milieuinfo.be/voortoets/

Więcej szczegółów na temat informacji i praktycznych narzędzi wspomagających wstępną kontrolę i odpowiednią ocenę można znaleźć w załączniku do niniejszych wytycznych (sekcja 1.1).

3.1.4. Krok 4: Ocena, czy można wykluczyć prawdopodobne znaczące skutki z punktu widzenia celów ochrony danego obszaru

Kolejnym krokiem etapu wstępnej kontroli jest ocena prawdopodobieństwa wystąpienia i potencjalnego znaczenia oddziaływania określonego na poprzednim etapie, z uwzględnieniem potencjalnego łącznego oddziaływania z innymi planami lub przedsięwzięciami.

Ocena prawdopodobieństwa wystąpienia znaczących skutków

Prawdopodobny znaczący skutek to w tym kontekście każdy skutek możliwy do racjonalnego przewidzenia jako konsekwencja planu lub przedsięwzięcia i mający negatywny i znaczący wpływ na cele ochrony ustalone w odniesieniu do siedlisk i gatunków, których obecność na danym obszarze Natura 2000 jest znacząca. Może wynikać z działań prowadzonych na terenie przedsięwzięcia lub poza nim lub z połączenia z innymi planami lub przedsięwzięciami.

Należy tu przypomnieć, że jeżeli nie można wykluczyć prawdopodobnych znaczących skutków ponad uzasadnioną wątpliwość, plan lub przedsięwzięcie należy poddać pełnej odpowiedniej ocenie na podstawie art. 6 ust. 3 (więcej szczegółowych informacji na temat oceny potencjalnego oddziaływania – zob. sekcja 3.2.2.b).

Znaczenie skutków będzie różne w zależności od takich czynników, jak: skala tego oddziaływania, jego rodzaj, zakres, czas trwania, intensywność, moment jego wystąpienia, prawdopodobieństwo, łączne skutki oraz wrażliwość odnośnych siedlisk i gatunków.

W ramce 7 przedstawiono przykłady wskaźników służących do ilościowego określenia znaczenia tych skutków.

Ramka 7

Przykłady wskaźników znaczenia

Rodzaj oddziaływania	Wskaźnik znaczenia
Utrata powierzchni siedliska Degradacja	Utracona powierzchnia siedliska w hektarach i jako odsetek powierzchni siedliska. Powierzchnia (w ujęciu bezwzględnym i jako odsetek), na której atrybuty stosowane do ustalenia stanu ochrony gatunku lub siedliska pogorszyły się, a także skala degradacji dla każdego z atrybutów.
Niepokojenie gatunków	Stopień intensywności, czas trwania lub trwałość czynnika niepokojącego, jego odległość od obszarów rozpłodowych.
Rozdrobnienie	Zmiana w porównaniu ze stanem pierwotnym i stanem pożądanym (np. utworzenie kilku małych fragmentów siedliska zamiast jednego dużego, powierzchnia siedliska narażona na efekt styku podana w hektarach).
Oddziaływania pośrednie:	Stopień otwarcia obszaru na inne zagrożenia (inwazyjne gatunki obce, penetracja ludzi i zwierząt, dodatkowe zmiany).

Źródła informacji służące do określenia znaczenia skutków mogą obejmować dowody pochodzące z podobnych działań mających wpływ na obszary, które zostały wyznaczone ze względu na podobne cechy i charakteryzują się podobnym stanem ochrony lub mają podobne cele ochrony, oraz opinie ekspertów oparte na dostępnych dowodach. Ponieważ jednak każdy przypadek jest siłą rzeczy inny, należy wziąć pod uwagę warunki lokalne. Oceny trzeba zatem zawsze dokonywać indywidualnie dla każdego przypadku.

Jak stwierdzono w wytycznych dotyczących art. 6, to, co może być znaczące dla jednego obszaru, może nie mieć istotnego wpływu na inny. Na przykład utrata stu metrów kwadratowych siedliska może być znacząca dla małego stanowiska rzadkiego storczyka, podczas gdy utrata podobnej powierzchni obszaru stepowego może być nieznacząca, jeśli nie ma wpływu na cele ochrony danego obszaru.

W przypadku planów może być trudno ocenić – w zależności od poziomu zdefiniowania i szczegółowości poszczególnych aspektów i elementów planu – skalę i znaczenie wszystkich potencjalnych skutków dla poszczególnych obszarów na tym etapie. Prawdopodobieństwo wystąpienia znaczących skutków dla obszaru Natura 2000 można jednak ocenić na przykład w świetle rodzaju planu lub przedsięwzięcia oraz jego potencjalnej strefy wpływu.

Plany należy zatem poddawać wstępnej kontroli z wystarczającą ostrożnością (ponad uzasadnioną wątpliwość) oraz z uwzględnieniem zasady ostrożności, aby uniknąć wykluczenia pewnych elementów lub działań, które mogą mieć wpływ na obszar Natura 2000, i wyłączenia ich z dalszej kontroli w ramach odpowiedniej oceny.

W odniesieniu do oceny środków łagodzących (18) w ramach procedury określonej w art. 6 ust. 3 Trybunał orzekł, że „w celu ustalenia, czy konieczne jest dokonanie później odpowiedniej oceny skutków planu lub przedsięwzięcia dla danego terenu, nie należy uwzględniać na etapie wstępnej kontroli środków mających na celu uniknięcie lub ograniczenie szkodliwego wpływu tego planu lub przedsięwzięcia na ów teren” (sprawa C-323/17).

Wykonawcy przedsięwzięcia mogą jednak czasami projektować przedsięwzięcia w taki sposób, aby od samego początku uniknąć potencjalnego oddziaływania lub je zminimalizować. Można tego dokonać przez zastosowanie najlepszych dostępnych technologii lub środków prewencyjnych, w tym środków ustawowych (np. stref zamkniętych) przewidzianych np. w przepisach sektorowych, planach zagospodarowania obszarów Natura 2000 lub w planach gospodarowania gruntami/podziału na strefy.

Takie ogólne elementy przedsięwzięcia można wziąć pod uwagę we wstępnej kontroli – w przeciwieństwie do środków łagodzących dotyczących danego planu lub przedsięwzięcia, których to środków nie należy uwzględniać na tym etapie. Elementy te powinny być wyraźnie określone w opisie przedsięwzięcia. Konkretne środki łagodzące, np. budowę zielonych mostów w celu umożliwienia migracji gatunków, których ochrona była powodem wyznaczenia danego obszaru, w szczególności jeżeli środki te narzuca właściwy organ, należy brać pod uwagę dopiero podczas odpowiedniej oceny, opisanej w sekcji 3.2.5.

Ocena możliwego łącznego oddziaływania z innymi planami i przedsięwzięciami

Podczas wstępnej kontroli należy dokonać oceny prawdopodobieństwa wystąpienia potencjalnie znaczących skutków planu lub przedsięwzięcia, oddzielnie albo w połączeniu z innymi przedsięwzięciami lub planami. Ocena takiego łącznego oddziaływania jest często mniej szczegółowa na etapie wstępnej kontroli niż na etapie odpowiedniej oceny. Nadal jednak konieczne jest określenie wszystkich innych planów lub przedsięwzięć, które mogą skutkować łącznym oddziaływaniem z danym planem lub przedsięwzięciem.

Wstępna kontrola łącznego oddziaływania wymaga określenia innych planów i przedsięwzięć o potencjalnych skutkach dla tych samych obszarów Natura 2000, a następnie ocenienia zdolności tych planów i przedsięwzięć do wywołania znaczących skutków, jeżeli rozpatrywać je łącznie z ocenianym planem lub przedsięwzięciem. Jeżeli z analizy tej nie można wyprowadzić ostatecznych wniosków, należy w niej przynajmniej wskazać wszelkie inne odpowiednie plany i przedsięwzięcia wymagające poddania bardziej szczegółowej analizie podczas odpowiedniej oceny.

Ocena łącznych skutków na etapie wstępnej kontroli

Szereg indywidualnie nieznacznych oddziaływań może w połączeniu dawać znaczące oddziaływanie. Przy określaniu prawdopodobnych znaczących skutków należy również rozważyć oddziaływanie danego planu lub przedsięwzięcia w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, aby uwzględnić w ocenie łączne oddziaływanie.

Przepis dotyczący łącznego oddziaływania odnosi się do innych planów lub przedsięwzięć, które zostały już ukończone, udzielono na nie pozwolenia, lecz nie są one ukończone, lub które zaproponowano (tj. w przypadku których złożono wniosek o zatwierdzenie lub wydanie zgody). Ponadto warto zauważyć, że ocena łącznych skutków nie ogranicza się do oceny podobnego rodzaju planów i przedsięwzięć z tej samej branży. W ocenie należy uwzględnić wszystkie rodzaje planów lub przedsięwzięć, które mogłyby mieć znaczące skutki w połączeniu z planem lub przedsięwzięciem objętym oceną.

Podobnie ocena powinna uwzględniać łączne skutki nie tylko pomiędzy przedsięwzięciami albo pomiędzy planami, lecz także pomiędzy planami a przedsięwzięciami (i odwrotnie) . Na przykład nowe przedsięwzięcie dotyczące budowy głównej autostrady samo w sobie może nie wywierać niekorzystnego wpływu na dany obszar, lecz jeśli rozpatrzy się je w połączeniu z już zatwierdzonym planem zabudowy mieszkaniowej w tej samej okolicy, łączne oddziaływanie może okazać się wystarczająco znaczące, aby wpłynąć niekorzystnie na obszar. Plan sam w sobie natomiast może nie mieć żadnego znaczącego oddziaływania na obszary Natura 2000, ale wynik jego oceny może być inny, jeśli zostanie jej poddany w połączeniu z dużym przedsięwzięciem budowlanym, które jest już zaplanowane lub udzielono na nie pozwolenia, ale nie jest uwzględnione w tym planie.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 4.5.3.

Uzyskanie informacji na temat innych planów i przedsięwzięć, które w połączeniu mogą skutkować łącznym oddziaływaniem na dany obszar Natura 2000, może stanowić wyzwanie. Bardzo przydatne są bazy danych lub systemy informacyjne, które mogą dostarczać tych informacji na temat wybranego obszaru; w niektórych państwach tego rodzaju bazy już istnieją lub są opracowywane (19). Do określania możliwych łącznych skutków można również wykorzystywać istniejące bazy danych służące do informowania społeczeństwa o SOOŚ i OOŚ w odniesieniu do planów i przedsięwzięć (20).

W każdym przypadku należy skonsultować się z właściwymi organami (zajmującymi się ochroną środowiska lub sektorowymi), które powinny być w stanie udzielić informacji na temat innych planów/przedsięwzięć wymagających uwzględnienia podczas wstępnej kontroli.

W tabeli 2 przedstawiono najważniejsze kroki oceny łącznych skutków dla obszaru Natura 2000.

Tabela 2

Ocena łącznego oddziaływania

Kolejne kroki oceny	Działanie do zrealizowania
Określenie granic geograficznych i ram czasowych oceny	Określenie granic badania łącznych skutków; należy zauważyć, że będą one różne dla różnych rodzajów oddziaływania (np. skutki dotyczące zasobów wodnych, hałasu) i mogą obejmować odległe (znajdujące się poza danym obszarem) lokalizacje.
Określenie wszystkich przedsięwzięć/planów, które mogą oddziaływać łącznie	Określenie wszystkich możliwych źródeł skutków rozważanego planu lub przedsięwzięcia w połączeniu z innymi źródłami w istniejącym środowisku oraz innymi możliwymi skutkami innych proponowanych przedsięwzięć lub planów; określenie harmonogramu i etapów przedsięwzięć lub planów.
Określenie oddziaływania	Określenie rodzajów oddziaływania (np. hałas, uszczuplenie zasobów wodnych, emisje substancji chemicznych), które mogą mieć wpływ na strukturę i funkcje obszaru podatnego na zmiany.
Określenie dróg	Określenie możliwych ścieżek łączenia się oddziaływania (21) (np. poprzez wodę, powietrze; kumulację skutków w czasie lub przestrzeni). Zbadanie warunków obszaru w celu określenia miejsc, w których podatne aspekty struktury i funkcji obszaru narażone są na ryzyko.
Prognozy	Prognoza skali/zakresu zidentyfikowanych prawdopodobnych łącznych skutków.
Ocena	Wyjaśnienie, czy potencjalne łączne oddziaływanie może być znaczące, biorąc pod uwagę informacje zgromadzone w ramach kroku dotyczącego „oceny znaczenia”.

W przypadku gdy stan ochrony siedliska lub gatunku na danym obszarze jest już niewłaściwy lub gdy przekroczone są krytyczne progi oddziaływania na szczególne atrybuty siedliska lub gatunku (lub jeżeli dany obszar objęty jest łącznymi skutkami, które doprowadzą do powstania którejkolwiek z tych sytuacji), wszelkie dodatkowe plany lub przedsięwzięcia, które oddzielnie lub w połączeniu z innymi skutkują dalszymi oddziaływaniami na te siedliska lub gatunki, prawdopodobnie będą miały znaczące skutki dla danego obszaru Natura 2000.

3.1.5. Wnioski: decyzja oparta na wyniku wstępnej kontroli

Decyzja, czy plan lub przedsięwzięcie może mieć znaczące skutki dla obszaru Natura 2000, będzie miała skutki praktyczne i prawne. Plany i przedsięwzięcia, w przypadku których ponad uzasadnioną wątpliwość uznaje się, że prawdopodobnie nie będą miały znaczących skutków, mogą być rozpatrywane bez odniesienia do kolejnych kroków określonych w art. 6 ust. 3.

Tak jak w przypadku etapu odpowiedniej oceny, etap wstępnej kontroli musi zakończyć się pisemną uzasadnioną decyzją właściwego organu, aby powody wyciągnięcia takiego wniosku zostały odnotowane. Przy sporządzaniu wniosków należy również uwzględnić opinię podmiotu zarządzającego obszarem Natura 2000.

Decyzję należy również udostępnić publicznie. Chociaż w tekście dyrektywy nie odniesiono się do tego wyraźnie, Trybunał uznał, że społeczeństwo powinno również uczestniczyć w etapie wstępnej kontroli określonej w art. 6 ust. 3 (sprawa C-243/15, pkt 46–49). Ponadto Trybunał uznał prawo organizacji pozarządowych do zakwestionowania decyzji podjętej przez organy na etapie wstępnej kontroli (sprawa C-243/15, pkt 56–61).

Ponieważ samo prawdopodobieństwo wystąpienia istotnego oddziaływania na obszar będzie stwarzało konieczność przeprowadzenia odpowiedniej oceny, decyzję taką można podjąć po gruntownym zbadaniu planu lub przedsięwzięcia, albo na podstawie prostej analizy, jeżeli można już przewidzieć, że plan lub przedsięwzięcie może w istotny sposób oddziaływać na dany obszar (ze względu na swój rodzaj, rozmiar lub swoją skalę, charakterystykę obszaru Natura 2000 lub z powodu wysokiego ryzyka wynikającego z połączonych skutków z innymi planami lub przedsięwzięciami). Dzięki temu będzie możliwe jak najwcześniejsze rozpoczęcie odpowiedniej oceny.

W razie wątpliwości, tj. jeżeli nie można wykluczyć na podstawie dostępnych informacji, że plan lub przedsięwzięcie mogą w istotny sposób oddziaływać na obszar Natura 2000, same albo w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, plan lub przedsięwzięcie należy poddać odpowiedniej ocenie.

Najlepiej gdyby decyzja ze wstępnej kontroli dostarczała również wytycznych co do zakresu odpowiedniej oceny, która ma po niej nastąpić, oraz znaczącego oddziaływania, które należy zbadać (22). W przypadku planu należy również uwzględnić wszystkie obszary Natura 2000, na które może on oddziaływać.

W ramce 8 przedstawiono szablon analizy wstępnej kontroli.

Ramka 8

Szablon analizy wstępnej kontroli

Krótki opis planu lub przedsięwzięcia i głównych aspektów, które mogą być przyczyną oddziaływania

Cele planu lub przedsięwzięcia i jego główne cechy/działania podczas poszczególnych etapów (np. w stosownych przypadkach budowy, operacji i likwidacji).

Krótki opis obszarów Natura 2000 i ich głównych cech

Siedliska i gatunki, dla których obszary te wyznaczono, i cele ich ochrony.

Opis poszczególnych aspektów planu lub przedsięwzięcia, które mogą powodować oddziaływanie na obszary Natura 2000, w tym:

—	rozmiar i skala;

—	odległość od obszarów Natura 2000;

—	zajmowanie gleb na cele gospodarcze (bezpośrednie/pośrednie);

—	wymagania w zakresie zasobów (np. pobór wód, wydobywanie ziemi/kopalin);

—	emisje (usuwanie do gleby, wody lub powietrza);

—	wymogi związane z transportem;

—	czas trwania i harmonogram budowy, operacji, likwidacji;

—	zasięg czynników oddziaływania (np. hałasu, azotu, depozycji, zmętnienia).

Opis możliwego oddziaływania na obszary Natura 2000 z uwzględnieniem konkretnych celów ochrony określonych w odniesieniu do cech decydujących o wyznaczeniu tych obszarów, w tym:

—	zmniejszenie obszaru siedliska, degradacja lub rozdrobnienie siedliska;

—	niepokojenie gatunków, zmniejszenie populacji i zagęszczenia gatunków;

—	zmiany w funkcjach lub cechach ekologicznych, które mają podstawowe znaczenie dla wymagań ekologicznych siedlisk i gatunków (np. jakość i ilość wody);

—	ingerencja w kluczowe stosunki definiujące strukturę i funkcję obszaru.

Opis możliwego oddziaływania w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami:

—	czynniki oddziaływania, które należy uwzględnić w przypadku łącznych skutków;

—	wykaz i opis przedsięwzięć, które mogą przyczynić się do łącznych skutków;

—	ocena zakresu i znaczenia łącznych skutków z punktu widzenia konkretnych celów ochrony danego obszaru.

Kryteria oceny istotnego charakteru, wskaźników istotnego charakteru z punktu widzenia konkretnych celów ochrony danego obszaru, np.:

—	stopień utraty siedliska (w ujęciu bezwzględnym, względnym), zmiany w strukturze siedlisk;

—	ryzyko przemieszczenia się populacji gatunków, stopień niepokojenia, zmniejszenie zasięgu występowania gatunków, obszaru żerowania, obszarów schronienia, zmiany w warunkach sprzyjających rozrodowi;

—	znaczenie siedlisk i gatunków, na które wpływa plan lub przedsięwzięcie, np. reprezentatywność, odmiana miejscowa;

—	znaczenie obszaru (np. granica obszaru występowania w odniesieniu do niektórych siedlisk i gatunków, ostoja, ważny dla łączności ekologicznej);

—	zakłócanie lub zmiana funkcji ekologicznych;

—	zmiany w kluczowych cechach ekologicznych obszaru (np. jakość wody).

Wnioski: Opis, na podstawie powyższych informacji, aspektów planu lub przedsięwzięcia lub łącznych aspektów, które mogą być przyczyną znaczącego oddziaływania, oraz aspektów, w związku z którymi charakter i skala oddziaływania nie są znane.

Czy znaczące skutki są prawdopodobne:

☐ Nie

☐ Tak lub niepewne

3.2. Etap 2: Odpowiednia ocena

Celem odpowiedniej oceny jest ocena skutków planu lub przedsięwzięcia w świetle założeń ochrony danego terenu, oddzielnie albo w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami.

Wnioski powinny umożliwić właściwym organom stwierdzenie, czy plan lub przedsięwzięcie wpłynie niekorzystnie na integralność danego obszaru. Dlatego też odpowiednia ocena koncentruje się w szczególności na gatunkach lub siedliskach, dla których wyznaczono obszar Natura 2000.

Wytyczne dotyczące art. 6 – sekcja 4.6.1.

Odpowiednia ocena ma zastosowanie zarówno do przedsięwzięć, jak i planów. Może ona być skoordynowana z innymi ocenami środowiskowymi, takimi jak: ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) w przypadku przedsięwzięć; strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (SOOŚ) w przypadku planów i programów; oraz oceny prowadzone w kontekście ramowej dyrektywy wodnej (zob. sekcja 5.2), lub może być do takich ocen włączona.

Podobnie jak w przypadku procesów OOŚ i SOOŚ, wykonawca planu lub przedsięwzięcia przedstawia zazwyczaj właściwemu organowi sprawozdanie z odpowiedniej oceny do celów kontroli. Jeżeli w ocenie stwierdzono negatywne skutki lub prawdopodobieństwo takich skutków, wykonawca może również na tym etapie wprowadzić środki łagodzące, aby ograniczyć stwierdzone oddziaływanie.

Następnie do obowiązków właściwego organu należy ustalenie, czy plan lub przedsięwzięcie będzie wywierać negatywny wpływ na integralność obszaru, którego dotyczy, oraz czy można zatem zatwierdzić dany plan lub dane przedsięwzięcie. Właściwy organ może również ustalić warunki zatwierdzenia i, w stosownych przypadkach, uzyskać wcześniej opinię ogółu społeczeństwa. Dodatkowe informacje na temat konsultacji w kontekście odpowiedniej oceny przedstawiono w sekcji 3.2.7.

Proces oceny będzie obejmował gromadzenie i ocenę informacji od wielu zainteresowanych stron, w tym krajowych, regionalnych i lokalnych organów ochrony przyrody, specjalistów naukowych oraz organizacji pozarządowych. Właściwy organ może również wykorzystać informacje przedłożone przez wykonawcę planu lub przedsięwzięcia, aby skonsultować się z ekspertami wewnętrznymi i zewnętrznymi oraz innymi zainteresowanymi stronami.

W niektórych sytuacjach właściwy organ może zażądać dodatkowych informacji w celu zapewnienia, aby ocena końcowa była możliwie najbardziej kompleksowa i obiektywna. Należy przypomnieć, że odpowiednia ocena musi być wystarczająco szczegółowa i uzasadniona, aby wykazać brak negatywnych skutków w świetle najlepszej wiedzy naukowej w tej dziedzinie.

W skrócie przeprowadzenie odpowiedniej oceny obejmuje następujące kroki:

1.	gromadzenie informacji dotyczących przedsięwzięcia oraz odnośnych obszarów Natura 2000;

2.	ocenę skutków planu lub przedsięwzięcia z uwzględnieniem celów ochrony danego obszaru, oddzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami;

3.	ustalenie, czy plan lub przedsięwzięcie może mieć negatywne skutki dla integralności terenu;

4.	rozważenie środków łagodzących (w tym ich monitorowania).

Kroki te mogą wymagać wielokrotnej realizacji, przy czym niektóre z nich należy powtórzyć w odpowiedzi na wyniki kolejnych kroków. Poszczególne kroki opisano w kolejnych sekcjach. Dodatkowe kwestie, takie jak konsultacje publiczne i zapewnienie jakości odpowiedniej oceny, omówiono pod koniec niniejszego rozdziału.

3.2.1. Krok 1: Gromadzenie informacji dotyczących przedsięwzięcia oraz odnośnych obszarów Natura 2000

Informacje wymagane do przeprowadzenia odpowiedniej oceny obejmują opis obszarów Natura 2000, które mogą zostać naruszone, gatunków i siedlisk, których obecność na tym obszarze jest znacząca (tzw. cechy decydujące o wyznaczeniu obszaru) oraz celów ich ochrony, a także opis planu lub przedsięwzięcia i ich możliwych skutków dla celów ochrony tego obszaru. Możliwe, że część z tych informacji zgromadzono już podczas etapu wstępnej kontroli, zazwyczaj jednak do celów odpowiedniej oceny informacje te muszą być bardziej szczegółowe.

Zgodnie z art. 5 ust. 2 dyrektywy w sprawie oceny oddziaływania na środowisko i art. 5 ust. 4 dyrektywy w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, na życzenie wykonawcy właściwy organ powinien ustalić zakres oceny oddziaływania na środowisko (ustalanie zakresu). Celem ustalania zakresu jest określenie elementów, które należy uwzględnić w sprawozdaniu z oceny oddziaływania na środowisko przygotowywanym przez wykonawcę i przedkładanym właściwemu organowi. Ustalanie zakresu powinno w szczególności pomóc w określeniu najistotniejszych elementów, które należy zbadać, aby móc je wziąć pod uwagę w sposób bardziej szczegółowy (23).

Ustalanie zakresu będzie się różniło w zależności od planu lub przedsięwzięcia i obszarów, których dotyczy. Zazwyczaj będzie ono jednak obejmowało opis obszaru, opis planu lub przedsięwzięcia i identyfikację potencjalnego oddziaływania na obszar z uwzględnieniem celów jego ochrony. Niezależnie od tego, czy odpowiednia ocena jest włączona do oceny oddziaływania na środowisko/strategicznej oceny oddziaływania na środowisko czy nie, przy ustalaniu zakresu należy wskazać podstawowe warunki w obrębie obszaru (tj. warunki dotyczące chronionych siedlisk i gatunków, których obecność na danym obszarze jest znacząca, celów ochrony specyficznych dla danego obszaru, a także innych elementów decydujących o integralności i znaczeniu tego obszaru dla spójności sieci), które trzeba będzie zidentyfikować i zbadać podczas odpowiedniej oceny, stopień szczegółowości analizy, metody, kryteria oceny istotności, rodzaje środków łagodzących i alternatywnych rozwiązań, które należy przeanalizować itp.

Artykuł 5 ust. 2 dyrektywy OOŚ (dyrektywa 2011/92/UE zmieniona dyrektywą 2014/52/UE)

W przypadkach gdy jest to wymagane przez wykonawcę, właściwy organ, biorąc pod uwagę informacje przekazane przez wykonawcę, zwłaszcza informacje dotyczące szczególnych cech przedsięwzięcia (w tym jego lokalizację i charakterystykę techniczną), a także jego prawdopodobny wpływ na środowisko, wydaje opinię na temat zakresu i poziomu szczegółowości informacji, które wykonawca musi podać w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko zgodnie z ust. 1 niniejszego artykułu. Przed wydaniem opinii właściwy organ konsultuje się z organami, o których mowa w art. 6 ust. 1.

Państwa członkowskie mogą również żądać od właściwych organów wydania takiej opinii, niezależnie od tego, czy wystąpił o nią wykonawca.

Artykuł 5 ust. 4 dyrektywy SOOŚ (dyrektywa 2001/42/WE)

Przy podejmowaniu decyzji w sprawie zakresu i poziomu szczegółowości informacji, jakie muszą być włączone do sprawozdania dotyczącego środowiska, konsultowane są organy określone w art. 6 ust. 3.

Wymagany zakres i poziom szczegółowości gromadzenia danych, badań i oceny będą się różniły w zależności od przedsięwzięcia i obszaru lub obszarów, których ono dotyczy. Należy zatem podejmować decyzje indywidualnie dla każdego przypadku. Decyzja może na przykład zależeć od stopnia złożoności przedsięwzięcia i obszaru, a także od znaczenia obszaru dla gatunków i siedlisk, dla których obszar ten wyznaczono. Będzie ona również zależała od dostępnych już danych dotyczących obszaru oraz gatunków i siedlisk, których obecność na danym obszarze jest znacząca, jak również od informacji z wcześniejszych ocen itp.

Ujednolicone informacje geograficzne charakteryzujące się wysoką jakością ułatwiają zazwyczaj pracę wykonawców, organów i zainteresowanych stron, i mają szczególne znaczenie w kontekście przedsięwzięć i oddziaływań transgranicznych. Na przykład w przypadku przedsięwzięcia, które ma wpływ na transgraniczną rzekę, lub instalacji, która potencjalnie może wytwarzać zanieczyszczenia transgraniczne, niezmiernie istotne jest stosowanie wspólnych norm do identyfikacji, oceny i łagodzenia tych oddziaływań. Celem dyrektywy UE w sprawie „INSPIRE” (Infrastruktura Informacji Przestrzennej w Europie) jest dostępność i stosowanie takich znormalizowanych danych (24).

W tabeli 3 przedstawiono orientacyjną listę kontrolną zawierającą podstawowe informacje wymagane na potrzeby odpowiedniej oceny, w tabeli 4 zaś podano przykład informacji, które należy zgromadzić przy ocenie skutków planów i przedsięwzięć dla obszarów Natura 2000.

Tabela 3

Orientacyjna lista kontrolna zawierająca podstawowe informacje wymagane na potrzeby odpowiedniej oceny

Podstawowe informacje na temat obszarów Natura 2000 i ich cech	Źródła informacji	Dostępne w
Cele ochrony obszarów Natura 2000 Środki ochronne ustalone dla danych obszarów Użytkowanie gruntów, zakazane i dozwolone działania na danych obszarach Główne zagrożenia i presje dotyczące danych obszarów Mapy obszarów Natura 2000 (z wskazanymi granicami obszaru i lokalizacją istotnych cech)	Standardowe formularze danych Natura 2000 Akty ustawowe, w których wyznaczono specjalny obszar ochrony lub obszar specjalnej ochrony Plany zagospodarowania i inne dokumenty/instrumenty dotyczące zagospodarowania obszaru (przepisy, umowy, porozumienia)	Krajowe/regionalne portale internetowe Dzienniki urzędowe Organy/agencje ds. ochrony środowiska Przeglądarka Natura 2000 (25) Baza danych Natura 2000 (26) Krajowe bazy danych
Obecne rodzaje siedlisk i gatunki oraz ich stan na danych obszarach: stopień ochrony, reprezentatywność itp. Znaczenie danych obszarów dla obecnych na nich siedlisk i gatunków Główne wymagania ekologiczne, zagrożenie i wrażliwość danych rodzajów siedlisk i gatunków	Standardowe formularze danych Natura 2000 Plany zagospodarowania obszaru Decyzje o wyznaczeniu Plany i strategie ustawodawcze dotyczące ochrony przyrody na szczeblu krajowym/regionalnym/lokalnym Plany działania na rzecz ochrony gatunków i siedlisk Aktualne i historyczne mapy, badania itp. Informacje oparte na konsultacjach ze specjalistami	Krajowe/regionalne portale internetowe Przeglądarka Natura 2000 Baza danych Natura 2000 Krajowe bazy danych Właściwe organy Dostępna literatura Instytucje naukowe
Stan ochrony siedlisk i gatunków, tendencje, główne zagrożenia i wywierane na nie presje (w regionie biogeograficznym i na szczeblu krajowym)	Sprawozdania krajowe dotyczące stanu ochrony sporządzane na podstawie art. 17 dyrektywy siedliskowej i art. 12 dyrektywy ptasiej	Sprawozdania internetowe (27)
Podstawowe informacje na temat przedsięwzięcia/planu	Źródła informacji	Dostępne w
Pełna charakterystyka planu lub przedsięwzięcia: całkowita powierzchnia, której dotyczy przedsięwzięcie, działania związane z przedsięwzięciem, emisje, zużycie zasobów naturalnych, etapy, harmonogram itp. Powiązania (np. kluczowe odległości lub ścieżki oddziaływania) między planem lub przedsięwzięciem a obszarem Natura 2000	Dokumenty dotyczące planu lub przedsięwzięcia (plany, mapy itp.) Mapy, system informacji geograficznej	Inicjator przedsięwzięcia/planu Przeglądarka Natura 2000
Charakterystyka innych planów lub przedsięwzięć (zrealizowanych, zatwierdzonych lub proponowanych), które mogą oddziaływać w połączeniu lub mieć łączne skutki z przedsięwzięciami podlegającymi ocenie na obszarach Natura 2000	Bazy danych, np. dotyczące SOOŚ, OOŚ, odpowiednia ocena planów/przedsięwzięć, plany regionalne lub samorządowe, wnioski projektowe władz lokalnych	Właściwe organy Platformy internetowe
Informacje dotyczące innych ocen wymaganych do uzyskania zezwolenia na przedsięwzięcie lub do zatwierdzenia planu	Przepisy krajowe	Właściwe organy Dzienniki urzędowe
Organizacje zaangażowane w sektor/działalność związane z planem lub przedsięwzięciem, lub których ten sektor lub ta działalność dotyczy	Organizacje/stowarzyszenia sektorowe	Wykonawca przedsięwzięcia/planu Właściwe organy
Oceny podobnych planów lub przedsięwzięć	Oświadczenia dotyczące OOŚ i SOOŚ, sprawozdania z odpowiedniej oceny i inne dowody w postaci dokumentów pochodzące z podobnych planów lub przedsięwzięć ocenianych w przeszłości	Dzienniki urzędowe Właściwe organy, odpowiednie agencje i inne podmioty

Tabela 4

Informacje, które należy zgromadzić przy ocenie oddziaływania planów i przedsięwzięć na obszary Natura 2000 (wytyczne w Hiszpanii)

Elementy

Zakres

Informacje, które należy zgromadzić

Obszary Natura 2000

Siedliska

Ogólne

—	kod, nazwa, znaczenie priorytetowe;

—	charakterystyczne gatunki;

—	istotne zmienne struktury i funkcji oraz wymogi ekologiczne.

Region biogeograficzny (na szczeblu krajowym)

—	stan ochrony siedliska w regionie biogeograficznym (krajowym);

—	rola i znaczenie obszaru dla ochrony siedliska.

Obszar Natura 2000

—	poziom ochrony i reprezentatywność siedliska na obszarze;

—	cele ochrony określone dla siedliska na obszarze;

—	zasięg siedliska na obszarze (w tym mapowanie), % obszaru ogółem (kraj/region);

—	presje, zagrożenia i oddziaływania mające wpływ na siedlisko na obszarze;

—	podatność na potencjalne oddziaływania przedsięwzięcia.

Gatunek

Ogólne

—	kod, nazwa, znaczenie priorytetowe, stan ochrony w regionie/kraju;

—	ekologiczne wymagania i czynniki, które wpływają na dynamikę populacji gatunku.

Region biogeograficzny (na szczeblu krajowym)

—	stan ochrony gatunku w regionie biogeograficznym (krajowym);

—	rola i znaczenie obszaru dla ochrony gatunku.

Obszar Natura 2000

—	stan ochrony gatunku na obszarze;

—	cele ochrony określone dla danego gatunku na obszarze;

—	obszar występowania gatunku i wykorzystanie terenu przez gatunek (w tym mapowanie);

—	populacja i tendencje na obszarze; % całkowitej populacji w kraju/regionie;

—	istniejące presje na gatunek i zagrożenia dla niego na obszarze;

—	wrażliwość gatunku na potencjalne oddziaływania (np. wrażliwość na niepokojenie gatunków).

Cechy krajobrazu, które mają znaczenie dla spójności sieci Natura 2000

Region biogeograficzny (na szczeblu krajowym)

—	rodzaj (korytarz ekologiczny, ostoja itp.);

—	Natura 2000 i inne obszary połączone lub powiązane pod względem ekologicznym (w tym mapowanie);

—	gatunki (lub siedliska), dla których ma on znaczenie, i istotny charakter ich ochrony;

—	presje, zagrożenia i oddziaływania mające wpływ na dane cechy;

—	wrażliwość na przedsięwzięcie i jego potencjalne oddziaływania.

Na podstawie: Zalecenia dotyczące informacji, które należy ująć w odpowiedniej ocenie przedsięwzięć dotyczących sieci Natura 2000 w dokumentach w sprawie OOŚ administracji krajowej w Hiszpanii (Ministerio de Agricultura y Pesca, Alimentación y Medio Ambiente, 2018 r.). Dostępne pod adresem: https://www.miteco.gob.es/es/calidad-y-evaluacion-ambiental/temas/evaluacion-ambiental/guias-directrices/

3.2.2. Krok 2: Ocena skutków planu lub przedsięwzięcia z uwzględnieniem celów ochrony danego obszaru, oddzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami

Odpowiednia ocena powinna zawierać pełne rozpoznanie wszystkich potencjalnych skutków planu lub przedsięwzięcia, które mogą być istotne dla obszaru, uwzględniając oddziaływanie łączne i wszelkie oddziaływanie, które może zaistnieć na skutek jednoczesnej realizacji planu lub przedsięwzięcia będącego przedmiotem oceny i innych planów lub przedsięwzięć.

(Wytyczne dotyczące art. 6 – sekcja 4.6.2)

W odpowiedniej ocenie należy zapewnić pełne uwzględnienie wszystkich aspektów strukturalnych i funkcjonalnych, które przyczyniają się do integralności obszaru, zarówno przy definiowaniu podstawowych warunków, jak i na etapach prowadzących do określenia potencjalnego oddziaływania, środków łagodzących i wszelkiego oddziaływania pozostałego po zastosowaniu środków łagodzących.

Krok 2 obejmuje następujące działania:

—	ustalenie celów ochrony obszarów Natura 2000, których dotyczy plan lub przedsięwzięcie;

—	ustalenie i ocena oddziaływania planu lub przedsięwzięcia względem celów ochrony danych obszarów;

—	uwzględnienie łącznych skutków z innymi planami i przedsięwzięciami.

a) Ustalenie celów ochrony obszarów Natura 2000, których dotyczy plan lub przedsięwzięcie

W ramach odpowiedniej oceny należy ocenić, jakie skutki będzie miał plan lub przedsięwzięcie względem celów ochrony określonych w odniesieniu do chronionych siedlisk i gatunków znajdujących się na obszarach Natura 2000.

Właściwe organy muszą ustalić cele ochrony dotyczące każdego z obszarów. Założenia te należy ustalić w odniesieniu do wszystkich rodzajów gatunków i siedlisk będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, o których mowa w dyrektywie siedliskowej, oraz w odniesieniu do gatunków ptaków określonych w załączniku I do dyrektywy ptasiej, których obecność na danym obszarze Natura 2000 jest znacząca, a także w odniesieniu do regularnie pojawiających się gatunków ptaków wędrownych.

Cele w dziedzinie ochrony na poziomie obszaru obejmują zestaw konkretnych celów dla danego obszaru, aby mógł on w możliwie najlepszy sposób przyczynić się do osiągnięcia właściwego stanu ochrony na odpowiednim poziomie (krajowym lub regionalnym z uwzględnieniem naturalnego zasięgu gatunków lub typów siedlisk).

Cele ochrony na poziomie obszaru powinny określać pożądany stan zachowania gatunków lub typów siedlisk na danym obszarze, aby zmaksymalizować jego wkład w osiąganie właściwego stanu ochrony na danym poziomie. Są one czasem definiowane jako zestaw celów, które mają zostać osiągnięte w określonym czasie. Cele te powinny być ustanawiane w zależności od wyniku oceny stanu zachowania każdego gatunku i typu siedliska, zgodnie z zapisami w standardowym formularzu danych.

Bardziej szczegółowe informacje znajdują się w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 2.3.1 oraz w nocie Komisji w sprawie ustanawiania celów ochrony (dostępnej od adresem: https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidance_en.htm).

Cele ochrony dotyczące obszaru Natura 2000 są zazwyczaj określone w planach zagospodarowania lub w stosownych instrumentach dotyczących zagospodarowania lub w innych dokumentach publikowanych w odniesieniu do danych obszarów (np. decyzjach o wyznaczeniu publikowanych w dziennikach urzędowych). Powinny być one również publicznie dostępne.

Cele ochrony dotyczące każdego z rodzajów siedlisk i gatunków występujących na danym obszarze powinny być powiązane z ich ekologicznymi wymaganiami i ustalone w odniesieniu do parametrów stosowanych do określania ich stanu ochrony na danym obszarze (np. ich obszar, struktura i funkcje lub populacje). Powinny w nich być wyszczególnione cele, które należy osiągnąć w odniesieniu do każdego z tych atrybutów/parametrów. Powinny one również zawierać cele/ograniczenia dotyczące funkcji i procesów ekologicznych, od których siedliska i gatunki są zależne (np. definicję wymaganej jakości i ilości wody w przypadku gatunków wodnych).

Cele ochrony muszą być:

—	konkretne – tj. dotyczyć konkretnego przedmiotu ochrony (gatunku lub typu siedliska) oraz określać warunki wymagane do osiągnięcia celu;

—

mierzalne i raportowalne – tj. obejmować cele ilościowe (w miarę możliwości uzupełnione celami jakościowymi, takimi jak opis dobrego stanu siedliska lub struktury populacji) oraz umożliwiać monitorowanie na potrzeby oceny stopnia realizacji celów ochrony i nadawać się do wykorzystania w ramach obowiązków wynikających z art. 17 dyrektywy siedliskowej;

—	realistyczne – tj. ujęte w rozsądne ramy czasowe i połączone z alokacją środków;

—	spójne – tj. struktura celów ochrony powinna być w miarę możliwości taka sama na wszystkich obszarach, a na obszarach, na których występuje dany przedmiot ochrony, powinny być stosowane podobne atrybuty i cele opisujące właściwy stan ochrony; oraz

—	kompleksowe – tj. atrybuty i cele powinny obejmować cechy przedmiotu ochrony konieczne do uznania jego stanu ochrony za właściwy albo niewłaściwy.

W celach należy również określić, czy zmierzają one do „odtworzenia” lub „zachowania” stanu ochrony danej cechy tego obszaru (poziom ambicji określający niezbędne środki ochronne).

Na podstawie: „nota Komisji w sprawie ustanawiania celów ochrony” (dostępna pod adresem: https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidance_en.htm).

Brak celów ochrony specyficznych dla danego obszaru lub ustanowienie celów ochrony, które nie są zgodne z opisaną powyżej normą, może skutkować niespełnieniem wymogów art. 6 ust. 3.

W ramce 9 podano przykłady celów ochrony obszaru.

Ramka 9

Przykłady celów ochrony dotyczących rodzajów siedlisk i gatunków na obszarach Natura 2000

Rafy (1170)

—	obszar stałego siedliska (xx ha) jest stabilny lub rozrastający się, zachodzą na nim procesy naturalne;

—	obszar występowania raf jest stabilny lub powiększa się (przedstawiono mapę);

—	następujące rodzaje biocenozy są zachowane w stanie naturalnym: narażony zespół biocenozy rafy w strefie pływów (xx ha); narażony zespół biocenozy poniżej strefy pływów (xx ha) (przedstawiono opis każdego rodzaju biocenozy)

Wydmy wędrujące wzdłuż linii brzegowych z Ammophila arenaria („wydmy białe”) (2120)

—	obszar siedliska (xx ha) jest stabilny lub zwiększa się, obszar występowania nie zmniejsza się (przedstawiono mapę), zachodzą na nim procesy naturalne;

—	utrzymana jest naturalna cyrkulacja osadów i materii organicznej bez żadnych fizycznych przeszkód (np. barier fizycznych);

—	utrzymana jest obecność biocenozy ubogiej w gatunki, w której dominuje Ammophila arenaria;

—	negatywne gatunki wskaźnikowe (w tym gatunki nierodzime, gatunki wskazujące na zmiany stanu składników odżywczych i gatunki, których nie uznaje się za charakterystyczne dla danego siedliska) stanowią poniżej 5 % gatunków występujących na danym obszarze.

Suche wrzosowiska (4030)

—	zwiększenie aktualnej powierzchni (xx ha) i obszaru występowania siedliska na danym obszarze o x % (przedstawiono mapę);

—	utrzymanie liczebności typowych gatunków (przedstawiono wykaz);

—	utrzymanie niskiego pokrycia rozproszonych rodzimych drzew i zarośli (pokrycie <10 %);

—	co najmniej 1 %, ale nie więcej niż 10 % pokrycia obszaru danego siedliska składa się z gleby niepokrytej roślinnością;

—	utrzymanie depozycji azotu poniżej krytycznych wartości ładunku określonych dla danego obszaru (np. 10–20 kg N/ha/rok).

Łąki z Molinia na kredzie, torfie lub glinie (Molinion caeruleae) (6410)

—	zwiększenie aktualnej powierzchni (xx ha) i obszaru występowania siedliska na danym obszarze o x % (przedstawiono mapę);

—	poprawa składu roślinnego: obecnych co najmniej xx pozytywnych gatunków wskaźnikowych, w tym jeden gatunek „o wysokiej jakości”, negatywne gatunki wskaźnikowe łącznie stanowią nie więcej niż 20 %, przy pokryciu poszczególnymi gatunkami poniżej 10 % i gatunkami nierodzimymi nieprzekraczającym 1 %;

—	poprawa struktury roślinnej: pokrycie gatunkami drzewnymi i orlicami (Pteridium aquilinum) nieprzekraczające 5 %, roślinność liściasta wynosi 40–90 %. Przynajmniej 30 % runi o wysokości od 10 do 80 cm;

—	utrzymana jest fizyczna struktura: nie więcej niż 10 % gleby niepokrytej roślinnością.

Czynne, żywe torfowiska wysokie (7110)

—	zwiększenie obszaru siedliska na danym obszarze (np. zwiększenie obecnego obszaru o 10 % - z xx ha do yy ha) i poprawa jego stanu (np. dzięki zwiększeniu stopnia pokrycia charakterystycznymi gatunkami torfowców – Sphagnum do min. x %);

—	przywrócenie odpowiednich poziomów wody na całym obszarze (średni poziom wody ma być bliski powierzchni torfowiska lub wyższy od niej przez większą część roku; sezonowe wahania nie powinny przekraczać 20 cm i powinny sięgać tylko 10 cm poniżej powierzchni, poza bardzo krótkimi okresami czasu);

—	utrzymane pH gleby i odpowiednie poziomy składników odżywczych (przedstawiono istotne składniki odżywcze i ich naturalne zakresy w odniesieniu do danego obszaru);

—	pokrycie rozproszonych rodzimych drzew i krzewów wynosi poniżej 10 %.

Lasy bukowe Luzulo-Fagetum (9110)

—	utrzymanie obecnego stanu ochrony (właściwego);

—	utrzymanie obecnej powierzchni obszaru siedliska na danym obszarze: xx ha;

—

utrzymanie charakterystycznych gatunków drzew: co najmniej 70 % poziomu drzewostanu składa się z Picea abies, Fagus sylvatica ssp. sylvatica, Abies alba w różnych proporcjach, przy rzadkiej obecności Betula pendula, Sorbus aucuparia, przy 80–90 % pokryciu, i wysokości 22–30 m w odniesieniu do świerków i jodeł, a 18–24 m w odniesieniu do stuletnich buków;

—

utrzymanie charakterystycznych gatunków warstwy ziół: warstwa ziół obejmująca co najmniej trzy gatunki/1 000 m2 następujących gatunków kwasolubnych Calamagrostis arundinacea, Luzula luzuloides, Vaccinium myrtillus, Hieracium rotundatum, Athyrium filix-femina, Digitalis grandiflora, Dryopteris filix-mas, Festuca drymeia, Galium odoratum, Galium schultesii, Lamium galeobdolon, Luzula luzuloides, Oxalis acetosella, Poa nemoralis, Pteridium aquilinum, Veronica officinalis;

—	pokrycie inwazyjnymi i nierodzimymi gatunkami drzew, w tym nie odpowiadającymi ekotypami, wynosi poniżej 20 %; drzewa do zatrzymania: co najmniej trzy drzewa/ha; wolumen drzewa posuszowego: co najmniej 20 m3/ha.

Lasy bukowe Asperulo-Fagetum (9130)

—	zwiększenie aktualnej powierzchni (xx ha) i obszaru występowania siedliska na danym obszarze o x % (przedstawiono mapę);

—

poprawa jakości siedliska (pod względem struktury i funkcji ekologicznej) poprzez zapewnienie, aby: co najmniej 95 % drzew składających się na drzewostan było lokalnymi gatunkami rodzimymi, takimi jak obszar buków, jesionów, dębów, przy co najmniej 50 % Fagus sylvatica; blisko 10 % drzewostanu obejmuje dynamiczny wzorzec zmiany prześwitów stymulujący naturalną regenerację gatunków drzew w każdym wieku; co najmniej X dojrzałych drzew/ha i co najmniej X istotnych gatunków runa leśnego/ha (przedstawiono wykaz istotnych gatunków);

—	zwiększenie ilości martwego drewna, stojącego i leżącego, tam gdzie to możliwe, aby zapewnić siedlisko dla bezkręgowców, grzybów i innych gatunków leśnych (leżące drzewa i gałęzie, martwe gałęzie na żywych drzewach lub stojące martwe drzewa, wszystkie o średnicy >20 cm; wskazany minimalny wolumen).

Wydra (Lutra lutra)

—	zachowanie obecnego stanu populacji (xx osobników);

—	poprawa ekologicznej jakości siedliska wody słodkiej (rzeki) (ponad xx km);

—	utrzymanie liczby kryjówek i nor (przedstawiono liczbę) i nie występuje znaczny spadek biomasy dostępnych ryb (xx kg);

—	poprawa łączności z innymi populacjami wydr wzdłuż rzeki.

Morświn (Phocoena phocoena)

—	utrzymanie obecnego stanu populacji gatunku na obszarze (xx osobników).

—	ograniczenie maksimum podwodnego hałasu do xx dB.

—	utrzymanie zasięgu gatunku w obrębie obszaru dzięki zapewnianiu braku sztucznych barier, które mogłyby ograniczyć wykorzystanie obszaru.

—	utrzymanie dostępności i zagęszczenia ofiar morświna w obrębie obszaru (np. dobijakowatych, witlinków, śledzi atlantyckich i szprotów).

—	zapobieganie przyłowowi morświna w narzędzia połowowe na danym obszarze.

Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros)

—	zachowanie stanu populacji przy minimalnej liczbie xx nietoperzy w kryjówkach letnich;

—	utrzymanie liczby i stanu kryjówek letnich i przejściowych;

—	utrzymanie obszaru potencjalnego żerowiska (xx ha) i elementów liniowych xx (km) przy braku jakiegokolwiek spadku lub utraty w odległości 2,5 km od kryjówki (przedstawiono mapę);

—	brak znacznego zwiększenia intensywności sztucznego światła sąsiadującego z kryjówką lub wzdłuż tras przemieszczania się w obrębie 2,5 km od kryjówki.

W przypadku braku celów ochrony (28) w odpowiedniej ocenie należy zakładać co najmniej, że celem jest zapewnienie, aby stan typów siedlisk lub siedlisk gatunków, których obecność na danym obszarze jest znacząca, nie pogorszył się w stosunku do obecnego stanu (w momencie oceny) oraz aby gatunki nie były w znaczący sposób niepokojone, zgodnie z wymogami art. 6 ust. 2 (29).

Chociaż ocena powinna skupiać się na ptakach, gatunkach i typach siedlisk będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których obecność na danym obszarze jest znacząca, nie należy zapominać, że te docelowe cechy również oddziałują na siebie wzajemnie w złożony sposób z innymi gatunkami, typami siedlisk i środowiskiem naturalnym. W tym względzie inne gatunki mogą być również istotne dla określenia potencjalnych skutków dotyczących chronionych siedlisk, jeśli stanowią typowe gatunki roślin i zwierząt danego typu siedliska (30) lub odgrywają znaczącą rolę w łańcuchu pokarmowym, od którego zależą cechy docelowe danego obszaru Natura 2000. Będzie to miało swoje odzwierciedlenie w celach ochrony danego obszaru, a w odpowiedniej ocenie należy również w stosownych przypadkach przyjrzeć się możliwemu oddziaływaniu planu lub przedsięwzięcia na przedmiotowe inne gatunki.

W ocenie oddziaływania planów i przedsięwzięć na obszary Natura 2000 należy w stosownych przypadkach uwzględnić również cechy krajobrazu, które przyczyniają się do spójności ekologicznej sieci, w tym do jej łączności (zob. tabela 4).

b) Ustalenie i ocena oddziaływania planu lub przedsięwzięcia względem celów ochrony danych obszarów

Należy określić, zgodnie z najlepszą wiedzą naukową w tej dziedzinie, wszystkie aspekty planu lub przedsięwzięcia, mogące osobno albo w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami oddziaływać na cele ochrony obszaru.

Ocena skutków musi być oparta na obiektywnych oraz, o ile to możliwe, wymiernych kryteriach. Powinno się przeprowadzić możliwie najdokładniejsze prognozy skutków, a podstawy tych prognoz powinny być wyjaśnione i opisane w sprawozdaniu z odpowiedniej oceny.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 4.6.

Ocena musi obejmować oddziaływanie całości planu lub przedsięwzięcia, o którym mowa, wraz ze wszystkimi ujętymi w nim działaniami, i podczas wszystkich etapów (przygotowania, budowy, eksploatacji i, w stosownych przypadkach, likwidacji lub odtworzenia) W ocenie należy określić i rozróżnić poszczególne rodzaje oddziaływania, w tym oddziaływanie bezpośrednie i pośrednie, tymczasowe lub stałe, krótko- i długoterminowe i łączne skutki.

Ocena obejmuje zazwyczaj analizę następującego możliwego oddziaływania:

—	Bezpośrednia utrata: zmniejszenie powierzchni siedliska w wyniku fizycznego zniszczenia (np. w wyniku jego usunięcia lub w wyniku depozycji materiałów budowlanych lub osadów); utrata terenów rozrodu, żerowania, odpoczynku gatunków.

—

Degradacja: pogorszenie jakości siedliska prowadzące do zmniejszenia liczebności charakterystycznego gatunku lub zmiany struktury zbiorowiska (składu gatunkowego). Może to być spowodowane zmianami warunków abiotycznych (np. poziomy wody lub zwiększenie ilości zawieszonych osadów, depozycja zanieczyszczeń lub kurzu); pogorszenie terenów rozrodu, żerowania, odpoczynku gatunków.

—

Niepokojenie: zmiana istniejących warunków środowiskowych (np. większy hałas lub większe zanieczyszczenie światłem, większe natężenie ruchu ludzi i pojazdów). Niepokojenie może powodować m.in. przemieszczanie się osobników danego gatunku, zmiany w zachowaniu gatunku lub zwiększone ryzyko chorobowości lub śmiertelności.

—

Rozdrobnienie: oddziaływanie prowadzące do zmiany obszarów rozmieszczenia istotnych siedlisk i gatunków, np. poprzez utworzenie fizycznych lub ekologicznych barier na obszarach połączonych w sposób fizyczny lub funkcjonalny, lub poprzez podzielenie ich na mniejsze, w większym stopniu odizolowane jednostki.

—	Inne oddziaływanie pośrednie: pośrednia zmiana jakości środowiska (wynikająca na przykład ze zmiany dostępności składników odżywczych i światła lub ze wzrostu podatności obszaru na inne nowe zagrożenia, takie jak inwazyjne gatunki obce, przenikanie ludzi i zwierząt).

Oddziaływanie to należy przeanalizować pod względem celów ochrony specyficznych dla danego obszaru, co oznacza, że analizę należy przeprowadzić nie tylko w związku z obecnym stanem siedlisk i gatunków, których obecność na danym obszarze jest znacząca, lecz również w związku z ich pożądanym stanem określonym w celach ochrony (np. zwiększenie populacji lub obszaru siedliska o x %).

Analizę oddziaływania pod względem celów ochrony specyficznych dla danego obszaru należy zatem również przeprowadzić na podstawie specyficznych atrybutów lub parametrów, które determinują stan ochrony cech chronionych (np. zakresu, siedliska, struktury i funkcji, rozmiaru populacji, perspektyw na przyszłość).

Należy kolejno badać każdy aspekt planu lub przedsięwzięcia, a ich potencjalne oddziaływanie należy wziąć pod uwagę w odniesieniu do celów ochrony obszaru. Następnie oddziaływania, którymi dotknięte są wszystkie siedliska i gatunki, należy poddać wspólnej analizie i w odniesieniu do siebie nawzajem, tak aby można było również uwzględnić interakcje między nimi.

Można zastosować różne metody przewidywania potencjalnego oddziaływania planu lub przedsięwzięcia. W ramce 10 przedstawiono kilka przykładowych metod, które można zastosować do przewidywania oddziaływania, jak również jego skali.

Ramka 10

Przykłady metod służących przewidywaniu oddziaływania

Pomiary bezpośrednie, na przykład powierzchnia siedliska utraconego lub dotkniętego oddziaływaniem może służyć określeniu proporcjonalnych strat w odniesieniu do populacji, siedlisk i zbiorowisk gatunków.

Wykresy, diagramy sieci i systemów służą identyfikacji łańcuchów oddziaływania będących wynikiem oddziaływania bezpośredniego i pośredniego, zgodnie z ich przyczyną, i ilustrują wzajemne relacje i ścieżki procesów.

Ilościowe modele prognostyczne zapewniają wyprowadzone matematycznie prognozy w oparciu o dane i założenia na temat siły i kierunku oddziaływania. Modele umożliwiają ekstrapolację prognoz zgodnych z historycznymi i obecnymi danymi (analiza tendencji, scenariusze, analogie na podstawie informacji z innych istotnych miejsc) oraz prognozami intuicyjnymi. Niektóre powszechnie stosowane modele prognozują rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w powietrzu, erozję gleby, sedymentację osadów w ciekach wodnych czy spadek zawartości tlenu w zanieczyszczonych rzekach.

Systemy informacji geograficznej można wykorzystać do tworzenia modeli relacji przestrzennych, takich jak warstwy ograniczeń, lub do tworzenia map wrażliwych obszarów i miejsc utraty siedlisk. Systemy informacji geograficznej stanowią połączenie skomputeryzowanej kartografii umożliwiającej przechowywanie danych do map oraz systemu zarządzania bazami danych, w którym przechowuje się atrybuty takie jak użytkowanie lub nachylenie terenu. Systemy informacji geograficznej umożliwiają szybkie wyświetlanie, łączenie i analizowanie przechowywanych zmiennych.

Informacje pochodzące z wcześniejszych podobnych przedsięwzięć mogą być przydatne, szczególnie jeżeli na wczesnym etapie przygotowano prognozy ilościowe, które następnie monitorowano w trakcie realizacji przedsięwzięcia.

Ekspertyzy i oceny ekspertów mogą być zaczerpnięte ze wcześniejszych doświadczeń i konsultacji.

W tabeli 5 przedstawiono przykład systematycznej analizy przekrojowej pomiędzy elementami przedsięwzięcia a cechami chronionymi na obszarze Natura 2000.

Tabela 5

Przykład systematycznej analizy przekrojowej pomiędzy elementami przedsięwzięcia a cechami chronionymi na obszarze Natura 2000 – przykład uproszczony dla gospodarstwa rybackiego

Etap przedsięwzięcia	Element przedsięwzięcia	Siedlisko 1 Rzeka	Siedlisko 2 Łęgi	Siedlisko 3 Podmokłe wrzosowiska	Gatunek 1 Ryby	Gatunek 2 Bezkręgowce	Gatunek 3 Ptaki
Budowa	Stawy	Modyfikacje koryta rzecznego i przepływu wody w rzece (xx m – długość)	Utrata powierzchni (xx m2)	Utrata powierzchni (xx m2)		Zmiany w zbiorowiskach gatunków	Niepokojenie, przemieszczenie osobników. Utrata siedlisk lęgowych
	Budynki			Utrata powierzchni (xx m2)		Utrata i pogorszenie stanu siedlisk
	Drogi		Zmiany w przepływie wody na poziomie lokalnym	Utrata powierzchni (xx m2)		Utrata i pogorszenie stanu siedlisk
Eksploatacja	Karmienie ryb i ich leczenie	Zanieczyszczenie wody produktami organicznymi i chemicznymi			Zmiana jakości siedliska spowodowana zanieczyszczeniem wody		Niepokojenie, przemieszczenie osobników.
	Pobór wody	Zmiana siedliska spowodowana zmniejszeniem przepływu wody		Pogorszenie stanu siedlisk spowodowane zmniejszeniem przepływu wody	Pogorszenie stanu siedlisk spowodowane zmniejszeniem przepływu wody
	Oświetlenie					Niepokojenie, przemieszczenie osobników.	Niepokojenie, przemieszczenie osobników.
	Hałas						Przemieszczenie osobników

Ocena musi opierać się na najlepszej dostępnej wiedzy naukowej w danej dziedzinie. Oznacza to, że informacje muszą być kompletne i aktualne. Z tego powodu często konieczne jest przeprowadzenie badań terenowych, aby uzupełnić luki w informacjach i zgromadzić dokładne dane. Może to obejmować np. rozpoznanie terenu (z wykorzystaniem metod pobierania próbek, spisów, inwentaryzacji itp.) w celu określenia lub potwierdzenia dokładnej lokalizacji i rozmieszczenia elementów przyrodniczych w odniesieniu do planowanych działań w ramach ocenianego planu lub przedsięwzięcia oraz stanu ochrony tych elementów przyrodniczych.

Uprzednie badanie źródeł wtórnych może być przydatne z punktu widzenia dokonania przeglądu dostępnej wiedzy i określenia potrzeb informacyjnych uzasadniających dalsze prace badawcze w terenie. Może to być na przykład przydatna praktyka, gdy badania źródeł wtórnych wskazują na występowanie wrażliwych siedlisk z powiązanym rzadkim skupiskiem flory lub fauny lub że na terenie, który ma zostać dotknięty zmianami, występują gatunki krytyczne dla celów ochrony obszaru.

Dane uzyskane z badań w terenie powinny stanowić obiektywną podstawę procesu oceny, który należy przeprowadzać z punku widzenia celów ochrony konkretnego obszaru. Aby dane terenowe były kompletne, należy ustalić odpowiednie harmonogramy, np. trwającego rok lub kilka lat badania obejmującego cały cykl wegetacyjny, z uwzględnieniem sezonowości dzikich zwierząt lub roślin lub badania fauny, które być może trzeba będzie powtórzyć w celu potwierdzenia występowania populacji i tendencji w danym okresie.

Z realizacją dużych inwestycji, takich jak budowa autostrad, kolei, farm wiatrowych, portów, dróg wodnych itp., co do których oczekuje się, że ze względu na swoją skalę i charakter będą mieć znaczące skutki dla danego obszaru, niemal zawsze wiąże się wymóg przeprowadzenia badań terenowych. Badania te muszą obejmować tworzenie szczegółowych map chronionych siedlisk, miejsc rozrodu lub odpoczynku gatunków itp. (chyba że niektóre z tych badań zostały już przeprowadzone w ostatnim czasie, np. podczas opracowywania lub aktualizacji planu zagospodarowania albo podczas przeprowadzania oceny innego dużego przedsięwzięcia na danym terenie).

Skutki należy określić pod względem ilościowym lub zapisać przy pomocy parametrów umożliwiających ocenę skali i dotkliwości oddziaływania na cele ochrony konkretnych siedlisk i gatunków, których obecność na danym obszarze jest znacząca (zob. również ramka 7 w sekcji 3.1.4, gdzie omówiono wskaźniki istotności). Może to na przykład obejmować parametry takie jak:

—

powierzchnia siedliska lub siedlisko trwale utracone w przypadku danego gatunku (np. ze względu na usuwanie roślinności lub dogodnych miejsc lęgowych/miejsc gniazdowania) oceniana w stosunku do powierzchni siedliska na obszarze, na poziomie regionalnym, krajowym i biogeograficznym (procent utraconej powierzchni siedliska) oraz w odniesieniu do celu ochrony konkretnego obszaru (co może obejmować cel dotyczący odtworzenia);

—

powierzchnia siedliska lub siedliska gatunków dotkniętych wpływem (np. przez zanieczyszczenie, hałas, pogorszenie innych warunków ekologicznych), oceniana w odniesieniu do odsetka powierzchni siedliska na obszarze, na poziomie regionalnym, krajowym i biogeograficznym (odsetek powierzchni siedliska przyrodniczego dotknięty wpływem) oraz w odniesieniu do celu określonego w ramach celu ochrony konkretnego obszaru (co może obejmować cel dotyczący odtworzenia);

—

wielkość dotkniętych wpływem populacji gatunków osiadłych i wędrownych oceniana w odniesieniu do populacji lokalnych, regionalnych, krajowych i międzynarodowych (procent populacji dotkniętej wpływem) oraz w odniesieniu do celu określonego w ramach celu ochrony konkretnego obszaru (co może obejmować cel dotyczący zwiększenia populacji w obrębie obszaru);

—

skala oddziaływania (np. przez zanieczyszczenie, hałas, pogorszenie innych warunków ekologicznych) na jakość siedliska lub siedliska gatunków, lub przetrwanie gatunków dotkniętych wpływem, z uwagi na ich ekologiczne wymagania na danym obszarze, jak określono w ramach celu ochrony konkretnego obszaru (co może obejmować cel w zakresie odtworzenia).

Jak już wspomniano w powyższych punktach, oceniając możliwe negatywne skutki należy brać pod uwagę nie tylko negatywne zmiany obecnego stanu, ale także zmiany, które mogą uniemożliwić osiągnięcie celów ochrony, o ile te ostatnie wymagają poprawy obecnych warunków.

c) Ocena łącznych skutków z innymi planami i przedsięwzięciami

Łączne oddziaływanie może wynikać z kolejnych, przyrostowych lub połączonych skutków inwestycji (planu, przedsięwzięcia) po dodaniu ich do innych istniejących, planowanych lub racjonalnie przewidywanych inwestycji (zob. również sekcja 3.1.4, tabela 2 dotycząca kluczowych etapów oceny łącznych skutków na obszarze Natura 2000). Przykłady łącznych skutków obejmują:

—	zwiększone stężenia zanieczyszczeń (zwłaszcza w wodzie i glebie) przekraczające poziomy zgodne z ekologicznymi wymaganiami siedliska lub gatunków chronionych na danym obszarze;

—	zmniejszenie, na skutek wielokrotnych poborów, przepływu wody w zlewni poniżej poziomu zgodnego z ekologicznymi wymaganiami siedliska lub gatunków chronionych na danym obszarze;

—	ingerencję w szlaki migracyjne lub w przemieszczanie się dzikich zwierząt;

—	zwiększoną presję na siedliska i gatunki w ekosystemie spowodowaną poszczególnymi inwestycjami.

Łączne oddziaływanie obejmuje szerokie spektrum oddziaływań w różnych skalach geograficznych i ramach czasowych. W niektórych przypadkach łączne oddziaływanie występuje ze względu na realizację szeregu przedsięwzięć tego samego typu. Wśród najbardziej obrazowych przykładów można wymienić:

—	sytuację, w której prowadzi się budowę w ramach szeregu przedsięwzięć hydroelektrycznych lub planuje takie przedsięwzięcia na tej samej rzece lub w tej samej zlewni;

—	sytuację, w której wiele przedsięwzięć dotyczących ropy i gazu lub wydobycia minerałów realizuje się w bliskiej odległości od siebie lub

—	sytuację, w której szereg farm wiatrowych jest budowanych lub planowanych na tej samej trasie przelotu lub w tym samym regionie.

W innych przypadkach łączne oddziaływanie występuje z powodu połączonych skutków różnych rodzajów przedsięwzięć na tym samym terenie, takich jak budowa zakładu wydobycia minerałów, dróg dojazdowych, linii przesyłowych, i innego użytkowania pobliskich gruntów. W niektórych sytuacjach różne elementy tego samego przedsięwzięcia realizuje się i ocenia odrębnie, co oznacza, że łączne oddziaływanie tych elementów powinno również podlegać ocenie łącznych skutków.

W odpowiedniej ocenie należy uwzględnić inne plany lub przedsięwzięcia, które mogłyby mieć znaczący skutek dla danego obszaru w połączeniu z planem lub przedsięwzięciem objętym oceną. Przykładowo planowana droga przebiegająca w pewnej odległości od obszaru Natura 2000 i powodowane przez nią zaburzenia (np. hałas) nie muszą oddziaływać znacząco na gatunki ptaków chronionych na tym obszarze. Jeżeli jednocześnie istnieją lub proponowane są inne przedsięwzięcia lub plany dotyczące tego obszaru (np. droga po drugiej stronie obszaru Natura 2000), wtedy łączne poziomy hałasu ze wszystkich tych przedsięwzięć mogą jednak powodować poważne niepokojenie tych gatunków ptaków (poziomy hałasu powyżej poziomu zgodnego z ekologicznymi wymaganiami gatunku).

Należy również zauważyć, że łączne oddziaływanie może wystąpić w przypadku, gdy tereny objęte wpływem przedsięwzięć wzajemnie oddziałują na siebie. Przykładem może być sytuacja, w której proponowane przedsięwzięcie spowoduje przypuszczalnie obniżenie poziomu wody na obszarze Natura 2000. Podczas gdy obniżenie to, samo w sobie, nie musi być istotne, to w sytuacji gdy z pobliskich terenów objętych intensywną działalnością rolniczą docierają jednocześnie pozostałości nawozów lub pestycydów, wtedy niższy stan wód może oznaczać wyższe stężenia zanieczyszczeń w czasie spływów powierzchniowych, tj. stężenie zanieczyszczeń przekraczające poziomy zgodne z ekologicznymi wymaganiami siedliska lub gatunków chronionych na obszarze.

Oddziaływanie „łączne” należy zbadać już na etapie wstępnej kontroli (sekcja 3.2) oraz należy zidentyfikować wszelkie inne plany i przedsięwzięcia, które mogą oddziaływać łącznie. Ocena na etapie wstępnej kontroli może być uproszczona, ale na etapie odpowiedniej oceny należy właściwie zbadać stwierdzone oddziaływanie innych przedsięwzięć lub planów, które mogą oddziaływać w połączeniu z poddawanym ocenie planem lub przedsięwzięciem. Wymaga to określenia pod względem ilościowym lub jakościowym skali tych innych oddziaływań oraz zidentyfikowania objętych ich wpływem cech obszarów Natura 2000.

Jak stwierdzono w sekcji 3.1.4, przepisy dotyczące łącznego oddziaływania odnoszą się do innych planów lub przedsięwzięć, które zostały już ukończone, udzielono na nie pozwolenia, lecz nie są one jeszcze ukończone, lub przedłożono je do zatwierdzenia.

Oprócz skutków planów lub przedsięwzięć, które są głównym przedmiotem oceny, właściwe może być uwzględnienie skutków planów i przedsięwzięć już zrealizowanych, w tym tych, które powstały lub miały miejsce przed transpozycją dyrektywy lub wyznaczeniem obszaru. Skutki takich ukończonych planów i przedsięwzięć zwykle są częścią uwzględnianych na tym etapie warunków początkowych dla danego obszaru.

Plany i przedsięwzięcia, na które udzielono w przeszłości pozwolenia, ale nie zostały jeszcze wdrożone lub ukończone, powinny być również uwzględnione w przepisach dotyczących oddziaływania łącznego. W odniesieniu do innych proponowanych planów lub przedsięwzięć, w trosce o pewność prawa, należy ograniczyć obowiązywanie przepisu dotyczącego oddziaływania łącznego do planów lub przedsięwzięć, które faktycznie zostały zaproponowane, tj. w przypadku których złożono wniosek o zatwierdzenie lub wydanie zgody. Musi być jednocześnie jasne, że dokonanie przez państwo członkowskie oceny proponowanego planu lub przedsięwzięcia nie stanowi domniemania na korzyść innych, jeszcze niezaproponowanych planów lub przedsięwzięć.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 4.5.3.

Zakres geograficzny, który należy zastosować przy analizie łącznych skutków, będzie zależał od rodzaju planu lub przedsięwzięcia oraz od siedlisk i gatunków, których obecność na danym obszarze jest znacząca. Na przykład może on obejmować teren o określonym promieniu, wytyczony na podstawie zlewni lub wzdłuż szlaków migracyjnych ptaków. Powinien on jednak obejmować cały obszar geograficzny, na którym wszystkie działania w ramach planu lub przedsięwzięcia oraz ich łączne skutki mogą mieć wpływ na cele ochrony przedmiotowych obszarów Natura 2000.

Oceny dokonywane na poziomie planu są szczególnie odpowiednie do zbadania łącznych skutków i efektów synergicznych, ponieważ mogą zapobiec problemom na dalszym etapie realizacji przedsięwzięcia, np. w przypadku planów dla poszczególnych sektorów, takich jak transport, energia, gospodarka wodna, a także planów i strategii regionalnych, planów użytkowania gruntów itp. W tym kontekście szczególnie przydatne może okazać się zapoznanie się z ocenami oddziaływania na środowisko odnoszącymi się do innych istniejących planów i przedsięwzięć dotyczących tego samego obszaru (strategiczna ocena oddziaływania na środowisko i odpowiednia ocena, jeśli są dostępne).

W ramach odpowiedniej oceny przeprowadzonej w przypadku tych planów można również określić zakres odpowiedniej oceny poszczególnych elementów (przedsięwzięć) w ramach planu, biorąc pod uwagę ich łączne skutki. Na przykład przy ustalaniu zakresu odpowiedniej oceny planu wydobycia minerałów przydatne może okazać się określenie zakresu lub stopnia, w jakim szersza sieć dróg dojazdowych do miejsc wydobycia może przyczynić się do łącznego oddziaływania, np. w odniesieniu do rozdrobnienia siedlisk wpływającego na populacje gatunków.

W tabeli 3 przedstawiono możliwe źródła informacji na temat innych planów i przedsięwzięć powodujących łączne skutki. Narzędzia służące do zestawiania łącznych skutków, takie jak bazy danych zawierające zapisy dotyczące przedsięwzięć i planów, które należy wziąć pod uwagę, przyczyniają się do sprawniejszego przeprowadzania oceny łącznych skutków. Na przykład uzyskanie przeglądu różnych działań będzie dużo łatwiejsze, jeżeli istnieje aktualna krajowa lub regionalna baza danych – najlepiej zawierająca dynamiczną mapę umożliwiającą użytkownikom wyszukiwanie wszystkich przedsięwzięć, również tych, które są jeszcze na etapie planowania. Aby wspomniane bazy danych były użyteczne w przypadku odpowiedniej oceny, właściwe organy powinny zadbać o udostępnienie odpowiednich dokumentów w internecie (np. dotyczących oceny skutków, wprowadzonych środków łagodzących lub określonych warunków zatwierdzenia), również po wydaniu pozwoleń.

Należy skonsultować się z właściwymi organami (ochrony przyrody, sektorowymi), aby zgromadzić informacje o pozostałych planach/przedsięwzięciach, które należy uwzględnić podczas oceny .Właściwe organy mogą się również przyczynić do przeprowadzenia oceny łącznego oddziaływania lub zapewnić wsparcie, ponieważ posiadają najlepszy obraz innych działań na rozległych terenach i wiedzę na ich temat. Mogą również gromadzić wszystkie istotne informacje i przekazywać je wykonawcom przedsięwzięcia i konsultantom.

Ocena łącznego oddziaływania może opierać się na informacjach pochodzących z różnych źródeł, w tym badań i programów środowiskowych, strategicznych, sektorowych oraz regionalnych ocen oddziaływania na środowisko, ocen oddziaływania na środowisko na poziomie przedsięwzięcia, ocen łącznego oddziaływania w podobnych sytuacjach oraz badań ukierunkowanych na konkretne zagadnienia. Opinie ekspertów również mogą być cennym źródłem informacji na temat łącznych skutków.

Aby przeprowadzić ocenę łącznego oddziaływania, można wykorzystać wiele różnych metod i narzędzi, co zwykle obejmuje również etap ustalania zakresu i oceny (zob. rys. 2 poniżej).

Źródło: Komisja Europejska, 1999 r. Wytyczne dotyczące oceny skutków pośrednich i skumulowanych oraz interakcji skutków [Guidelines for the Assessment of Indirect and Cumulative Impacts as well as Impact Interactions].

Konsultacje, listy kontrolne, mapy nakładkowe, analiza sieci i systemów mogą być odpowiednimi narzędziami ustalania zakresu umożliwiającymi określenie potencjalnych oddziaływań do poddania dalszej analizie w ramach oceny łącznego oddziaływania.

—	U podstaw analiz sieciowych i systemowych leży koncepcja, że istnieją powiązania oraz ścieżki interakcji pomiędzy poszczególnymi cechami środowiska oraz że gdy jeden element jest szczególnie dotknięty, będzie to miało również wpływ na inne elementy, które wchodzą z nim w interakcję.

—

W analizach przestrzennych wykorzystuje się systemy informacji geograficznej oraz mapy nakładkowe, aby określić, gdzie mogą wystąpić łączne skutki różnych działań, oraz zidentyfikować interakcje oddziaływań. Można również nałożyć wpływ przedsięwzięcia na wybrane obiekty, cechy lub zasoby, aby określić miejsce, w którym oddziaływanie będzie największe.

—

Tworzenie map wrażliwości jest również przydatne, ponieważ może przyczynić się do przewidywania potencjalnych łącznych skutków niektórych działań dla elementów przyrodniczych, które są wrażliwe na skutki tych działań (więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcji 4.2.2 niniejszych wytycznych) (31).

—	W celu określenia i oceny łącznego oddziaływania można tworzyć grupy ekspertów. Do oceny skutków i uwzględnienia łącznego oddziaływania wielu działań na dany teren lub obiekt, a także interakcji między oddziaływaniami, można wykorzystywać matryce.

—	Modelowanie zapewnia narzędzia analityczne do ilościowego określenia związków przyczynowo-skutkowych w drodze symulacji warunków środowiskowych. Zastosowania modelowania sięgają od modelowania jakości powietrza lub hałasu do wykorzystania modelu reprezentującego złożony system naturalny.

—	W analizach pojemności środowiska (32) uwzględnia się łączne oddziaływanie w zestawieniu z progami. Jednak nie zawsze możliwe jest ustalenie progu lub pojemności środowiska dla danej cechy lub obiektu.

Niezależnie od wybranych metod, należy dostosować je do informacji dostępnych na potrzeby analizy i w miarę możliwości oszacować łączne oddziaływanie pod względem ilościowym. Jeśli zostaną opracowane oszacowania jakościowe dotyczące łącznego oddziaływania, powinny one opierać się na zgodnej ocenie zespołu niezależnych ekspertów, a nie na opinii pojedynczego eksperta. Taki zespół może okazać się również pomocny, a wręcz niezbędny na przykład w sytuacji, gdy łączne skutki, które mają zostać poddane ocenie, wynikają z różnych przedsięwzięć, np. budowy elektrowni wodnej, pogłębiania i nawadniania w obrębie tej samej rzeki.

Wybrana metoda nie musi być skomplikowana. Celem powinno być przedstawienie wyników w taki sposób, aby były łatwo zrozumiałe dla inwestora, osoby odpowiedzialnej za wyznaczanie kierunków polityki (tj. właściwego organu) i społeczeństwa. Rządy mogą odegrać istotną rolę za sprawą zapewnienia i wdrożenia ram umożliwiających kierowanie tymi pracami oraz pomocy w określaniu łącznego oddziaływania i zarządzaniu nim.

W ramce 11 przedstawiono przykład procesu przeprowadzania oceny łącznych skutków krok po kroku. Proces ten należy zastosować w sposób elastyczny, tzn. poszczególne etapy mogą być wykonywane poza kolejnością i mogą wymagać wielokrotnej realizacji, przy czym niektóre etapy należy zmienić w odpowiedzi na wyniki innych.

Ramka 11

Przykład procesu przeprowadzania oceny łącznych skutków

Krok 1: Ustalanie zakresu

—	określenie granic geograficznych i ram czasowych oceny łącznych skutków;

—	wskazanie chronionych siedlisk i gatunków, których obecność na danym obszarze jest znacząca, oraz procesów ekologicznych, które należy wziąć pod uwagę;

—	określenie innych istniejących oraz planowanych planów i przedsięwzięć (jak również działalności człowieka), które mają lub mogłyby mieć wpływ na elementy przyrodnicze, i które należy włączyć do oceny łącznych skutków;

—	wskazanie naturalnych czynników środowiskowych, które również mają wpływ na stan cech uwzględnionych w ocenie łącznych skutków.

Krok 2. Ocena łącznego oddziaływania na chronione siedliska i gatunki

—	zgromadzenie dostępnych informacji na temat oddziaływania innych planów, przedsięwzięć, działań i czynników naturalnych na cele ochrony konkretnego obszaru ustalone w odniesieniu do elementów przyrodniczych tego obszaru;

—	oszacowanie łącznego oddziaływania na cele ochrony elementów chronionych dotyczące konkretnego obszaru — tj. całkowitego oddziaływania na elementy chronione, gdy skutki badanego planu lub przedsięwzięcia zostaną połączone z innymi planami lub przedsięwzięciami.

Krok 3. Ocena znaczenia przewidywanego łącznego oddziaływania

—

Ocena znaczenia przewidywanego łącznego oddziaływania na rozpatrywane elementy przyrodnicze, z uwzględnieniem celów ich ochrony. Oddziaływanie jest znaczące na przykład w sytuacji, gdy łączne oddziaływanie na stan elementów przyrodniczych zbliża się do progu lub przekracza próg dla określonego atrybutu zdefiniowanego w ramach celu ochrony tego elementu.

Krok 4. Zarządzanie łącznym oddziaływaniem

—	Określenie, w razie potrzeby, dodatkowych środków łagodzących w celu zmniejszenia szacowanego łącznego oddziaływania na elementy chronione (do oceny wartości takich dodatkowych środków łagodzących będzie konieczne wykonanie zadań opisanych w krokach 2 i 3).

3.2.3. Krok 3: Ustalenie skutków planu lub przedsięwzięcia dla integralności obszaru Natura 2000

Zebrane informacje oraz sporządzone prognozy dotyczące stopnia i poziomu intensywności oddziaływania oraz zmian, jakie mogą wynikać z poszczególnych etapów realizacji planu lub przedsięwzięcia, powinny obecnie umożliwić ocenę zakresu skutków planu lub przedsięwzięcia dla integralności obszaru.

Opis integralności obszaru i ocena skutków powinny być oparte na parametrach określających cele ochrony, specyficznych dla siedlisk i gatunków występujących na danym obszarze oraz dla ich wymagań ekologicznych. Może to być także przydatne w późniejszym monitorowaniu wpływu wdrażania planu lub przedsięwzięcia.

Jeżeli chodzi o konotacje lub znaczenie pojęcia „integralności”, odnosi się ono wyraźnie do integralności ekologicznej. Integralność tę można postrzegać jako jakość lub stan pozostawania w całości lub stan kompletności. W dynamicznym kontekście ekologicznym integralność można również postrzegać jako posiadanie odporności i zdolności do ewolucji w sposób korzystny dla ochrony środowiska.

Użyteczną definicją „integralności terenu” może być wewnętrznie spójna suma struktury, funkcji i procesów ekologicznych obszaru na całej jego powierzchni, umożliwiających występowanie na jego terenie siedlisk, zespołów siedlisk lub populacji gatunków, ze względu na które dany obszar został wyznaczony.

Obszar można opisać jako cechujący się wysokim stopniem integralności, jeżeli jego istniejący potencjał w zakresie spełnienia założeń ochrony terenu jest realizowany, utrzymana jest jego zdolność do samonaprawy i samoodnowienia w dynamicznych warunkach oraz wymaga on jedynie minimalnego wsparcia zewnętrznego w dziedzinie zarządzania.

Zob. wytyczne dotyczące art. 6 – sekcja 4.6.4.

„Integralność terenu” odnosi się zatem do celów ochrony obszaru, jego kluczowych elementów przyrodniczych, struktury i funkcji ekologicznej. Jeżeli cele ochrony danego obszaru nie zostaną podważone w ramach proponowanego planu lub przedsięwzięcia (osobno lub w połączeniu z innymi planami i przedsięwzięciami), nie można uznać, że występuje niekorzystny wpływ na integralność obszaru.

„Integralność” dotyczy również głównych procesów i czynników ekologicznych, które podtrzymują długoterminową obecność gatunków i siedlisk na obszarze Natura 2000. Jest to zazwyczaj objęte celami ochrony danego obszaru (np. poprawa jakości siedliska lub rozszerzenie zasięgu gatunku w obrębie obszaru). Naruszenie tych czynników może przeszkodzić w spełnieniu tych założeń oraz mieć negatywne skutki, nawet jeśli nie oddziałuje bezpośrednio na gatunki ani siedliska. Na przykład reżim hydrologiczny rzeki, fluwialne procesy morfologiczne, erozja, transport i akumulacja osadów są kluczowymi czynnikami zachowania rzecznych siedlisk i gatunków, co znajduje odzwierciedlenie w celach ich ochrony. Oddziaływanie na te procesy może mieć wpływ na integralność obszaru, nawet jeśli znane fragmenty siedlisk przyrodniczych i lokalizacje, w których potwierdzono występowanie gatunku, nie są bezpośrednio naruszone.

Jeżeli zostanie stwierdzone, że trwała utrata części siedliska bądź populacji gatunku, którego obecność na danym obszarze jest znacząca, lub długotrwałe pogorszenie stanu struktury, funkcji i procesów ekologicznych obszaru stanowią oddziaływanie wynikające z przedsięwzięcia lub planu, można założyć, że plan lub przedsięwzięcie ma negatywne skutki dla integralności obszaru.

Niemniej jednak należy również wziąć pod uwagę, że zdolność do samonaprawy lub odporność może w niektórych przypadkach pozwolić strukturze i funkcjom ekologicznym terenu na odbudowę w stosunkowo krótkim czasie, np. po pewnym tymczasowym niepokojeniu zbiorowisko lub populacja gatunków może odbudować się w sposób naturalny. W takim przypadku można uznać, że przedsięwzięcie nie powodowałoby negatywnych skutków dla integralności danego obszaru. Zdolność do samonaprawy byłaby zwykle odzwierciedlona w celach ochrony elementów chronionych (np. ustalenie określonych progów lub granic zmian, jak np. dopuszczenie pewnego poziomu tymczasowej mętności w związku z pracami konserwacyjnymi na rzekach lub innych jednolitych częściach wód).

Stopień tymczasowych negatywnych skutków może być decydujący dla określenia, czy występują niekorzystne skutki dla obszaru. Jeśli czas potrzebny do odtworzenia siedliska szacuje się w dniach, tygodniach lub nawet kilku miesiącach, można uznać, że nie występują negatywne skutki dla integralności obszaru. Krótki okres zakłóceń, wpływający na niektóre siedliska lub gatunki, może zatem nie mieć niekorzystnych skutków dla jego integralności. Należy jednak dokładnie przeanalizować tę kwestię w poszczególnych przypadkach, uwzględniając cykle ekosystemów na danym obszarze, strukturę zbiorowisk, funkcje ekologiczne i procesy na nim zachodzące.

Ocena skutków dla integralności obszaru może być stosunkowo prosta w przypadku małych obszarów, na których występuje jedno siedlisko bądź gatunek lub kilka siedlisk bądź gatunków oraz których funkcje ekologiczne są wyraźne. W przypadku obszarów o złożonych ekosystemach i funkcjach ekologicznych, na których występuje wiele siedlisk i gatunków, przeprowadzenie oceny może być trudne.

Aby ocenić wpływ na integralność obszaru w sposób systematyczny i obiektywny, ważne jest, aby ustanowić progi i wartości docelowe dla każdego atrybutu określającego cele ochrony w odniesieniu do typów siedlisk i gatunków chronionych na danym obszarze. Aby pomóc w ustaleniu, czy naruszono integralność obszaru Natura 2000, w ramce 12 poniżej przedstawiono przykładową listę kontrolną odzwierciedlającą parametry wykorzystywane do określenia celów ochrony siedlisk/gatunków chronionych na takich obszarach.

Ramka 12

Ocena oddziaływania na integralność obszaru: przykład listy kontrolnej

Czy plan lub przedsięwzięcie może potencjalnie:

—	utrudnić lub spowodować opóźnienia w realizacji celów ochrony obszaru?

—	zmniejszyć powierzchnię lub jakość chronionych typów siedlisk lub siedlisk gatunku chronionego, który występuje na danym obszarze?

—	zmniejszyć populację gatunku chronionego, którego obecność na danym obszarze jest znacząca?

—	powodować niepokojenie, które może wpłynąć na wielkość lub zagęszczenie populacji albo równowagę pomiędzy gatunkami?

—	spowodować przemieszczenie gatunku chronionego, którego obecność na danym obszarze jest znacząca, a tym samym zmniejszyć zasięg występowania tych gatunków na danym obszarze?

—	spowodować rozdrobnienie siedlisk wymienionych w załączniku I lub siedlisk gatunków?

—

spowodować utratę lub redukcję kluczowych cech, naturalnych procesów lub zasobów mających istotne znaczenie dla zachowania lub odtwarzania odpowiednich siedlisk i gatunków na danym obszarze (np. pokrycie terenu roślinnością drzewiastą, ekspozycja na pływy, coroczne zalewy, żerowanie, zasoby pożywienia)?

—	zakłócić działanie czynników sprzyjających utrzymaniu korzystnych warunków panujących na danym obszarze lub niezbędnych do przywrócenia właściwego stanu obszaru?

—	zaburzyć równowagę, rozmieszczenie i zagęszczenie gatunków, które są wskaźnikami korzystnych warunków panujących na danym obszarze?

3.2.4. Krok 4: Środki łagodzące

Jeżeli podczas odpowiedniej oceny zidentyfikowano niekorzystny wpływ na integralność obszaru lub nie można wykluczyć wystąpienia takiego wpływu, dany plan lub przedsięwzięcie nie mogą zostać zatwierdzone. W zależności od stopnia zidentyfikowanego wpływu możliwe może być jednak przyjęcie pewnych środków łagodzących, które pozwolą uniknąć wywierania takiego wpływu lub ograniczyć go do poziomu, na którym nie będzie już miał niekorzystnego wpływu na integralność obszaru.

Zob. wytyczne dotyczące art. 6 – sekcja 4.6.6.

Środki łagodzące może proponować wykonawca planu bądź przedsięwzięcia lub mogą ich wymagać właściwe organy krajowe w celu usunięcia skutków stwierdzonych w odpowiedniej ocenie, lub ograniczenia ich do poziomu, na którym nie będą już miały wpływu na integralność obszaru, lub zapobieżenia wystąpieniu tych skutków.

W praktyce potrzeba zastosowania środków łagodzących jest często uznawana na wczesnym etapie opracowywania planu/przedsięwzięcia lub na etapie początkowym (np. w ramach dyskusji między wykonawcą/wnioskodawcą a doradcami ds. ochrony przyrody poprzedzającej złożenie wniosku) oraz jest uwzględniana we wniosku o udzielenie zezwolenia. Mimo że środki łagodzące nie mogą być wzięte pod uwagę podczas wstępnej kontroli planu lub przedsięwzięcia, to fakt uznania ich za konieczne może znacząco przyczynić się do sprawnego, skutecznego i terminowego przeprowadzenia etapu odpowiedniej oceny, a tym samym do podjęcia decyzji, czy plan/przedsięwzięcie można zatwierdzić na podstawie art. 6 ust. 3.

Hierarchia środków łagodzących sugeruje w pierwszej kolejności unikanie (tj. zapobieganie wystąpieniu jakiegokolwiek znaczącego oddziaływania), a następnie ograniczanie oddziaływania (tj. zmniejszenie wielkości lub prawdopodobieństwa wystąpienia oddziaływania). Przykłady podano poniżej w tabeli 6.

Tabela 6

Przykłady rodzajów środków łagodzących

Unikanie oddziaływania:

—	rozwiązania techniczne zapobiegające negatywnym skutkom planu lub przedsięwzięcia (np. urządzenia ograniczające hałas, światło lub pył);

—	rozmieszczanie elementów przedsięwzięcia z pominięciem terenów wrażliwych (całych obszarów Natura 2000 lub kluczowych terenów w obrębie obszarów Natura 2000 lub terenów łączących je);

—	ogrodzenia ochronne i inne środki mające na celu zapobieganie uszkodzeniom roślinności lub obrażeniom dzikich zwierząt;

—	unikanie prac w okresach wrażliwych (np. sezon lęgowy gatunków);

—	optymalizacja koordynacji prac w celu uniknięcia łącznego oddziaływania.

Ograniczanie oddziaływania:

—	kontrole emisji;

—	bariery dźwiękochłonne, takie jak ekrany akustyczne;

—	pochłaniacze zanieczyszczeń;

—	kontrolowany dostęp do obszarów wrażliwych podczas budowy/eksploatacji;

—	przejścia dla dzikich zwierząt (np. mosty, tunele i „ekowiadukty”);

—	w miarę możliwości dostosowanie działań w celu ograniczenia skutków (np. hałasu, światła, pyłu itd.).

Na poziomie planów środki łagodzące mogą obejmować np. zmianę miejsca lub usunięcie elementów planu, w przypadku których ustalono, że mają znaczące negatywne skutki dla integralności obszaru. Proponowane środki można udoskonalić w trakcie procesu oceny. Na wysokim szczeblu planowania (np. w ramach planów krajowych/regionalnych) łagodzenie skutków może oznaczać określenie potencjalnych środków, które zostaną opracowane w sposób bardziej szczegółowy na niższym szczeblu, zgodnie z parametrami ekologicznymi, lokalizacyjnymi, czasowymi, prawnymi i finansowymi, które należy spełnić w przypadku każdego wniosku projektowego.

Środków łagodzących nie należy mylić ze środkami kompensującymi, które uwzględnia się na podstawie procedury określonej w art. 6 ust. 4 (zob. sekcja 3.3.3 niniejszego dokumentu).

Środki łagodzące to środki mające na celu zminimalizowanie, a nawet wyeliminowanie negatywnych skutków, jakie mogą wyniknąć z realizacji planu lub przedsięwzięcia, tak aby nie zachodził niekorzystny wpływ na integralność obszaru. Środki te są rozpatrywane w kontekście art. 6 ust. 3 i stanowią integralną część specyfikacji planu lub przedsięwzięcia lub stanowią warunek jego zatwierdzenia.

Środki kompensujące są niezależne od przedsięwzięcia (w tym od wszelkich powiązanych środków łagodzących). Ich celem jest kompensacja pozostałych negatywnych skutków planu lub przedsięwzięcia, tak by zachowana została ogólna spójność ekologiczna sieci Natura 2000. Można je rozważać jedynie w kontekście art. 6 ust. 4.

Zob. wytyczne dotyczące art. 6 – sekcja 5.4.1.

W szczególności środków, które nie są funkcjonalnie częścią przedsięwzięcia, takich jak poprawa i odtworzenie siedliska (nawet jeśli przyczyniają się do zwiększenia obszaru siedliska netto w obrębie naruszonego obszaru (33)) lub tworzenie i poprawa miejsc lęgowych bądź miejsc odpoczynku dla gatunków, nie należy uznawać za środki łagodzące, ponieważ nie zmniejszają negatywnego oddziaływania takiego przedsięwzięcia. Tego typu środki, jeśli wykraczają poza normalną praktykę wymaganą dla zachowania danego obszaru, spełniają raczej kryteria środków kompensujących.

Każdy środek łagodzący należy szczegółowo opisać, wskazując, w jaki sposób wyeliminuje lub ograniczy stwierdzony negatywny wpływ, jak również wyznaczając czas i osobę odpowiedzialną za jego wdrożenie. Należy wskazać następujące aspekty:

—

przedmiotowe oddziaływanie, któremu mają zaradzić środki łagodzące, w tym informacje na temat odpowiednich parametrów (np. zasięg siedlisk będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których stan ulega pogorszeniu, oraz stopień ich ochrony na danym obszarze, populacja gatunków narażonych na niepokojenie);

—	oczekiwane wyniki wdrożenia proponowanych środków łagodzących w odniesieniu do każdego parametru (np. powierzchnia siedliska, liczebność populacji gatunków lub struktura i funkcje);

—	techniczno-naukowa wykonalność i przewidywany stopień skuteczności proponowanych środków;

—	osoba lub organ odpowiedzialne za wdrożenie;

—	zarządzanie terenem, na którym zostaną wdrożone środki łagodzące (metody, czas trwania);

—	miejsce i czas wprowadzenia środków w odniesieniu do planu lub przedsięwzięcia;

—	metody kontroli wdrażania środków;

—	finansowanie środków;

—	program monitorowania w celu sprawdzenia skuteczności środków i dostosowania ich w razie potrzeby.

Skuteczność środków łagodzących należy wykazać, np. poprzez odniesienie do pomyślnego wdrożenia w ramach innych, podobnych inwestycji, oraz należy monitorować w drodze wprowadzenia systemu monitorowania wyników i zastosowania środków naprawczych w przypadku wykrycia błędów. Poniższą listę kontrolną można wykorzystać do oceny skuteczności.

Ramka 13

Ocena skuteczności środków łagodzących

—	Czy środki łagodzące są wykonalne w ramach ocenianego planu lub przedsięwzięcia?

—	Czy środki łagodzące są wyraźnie ukierunkowane na oddziaływania stwierdzone w ramach odpowiedniej oceny? Czy są one skuteczne w ograniczaniu tych oddziaływań poniżej poziomu istotności?

—	Czy przewidziano wystarczające środki i zasoby w celu wdrożenia środków łagodzących?

—	Czy odnotowano wcześniejsze skuteczne wdrożenie proponowanych środków łagodzących?

—	Czy wskazano czynniki ograniczające oraz wskaźniki powodzenia lub niepowodzenia proponowanych środków?

—	Czy istnieje kompleksowy plan wdrożenia i utrzymania środków łagodzących (w tym w razie potrzeby ich monitorowania i oceny)?

Monitorowanie środków łagodzących ma zasadnicze znaczenie dla sprawdzenia ich skutecznego i terminowego wdrożenia oraz wykrycia wszelkich nieoczekiwanych oddziaływań wymagających dodatkowych środków.

Skuteczność środków łagodzących należy wykazać przed zatwierdzeniem planu lub przedsięwzięcia. Ponadto jeżeli skuteczność środków łagodzących zależy od występowania stabilnych warunków lub procesów naturalnych, które mogą ulec zmianie (np. w wyniku powodzi, suszy, burz lub innych zdarzeń), monitorowanie należy również zastosować w celu weryfikacji oczekiwanych wyników i wykrycia wszelkich możliwych zmian, które uzasadniają dostosowanie środków lub ich przeprogramowanie.

Wyniki monitorowania należy udostępnić właściwym organom, aby pomóc w sformułowaniu odpowiednich wariantów reagowania, np. w celu usunięcia wszelkich widocznych nieprawidłowości w środkach łagodzących lub w celu zareagowania na nieoczekiwane oddziaływanie lub skutki, w których przypadku stwierdzono jedynie ryzyko ich wystąpienia. W tabeli 7 przedstawiono przykład matrycy zawierającej informacje na temat środków łagodzących.

Należy odpowiednio udokumentować oczekiwane wyniki wdrożenia środka łagodzącego w zakresie zapobiegania lub ograniczania oddziaływań określonych w ocenie.

W tabeli 8 przedstawiono przykład matrycy zawierającej wynik oceny po zastosowaniu środka łagodzącego.

Tabela 7

Informacje na temat środków łagodzących proponowanych w odniesieniu do planu lub przedsięwzięcia

Stwierdzone negatywne skutki (wykaz)	Opis środków, szczegółowe informacje na temat wdrażania, skuteczności, monitorowania
Skutek #1	Środek #1
Nazwa/opis	Wyjaśnienie, w jaki sposób środek przyczyni się do uniknięcia/ograniczenia wpływu na integralność obszaru	Wyjaśnienie, w jaki sposób zostanie on wdrożony i przez kogo	Wykazanie jego skuteczności (np. w oparciu o dowody naukowe/uzasadnienie ekspertów)	Ustalenie harmonogramu wdrożenia w odniesieniu do planu lub przedsięwzięcia	Określenie proponowanego systemu monitorowania i wymogów dotyczących sprawozdawczości, w tym sposobu reagowania na wszelkie ewentualne nieoczekiwane oddziaływania
	Przedstawienie szczegółowych informacji dotyczących środka łagodzącego z wyjaśnieniem elementów służących przeciwdziałaniu negatywnym skutkom	Może to obejmować dalsze informacje dotyczące prawnie wiążących umów, które należy zawrzeć przed zatwierdzeniem planu lub przedsięwzięcia.	Może to uwzględniać ocenę: (i) sprawozdań lub dowodów uzyskanych z podobnych projektów lub przedsięwzięć; (ii) oświadczeń odpowiednich ekspertów lub (iii) wsparcia ze strony właściwego organu ochrony przyrody.	Niektóre środki łagodzące można włączyć do planu lub przedsięwzięcia; w niektórych przypadkach będą to dodatkowe środki, które należy wprowadzić przed zatwierdzeniem planu lub przedsięwzięcia albo wkrótce po jego zatwierdzeniu.	Można to zrobić w ramach prawnie wiążących umów zawieranych przed zatwierdzeniem planu lub przedsięwzięcia.

Tabela 8

Podsumowanie wyników oceny po wdrożeniu środków łagodzących

Istotne cechy obszaru

Krótki opis oddziaływania/negatywnych skutków

Znaczenie/skala skutków

Opis proponowanych środków łagodzących

Oczekiwane wyniki środków łagodzących

Siedliska

—

...

—

...

Gatunki

—

...

—

...

Inne elementy przyrodnicze o istotnym znaczeniu dla integralności obszaru

3.2.5. Wnioski z odpowiedniej oceny

Ocena przeprowadzona na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej musi zawierać pełne, dokładne i ostateczne ustalenia i wnioski, zgodnie z najlepszą wiedzą naukową w tej dziedzinie. Musi ona pozwolić wyeliminować wszystkie uzasadnione wątpliwości naukowe dotyczące oddziaływania planów lub przedsięwzięć proponowanych na danym terenie chronionym.

Wnioski z odpowiedniej oceny muszą wyraźnie odnosić się do integralności terenu oraz założeń jego ochrony. W przypadku gdy z oceny wynika, że wystąpią negatywne skutki dla integralności terenu, należy wyjaśnić, w odniesieniu do których aspektów, po uwzględnianiu środków łagodzących, występują pozostałe negatywne skutki. Będzie to istotne, jeśli plan lub przedsięwzięcie podlegają dalszemu rozpatrywaniu na podstawie art. 6 ust. 4.

Praktyczny przykład możliwego formatu zapisu wyników odpowiedniej oceny przedstawiono w tabeli 9 na następnej stronie.

Tabela 9

Przykład zapisu odpowiedniej oceny

Teren 1: obszar specjalnej ochrony Xxx	Krótki opis: Obszar specjalnej ochrony obejmuje największy zakres bagien w regionie Xxxxxx. Różnorodność siedlisk przybrzeżnych występujących na tym terenie sprzyja występowaniu dużej liczby ptaków wodnych przez cały rok.
Potencjalny wpływ	Naruszony element	Założenia ochrony	Negatywny wpływ samego planu/przedsięwzięcia w przyszłości	Negatywny wpływ planu/przedsięwzięcia na element, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami	Możliwość uniknięcia lub złagodzenia negatywnych skutków	Wniosek: negatywne skutki dla integralności terenu: Tak. Nie. Niepewne. Długoterminowe. Krótkoterminowe.
Utrata siedlisk Niepokojenie gatunków	Ptaki występujące w siedliskach przybrzeżnych ... … (nazwa gatunków)	Utrzymanie populacji i rozmieszczenia gatunków… (informacje szczegółowe w odniesieniu do założeń ochrony). Utrzymanie struktury i funkcji oraz procesów wspomagających, od których zależą siedliska gatunków… (informacje szczegółowe w odniesieniu do założeń ochrony).	Komponent X planu spowoduje zmniejszenie powierzchni słonych bagien dostępnych dla gatunku. Potencjalną stratę 110 ha oszacowano w odpowiedniej ocenie.	Istnieje możliwość wystąpienia negatywnych skutków w połączeniu z innymi planami, który zwiększyłyby pośrednią presję na te tereny. Wzrost niepokojenia spowodowany zwiększonym wykorzystaniem w celach rekreacyjnych, związanym z innymi przedsięwzięciami, miałby negatywne skutki dla tego terenu.	Nie	Tak – długoterminowe
Pogorszenie stanu siedliska	Ptaki występujące na nizinnych, podmokłych użytkach zielonych ... … (nazwa gatunków)	Utrzymanie populacji i rozmieszczenia gatunków… (informacje szczegółowe w odniesieniu do założeń ochrony). Utrzymanie struktury i funkcji oraz procesów wspomagających, od których zależą siedliska gatunków… (informacje szczegółowe w odniesieniu do założeń ochrony).	Element Y planu może przyczynić się do zmiany systemu przepływu wody, która może naruszyć podmokłe użytki zielone stanowiące odpowiednie siedlisko dla gatunku ….. (informacje szczegółowe w odniesieniu do założeń ochrony)	Nie przewiduje się	Niepewne	Niepewne (komponentu Y nie został zdefiniowany w sposób szczegółowy, w związku z czym nie można dokonać odpowiedniej oceny wpływu na system przepływu ani określić go pod względem ilościowym).
…

Po przeprowadzeniu odpowiedniej oceny wnioski należy jasno przedstawić w sprawozdaniu, w którym:

a)	plan lub przedsięwzięcie opisano w sposób wystarczająco szczegółowy, aby członkowie społeczeństwa mogli zrozumieć jego charakter, skalę i cele;

b)	opisano podstawowe warunki obszaru Natura 2000, a także założenia jego ochrony;

c)	określono negatywne skutki planu lub przedsięwzięcia dla obszaru Natura 2000 z punktu widzenia założeń jego ochrony;

d)	wyjaśniono, w jaki sposób można uniknąć tego oddziaływania lub dostatecznie je ograniczyć poprzez środki łagodzące;

e)	określono ramy czasowe i ustalono mechanizmy, za pośrednictwem których środki łagodzące będą zapewnione, wdrożone i monitorowane;

f)	zawarto należycie uzasadnione wnioski dotyczące oddziaływania na integralność terenu.

Sprawozdanie z odpowiedniej oceny należy sporządzić w sposób przejrzysty oraz zawrzeć w nim: (i) łatwe do prześledzenia ścieżki dowodowe (np. prowadzące od działań do presji oraz do wrażliwości i podatności naruszonych elementów przyrodniczych); oraz (ii) odpowiedni poziom dowodów lub analiz nadających się do konsultacji z odpowiednimi organami ochrony przyrody i społeczeństwem.

W przypadku niektórych elementów lub komponentów planu negatywne skutki dla integralności terenu mogą być niepewne lub niemożliwe do określenia z wystarczającą pewnością. Takie aspekty wymagałyby jednak dalszego rozważenia. Wiele strategii krajowych obejmuje kluczowe plany inwestycyjne, takie jak budowa nowych zbiorników lub korytarzy transportowych, które mogą mieć wpływ na obszary Natura 2000, lecz których dokładna lokalizacja, projekt lub szczegóły działania nie zostały jeszcze określone; takie elementy muszą zostać należycie ocenione na poziomie przedsięwzięcia. W takich przypadkach fakt ten, tj. utrzymującą się niepewność, należy odnotować w wynikach oceny, a takie komponenty/elementy planów muszą zostać poddane odpowiedniej ocenie na poziomie przedsięwzięcia (zob. również sekcja 4.2).

Wnioski wynikające z odpowiedniej oceny wraz z wszelkimi ustalonymi środkami łagodzącymi lub warunkami powinny również być częścią procedury udzielania zezwoleń lub każdej innej decyzji podjętej w sprawie danego planu lub przedsięwzięcia.

Podejmowanie decyzji na podstawie odpowiedniej oceny

Zatwierdzenie planu lub przedsięwzięcia należy do właściwych organów, które biorą pod uwagę wnioski wynikające z odpowiedniej oceny skutków planu lub przedsięwzięcia dla danego obszaru Natura 2000. Władze mogą zatwierdzić plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że plan lub przedsięwzięcie nie wpłyną niekorzystnie na integralność terenu. Ma to miejsce wówczas, gdy z naukowego punktu widzenia nie ma racjonalnych wątpliwości co do braku wystąpienia takich skutków.

Jeżeli brak jest pewności co do niewystąpienia negatywnych skutków na przedmiotowy teren, związanych z ocenianym planem lub przedsięwzięciem, właściwe organy państwowe powinny odmówić udzielenia pozwolenia na ten plan lub przedsięwzięcie (C-127/02, pkt 57).

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 4.7.3.

Sprawozdanie dotyczące okazów przedstawiające wyniki odpowiedniej oceny przedstawiono w ramce 16 na końcu sekcji 3.2.

Jeśli właściwy organ stwierdzi, że mogą wystąpić negatywne skutki lub nie można ich wykluczyć, nie można przystąpić do realizacji planu lub przedsięwzięcia (chyba że mają zastosowanie warunki określone w art. 6 ust. 4 – zob. sekcja 3.3).

3.2.6. Kwestie do dalszego rozważenia: konsultacje, jakość odpowiedniej oceny, dostęp do wymiaru sprawiedliwości

Konsultacje

Konsultacje z ekspertami, innymi organami, organizacjami pozarządowymi, grupami potencjalnie zainteresowanymi lub społeczeństwem mogą przyczynić się do poprawy jakości informacji o środowisku dostępnych dla osób przeprowadzających odpowiednią ocenę oraz decydentów (np. poprzez określenie wpływu na środowisko lub opracowanie odpowiednich środków łagodzących). Konsultacje mogą również przyczynić się do zminimalizowania potencjalnych konfliktów i opóźnień.

Konsultacje z odpowiednimi organami, ekspertami w dziedzinie biologii lub ekologii, jak również z przedstawicielami odpowiednich sektorów przemysłu oraz polityki, zainteresowanymi stronami i organizacjami pozarządowymi w trakcie procedur ustanowionych w art. 6 ust. 3 poprawiają dostępność informacji i uwzględniają różne punkty widzenia.

Organy ds. ochrony przyrody i organy sektorowe powinny współpracować w trakcie procesu oceny w celu zapewnienia, aby: (i) odpowiednia ocena opierała się na najlepszych dostępnych informacjach i doświadczeniach; a także aby (ii) wszystkie istotne aspekty były odpowiednio uwzględniane.

Udział społeczeństwa w procedurze określonej w art. 6 ust. 3.

W dyrektywie siedliskowej nie zawarto wyraźnego obowiązku uzyskania opinii całego społeczeństwa podczas zatwierdzani planów lub przedsięwzięć wymagających odpowiedniej oceny. Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 3 trzeba to zrobić tylko wtedy, gdy jest to „uznane za stosowne”. Trybunał wyjaśnił jednak, że na podstawie wymogów konwencji z Aarhus (34) zainteresowana społeczność, w tym uznane organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska, ma prawo do udziału w procedurze udzielania zezwoleń (C-243/15, pkt 49). Prawo to obejmuje w szczególności „prawo do »skutecznego uczestnictwa społeczeństwa w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących środowiska« oraz do »składania, w formie pisemnej lub, jeśli ma to miejsce, na rozprawie publicznej lub przesłuchaniu z udziałem wnioskodawcy, wszelkich uwag, informacji, analiz i opinii, które uważa ono za odnoszące się do planowanego przedsięwzięcia«” (C-243/15, pkt 46).

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 4.7.2.

W przypadku gdy odpowiednia ocena jest skoordynowana lub prowadzona wraz z oceną oddziaływania na środowisko (OOŚ)/strategiczną oceną oddziaływania na środowisko (SOOŚ), może ona również podlegać niezbędnym przepisom dotyczącym udziału społeczeństwa zawartym w tych dyrektywach. Ważne jest jednak, aby rozróżnić i oddzielić wyniki odpowiedniej oceny od wyników OOŚ/strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Jest to konieczne, aby zapewnić odpowiednie stosowanie art. 6 ust. 3 zdanie drugie (zezwolenia można udzielić dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on negatywnie na integralność terenu).

W dyrektywie OOŚ (art. 6) nakłada się na państwa członkowskie obowiązek: (i) zapewnienia konsultacji z odpowiednimi organami; oraz (ii) zapewnienia wczesnej i realnej możliwości informowania społeczeństwa oraz umożliwienia zainteresowanej społeczności udziału w procedurze podejmowania decyzji dotyczących środowiska. Obejmuje to ustalenie rozsądnych ram czasowych w odniesieniu do poszczególnych etapów uczestnictwa. Warunki stosowania odstępstw określono w art. 6 dyrektywy SOOŚ.

Udział społeczeństwa zgodnie z dyrektywami OOŚ i SOOŚ

Dyrektywa OOŚ

Preambuła:

—

Skuteczny udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji umożliwia społeczeństwu wyrażenie, a decydentom branie pod uwagę opinii i trosk, które mogą mieć związek z tymi decyzjami, zwiększając w ten sposób odpowiedzialność i przejrzystość procesu podejmowania decyzji oraz wnosząc wkład w publiczną świadomość w zakresie kwestii dotyczących środowiska i w poparcie dla podjętych decyzji.

—	Udział, w tym uczestnictwo poprzez stowarzyszenia, organizacje i grupy, w szczególności organizacje pozarządowe promujące ochronę środowiska, powinien być odpowiednio rozwijany, w tym między innymi poprzez promowanie edukacji społeczeństwa w zakresie środowiska.

—

Wśród celów konwencji z Aarhus znajduje się pragnienie zagwarantowania praw udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji w sprawach środowiskowych w celu przyczyniania się do ochrony prawa do życia w środowisku, które jest odpowiednie dla zdrowia i pomyślności osób. Art. 6 konwencji z Aarhus przewiduje udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji co do planowanych przedsięwzięć nieobjętych jej zakresem, które mogą mieć znaczące oddziaływanie na środowisko.

Art. 6 ust. 2: Aby zapewnić rzeczywisty udział zainteresowanych grup społeczeństwa w procesie decyzyjnym, ogół społeczeństwa jest informowany elektronicznie, przez ogłoszenia publiczne lub za pomocą innych właściwych środków o poniżej określonych kwestiach, we wstępnej fazie procedur podejmowania decyzji w dziedzinie ochrony środowiska, o których mowa w art. 2 ust. 2, a najpóźniej, gdy można zasadnie oczekiwać przedłożenia tego rodzaju informacji:

Dyrektywa SOOŚ

Preambuła: W celu przyczynienia się do bardziej przejrzystego podejmowania decyzji oraz w celu zapewnienia, że informacje przedstawione do oceny są wyczerpujące i wiarygodne, konieczne jest zapewnienie, że w trakcie oceny planów i programów przeprowadzone zostają konsultacje z organami odpowiedzialnymi za sprawy ochrony środowiska oraz ze społeczeństwem i że zostają ustalone odpowiednie ramy czasowe, pozostawiające wystarczającą ilość czasu na konsultacje, w tym na wyrażenie opinii.

Art. 6 ust. 4: Państwa członkowskie określą społeczeństwo do celów ust. 2, w tym społeczeństwo, którego dotyczy lub potencjalnie może dotyczyć proces decyzyjny w ramach niniejszej dyrektywy lub które ma interes prawny związany z wymienionymi decyzjami, w tym odpowiednie organizacje pozarządowe, takie jak organizacje promujące ochronę środowiska oraz pozostałe zainteresowane organizacje.

Zapewnienie jakości odpowiedniej oceny

Jak już wspomniano, odpowiednia ocena musi opierać się na najlepszej wiedzy naukowej w danej dziedzinie. W związku z tym odpowiednią ocenę musi przygotować osoba lub osoby posiadające niezbędną wiedzę ekspercką i doświadczenie w dziedzinie ekologii. W razie potrzeby badanie należy uzupełnić o dodatkową wiedzę ekspercką i doświadczenie (np. z zakresu geologii, hydrologii, inżynierii lub planowania, prawa ochrony środowiska) oraz sporządzić w sposób naukowo kompletny, profesjonalny i obiektywny.

Chociaż badanie mające na celu dostarczenie informacji do odpowiedniej oceny będą zazwyczaj przedkładały osoby ubiegające się o zatwierdzenie planu lub przedsięwzięcia, to właściwe organy powinny upewnić się, że wykazano w nim wystarczającą wiedzę ekspercką, zakres i ukierunkowanie w odniesieniu do odnośnych kwestii ekologicznych lub innych (np. hydrologicznych), a także wystarczające kompetencje i standardy w zakresie metody naukowej i oceny skutków. Aby spełnić wspomniane wymagania jakościowe, niektóre państwa przyjęły system certyfikacji lub system kwalifikacji/autoryzacji osób przeprowadzających badanie dotyczące odpowiedniej oceny (zob. ramka 14).

Zapewnienie jakości raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko w dyrektywie OOŚ

Aby zagwarantować kompletność i jakość raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko:

a)	wykonawca zapewnia, aby raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko był przygotowany przez posiadających odpowiednie kompetencje ekspertów;

b)	właściwy organ zapewnia dysponowanie odpowiednią wiedzą fachową lub w razie konieczności dostęp do niej, aby dokonać analizy raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko; oraz

c)	w stosownych przypadkach właściwy organ zwraca się do wykonawcy o dodatkowe informacje, zgodnie z załącznikiem IV, które mają bezpośredni związek z dojściem do uzasadnionej konkluzji na temat znaczącego wpływu przedsięwzięcia na środowisko.

Państwa członkowskie zapewniają w razie konieczności, by organy posiadające stosowne informacje, w szczególności w odniesieniu do art. 3, udostępniały te informacje wykonawcy.

(art. 5 ust. 3 i ust. 4 dyrektywy OOŚ)

Ramka 14

Korzystanie z usług licencjonowanych ekspertów na potrzeby odpowiedniej oceny w Czechach

W Czechach odpowiednie oceny mogą przeprowadzać wyłącznie licencjonowani eksperci. System wydawania licencji reguluje ustawa o ochronie przyrody, a szczegóły doprecyzowano w dekrecie ministerialnym. Pierwszym podstawowym kryterium uzyskania licencji jest posiadanie dyplomu w dziedzinie biologii lub ekologii albo zdanie egzaminu państwowego z ekologii. Odstępstwa od tej zasady nie są dozwolone, ponieważ doświadczenie zdobyte w tej dziedzinie pokazało, że znajomość ekologii jest podstawowym warunkiem wstępnym przeprowadzenia prawidłowej oceny.

Egzamin licencyjny składa się z pisemnego testu z ekologii, zoologii, botaniki i prawa krajowego (ten ostatni związany jest z kwestiami odpowiedniej oceny oraz OOŚ/SOOŚ), a także z ustnej prezentacji studium przypadku. Egzaminy odbywają się mniej więcej dwa razy do roku, a ich poziom jest dość wysoki, przy czym szczególny nacisk kładzie się na wiedzę z zakresu ekologii. Kandydaci, którzy pomyślnie przejdą proces rekrutacji, uzyskują licencję od Ministerstwa Środowiska na okres 5 lat.

System wydawania licencji przyniósł pozytywny skutek uboczny w postaci usprawnienia całego procesu odpowiedniej oceny. Licencjonowane osoby oceniające organizują regularne spotkania w celu wymiany doświadczeń i omówienia trudnych przypadków. W związku z tym Ministerstwo Środowiska zleciło im opracowanie szeregu praktycznych wytycznych w celu udoskonalenia odpowiednich ocen i zapewnienia spójnego podejścia.

Niezależnie od tego, czy przepisy art. 6 ust. 3 są przestrzegane w ramach obowiązujących procedur oceny oddziaływania na środowisko lub innych szczególnych podejść, wyniki ocen dokonywanych na podstawie art. 6 ust. 3 powinny umożliwiać pełną identyfikowalność ostatecznie podjętych decyzji.

Ramka 15

Elementy zapewniające jakość odpowiedniej oceny

W ocenie:

—

uwzględniono wszystkie elementy przyczyniające się do integralności obszaru Natura 2000 zgodnie z założeniami ochrony obszaru, planem zarządzania (jeżeli jest dostępny) i standardowym formularzem danych, jak również znaczenie odnośnych siedlisk i gatunków w kontekście sieci; ocena opiera się ponadto na najlepszej dostępnej wiedzy naukowej w danej dziedzinie;

—	uwzględniono rolę obszaru i jego funkcję w regionie biogeograficznym oraz spójność ekologiczną sieci Natura 2000;

—

zawarto pełne rozpoznanie wszystkich potencjalnych skutków planu lub przedsięwzięcia, które mogą być istotne dla obszaru, uwzględniając oddziaływanie łączne i wszelkie oddziaływanie, które może zaistnieć na skutek jednoczesnej realizacji planu lub przedsięwzięcia będącego przedmiotem oceny i innych planów lub przedsięwzięć;

—	w stosownych przypadkach przewidziano włączenie do planu lub przedsięwzięcia skuteczne środki łagodzące, aby zapobiec negatywnemu oddziaływaniu na dany obszar, ograniczyć je lub nawet wyeliminować;

—	stosuje się najlepsze dostępne techniki i metody w celu dokonania oceny skali wpływu planu lub przedsięwzięcia na integralność ekologiczną obszaru lub obszarów;

—	uwzględniono solidne wskaźniki służące monitorowaniu realizacji planu lub przedsięwzięcia.

Aby spełnić zawarte w art. 6 ust. 3 wymogi dotyczące oceny, organy sieci Natura 2000 mogą sporządzić formalne specyfikacje dotyczące rodzaju informacji i kryteriów, którymi należy się kierować przy przeprowadzaniu odpowiedniej oceny.

Zdecydowanie zaleca się wymianę dobrych praktyk oraz prowadzenie szkoleń dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w ramach odpowiedniej oceny (np. właściwych organów regulacyjnych na wszystkich szczeblach rządowych, konsultantów, wykonawców planu lub przedsięwzięcia).

Ramka 16

Przykładowa treść sprawozdania z odpowiedniej oceny

Opis planu lub przedsięwzięcia

Cel, zakres, lokalizacja, główne działania

Obszary Natura 2000 potencjalnie dotknięte oddziaływaniem oraz założenia ich ochrony

Wskazanie obszarów Natura 2000, które prawdopodobnie zostaną naruszone, gatunków i siedlisk, dla których zostały wyznaczone, oraz stanu ich ochrony, a także założeń ochrony tych terenów.

Ocena oddziaływania planu lub przedsięwzięcia na integralność terenu.

—	Opis elementów planu lub przedsięwzięcia (oddzielnie albo w połączeniu z innymi przedsięwzięciami lub planami), które mogą powodować znaczące skutki dla obszaru Natura 2000 (należy wykorzystać wyniki z wstępnej kontroli).

—

Określenie sposobu, w jaki plan lub przedsięwzięcie wpłynie na gatunki i siedliska chronione na terenie oraz wskazanie skutków dla założeń ochrony terenu (np. utrata siedliska, rozdrobnienie, niepokojenie gatunków, śmiertelność gatunków, zmiany chemiczne, zmiany hydrologiczne lub geologiczne). Wskazanie obszarów niepewności i braków w informacji.

—	Ustalenie, czy plan lub przedsięwzięcie może negatywnie wpływać na integralność terenu.

—	Wskazanie obszarów niepewności i braków w informacji.

Środki łagodzące

—	Opis środków łagodzących planowanych do wprowadzenia w celu uniknięcia lub ograniczenia negatywnych skutków dla integralności terenu oraz wykazanie ich skuteczności w zmniejszaniu oddziaływania poniżej znaczącego poziomu.

—	Wskazanie obszarów niepewności i braków w informacji.

—	Zarys zamierzonego monitorowania.

Wniosek

Ustalenie, czy plan bądź przedsięwzięcie może wpłynąć lub wpłynie na integralność terenu, lub czy na pewno nie wpłynie (z uwzględnieniem zasady ostrożności).

Źródła, na podstawie których sporządzono odpowiednią ocenę

Wskazanie wykorzystanych źródeł informacji

Wyniki konsultacji

Nazwy instytucji, organów lub ekspertów, z którymi przeprowadzono konsultacje

Podsumowanie stanowiska

Dostęp do wymiaru sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał również prawo społeczeństwa, w tym organizacji działających na rzecz ochrony środowiska, do kwestionowania wydawanych przez organy decyzji dotyczących odpowiedniej oceny (sprawa C-243/15, pkt 56–61), w tym w zakresie stosowności wniosków wyciągniętych z takiej oceny co do ryzyka, jakie dany plan lub przedsięwzięcie stwarza dla integralności danego terenu.

3.3. Etap 3: Procedura podstawie art. 6 ust. 4

Artykuł 6 ust. 4 dopuszcza wyjątki od ogólnej zasady określonej w art. 6 ust. 3, lecz jego stosowanie nie jest automatyczne. To do władz należy decyzja, czy można zastosować odstępstwo od art. 6 ust. 3. Artykuł 6 ust. 4 należy stosować w kolejności określonej w dyrektywie, czyli po zastosowaniu w zadowalający sposób wszystkich przepisów art. 6 ust. 3.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 5.2.

Właściwe organy mogą zatwierdzać plany lub przedsięwzięcia, w przypadku których w ramach odpowiedniej oceny nie można było wykazać oddziaływania na integralność danych terenów, wyłącznie wtedy, gdy złożono wniosek o odstępstwo na podstawie przepisów art. 6 ust. 4.

Przepisy te określają trzy kluczowe wymogi, które należy spełnić i udokumentować:

rozważono rozwiązania alternatywne i można wykazać, że realizacja planu przedstawionego do zatwierdzenia pociąga za sobą możliwie najmniejsze szkody dla siedlisk, gatunków i integralności obszaru Natura 2000, oraz że nie istnieje wykonalna alternatywa dla przedstawionego planu, która nie miałaby niekorzystnego wpływu na integralność terenu;

2.	istnieją powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego, w tym „interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy”;

3.	zastosowano wszelkie środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności sieci Natura 2000.

Te trzy główne wymogi omówiono w poniższych sekcjach.

3.3.1. Krok 1: Analiza rozwiązań alternatywnych

Zadaniem właściwych władz krajowych jest zapewnienie, by wszystkie wykonalne rozwiązania alternatywne spełniające cele planu/przedsięwzięcia zostały przeanalizowane na tym samym poziomie szczegółowości. Oceny tej należy dokonać w odniesieniu do gatunków i siedlisk, dla których wyznaczono obszar, oraz do założeń ochrony terenu.

Przed przystąpieniem do zbadania, czy plan lub przedsięwzięcie są niezbędne z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z interesu publicznego, należy wykazać brak rozwiązań alternatywnych (wyrok Trybunału w sprawie Castro Verde, C-239/04, pkt 36–39).

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 5.3.1.

Pierwszym obowiązkiem w ramach procedury określonej w art. 6 ust. 4 jest przeanalizowanie, czy istnieją rozwiązania alternatywne w stosunku do planu lub przedsięwzięcia. Rozwiązania alternatywne mogą odnosić się do alternatywnego projektu przedsięwzięcia (np. innego przebiegu drogi lub innej liczby pasów ruchu). Mogą one również odnosić się do szerzej zakrojonych wariantów osiągnięcia tego samego celu ogólnego, np. poprawa połączenia kolejowego może zostać uznana za alternatywę dla nowej drogi, a rozwój energii wiatrowej – za alternatywę dla elektrowni wodnej.

Analiza alternatywnych rozwiązań na podstawie art. 6 ust. 4 obejmuje następujące zadania:

—	wskazanie rozwiązań alternatywnych;

—	ocena porównawcza rozpatrywanych rozwiązań alternatywnych;

—	uzasadnienie braku rozwiązań alternatywnych możliwych do rozważenia na podstawie art. 6 ust. 4 (w stosownych przypadkach).

a) Wskazanie rozwiązań alternatywnych

Pierwszym zadaniem jest dokonanie przeglądu możliwych rozwiązań alternatywnych, które mogłyby umożliwić osiągnięcie celów planu lub przedsięwzięcia. Zasadnicze znaczenie ma uwzględnienie scenariusza polegającego na niepodejmowaniu żadnych działań, znanego również jako „opcja zerowa”, który stanowi punkt odniesienia dla porównania rozwiązań alternatywnych.

Rozwiązania alternatywne mogą obejmować różne:

—	sposoby osiągnięcia celów proponowanego przedsięwzięcia;

—	lokalizacje, które mogą być dostępne dla przedsięwzięcia z uwzględnieniem chronionych siedlisk i gatunków, na przykład poprzez określenie różnych lądowych korytarzy transportowych w planach generalnych dróg i autostrad lub różnych stref zabudowy mieszkaniowej;

—	skale i wielkości przedsięwzięcia;

—	rozwiązania projektowe przedsięwzięcia;

—	techniki, metody budowy lub metody eksploatacji służące realizacji przedsięwzięcia;

—	harmonogramy poszczególnych działań i zadań na każdym etapie realizacji, w tym w trakcie budowy, eksploatacji, konserwacji oraz, w stosownych przypadkach, likwidacji lub odnowienia.

Rozwiązania oparte na zasobach przyrody (w przeciwieństwie do tradycyjnej „szarej infrastruktury”) często mogą być równie wykonalne i mniej szkodliwe dla obszarów Natura 2000. Na przykład przywrócenie bardziej naturalnego koryta rzeki wraz z przyległymi terenami podmokłymi może zapewnić podobną lub lepszą ochronę przeciwpowodziową niż sztuczne wały lub zbiorniki, wywierając jednocześnie znacznie mniejszy wpływ na chronione siedliska i gatunki lub nawet poprawiając ich stan. W związku z tym takie rozwiązania alternatywne należy w odpowiedni sposób uwzględnić podczas analizy dostępnych wariantów.

W przypadku planów w politykach i strategiach krajowych lub regionalnych oraz innych dokumentach określających polityki sektorowe (np. w sprawie rozwoju energii odnawialnej lub innej infrastruktury) przewidziano ramy dotyczące oceny zakresu i rodzaju możliwych rozwiązań alternatywnych. Proces tworzenia planu jest szczególnie odpowiedni do przeprowadzenia analizy rozwiązań alternatywnych, ponieważ jest to metoda iteracyjna, która może zapewnić rozwiązania służące ochronie obszarów Natura 2000 oraz zapewnić zrównoważony rozwój działalności w celu zaspokojenia potrzeb społeczeństwa.

Należy rozważyć rozwiązania alternatywne dla wszystkich komponentów, działań i operacji planu, w przypadku których stwierdzono negatywny wpływ na integralność obszaru lub obszarów Natura 2000.

Jak omówiono w sekcji 3.2.6, w przypadku planów niektóre komponenty lub działania w ramach planu mogą być niedostatecznie zdefiniowane, co nakłada ograniczenia na ocenę rozwiązań alternatywnych. Niemniej jednak należy wskazać rozsądne rozwiązania alternatywne, opisać je i ocenić, biorąc pod uwagę cele planu lub programu oraz jego zasięg geograficzny. Jest to również wymagane na mocy dyrektywy SOOŚ (art. 5).

Wdrożenie procedur określonych w art. 6 ust. 4 może być łatwiejsze, jeżeli wykonawcy planu lub przedsięwzięcia na wczesnym etapie procesu omówią możliwe rozwiązania alternatywne z właściwymi organami lub organami regulacyjnymi ds. ochrony przyrody.

Odpowiednie ramy dotyczące wyszukiwania rozwiązań alternatywnych zapewniają procedury konsultacji publicznych, takie jak te określone w dyrektywach SOOŚ i OOŚ.

b) Ocena porównawcza rozpatrywanych rozwiązań alternatywnych

Obowiązkiem właściwych organów jest przeprowadzenie oceny względnego wpływu alternatywnych rozwiązań w celu uzasadnienia decyzji na podstawie art. 6 ust. 4. Właściwe organy muszą ustalić, czy realizacja planu przedstawionego do zatwierdzenia pociąga za sobą możliwie najmniejsze szkody dla siedlisk, gatunków i integralności obszaru lub obszarów Natura 2000. Przeprowadzenie oceny rozwiązań alternatywnych jest konieczne nawet wtedy, gdy inwestycja jest już z góry uzasadniona nadrzędnym interesem publicznym, np. na podstawie prawa krajowego.

Poszczególne rozwiązania alternatywne należy porównać w świetle ich wpływu na siedliska i gatunki, których obecność na danym obszarze jest znacząca, jak również w świetle ich założeń ochrony oraz wpływu na integralność obszaru i jego znaczenie dla ekologicznej spójności sieci Natura 2000.

Zidentyfikowane oddziaływania każdego rozwiązania alternatywnego należy, w miarę możliwości, w pełni i precyzyjnie opisać oraz określić ilościowo w odniesieniu do poniższego (niewyczerpującego) wykazu wraz z uwzględnieniem szczególnych założeń ochrony danego terenu:

—	obszar Natura 2000 narażony na oddziaływanie;

—	obszar utraty i degradacji siedlisk;

—	liczebność populacji gatunków narażonych na oddziaływanie;

—	osłabienie ważnych funkcji;

—	niepokojenie;

—	przemieszczenie populacji gatunków.

Powinno to stanowić podstawę do porównania rozwiązań alternatywnych oraz określenia, które z nich pociąga za sobą możliwie najmniejsze szkody dla obszarów Natura 2000 oraz gatunków i siedlisk, które w znacznym stopniu występują na danym obszarze, z punktu widzenia specyficznych dla danego terenu założeń ochrony. Należy to określić na podstawie zestawu kryteriów jakościowych i ilościowych.

W drugim etapie pozostałe kryteria, takie jak względy społeczne oraz koszty ekonomiczne rozpatrywanych rozwiązań alternatywnych, mogą zostać wzięte pod uwagę przy wyborze takich rozwiązań.

Koszty ekonomiczne środków, które mogą zostać wzięte pod uwagę w ramach oceny alternatyw, nie mogą być jedynym czynnikiem decydującym o wyborze rozwiązań alternatywnych. Innymi słowy, wnioskodawca projektu nie może stwierdzić, że rozwiązania alternatywne nie zostały przeanalizowane, ponieważ byłyby zbyt kosztowne.

(zob. wytyczne dotyczące art. 6 – sekcja 5.3.1)

W ramce 17 podsumowano zadania do wykonania w ramach oceny rozwiązań alternatywnych.

Ramka 17

Sposób oceny rozwiązań alternatywnych:

—	przeprowadzenie konsultacji z odpowiednimi agencjami i organizacjami;

—	wykorzystanie zgromadzonych informacji do zakończenia etapów dotyczących wstępnej kontroli i odpowiedniej oceny w ramach oceny na podstawie art. 6 ust. 3;

—	określenie i scharakteryzowanie kluczowych celów planu lub przedsięwzięcia, również w ujęciu ogólnym (strategicznym) (35);

—	wskazanie wszystkich alternatywnych sposobów osiągnięcia celów przedsięwzięcia lub planu;

—	dostarczenie jak największej ilości informacji, wskazanie braków w informacjach oraz podanie źródeł informacji;

—	ocena skutków (pod względem jakościowym i ilościowym) każdego rozwiązania alternatywnego dla założeń ochrony terenu.

Matrycę do wskazania i oceny rozwiązań alternatywnych przedstawiono w tabeli 10 poniżej. Matrycę można również wykorzystać do sporządzenia sprawozdania na temat wyników oceny rozwiązań alternatywnych.

Tabela 10

Matryca oceny rozwiązań alternatywnych

Ocena rozwiązań alternatywnych
Opis planu lub przedsięwzięcia		Scenariusz polegający na „niepodejmowaniu żadnych działań”
Przewidywane negatywne skutki planu lub przedsięwzięcia dla integralności obszaru Natura 2000 na podstawie odpowiedniej oceny
Porównanie z planem lub przedsięwzięciem
Możliwe rozwiązania alternatywne	Dowody dotyczące sposobu oceny rozwiązań alternatywnych		Opis względnych skutków dla założeń ochrony w ramach sieci Natura 2000 (bardziej lub mniej negatywne skutki)
Alternatywne lokalizacje/trasy
Alternatywa 1
Alternatywa 2
Alternatywa 3
Alternatywna wielkość i skala
Alternatywa 1
Alternatywa 2
Alternatywa 3
Alternatywne sposoby osiągania celów (np. zarządzanie popytem)
Alternatywa 1
Alternatywa 2
Alternatywa 3
	Porównanie z planem lub przedsięwzięciem (cd.)
Możliwe rozwiązania alternatywne	Dowody dotyczące sposobu oceny rozwiązań alternatywnych		Opis względnych skutków dla założeń ochrony w ramach sieci Natura 2000 (bardziej lub mniej negatywne skutki)
	Metody alternatywne (budowa, eksploatacja, likwidacja)
Alternatywa 1
Alternatywa 2
Alternatywa 3
	Alternatywne harmonogramy
Alternatywa 1
Alternatywa 2
Alternatywa 3
Wnioski z oceny rozwiązań alternatywnych

W ramce 18 poniżej przedstawiono podsumowanie przykładów rozwiązań alternatywnych, które zostały rozważone w kontekście zgłoszeń podlegających zaopiniowaniu przez Komisję zgodnie z art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej (36).

Ramka 18

Przykłady rozwiązań alternatywnych rozpatrywanych w ramach procedury określonej w art. 6 ust. 4

Przypadek 1. Pogłębianie i poszerzanie toru wodnego dla statków na rzece

Przedsięwzięcie obejmowało pogłębienie i poszerzenie toru wodnego dla statków na rzece Men na odcinkach Wipfeld, Garstadt i Schweinfurt w Bawarii w Niemczech.

W wyniku odpowiedniej oceny stwierdzono, że wystąpiłoby znaczące oddziaływanie na dwa obszary Natura 2000 i dwa typy siedlisk zostałyby bezpośrednio uszkodzone, co wiązałoby się z utratą powierzchni wynoszącej 9 460 m2 w przypadku siedliska o znaczeniu priorytetowym 91E0* oraz 6 440 m2 w przypadku siedliska 6510.

Oprócz opcji zerowej przeanalizowano trzy rozwiązania alternatywne. Opcja zerowa wykazała znaczenie celów związanych z transportem rzecznym. Jedna alternatywa została odrzucona, ponieważ miałaby ona negatywny wpływ na inny obszar Natura 2000 i wydłużyłaby zarówno czas budowy, jak i zakres przestrzenny przedsięwzięcia. Inna alternatywa została odrzucona, ponieważ pomimo mniejszego negatywnego wpływu na środowisko, nie poprawiłaby właściwości żeglugowych rzeki, co jest jednym z celów przedsięwzięcia.

Wybrana alternatywa umożliwiłaby utworzenie stałego kanału żeglugowego o jednolitej minimalnej szerokości i głębokości, a jego zasięg ograniczałby się głównie do istniejącego koryta rzeki. Mimo że rozwiązanie to wpłynęłoby na dwa typy siedlisk ważnych dla Wspólnoty, o których mowa powyżej, właściwe organy uznały, że proponowane rozwiązanie zapewnia najlepszą równowagę między celami ekologicznymi a celami związanymi z transportem rzecznym. Utrata siedlisk zostałaby odpowiednio zrekompensowana.

Przypadek 2. Połączenie kolejowe dalekobieżne i podmiejskie

Przedsięwzięcie dotyczyło dalekobieżnego i podmiejskiego połączenia kolejowego z Bad Cannstatt do Stuttgartu (Niemcy). Miałby on znaczący wpływ na obszar Natura 2000, który jest ważnym siedliskiem dla pachnicy dębowej (Osmoderma eremita), gatunku chronionego o znaczeniu priorytetowym.

Organy przeanalizowały alternatywne trasy obejmujące cały odcinek, części odcinka oraz opcję zerową. Ta ostatnia nie spełniałaby kryteriów przedsięwzięcia dotyczących połączenia stacji Stuttgart i Bad Cannstatt oraz renowacji mostu kolejowego nad rzeką Neckar. Wszystkie pozostałe rozwiązania alternatywne znacząco wpłynęłyby na obszar Natura 2000, w tym na strefy, na których występują gatunki o znaczeniu priorytetowymi, przy czym w wyniku ich porównania ustalono, że niektóre objęłyby większą powierzchnię obszaru Natura 2000 niż wybrane rozwiązanie lub doprowadziłyby do wycięcia większej liczby drzew stanowiących potencjalne siedliska gatunków. Proponowane rozwiązanie zapewniało zatem najlepszą równowagę pomiędzy celami ekologicznymi i ekonomicznymi.

Przypadek 3. Budowa nowego portu

Przedsięwzięcie dotyczyło budowy nowego portu w Granadilli na Teneryfie na Wyspach Kanaryjskich. Przedsięwzięcie miałoby negatywny wpływ na dwa obszary Natura 2000 wyznaczone dla żółwia Karetta (Caretta caretta), gatunku o znaczeniu priorytetowym, oraz dla typu siedliska 2130 o znaczeniu priorytetowym (ustabilizowane wydmy z roślinnością trawiastą – „wydmy szare”).

Władze hiszpańskie przeanalizowały kilka rozwiązań alternatywnych, w tym opcję polegającą na nierozwijaniu zdolności przepustowej portu (opcja zerowa), a także na dalszej rozbudowie i rozwoju istniejącego portu w Santa Cruz. Opcję zerową odrzucono, ponieważ istniejące obiekty portowe nie byłyby w stanie obsłużyć spodziewanego wzrostu ruchu morskiego, a zwiększenie zdolności przepustowej portu było niezbędne dla rozwoju gospodarczego wyspy. Rozbudowa istniejących urządzeń portowych w Santa Cruz nie byłaby możliwa z uwagi na szereg względów technicznych. Inne alternatywne lokalizacje nie mogły zostać wybrane ze względu na różne czynniki, takie jak głębokość dna morskiego przy brzegu, brak kamieniołomu w wystarczająco bliskiej odległości od planowanego terenu, dostępność wolnych terenów przyległych dla operacji przeładunkowych i logistycznych, adekwatność połączeń transportowych z lądem oraz niewielka odległość od użytkowników portu.

c) Wyniki – uzasadnienie braku rozwiązań alternatywnych

Po zakończeniu oceny rozwiązań alternatywnych należy odnotowywać wszystkie rozpatrywane rozwiązania alternatywne, wyniki ich oceny, a także agencje i inne organy, z którymi przeprowadzono konsultacje. Celem jest ustalenie, czy można obiektywnie stwierdzić, że nie istnieją rozwiązania alternatywne. Jeżeli wskazano rozwiązania alternatywne, które przyczynią się do uniknięcia negatywnego oddziaływania albo złagodzenia skutków dla danego terenu, konieczne będzie oszacowanie ich potencjalnego wpływu w ramach odpowiedniej ocenę. Z drugiej strony, jeżeli można w sposób racjonalny i obiektywny stwierdzić, że nie istnieją rozwiązania alternatywne, konieczne będzie przejście do kolejnego etapu procedury przewidzianej w art. 6 ust. 4.

3.3.2. Krok 2: Analiza nadrzędnego interesu publicznego

W wypadku braku rozwiązań alternatywnych, które nie miałyby niekorzystnego wpływu na integralność danego obszaru Natura 2000, lub w przypadku istnienia rozwiązań mających jeszcze bardziej niekorzystny wpływ na dany teren, właściwe organy mają obowiązek zbadać istnienie powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego – w tym z interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy – które uzasadniałyby realizację danego planu lub przedsięwzięcia.

Pojęcie „powodu o charakterze zasadniczym wynikającego z nadrzędnego interesu publicznego” nie jest zdefiniowane w dyrektywie. Jednak w art. 6 ust. 4 akapit drugi jest mowa o zdrowiu lub bezpieczeństwie ludzi oraz znaczących korzyściach dla środowiska jako przykładach powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego publicznego interesu.

Jeśli chodzi o „inne powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego” o charakterze społecznym lub gospodarczym, z zastosowanego sformułowania jasno wynika, że jedynie interes publiczny, bez względu na to, czy jest on promowany przez organy publiczne czy podmioty prywatne, może być stawiany naprzeciw założeń ochrony określonych w dyrektywie. Dlatego realizowanie przedsięwzięć przez organy prywatne można rozważyć jedynie wówczas, gdy wspomniany interes publiczny został wykazany i realizacja przedsięwzięcia będzie mu służyć.

Należy uznać, że „powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego, w tym interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy” dotyczą sytuacji, w których realizacja proponowanych planów lub przedsięwzięć jest niezbędna do:

—	działań lub polityk mających na celu ochronę wartości o podstawowym znaczeniu dla życia obywateli (zdrowie, bezpieczeństwo, środowisko);

—	fundamentalnych zasad polityki państwowej i społecznej;

—	podejmowania działań o charakterze gospodarczym lub społecznym, spełniających określone obowiązki świadczenia usługi publicznej.

Ocena powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego planu lub przedsięwzięcia w odniesieniu do założenia ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory należy do właściwych władz. Mogą one zatwierdzić plan lub projekt tylko wtedy, gdy powody o charakterze zasadniczym tego planu lub przedsięwzięcia przeważają nad jego wpływem na założenia ochrony.

Zob. wytyczne dotyczące art. 6 – sekcja 5.3.2.

Przy określaniu nadrzędnego interesu publicznego właściwy organ musi rozważyć wszystkie elementy, tj. czy:

—	ma charakter zasadniczy: plan lub przedsięwzięcie służy zasadniczemu interesowi publicznemu, a nie interesom prywatnym;

—	jest nadrzędny: interes, któremu służy plan lub przedsięwzięcie, przeważa nad szkodliwym wpływem (lub ryzykiem wystąpienia szkodliwego wpływu) na integralność danego terenu, jak określono w odpowiedniej ocenie;

—	leży w interesie publicznym: na przykład w ramach fundamentalnych zasad polityki państwowej i społecznej.

Interes publiczny może występować na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym, ale niezależnie od poziomu pozostałe elementy testu muszą być również spełnione. W praktyce jest bardziej prawdopodobne, że plany i przedsięwzięcia, które są zgodne z krajowymi lub regionalnymi planami strategicznymi lub politykami (np. określonymi w krajowym planie infrastruktury), będą leżały w interesie publicznym. Jednakże nadal należałoby rozważyć, czy w konkretnym przypadku interes ten przeważa nad szkodliwym wpływem na dany teren i czy w związku z tym można wykazać istnienie nadrzędnego interesu publicznego. Plany lub przedsięwzięcia, które nie są objęte krajowymi planami strategiczne, w tym te o mniejszej skali geograficznej, mogą również wykazać nadrzędny interes publiczny.

Nadrzędny interes publiczny należy oceniać indywidualnie dla każdego przypadku w świetle: (i) celu danego planu lub przedsięwzięcia; a także (ii) jego określonego wpływu na obszary Natura 2000 podlegające oddziaływaniu, jak stwierdzono w odpowiedniej ocenie.

Rozważenia nadrzędnego interesu publicznego względem założeń ochrony

Opis planu lub celów przedsięwzięcia może już zawierać elementy, które mogą zostać wykorzystane do oceny obecności nadrzędnego interesu publicznego. Ocena ta, podobnie jak ocena dotycząca wskazania mniej szkodliwych rozwiązań alternatywnych, wymaga rozważenia nadrzędnego interesu publicznego względem negatywnych skutków spowodowanych przez dany plan lub przedsięwzięcie na obszar Natura 2000, uwzględniając również założenia jego ochrony oraz ogólne znaczenie terenu dla gatunków i siedlisk, dla których został wyznaczony.

Im ważniejsze lub wrażliwsze są wartości ochronne danego terenu, tym bardziej restrykcyjny będzie zakres umożliwiający uznanie nadrzędnego interesu publicznego za dopuszczalny oraz negatywnych skutków za uzasadnione, co określono w odpowiedniej ocenie.

Jeżeli oddziaływaniu podlega typ siedliska przyrodniczego lub gatunek o znaczeniu priorytetowym, jedyne względy, na które można się powołać, to powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego na podstawie art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej oraz względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego albo korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska. W przypadku powołania się na inne powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego wymagana jest opinia Komisji.

Elementy stanowiące nadrzędny interes publiczny mogą być do pewnego stopnia zawarte w opisie planów lub programów, szczególnie w zgłoszeniu celów uzasadniających przedsięwzięcie. Takie powody należy również określić w formalnej decyzji na odpowiednim szczeblu rządowym (np. regionalnym, krajowym) i w sposób jasny udokumentować.

Uwzględnienie nadrzędnego interesu publicznego może być nieodłącznym elementem planowania strategicznego w niektórych obszarach polityki (np. zarządzanie ryzykiem powodziowym), które są istotne dla zdrowia ludzkiego, bezpieczeństwa publicznego lub ochrony dóbr publicznych. W przypadku działań, które prawdopodobnie uzasadniają nadrzędny interes publiczny konieczność rozważenia rozwiązań alternatywnych należy zatem uwzględnić na wczesnym etapie procesu planowania (zob. przykład w ramce 20 poniżej).

W ramce 19 poniżej przedstawiono przykłady nadrzędnego interesu publicznego stosowanego w kontekście wniosków o opinie Komisji na podstawie art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej (37).

Ramka 19

Przykłady nadrzędnego interesu publicznego na podstawie art. 6 ust. 4

Przypadek 1 Pogłębianie i poszerzanie toru wodnego dla statków (38)

Rzeka Men stanowi część sieci transeuropejskiej (TEN) i jest jedyną śródlądową drogą wodną łączącą kilka państw członkowskich z południowo-wschodnią częścią Europy. Pełni ona ważną funkcję jako transgraniczny szlak towarowy łączący Rotterdam (Niderlandy) i Konstancę (Rumunia), w związku z czym ma znaczenie gospodarcze.

Przedsięwzięcie to jest jednym z ostatnich brakujących ogniw potrzebnych do dostosowania wspomnianego toru wodnego do nowych wydarzeń politycznych i gospodarczych oraz do wymogów dotyczących rozszerzonej Unii Europejskiej. Obecnie ta część rzeki Men tworzy wąskie gardło o długości 30 km, gdzie statki są nadal ograniczone pod względem szerokości i głębokości.

Przypadek 2. Połączenie kolejowe dalekobieżne i podmiejskie (39)

Zdaniem władz przedsięwzięcie przyczyni się do poprawy usług regionalnego i dalekobieżnego przewozu osób, tworząc i wzmacniając połączenia międzyregionalne z innymi obszarami rozwoju. Stanowiłoby ono część systemu obwodnicowego, niezbędnego do usprawnienia transportu kolejowego w regionie. Wiązałoby się to również z przebudową ponad 100-letniej przeprawy mostowej.

Przypadek 3. Budowa nowego portu (40)

Wyspa Teneryfa (Wyspy Kanaryjskie, Hiszpania) jest w dużym stopniu uzależniona od transportu morskiego i wydajnego systemu portowego. W głównym porcie, znajdującym się obecnie w stolicy, ma miejsce coraz większe zagęszczenie ruchu.

Nowy port zwiększyłby przepustowość bardzo potrzebną do: (i) dostosowania się do przyszłego wzrostu ruchu morskiego, zwłaszcza w odniesieniu do ruchu kontenerowego, który według prognoz ma znacznie zwiększyć się na wyspie; oraz (ii) odciążenia istniejącego portu. Oczekuje się, że nowy port wygeneruje solidną wewnętrzną stopę zwrotu, a także zapewni wyspie możliwość przyciągnięcia międzynarodowego transportu związanego z przeładunkiem kontenerów.

3.3.3. Krok 3: Identyfikacja, ocena i przyjęcie środków kompensujących

Po stwierdzeniu i udokumentowaniu w pełni, że nie istnieją rozwiązania alternatywne mniej szkodliwe dla obszaru oraz że powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego są uzasadnione, należy zastosować wszelkie środki kompensujące, aby zapewnić ochronę ogólnej spójności sieci Natura 2000.

Środki kompensujące obejmują działania specyficzne dla planu lub przedsięwzięcia i stanowią uzupełnienie normalnych obowiązków wynikających z dyrektywy ptasiej i siedliskowej. Środki te mają na celu precyzyjną kompensację negatywnego wpływu planu lub przedsięwzięcia na dane gatunki lub siedliska. Środki te stanowią „ostateczność” i stosuje się je tylko wtedy, gdy inne zabezpieczenia dyrektywy zostały wyczerpane oraz została podjęta decyzja, by mimo wszystko rozważyć realizację planu lub przedsięwzięcia, w przypadku których stwierdzono negatywny wpływ na integralność obszaru sieci Natura 2000 lub nie można wykluczyć takiego wpływu.

Kompensacja powinna odnosić się do założeń ochrony obszaru Natura 2000 oraz siedlisk i gatunków, których dotyczy negatywny wpływ, w stopniu proporcjonalnym do jakości, ilości funkcji i statusu. Należy także odpowiednio zrekompensować rolę, jaką odgrywał dany obszar w związku z rozmieszczeniem biogeograficznym.

Zob. wytyczne dotyczące art. 6 – sekcja 5.4.

a) Główne rodzaje środków kompensujących

Środki kompensujące w kontekście art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej powinny: (i) być specyficzne dla rozważanego planu lub przedsięwzięcia; oraz (ii) wykraczać poza środki wymagane w celu wyznaczania i ochrony obszarów Natura 2000 oraz zarządzania nimi, jak określono w założeniach ochrony dla danego obszaru.

Następujących środków nie można uznać za środki kompensujące: (i) wdrożenia planu zagospodarowania dla obszaru; (ii) środków służących poprawie stanu ochrony typu siedliska na obszarze, które są już zaplanowane niezależnie od planu lub przedsięwzięcia; lub (iii) wyznaczenia jako specjalny obszar ochrony obszaru już zidentyfikowanego jako objęty zakresem zainteresowania Wspólnoty. Zamiast tego środki kompensujące powinny być dodatkiem do środków ochronnych, które należy ustanowić i wdrożyć na obszarze Natura 2000, oraz dodatkiem do innych przepisów dotyczących ochrony wymaganych na podstawie dyrektywy siedliskowej i ptasiej lub zobowiązań określonych w prawie Unii.

Przykłady rodzajów środków kompensujących, wraz ze środkami towarzyszącymi, które mogą umożliwić i ułatwić ich wdrożenie, przedstawiono w tabeli 11 poniżej. Należy zauważyć, że wszystkie te środki muszą wykraczać poza zwykłe zobowiązania wynikające z dyrektywy ptasiej i siedliskowej, w tym te związane z wyznaczaniem obszarów, zarządzaniem nimi i ich odtwarzaniem.

Tabela 11

Przykłady rodzajów środków kompensujących odpowiednich w stosunku do art. 6 ust. 4

Środek kompensujący	Opis
Odtworzenie lub poprawa stanu siedlisk na istniejących obszarach	Zwiększanie powierzchni siedliska na danym obszarze lub odtworzenie siedliska na innym obszarze Natura 2000, proporcjonalnie do strat spowodowanych planem lub przedsięwzięciem, jeżeli nie przewidziano tego jeszcze w konkretnych założeniach ochrony dla danego obszaru.
Odtworzenie siedliska	Utworzenie lub odtworzenie siedliska na nowym lub powiększonym obszarze, który będzie włączony do sieci Natura 2000, z myślą o jego ochronie lub zarządzaniu nim.
Wyznaczenie nowego obszaru na potrzeby sieci Natura 2000 wraz z wdrożeniem towarzyszących środków zarządzania	Wyznaczenie nowego obszaru o wystarczającej jakości na podstawie dyrektywy ptasiej lub siedliskowej oraz wdrożenie odpowiednich środków ochronnych.
Ponowne wprowadzenie, odradzanie i wzmacnianie gatunków, w tym wzmacnianie gatunków drapieżnych	Ponowne wprowadzenie gatunków na obszarach, na których gatunki te zanikły (pod warunkiem naukowej zasadności takiego ponownego wprowadzenia) lub odnowa populacji gatunków na obszarach, na których ich liczebność maleje, a następnie ochrona tych obszarów i zarządzanie nimi z korzyścią dla przedmiotowych gatunków.
Możliwe środki towarzyszące	Opis
Nabycie gruntów oraz ustanowienie lub wdrożenie odpowiednich środków ochronnych	Nabycie obszaru gruntu w celu ochrony przyrody oraz ustanowienie lub wdrożenie odpowiednich środków ochronnych.
Nabycie praw w celu ochrony przyrody oraz ustanowienie lub wdrożenie odpowiednich środków ochronnych.	Nabycie praw do zarządzania obszarem lądowym lub morskim oraz ustanowienie lub wdrożenie odpowiednich środków ochronnych.
Tworzenie rezerwatów	Ustanowienie ograniczeń w użytkowaniu obszaru lądowego lub morskiego, wykraczających poza te, które są wymagane w celu spełnienia innych przepisów dyrektywy ptasiej i siedliskowej.
Zmniejszanie liczby zagrożeń	Zmniejszanie liczby (innych) zagrożeń przez oddziaływanie na pojedyncze źródło zagrożenia albo przez skoordynowane działania skierowane na wszystkie czynniki zagrożeń.

Możliwość zaprojektowania i wdrożenia skutecznych środków kompensujących będzie różna w zależności od poszczególnych siedlisk i gatunków, których to dotyczy, oraz warunków lokalnych. Istnieje wprawdzie wiele dobrych przykładów udanego odtworzenia lub utworzenia nowych siedlisk dla ptaków bagiennych lub na potrzeby rozmnażania płazów, jednak w przypadku wielu gatunków i siedlisk skuteczne techniki odtwarzania nadal nie są znane lub dostępne.

We wszystkich przypadkach odtwarzanie i rekonstrukcja ekosystemów oraz siedlisk gatunków dla celów kompensacji musi opierać się na solidnej wiedzy z zakresu odbudowy środowiska (41).

W niektórych przypadkach odpowiednia kompensacja poprzez odtworzenie może nie być możliwa. Może to mieć miejsce zwłaszcza w następujących sytuacjach:

—	Gdy miejsca kluczowe dla zagrożonych gatunków lub typów siedlisk mają zostać zniszczone, ale nie można ich zastąpić podobnymi kluczowymi stanowiskami (np. odpowiednimi stanowiskami, które odgrywają podobną rolę w zakresie gatunku, co stanowiska dotknięte zniszczeniem).

—

Gdy odtworzenie nie jest wykonalne, ponieważ wymagałoby bardzo długiego czasu (np. skuteczne odtworzenie bagna wymagałoby kilku tysięcy lat) lub z powodu obecnego braku wiedzy z zakresu odbudowy środowiska w odniesieniu do gatunku lub typu siedliska (np. może to dotyczyć źródeł wapiennych lub naturalnych alkalicznych bagien topogenicznych).

Jeżeli nie ma gwarancji skutecznego odtworzenia lub rekonstrukcji zniszczonych siedlisk i gatunków, zgodność z art. 6 ust. 4 nie jest zapewniona. Jednak w sytuacjach opisanych powyżej nadal może istnieć możliwość, w ramach środka kompensującego, wyznaczenia nowego obszaru, jego ochrony oraz zarządzania nim, stanowiącego odpowiedni obszar tego samego siedliska lub tych samych siedlisk, których to dotyczy (zob. tabela 12 powyżej).

b) Wytyczne dotyczące ustanawiania środków kompensujących i celów

Głównym celem środków kompensujących zgodnie z art. 6 ust. 4 jest utrzymanie ogólnej spójności sieci Natura 2000. W związku z tym należy uwzględnić dwa aspekty, które mają wpływ na projektowanie i wdrażanie środków kompensujących: proporcjonalność i funkcjonalność ekologiczną.

Te dwie zasady stanowią podstawę określenia zakresu i poziomu ambicji środków wymaganych w celu zrekompensowania negatywnych skutków planu lub przedsięwzięcia. Środki kompensujące powinny również służyć zrównoważeniu najbardziej pesymistycznych scenariuszy prawdopodobnych negatywnych skutków.

W celu zapewnienia ogólnej spójności sieci Natura 2000 środki kompensujące zaproponowane dla danego przedsięwzięcia powinny zatem: a) odnosić się, w porównywalnych proporcjach, do naruszonych siedlisk i gatunków; oraz b) zapewnić funkcje porównywalne do tych, które uzasadniały kryteria wyboru oryginalnego obszaru, w szczególności dotyczące odpowiedniego rozmieszczenia geograficznego. Nie wystarczy zatem, aby środki kompensujące dotyczyły tego samego regionu biogeograficznego w tym samym państwie członkowskim.

Odległość pomiędzy oryginalnym obszarem a miejscem zastosowania środków kompensujących niekoniecznie stanowi przeszkodę, pod warunkiem że nie narusza funkcjonalności obszaru, jego roli w rozmieszczeniu geograficznym i powodów, dla których został on pierwotnie wybrany do sieci Natura 2000.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 5.4.

Proporcjonalność środków kompensujących

Utrzymanie ogólnej spójności sieci Natura 2000 oznacza zapewnienie, aby proponowane środki kompensujące odnosiły się do siedlisk i gatunków w proporcjach porównywalnych do negatywnych skutków spowodowanych na danym obszarze. Właściwe organy muszą zatem określić względne znaczenie naruszonych elementów sieci Natura 2000 oraz negatywnych skutków wobec nich według kryteriów ilościowych i jakościowych. Stanowi to podstawę dla kompensacji.

Współczynniki kompensacji najlepiej ustalać indywidualnie w poszczególnych przypadkach. Ich wstępne określenie należy oprzeć na informacjach pochodzących z odpowiedniej oceny, o której mowa w art. 6 ust. 3, oraz muszą one zapewniać funkcjonalność ekologiczną. Następnie można je definiować na nowo zgodnie z wynikami monitorowania skuteczności. Ostateczną decyzję dotyczącą proporcji kompensacji należy uzasadnić.

Zgodnie z powszechnym przekonaniem współczynniki kompensacji powinny być na ogół znacznie wyższe niż 1:1. Tak więc współczynniki 1:1 lub niższe powinny być brane pod uwagę jedynie wówczas, gdy wykazano, że w takim zakresie środki umożliwiają w pełni skuteczne odtworzenie struktury i funkcjonalności w krótkim czasie (np. bez narażenia na szwank ochrony siedlisk lub populacji kluczowych gatunków, które prawdopodobnie zostaną naruszone w trakcie realizacji planu lub przedsięwzięcia, ani założeń ich ochrony).

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 5.5.4.

Funkcjonalność ekologiczna i umiejscowienie środków kompensujących

Oprócz konieczności zajęcia się, w porównywalnych proporcjach, naruszonymi siedliskami i gatunkami kompensacja musi także zapewnić funkcje ekologiczne porównywalne z tymi, które pierwotnie uzasadniały wybór obszaru Natura 2000.

O zakresie środków kompensujących przesądzają konkretne wymagania dotyczące odtworzenia określonych funkcji i struktur ekologicznych, które mogą zostać utracone lub ulec degradacji w wyniku realizacji planu lub przedsięwzięcia. Szczególną uwagę należy zwrócić na typy siedlisk lub siedliska gatunków, które potrzebują długiego czasu, aby osiągnąć ten sam poziom funkcjonalności ekologicznej.

Istnieje ogólna zgoda co do tego, że warunki lokalne niezbędne do rekonstrukcji zagrożonych zasobów ekologicznych znajdują się możliwie najbliżej obszaru dotkniętego skutkami realizacji planu lub przedsięwzięcia. Dlatego też najbardziej zalecaną opcją wydaje się umiejscowienie środków kompensujących w obrębie lub w pobliżu danego obszaru Natura 2000 na terenie, gdzie panują warunki odpowiednie dla ich powodzenia. Jednak nie zawsze jest to możliwe i dlatego należy kierować się szeregiem priorytetów podczas poszukiwań lokalizacji spełniających wymogi dyrektywy siedliskowej:

1)	Kompensacja w obrębie obszaru Natura 2000 jest możliwa pod warunkiem, że na obszarze istnieją elementy potrzebne do zapewnienia spójności ekologicznej oraz funkcjonalności sieci.

Kompensacja poza danym obszarem Natura 2000, ale w obrębie wspólnej jednostki topograficznej lub krajobrazowej jest możliwa pod warunkiem, że nowy teren może mieć taki sam wkład w strukturę ekologiczną lub funkcję sieci. Nowe miejsce może znajdować się w wyznaczonym obszarze Natura 2000 lub na terenie, który nie został wyznaczony. W drugim z wymienionych przypadków teren musi zostać wyznaczony na obszar Natura 2000 i podlegać wszystkim wymogom dyrektyw dotyczących przyrody.

Kompensacja poza obszarem Natura 2000, w innej jednostce topograficznej lub krajobrazowej. Nowy obszar może być innym obszarem Natura 2000. Jeśli środki kompensujące umiejscowione są na terenie niewyznaczonym jako obszar Natura 2000, teren ten musi zostać wyznaczony na obszar tej sieci i podlegać wszystkim wymogom dyrektyw dotyczących przyrody.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 5.5.5.

W ramce 20 poniżej przedstawiono uproszczony przykład definiowania zakresu środków kompensujących w odniesieniu do funkcji ekologicznych.

Ramka 20

Definiowanie zakresu środków kompensujących w odniesieniu do funkcji ekologicznych – przykład na obszarze specjalnej ochrony

Funkcja ekologiczna, na którą wpływa plan lub przedsięwzięcie: miejsca odpoczynku wędrownych gatunków ptaków lecących na północ, zlokalizowane na obszarze specjalnej ochrony.

Istota środków kompensujących:

a)	Środki kompensujące muszą zapewnić alternatywne obszary odpoczynku dla populacji wędrownych gatunków ptaków.

b)	Nowe odpowiednie obszary odpoczynku dla gatunków docelowych muszą być prawidłowo zlokalizowane na tej samej trasie migracji.

Nowe odpowiednie obszary odpoczynku muszą być łatwo dostępne dla ptaków, które korzystają z pierwotnego obszaru Natura 2000 naruszonego przez przedsięwzięcie (42). Pojemność środowiska w ramach nowego siedliska musi być co najmniej równa pojemności środowiska naruszonego obszaru. Nowe obszary odpoczynku powinny być chronione przed realizacją przedsięwzięcia.

Nowe obszary odpoczynku dla tych samych gatunków, ale w miejscach poza trasą migracji lub w obrębie trasy migracji, ale daleko od naruszonego miejsca odpoczynku, nie byłyby odpowiednim środkiem kompensującym. Wynika to z faktu, że odtworzona funkcjonalność ekologiczna nie byłaby wystarczająca do zapewnienia spójności ekologicznej sieci.

Podsumowanie listy kontrolnej kluczowych kwestii do rozważenia przy projektowaniu środków kompensujących znajduje się na końcu niniejszego rozdziału (tabela 15).

c) Koordynowanie w czasie środków kompensujących

Czas jest kluczowym wymiarem w planowaniu środków kompensujących, ponieważ powinny one zostać wprowadzone, być w pełni działające i skuteczne przed wystąpieniem szkody na danym obszarze.

Koordynowanie w czasie środków kompensujących wymaga indywidualnego podejścia do każdego przypadku. Przyjęty harmonogram musi zapewniać ciągłość procesów ekologicznych niezbędnych do utrzymania struktury i funkcji przyczyniających się do ogólnej spójności sieci Natura 2000. Wymaga to ścisłego skoordynowania realizacji planu lub przedsięwzięcia z podejmowanymi środkami kompensującymi oraz opiera się na zagadnieniach takich jak czas wymagany do rozwoju siedlisk lub powrotu populacji gatunku do stanu równowagi biologicznej bądź wprowadzenia gatunku na dany teren.

Dodatkowo należy również uwzględnić inne czynniki i procesy:

—	Obszar nie może zostać nieodwracalnie naruszony, zanim wprowadzone zostaną środki kompensujące.

—	Rezultat wprowadzenia środków kompensujących musi być widoczny w chwili pojawienia się szkód na danym obszarze. W określonych okolicznościach, kiedy warunek ten nie może zostać całkowicie spełniony, wymagana jest dodatkowa rekompensata za zaistniałe w międzyczasie szkody.

—	Opóźnienia w czasie mogą być dopuszczalne jedynie wówczas, gdy można z pewnością stwierdzić, że nie wpłyną one negatywnie na realizację założenia „żadnych strat netto” w ogólnej spójności sieci Natura 2000.

—

Nie można dopuścić do opóźnień w czasie, na przykład jeśli prowadzą one do utraty populacji jakiegokolwiek gatunku chronionego na obszarze na podstawie załącznika II do dyrektywy siedliskowej lub załącznika I do dyrektywy ptasiej; gatunki o znaczeniu priorytetowym wymienione w załączniku II do dyrektywy siedliskowej zasługują na szczególną uwagę.

—	Możliwe jest zredukowanie w czasie środków kompensujących w zależności od tego, czy pojawienie się znaczących negatywnych skutków jest spodziewane w perspektywie krótko-, średnio- lub długoterminowej.

Wskazane może być zastosowanie określonych środków w celu zrównoważenia przejściowych strat, które mogą zaistnieć do czasu realizacji założeń ochrony. Wszelkie techniczne, prawne lub finansowe warunki niezbędne do wprowadzenia środków kompensujących muszą zostać spełnione przed rozpoczęciem realizacji planu lub przedsięwzięcia, tak by zapobiec jakimkolwiek nieprzewidzianym opóźnieniom mogącym negatywnie wpłynąć na skuteczność środków.

Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w wytycznych dotyczących art. 6 – sekcja 5.5.6.

Czas wymagany do poprawy, przywrócenia lub odtworzenia funkcjonalności ekologicznej zależy od biologii i ekologii siedlisk oraz gatunków. Należy to zatem ocenić w poszczególnych przypadkach i może to wymagać zbadania lub znalezienia dowodów na odtworzenie w podobnych sytuacjach.

W ramce 21 poniżej przedstawiono przykład możliwego opóźnienia w czasie potrzebnego do odtworzenia obszarów trawiastych.

Ramka 21

Czas potrzebny do odtworzenia obszarów trawiastych

22 badania z 7 państw europejskich zawierają informacje na temat czasu potrzebnego do odtworzenia obszarów trawiastych. Obejmują one 16 powtórzonych badań, z których 9 było również kontrolowanych, a 3 miały charakter przeglądowy. W 6 badaniach zaobserwowano pozytywne oznaki odtworzenia w czasie krótszym niż 5 lat, w 11 badaniach w ciągu 10 lat, a w 2 badaniach stwierdzono, że odtworzenie trwało dłużej niż 10 lat. Sześć badań wykazało ograniczone lub powolne zmiany w zbiorowiskach roślinnych po odtworzeniu.

Źródło: Restoration Evidence. Action: Restore/create species-rich, semi-natural grassland [Dowody na odtworzenie. Działanie: Odtworzenie/utworzenie bogatych gatunkowo, półnaturalnych obszarów trawiastych]. http://www.restorationevidence.org

d) Ocena i monitorowanie środków kompensujących na podstawie art. 6 ust. 4

Aby spełnić obowiązek utrzymania spójności sieci Natura 2000, w ramach programu środków kompensujących na podstawie art. 6 ust. 4 należy wykazać ich skuteczność oraz dostarczyć odnośną dokumentację.

Umiejscowienie geograficzne, zakres i koordynowanie w czasie to czynniki decydujące o powodzeniu kompensacji. Odpowiednie współczynniki kompensacji są również kluczowe dla zapewnienia skuteczności kompensacji zanim pojawią się skutki planu lub przedsięwzięcia.

Projektowanie i wdrażanie środków kompensujących musi być kompleksowe i naukowo uzasadnione, tj.:

—	Założeniom ochrony, kluczowym cechom i funkcjonalności ekologicznej, które mają być kompensowane, poświęcono uwagę we właściwej proporcji.

—	Uwzględniono wymagane środki towarzyszące, w tym techniczne, administracyjne i finansowe.

—	Harmonogram realizacji poszczególnych zadań w ramach każdego środka jest wystarczająco szczegółowy, w tym postanowienia dotyczące prac konserwacyjnych i monitorowania.

—	Wyjaśniono i udowodniono podstawy naukowe potwierdzające skuteczność każdego środka kompensującego zwłaszcza w odniesieniu do skutków, jakie ma zrekompensować.

—	Określono skalę czasową dla osiągnięcia oczekiwanych wyników każdego z proponowanych środków.

—	Priorytetowe traktowanie wdrażania środków jest uzasadnione z uwagi na założenia ochrony w ramach sieci Natura 2000 i dowody naukowe.

Poniżej przedstawiono niektóre elementy kluczowe dla skutecznych środków kompensujących w odniesieniu do ich umiejscowienia, koordynowania w czasie i zakresu. Przykłady zastosowania tych elementów w praktyce znajdują się w sekcji 3 załącznika.

Tabela 12

Kluczowe elementy dla skutecznych środków kompensujących

Umiejscowienie

Musi umożliwiać utrzymanie ogólnej spójności sieci Natura 2000.

Powinno obejmować szczególne cechy, strukturę i funkcje wymagane do kompensacji, zgodnie z wynikami odpowiedniej oceny, lub umożliwiać ich rozwinięcie.

W jego ramach należy odpowiednio uwzględnić jakościowe aspekty ekologiczne, takie jak unikatowość cech, które zostaną naruszone.

Należy je określić poprzez dokładną analizę lokalnych warunków ekologicznych, tak aby kompensacja była zarówno wykonalna, jak i możliwie najbliższa obszarowi naruszonemu przez plan lub przedsięwzięcie.

Musi znajdować się w obrębie tego samego regionu biogeograficznego (obszary wyznaczone na podstawie dyrektywy siedliskowej) lub w tym samym paśmie, na trasie migracji lub na tym samym obszarze zimowania gatunków ptactwa (obszary wyznaczone na podstawie dyrektywy ptasiej) w danym państwie członkowskim.

Zakres

Określa się go, uwzględniając:

—	zakres mających wpływ na kluczowe cechy i procesy ekologiczne negatywnych skutków planu lub przedsięwzięcia, naruszających integralność obszaru Natura 2000;

—	dowody naukowe potwierdzające zdolność do osiągnięcia oczekiwanych wyników w zakresie utrzymania ogólnej spójności sieci Natura 2000 poprzez środki.

Najlepiej określić go w poszczególnych przypadkach, zgodnie z informacjami uzyskanymi w ramach odpowiedniej oceny na podstawie art. 6 ust. 3.

Początkowo określa się go w celu zrównoważeniu najbardziej pesymistycznych scenariuszy prawdopodobnych negatywnych skutków.

Ustala się go poprzez monitorowanie i sprawozdawczość w zakresie wyników funkcjonalności ekologicznej.

Czas

Musi zapewniać ciągłość procesów ekologicznych niezbędnych do utrzymania struktury i funkcji przyczyniających się do ogólnej spójności sieci Natura 2000.

Należy uwzględnić w nim wymaganą koordynację między wdrażaniem planu lub przedsięwzięcia a wdrażaniem środków kompensujących.

Zależy od czasu wymaganego do rozwoju siedlisk lub powrotu populacji gatunku do stanu równowagi biologicznej bądź wprowadzenia gatunku na dany teren.

Musi obejmować gwarancje prawne wymagane, aby przed naruszeniem stanu siedlisk lub gatunków zapewnić solidne podstawy prawne i finansowe do długoterminowego wdrażania oraz ochrony, monitorowania i zachowania obszarów.

Może wymagać zastosowania określonych środków w celu zrównoważenia przejściowych strat, które mogą zaistnieć do czasu realizacji założeń ochrony.

Wymaga ustanowienia solidnych i kompletnych programów monitorowania umożliwiających ocenę skuteczności środków kompensujących.

Skuteczność kompensacji należy sprawdzać poprzez odpowiednie monitorowanie.

Skuteczny proces monitorowania może wymagać następujących elementów:

—	planu monitorowania uzgodnionego z właściwym organem;

—	zlecenia monitorowania wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu lub innemu podmiotowi;

—	identyfikacji elementów, które należy monitorować: cech fauny i flory, przepływów wody, jakości gleby itp.;

—	porozumienia w kwestii harmonogramu składania sprawozdań (roczne, dwuletnie itp.);

—	porozumienia w kwestii sprawozdania monitorującego;

—	dokumentacji postępu prac (zdjęcia, sprawozdania z terenu itp.);

—	mechanizmu zapisywania i udostępniania wyników;

—	współpracy z naukowcami w celu publikacji wyników kompensacji w czasopiśmie naukowym.

Monitorowanie i ocena środków kompensujących muszą również przewidywać możliwość uwzględnienia negatywnych skutków dla obszarów Natura 2000, których nie można było przewidzieć w odpowiedniej ocenie. Ponadto jeżeli środki kompensujące okażą się niewystarczające do zrównoważenia tego nowego oddziaływania, może być konieczna ich zmiana, aby ostateczny cel zapewnienia ogólnej spójności z siecią Natura 2000 pozostał wykonalny.

Monitorowanie środków kompensujących powinno być ściśle skoordynowane z ogólnym monitorowaniem oddziaływania i środków łagodzących (zob. sekcja 3.2.4). Takie podejście jest spójne z wymogiem polityki unijnej dotyczącym koordynacji programów monitorowania wynikających z różnych aktów prawnych w celu zwiększenia efektywności zarządzania nimi.

W niektórych przypadkach może być wymagane zarządzanie adaptacyjne – stanowiące systematyczne podejście do udoskonalania i korekty działań w zakresie ochrony dzięki wyciąganiu wniosków z rezultatów zarządzania – które można zapewnić poprzez wiążącą umowę. W tym kontekście zarządzanie adaptacyjne można wykorzystywać do poprawy wdrażania środków kompensujących w przypadku możliwych niepewności powodujących potrzebę regularnej oceny faktycznych rezultatów tych środków. Jest to szczególnie istotne, w przypadku gdy skala oddziaływania, a zatem skala kompensacji, nie jest jasna (np. w przypadku kompensowania oddziaływania wynikającego z budowy ochrony przeciwpowodziowej wybrzeża w kierunku lądu od terenu chronionego).

e) Ustalanie środków kompensujących dla poszczególnych planów

Na etapie planu mogą występować pewne ograniczenia w zakresie ustalania niezbędnych środków kompensujących. Ocena i identyfikacja negatywnych skutków planu dla cech docelowych określonych obszarów Natura 2000 stanowi podstawę określenia konieczności wprowadzenia środków kompensujących. W przypadku wystarczającej pewności dotyczącej prognozowanych skutków dla siedlisk, gatunków lub procesów naturalnych oraz dobrej znajomości zakresu i wielkości tych skutków może być możliwe określenie właściwych środków kompensujących, wskazanie odpowiedniej lokalizacji oraz odpowiednie koordynowanie w czasie.

Jednak w samych planach może brakować szczegółowych informacji dotyczących skutków niektórych ich komponentów. W takich przypadkach możliwe może być tylko określenie rodzaju środków kompensujących, które będą konieczne na poziomie przedsięwzięcia, np. rekompensowanie utraty określonych siedlisk lub zapewnienie dodatkowych siedlisk dla określonych gatunków. Należy w miarę możliwości wyrazić potrzeby ilościowo, np. powierzchnia potrzebna do odtworzenia siedliska.

We wszystkich przypadkach należy jednak przewidzieć zapewnienie określenia, zaplanowania i wdrożenia na odpowiednim szczeblu środków kompensujących. W planie można wstępnie określić środki kompensujące. Powinny im również towarzyszyć wytyczne, kryteria i podejścia wymagające pełniejszego i bardziej szczegółowego zdefiniowania w momencie, gdy realizacja planu umożliwi wykonanie tego zadania.

W poniższej tabeli 13 przedstawiono przegląd kwestii istotnych dla projektowania, wdrażania i monitorowania programu środków kompensujących.

Tabela 13

Elementy, które należy uwzględnić w programie środków kompensujących dla poszczególnych planów

Obszar objęty środkami kompensującymi:

—	lokalizacja i powierzchnia obszarów objętych środkami kompensującymi (w tym mapy) oraz

—	stan i warunki na obszarach objętych środkami kompensującymi.

Gatunki i siedliska objęte środkami kompensującymi:

—	poprzedni stan i warunki na obszarach będących przedmiotem środków kompensujących gatunków i siedlisk objętych środkami kompensującymi oraz

—	wyjaśnienie, w jaki sposób proponowane środki kompensujące będą równoważyć negatywne skutki dla integralności terenu i umożliwią zachowanie spójności sieci Natura 2000.

Parametry techniczne:

—	techniki i metody zastosowane w celu wdrożenia proponowanych środków kompensujących oraz

—	ocena oczekiwanego poziomu ich skuteczności.

Przepisy administracyjne:

—	zakończenie wprowadzania środków administracyjnych, aby ułatwić wdrożenie środków kompensujących (np. wszelkie zabezpieczenia w zakresie planowania) oraz

—	wskazanie wszelkich dodatkowych środków administracyjnych, które mogą być niezbędne do zapewnienia w pełni skutecznego wdrożenia środków kompensujących.

Koordynowanie w czasie środków kompensujących:

—	harmonogram wdrażania środków kompensujących (z uwzględnieniem wdrażania długoterminowego – zob. sekcja poniżej na temat kosztów) wskazujący termin osiągnięcia oczekiwanych wyników;

—	harmonogram zgłaszania właściwym organom wyników monitorowania oraz

—	harmonogram przejęcia obowiązków monitorowania związanych z programem środków kompensujących.

Koszty środków kompensujących:

—	realne koszty wdrożonych środków;

—	rozbieżności w zakresie kosztów w porównaniu z kosztem przewidzianym w programie środków kompensujących oraz

—	wszelkie różnice w czasie między kosztami zależne od działań w zakresie koordynacji administracyjnej (np. zakup gruntu, płatności jednorazowe związane z prawami do wykorzystania zasobów lub regularne płatności z tytułu określonych, powtarzających się środków).

Tabela 14

Podsumowanie listy kontrolnej kluczowych kwestii do rozważenia przy projektowaniu środków kompensujących

Obszar działania

Opis

Elementy do uwzględnienia

Techniczny

Plan techniczny

Działania, które mają być podjęte, ze wskazaniem ich adekwatności, zgodnie z:

—	założeniami ochrony oryginalnego obszaru oraz

—	ich związkiem z zachowaniem ogólnej spójności sieci Natura 2000.

Cele i wartości docelowe zgodne z założeniami ochrony danego terenu

Opis proponowanych środków kompensujących

Wykazanie technicznej wykonalności środków z punktu widzenia założeń ochrony – funkcjonalność ekologiczna

Udowodnione naukowo wyjaśnienie skuteczności działań w zakresie kompensacji negatywnych skutków planu lub przedsięwzięcia

Ustalanie priorytetów działań według założeń ochrony przyrody – harmonogram dostosowany do celów ochrony przyrody

Zarys monitorowania – w podziale na działania i ogólny

Finansowy

Plan finansowy

Koszty ekonomiczne wdrażania programu środków kompensujących

Podział budżetu według kategorii koszów

Podział budżetu według harmonogramu wdrażania

Wykazanie finansowej wykonalności środków pod względem wymaganego terminu realizacji oraz schematu zatwierdzenia funduszy;

Prawno-administracyjny

Zabezpieczenia dotyczące ochrony przyrody

Analiza wykonalności praw zarządzania: według rodzaju działalności i według odpowiedniej lokalizacji (zakup, dzierżawa, zarządzanie itp.)

Wykazanie prawnej lub finansowej wykonalności środków pod względem wymaganego terminu realizacji

Wskazanie wymogów w zakresie komunikacji ze społeczeństwem

Koordynacja i współpraca – organy publiczne

Role i obowiązki w zakresie wdrażania i sprawozdawczości

Dostosowanie potrzeb w zakresie konsultacji, koordynacji i współpracy do harmonogramu: wyrażenie zgody i zatwierdzenie programu kompensacji przez organy sieci Natura 2000, organy odpowiedzialne za wydawanie ocen i wykonawcę

Plan monitorowania oparty na wskaźnikach postępu ustalonych według założeń ochrony, wraz ze schematem raportowania oraz przyszłymi powiązaniami z istniejącymi obowiązkami w zakresie oceny i monitorowania

4. PLANOWANIE STRATEGICZNE I ODPOWIEDNIA OCENA PLANÓW

4.1. Planowanie strategiczne

Skutecznym sposobem zapobiegania konfliktom z obszarami Natura 2000, a także z gatunkami i siedliskami chronionymi w UE, jest uwzględnienie na wczesnym etapie planowania strategicznego wpływu nowych inwestycji na środowisko. Można to wykonać poprzez regionalny lub krajowy plan zagospodarowania (np. w sektorach energetycznym, transportu, działalności wydobywczej, akwakultury) lub za pomocą planów planowania przestrzennego lub innych planów zagospodarowania terenu. Opracowanie planu strategicznego umożliwia włączenie warunków i wymogów środowiskowych, zwłaszcza tych związanych z ochroną przyrody, na wczesnym etapie planowania, aby można było uniknąć ryzyka późniejszego wystąpienia potencjalnych konfliktów na poziomie przedsięwzięcia lub je zminimalizować oraz odpowiednio określić wykonalność poszczególnych inwestycji i środki ich wdrożenia.

W kontekście stosowania art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej planowanie strategiczne znacznie ułatwia rozważanie możliwych skutków planowanych działań na obszarach Natura 2000 w szerszym ujęciu i w sposób kompleksowy. W ten sposób uwzględnia się wrażliwość obszarów na wczesnym etapie, gdy dostępna jest większa liczba wariantów osiągnięcia celów rozwojowych przy jednoczesnym ograniczeniu ich potencjalnego oddziaływania na środowisko. Pomoże to na przykład wskazać obszary odpowiednie lub nieodpowiednie do określonych rodzajów działań oraz zminimalizować ryzyko potencjalnych konfliktów z obszarami Natura 2000 na poziomie poszczególnych przedsięwzięć.

Planowanie strategiczne może:

—	propagować bardziej interaktywny i przejrzysty proces planowania i zachęcać do wczesnego i iteracyjnego dialogu z właściwymi władzami, grupami interesów itp., co może znacząco skrócić ogólny czas niezbędny do przeprowadzenia procedury wydawania zgody;

—	zapewnić szersze i bardziej odpowiednie ramy na potrzeby rozważenia potencjalnych łącznych skutków z innymi planami lub przedsięwzięciami oraz wykonalnymi alternatywami;

—	pomóc uniknąć potencjalnych konfliktów dla konkretnego terenu na późniejszym etapie procesu zagospodarowania lub ograniczyć ich liczbę, gdy zaangażowano już zasoby finansowe i prawne i jest mniejsze pole manewru;

—	zapewnić wykonawcom istotne informacje i pewność prawa w kwestii obaw dotyczących ochrony środowiska, których rozważenie może być potrzebne już podczas wstępnej koncepcji przedsięwzięcia;

—	być w perspektywie długoterminowej bardziej opłacalne (w przypadku uwzględnienia możliwych środków łagodzących na wczesnym etapie planowania, prawdopodobne jest, że ich integracja będzie łatwiejsza pod względem technicznym i tańsza);

—

obejmować analizę szerokiego zakresu rozwiązań alternatywnych, takich jak wdrożenie zielonej infrastruktury zamiast szarej infrastruktury; prowadzić do opracowania nowych, kreatywnych i innowacyjnych rozwiązań (w tym pochodzących z natury) oraz potencjalnych sytuacji korzystnych dla wszystkich stron;

—	przyczynić do poprawy publicznego wizerunku przedsięwzięć i odpowiedzialnych za nie instytucji.

Przykłady planowania strategicznego mającego znaczenie dla sieci Natura 2000 znajdują się w sekcji 5 załącznika do niniejszego dokumentu.

4.2. Odpowiednia ocena planów

Ogólne ramy proceduralne dotyczące uwzględnienia aspektów środowiskowych na poziomie planowania strategicznego ustanawia strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (SOOŚ), jak określono w dyrektywie SOOŚ (43). Zgodnie z art. 3 ust. 2 lit. b) dyrektywy SOOŚ plan musi zostać poddany strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko, jeżeli został uznany za wymagający oceny na podstawie dyrektywy siedliskowej (tzn. jeżeli plan może w istotny sposób oddziaływać na obszar Natura 2000 (44)).

Art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej ma zastosowanie do wszystkich planów, które mogą w istotny sposób oddziaływać na obszary Natura 2000. Jak wyjaśniono powyżej, oraz w wytycznych dotyczących art. 6, pojęcie „planu” ma szerokie znaczenie, obejmujące plany zagospodarowania terenu i plany przestrzenne obszarów morskich (45), a także plany lub programy sektorowe.

Ocena takich planów na podstawie art. 6 ust. 3 oraz ich odpowiednia ocena przebiegają według tych samych etapów, które opisano w rozdziale 3 niniejszego dokumentu. Przy ocenie planów występują jednak również pewne szczególne elementy, opisane poniżej. Te szczególne elementy dotyczą możliwych ograniczeń i uwarunkowań oraz odpowiednich podejść, które można wykorzystać w celu przezwyciężenia trudności i niepewności związanych z brakiem szczegółowych informacji lub niedostatecznym określeniem wszystkich elementów, komponentów i działań w ramach planu.

Poziom szczegółowości samego planu zdeterminuje zakres odpowiedniej oceny, lecz we wszystkich przypadkach celem oceny musi być wskazanie wrażliwych lub narażonych obszarów lub innych potencjalnych rodzajów ryzyka lub konfliktów z obszarami Natura 2000, aby można było je uwzględnić na późniejszych etapach procesu planowania.

Na przykład gminne lub miejskie plany zagospodarowania przestrzennego mogą być wystarczająco szczegółowe, aby umożliwić ustalenie z wysokim poziomem pewności potencjalnych negatywnych skutków dla obszarów Natura 2000. Z drugiej strony, w przypadku szerzej zakrojonych planów zagospodarowania przestrzennego lub planów sektorowych na szczeblu regionalnym lub krajowym, gdy nie podjęto jeszcze decyzji o lokalizacji oraz projekcie wszystkich ich podstawowych komponentów, może być możliwe jedynie wskazanie potencjalnych skutków pewnych działań lub komponentów planu na poziomie ogólnym, bez szczegółowego określania ich na poziomie obszaru. W szerzej zakrojonych planach można jednak ukierunkować dalsze inwestycje na obszary, na których istnieje mniejsze ryzyko potencjalnych konfliktów z siecią Natura 2000 (np. mapy wrażliwości dzikiej fauny i flory).

Ocena powinna być proporcjonalna do zakresu geograficznego, poziomu szczegółowości planu oraz charakteru i zakresu możliwych skutków. W niektórych przypadkach może nie być możliwe na tym etapie przeprowadzenie szczegółowej analizy wszystkich możliwych rodzajów oddziaływania na poszczególne obszary; należy jednak przeprowadzić dostateczną analizę w celu wskazania:

—

głównych rodzajów oddziaływania na szczeblu sieci Natura 2000, w tym identyfikacja obszarów Natura 2000 potencjalnie dotkniętych oddziaływaniem, a także możliwe oddziaływanie na łączność ekologiczną obszarów, oraz w świetle krajowych lub regionalnych założeń ochrony gatunków i siedlisk chronionych na mocy dyrektyw ptasiej i siedliskowej, jeżeli takie założenia istnieją;

—	możliwych ogólnych środków łagodzących, takich jak wyłączenie obszarów o wrażliwej bioróżnorodności, lub stosowanie określonych norm i najlepszych praktyk (np. minimalna gęstość korytarzy dla zwierząt dzikich, stosowanie ekranów dźwiękowych, szanowanie okresów lęgu);

—	możliwych rozwiązań alternatywnych, w tym innych lokalizacji dla przedsięwzięć lub innych metod osiągnięcia oczekiwanych rezultatów (np. stosowanie innych rodzajów transportu lub technologii produkcji energii);

—	potencjalnego łącznego oddziaływania przy uwzględnieniu innych istniejących lub proponowanych planów, programów i strategii.

W odniesieniu do planów strategicznych, w przypadku których nie jest możliwe wskazanie skutków dla poszczególnych obszarów, analiza powinna dotyczyć co najmniej potencjalnych rodzajów oddziaływania i głównych rodzajów ryzyka; następnie konieczna będzie analiza, na poziomie przedsięwzięcia, skutków dla określonego obszaru. W takich przypadkach odpowiednia ocena powinna skupiać się przynajmniej na ustaleniu obszarów Natura 2000, na których mogłyby wystąpić negatywne skutki, oraz wszelkich chronionych w UE siedlisk i gatunków, których mógłby dotyczyć ten wpływ (również poza siecią Natura 2000), skutków w zakresie łączności ekologicznej, rozdrobnienia siedlisk i innych skutków w skali sieci. Powinno to służyć ukierunkowaniu zakresu i głównych punktów oceny poszczególnych przedsięwzięć.

W przypadku istnienia niepewności dotyczącej negatywnych skutków w odniesieniu do istotnych cech obszarów Natura 2000 i założeń ich ochrony, może być stosowne przeprowadzenie i zarejestrowanie oceny ryzyka, w której można rozważyć następujące aspekty:

—	potencjalne zagrożenia związane z planem i ich prawdopodobne skutki w odniesieniu do założeń ochrony specjalnego obszaru ochrony lub cech terenu mającego znaczenie dla Wspólnoty lub obszaru specjalnej ochrony;

—	w przypadku każdego z zagrożeń – prawdopodobieństwo, że zagrożenie naruszy założenia ochrony specjalnego obszaru ochrony lub obszaru specjalnej ochrony;

—	w przypadku każdego z zagrożeń – wielkość, prawdopodobny czas trwania i nieodwracalność lub odwracalność oddziaływania (z krótkim odnotowaniem przyjętych założeń lub dowodów wykorzystanych do wyciągnięcia takiego wniosku).

Należy jednak mieć na uwadze, że podstawowym celem jest zawsze uniknięcie lub eliminacja wszelkiego ryzyka negatywnego wpływu na integralność obszarów Natura 2000 lub eliminacja wszelkich uzasadnionych podstaw do obaw, że taki negatywny wpływ może nastąpić po wdrożeniu planu.

W ramach oceny wpływu planów na podstawie art. 6 ust. 3 oraz oceny przeprowadzonej zgodnie z obowiązującymi procedurami strategicznej oceny oddziaływania na środowisko można wskazać działania lub części planu, które na pewno zaszkodzą integralności obszarów Natura 2000, nawet w przypadku zastosowania środków łagodzących; takie działania lub części można zatem wyłączyć z planu na tym etapie. Ocena mogłaby dodatkowo obejmować przegląd innych działań, które mogłyby być szkodliwe dla chronionych siedlisk i gatunków, co mogłoby pomóc lepiej ukierunkować ocenę na poziomie przedsięwzięcia.

Przyszłe przedsięwzięcia, które mają być realizowane w ramach planu, powinny jednak być zgodne z wynikiem odpowiedniej oceny przeprowadzonej w odniesieniu do planu przestrzennego/sektorowego. Nie zastępuje to wymogu przeprowadzenia odpowiedniej oceny przyszłych przedsięwzięć wynikających z tego planu.

Występują wyraźne powiązania i analogie między odpowiednią oceną planów a strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, które opisane są w sekcji 5. Zaleca się zatem koordynację strategicznej oceny oddziaływania na środowisko z odpowiednią oceną. Są to procesy równoległe lecz odrębne, które przeważnie częściowo pokrywają się, lecz także różnią się w zakresie szeregu kluczowych aspektów. Odpowiednia ocena obejmuje węższy zakres działań i wymaga bardziej rygorystycznych badań, a jej główną misją jest ochrona obszarów Natura 2000. Ustalenia i zalecenia zawarte w odpowiedniej ocenie mają charakter obowiązkowy i muszą zostać włączone do planu przedstawionego do przyjęcia i stanowić jego część. Innymi słowy, ustalenia zawarte w odpowiedniej ocenie nie tylko muszą zostać uwzględnione, lecz warunkują decyzję o zatwierdzeniu bądź niezatwierdzeniu planu lub przedsięwzięcia.

Zaleca się utrzymywanie podczas całego okresu przygotowywania lub przeglądu planu odrębnego dossier dotyczącego odpowiedniej oceny. Dossier powinno zawierać kopie wszystkich dokumentów dotyczących odpowiedniej oceny i będzie służyło odnotowywaniu w jaki sposób uwzględniono w planie kwestie środowiskowe.

Może być stosowne zaplanowanie przeprowadzenia działań następczych oraz ponownej oceny oczekiwanych oddziaływań i ryzyka w okresie trwania planu. Zapewni to, aby prognozy i szacunki były realistyczne i wskazywały wszelkie możliwe nowe oddziaływania, których nie uwzględniono z powodu braku informacji, lub które powstają na skutek nowych elementów lub zmian wprowadzonych do planu. „Ostateczna” odpowiednia ocena każdego planu musi opierać się na jego ostatecznej wersji. Jeżeli plan zostanie znacznie zmieniony w którymkolwiek momencie przed jego przyjęciem, zmiany te powinny też być uwzględnione w odpowiedniej ocenie, w ramach iteracji.

4.3. Tworzenie map wrażliwości

Wskazywanie odpowiednich lokalizacji lub wyłączenie nieodpowiednich lokalizacji może być częścią odpowiedniej oceny planów. Działania te muszą być oparte na odpowiedniej analizie zakresu podatności chronionych w UE siedlisk i gatunków, występujących na całym obszarze proponowanej inwestycji, na zagrożenia w związku z planowanymi działaniami.

Tworzenie map wrażliwości to metoda często stosowana do identyfikacji obszarów, które mogą być szczególnie wrażliwe na rozwój działań sektorowych. Jest ona na przykład często stosowana do identyfikacji wrażliwych obszarów występowania ptaków i nietoperzy, które mogą być nieodpowiednie do celów inwestycji sektora energii wiatrowej, lub do identyfikacji potencjalnych obszarów konfliktu w przypadku działalności przemysłowej lub inwestycji mieszkaniowych.

Mapy wrażliwości można wykorzystywać do identyfikacji na wczesnym etapie procesu planowania obszarów, na których występują biocenozy wrażliwe na określone oddziaływanie lub działanie. Mogą one zapewniać informacje na potrzeby decyzji dotyczących planowania strategicznego na początkowym etapie wyboru terenu pod inwestycję, a zatem mogą mieć zastosowanie o zasięgu regionalnym, krajowym lub międzynarodowym.

Podejścia związane z tworzeniem map wrażliwości nie zastępują potrzeby przeprowadzania odpowiednich ocen dla danego terenu zgodnie z art. 6 dyrektywy siedliskowej oraz ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ). Mogą one jednak być wykorzystywane podczas odpowiednich ocen/ocen oddziaływania na środowisko oraz po udzieleniu zezwolenia na inwestycję, aby zapewnić informacje na potrzeby opracowania planu rozmieszczenia oraz możliwych zaleceń dotyczących zarządzania.

Przy tworzeniu map wrażliwości wykorzystuje się systemy informacji geograficznej do zestawiania, analizowania oraz przedstawiania danych przestrzennych i geograficznych, które są oparte na istniejących danych dotyczących bioróżnorodności przestrzennej w odniesieniu do gatunków lub terenów; czasem występuje jednak potrzeba zgromadzenia danych specjalnie na potrzeby stworzenia mapy wrażliwości istotnej dla konkretnego planu.

Niezbędna jest regularna aktualizacja map wrażliwości. Częstotliwość i skala tych aktualizacji jest ważnym aspektem do rozważenia przy opracowywaniu map występowania gatunków wrażliwych na oddziaływanie, gdyż biocenozy są dynamiczne i ich zachowanie może czasami być trudne do przewidzenia. Mapy występowania gatunków dzikiej fauny i flory wrażliwych na oddziaływanie należy zatem zawsze ostrożnie interpretować.

Komisja opracowała podręcznik dotyczący tworzenia map wrażliwości dzikiej fauny i flory (46) – praktyczny przewodnik służący do opracowywania podejść do tworzenia map wrażliwości na oddziaływanie technologii energii odnawialnej. Podręcznik ten zawiera przegląd zbiorów danych, metod i zastosowań systemu informacji geograficznej. Skoncentrowano się w nim na gatunkach i siedliskach chronionych dyrektywami UE dotyczącymi ochrony przyrody, ze szczególnym uwzględnieniem ptaków, nietoperzy i ssaków morskich. Podręcznik obejmuje również stopniowe podejście do mapowania występowania gatunków dzikiej fauny i flory wrażliwych na oddziaływanie, które przedstawiono w ramce 22 poniżej.

Ramka 22

Stopniowe podejście do tworzenia map wrażliwości

Określenie rodzajów inwestycji (przedsięwzięć, działalności, infrastruktury itp.), które należy uwzględnić, oraz gatunków i siedlisk potencjalnie dotkniętych oddziaływaniem. W tym celu należy rozważyć:

—	które gatunki/siedliska mogą współistnieć z inwestycją (na dowolnym etapie ich cyklu życia), i uwzględnić wszystkie etapy cyklu życia (lęg, migracja itp.),

—	różne etapy inwestycji (np. etap budowy, eksploatacji) oraz związaną z nią infrastrukturę,

—	które gatunki/siedliska są wrażliwe na oddziaływanie inwestycji,

—	które gatunki/siedliska wymagają ochrony (np. gatunki/siedliska wymienione w dyrektywach ptasiej i siedliskowej),

—	w jaki sposób gatunki mogą być dotknięte: np. utrata i degradacja siedlisk, kolizje z infrastrukturą, efekty unikania, przemieszczenia i bariery.

Stworzenie zbiorów danych dotyczących rozmieszczenia wrażliwych gatunków, siedlisk i innych istotnych czynników

—	Należy sprawdzić, jakie dane są już dostępne, i podjąć decyzję, czy należy zebrać dodatkowe dane.

—	W przypadku gdy zbiory danych są niekompletne przestrzennie, należy zastanowić się nad zastosowaniem modelowania opartego na czynnikach prognozujących siedliska i krajobraz w celu przewidzenia rozmieszczenia w miejscach, w których dostępna jest zbyt mała liczba próbek.

—	Istotne jest również, by podkreślić braki w danych i inne niedociągnięcia metodyczne.

Opracowanie systemu punktowej oceny wrażliwości

—	punktowa ocena wrażliwości gatunków i siedlisk na podstawie istotnych cech (takich jak wrażliwość siedliska, stan ochrony, zachowanie gatunku itp.).

Wykonanie mapy

—	Należy zidentyfikować najbardziej odpowiednie: format mapowania, oprogramowanie systemu informacji geograficznej, jednostkę mapowania itp.

—	Należy stworzyć siatkę w oparciu o odpowiednią jednostkę mapowania i nałożyć na siebie rozmieszczenie gatunków (lub modele) oraz potencjalnie inne przydatne zbiory danych, w tym odpowiednie strefy buforowe.

—	Należy ustalić gatunki występujące w każdej komórce siatki.

—	Dla każdego kwadratu siatki należy obliczyć wynik, korzystając z systemów punktowej oceny wrażliwości gatunków.

Interpretacja mapy

—	Należy połączyć wyniki dotyczące wrażliwości w kategorie wskazujące poziomy wrażliwości (np. bardzo wysoki, wysoki, średni, niski) lub wskazujące konkretną cechę (np. obszary wyłączone a obszary niskiego ryzyka).

—	Należy opracować wytyczne zawierające wyjaśnienie, jakie dane są wykorzystywane, jak tworzy się mapę, jak należy ją interpretować i jakie są zastrzeżenia dotyczące interpretacji.

Przykłady krajowe w zakresie tworzenia map wrażliwości przedstawiono poniżej.

Ramka 23

Niderlandzka krajowa mapa występowania gatunków wrażliwych na oddziaływanie farm wiatrowych

Krajowa mapa ryzyka związanego z turbinami wiatrowymi dla Niderlandów jest narzędziem mapowania przestrzennego służącym do wczesnej wstępnej kontroli inwestycji związanych z lądowymi farmami wiatrowymi. Narzędzie ukierunkowane jest na populacje ptaków lądowych i obejmuje tereny mające znaczenie ornitologiczne, takie jak obszary o szczególnym znaczeniu z punktu widzenia migracji ptaków, grunty rolne o wysokiej wartości przyrodniczej i istotne miejsca odpoczynku. Narzędzie mierzy ryzyko dla poszczególnych gatunków ptaków pod względem znaczenia dla ich ochrony. Nie obejmuje ono jakiejkolwiek oceny podatności danego gatunku na kolizje.

Dane zgromadzono z różnych źródeł, m.in. krajowego spisu ptaków lęgowych, wyników liczenia ptaków wodnych, wyników liczenia ptaków stadnych, danych pochodzących z modelu zderzeń statków powietrznych z ptakami (BAMBAS, biomasa ptaków lecących), obszarów Natura 2000 i wykazów określonych rzadkich gatunków ptaków. Do danych włączono również obszary o szczególnym znaczeniu z punktu widzenia migracji ptaków. Wykonano mapy ryzyka, przyjmując jako poszczególne warstwy określone wrażliwe gatunki lub grupy gatunków ptaków np. ptactwo wodne, ptaki łąkowe, łabędzie i gęsi, obszary Natura 2000 i obszary żerowania gatunków z czerwonej księgi. Wykorzystano poszczególne warstwy do sporządzenia ostatecznej mapy ryzyka.

Dla każdej „warstwy” mapy sklasyfikowano ryzyko w odniesieniu do komórek siatki zlokalizowanych w Niderlandach jako niskie, średnie lub wysokie na podstawie znaczenia terenu lub liczby występujących gatunków. Dla każdego gatunku wskazano strefy buforowe i naniesiono je na mapy. Wyniki punktowe z poszczególnych komórek siatki zagregowano na ostatecznej mapie.

Narzędzie to okazało się bardzo użytecznym narzędziem do wstępnej kontroli. Chociaż mapy tej nie włączono do niderlandzkiego systemu planowania, jest ona nadal powszechnie stosowana.

Ogólna mapa ryzyka przedstawiająca ryzyko od najwyższego (kolor fioletowy) do stosunkowo niskiego (kolor jasnoniebieski)

(Źródło: Aarts, B. i Bruinzeel, L. (2009), De nationale windmolenrisicokaart voor vogels. SOVON Vogelonderzoek Nederland/Altenburg & Wymenga

https://assets.vogelbescherming.nl/docs/e3b4524d-5cc2-4565-a65e-3226a124837e.pdf?_ga=2.19770104.1164016512.1551712082-129991070.1550147440)

Ramka 24

Narzędzie do tworzenia map wrażliwości na potrzeby inwestycji w energię wodną w Austrii

Przy inwestycjach w energię wodną powinno się stosować podejście strategiczne, aby możliwe było zabezpieczenie pozostałych istotnych, wrażliwych i nietkniętych odcinków rzeki. W związku z tym Światowy Fundusz na rzecz Przyrody (WWF) przygotował plan generalny mający na celu zapewnienie prawidłowej pod względem technicznym podstawy decyzji w zakresie oceny potrzeby ochrony wód Austrii (WWF Ökomasterplan, 2009). Badanie opublikowane w 2009 r. zawierało po raz pierwszy ocenę istotności ekologicznej 53 z największych rzek w Austrii, których zlewnia przekracza 500 kilometrów kwadratowych. Przedstawiono w nim również oficjalne dane z analizy stanu faktycznego przeprowadzonej przez ministerstwo odpowiedzialne za wdrażanie ramowej dyrektywy wodnej UE i dostarczanie informacji związanych z ochroną, takich jak informacje na temat obszarów Natura 2000 i innych obszarów chronionych.

Każdemu z odcinków wodnych nadano kategorię i priorytet w kolejności ważności według różnych kryteriów kwalifikacji (np. stan ekologiczny, sytuacja na obszarach chronionych, hydromorfologia, długość sąsiadującej drogi swobodnego przepływu) i każdy odcinek rzeki przypisano do jednej z następujących klas wrażliwości:

—	Klasa wrażliwości 1: warty objęcia ochroną w bardzo dużym stopniu z powodu stanu ekologicznego

—	Klasa wrażliwości 2: warty objęcia ochroną w bardzo dużym stopniu z powodu sytuacji w rezerwacie lub rezerwatach

—	Klasa wrażliwości 3: warty ochrony w znacznym stopniu z powodu morfologii

—	Klasa wrażliwości 4: zasługuje na ochronę w znacznym stopniu z powodu długości bezpośredniego swobodnego przepływu

—	Klasa wrażliwości 5: potencjalnie warty ochrony, gdyż nie istnieje baza danych na potrzeby oceny warunków środowiskowych

—	Klasa wrażliwości 6: potencjalnie warty ochrony

—	Klasa wrażliwości 7: warty ochronę w niewielkim stopniu

—	Klasa wrażliwości 8: wykorzystanie istniejącej energii do celów gospodarczych

—	Brak danych (stan ekologiczny, hydromorfologia)

Ramka 25

Platformy internetowe umożliwiające dostęp do map wrażliwości w Irlandii

Platforma internetowa umożliwia szybkie i interaktywne zbadanie przestrzenne czynników wrażliwości środowiskowej oraz możliwości występowania konfliktów dotyczących wykorzystania gruntów. Może to stanowić wsparcie w zakresie przeprowadzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko oraz odpowiedniej oceny, a docelowo w zakresie świadomego planowania i podejmowania decyzji. Na przykład portal irlandzkiego ośrodka przetwarzania danych dotyczących bioróżnorodności zapewnia dostęp za pomocą narzędzia internetowego do mapy występowania ptaków wrażliwych na oddziaływanie energii wiatrowej.

Źródło: https://maps.biodiversityireland.ie/Map.

4.4. Konsultacje i dialog w ramach planowania strategicznego

Uznając korzyści płynące z dialogu i konsultacji, coraz więcej podmiotów odpowiedzialnych za planowanie stosuje bardziej interaktywny i przejrzysty proces planowania. W ramach takiego podejścia zachęca się do konsultacji na wczesnym etapie z organami odpowiedzialnymi za ochronę środowiska i zainteresowanymi stronami; konsultacje takie stanowią ważny element zapewniający znalezienie akceptowalnych i zrównoważonych rozwiązań.

Konsultacje w trakcie planowania strategicznego są równie ważne, aby osiągnąć wspólne rozumienie kwestii, które wchodzą w grę. Zachęcają one również do zwiększonej współpracy w zakresie poszukiwania rozwiązań (tj. możliwych rozwiązań alternatywnych lub środków łagodzących) dotyczących skutków ekologicznych zidentyfikowanych w ocenie planu.

Prowadzenie konsultacji i dialogu z organami ochrony środowiska od samego początku jest kluczowe, aby zidentyfikować możliwe rodzaje ryzyka i konflikty związane z obszarami i gatunkami wrażliwymi w celu lepszego zrozumienia wrażliwości siedlisk i gatunków na planowane inwestycje, a także określenia zakresu odpowiedniej oceny i jej przeprowadzenia. Zgodnie z dyrektywą SOOŚ wymagane są również konsultacje z innymi organami, NGO, grupami zainteresowanych stron i społeczeństwem (zob. ramka na s. 47 dotyczącą udziału społeczeństwa zgodnie z dyrektywami OOŚ i SOOŚ).

Udział społeczeństwa jest ważny na etapie ustalania planu oraz podczas interaktywnego i iteracyjnego procesu wypracowywania realistycznych rozwiązań alternatywnych dla problematycznych obszarów. W odniesieniu do tej kwestii ważna jest identyfikacja zainteresowanych stron i zaangażowanie ich w konsultacje, gdyż zapewnia to uwzględnienie w procesie planowania strategicznego całej odpowiedniej wiedzy i wszystkich informacji dotyczących potencjalnych konfliktów.

Wykonawcy przedsięwzięcia i właściwe organy powinni nawiązać ze sobą ścisły kontakt na jak najwcześniejszym etapie, jeżeli przewiduje się, że będzie rozważane odstępstwo od art. 6 ust. 4. Może to nastąpić na wczesnych etapach opracowywania wniosku albo w innym momencie, gdy tylko staje się jasne, że może być potrzebne odstępstwo. Powinni oni również zapewnić pełne zbadanie i udokumentowanie warunków odstępstwa, gdyż pomoże to uniknąć opóźnień w procesie podejmowania decyzji oraz zapewni przejrzyste i solidne podjęcie decyzji.

5. POWIĄZANIA Z INNYMI PROCEDURAMI OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO: dyrektywa OOŚ, dyrektywa SOOŚ i ramowa dyrektywa wodna

5.1. Optymalizacja ocen środowiskowych

Ocena oddziaływania na środowisko jest procedurą zapewniającą, aby przed podjęciem decyzji brano pod uwagę ich wpływ na środowisko. Przepisy dotyczące procedur ocen oddziaływania na środowisko zawarte są w kilku aktach prawnych UE. Oprócz art. 6 dyrektywy siedliskowej przepisy takie zawierają w szczególności dyrektywa w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) (47), dyrektywa w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ) (48) oraz art. 4 ust. 7 ramowej dyrektywy wodnej (49).

Integracja i koordynacja wymogów w zakresie oceny wpływu na środowisko zawartych w tych dyrektywach może w dużym stopniu przyczynić się do poprawy skuteczności procedur wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Dyrektywa OOŚ zawiera przepisy dotyczące optymalizacji procedury oceny w odniesieniu do kwestii środowiskowych wymagane na mocy różnych dyrektyw UE, w tym dyrektywy siedliskowej i ramowej dyrektywy wodnej. Wymaga ona w szczególności, aby państwa członkowskie gwarantowały — w stosownych przypadkach — zastosowanie skoordynowanych lub wspólnych procedur spełniających wymogi określonych odpowiednich przepisów unijnych (art. 2 ust. 3 dyrektywy OOŚ).

Przepisy przewidujące skoordynowane lub wspólne procedury oceny wpływu na środowisko, w przypadku gdy obowiązek dokonania takiej oceny wynika jednocześnie z dyrektywy i innego prawodawstwa UE, zawiera również art. 11 ust. 2 dyrektywy SOOŚ. Mają one na celu uniknięcie powielania oceny bez uszczerbku dla szczegółowych wymogów poszczególnych dyrektyw.

Komisja wydała wytyczne dotyczące optymalizacji ocen środowiskowych (50).

5.2. Ocena oddziaływania na środowisko, strategiczna ocena oddziaływania na środowisko i odpowiednia ocena

W dyrektywach OOŚ i SOOŚ wymaga się, aby przedsięwzięcia oraz plany i programy, które będą prawdopodobnie miały znaczące skutki dla środowiska, podlegały ocenie wpływu na środowisko przed ich zatwierdzeniem lub udzieleniem na nie zezwolenia.

Wymóg oceny znaczących skutków planów lub przedsięwzięć może wynikać łącznie z dyrektywy SOOŚ albo dyrektywy OOŚ oraz art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. W takim przypadku procedury oceny i wydawania zezwoleń mogą przebiegać wspólnie lub w sposób skoordynowany, jak przewidziano w dyrektywach OOŚ i SOOŚ. Oceny dokonywane na podstawie tych dyrektyw nie mogą jednak zastępować procedury i obowiązków określonych w art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej, gdyż żadna z procedur nie jest nadrzędna w stosunku do drugiej.

Raport z odpowiedniej oceny może być zawarty albo w sprawozdaniu w ramach OOŚ albo w sprawozdaniu w ramach SOOŚ albo w odrębnym sprawozdaniu. W każdym z tych przypadków musi być możliwe dokonanie rozróżnienia między informacjami i wnioskami istotnymi dla odpowiedniej oceny, a tymi zawartymi w OOŚ lub SOOŚ, oraz ich odróżnienie. Jest to konieczne, ponieważ istnieje szereg istotnych różnic między procedurami OOŚ/SOOŚ a procedurami odpowiedniej oceny (zob. sekcja 5.2.2 poniżej).

Ważne jest, aby informacje istotne dla odpowiedniej oceny i wniosków z niej płynących można było w jasny sposób rozróżnić i zidentyfikować w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, tak aby można je było odróżnić od informacji zawartych w ogólnej OOŚ lub SOOŚ. Jest to konieczne, ponieważ istnieje szereg istotnych różnic między procedurami OOŚ/SOOŚ a procedurami odpowiedniej oceny, co oznacza, że SOOŚ ani OOŚ nie mogą zastąpić odpowiedniej oceny ani być jej zamiennikiem, ponieważ żadna z tych procedur nie jest nadrzędna w stosunku do drugiej.

Zob. wytyczne dotyczące art. 6 – sekcja 4.6.1.

5.2.1. Możliwości optymalizacji OOŚ/SOOŚ i odpowiedniej oceny oraz korzyści wynikające z takich działań

Z optymalizacji OOŚ/SOOŚ i odpowiedniej oceny wynika szereg korzyści. Działania takie mogą na przykład pomóc lepiej zrozumieć relacje między poszczególnymi czynnikami środowiskowymi, uniknąć powielania ocen, przyczynić się do bardziej efektywnego wykorzystania zasobów niezbędnych do przeprowadzenia ocen oraz umożliwić lepszą koordynację i procedury udzielania zezwoleń.

Do kluczowych elementów skutecznej optymalizacji odpowiedniej oceny oraz OOŚ/SOOŚ należą:

—	ścisła współpraca pomiędzy organami odpowiedzialnymi;

—	odpowiednie ustalanie zakresu, co stanowi częstą praktykę w ramach procedur OOŚ/SOOŚ;

—

ścisła współpraca i należyta wymiana informacji między ekspertami przygotowującymi OOŚ/SOOŚ a ekspertami dokonującymi odpowiedniej oceny (np. przekazywanie przez właściwego eksperta informacji dotyczących kwestii związanych z hałasem, powietrzem, wodą i glebą ekspertowi w zakresie różnorodności biologicznej);

—	kontrola jakości przez właściwy organ;

—	jasne i odrębne wnioski na temat każdej z procedur oceny objętych optymalizacją.

Szereg przepisów dyrektyw OOŚ i SOOŚ jest istotnych dla dokonywania odpowiedniej oceny na podstawie art. 6 ust. 3 i może przyczynić się do jej jakości w kontekście zoptymalizowanego wdrażania. Należą do nich:

Ustalanie zakresu:

„W przypadkach gdy jest to wymagane przez wykonawcę, właściwy organ [...] wydaje opinię na temat zakresu i poziomu szczegółowości informacji, które wykonawca musi podać w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko” (art. 5 ust. 2 dyrektywy OOŚ).

W dyrektywie SOOŚ przewiduje się obowiązkowe konsultacje z organami posiadającymi uprawnienia w dziedzinie środowiska, mając na celu poprawę jakości sprawozdania dotyczącego środowiska: „Przy podejmowaniu decyzji w sprawie zakresu i poziomu szczegółowości informacji, jakie muszą być włączone do sprawozdania dotyczącego środowiska, konsultowane są organy określone w art. 6 ust. 3” (art. 5 ust. 4 dyrektywy SOOŚ).

Zapewnienie jakości i kompletności oceny:

„Wykonawca zapewnia, aby raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko był przygotowany przez posiadających odpowiednie kompetencje ekspertów; właściwy organ zapewnia dysponowanie odpowiednią wiedzą fachową lub w razie konieczności dostęp do niej, aby dokonać analizy raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko; w stosownych przypadkach właściwy organ zwraca się do wykonawcy o dodatkowe informacje, [...] które mają bezpośredni związek z dojściem do uzasadnionej konkluzji na temat znaczącego wpływu przedsięwzięcia na środowisko” (art. 5 ust. 3 dyrektywy OOŚ).

Konsultacje i udział społeczeństwa:

„Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki, aby zapewnić organom, których przedsięwzięcie może dotyczyć z powodu ich szczególnej odpowiedzialności w odniesieniu do środowiska lub z powodu ich właściwości terytorialnej na szczeblu lokalnym lub regionalnym, możliwość wyrażenia opinii na temat informacji dostarczonych przez wykonawcę i na temat wniosku o zezwolenie na inwestycję [...]. Aby zapewnić rzeczywisty udział zainteresowanych grup społeczeństwa w procesie decyzyjnym, ogół społeczeństwa jest informowany elektronicznie, przez ogłoszenia publiczne lub za pomocą innych właściwych środków o poniżej określonych kwestiach, we wstępnej fazie procedur podejmowania decyzji, [...] a najpóźniej, gdy można zasadnie oczekiwać przedłożenia tego rodzaju informacji” (art. 6 dyrektywy OOŚ).

„Państwa członkowskie zapewniają, że ich wnioski [...] ustalające czy plany i programy [...] mogą potencjalnie powodować znaczący wpływ na środowisko, zawierające uzasadnienie zwolnienia z wymogu dokonania oceny wpływu na środowisko [...], zostają podane do publicznej wiadomości” (art. 3 dyrektywy SOOŚ).

„Organy [...] oraz społeczeństwo [...] mają odpowiednio wczesną i realną możliwość, we właściwych ramach czasowych, wyrażenia swojej opinii o projektach planów i programów oraz towarzyszącym im sprawozdaniu dotyczącym środowiska przed przyjęciem planu lub programu lub poddaniem go procedurze ustawodawczej. Państwa członkowskie wyznaczają organy, które mają być konsultowane, a które ze względu na swoje szczególne obowiązki w dziedzinie środowiska są potencjalnie zainteresowane wpływem na środowisko wynikającym z realizacji planów i programów. Państwa członkowskie określą społeczeństwo [...], w tym społeczeństwo, którego dotyczy lub potencjalnie może dotyczyć proces decyzyjny w ramach niniejszej dyrektywy lub które ma interes prawny związany z wymienionymi decyzjami, w tym odpowiednie organizacje pozarządowe, takie jak organizacje promujące ochronę środowiska oraz pozostałe zainteresowane organizacje.” (art. 6 dyrektywy SOOŚ).

Monitorowanie:

„Państwa członkowskie zapewniają wprowadzenie przez wykonawcę cech przedsięwzięcia lub środków przewidzianych w celu uniknięcia, zapobieżenia lub ograniczenia i, w miarę możliwości, zrównoważenia znaczącego niekorzystnego wpływu na środowisko oraz ustalają procedury dotyczące monitorowania znaczącego negatywnego wpływu na środowisko” (art. 8a dyrektywy OOŚ).

„Państwa członkowskie monitorują znaczący wpływ na środowisko, wynikający z realizacji planów i programów, aby, między innymi, określić na wczesnym etapie nieprzewidziany niepożądany wpływ oraz aby mieć możliwość podjęcia odpowiedniego działania naprawczego” (art. 10 dyrektywy SOOŚ).

Informowanie społeczeństwa i konsultowanych organów:

„Kiedy podjęta zostaje decyzja o udzieleniu lub nieudzieleniu zezwolenia na inwestycję, właściwy organ lub organy niezwłocznie informują o niej społeczeństwo oraz organy [których przedsięwzięcie może dotyczyć], i zapewniają podanie następujących informacji do wiadomości [...]: treść decyzji i przedstawione wraz z nią warunki [...]; główne przyczyny i okoliczności, na których oparta jest decyzja” (art. 9 dyrektywy OOŚ).

Konflikt interesów:

„Państwa członkowskie zapewniają, by właściwy organ lub organy w sposób obiektywny wykonywały obowiązki wynikające z niniejszej dyrektywy i nie znajdowały się w sytuacji, której konsekwencją może być konflikt interesów. W przypadku gdy właściwy organ jest również wykonawcą, państwa członkowskie wprowadzają przynajmniej — w obrębie organizacji uprawnień administracyjnych — właściwy rozdział funkcji pozostających w konflikcie przy wykonywaniu obowiązków wynikających z niniejszej dyrektywy” (Art. 9a dyrektywy OOŚ).

Oddziaływanie transgraniczne:

W art. 7 dyrektywy OOŚ określono przepisy dotyczące dokonywania oceny przedsięwzięć o oddziaływaniu transgranicznym, w tym wymogi informowania drugiego państwa członkowskiego, gdy przewiduje się, że to państwo członkowskie może być dotknięte znaczącymi skutkami danego planu lub przedsięwzięcia. Państwo członkowskie, które może być dotknięte, może następnie uczestniczyć w dokonywaniu oceny, jeżeli wyrazi taką wolę. UE podpisała Konwencję o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym (konwencja z Espoo). W celu koordynacji i ułatwienia procedur oceny w przypadku przedsięwzięć transgranicznych, a w szczególności w celu prowadzenia konsultacji zgodnie z konwencją, odnośne państwa członkowskie mogą ustanowić wspólny organ oparty na zasadzie równej reprezentacji.

Konsultacje transgraniczne przewiduje również i reguluje dyrektywa SOOŚ (art. 7). Te przepisy dotyczące konsultacji transgranicznych są też bardzo istotne w odniesieniu do ogólnych celów dyrektyw ptasiej i siedliskowej oraz sieci Natura 2000. Wynika to z faktu, że zapewniają one ważne narzędzie prewencyjne podczas dokonywania odpowiedniej oceny planu lub przedsięwzięcia, którego negatywne skutki mogłyby zagrozić tym celom w sąsiednim państwie członkowskim.

5.2.2. Szczególne cechy odpowiedniej oceny i różnice między nią a procedurami OOŚ/SOOŚ

Optymalizacja ocen oddziaływania na środowisko na podstawie dyrektywy siedliskowej i dyrektyw OOŚ lub SOOŚ jest korzystna i zalecana w większości przypadków, ważne jest jednak, aby pamiętać o szczególnych cechach i różnicach w zakresie i ukierunkowaniu poszczególnych rodzajów ocen. Mogą występować różnice w stosowaniu określonych terminów, konsekwencje wynikające z ocen też mogą się różnić. W szczególności:

—

Odpowiednia ocena ukierunkowana jest na ochronę obszarów Natura 2000, tj. obszarów o wysokiej wartości pod względem bioróżnorodności, o europejskim znaczeniu, wymaga zatem przeprowadzenia bardziej rygorystycznych badań. Jej konkluzje są wiążące, gdyż określają one, czy można zatwierdzić dany plan lub przedsięwzięcie, czy też nie (właściwe organy mogą wyrazić zgodę na plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na integralność obszaru). Natomiast wyniki OOŚ lub SOOŚ uwzględnia się w ramach procedury zezwolenia na inwestycję lub w ramach przygotowywania i przyjmowania planu.

—

W kontekście skoordynowanych lub wspólnych procedur rozsądne byłoby dokonanie odpowiedniej oceny na wcześniejszym etapie procesu. Umożliwiłoby to uniknięcie potencjalnie kosztownej i długiej procedury OOŚ/SOOŚ, w przypadku gdy wnioski wynikające z odpowiedniej oceny są już negatywne, co oznacza, że nie można zatwierdzić inwestycji zgodnie z przepisami art. 6 ust. 3 (chyba że plan lub przedsięwzięcie mogą być realizowane na podstawie przepisów art. 6 ust. 4).

—

W dyrektywie OOŚ przewidziano środki łagodzące i kompensujące w celu uniknięcia ewentualnego znaczącego negatywnego wpływu na środowisko, zapobieżenia mu lub ograniczenia go, a także w miarę możliwości zrównoważenia tego wpływu, zwłaszcza na gatunki i siedliska chronione na mocy dyrektyw ptasiej i siedliskowej. Można zatem również rozważać środki kompensujące w kontekście hierarchii łagodzenia skutków, aby zrównoważyć oddziaływanie rezydualne w celu uniknięcia jakiejkolwiek utraty różnorodności biologicznej netto.

Natomiast w przypadku planów i przedsięwzięć ocenianych na podstawie dyrektywy siedliskowej środki łagodzące w celu uniknięcia znaczącego negatywnego wpływu na integralność danego obszaru, zapobieżenia mu lub ograniczenia go są rozważane w ramach odpowiedniej a oceny na podstawie art. 6 ust. 3, lecz środki kompensujące w celu zrównoważenia oddziaływania rezydualnego wykorzystywane są jako ostateczność tylko na podstawie procedury określonej w art. 6 ust. 4. Miałoby to miejsce w przypadku podjęcia decyzji realizacji planu lub przedsięwzięcia mimo negatywnych wniosków z odpowiedniej oceny. W takim przypadku należy najpierw wykazać, że nie istnieją rozwiązania alternatywne, które pozwoliłyby uniknąć naruszania integralności obszarów Natura 2000 oraz że plan lub przedsięwzięcie są uzasadnione z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego.

—

Ponadto jeżeli chodzi o etap oceny, na którym rozważa się „środki łagodzące”, zgodnie z dyrektywą OOŚ można uwzględnić łagodzenie wpływu już na etapie wstępnej kontroli. Takich środków nie można rozważać na etapie „wstępnej kontroli” w ramach procedury na podstawie art. 6 ust. 3, lecz tylko w przypadku analizowania negatywnych skutków na faktycznym etapie odpowiedniej oceny.

Środki wprowadzane w celu uniknięcia znaczącego negatywnego wpływu na środowisko, zapobieżenia mu lub ograniczenia go, a także w miarę możliwości zrównoważenia tego wpływu, w szczególności w odniesieniu do gatunków i siedlisk chronionych na podstawie dyrektywy Rady 92/43/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE powinny przyczyniać się do uniknięcia jakiegokolwiek pogorszenia jakości środowiska oraz jakiejkolwiek utraty różnorodności biologicznej netto. […]

Państwa członkowskie powinny zapewniać wdrażanie środków łagodzących i kompensacyjnych oraz określanie właściwych procedur dotyczących monitorowania znacznego negatywnego wpływu na środowisko wynikającego z realizacji i eksploatacji przedsięwzięcia, między innymi w celu określenia nieprzewidzianego znaczącego niekorzystnego wpływu, aby móc podjąć właściwe działania naprawcze.

Dyrektywa OOŚ, preambuła (dyrektywa 2014/52/UE, motywy 11 i 35).

5.2.3. Związek między OOŚ/SOOŚ/odpowiednią oceną a rygorystycznymi przepisami dotyczącymi ochrony gatunków zawartymi w dyrektywach dotyczących ochrony przyrody

W art. 3 dyrektywy OOŚ stwierdza się, że „ocena oddziaływania na środowisko polega na właściwym określeniu, opisaniu i ocenie, dla każdego indywidualnego przypadku, bezpośredniego i pośredniego znaczącego wpływu przedsięwzięcia na: [...] b) różnorodność biologiczną ze szczególnym uwzględnieniem gatunków i siedlisk chronionych na podstawie dyrektywy 92/43/EWG oraz dyrektywy 2009/147/WE”. Podobne przepisy mają zastosowanie do planów ocenianych zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy SOOŚ.

Przy tej okazji ważne jest, aby zauważyć, że w dyrektywach ptasiej i siedliskowej, oprócz ochrony terenów uregulowanej w art. 4 dyrektywy ptasiej i w art. 6 dyrektywy siedliskowej, ustanawia się również system ścisłej ochrony określonych gatunków w obrębie całego ich naturalnego zasięgu na terenie UE, tzn. zarówno na obszarach Natura 2000, jak i poza nimi. Te środki ochrony mają zastosowanie do gatunków wymienionych w załączniku IV do dyrektywy siedliskowej oraz do wszystkich gatunków dzikiego ptactwa w UE. Szczegółowe warunki określono w art. 5 dyrektywy ptasiej oraz w art. 12 (w odniesieniu do zwierząt) i art. 13 (w odniesieniu do roślin) dyrektywy siedliskowej.

Zasadniczo w przepisach tych zobowiązano państwa członkowskie do wprowadzenia zakazu:

—	celowego chwytania lub zabijania gatunków;

—	celowego ich niepokojenia, w szczególności podczas okresu lęgu, wychowu młodych, snu zimowego i migracji;

—	pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku;

—	celowego niszczenia gniazd lub jaj i wyrywania lub niszczenia roślin będących pod ochroną.

Wdrażanie planu lub przygotowywanie/funkcjonowanie przedsięwzięcia może prowadzić do sprzeczności z tymi zakazami. W trakcie dokonywania odpowiedniej oceny i OOŚ/SOOŚ wykonawca wspólnie z właściwy organem powinni zatem sprawdzić, czy plan lub przedsięwzięcie są zgodne z tymi przepisami dotyczącymi ścisłej ochrony gatunkowej. Takie sprawdzenie wymagałoby identyfikacji gatunków i siedlisk tych gatunków, które mogłyby potencjalnie zostać dotknięte, weryfikacji ich obecności na obszarze, na który wpływa plan lub przedsięwzięcie, a także ich terenów rozrodu lub miejsc odpoczynku, analizy możliwego oddziaływania na te gatunki oraz odpowiednich środków łagodzących. Jeżeli potwierdzi się oddziaływanie na osobniki tych gatunków lub na ich tereny rozrodu i miejsca odpoczynku, lub jeżeli nie można go wykluczyć, mogą być wymagane odstępstwa od ścisłej ochrony gatunkowej.

Należy jednak zauważyć, że odstępstwa są dopuszczalne jedynie w ograniczonych przypadkach, np. w interesie zdrowia publicznego, pod warunkiem że nie istnieje inna zadowalająca alternatywa, a konsekwencje tych odstępstw nie są niezgodne z ogólnymi celami dyrektyw. Warunki stosowania odstępstw określono w art. 9 dyrektywy ptasiej i w art. 16 dyrektywy siedliskowej.

Ważne jest również odnotowanie, że przepisy te mogą również mieć zastosowanie do planów i przedsięwzięć, które nie są poddawane wstępnej kontroli w ramach odpowiedniej oceny lub OOŚ/SOOŚ. W takich przypadkach analizę tego, czy mają zastosowanie odstępstwa na podstawie art. 9 dyrektywy ptasiej i art. 16 dyrektywy siedliskowej należy przeprowadzić w ramach odrębnej procedury.

Zezwolenie na odstępstwo od ścisłej ochrony gatunków może być udzielone w formie odrębnej decyzji lub w ramach jednego zezwolenia udzielonego na podstawie różnych ocen i procedur zatwierdzania. W każdym przypadku muszą być jasno określone powody oraz warunki udzielenia takiego odstępstwa.

Więcej informacji na temat wymogów dotyczących ścisłej ochrony gatunków, w tym najnowsze wytyczne, dostępne są na stronie internetowej Komisji Europejskiej (51).

5.3. Oceny dokonywane na podstawie art. 4 ust. 7 ramowej dyrektywy wodnej skoordynowane lub zintegrowane z procedurą na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywa siedliskowej

Istnieją również silne powiązania między ramową dyrektywa wodną i dyrektywą siedliskową. Obie mają zastosowanie, przynajmniej częściowo, do tego samego środowiska – środowiska ekosystemów wodnych i ekosystemów lądowych oraz terenów podmokłych bezpośrednio od nich zależnych. Ich ambicje są również zasadniczo podobne, gdyż mają one na celu zapewnienie niepogarszania stanu ekosystemów wodnych oraz poprawy ich stanu ekologicznego. W stosownych przypadkach należy zatem je wdrażać w sposób skoordynowany, aby zapewnić ich zintegrowane funkcjonowanie (52).

Podobnie jak dyrektywa siedliskowa, ramowa dyrektywa wodna ustanawia przepisy szczegółowe dotyczące oceny wpływu nowych inwestycji na jednolite części wód. Zgodnie z art. 4 ust. 7 ramowej dyrektywy wodnej organy mogą zatwierdzić nowe zmiany i nowe zrównoważone formy działalności gospodarczej człowieka, które: (i) powodują pogarszanie się stanu części wód; albo (ii) zapobiegają osiągnięciu dobrego stanu ekologicznego lub dobrego potencjału ekologicznego lub dobrego stanu wód podziemnych, pod pewnymi warunkami (53).

Na podstawie art. 4 ust. 8 ramowej dyrektywy wodnej wymaga się, aby przy stosowaniu art. 4 ust. 7 tej dyrektywy państwa członkowskie zapewniały, że stosowanie to jest zgodne z wdrażaniem innego prawodawstwa unijnego dotyczącego ochrony środowiska. Innymi słowy jeśli przyznano odstępstwo dla przedsięwzięcia na mocy art. 4 ust. 7 ramowej dyrektywy wodnej, musi ono, w stosownych przypadkach, nadal być zgodne z art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej.

Jeżeli inwestycja ma potencjalny wpływ na cel określony w ramowej dyrektywie wodnej, a także na obszar Natura 2000, wtedy należy przeprowadzić zarówno procedurę przewidzianą w art. 4 ust. 7 ramowej dyrektywy wodnej, jak i procedurę oceny na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. Najlepiej, aby działania te były realizowane w sposób skoordynowany lub zintegrowany, co zaleca się również w dyrektywie OOŚ. Każda z tych ocen ukierunkowana jest na co innego: w ramach pierwszej z nich ocenia się, czy prawdopodobne jest, aby przedsięwzięcie zagroziło realizacji celów ramowej dyrektywy wodnej, a w ramach drugiej – czy projekt będzie miał negatywny wpływ na integralność obszaru Natura 2000.

Nie uniemożliwia to jednak skoordynowania niektórych aspektów oceny, np. dzięki badaniom i konsultacjom. Należy podkreślić, że w przypadku, gdy przeprowadzenie procedury na podstawie ramowej dyrektywy wodnej może doprowadzić do udzielenia zezwolenia, lecz plan lub przedsięwzięcie jest sprzeczne z wymogami sieci Natura 2000, nie można go zatwierdzić, chyba że ma to miejsce na podstawie przepisów art. 6 ust. 4.

Połączenie procedur odpowiedniej oceny z procedurami na podstawie dyrektywy OOŚ jest obowiązkowe, natomiast w przypadku ramowej dyrektywy wodnej jest ono uznaniowe. Szereg państw członkowskich określiło już zintegrowane procedury, lub jest w trakcie ich ustanawiania, dla przypadków w których wymagana jest ocena na podstawie OOŚ, odpowiednia ocena i ocena na podstawie art. 4 ust. 7 ramowej dyrektywy wodnej. Do optymalizacji tych ocen zachęca się w wytycznych UE dotyczących wdrażania ramowej dyrektywy wodnej (54).

Podobieństwa między oceną dokonywaną na podstawie art. 4 ust. 7 ramowej dyrektywy wodnej a ocenami na podstawie dyrektyw OOŚ i siedliskowej oznaczają, że pewne etapy w ramach poszczególnych procedur można przeprowadzać łącznie. Dotyczy to zwłaszcza „wstępnej kontroli”, „ustalania zakresu” i gromadzenia niezbędnych danych. Takie zoptymalizowane podejście może prowadzić do znaczących oszczędności kosztów i czasu, w szczególności w odniesieniu do etapu gromadzenia danych, który można realizować wspólnie po wyjaśnieniu na poprzednich etapach na podstawie poszczególnych dyrektyw wymogów w zakresie danych.

Można zastosować kolejne synergie, na przykład w zakresie poszukiwania alternatywnych rozwiązań lub środków łagodzących. We wszystkich przypadkach należy jednak przestrzegać odrębnych ukierunkowań poszczególnych badań na podstawie każdej z dyrektyw.

Jeżeli spełnione są warunki określone w jednej dyrektywie, lecz nie warunki pozostałych dyrektyw, organy mogą nie zatwierdzić przedsięwzięcia, gdyż w takim przypadku naruszałoby ono w dalszym ciągu przepisy prawne UE. Zamiast tego należy zbadać, czy można wprowadzić do przedsięwzięcia takie zmiany, aby spełniało ono wymogi wszystkich odpowiednich dyrektyw.

Na rysunku 3 przedstawiono zarys podobieństw i różnic na kluczowych etapach oceny dokonywanej na podstawie art. 4 ust. 7 ramowej dyrektywa wodnej, OOŚ i art. 6 dyrektywy siedliskowej.

Źródło: CIS, 2017. Wspólna strategia wdrażania ramowej dyrektywy wodnej i dyrektywy powodziowej. Wytyczne nr 36. Wyłączenia z celów środowiskowych zgodnie z art. 4 ust. 7.

6. GŁÓWNE POZYCJE BIBLIOGRAFII

CIS, 2017. Wspólna strategia wdrażania ramowej dyrektywy wodnej i dyrektywy powodziowej. Wytyczne nr 36. Wyłączenia z celów środowiskowych zgodnie z art. 4 ust. 7. Publikacja dostępna pod adresem: https://circabc.europa.eu/sd/a/ e0352ec3-9f3b-4d91-bdbb- 939185be3e89/CISGuidanceArticle47FINAL.PDF.

Ecosystems, 2014. Article 6 of the Habitats Directive. Rulings of the European Court of Justice. Dostępne pod adresem: https://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/others/ECJ_rulings%20Art_%206%20-%20Final%20Sept%202014-2.pdf.

Komisja Europejska, 1999. Guidelines for the Assessment of Indirect and Cumulative Impacts as well as Impact Interactions [Wytyczne dotyczące oceny skutków pośrednich i skumulowanych oraz interakcji skutków].

Komisja Europejska, 2011. Links between the Water Framework Directive and the Nature Directives. Frequently Asked Questions [Powiązania między ramową dyrektywą wodną a dyrektywami dotyczącymi ochrony przyrody. Często zadawane pytania]. Dostępne pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidanceen.htm.

Komisja Europejska, 2012. Nota Komisji w sprawie ustanawiania celów ochrony dla obszarów Natura 2000. Publikacja dostępna pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/ management/guidanceen.htm.

Komisja Europejska, 2013(a). Guidance on the Application of the Environmental Impact Assessment Procedure for Large-scale Trans-boundary Projects [Wytyczne dotyczące stosowania procedury oceny oddziaływania na środowisko w przypadku dużych projektów transgranicznych]. Komisja Europejska, 2013. http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/Transboundry%20EIA%20Guide.pdf

Komisja Europejska, 2013(b). Guidance Document ‘Streamlining environmental assessment procedures for energy infrastructure “Projects of Common Interest” (PCIs)’ [Wytyczne „Usprawnianie procedur oceny oddziaływania na środowisko w odniesieniu do projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w dziedzinie infrastruktury energetycznej”]. Komisja Europejska, maj 2013. http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/PCIguidance.pdf

Komisja Europejska, 2016. Wytyczne dotyczące optymalizacji ocen środowiskowych przeprowadzanych na mocy 2 ust. 3 dyrektywy w sprawie ocen oddziaływania na środowisko. Publikacja dostępna pod adresem: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52016XC0727(01)&from=PL.

Komisja Europejska, 2017(a). Guidance on Scoping. Directive 2011/92/EU as amended by 2014/52/EU [Wytyczne dotyczące ustalania zakresu. Dyrektywa 2011/92/UE zmieniona dyrektywą 2014/52/UE]. Komisja Europejska. http://ec.europa.eu/environment/eia/eia-support.htm

Komisja Europejska, 2017b). Guidance on Screening. Directive 2011/92/EU as amended by 2014/52/EU [Wytyczne dotyczące wstępnej kontroli. Dyrektywa 2011/92/UE zmieniona dyrektywą 2014/52/UE]. Komisja Europejska. http://ec.europa.eu/environment/eia/eia-support.htm

Komisja Europejska, 2019. Zawiadomienie Komisji „Zarządzanie obszarami Natura 2000. Przepisy art. 6 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG” (Dz.U. C 33 z 25.1.2019, s. 1). Publikacja dostępna pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=uriserv:OJ.C.2019.033.01.0001.01.ENG&toc=OJ:C:2019:033:FULL.

Komisja Europejska opublikowała szereg dokumentów zawierających wytyczne dla poszczególnych sektorów (dotyczące przemysłu wydobycia surowców nieenergetycznych, rozwoju farm wiatrowych, portów i obszarów przyujściowych, transportu śródlądowymi drogami wodnymi, akwakultury itp.). Dokumenty te zawierają dalsze wskazówki jak przeprowadzać odpowiednią ocenę w zakresie opracowywania planów i przedsięwzięć w każdym z tych sektorów. Dokumenty zawierające wytyczne dostępne są pod adresem:

https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidanceen.htm.

(1) Dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. L 206 z 22.7.1992, s. 7).

(2) Komisja Europejska, 2019. Zawiadomienie Komisji „Zarządzanie obszarami Natura 2000 – Przepisy art. 6 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG” (2019/C 33/01), dostępne pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1555085968125&uri=CELEX:52019XC0125(07).

(3) https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidance_en.htm

(4) Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG, Komisja Europejska, 2002.

(5) Uaktualnienie jest jednym z celów „Planu działania na rzecz przyrody, ludzi i gospodarki”, COM(2017) 198 final (działanie 1).

(6) Umowa unijna nr 07.0202/2017/770634/SER/ENV.D.3 o świadczenie usług publicznych w zakresie wsparcia technicznego i naukowego na potrzeby realizacji „Planu działania na rzecz przyrody, ludzi i gospodarki” – działania 1, 2 i 13.

(7) W praktyce może zaistnieć potrzeba uwzględnienia więcej niż jednego obszaru.

(8) Art. 191 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

(9) Pkt 58–59.

(10) Pkt 51.

(11) Zob. ramka 4 „Źródła, z których należy korzystać w celu określenia oddziaływania na obszar Natura 2000” w sekcji 3.1.3 niniejszych wytycznych.

(12) Sprawa C-127/02, pkt 59.

(13) Sprawa C-157/96, pkt 63.

(14) Sprawa C-127/02, pkt 61.

(15) Sprawa C-323/17.

(16) W sprawozdaniu technicznym „Natura 2000 and Forests” [„Natura 2000 i lasy”] (2015) (rozdział 4.6) przedstawiono przykłady sposobów unikania sprzecznych celów między gospodarką leśną a zarządzaniem obszarami Natura 2000: http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/Final%20Guide%20N2000%20%20Forests%20Part%20I-II-Annexes.pdf.

(17) Zob.: objaśnienia w decyzji wykonawczej Komisji 2011/484/UE z dnia 11 lipca 2011 r. w sprawie formularza zawierającego informacje o terenach Natura 2000 (decyzja ustanawiająca format standardowych formularzy danych).

(18) Zob.: http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=pl&num=C-323/17.

(19) Na przykład w Niemczech istnieją baza danych i system informacyjny na potrzeby testów kompatybilności w odniesieniu do siedlisk chronionych w Nadrenii Północnej-Westfalii: http://ffh-vp.naturschutzinformationen.nrw.de/ffh-vp/de/start.

(20) Na przykład w Czechach istnieje system informacyjny z bazą danych dotyczących planów i przedsięwzięć, które poddano OOŚ i SOOŚ, w tym podlegających odpowiedniej ocenie: https://portal.cenia.cz/eiasea/view/eia100cr; https://portal.cenia.cz/eiasea/view/SEA100koncepce.

(21) Do tego zadania przydatny może być model relacji między źródłami, drogami i receptorami.

(22) Zob. sekcja 3.2.1 dotycząca ustalania zakresu.

(23) Komisja Europejska, Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, Wytyczne dotyczące ustalania zakresu, 2017.

(24) Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) (Dz.U. L 108 z 25.4.2007, s. 1).

(25) http://natura2000.eea.europa.eu/

(26) Europejska baza danych dotycząca obszarów Natura 2000 składa się z kompilacji danych dostarczanych Komisji Europejskiej przez państwa członkowskie. Aktualizację tej europejskiej bazy danych przeprowadza się co do zasady raz w roku, aby uwzględnić aktualizacje treści krajowych baz danych państw członkowskich. Jest ona dostępna pod adresem: https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/natura-10.

(27) https://nature-art17.eionet.europa.eu/article17/

(28) Państwa członkowskie mają sześć lat od momentu włączenia obszaru do wykazu UE na dostosowanie konkretnych celów ochrony obszaru i wyznaczenie terenu mającego znaczenie dla Wspólnoty jako SOO. W odniesieniu do OSO, odpowiednie cele ochrony specyficzne dla danego obszaru muszą obowiązywać od dnia ich klasyfikacji.

(29) Trybunał potwierdził to stanowisko w sprawie C-127/02: Udzielenie pozwolenia na plan lub przedsięwzięcie zakłada w sposób konieczny, że uznano, iż tenże plan lub przedsięwzięcie nie wpłynie niekorzystnie na dany teren i w konsekwencji, nie może również spowodować pogorszeń lub niepokoi w rozumieniu art. 6 ust. 2 (pkt 36).

(30) Aby uzyskać wyjaśnienie konkretnych terminów, zob. podręcznik interpretacji siedlisk naturalnych w Unii Europejskiej – UE28 dostępny na stronie: http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/habitatsdirective/indexen.htm#interpretation.

(31) Przykład narzędzia internetowego do tworzenia map wrażliwości środowiskowej wspierającego procesy oceny oddziaływania na środowisko w Irlandii jest dostępny pod adresem: http://airo.maynoothuniversity.ie/mapping-resources/airo-research-maps/environmental-research-projects/environmental-sensitivity.

(32) W ekologii pojemność środowiska mierzy się jako maksymalne zagęszczenie ekologiczne. Cechy fizyczne występujące w środowisku działają jako czynniki ograniczające (np. pożywienie, woda, konkurencja itp.). https://www.biologyonline.com/dictionary/carrying-capacity.

(33) Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej C-521/12.

(34) Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska. Konwencję tę zawarto w Aarhus w Danii w czerwcu 1998 r. UE jest jednym z sygnatariuszy od 2005 r. na mocy decyzji 2005/370/WE http://ec.europa.eu/environment/aarhus/legislation.htm.

(35) Cele planu lub przedsięwzięcia należy przeanalizować nie tylko w odniesieniu do jednej konkretnej technologii, lecz także w odniesieniu do realizacji określonego celu (np. w przypadku planu lub przedsięwzięcia dotyczącego energii wodnej cel należy analizować pod kątem „wyprodukowania x MW energii odnawialnej”, tak aby można było ocenić również możliwości wykorzystania innych technologii (np. energii wiatrowej, słonecznej lub geotermalnej).

(36) https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/opinionen.htm

(37) https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/opinion_en.htm

(38) Opinia Komisji C(2013)1871 final z 5.4.2013. http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/Commission%20Opinion%20Main%20EN%20SEC-2013-1871.pdf

(39) Opinia Komisji C(2018) 466 final z 30.1.2018. https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/C2018466F1COMMISSIONOPINIONENV5P1961037.pdf

(40) Opinia Komisji w sprawie przedsięwzięcia budowy nowego portu w Granadilli (Teneryfa), 2006. https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/granadillaen.pdf

(41) Odpowiednie źródła obejmują czasopisma naukowe lub specjalne strony internetowe (np. http://www.restorationevidence.org/), jak również przedsięwzięcia związane z odtworzeniem objęte wsparcie w ramach programu LIFE (dostępne na stronie internetowej: https://ec.europa.eu/easme/en/life).

(42) Lokalizacja obszaru musi być wystarczająco bliska, aby uniknąć sytuacji, w której gatunek będzie musiał poświęcić dodatkową energię na dotarcie do nowego obszaru, co z kolei może zmniejszyć jego odporność i zwiększyć podatność na zagrożenia.

(43) Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz.U. L 197 z 21.7.2001, s. 30).

(44) C-177/11, w pkt 24, stwierdza się również: „Badanie przeprowadzone w celu sprawdzenia, czy przesłanka ta jest spełniona, musi ograniczać się do ustalenia, czy na podstawie obiektywnych okoliczności nie sposób wykluczyć, że plan ten lub to przedsięwzięcie może oddziaływać w istotny sposób na dany teren”.

(45) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/89/UE z dnia 23 lipca 2014 r. ustanawiająca ramy planowania przestrzennego obszarów morskich (Dz.U. L 257 z 28.8.2014, s. 135).

(46) Dostępny pod adresem https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidance_en.htm

(47) Dyrektywa 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko, zmieniona dyrektywą 2014/52/UE (Dz.U. L 26 z 28.1.2012, s. 1).

(48) Dyrektywa 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz.U. L 197 z 21.7.2001, s. 30).

(49) Dyrektywa 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. L 327 z 22.12.2000, s. 1).

(50) Zawiadomienie Komisji 2016/C 273/01 dostępne pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=OJ:C:2016:273:FULL&from=IT.

(51) https://ec.europa.eu/environment/nature/conservation/index_en.htm

(52) Zob. FAQ Komisji na temat ramowej dyrektywy wodnej i dyrektyw dotyczących ochrony przyrody: http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/FAQ-WFD%20final.pdf.

(53) W odniesieniu do orzecznictwa w sprawie stosowania art. 4 ust. 7 zob. orzeczenia sądowe w sprawach C-461/13 i C-346/14.

(54) Zob. w szczególności: Wspólna strategia wdrażania ramowej dyrektywy wodnej i dyrektywy powodziowej. Wytyczne nr 36. Wyłączenia z celów środowiskowych zgodnie z art. 4 ust. 7. Publikacja dostępna pod adresem: https://circabc.europa.eu/sd/a/e0352ec3-9f3b-4d91-bdbb-939185be3e89/CISGuidanceArticle47FINAL.PDF.

ZAŁĄCZNIK

PRZYKŁADOWE PRAKTYKI, STUDIA PRZYPADKÓW, METODY I WYTYCZNE KRAJOWE

Wprowadzenie

Niniejszy załącznik ma dostarczyć wytyczne oraz przykłady procesów i metod w odniesieniu do poszczególnych etapów wdrażania procedur określonych w art. 6 ust. 3 i 4. Zostały one pogrupowane i przedstawione zgodnie z głównymi sekcjami i punktami omówionymi w wytycznych.

SPIS TREŚCI

WSTĘPNA KONTROLA I ODPOWIEDNIA OCENA: PODEJŚCIA, METODY, PRZYKŁADY Z PAŃSTW CZŁONKOWSKICH

1.1.

Informacje i praktyczne narzędzia wspierające wstępną kontrolę i odpowiednie oceny (OO)

1.2.

Wytyczne dotyczące oceny

1.3.

Odpowiednia ocena krajowego programu na rzecz energii elektrycznej w Irlandii – ocena łącznych skutków

POWODY O CHARAKTERZE ZASADNICZYM WYNIKAJĄCE Z NADRZĘDNEGO INTERESU PUBLICZNEGO

2.1.

Przykłady różnego rodzaju powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego i ich uzasadnienie

ŚRODKI KOMPENSUJĄCE

3.1.

Przykłady środków kompensujących na podstawie art. 6 ust. 4

3.2.

Aspekty czasowe środków kompensujących

POWIĄZANIA Z INNYMI PROCEDURAMI OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO: OO, OOŚ, SOOŚ

102

4.1.

Porównanie procedur odpowiedniej oceny (OO), oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) i strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ)

102

PLANOWANIE STRATEGICZNE – OCENA PLANÓW

105

5.1.

Przykład: Planowanie autostrad w Austrii

105

5.2.

Planowanie strategiczne nowych inwestycji hydroenergetycznych na Dunaju

105

5.3.

Przykład: plan zagospodarowania przestrzennego dotyczący morskich farm wiatrowych i połączeń sieciowych w niemieckiej wyłącznej strefie ekonomicznej (w.s.e.) na Morzu Północnym

107

1. WSTĘPNA KONTROLA I ODPOWIEDNIA OCENA: PODEJŚCIA, METODY, PRZYKŁADY Z PAŃSTW CZŁONKOWSKICH

1.1. Informacje i praktyczne narzędzia wspierające wstępną kontrolę i odpowiednie oceny (OO)

Niemcy – Baza danych i system informacyjny Federalnego Urzędu Ochrony Przyrody (BfN) na potrzeby odpowiednich ocen

Niezbędne informacje na temat potencjalnych negatywnych skutków niemal wszystkich rodzajów przedsięwzięć i planów znajdują się w systemie informacyjnym FFH-VP-Info Federalnego Urzędu Ochrony Przyrody. Dodatkowo FFH-VP-Info zawiera obszerną bazę danych dotyczących możliwych rodzajów oddziaływania i wpływu na konkretne typy siedlisk i gatunków, z której można korzystać przy przeprowadzaniu wstępnej kontroli i odpowiednich ocen: http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Page.jsp.

I.	Cele i funkcje FFH-VP-Info

FFH-VP-Info przede wszystkim funkcjonuje jako centralna platforma dostarczająca informacji na temat czynników oddziaływania, które należy uwzględnić na potrzeby wstępnej kontroli (etap 1) i odpowiednich ocen (etap 2) planów lub przedsięwzięć, jak również informacji na temat potencjalnego wpływu oddziaływania na określone siedliska i gatunki w ramach dyrektywy siedliskowej i dyrektywy ptasiej.

Typ dostępu nr 1 (rodzaje przedsięwzięć, plany, czynniki wpływu) ma na celu wsparcie twórców i wykonawców przedsięwzięć dzięki zapewnieniu szybkiego przeglądu wszystkich czynników oddziaływania, które muszą oni wziąć pod uwagę.

Typ dostępu nr 2 (siedliska, gatunki) umożliwia pozyskanie szczegółowych informacji na temat konkretnego wpływu czynnika oddziaływania na siedliska lub gatunki, który to wpływ może być istotny dla przedsięwzięcia.

Dodatkowe informacje obejmują słowniczek, cytowaną literaturę oraz dane o mobilności i zasięgach występowania gatunków.

Ogólnie rzecz biorąc, FFH-VP-Info ma na celu zapewnienie najlepszej wiedzy naukowej, aby ułatwić ekspertom przeprowadzanie ocen i ich kontrolę przez organy wydające pozwolenia. Kompletność i dokładność ocen jest ważna dla zagwarantowania bezpieczeństwa prawnego, niemniej poświęcony czas, środki finansowe i nakład pracy po obu stronach można utrzymać na rozsądnym poziomie dzięki zapewnieniu łatwego dostępu do odpowiednich informacji.

=> http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Page.jsp?name=ziel (wprowadzenie dotyczące FFH-VP-Info)

II.	Narzędzie do wstępnej kontroli w odniesieniu do rodzajów przedsięwzięć i planów oraz ich możliwych skutków

Narzędzie do wstępnej kontroli dostarcza danych na temat około 140 rodzajów przedsięwzięć podzielonych na 19 grup. Dane te obejmują oszacowanie możliwej istotności 36 różnych czynników oddziaływania. Istotność oznacza się za pomocą cyfr:

0	=	zwykle nieistotne (możliwe wyjątki)
1	=	potencjalnie istotne
2	=	zwykle/na ogół istotne.

W odniesieniu do każdego rodzaju przedsięwzięcia dostępne są lista kontrolna i raport z krótkimi wyjaśnieniami dotyczącymi oceny istotności czynników oddziaływania. W odniesieniu do każdego czynnika oddziaływania podano łącze do strony wyjaśniającej, która zawiera krótką definicję i szczegółowe opisy potencjalnych skutków danego czynnika (zob. poniżej).

=> http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Page.jsp?name=projekttype (wprowadzenie dotyczące przedsięwzięć)

=> http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Projekt.jsp?start (baza danych dotyczących przedsięwzięć)

III.	Baza danych i arkusze danych dotyczące siedlisk i gatunków wymienionych w dyrektywie siedliskowej i dyrektywie ptasiej

Jest to podstawa systemu informacyjnego. Dostarcza on szczegółowych informacji na temat wrażliwości i potencjalnych skutków czynników oddziaływania w odniesieniu do niemal wszystkich niemieckich:

—	siedlisk z załącznika I do dyrektywy siedliskowej => http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Lrt.jsp

—	gatunków z załącznika II do dyrektywy siedliskowej => http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Art.jsp

—	gatunków ptaków z załącznika I i art. 4 ust. 2 dyrektywy ptasiej => http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Vog.jsp

Po wybraniu tematu w tabeli wyświetla się istotność poszczególnych czynników oddziaływania w odniesieniu do danego siedliska lub gatunku. Wybór tematu/rodzaju wpływu prowadzi do dalszych informacji, które są przedstawione w 5 kategoriach:

1.	wrażliwość/możliwe skutki (najlepsza wiedza naukowa dotycząca wrażliwości siedlisk i gatunków oraz możliwych skutków w odniesieniu do wszystkich 36 czynników oddziaływania);

2.	zdolność do regeneracji (informacje na temat naturalnej samoregeneracji);

3.	ustalone metody oceny oddziaływania (wskazówki, odniesienia i komentarze dotyczące parametrów, kryteriów lub metod przeprowadzania prognoz oddziaływania i wpływu);

4.	progi istotności i informacje na potrzeby wstępnej kontroli (przykłady, wartości orientacyjne, progi istotnego wpływu);

5.	progi istotności i wskazówki dotyczące odpowiedniej oceny (przykłady, wartości orientacyjne, progi znaczących negatywnych skutków).

Po wybraniu w następnej kolejności skutków czynnika oddziaływania otwiera się co najmniej jedna strona, na której wyświetlane są fragmenty wyników badań naukowych, opracowań ekspertów i szacunków zawartych w bazie danych. Istnieje możliwość odczytu lub wydruku wybiórczych lub całościowych raportów z tych danych.

Oceny istotności opierają się na źródłach naukowych, które zostały ocenione i wyodrębnione. Jeżeli takie źródła nie są dostępne, oceny są sugestiami do celów orientacyjnych, porównywalnymi z ocenami istotności rodzajów przedsięwzięć.

Źródła, z których korzystano, są oznaczone pod względem ich jakości naukowej lub specyficzności.

=> http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Page.jsp?name=lebensraumarten (wprowadzenie dotyczące siedlisk/gatunków)

IV.	Definicja i opis 36 czynników oddziaływania

Baza wiedzy na temat 36 czynników oddziaływania podzielonych na 9 grup, wraz z definicjami i szczegółowymi opisami możliwych skutków dla siedlisk i gatunków. Te czynniki oddziaływania stanowią wspólne ogniwo między przedsięwzięciami a siedliskami/gatunkami. Mogą one być również odczytywane albo drukowane jako raporty.

=> http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Page.jsp?name=wirkfaktoren (wprowadzenie dotyczące czynników oddziaływania)

=> http://ffh-vp-info.de/FFHVP/Wirkfaktor.jsp (baza danych dotyczących czynników oddziaływania)

V.	Informacje dodatkowe

Jak dotąd informacje dodatkowe obejmują bibliografię literatury cytowanej w systemie, glosariusz oraz linki np. do systemu map internetowych niemieckich obszarów Natura 2000. W przyszłości system ten może służyć jako platforma do przedstawiania dalszych informacji na temat oceny oddziaływania i skutków w zakresie, w jakim jest to właściwe na poziomie federalnym.

Irlandia – AA GeoTool – Informacje na potrzeby wstępnej kontroli i odpowiedniej oceny

Aplikacja AA GeoTool wspiera proces zbierania danych podczas wstępnej kontroli (etap 1) oraz odpowiedniej oceny (etap 2). Agencja Ochrony Środowiska (EPA) i Służba Parków Narodowych i Dzikiej Przyrody (NPWS) podjęły współpracę w celu opracowania narzędzia AA GeoTool. Aplikacja ta wykorzystuje dane bezpośrednio z serwisu internetowego dostarczanego przez NPWS. Dane te są regularnie aktualizowane i oceny opierają się na najbardziej aktualnych dostępnych informacjach.

Narzędzie AA GeoTool pozwala użytkownikowi wybrać punkt na mapie, a następnie wyszukać specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) i obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) w określonej odległości/w górę/w dół rzeki od tego punktu. Odległość wybrana przez użytkownika zależy od poziomu potencjalnego oddziaływania planu lub przedsięwzięcia na środowisko.

Informacje zebrane w odniesieniu do każdego obszaru Natura 2000 znajdującego się w wybranym przedziale odległości obejmują następujące elementy:

1.	typ obszaru, na przykład SOO lub OSO;

2.	unikalny kod obszaru;

3.	nazwa obszaru;

4.	odległość obszaru od wybranego przez użytkownika punktu startowego;

5.	kierunek wyszukiwania wybrany przez użytkownika;

6.	lista elementów ochrony (ang. qualifying interests) w odniesieniu do każdego obszaru;

7.	link url do celów ochrony w odniesieniu do każdego obszaru.

Link do AA GeoTool: https://gis.epa.ie/EPAMaps/AAGeoTool

Dalsze informacje na temat poszczególnych obszarów Natura 2000 można znaleźć na stronie internetowej NPWS: http://www.epa.ie/terminalfour/AppropAssess/index.jsp, a także pod adresem https://gis.epa.ie/EPAMaps/default.

Niderlandy – Narzędzia i wytyczne dotyczące odpowiedniej oceny

W Niderlandach dostępny jest (1)„planer uwzględniania przyrody znajdującej się pod ochroną w decyzjach o środowiskowych uwarunkowaniach”, który pomaga w podjęciu wszystkich niezbędnych kroków w tym procesie. Ten planer jest przeznaczony dla osób ubiegających się o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, w przypadku której wymagana jest kontrola pod względem przyrodniczym. Jest on również przeznaczony dla właściwych organów uczestniczących w wydawaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, czyli dla gmin i prowincji. W planerze opisano kroki proceduralne, które są konieczne, jeżeli ocena pod kątem gatunków chronionych lub chronionych obszarów Natura 2000 jest częścią procedury uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Planer pomaga wnioskodawcom i praktykom w odpowiedzi na takie pytania jak: „Skąd mam wiedzieć, czy wymagana jest ocena przyrody?”, „W której fazie powinny być dostępne dane ekologiczne?” oraz „Jak długo trwa procedura?”.

Funkcjonuje również narzędzie do przewidywania możliwego oddziaływania na gatunki i typy siedlisk na obszarach Natura 2000 (ale nie na integralność obszaru jako takiego). Wskaźnik oddziaływania „Natura 2000 – ekologiczne warunki wstępne i czynniki zakłócające” jest narzędziem dla wykonawców, podmiotów udzielających zezwoleń i twórców planów, którzy mają do czynienia z działaniami na obszarach Natura 2000 lub w ich pobliżu. Wskaźnik skutków jest instrumentem, za pomocą którego można zbadać ewentualne szkodliwe skutki wynikające z działania i planów. Wskaźnik skutków dostarcza informacji na temat wrażliwości gatunków i typów siedlisk na najczęstsze czynniki zakłócające. Informacje te mają charakter ogólny: aby stwierdzić, czy działanie jest szkodliwe w praktyce, należy przeprowadzić dalsze badania.

W internecie dostępne są również wytyczne dotyczące znaczenia (2), opracowane w 2010 r., które zawierają porady dotyczące oceny znaczenia oddziaływania na obszary Natura 2000. Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że jeżeli w wyniku interwencji powierzchnia siedliska, liczba gatunków lub jakość siedliska będą niższe niż określone w celach ochrony, mogą wystąpić znaczące konsekwencje. Specyficzne cechy działania lub szczególne warunki panujące na danym obszarze mogą jednak sprawić, że pomimo spadku nie wystąpią znaczące konsekwencje. Szczegółowa analiza na poziomie obszaru może zatem prowadzić do innych wniosków, co opisano w wytycznych.

Ponadto opracowano specjalne wytyczne dotyczące przedsięwzięć, które mogą wiązać się z możliwymi skutkami działania azotu. W odniesieniu do depozycji azotu w Niderlandach opracowano złożony system uwzględniający łączne oddziaływanie (wyłącznie) azotu z różnych źródeł.

W przypadku przedsięwzięć krajowych „bank danych o zezwoleniach” zawiera wszystkie istotne informacje, decyzję oraz – od dnia 1 stycznia 2017 r. – również kompletne odpowiednie oceny przeprowadzone na potrzeby zezwoleń związanych z wdrożeniem ustawy o ochronie przyrody.

1.2. Wytyczne dotyczące oceny

Austria – Wytyczne dotyczące oceny infrastruktury transportowej

Austriackie stowarzyszenie badawcze Road – Rail – Transport (www.fsv.at) opracowało wytyczne, tak zwane RVS (3). Austriackie Ministerstwo Transportu, Innowacji i Technologii, odpowiadające za autostrady i drogi szybkiego ruchu, określiło, że wytyczne te są wiążące dla ASFINAG (krajowego przedsiębiorstwa dróg publicznych) oraz stanowią element zasad mający zastosowanie także do innych przedsięwzięć. W wytycznych opisano między innymi, jak należy projektować procesy planowania, jakie metody należy stosować, aby w wystarczającym stopniu uwzględnić różne wymagania środowiskowe. Wytyczne te zawierają na przykład zalecenia lub uzgodnienia dotyczące progów, opisy metod zbierania danych lub definicje terminów technicznych. W przypadku ochrony przyrody – zwłaszcza w odniesieniu do sieci Natura 2000 i wymogów UE w zakresie ochrony gatunków – opracowano i opublikowano w 2015 r. specjalne RVS („Oceny ochrony gatunków w projektach infrastrukturalnych”, RVS 04.03.13). Zagadnienia takie jak definicja znacznej uciążliwości dla ludności lub obszaru Natura 2000 zostały omówione w sposób zrozumiały dla użytkowników – biur planowania przedsięwzięć i organów oceny infrastruktury.

Belgia – Wytyczne na potrzeby oceny zakwaszenia i eutrofizacji przez depozycję atmosferyczną

Opracowano wytyczne dotyczące takich rodzajów oddziaływania jak „zakwaszenie przez depozycję atmosferyczną” i „eutrofizacja przez depozycję atmosferyczną”. Metody te są związane z takimi działaniami jak intensywne rolnictwo, ogrzewanie przemysłowe i procesy energetyczne oraz mobilność (depozycja tlenków azotu i amoniaku). Do oceny tych ewentualnych skutków poleca się podejście dwuetapowe. Na potrzeby pierwszej wstępnej kontroli dostępne jest interaktywne narzędzie online, które pozwala szybko określić, czy może wystąpić ewentualne oddziaływanie. Jeżeli ten szybki przegląd przeprowadzony pod kątem depozycji da „zielone światło”, nie należy oczekiwać żadnego szkodliwego oddziaływania. Jeżeli wynikiem będzie „czerwone światło”, oznacza to, że możliwe jest szkodliwe oddziaływanie, które należy dokładniej zbadać, przeprowadzając odpowiednią ocenę (https://www.milieuinfo.be/voortoets/).

Niemcy – Ustalanie progów w celu określenia znaczących negatywnych skutków

W Niemczech, tak jak w innych krajach, ze względu na wysoki stopień subiektywności trudno było dokonać oceny istotności oddziaływania na elementy docelowe obszaru Natura 2000, która to ocena stanowi kluczową część odpowiedniej oceny. W konsekwencji właściwe organy często nie miały dostatecznej, naukowo potwierdzonej pewności, której potrzebowały, aby uzasadnić swoje decyzje, czy zatwierdzić dany plan lub przedsięwzięcie, czy nie.

Aby rozwiązać ten problem i zapewnić w praktyce bardziej jednolite i spójne podejście przy ocenianiu istotności oddziaływania, niemiecki Federalny Urząd Ochrony Przyrody (BfN) zlecił wykonanie projektu badawczego w celu ustalenia zbadanych naukowo zasad i konwencji oceny znaczenia wpływu w odniesieniu do wszystkich typów siedlisk i wszystkich gatunków występujących w Niemczech i wymienionych w dyrektywach ptasiej i siedliskowej. Powstały dokument zawierający wytyczne został opublikowany w 2007 r. (Lambrecht i Trautner 2007).

A: Kontekst i status norm

Na podstawie wyroku TSUE w sprawie Waddenzee Federalny Sąd Administracyjny w Niemczech (BVerwG) doszedł do wniosku, że utratę siedliska, które jest elementem celów ochrony obszaru Natura 2000, należy zasadniczo uznać za mającą znaczące negatywne skutki dla integralności tego obszaru Również wyrok TSUE w sprawie Galway z dnia 11 kwietnia 2013 r. (C-258/11) pokazuje wyraźnie, że wymagana jest ścisła ochrona siedlisk na obszarach Natura 2000 i że nawet niewielka utrata może zostać oceniona jako znacząca w określonych warunkach.

W celu właściwego postępowania w przypadku stosunkowo niewielkiej utraty w normach określonych przez Lambrechta i Trautnera (2007) przewidziano orientacyjne poziomy istotności. Normy te zostały opracowane w ramach naukowych projektów badawczo-rozwojowych, a następnie były przedmiotem dyskusji i oceny w toku sześcioletniej procedury z udziałem szerokiego grona ekspertów. Obecnie są one powszechnie uznawane i akceptowane, zalecane w wytycznych, oficjalnie i regularnie uznawane przez sądy administracyjne oraz szeroko stosowane w odpowiednich ocenach wszelkiego rodzaju.

B: Pojęcie norm

Przesłanką wyjściową normy jest fakt, że – ogólnie rzecz biorąc – trwała utrata typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, które są elementem celów ochrony obszaru Natura 2000, powinna być uważana za znaczący negatywny wpływ na integralność obszaru. Pewien stopień utraty można jednak pod pewnymi warunkami uznać za nieistotny w przypadku niektórych typów siedlisk i niektórych gatunków.

W wytycznych podano uzgodnione naukowo kryteria i progi określania istotności, które oparto na aspektach jakościowych i funkcjonalnych, jak również na kryteriach ilościowych. Aby wpływ uznano za nieistotny, muszą zostać spełnione wszystkie poniższe warunki:

A.	brak wpływu na jakąkolwiek ważną lub szczególną funkcję bądź ważny lub szczególny wariant siedliska. Specyficzne cechy siedliska muszą pozostać niezmienione;

B.	wartości orientacyjne „ilościowo bezwzględnej utraty powierzchni” (określone w odniesieniu do każdego typu siedliska przyrodniczego i w odniesieniu do siedlisk gatunków) nie są przekroczone;

C.	„względna utrata powierzchni” wynosząca 1 % całkowitej powierzchni siedliska na obszarze nie jest przekroczona;

D.	łączne skutki spowodowane wpływem innych przedsięwzięć nie przekraczają powyższych wartości (B i C);

E.	łączne skutki spowodowane innymi czynnikami oddziaływania również nie przekraczają powyższych wartości.

C: Opracowanie progów dotyczących utraty siedlisk

Wartości orientacyjne dotyczące nieistotnej utraty zostały opracowane na podstawie specyficznego dla siedliska i gatunku podejścia z wykorzystaniem zestawu kryteriów. Progi określono z uwzględnieniem wrażliwości siedlisk, którą oszacowano na podstawie 3 kryteriów głównych i 4 kryteriów drugorzędnych:

główne kryteria dla typów siedlisk:

—	ekologiczna minimalna powierzchnia siedliska nadająca się do bytowania;

—	średnia powierzchnia siedliska na obszarach Natura 2000;

—	całkowita powierzchnia siedliska w sieci Natura 2000;

kryteria drugorzędne:

—	rzadkość/częstotliwość występowania typu siedliska;

—	status siedliska o znaczeniu priorytetowym;

—	stan zagrożenia siedliska;

—	zdolność do regeneracji.

Zdefiniowano pięć klas wrażliwości w odniesieniu do siedlisk lądowych i dwie klasy w odniesieniu do siedlisk morskich (zob. tabela 1) na podstawie oceny ogólnokrajowych zasobów siedlisk w sieci Natura 2000.

Następnie stworzono macierz, która powiązała klasy wrażliwości z 3 poziomami względnej utraty powierzchni (poziom I, II i III), odpowiadającymi 1 %, 0,5 % i 0,1 % względnej utraty. Progi dopuszczalnej bezwzględnej utraty powierzchni w odniesieniu do każdej klasy siedliska oszacowano w odniesieniu do każdej klasy siedliska i każdego poziomu względnej utraty (zob. tabela 1).

Tabela 1

Wartości orientacyjne (WO) dotyczące bezwzględnych i względnych progów dopuszczalnej nieistotnej utraty chronionych siedlisk z załącznika 1 do dyrektywy siedliskowej

W przypadku utraty względnej:	Poziom	Klasy wartości orientacyjnych (progi dopuszczalnej ilościowo bezwzględnej utraty siedliska)
		1	2	3	4	5	6a	6b
		1	2	3	4	5	Specjalna klasa morska
< 1 %	I. podstawowa WO	0 m2	25 m2	50 m2	100 m2	250 m2	500 m2	0,5 ha
<0,5 %	II. średnia WO	0 m2	125 m2	250 m2	500 m2	1 250 m2	2 500 m2	2,5 ha
<0,1 %	III. górna WO	0 m2	250 m2	500 m2	1 000 m2	2 500 m2	5 000 m2	5 ha

W praktyce oznacza to, że w przypadku 21 z 91 typów siedlisk występujących w Niemczech żadna utrata nie jest akceptowalna, podczas gdy w przypadku pozostałych siedlisk utrata może niekiedy zostać uznana za nieistotną, jeżeli nie są przekroczone wartości orientacyjne określone dla każdego siedliska.

Odniesienie bezwzględnej utraty powierzchni do utraty względnej oznacza, że większy obszar siedliska pozwoli na większą utratę bezwzględną, o ile stanowi on mniejszą część powierzchni, której dotyczy utrata. Przy określaniu progów wzięto pod uwagę minimalną powierzchnię siedliska nadającą się do bytowania. Wartości orientacyjne dotyczące utraty siedlisk określone w odniesieniu do niektórych wymienionych w załączniku I typów siedlisk w Niemczech przedstawiono w tabeli 2 poniżej.

Tabela 2

Wartości orientacyjne dotyczące utraty siedlisk określone w odniesieniu do niektórych wymienionych w załączniku I typów siedlisk w Niemczech

Kod	Typ siedliska	Wartość orientacyjna dotycząca utraty siedlisk (w m2)
		Klasa	Poziom I	Poziom II	Poziom III
		Klasa	W przypadku utraty ≤1 %	W przypadku utraty ≤0,5 %	W przypadku utraty ≤0,1 %
9110	Las bukowy Luzulo-Fagetum	5	250	1 250	2 500
9130	Las bukowy Asperulo-Fagetum	5	250	1 250	2 500
9170	Lasy grądowe	4	100	500	1 000
91E0*	Las aluwialny	4	100	500	1 000
6510	Nizinne łąki kośne	4	100	500	1 000
4030	Europejskie suche wrzosowiska	3	50	250	500
6430	Ziołorośla eutroficzne	3	50	250	500
6120*	Suche, piaszczyste, wapniste murawy	2	25	125	250
7110*	Czynne, żywe torfowiska wysokie	1	0	0	0
7220*	Petryfikujące źródła tufowe z formacją	1	0	0	0

C. Progi dotyczące utraty siedlisk gatunków zwierząt

Dopuszczalną utratę siedlisk gatunków chronionych określono głównie na podstawie typowej wielkości siedlisk gatunków oraz przeglądu literatury, uwzględniając zasięgi występowania, wielkość terytoriów i mobilność osobników oraz zasięgi populacji. Gatunki pogrupowano w 8 klas średnich zasięgów występowania, które określono (wg Binka 1992) następująco: <1 ha, 4 ha, 16 ha, 64 ha, 260 ha, 10 km2, 40 km2 oraz 160 km2.

„Wartości orientacyjne” dotyczące poziomów istotności określono następnie jako 1/100 lub 1/1 000 wartości klasy w zależności od tego, czy określona klasa została wybrana odpowiednio dla osobników czy dla populacji. W przypadku wartości orientacyjnych należy również rozważyć połączenie względnych i bezwzględnych poziomów utraty.

Ponadto, aby określić, dla których części siedliska można zastosować wartości orientacyjne, należy wziąć pod uwagę konkretne wykorzystanie siedliska przez dany gatunek. W przypadku gatunków wysoce zagrożonych nie podaje się wartości orientacyjnej; tj. każda wartość większa od zera oznacza przekroczenie progu znaczącego oddziaływania.

Jeżeli chodzi o 53 gatunki z załącznika II, nie istnieją wartości progowe dla 16 z nich, podobnie jak dla 20 spośród 98 gatunków z dyrektywy ptasiej. Innymi słowy, prawdopodobnie żadna utrata nie zostanie zaakceptowana. Wszystkie te wnioski/wartości liczbowe/progi mają służyć wyłącznie jako wytyczne. Oznacza to, że nadal wymagane jest indywidualne podejście do każdej odpowiedniej oceny.

D: Korzyści wynikające z norm

Od momentu publikacji wytycznych niemieckie sądy wypowiedziały się pozytywnie w ich przedmiocie i obecnie wytyczne są stosowane w całym kraju. Na podstawie ponad dziesięcioletniego doświadczenie można wskazać kilka zalet tego podejścia:

—	Większa przejrzystość i obiektywizm, jasne ramy oceny znaczącego negatywnego wpływu na integralność.

—	Zasady odpowiedniej oceny są jasne dla wszystkich (twórcy, organów konsultacyjnych, właściwego organu, organu ds. ochrony przyrody, sędziów/sądów i społeczeństwa).

—	Normy gwarantują jakość ocen.

—	Podejście to może być również przydatne w przypadku innych rodzajów oddziaływania (w odniesieniu do stopniowej utraty).

—	Zapewnia ono większą pewność prawa i pewność planistyczną.

Więcej informacji na temat rozwoju lub zastosowania w praktyce i orzecznictwie można znaleźć w:

Lambrecht H., Trautner J. (2007): Fachinformationssystem und Fachkonventionen zur Bestimmung der Erheblichkeit im Rahmen der FFH-VP – Endbericht zum Teil Fachkonventionen, Schlussstand Juni 2007. (Ekspercki system informacyjny i eksperckie zasady oceniania istotności w ramach odpowiedniego oceniania – sprawozdanie końcowe dotyczące części o zasadach eksperckich, stan końcowy z czerwca 2007 r. Sporządzone w języku niemieckim). https://www.bfn.de/themen/planung/eingriffe/ffh-vertraeglichkeitspruefung.html

Bernotat, D. (2013): „Appropriate Assessment: Standards of significance for more planning certainty”. Presentation on Jaspers seminar on nature protection [„Odpowiednia ocena: normy istotności dla większej pewności planowania”. Prezentacja w ramach seminarium sieci Jaspers na temat ochrony przyrody], Bruksela, 10 kwietnia 2013 r. http://www.jaspersnetwork.org/download/attachments/13205585/Appropriate%20assessment%20standards%20-%20Germany.pdf?version=1&modificationDate=1400316957000&api=v2.

Niemcy – Kryteria oceny śmiertelności dzikich zwierząt w kontekście przedsięwzięć i działań

System klasyfikacji znaczenia śmiertelności powodowanej przez działalność człowieka na poziomie gatunku opracowano w Niemczech w latach 2008–2016. W systemie tym uwzględniono parametry związane z biologią populacji i stanem ochrony przyrody.

Po pierwsze na podstawie parametrów takich jak współczynnik śmiertelności, średnie trwanie życia, wiek pierwszej reprodukcji, współczynnik reprodukcji, wielkość populacji krajowej i trend populacji opracowano wskaźnik wrażliwości biologicznej populacji (niem. PSI). W odniesieniu do większości parametrów wartości pomiarowe przełożono na system punktowy odzwierciedlający narażenie na śmiertelność powodowaną przez działalność człowieka, zaczynając od wysokiego narażenia (1 punkt), a kończąc na niskim narażeniu (9 punktów).

Utworzono również wskaźnik wartości ochronnej (niem. NWI). We wskaźniku tym uwzględniono takie parametry jak: „status w krajowej czerwonej księdze”, „liczebność w Niemczech”, „stan populacji” (zgodnie z systemem Natura 2000) oraz „krajowa odpowiedzialność za gatunek”.

Aby pomóc w przeprowadzaniu ocen zorientowanych na poszczególne gatunki, oba wskaźniki (PSI i NWI) zagregowano w matrycy, w wyniku czego powstał wskaźnik narażenia na śmierć (niem. MGI). Wskaźnik ten ułatwia ocenę wpływu utraty pojedynczego osobnika w odniesieniu do całej populacji. Pozwala to ustalić, w przypadku których gatunków (w zależności od tego, w jakim stopniu są one rzadkie, zagrożone i wrażliwe) utratę już kilku osobników należy uznać za znaczącą w kontekście oceny. Wskaźnik narażenia na śmierć pozwala również na identyfikację tych często występujących gatunków, które nie wymagają bardziej szczegółowych ustaleń dotyczących ryzyka śmierci związanego z realizowanym przedsięwzięciem, przynajmniej w przypadku, gdy dotyczy to jedynie kilku osobników.

Oprócz wskaźników odpowiednie organy opracowały również instrukcje dotyczące stosowania wskaźnika narażenia na śmierć w ramach planowania i oceny oddziaływania na środowisko. W procesach planowania i wydawania pozwoleń ryzyko kolizji lub śmierci należy rozpatrywać w odniesieniu do konkretnego przedsięwzięcia. Na przykład ryzyko śmierci ptaków z powodu turbin wiatrowych, linii elektroenergetycznych (kolizje i porażenia prądem) oraz szlaków komunikacyjnych (drogi i tory kolejowe) nie tylko różni się w zależności od gatunku, ale może również zależeć od rodzaju przedsięwzięcia. To samo dotyczy nietoperzy.

Dlatego w drugim kroku dla każdego gatunku ryzyko śmierci związane z konkretnymi rodzajami przedsięwzięć podzielono na cztery klasy w przypadku ptaków (kolizje z liniami elektroenergetycznymi, porażenia prądem na masztach średniego napięcia, kolizje z samochodami i turbinami wiatrowymi) oraz na dwie klasy w przypadku nietoperzy (kolizje z samochodami i turbinami wiatrowymi). Omawiana ocena opiera się na obszernym przeglądzie literatury dotyczącej liczby zwierząt zabitych w wyniku każdego rodzaju przedsięwzięć w Niemczech i Europie, a także na wiedzy na temat biologii i zachowań gatunków (np. mobilność, zasięg występowania, wysokość lotu, zachowanie podczas lotu, zwrotność, szybkość poruszania się, wielkość ciała, rozpiętość skrzydeł lub widzenie), na opublikowanych szacunkach ekspertów (w tym opublikowanych wytycznych krajowych i międzynarodowych) oraz na szacunkach własnych. Przy interpretacji statystyk dotyczących śmiertelności z różnych przedsięwzięć brano również pod uwagę liczebność danego gatunku.

Następnie ryzyko śmierci związane z konkretnymi rodzajami przedsięwzięć połączono z ogólnym narażeniem na śmierć (MGI) i otrzymano wskaźnik narażenia na śmierć związany z konkretnymi rodzajami przedsięwzięć (niem. vMGI).

Aby to lepiej zilustrować – „wysokie ryzyko kolizji” z liniami elektroenergetycznymi, turbinami wiatrowymi lub drogami nie oznacza automatycznie „istotnie podwyższonego ryzyka śmierci” (w znaczeniu wynikającym z przepisów w zakresie ochrony) u gatunków, których naturalna śmiertelność wynosi 50–60 %. Bardziej wyrazistym przykładem są owady (np. wiele gatunków motyli i ważek), które wykazują wysokie ryzyko kolizji na drogach, ale w przypadku których 100 % osobników dorosłych i tak ginie naturalnie każdego roku. Zwierzęta te są przystosowane do wysokich wskaźników utraty osobników w całej swojej autekologii (wysoka śmiertelność naturalna, niskie średnie trwanie życia, wysoki współczynnik reprodukcji, duża liczebność populacji). Tak więc w przypadku gatunków krótko żyjących określone, wynikające z infrastruktury rodzaje ryzyka śmiertelności powodowanej przez działalność człowieka są znacznie mniej istotne niż w przypadku gatunków długo żyjących o niskiej śmiertelności naturalnej i niskiej reprodukcji (stosujących strategię rozrodczą typu K). W ramach metody MGI uwzględnia się te autekologiczne aspekty i różnice w ocenie ryzyka śmierci specyficznego dla danego przedsięwzięcia.

Ponadto każdy jednostkowy przypadek musi zostać oceniony pod kątem potencjalnego konfliktu między przedsięwzięciem a liczbą osobników gatunków narażonych na jego oddziaływanie. W tym celu stosuje się ocenę „ryzyka właściwego dla danej konstelacji” (niem. KSR). Ocena tego ryzyka opiera się na informacjach właściwych dla danego obszaru oraz na parametrach przedsięwzięcia.

Podsumowując, wskaźnik narażenia na śmierć (MGI) nie może zastąpić oceny śmiertelności w każdym jednostkowym przypadku. Poszczególne klasyfikacje pomagają natomiast zobiektywizować ocenę ryzyka śmierci, na przykład w kontekście rozporządzenia w sprawie łagodzenia skutków (na mocy niemieckiej federalnej ustawy o ochronie przyrody) lub przepisów art. 6 (odpowiednia ocena) i art. 12 (ochrona gatunków) dyrektywy siedliskowej lub przepisów dyrektywy w sprawie odpowiedzialności za środowisko. Celem metody jest zapewnienie znormalizowanego sposobu oceny oddziaływania związanego ze śmiertelnością gatunków, a tym samym zwiększenie obiektywności i przejrzystości ocen oddziaływania.

Bernotat, D. i Dierschke, V. (2016): Übergeordnete Kriterien zur Bewertung der Mortalität wildlebender Tiere im Rahmen von Projekten und Eingriffen. 3. Fassung – Stand 20.09.2016. – Leipzig (Bundesamt für Naturschutz), 460 S. https://www.bfn.de/themen/planung/eingriffe/besonderer-artenschutz/toetungsverbot.html

Włochy. Wytyczne krajowe dotyczące ocen zgodnie z art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej

Włochy opublikowały w ostatnim czasie wytyczne krajowe, w których opisano procedury wstępnej kontroli, odpowiedniej oceny i wdrożenia odstępstw zgodnie z art. 6 ust. 3–4 dyrektywy siedliskowej.

Dokument został przygotowany przez grupę roboczą złożoną z przedstawicieli organów krajowych i regionalnych oraz organów administracji publicznej właściwych ds. oceny oddziaływania. Uwzględniono w nim sugestie otrzymane podczas oceny adekwatności oraz zaktualizowane przez Komisję wytyczne dotyczące art. 6.

Wytyczne te mają na celu harmonizację na poziomie krajowym wdrażania art. 6 ust. 3 i 4. Promują one włączenie do procedury planów, programów, przedsięwzięć, interwencji i działań (P/P/P/I/D), a nie tylko planów i przedsięwzięć. W celu zapewnienia jednolitego podejścia na tym etapie oraz stosowania znormalizowanych kryteriów oceny na poziomie krajowym przewidziano „format wstępnej kontroli”. Przygotowano również „format wykonawcy” do celów prezentacji odpowiednich informacji dotyczących P/P/P/I/D. W odniesieniu do odpowiedniej oceny wytyczne zawierają szczegółowe specyfikacje dotyczące zawartości i informacji, które należy uwzględnić, przepisy szczegółowe i elementy badania oraz elementy jakościowej i ilościowej analizy istotności skutków dla obszarów Natura 2000.

Jeżeli chodzi o odstępstwo na podstawie art. 6 ust. 4, specjalny rozdział niniejszych wytycznych jest poświęcony ocenie rozwiązań alternatywnych. W wytycznych podkreśla się, że ocena ta pozostaje formalnie i we wszystkich przypadkach warunkiem wstępnym dopuszczenia procedury wyłączenia przewidzianej w art. 6 ust. 4, mimo iż uważa się, że w ramach odpowiedniej oceny powinna ona również stwarzać możliwość ukierunkowania wniosku na rozwiązania o mniejszym oddziaływaniu na środowisko.

Wytyczne opisują również kryteria weryfikacji powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, metody identyfikacji i wdrażania odpowiednich środków kompensujących, a także wyjaśnienia dotyczące ich weryfikacji oraz procesu powiadomienia Komisji Europejskiej poprzez wypełnienie odpowiedniego formularza. Jeżeli chodzi o środki kompensujące, proponuje się następujące minimalne współczynniki kompensacji: 2: 1 współczynnik dla siedlisk lub gatunków o znaczeniu priorytetowym/będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty (dotyczy również siedlisk gatunków o znaczeniu priorytetowym); 1.5: 1 współczynnik dla siedlisk lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty (dotyczy również siedlisk gatunków); 1: 1 współczynnik dla pozostałych siedlisk, gatunków lub siedlisk gatunków.

https://www.gazzettaufficiale.it/eli/gu/2019/12/28/303/sg/pdf

OCENA ZNACZENIA SKUTKÓW DLA OBSZARU NATURA 2000

(ELEMENTY FORMATU WSTĘPNEJ KONTROLI, KTÓRE UWZGLĘDNIONO W WYTYCZNYCH KRAJOWYCH WE WŁOSZECH)

1.	SIEDLISKA BĘDĄCE PRZEDMIOTEM ZAINTERESOWANIA WSPÓLNOTY

Siedliska będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty (zał. I do dyrektywy siedliskowej), których dotyczy wniosek:

—

...

—

...

Potencjalna utrata siedlisk będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty:

—	Kod siedliska: ...

—	należy powtórzyć dla każdego siedliska, którego to dotyczy

☐

Nie

☐

Tak

☐

Trwale

☐

Czasowo

Potencjalna fragmentacja siedlisk będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty:

—	Kod siedliska: ...

—	należy powtórzyć dla każdego siedliska, którego to dotyczy

☐

Nie

☐

Tak

☐

Trwale

☐

Czasowo

3.	GATUNKI BĘDĄCE PRZEDMIOTEM ZAINTERESOWANIA WSPÓLNOTY I ICH SIEDLISKA

Gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty (zał. II do dyrektywy siedliskowej i art. 4 dyrektywy ptasiej), których dotyczy wniosek:

—

...

—

...

Potencjalne niepokojenie gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty:

—	Gatunek: …

—	należy powtórzyć dla każdego gatunku, którego to dotyczy

☐

Nie

☐

Tak

☐

Trwale

☐

Czasowo

Potencjalna bezpośrednia lub pośrednia utrata gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty (należy powtórzyć dla każdego gatunku, którego to dotyczy):

—	Gatunek: …

—	Liczba osobników, par, ... ze standardowego formularza danych

☐

Nie

☐

Tak

Szacowana utrata (liczba osobników, par...)

Potencjalna utrata lub fragmentacja siedlisk gatunków:

—	Gatunek: …

—	Typ siedliska gatunku:

…

(należy powtórzyć dla każdego siedliska gatunku, którego to dotyczy)

☐

Nie

☐

Tak

☐

Trwale

☐

Czasowo

3.	OCENA ŁĄCZNEGO ODDZIAŁYWANIA

Czy inne P/P/I/D mogą – łącznie z przedmiotowym wnioskiem – powodować znaczące łączne lub synergiczne skutki na danym obszarze Natura 2000?

☐ Tak ☐ Nie

Jeżeli tak, należy wskazać, jakie inne P/P/I/D mogą powodować takie skutki i opisać, w jaki sposób będą one – łącznie z rozpatrywanym wnioskiem – istotnie oddziaływać na dany obszar.

…

4.	OCENA SKUTKÓW POŚREDNICH

Czy wniosek może mieć skutki pośrednie dla obszaru Natura 2000?

☐ Tak ☐ Nie

Jeżeli tak, należy podać, jakie:

…

5.	SYNTEZA OCEN

Czy P/P/P/I/D mogą powodować bezpośrednie, pośrednie lub łączne skutki, nawet potencjalne, dla siedlisk będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty?

☐ Tak ☐ Nie

Jeżeli tak, należy podać dlaczego:

...

Czy P/P/P/I/D mogą powodować bezpośrednie, pośrednie lub łączne skutki, nawet potencjalne, dla gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty?

☐ Tak ☐ Nie

Jeżeli tak, należy podać dlaczego:

...

Czy P/P/P/I/D mogą powodować bezpośrednie, pośrednie lub łączne – nawet potencjalne – oddziaływanie na integralność obszaru (obszarów) Natura 2000?

☐ Tak ☐ Nie

Jeżeli tak, należy podać dlaczego:

...

6.	WNIOSKI Z WSTĘPNEJ KONTROLI

Wnioski i uzasadnienie (uzasadniona opinia):

...

7.	WYNIK WSTĘPNEJ KONTROLI

☐

Pozytywny: nie ma potrzeby przeprowadzenia odpowiedniej oceny

☐

Negatywny: wymagana jest odpowiednia ocena

Źródło: Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania na obszary Natura 2000 (Włochy). Linee guida nazionali per la valutazione di incidenza (VInCA). Direttiva 92/43/CEE „Habitat” art. 6, paragrafi 3 e 4. Gazzetta Ufficiale della Repubblica Italiana, 2019.

1.3. Odpowiednia ocena krajowego programu na rzecz energii elektrycznej w Irlandii – ocena łącznych skutków

Program wdrożeniowy Grid25 to plan rozwoju sieci energii elektrycznej w Irlandii do 2025 r. Celem programu jest zapewnienie długoterminowo zrównoważonych i niezawodnych dostaw energii ze źródeł odnawialnych i konwencjonalnych do miast, miasteczek, wsi, domów i innych kluczowych rynków, na których jest ona potrzebna.

Główne postanowienia programu wdrożeniowego do 2025 r. obejmują:

—	modernizację 2 530 km istniejącej sieci oraz

—	budowę 828 km nowej infrastruktury.

Jako strategia wysokiego szczebla program wdrożeniowy Grid25 zawiera wskazówki dotyczące rodzajów wymogów w zakresie infrastruktury, które prawdopodobnie pojawią się w przyszłości, biorąc pod uwagę politykę rządu w zakresie energii odnawialnej i przewidywany wzrost popytu, ale nie określa dokładnie lokalizacji infrastruktury, takiej jak elektrownie lub transformatory, ani przebiegu linii przesyłowych. Program zawiera natomiast wstępny przegląd ogólnego podejścia proponowanego w odniesieniu do przyszłego rozwoju sieci.

Program został poddany odpowiedniej ocenie zgodnie z art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. Ponieważ program wdrożeniowy ma zastosowanie do całego terytorium Republiki Irlandii i może wywoływać efekty synergiczne poza jej granicami, przeprowadzono wstępną kontrolę w odniesieniu do wszystkich obszarów Natura 2000 na terenie Republiki Irlandii i Irlandii Północnej.

Przeprowadzono wstępne badanie rodzajów skutków, które mogą powstać w wyniku programu wdrożeniowego. Rodzaj oddziaływania zależy od rodzaju budowanej infrastruktury, w tym:

—	infrastruktury na miejscu, np. elektrownie, transformatory itp.

—	infrastruktury liniowej, np. linie przesyłowe, kable podziemne.

Oddziaływanie, które może potencjalnie wystąpić w wyniku realizacji programu wdrożeniowego, sklasyfikowano w kilku kategoriach:

—	utrata lub zmniejszenie obszaru siedliska;

—	niepokojenie kluczowych gatunków;

—	fragmentacja określonego typu siedliska lub siedliska gatunku;

—	zmniejszenie zagęszczenia gatunków;

—	zmiany kluczowych wskaźników wartości ochronnej, takich jak spadek jakości i zmniejszenie ilości wody.

Ze względu na charakter programu wdrożeniowego oddziaływanie opisano w sposób ogólny, ale określono je konkretnie dla każdego z obszarów objętych wstępną kontrolą. W trakcie wstępnej kontroli zidentyfikowano około 340 SOO i 97 OSO, na które rozwój infrastruktury proponowany w programie może potencjalnie wpływać bezpośrednio albo pośrednio. Transgraniczne połączenia wzajemne mogą mieć wpływ na kolejne 18 SOO i 2 OSO w Irlandii Północnej.

Odpowiednia ocena dotyczyła zatem potencjalnych negatywnych skutków wynikających z realizacji programu wdrożeniowego samodzielnie lub w połączeniu z innymi planami, programami lub przedsięwzięciami. W pierwszej kolejności zajęto się oceną łącznego oddziaływania, aby upewnić się, że zostało ono odpowiednio uwzględnione przy ocenie potencjalnych znaczących skutków programu wdrożeniowego.

Ocena łącznych skutków

W ramach oceny zidentyfikowano główne plany, polityki i programy (na poziomie krajowym, regionalnym i hrabstw), które mogą prowadzić do zmian powodujących skutki, które z kolei mogą łączyć się lub oddziaływać łącznie ze skutkami programu wdrożeniowego Grid25. Analiza ta wymagała wiedzy o możliwych skutkach wszystkich możliwych planów lub inwestycji i pomimo ograniczeń w informacjach o prawdopodobnych skutkach niektórych planów, pozwoliła zidentyfikować interakcje powodujące łączne oddziaływanie w przypadku niektórych planów. W tabeli poniżej przedstawiono wybrane przykłady.

Polityka, plan, program lub przedsięwzięcie

Interakcje powodujące łączne oddziaływanie

Poziom krajowy (przykład)

Program Transport 21

Potencjalne łączne oddziaływanie może wystąpić, gdy nowe lub zmodernizowane korytarze transportowe są budowane zgodnie z nową lub zmodernizowaną infrastrukturą przesyłową. Oddziaływanie może obejmować następujące elementy:

—	Utrata i niepokojenie siedlisk. Wszystkie wyznaczone tereny lądowe mogą zostać dotknięte, w zależności od lokalizacji lub przebiegu infrastruktury i linii przesyłowych.

—	Zmiany w lokalnej hydrologii i oddziaływanie na sąsiednie siedliska. Najbardziej prawdopodobne jest, że ucierpią na tym siedliska zależne od wód gruntowych, takie jak mokradła, jeziora zimowe i torfowiska.

—	Zanieczyszczenie w osadach i związane z tym skutki hydrologiczne mające wpływ na gatunki i siedliska zależne od wód powierzchniowych. Potencjalnie może to mieć wpływ na łososia, minoga, raka Austropotamobius pallipes i perłoródkę rzeczną.

—	Skażenie wód powierzchniowych i gruntowych substancjami zanieczyszczającymi (np. paliwami, smarami, betonem) podczas budowy. Potencjalnie może to mieć wpływ na łososia, minoga, raka Austropotamobius pallipes i perłoródkę rzeczną.

—

Niepokojenie gatunków podczas prac budowlanych i konserwacyjnych. Do gatunków, które mogą zostać dotknięte, należą ptaki lęgowe i zimujące w przybrzeżnych i słodkowodnych OSO; wydry i zimorodki, w przypadku gdy inwestycja ma miejsce w sąsiedztwie cieków wodnych lub gdy je przecina; nietoperze, w przypadku gdy inwestycja oddziałuje na tereny zalesione, rośliny żywopłotowe lub miejsca odpoczynku nietoperzy.

—	Ryzyko uderzenia ptaków w przypadku instalacji kabli przesyłowych w pobliżu obszarów specjalnej ochrony lub na przecięciu linii przelotu ptaków.

Poziom regionalny (przykład)

Regionalne plany gospodarki odpadami

Potencjalne łączne oddziaływanie może wystąpić, gdy nowa infrastruktura gospodarki odpadami i nowa infrastruktura przesyłowa pojawią się jednocześnie w obrębie wyznaczonego terenu lub w bliskiej odległości od niego.

Prawdopodobne znaczące oddziaływanie jest takie, jak opisano powyżej.

Poziom hrabstwa (przykład)

Plany zagospodarowania

na poziomach hrabstw i miast

Potencjalne łączne oddziaływanie może wystąpić, gdy istnieje wymóg zapewnienia nowej infrastruktury poprzez realizację planów zagospodarowania na poziomie hrabstw i miast. Zapewnienie powiązanej infrastruktury przesyłowej może skutkować znaczącym oddziaływaniem, jak opisano wcześniej.

Przedsięwzięcia

Przedsięwzięcia związane z wytwarzaniem energii z morskich źródeł odnawialnych

Łączne oddziaływanie może wystąpić na styku infrastruktury lądowej i morskiej. Możliwe jest wystąpienie następującego oddziaływania:

—

Utrata i niepokojenie siedlisk. Wszystkie wyznaczone tereny lądowe mogą zostać dotknięte, w zależności od lokalizacji lub przebiegu infrastruktury i linii przesyłowych. Utrata siedlisk może również nastąpić w strefie litoralnej i przybrzeżnej. Utrata siedlisk będzie większa tam, gdzie instalowane są kable podziemne.

—	Zanieczyszczenie w osadach i związane z tym skutki hydrologiczne wywołujące wpływ na gatunki i siedliska zależne od wód powierzchniowych. Potencjalnie może to mieć wpływ na łososia, minoga, raka Austropotamobius pallipes i perłoródkę rzeczną.

—	Skażenie wód powierzchniowych i gruntowych substancjami zanieczyszczającymi (np. paliwami, smarami, betonem) podczas budowy. Potencjalnie może to mieć wpływ na łososia, minoga, raka Austropotamobius pallipes i perłoródkę rzeczną.

—

Niepokojenie gatunków podczas prac budowlanych i konserwacyjnych. Do gatunków, które mogą zostać dotknięte, należą ptaki lęgowe i zimujące w przybrzeżnych i słodkowodnych OSO; ssaki morskie w miejscach, gdzie występują połączenia między infrastrukturą morską i lądową; wydry i zimorodki, w przypadku gdy inwestycja ma miejsce w sąsiedztwie cieków wodnych lub gdy je przecina; nietoperze, w przypadku gdy inwestycja oddziałuje na tereny zalesione, rośliny żywopłotowe lub miejsca odpoczynku nietoperzy.

W ocenie stwierdzono, że rozwój nowej infrastruktury produkcji energii w połączeniu z innymi wydarzeniami gospodarczymi potencjalnie doprowadzi do utraty siedlisk lub gatunków, fragmentacji gatunków lub populacji oraz zmian w jakości wody. Te potencjalne konflikty można złagodzić za pomocą środków przedstawionych w dalszej części odpowiedniej oceny i w stosownych przypadkach zostaną one uwzględnione w ocenie oddziaływania na środowisko niższego stopnia.

Ocena potencjalnych znaczących skutków i propozycja środków łagodzących

Jak wspomniano powyżej, program wdrożeniowy Grid25 zawiera wstępny przegląd ogólnego podejścia proponowanego w odniesieniu do przyszłego rozwoju sieci i nie narzucono w nim dokładnej lokalizacji infrastruktury. Skutkuje to ograniczeniem poziomu możliwej oceny i oznacza, że ocena potencjalnych znaczących skutków musi zostać dokonana w kategoriach ogólnych. Przeprowadzono zatem ogólną analizę skutków i wrażliwości. W ocenie określono rodzaje oddziaływania na siedliska i gatunki, które można przewidzieć w przypadku następujących głównych komponentów programu wdrożeniowego:

—	napowietrznych linii przesyłowych;

—	kabli podziemnych;

—	budowy nowych podstacji i rozbudowy istniejących podstacji;

—	wzmocnienia systemu przesyłowego w regionach.

W ostatnim przypadku zidentyfikowano główne obszary wrażliwe w każdym regionie i przedstawiono zalecenia mające na celu uniknięcie oczekiwanego oddziaływania (np. omijanie niektórych szczególnie wrażliwych obszarów przy wzmacnianiu systemu przesyłowego w regionie, zachęcanie do rozmieszczania podstacji i linii napowietrznych na terenach miejskich lub na obszarach, na których znajdują się gęste korytarze od dawna zamieszkałych terenów, przy jednoczesnym unikaniu bardziej wrażliwych obszarów wyżynnych położonych w głębi kraju itp.).

W ocenie zidentyfikowano również oddziaływanie szeregu przedsięwzięć rozbudowy sieci, które są już na etapie szczegółowego projektowania (mimo iż lokalizacja i trasa tych przedsięwzięć nie zostały jeszcze ustalone) dla obszarów Natura 2000 znajdujących się w ich pobliżu i na które te poszczególne przedsięwzięcia mogą potencjalnie oddziaływać.

Ze względu na strategiczny charakter programu wdrożeniowego Grid25 nie można było na tym etapie ostatecznie stwierdzić, czy program ten nie wpłynie negatywnie na integralność sieci Natura 2000. Dlatego zaproponowano środki łagodzące, aby uniknąć znaczącego oddziaływania.

Zaproponowano dwa poziomy środków łagodzących. Na pierwszym poziomie środków wytyczone zostanie strategiczne podejście do łagodzenia skutków; drugi poziom środków łagodzących jest bardziej dostosowany do rodzaju oddziaływania i będzie stosowany w przypadku stwierdzenia znaczącego oddziaływania w wyniku oceny oddziaływania na środowisko na poziomie przedsięwzięcia (ocena oddziaływania na środowisko – OOŚ) i odpowiedniej oceny.

Przedstawiono ogólne środki łagodzące w odniesieniu do głównych kategorii zidentyfikowanego oddziaływania oraz w odniesieniu do potencjalnie narażonych głównych siedlisk i gatunków. Na przykład w odniesieniu do ogólnej utraty i niepokojenia siedlisk środki unikania i łagodzenia opisano dla torfowisk i obszarów torfowych, ptaków, nietoperzy, wydr, siedlisk i gatunków zależnych od wody, perłoródki słodkowodnej, innych gatunków chronionych itp.

Przy rozważaniu środków łagodzących priorytetem będzie przede wszystkim unikanie oddziaływania, a następnie łagodzenie go w przypadkach, w których nie można go uniknąć. Ponadto wszystkie przedsięwzięcia niższego stopnia powstałe w wyniku realizacji programu wdrożeniowego będą podlegały odpowiedniej ocenie, gdy znane będą dalsze szczegóły dotyczące przedsięwzięcia i lokalizacji.

Uważa się, że po wprowadzeniu środków łagodzących program wdrożeniowy Grid25 nie będzie miał znaczącego negatywnego wpływu na integralność sieci Natura 2000. Wszystkie przedsięwzięcia, które mają być realizowane w ramach programu wdrożeniowego, zostaną jednak poddane przeglądowi i odpowiedniej ocenie w zależności od potrzeb.

Źródło: „Natura Impact Statement in support of the Appropriate Assessment of the Grid25 implementation programme” [Sprawozdanie dotyczące oddziaływania na obszary Natura wspierające odpowiednią ocenę programu wdrożeniowego Grid25]. Dostępne pod adresem:

https://www.eirgridgroup.com/site-files/library/EirGrid/Natura-Impact-Statement-in-Support-of-the-Appropriate-Assessment-of-the-Grid25-Implementation-Plan.pdf.

2. POWODY O CHARAKTERZE ZASADNICZYM WYNIKAJĄCE Z NADRZĘDNEGO INTERESU PUBLICZNEGO

2.1. Przykłady różnego rodzaju powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego i ich uzasadnienie

Art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej:

„Jeśli pomimo negatywnej oceny skutków dla danego terenu oraz braku rozwiązań alternatywnych, plan lub przedsięwzięcie musi jednak zostać zrealizowane z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy, państwo członkowskie stosuje wszelkie środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności Natury 2000. O przyjętych środkach kompensujących państwo członkowskie informuje Komisję.

Jeżeli dany teren obejmuje typ siedliska przyrodniczego i/lub jest zamieszkały przez gatunek o znaczeniu priorytetowym, jedyne względy, na które można się powołać, to względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego, korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska lub, po wyrażeniu opinii przez Komisję, innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego”.

I. Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego – społeczne lub gospodarcze (tereny o cechach niepriorytetowych)

Przedsięwzięcie: Proponowana modernizacja istniejącej stacji uzdatniania wody w Lough Talt w hrabstwie Sligo (Irlandia, 2019 r.)

Opis przedsięwzięcia i obszaru Natura 2000:

Od 1950 r. jezioro wyżynne Lough Talt, stanowiące część specjalnego obszaru ochrony IE0000633 Lough Hoe Bog, służy jako źródło wody dla populacji liczącej ponad 13 000 mieszkańców za pośrednictwem jednej stacji uzdatniania wody. Modernizacja stacji jest konieczna, aby zapewnić stałe dostawy wody pitnej, odpowiadające obecnym poziomom poboru wody. W wyniku badań hydrogeologicznych stwierdzono, że w okresach przedłużającej się suszy pobór wody z jeziora przyczynia się do znacznego obniżenia poziomu jeziora, co ma niekorzystny wpływ na siedlisko ślimaka poczwarówki Geyera Vertigo geyeri. Aby uniknąć tego skutku, konieczne byłoby zmniejszenie poboru wody o około 50 % przez znaczną część roku.

Chociaż V. geyeri nie był notowany na terenie od 2007 r., jego populacja jest uważana za istotną w skali kraju i musi zostać odtworzona. Proponowane środki ochronne poprawią warunki siedliskowe poprzez system nawadniania i ponownego nawadniania. Nie łagodzą one jednak skutków historycznej utraty gatunku spowodowanej presją związaną z poborem wody. Proponowane przedsięwzięcie będzie nadal zmieniało dynamikę abiotyczną i biotyczną, która określa strukturę i funkcję populacji V. geyeri, powodując tym samym opóźnienia w osiągnięciu celów ochrony.

Rozwiązania alternatywne:

Siedem wariantów, w tym scenariusz „braku działania” (wariant zero), oceniono pod kątem ich skutków zdrowotnych, społecznych i ekologicznych. Jedynym dostępnym wariantem w najbliższej perspektywie krótkoterminowej jest zapewnienie zmodernizowanego oczyszczania na terenie istniejącej stacji uzdatniania wody w celu wzmocnienia bariery ochronnej przed pasożytami pierwotniakowymi i przekroczeniami poziomów zanieczyszczeń środowiskowych trihalometanami. Ta modernizacja zapewni bezpieczną do picia wodę dla miejscowej populacji przez około 7–10 lat – w trakcie opracowywania i wdrażania długoterminowego zrównoważonego rozwiązania.

Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego – uzasadnienie:

Zapewnienie bezpiecznej i niezawodnej wody pitnej dla populacji liczącej ponad 13 000 osób.

Proponowane środki kompensujące:

Proponuje się odtworzenie trwałej populacji poczwarówki Geyera w SOO poprzez szczegółowy program tymczasowego nawadniania kluczowego siedliska mokradeł wapiennych, do czasu usunięcia z tego terenu presji związanej z poborem wody. W połączeniu z zarządzaniem procesem nawadniania proponuje się bieżące monitorowanie funkcjonowania systemu nawadniania oraz etapowe przenoszenie ślimaków do siedliska mokradłowego w okresie czterech lat, począwszy od mniej wrażliwych gatunków, a skończywszy na przeniesieniu Vertigo geyeri z innego SOO, gdzie stan jego ochrony jest właściwy.

II. Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego – uzasadnienie: ochrona życia i majątku

Przedsięwzięcie: Realizacja sterowanego polderu przeciwpowodziowego Rösa (Niemcy, 2014).

Opis przedsięwzięcia i obszaru Natura 2000:

Celem przedsięwzięcia jest modernizacja obecnych struktur ochrony przeciwpowodziowej suchego polderu w pobliżu wsi Rösa do poziomu ochrony HQ200 (poziom szczytowy występujący raz na 200 lat przy maksymalnym zrzucie). Główne założenia przedsięwzięcia są następujące: około 7,5 km odtworzonych wałów, których stopa ma szerokość 5 m, a korona – 3 m; nowe instalacje napływowe i zrzutowe oraz dwa mury przeciwpowodziowe o długości 1 225 m i 310 m. Obecne wały zapewniają ochronę tylko do poziomu HQ100, ale ze względu na nieprzewidywalne ekstremalne zdarzenia pogodowe, powodzie przekraczające ten poziom są prawdopodobne i mogą poważnie zaszkodzić terenom zamieszkałym i przemysłowi znajdującemu się poniżej poziomu obecnego polderu.

Przedsięwzięcie ma zostać zrealizowane w obrębie SOO DE4340301 Muldeaue oberhalb Pouch, co spowoduje skutki związane z bezpośrednim zajęciem gleb na cele gospodarcze dla następujących docelowych typów siedlisk: 6430 – 604 m2 (0,17 % powierzchni tego typu siedliska w obrębie SOO); 6510 – 40 665 m2 (20,33 %); 91F0: 456 m2 (0,46 %). Zgodnie z oficjalną niemiecką metodyką oceny istotności skutków, wszystkie te skutki uważa się za „istotne” (także te, w przypadku których zajęcie gleb na cele gospodarcze jest pozornie nieistotne, ponieważ uwzględnia się wiele czynników innych niż sam procent zajęcia terenu).

Rozwiązania alternatywne:

Ze względu na charakter doliny rzecznej nie istnieje żadna alternatywa dla przedsięwzięcia; poszukiwanie rozwiązań alternatywnych doprowadziło jednak do wprowadzenia do przedsięwzięcia wielu mniejszych korekt, które zmniejszają jego negatywne skutki (takich jak np. zmiana nachylenia skarpy wału umożliwiająca odtworzenie obszarów trawiastych, niewielkie przesunięcia wałów i murów itp.).

Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego – uzasadnienie:

Budowa wału polderowego jest konieczna w celu zwiększenia bezpieczeństwa wału oraz ochrony ludności przed powodzią. Dlatego też główne uzasadnienie powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego jest związane z bezpieczeństwem publicznym i zdrowiem ludzi.

Proponowane środki kompensujące:

Na terenie SOO powstanie siedlisko typu 6430 w stosunku 1: 8. Typ siedliska 6510 zostanie odtworzony na zboczach wału przeciwpowodziowego w większości poza SOO w stosunku 1: 5. Utrata siedlisk leśnych 91F0 (o jakości „D”) zostanie zrekompensowana przez zasadzenie nowego lasu o tym samym składzie gatunkowym w stosunku 1: 4 jak również przez zasadzenie szpaleru drzew wzdłuż istniejących lasów w stosunku 1: 16, w większości poza terenem SOO. W celu utrzymania spójności sieci obszar SOO zostanie powiększony, aby objąć nim lokalizacje środków kompensujących.

III. Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego – uzasadnienie: inne przyczyny, w tym społeczne i gospodarcze

Przedsięwzięcie: Roboty publiczne związane z budową połączenia kolejowego dużych prędkości między Tours a Bordeaux (Francja, 2013).

Opis przedsięwzięcia i obszaru Natura 2000:

Przedsięwzięcie dotyczy nowej linii kolejowej dużych prędkości między Tours a Bordeaux. Obejmuje to budowę nowej linii (302 km) i jej połączenie z istniejącymi liniami kolejowymi (38 km), a także drogi poboczne, zbiorniki, urządzenia elektryczne, przejścia nad i pod torami (dla dróg rolniczych, przejścia dla zwierząt), platformy robocze i obiekty pomocnicze.

Trasa ma przebiegać przez cztery OSO (FR5412006 Vallée de la Charente en amont d'Angoulême, FR5412018 Plaines du Mirebelais et du Neuvillois, FR5412021 Plaines de Villefagnan, FR5412022 Plaine de la Mothe St Héray Lezay) i dwa SOO (FR5402010 Vallée du Lary et du Palais, FR5400405 Coteaux calcaires laine de la Mothe St Héray Lezay). Negatywne skutki polegają na prawdopodobnym zniszczeniu 1,9 ha podmokłych łąk i 4,2 ha siedlisk wtórnych ważnych dla ochrony derkacza Crex crex. Przedsięwzięcie będzie również oddziaływać bezpośrednio na 185 ha i pośrednio (niepokojenie) na 2 947 ha potencjalnych siedlisk strepeta Tetrax tetrax; doprowadzi do zniszczenia 2 ha siedliska (wilgotne wrzosowiska) strzępotka edypusa Coenonympha oedippus; jak również doprowadzi do zniszczenia 0,35 ha jednego z najlepszych przykładów występowania typu 6210 obejmującego półnaturalne odmiany suchych muraw i zarośli na podłożach wapiennych (Festuco-Brometalia) i fragmentacji lokalnej łączności tego siedliska.

Rozwiązania alternatywne:

Oceniono trzy warianty trasy. Jeżeli chodzi o linię kolejową dużych prędkości, nie ma zbyt dużej elastyczności w zakresie wprowadzania częściowych przesunięć trasy; stwierdzono również, że wybrany wariant ma najmniejsze negatywne oddziaływanie na obszary Natura 2000, a jednocześnie jest technicznie wykonalny.

Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego – uzasadnienie:

Dzięki 340 km nowej linii między Tours i Bordeaux, ta linia dużych prędkości (TGV) jest jednym z najważniejszych przedsięwzięć kolejowych na skalę europejską. Stworzy ona skuteczne połączenie na wybrzeżu atlantyckim w celu zaspokojenia rosnącego popytu na mobilność. Dzięki prędkości handlowej 300 km/h ułatwi podróżnym przemieszczanie się i poprawi obsługę miast znajdujących się na tej trasie. Zaledwie dwie godziny drogi z Paryża do Bordeaux sprawiają, że przewaga konkurencyjna transportu kolejowego nad lotniczym staje się decydująca, co sprzyja przesunięciu międzygałęziowemu. Przedsięwzięcie to będzie odgrywało zasadniczą rolę we wzmacnianiu osi transeuropejskiej łączącej – poprzez wybrzeże atlantyckie – regiony północnej i wschodniej Europy z południowo–zachodnią Francją i Półwyspem Iberyjskim.

Pobudzi również aktywność terytoriów, których to przedsięwzięcie dotyczy, poprzez: poprawę konkurencyjności i rozszerzenie rynków dla przedsiębiorstw regionalnych; ułatwienie podróży w przypadku działalności wymagającej dużej mobilności, co stanowi główny argument przy wyborze lokalizacji nowych przedsiębiorstw lub przenoszeniu działalności z Paryża do regionów; rozwój turystyki, w szczególności pobytów krótkoterminowych; tworzenie miejsc pracy związanych z budową i eksploatacją; rozwój dużych projektów miejskich. Dla podróżnych pociąg stanowi szybki i wygodny środek transportu, 34 razy bezpieczniejszy od samochodu. TGV może przewieźć do 1 000 pasażerów z prędkością 300 km/h. Jest to również energooszczędny i oszczędzający przestrzeń środek transportu.

Kolej dużych prędkości ma do odegrania kluczową rolę w zmniejszeniu kosztów energii i zrównoważonym rozwoju regionów. Produkuje ona 20 razy mniej gazów cieplarnianych niż samochód i 45 razy mniej niż samolot. Nie generuje żadnych lokalnych zanieczyszczeń powietrza: 90 % ruchu zapewniają pociągi elektryczne. Dla społeczności koszt transportu pasażerów lub towarów, jeżeli chodzi o zanieczyszczenie, wypadki i oddziaływanie na klimat, jest 4,5 razy wyższy w przypadku transportu drogowego niż w przypadku transportu kolejowego.

Proponowane środki kompensujące:

Zakupiono 35 ha przeznaczonych dla derkacza, aby zrekompensować utratę 6,1 ha siedliska. W przypadku strepeta program kompensacji obejmie powierzchnię 702 ha na obszarze trzech OSO: zostanie zakupionych 160 ha, a na 542 ha zostanie zawarta umowa o zarządzanie, zawierająca środki zgodne z planami zarządzania dla OSO. Przewiduje się program monitorowania, a w programie ponownego wprowadzania będzie uczestniczył prywatny podmiot. Zostanie zakupione 5 ha gruntów z siedliskiem typu 6210 (kompensacja 1: 14).

IV. Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego – uzasadnienie: inne powody wynikające z opinii Komisji

Przedsięwzięcie: Pogłębienie drogi wodnej Dunaju między Straubingiem a Vilshofen; odcinek Straubing–Deggendorf (Niemcy, 2019 r.)

Opis przedsięwzięcia i obszaru Natura 2000:

Na Dunaju między Straubingiem a Deggendorfem (ok. 40 km) nigdy nie stworzono warunków do żeglugi w okresach niskiego stanu wody (zanurzenie 2 m), w przeciwieństwie do odcinka w górę (2,90 m) i w dół rzeki (2,70 m), co czyni to miejsce wąskim gardłem. Zanurzenie 2,50 m można osiągnąć tylko w okresie średniego stanu wody, który występuje tylko przez 144 dni w roku. Celem przedsięwzięcia jest pokonanie tej przeszkody dla żeglugi oraz budowa ulepszonych środków ochrony przeciwpowodziowej. Ostateczny projekt doprowadzi do pogłębienia koryta rzeki o 20 cm do -2,20 cm – w porównaniu z dzisiejszym niskim stanem wody wynoszącym -2,00 m. Ponadto koryto rzeki zostanie pogłębione o 45 cm do -2,65 cm na odcinku o długości 9,7 km. Natomiast środki ochrony przeciwpowodziowej powinny zapewniać ochronę przed HQ100 (maksymalny zrzut występujący raz na 100 lat).

Na odcinku Straubing–Vilshofen dochodzi do największej liczby wypadków ze względu na obecną charakterystykę toru wodnego dla statków. Według badania liczba wypadków wynosi 39 rocznie (2004 r.) i wzrośnie do 55,4 do 2025 r. ze względu na rosnące natężenie transportu.

Przedsięwzięcie będzie oddziaływać na duży SOO (4 720 ha) DE7142301 Donauauen znajdujący się między Straubingiem i Vilshofen. Prawdopodobne znaczące oddziaływanie, zarówno bezpośrednie, pośrednie, jak i łączne, zidentyfikowano dla 7 gatunków ryb, 1 gatunku motyla i 1 gatunku mięczaka oraz 7 typów siedlisk, w tym priorytetowego obszaru 91E0* lasy aluwialne z Alnus glutinosa i Fraxinus excelsior.

Rozwiązania alternatywne:

Oprócz wybranego przedsięwzięcia gruntownie oceniono cztery inne warianty, a także wariant zerowy. Żaden z wariantów nie spowodowałby znacząco mniejszych skutków niż wybrany wariant, ponieważ albo obejmowałby większy obszar SOO niż proponowane przedsięwzięcie, albo znacząco wpłynąłby na większy obszar siedlisk gatunków chronionych.

Powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego – uzasadnienie:

Realizacja celów krajowej i wspólnej polityki transportowej: pogłębienie Dunaju między Straubingiem a Vilshofen wypełnia lukę w istniejącej drodze wodnej łączącej Morze Północne z Morzem Czarnym przez Ren, Men, Kanał Men–Dunaj i Dunaj. Zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1315/2013 w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej, federalna droga wodna Dunaju stanowi część sieci bazowej transeuropejskiej sieci transportowej i ma duże znaczenie gospodarcze dla Europy.

Lepsze połączenia dla portów śródlądowych: przedsięwzięcie poprawi warunki żeglugi na obszarze objętym przedsięwzięciem, gdy poziom wody w Dunaju jest niski. W przeciwieństwie do innych rodzajów transportu, żegluga na Dunaju nadal dysponuje dostępnymi zdolnościami przewozowymi, które można by wykorzystać bardziej efektywnie poprzez pogłębienie toru wodnego dla statków.

c)	Bezpieczeństwo i ułatwienie żeglugi: realizacja przedsięwzięcia mogłaby zmniejszyć częstotliwość wypadków z przewidywanych 55,4 do 42,4 rocznie pomimo wzrostu natężenia ruchu.

d)	Przewidywany wzrost transportu: Przewiduje się, że do 2025 r. wielkość ładunków wzrośnie z 7,0 mln ton na rok (2007 r.) do 9,7 mln ton na rok lub wzrośnie o 50 % do 10,5 mln ton na rok.

Proponowane środki kompensujące:

Wszystkie dotknięte typy siedlisk, w tym priorytetowy 91E0*, zostaną odnowione przez utworzenie nowych siedlisk w stosunku 3:1. Dla Maculinea nausithous powstaną nowe siedliska murawowe, a także nowe siedliska dla Unio crassus w postaci nowych wysp rzecznych i odnóg rzecznych (te ostatnie służą również dotkniętym oddziaływaniem gatunkom ryb). Przewiduje się długoterminowy monitoring i zarządzanie ochroną nowych siedlisk.

Opinia Komisji (pełna wersja opublikowana pod adresem: https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/opinion_en.htm).

3. ŚRODKI KOMPENSUJĄCE

3.1. Przykłady środków kompensujących na podstawie art. 6 ust. 4

Plan lub przedsięwzięcie

Dalekobieżna linia kolejowa pomiędzy dwoma węzłami i rewitalizacja 100-letniego mostu w Badenii-Wirtembergii (Niemcy).

W ramach przedsięwzięcia przewidziano naziemny profil trasy komunikacyjnej, której wpływ zostanie złagodzony dzięki budowie tuneli.

Obszar Natura 2000 narażony na oddziaływanie

Obszar, którego dotyczy przedsięwzięcie, to DE 7220-311 „Glemswald und Stuttgarter Bucht” (3 813 ha, wraz z 31 podobszarami).

Oddziaływanie

Oddziaływanie wynika z zajmowania gleb na cele gospodarcze i późniejszej utraty i pogorszenia stanu siedlisk, w tym ścinki dojrzałych drzew. Zasoby będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty są następujące:

Gatunek: populacja gatunku o znaczeniu priorytetowym wymienionego w załączniku II do dyrektywy siedliskowej Osmoderma eremita we właściwym stanie ochrony.

Siedlisko: 6510 Nizinne łąki kośne (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis)

Środki kompensujące

—	Oznaczenie jako Natura 2000 50 ha gruntów w pobliżu krajowego rezerwatu przyrody (Neuweiler Viehweide).

—	Zarządzanie wyznaczonym obszarem ukierunkowane na *Osmoderma eremita poprzez odtwarzanie podstawowych cech ekologicznych wymaganych dla przetrwania gatunku.

Wyznaczony grunt objęty zarządzaniem łączy dwa istniejące główne tereny chronione, które były izolowane, tworząc efekt granicy ekologicznej dla gatunków o znaczeniu priorytetowym. Oczekuje się, że wynikiem ukierunkowanego zarządzania będzie utrzymanie właściwego stanu ochrony dla gatunków o znaczeniu priorytetowym.

Źródło: C(2018) 466 final z dnia 30 stycznia 2018 r.

Plan lub przedsięwzięcie

Droga B173 między miejscowościami w Bawarii (Niemcy)

Obszar Natura 2000 narażony na oddziaływanie

Obszar narażony na oddziaływanie to DE 5833-371 Maintal von Theisau bis Lichtenfels – teren mający znaczenie dla Wspólnoty (872 ha), w dużej mierze pokrywający się z obszarem specjalnej ochrony DE 5931-471.02 Täler von Oberem Main, Unterer Rodach und Steinach.

Obszar specjalnej ochrony jest pod względem powierzchni bardziej dotknięty niż teren mający znaczenie dla Wspólnoty. Funkcjonalność tego terenu jest powiązana z 9 innymi obszarami Natura 2000 w kontynentalnym regionie biogeograficznym. Tereny te składają się z siedlisk zalewowych z wodami stojącymi i bieżącymi.

Oddziaływanie

Droga przecina sieć Natura 2000 i oddziałuje poprzez zajmowanie gleb na cele gospodarcze (utrata siedlisk) oraz niepokojenie lub pogorszenie stanu siedlisk i gatunków podczas budowy i eksploatacji drogi, głównie w wyniku depozycji azotu. W szczegółach:

Typy siedlisk wymienione w załączniku I, na które przedsięwzięcie będzie miało wpływ: 6, w tym jeden o znaczeniu priorytetowym (91E0*).

Gatunki wymienione w załączniku II, na które przedsięwzięcie będzie miało wpływ: 5, z czego 3 ujęte również w załączniku IV.

Znaczące oddziaływanie na:

Typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I do dyrektywy siedliskowej: 3150, 6430, 6510, i 91E0*

Gatunki ptaków wymienione w załączniku I do dyrektywy ptasiej Circus aeruginosus

Środki kompensujące

Podjęto decyzję o proporcjonalności kompensacji w celu zrównoważenia utraty siedlisk w ramach ogólnej spójności sieci Natura 2000:

Stosunek 1:3 dla typów siedlisk 3150, 6430 i 91E0*

1:6 dla typu 6510.

Powiększenie terenu mającego znaczenie dla Wspólnoty o 2 ha.

Utworzenie obszaru siedliska szuwarowego dla Circus aeruginosus.

Plan finansowy oraz plan monitorowania i oceny.

Komisja Europejska uzależnia ten plan kompensacyjny od:

—	realizacji zgodnie z planem prac przedstawionych Komisji Europejskiej przez organy niemieckie;

—	sprawozdania z monitorowania i oceny sporządzonego zgodnie z przedstawionym planem prac, uzgodnionym przez organy niemieckie. Sprawozdanie musi zostać udostępnione publicznie w internecie;

—	wyniki monitorowania i oceny sieci Natura 2000 muszą zostać uwzględnione w celu przewidzenia oceny i przeglądu środków kompensujących oraz środków łagodzących związanych z przedsięwzięciem;

—	Niemcy wypełniają zobowiązania dotyczące sieci Natura 2000 w odniesieniu do obszaru DE 5833-371 zgodnie z art. 4 ust. 4 i art. 6 ust. 1 dyrektywy siedliskowej.

Źródło: C(2015) 9085 final z dnia 18 grudnia 2015 r.

Plan lub przedsięwzięcie

Droga krajowa B 252/B 62; 17,56 km nowej obwodnicy gmin Münchhausen, Wetter i Lahntal (Hesja).

Połączenie północ–południe między regionami Paderborn–Korbach i Marburg–Gießen. Droga krajowa B 62 łączy Biedenkopf przez Cölbe z drogą Gießen–Marburg–Kassel.

Nowy przebieg drogi wiąże się ze zmianą wielkości i przeniesieniem infrastruktury publicznej, takiej jak drogi gminne, sieci energetyczne, linia kolejowa i gazociąg.

Obszar Natura 2000 narażony na oddziaływanie

Zakres odpowiedniej oceny obejmował kilka obszarów Natura 2000. Wnioski były następujące:

obszar DE 5017-305 „Lahnhänge zwischen Biedenkopf und Marburg”: przedsięwzięcie nie będzie miało negatywnego wpływu na ten obszar;

obszar DE 5018-401 „Burgwald”: przedsięwzięcie będzie miało pozytywny wpływ, ponieważ będzie bardziej oddalone od tego obszaru i w dużym stopniu zmniejszy obciążenie ruchem istniejącej drogi krajowej B 252;

obszar DE 5118-302 „Obere Lahn und Wetschaft mit Nebengewässern”: wystąpi znaczące oddziaływanie na ten obszar.

Oddziaływanie

Przebieg trasy drogi krajowej B 252/B 62 przecina obszary sieci Natura 2000 w trzech miejscach. Bezpośrednie oddziaływanie to utrata siedlisk i pogorszenie stanu siedlisk; występują „efekt bariery” i depozycja azotu, które ogólnie oddziałują na siedliska i gatunki poprzez niepokojenie i pogorszenie stanu siedlisk. Zasobami narażonymi na istotne konsekwencje tego oddziaływania są:

—

Typy siedlisk wymienione w załączniku I do dyrektywy siedliskowej

—	91E0* (lasy aluwialne z Alnus glutinosa oraz Fraxinus excelsior)

—	3260 (pływające zbiorowiska wodnych jaskrów w rzekach równinnych i podgórskich z roślinnością Ranunculion fluitantis oraz Callitricho-Batrachion)

—	Gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy siedliskowej

Cottus gobio oraz Lampetra planeri

Wszystkie typy siedlisk wymienione w załączniku I oraz inne siedliska gatunków są narażone na znaczące oddziaływanie w wyniku zwiększonych poziomów depozycji azotu. Zwiększony ładunek osadów ma niekorzystne, znaczące skutki dla wszystkich gatunków żyjących w wodzie. Najbardziej znaczące szkody, bezpośrednie i pośrednie, występują na siedlisku typu 91E0* w wyniku nawożenia i zakwaszania gazami azotowymi.

Środki kompensujące

Utrata siedliska typu 91E0* lasy aluwialne z Alnus glutinosa i Fraxinus excelsior:

Kompensacja oddziaływania bezpośredniego: stosunek 1:3.

Kompensacja oddziaływania pośredniego: stosunek 1:2.

Źródło: C(2012) 3392 z dnia 29 maja 2012 r.

Plan lub przedsięwzięcie

Pogłębienie i poszerzenie toru wodnego dla statków na rzece Men na odcinkach Wipfeld, Garstadt i Schweinfurt (Bawaria/Niemcy)

Głównym celem przedsięwzięcia jest poszerzenie istniejącego toru wodnego rzeki Men między śluzą Wipfeld (na 316,12 km) i Ottendorf (na km 345,29) z 36 m do 40 m oraz pogłębienie toru wodnego rzeki z 2,50 m obecnie do 2,90 m. Umożliwi to lepszą sterowność łodzi.

Oddziaływanie

Szczególnie dotknięte byłyby typy siedlisk o znaczeniu priorytetowym będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty: 91E0* lasy aluwialne z Alnus glutinosa i Fraxinus excelsior oraz 6510 nizinne łąki kośne. Oba te typy siedlisk zostałyby bezpośrednio uszkodzone, co wiązałoby się z utratą powierzchni 9 460 m2 w przypadku siedliska 91E0* oraz 6 440 m2 w przypadku siedliska 6510.

Obszar Natura 2000 narażony na oddziaływanie

Zakres odpowiedniej oceny obejmował podsieć sieci Natura 2000 sąsiadującą z ciekiem wodnym. Wnioski z odpowiedniej oceny dla poszczególnych obszarów Natura 2000 były następujące:

obszar „Maintal zwischen Schweinfurt und Dettelbach” (OSO): brak znaczących skutków;

obszar „Mainaue zwischen Grafenrheinfeld und Kitzingen” (teren mający znaczenie dla Wspólnoty): znaczące skutki;

obszar „Maintal bei Sennfeld und Weyer” (teren mający znaczenie dla Wspólnoty): znaczące skutki.

Powierzchnia terenów, których dotyczą znaczące skutki, wynosi 1 706 ha.

Środki kompensujące

Uzgodniono następującą proporcjonalność:

Siedlisko typu 6510: w stosunku niemal 1:7

Siedlisko typu 91E0*: w stosunku niemal 1:4

W tym ostatnim przypadku proporcje uwzględniają fakt, że okres odtwarzania siedliska może trwać kilkadziesiąt lat.

Obszar objęty środkami kompensującymi ma charakter lokalny, ponieważ wymagana funkcjonalność ekologiczna znajduje się w pobliżu.

Obszary Natura 2000 narażone na negatywne skutki zostaną powiększone za pomocą proponowanych środków kompensujących, a następnie ponownie wyznaczone i zgłoszone przez państwo członkowskie. Na obszarze zalewowym Schweinfurt i Wipfeld przewidziano w sumie 10 środków.

3.2. Aspekty czasowe środków kompensujących

Niemcy – Aspekty czasowe środków kompensujących (wyciąg z opracowania komisji LANA z 2004 r.) (4)

Środki mające na celu zapewnienie spójności powinny – jeżeli jest to technicznie wykonalne – być wykonane i funkcjonalne już w momencie wystąpienia szkody. Według Komisji Europejskiej odtworzenie odpowiedniego siedliska dla gatunków narażonych na negatywne oddziaływanie może być zaakceptowane jako środek zapewniający spójność tylko wtedy, gdy „utworzony teren jest dostępny w czasie, gdy teren narażony na negatywne oddziaływanie traci swoją wartość przyrodniczą” (Komisja Europejska 2000:49).

Dlatego też eksperci są zgodni co do tego, że środki zapewniające spójność powinny zostać wprowadzone jeszcze przed realizacją przedsięwzięcia (rozpoczęciem budowy) lub przynajmniej zanim dany obszar Natura 2000 zostanie znacząco uszkodzony, tak aby były gotowe do użycia i możliwie funkcjonalne w momencie wystąpienia szkody (np. Baumann i in., 1999:470, AG FFH Verträglichkeitsprüfung 1999:72, Ssymak i in., 1998:39, Weyrich 1999:1704, Komisja Europejska 2000:49, Schrödter 2001:17, FGSV 2002:18, Bernotat 2003:25).

W tym zakresie Federalny Sąd Administracyjny (wyrok z dnia 17 maja 2002 r.) odnosi się również do niebezpieczeństwa „opóźnienia w osiągnięciu funkcjonalności”. Komisja Europejska (2000:50) wymaga, aby efekt środka był co do zasady widoczny w chwili pojawienia się szkód na obszarze związanym z przedsięwzięciem, chyba że można udowodnić, że taka równoczesność nie jest konieczna do zapewnienia wkładu obszaru w sieć Natura 2000.

Te opóźnienia w osiągnięciu funkcjonalności można tolerować tylko wtedy – o ile w ogóle – gdy można z całą pewnością oczekiwać, że zastosowane środki doprowadzą do wymaganej kompensacji, a tym samym do przywrócenia spójności (Ramsauer 2000:608).

W każdym indywidualnym przypadku należy zatem zbadać, czy w kontekście ekologicznej spójności sieci Natura 2000 można tolerować te opóźnienia w osiągnięciu funkcjonalności. Poniżej opisano okoliczności spraw związanych z tą kwestią (sprawa A: pełna funkcjonalność środków mających na celu zapewnienie spójności konieczna w momencie wystąpienia szkody; przypadek B: pełna funkcjonalność środków niekonieczna w momencie wystąpienia szkody).

Jeżeli opóźnień w osiągnięciu funkcjonalności nie da się pogodzić z odpowiednim celami ochrony, należy odmówić uznania środka za służący zapewnieniu spójności.

Przypadek A: pełna funkcjonalność środków mających na celu zapewnienie spójności konieczna w momencie wystąpienia szkody

Typ siedliska lub siedliska potrzebne danemu gatunkowi muszą być w pełni funkcjonalne przed wystąpieniem szkody, zwłaszcza jeżeli istnieje niebezpieczeństwo utraty istotnej (części) populacji gatunku chronionego na podstawie załącznika 2 do dyrektywy siedliskowej lub załącznika 1 do dyrektywy ptasiej. W takich przypadkach jedynie środki wdrożone z wyprzedzeniem, które są już skuteczne w momencie interwencji, można uznać za wystarczające środki służące zapewnieniu spójności. Ze względu na ochronę przyrody nie można tolerować opóźnienia w osiągnięciu funkcjonalności.

Zasadniczo czas, jakiego siedliska gatunków potrzebują, by się rozwinąć, zależy z jednej strony od lokalnych okresów rozwoju danych siedlisk, a z drugiej strony – od dostępności obszarów w ramach niezbędnego ponownego zasiedlania. Potencjał gatunku w zakresie ponownego zasiedlenia zależy między innymi od rozmieszczenia przestrzennego gatunku, występowania w sąsiedztwie geograficznym konkretnych skupisk i populacji źródłowych, mobilności danego gatunku i jego zdolności do rozprzestrzeniania się oraz braku przeszkód utrudniających dostęp do tych obszarów.

Jeżeli interwencja ma wpływ na silnie izolowane stanowiska występowania gatunku lub gatunek o niewielkiej mobilności, istnieje bardzo mały potencjał zasiedlenia lub ponownego zasiedlenia z zewnątrz siedliska stworzonego dzięki środkom na rzecz spójności. W tym przypadku kluczowe znaczenie ma to, aby siedliska powstały z wyprzedzeniem jak najbliżej dotkniętej populacji oraz aby te same osobniki lub populacje mogły już przed interwencją zasiedlić siedlisko jako siedlisko ucieczkowe. Ponownego zasiedlenia siedliska w późniejszym okresie często nie można całkowicie zagwarantować po wyrządzeniu szkód w populacji.

W przypadku typów siedlisk czas rozwoju siedlisk zależy od ich zdolności regeneracyjnych i warunków abiotycznych obszaru, które należy stworzyć, oraz od kolonizacji przez charakterystyczne gatunki roślin i zwierząt (por. np. Riecken i in. 1994:21ff). Pełną funkcjonalność w rozumieniu przypadku A można osiągnąć jedynie w odniesieniu do typów siedlisk o krótszym czasie rozwoju.

Wcześniejsze wdrożenie środków

Aby w sytuacji przypadku A zachować zdolność do działania, należy mieć możliwość sfinansowania i wdrożenia środków przed ostatecznym zatwierdzeniem przedsięwzięcia (…). W praktyce istnieje na przykład możliwość zabezpieczenia terenu przez nabycie gruntów w ramach przygotowań lub na wczesnym etapie jeszcze przed wydaniem decyzji o zatwierdzeniu planu budowy. Zasadniczo korzystniejsze warunki stwarzają ku temu procedury wieloetapowe.

Ze względu na szczególny wymóg bezpieczeństwa prawnego późniejszej decyzji o zatwierdzeniu, we wstępnej procedurze oceny oddziaływania określonej w dyrektywie siedliskowej (np. w odniesieniu do wyznaczania linii korytarza lub w procedurach planowania przestrzennego) główne decyzje dotyczące przedmiotu, lokalizacji i zakresu środków służących zapewnieniu spójności muszą być często podejmowane już na etapie projektu (por. np. Küster 2001). Jeżeli struktura projektu pozostaje niezmieniona, decyzje te nie ulegną poważnej zmianie w trakcie zatwierdzania przedsięwzięcia; środki można wdrożyć z wyprzedzeniem, gdy tylko zasadnicza wykonalność przedsięwzięcia stanie się oczywista.

Instrumenty dotyczące obszarów zasiedlania i środków kompensujących, które już ustanowiono w innych kontekstach, również pokazują, że wcześniejsze wdrożenie środków jest możliwe i można je zastosować w praktyce z punktu widzenia planowania (por. np. Ammermann i in. 1998, Bunzel i Böhme 2002). Dodatkowym rozwiązaniem jest zawarcie umów między podmiotem realizującym przedsięwzięcie a podmiotem zarządzającym obszarem chronionym. Umowy te umożliwiają przejęcie wdrożonych środków przez podmiot zarządzający obszarem chronionym i zwrot kosztów poniesionych w związku z ich realizacją w mało prawdopodobnym przypadku, gdyby z jakiegoś nieprzewidzianego powodu nie można było jednak zrealizować przedsięwzięcia.

Poniższy przykład planowania przedsięwzięcia A 26 pokazuje również, że oprócz możliwości nabycia gruntów w ramach przygotowań, na potrzeby wcześniejszego wdrożenia środków można również wykorzystać etapy planowania i zatwierdzania budowy.

Przykład: wcześniejsze wdrożenie środków w przypadku przedsięwzięcia A 26

Na obszar ochrony ptaków, na który oddziałuje przedsięwzięcie, wpływa kilka połączonych ze sobą odcinków budowy powodujących szkody. W trakcie zatwierdzania bieżącej fazy budowy ustalane są już środki służące zapewnieniu spójności, które częściowo wynikają jedynie ze szkód mających powstać wskutek dwóch kolejnych faz, w odniesieniu do których nie wydano jeszcze decyzji o zatwierdzeniu planu budowy. Aby środki na rzecz tworzenia nowych siedlisk były skuteczne, już w ramach zatwierdzania planu w odniesieniu do danej fazy budowy należy sprawdzić, czy ustalony został zakres środków wymaganych zgodnie z odpowiednią oceną. Dzięki temu wdrożenie środków jest przyspieszone o około pięć lat, co pozwala uniknąć opóźnienia funkcji kompensującej w stosunku do wystąpienia szkody.

Warunkami wstępnymi są w tym przypadku dostępność terenów w skali określonej przez ekspertów jako niezbędna, uzgodnienie ograniczeń w gospodarowaniu dla rolników pracujących na tych terenach oraz w razie potrzeby dostępność środków na wcześniejsze odszkodowania wypłacane na długo przed wydaniem decyzji o zatwierdzeniu kolejnej fazy budowy. Szanse na zaistnienie takich warunków ramowych wdrożenia należy oczywiście oceniać indywidualnie w każdym przypadku. W przypadku przedsięwzięcia A 26 warunki takie są spełnione. Tereny zostały zagwarantowane poprzez nabycie gruntów w fazie przygotowań. Podejście wybrane w tej procedurze jest pożądane, ponieważ zapobiega zagrożeniu czasowymi brakami funkcjonalnymi i zapewnia nieprzerwaną spójność sieci Natura 2000 w całym cyklu życia przedsięwzięcia bez żadnych opóźnień w jego realizacji.

W razie potrzeby możliwe jest również uzyskanie odrębnego zatwierdzenia środków służących zapewnieniu spójności, przewidującego ich wcześniejsze wdrożenie. Oczywiście inicjatorzy przedsięwzięcia zawsze mają możliwość dobrowolnego wcześniejszego wdrożenia środków na własny koszt. Jeżeli środki służące zapewnieniu spójności zostaną wdrożone z odpowiednim wyprzedzeniem, w kontekście przepisów dotyczących interwencji, mogą mieć pozytywny wpływ na zakres środków kompensujących i zastępczych, ponieważ dodatkowe koszty poniesione w związku z czasowymi brakami funkcjonalnymi mogą być niższe.

Podmioty realizujące przedsięwzięcia z sektora publicznego oraz podmioty realizujące liczne lub duże przedsięwzięcia, np. w ramach wieloetapowych procedur zatwierdzania, mają największe pole działania w tym zakresie i ponoszą w związku z tym szczególną odpowiedzialność.

Przypadek B: pełna funkcjonalność środków służących zapewnieniu spójności niekonieczna w momencie wystąpienia szkody

Typ siedliska lub siedlisko gatunku niekoniecznie muszą być w pełni funkcjonalne przed wystąpieniem znacznej szkody. Z pewnych przyczyn technicznych, które należy szczegółowo przedstawić, opóźnienie w osiągnięciu funkcjonalności daje się uzasadnić do czasu osiągnięcia pełnej skuteczności środka i musi być zrekompensowane wdrożeniem środków na odpowiednio większą skalę. Udowodniono, że w ten sposób gwarantowany jest również wkład obszaru w sieć Natura 2000.

Również w tych przypadkach należy dążyć do wcześniejszego wdrożenia środków. Doświadczenia zdobyte przy wdrażaniu innych instrumentów ochrony przyrody pozwalają na wyciągnięcie wniosku, że w określonych warunkach opóźnienia w osiągnięciu funkcjonalności można zniwelować przez zwiększenie skali środka. Wynika to m.in. z faktu, że opóźnienia można w dużej mierze skompensować w ten sposób w przypadku niektórych funkcji siedliska.

Ze względu na opóźnienie w osiągnięciu funkcjonalności należy wybrać tereny dodatkowe o większej powierzchni: środki (np. nasadzenia) nie mogą wprawdzie odpowiednio spełniać funkcji na początku, jednak w przybliżeniu ten sam poziom kompensacji można osiągnąć poprzez znaczne zwiększenie zasobów. Większa skala środka zwiększa również pewność prognoz w odniesieniu do aspektów funkcjonalnych.

Przykład: Przedsięwzięcie polegające na budowie drogi przecinającej jednolitą część wód płynących prowadzi do znacznej szkody dla siedliska *91E0, czyli łęgów olszowo-jesionowych. Utrata siedliska ma zostać skompensowana na innych terenach, które są odpowiednie pod względem lokalizacji i funkcji, za pomocą środków służących zapewnieniu spójności; cel ten zostanie osiągnięty dzięki odpowiednim nasadzeniom i odtworzeniu typu siedliska. Ponieważ inne środki towarzyszące, takie jak rozwój starodrzewów w istniejących podobnych typach siedlisk, nie są możliwe, planuje się wdrożenie środka na wielokrotnie większym obszarze, aby zrekompensować opóźnienie w osiągnięciu funkcjonalności. W tym przypadku chodzi o typ siedliska charakteryzujący się drzewami, mający w związku z tym długi czas rozwoju i niemożliwy do osiągnięcia nawet przy wdrożeniu środków z wyprzedzeniem.

Niemniej jednak środek ten należy zasadniczo uznać za środek służący zapewnieniu spójności, o ile nie przemawiają przeciwko temu żadne szczególne aspekty danego przypadku.

4. POWIĄZANIA Z INNYMI PROCEDURAMI OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO: OO, OOŚ, SOOŚ

4.1. Porównanie procedur odpowiedniej oceny (OO), oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) i strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ)

OOŚ

SOOŚ

Jakiego rodzaju działań dotyczy?

Każdy plan lub przedsięwzięcie, które – oddzielnie albo w połączeniu z innymi planami/przedsięwzięciami – może mieć znaczące skutki dla obszarów Natura 2000 (z wyłączeniem planów lub przedsięwzięć bezpośrednio związanych z zarządzaniem ochroną obszaru).

Wszystkie przedsięwzięcia wymienione w załączniku I.

W przypadku przedsięwzięć wymienionych w załączniku II konieczność przeprowadzenia OOŚ ustala się w poszczególnych przypadkach lub z wykorzystaniem progów bądź kryteriów ustanowionych przez państwa członkowskie (z uwzględnieniem kryteriów podanych w załączniku III).

Wszystkie plany i programy lub zmiany w nich wprowadzone, które:

a)	są przygotowywane lub przyjmowane przez organ na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym;

b)	są wymagane przepisami ustawowymi, wykonawczymi lub administracyjnymi;

są przygotowane dla rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, energetyki, przemysłu, transportu, gospodarowania odpadami, gospodarki wodnej, telekomunikacji, turystyki, planów zagospodarowania przestrzennego lub użytkowania gruntów oraz ustalają ramy dla przyszłego zezwolenia na inwestycję, dotyczącego przedsięwzięć wymienionych w załącznikach I i II do dyrektywy OOŚ; lub

ze względu na prawdopodobne skutki dla obszarów zostały uznane za wymagające oceny na podstawie art. 6 lub 7 dyrektywy 92/43/EWG.

Jakie oddziaływanie należy ocenić jako mające znaczenie dla środowiska naturalnego?

Ocena powinna być dokonana z uwzględnieniem celów ochrony obszaru (dotyczących gatunków lub typów siedlisk, których obecność na danym obszarze jest znacząca).

Oddziaływanie należy ocenić w celu określenia, czy będzie niekorzystnie wpływać na integralność danego obszaru.

Bezpośrednie, pośrednie, wtórne, łączne, transgraniczne, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i tymczasowe, pozytywne i negatywne znaczące skutki dla populacji i zdrowia ludzkiego; dla różnorodności biologicznej ze szczególnym uwzględnieniem gatunków i siedlisk chronionych na podstawie dyrektywy 92/43/EWG oraz dyrektywy 2009/147/WE; dla terenu, gleby, wody, powietrza, klimatu i krajobrazu; dla dóbr materialnych, dziedzictwa kulturowego i krajobrazu; oraz interakcje między tymi czynnikami.

Prawdopodobne znaczące skutki dla środowiska, w tym w odniesieniu do takich kwestii, jak: różnorodność biologiczna, populacja, zdrowie ludzkie, fauna, flora, gleba, woda, powietrze, czynniki klimatyczne, dobra materialne, dziedzictwo kulturowe obejmujące dziedzictwo architektoniczne i archeologiczne, krajobraz oraz wzajemne powiązania między powyższymi czynnikami.

Kto jest odpowiedzialny za ocenę?

Zapewnienie dokonania odpowiedniej oceny należy do zadań właściwego organu. W tym kontekście może się zdarzyć, że wykonawca będzie musiał przeprowadzić wszystkie potrzebne badania i przekazać właściwemu organowi wszystkie niezbędne informacje, aby umożliwić mu podjęcie w pełni świadomej decyzji. Aby podjąć decyzję, w stosownych przypadkach właściwy organ może również zgromadzić istotne informacje z innych źródeł.

Wykonawca przedstawia niezbędne informacje, które wraz z wynikami konsultacji są uwzględniane w należyty sposób przez właściwy organ wydający zezwolenie na inwestycję.

W dyrektywie w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ) pozostawiono państwom członkowskim szeroki margines swobody przy wyznaczaniu organów odpowiedzialnych za tę ocenę. Mogą to być albo organy odpowiedzialne za przygotowanie planu lub programu, organy zajmujące się ochroną środowiska, z którymi przeprowadza się konsultacje ex lege w sprawie zakresu i poziomu szczegółowości informacji, które muszą być zawarte w sprawozdaniu dotyczącym środowiska, jak również w projekcie planu/przedsięwzięcia i towarzyszącym mu sprawozdaniu dotyczącym środowiska; albo organy, którym specjalnie powierzono przeprowadzenie procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

Czy są prowadzone konsultacje publiczne lub konsultacje z innymi organami?

W dyrektywie siedliskowej nie zawarto wyraźnego obowiązku uzyskania opinii całego społeczeństwa podczas zatwierdzania planów lub przedsięwzięć wymagających odpowiedniej oceny. Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 3 trzeba to zrobić tylko „w stosownych przypadkach”. Trybunał wyjaśnił jednak, że na podstawie wymogów konwencji z Aarhus zainteresowana społeczność, w tym uznane organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska, ma prawo do udziału w procedurze udzielania zezwoleń (C-243/15, pkt 49). Prawo to obejmuje w szczególności „prawo do »skuteczne[go] uczestnictw[a] społeczeństwa w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących środowiska« oraz do »składani[a], w formie pisemnej lub, jeśli ma to miejsce, na rozprawie publicznej lub przesłuchaniu z udziałem wnioskodawcy, wszelkich uwag, informacji, analiz i opinii, które uważa ono za odnoszące się do planowanego przedsięwzięcia«” (C-243/15, pkt 46).

Obowiązkowe konsultacje przeprowadzane przed przyjęciem propozycji działania.

Państwa członkowskie muszą wprowadzić niezbędne środki, aby zapewnić organom, których może dotyczyć dane przedsięwzięcie (w tym organom środowiskowym, lokalnym i regionalnym), możliwość wyrażenia opinii odnośnie do wniosku o zezwolenie na inwestycję. Te same zasady mają zastosowanie do konsultacji z zainteresowaną społecznością.

W przypadku prawdopodobnych znaczących skutków dla środowiska w innym państwie członkowskim należy przeprowadzić konsultacje z właściwymi organami i konsultacje publiczne w tym państwie członkowskim.

Obowiązkowe konsultacje przed przyjęciem planu lub programu.

Państwa członkowskie muszą przeprowadzać konsultacje z organami, które ze względu na swoje szczególne obowiązki w dziedzinie środowiska są potencjalnie zainteresowane skutkami realizacji planu lub programu dla środowiska. Należy przeprowadzać konsultacje publiczne, w tym ze społecznością, która jest lub może być dotknięta skutkami lub jest zainteresowana procesem podejmowania decyzji, w tym z organizacjami pozarządowymi.

Organy i społeczeństwo powinny mieć wczesną i realną możliwość, w odpowiednich ramach czasowych, wyrażenia opinii o projektach planów lub programów oraz o towarzyszącym im sprawozdaniu dotyczącym środowiska przed przyjęciem planu bądź programu lub poddaniem go procedurze ustawodawczej.

W jakim stopniu rezultaty oceny są wiążące?

Są wiążące.

Właściwe organy mogą wyrazić zgodę na plan lub przedsięwzięcie dopiero po stwierdzeniu, że nie będzie miał on niekorzystnego wpływu na integralność obszaru.

Wyniki konsultacji oraz informacje zebrane w ramach OOŚ „są należycie brane pod uwagę” w procedurze zezwolenia na inwestycję.

Decyzja o udzieleniu zezwolenia na inwestycję musi zawierać co najmniej uzasadnioną konkluzję (tj. decyzję dotyczącą OOŚ) oraz wszelkie warunki dotyczące środowiska przedstawione wraz z decyzją.

Sprawozdanie dotyczące środowiska oraz wyrażone opinie „uwzględnia się” w czasie przygotowania planu lub programu oraz przed jego przyjęciem lub poddaniem procedurze ustawodawczej.

5. PLANOWANIE STRATEGICZNE – OCENA PLANÓW

5.1. Przykład: Planowanie autostrad w Austrii

Planowanie autostrad w Austrii – wstępna kontrola i odpowiednia ocena

Planowanie autostrad w Austrii obejmuje trzy różne fazy przedsięwzięcia, w których wielokrotnie ustala się konieczność przeprowadzenia odpowiedniej oceny.

Faza 1 („Voruntersuchung” lub „Korridoruntersuchung”) polega na określeniu potencjalnych stref konfliktu na badanym terenie, aby wykluczyć korytarze o niedopuszczalnych skutkach i wysokim ryzyku niezatwierdzenia. Szczególną uwagę poświęca się obszarom chronionym, w tym obszarom Natura 2000. Wynikiem fazy 1 jest wstępny wybór możliwych wariantów przedsięwzięcia oraz program badań na potrzeby fazy 2. Na tym etapie zwykle rozpoznaje się wymóg przeprowadzenia odpowiedniej oceny (faza wstępnej kontroli).

Faza 2 („Vorprojekt” lub „Variantenuntersuchung”) obejmuje określenie wrażliwości siedlisk i gatunków w ramach poszczególnych możliwych wariantów przedsięwzięcia i prognozę możliwych skutków wariantów dla środowiska. Zgodnie z wewnętrznymi wymogami krajowymi (RVS* (5)) w tej fazie wymagane są szczegółowe badania dotyczące odpowiedniej oceny. Ma to na celu zagwarantowanie jak najwcześniejszego uwzględnienia gatunków i siedlisk objętych ochroną w UE. Pod koniec tej fazy wybiera się jeden z możliwych wariantów przedsięwzięcia.

Faza 3 („Einreichprojekt”) obejmuje planowanie na potrzeby procedur zatwierdzania. Potencjalne skutki wybranej trasy dla środowiska określa się bardziej szczegółowo, a ewentualne negatywne skutki łagodzi się za pomocą odpowiednich środków. Celem jest opracowanie planu przedsięwzięcia, który jest odpowiedzialny z punktu widzenia środowiska, nie oddziałuje na cele ochrony obszaru ani na gatunki chronione i jest możliwy do zatwierdzenia pod względem prawnym.

Zaletą wczesnej wstępnej kontroli jest szybkie rozpoznanie niezbędnych procedur prawnych, w tym przypadku odpowiedniej oceny lub – w innych przypadkach – procedury odstępstwa. Dzięki temu można wystarczająco wcześnie rozpoznać ryzyko proceduralne i wdrożyć strategie pozwalające go uniknąć.

W celu określenia lokalizacji potencjalnych obszarów konfliktu wykorzystuje się standardowe formularze danych dotyczące obszarów Natura 2000, jak również dane z krajowego atlasu ptaków lęgowych oraz regionalnych i lokalnych badań siedlisk (o ile są one dostępne i aktualne). W ocenie aktualnej sytuacji i możliwych skutków uwzględnia się również czerwone księgi (krajowe lub regionalne), dane ze sprawozdania sporządzonego na podstawie art. 17, przepisy krajowe i regionalne dotyczące gatunków chronionych na szczeblu krajowym oraz inne dane dostępne w danym regionie. Można wykorzystać dodatkowe dane z monitorowania, jeśli są dostępne, np. dane z projektów na rzecz ochrony gatunków lub projektów LIFE realizowanych w regionie.

Źródło: Analiza przykładów dostarczona przez ASFINAG.

5.2. Przykład: Planowanie strategiczne nowych inwestycji hydroenergetycznych na Dunaju

Planowanie strategiczne nowej elektrowni wodnej w dorzeczu Dunaju

Międzynarodowa Komisja Ochrony Dunaju opracowała wytyczne dotyczące zrównoważonych inwestycji hydroenergetycznych w dorzeczu Dunaju, a kraje położone nad Dunajem przyjęły je w czerwcu 2013 r. Wytyczne opracowano w ramach szeroko zakrojonego procesu partycypacyjnego, w którym uczestniczyli przedstawiciele organów administracji w dziedzinie energii i środowiska, przedstawiciele sektora energetyki wodnej, organizacji pozarządowych i środowiska naukowego.

Zaleca się w nich strategiczne podejście do planowania budowy nowych elektrowni wodnych. Podejście to powinno opierać się na dwupoziomowej ocenie (w tym na listach zalecanych kryteriów) – ocenie konkretnego przedsięwzięcia poprzedzonej oceną na szczeblu krajowym/regionalnym.

Pierwszy etap polega na określeniu odcinków rzeki, na których inwestycja hydroenergetyczna jest zabroniona przez przepisy/umowy krajowe lub regionalne (strefy wyłączone). Kryteria, które obowiązują w niektórych państwach europejskich w odniesieniu do tej kategorii, obejmują: obszary chronione, odcinki o wysokiej wartości ekologicznej, odcinki referencyjne, wielkość zlewni.

Zalecany wykaz kryteriów krajowych/regionalnych obejmuje następujące elementy:

—	Naturalność. Stan odcinków rzek/jednolitych części wód w odniesieniu do odchylenia od specyficznych dla danego typu warunków naturalnych w zakresie hydrologii, morfologii, ciągłości biologicznej i sedymentacyjnej oraz biocenoz.

—	Stan jednolitej części wód pod względem rzadkości występowania i wartości ekologicznej. Rzadkość typu rzeki, stan ekologiczny odcinka rzeki i wrażliwość.

—

Specyficzna struktura i funkcja ekologiczna odcinka rzeki, także w odniesieniu do całej zlewni/podzlewni oraz usług ekosystemowych. Np. konkretne siedliska wrażliwych/cennych gatunków ryb lub innych biologicznych elementów jakości środowiska rzecznego (np. gatunków wymienionych w czerwonej księdze).

—	Obszary ochrony i tereny chronione. Np. obszary Natura 2000, obszary objęte konwencją ramsarską, rezerwaty biosfery UNESCO, parki narodowe, regionalne i przyrodnicze itp.

Drugi krok obejmuje ocenę wszystkich pozostałych odcinków przy użyciu matrycy oceny i systemu klasyfikacji.

Ponieważ wiele odcinków rzek i teras zalewowych w dorzeczu Dunaju jest chronionych na podstawie dyrektyw ptasiej i siedliskowej, należy uwzględnić przepisy i wymogi dotyczące zarządzania obszarami Natura 2000 i ich ochrony oraz potrzebę odpowiedniej oceny oddziaływania ewentualnych przedsięwzięć na danych obszarach.

Ocena na szczeblu krajowym/regionalnym jest narzędziem, które ma pomagać organom administracji w sytuowaniu nowych elektrowni wodnych na obszarach, na których oczekiwane skutki dla środowiska są minimalne. W stosownych przypadkach należy wziąć pod uwagę aspekty dotyczące całego dorzecza Dunaju lub aspekty transgraniczne. Ocena na szczeblu krajowym/regionalnym przynosi korzyści zarówno sektorowi środowiska i sektorowi wodnemu, jak i sektorowi hydroenergii, ponieważ zwiększa przewidywalność procesu decyzyjnego oraz w sposób przejrzysty wskazuje obszary, dla których prawdopodobne jest wydanie licencji na nowe przedsięwzięcie.

Chociaż ocena na szczeblu krajowym/regionalnym ma raczej ogólny charakter, ocena konkretnego przedsięwzięcia klasyfikująca odcinki rzeki odpowiednie do potencjalnego wykorzystania przy wytwarzaniu energii wodnej dostarcza bardziej szczegółowej i dogłębnej oceny korzyści wynikających z konkretnego przedsięwzięcia i jego skutków. Pomaga to ocenić, czy przedsięwzięcie jest odpowiednio dopasowane do konkretnej lokalizacji. Ocenę konkretnego przedsięwzięcia przeprowadza się w odpowiedzi na wniosek o wydanie licencji na budowę nowej elektrowni wodnej, a zatem zależy ona od konkretnego projektu przedsięwzięcia.

Następnie należy ustanowić środki łagodzące w celu zminimalizowania negatywnych skutków elektrowni wodnych dla ekosystemów wodnych. Środki priorytetowe pozwalające utrzymać i poprawić stan ekologiczny wód obejmowały zapewnienie migracji ryb i przepływów hydrobiologicznych.

Pozostałe środki łagodzące, takie jak poprawa zarządzania osadami, minimalizowanie negatywnych skutków sztucznych wahań poziomu wody (krótkotrwałych fluktuacji), utrzymanie warunków wód podziemnych lub przywrócenie siedlisk konkretnego typu i stref nadbrzeżnych, są ważne z punktu widzenia środowiska rzecznego i terenów podmokłych bezpośrednio zależnych od ekosystemów wodnych. Środki te należy zatem uwzględnić w projekcie przedsięwzięcia, biorąc pod uwagę opłacalność i bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej.

W wytycznych uznaje się stosowanie procedury określonej w art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej, w przypadku gdy nowe inwestycje hydroenergetyczne mogą mieć wpływ na obszar Natura 2000.

https://www.icpdr.org/main/activities-projects/hydropower

5.3. Przykład: plan zagospodarowania przestrzennego dotyczący morskich farm wiatrowych i połączeń sieciowych w niemieckiej wyłącznej strefie ekonomicznej (w.s.e.) na Morzu Północnym

Plan zagospodarowania przestrzennego dotyczący sieci przesyłowej morskiej energii wiatrowej w niemieckiej wyłącznej strefie ekonomicznej na Morzu Północnym

W planie dotyczącym sieci przesyłowej morskiej energii wiatrowej przewidziano morskie farmy wiatrowe umożliwiające zastosowanie połączeń sieciowych zebranych w wiązki. Oprócz niezbędnych tras kabli i miejsc połączeń sieciowych morskich farm wiatrowych plan obejmuje trasy kabli na potrzeby połączeń międzysystemowych oraz opis możliwych miejsc skrzyżowania elementów infrastruktury sieci.

W niemieckiej w.s.e. wyznaczono obszary priorytetowe dla przewozów morskich, rurociągów i produkcji morskiej energii wiatrowej; zakazano innych niezgodnych z przytoczonym planem sposobów wykorzystania tych obszarów. Na obszarach Natura 2000 obowiązuje zakaz budowania turbin wiatrowych. W punktach przejściowych na granicy morza terytorialnego i w miejscach skrzyżowania systemów rozgraniczenia ruchu trasa kabli podmorskich przesyłających energię wytwarzaną w w.s.e. musi przebiegać wzdłuż wyznaczonych do tego celu korytarzy. Ustanowienie planu wiązało się z koniecznością przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

W planie określono, że aby zminimalizować możliwe negatywne oddziaływanie na środowisko morskie, podczas układania rurociągów i kabli nie należy przecinać wrażliwych siedlisk w okresach wysokiej podatności określonych gatunków.

Aby chronić szczególnie wrażliwe, podlegające ochronie siedliska piaszczystych wybrzeży, raf i obszarów występowania skupisk bentosowych, podczas układania i eksploatacji rurociągów i kabli należy unikać zniszczenia tych siedlisk oraz spowodowania w nich szkód, a także należy postępować zgodnie z najlepszymi praktykami ochrony środowiska według konwencji OSPAR. W planie założono wyznaczenie wspólnych obszarów priorytetowych dla rurociągów i farm wiatrowych.

Zasady planowania, takie jak łączenie kabli w jak największe wiązki i unikanie przecinania obszarów Natura 2000, mają na celu ograniczenie obszaru zajmowanego przez infrastrukturę sieci oraz zmniejszenie potencjalnego oddziaływania na środowisko morskie. Plan ten poddano strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko i określono w nim zdolność przesyłową i przewidywany harmonogram budowy połączeń sieci przesyłowej morskiej energii wiatrowej w ciągu kolejnych 10 lat.

https://www.bsh.de/EN/TOPICS/Offshore/Maritime_spatial_planning/maritime_spatial_planning_node.html

(1) https://www.synbiosys.alterra.nl/bij12/routeplanner.aspx

(2) https://www.commissiemer.nl/docs/mer/diversen/leidraad_bepaling_significantie27052010.pdf

(3) RVS = wytyczne i regulacje dotyczące planowania, budowy i utrzymania dróg (RVS) www.fsv.at

(4) LANA / komisja stała LANA, „zasady interwencji” (2004): Wymogi techniczne dotyczące środków zapewniających spójność zgodnie z art. 34 ust. 5 federalnej ustawy o ochronie przyrody (BNatSchG). – Załącznik do TOP 4.6 z 87. posiedzenia komisji LANA, które odbyło się w dniach 04/05 marca 2004 r.

(5) RVS = wytyczne i regulacje dotyczące planowania, budowy i utrzymania dróg (RVS) www.fsv.at

		ISSN 1977-1002
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej		C 437

Wydanie polskie	Informacje i zawiadomienia	Rocznik 64 28 października 2021

Spis treści		Strona
	IV Informacje
	INFORMACJE INSTYTUCJI, ORGANÓW I JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH UNII EUROPEJSKIEJ
	Komisja Europejska
2021/C 437/01	Zawiadomienie Komisji – Ocena planów i przedsięwzięć w odniesieniu do obszarów Natura 2000 Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG	1