Rezolucja Europejskiego Komitetu Regionów w sprawie programu prac Komisji Europejskiej na 2021 r.

(2021/C 37/01)

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR)

Uwzględniając:

—	program prac Komisji Europejskiej na rok 2021 (1),

—	protokół o współpracy z Komisją Europejską z lutego 2012 r.,

—	priorytety Europejskiego Komitetu Regionów na lata 2020–2025 (2),

—	rezolucję w sprawie propozycji Europejskiego Komitetu Regionów w związku z programem prac Komisji Europejskiej na 2021 r. (3),

1.

Podkreśla absolutnie pilną potrzebę złagodzenia skutków pandemii, ponieważ kryzys związany z koronawirusem pogłębia istniejące różnice społeczne, gospodarcze i terytorialne, co zostało odzwierciedlone w pierwszym dorocznym barometrze regionalnym i lokalnym KR-u.

2.

Zaznacza, że władze lokalne i regionalne muszą być centralnym elementem opracowywania i wdrażania programu ożywienia społeczno-gospodarczego po pandemii COVID-19. Popiera cel UE, jakim jest objęcie przewodnictwa w transformacji ekologicznej i cyfrowej. KR zobowiązuje się do ścisłej współpracy z odpowiednimi zainteresowanymi stronami w celu podsumowania dotychczasowych doświadczeń z zarządzania kryzysem związanym z pandemią COVID-19 oraz z myślą o przygotowaniu się na przyszłość.

3.

Wzywa Komisję Europejską do przeprowadzenia szybkiej procedury, aby znaleźć zadowalające i trwałe rozwiązanie problemu kryzysu humanitarnego w regionie Morza Śródziemnego, koncentrujące się przede wszystkim na ochronie życia migrantów, ale także na zapewnieniu poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. KR i władze lokalne i regionalne oferują jak najściślejszą współpracę.

4.

Popiera zatem podejście Komisji do określania priorytetów politycznych UE poprzez roczne sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej, do którego KR będzie wnosić wkład w postaci danych pochodzących od władz lokalnych i regionalnych z całej UE.

5.

Podziela pogląd, że należy jak najszybciej rozpocząć konferencję w sprawie przyszłości Europy. Pełne zaangażowanie KR-u, jako przedstawiciela władz lokalnych i regionalnych, we wszystkich organach konferencji pozwoliłoby na zbliżenie projektu do obywateli Europy i pogłębienie refleksji nad niezbędnymi zmianami w polityce, procesach i ramach instytucjonalnych UE. KR nalega, by we wszystkich konsultacjach społecznych związanych z konferencją zapewnić maksymalny pluralizm.

6.

Wzywa pozostałe instytucje europejskie do współpracy z Komitetem Regionów przy opracowywaniu pilotażowego modelu stałego i zorganizowanego dialogu z obywatelami za pośrednictwem władz lokalnych i regionalnych, który mógłby również przyczynić się do usprawnienia procesu decyzyjnego UE.

7.

Ponownie podkreśla potrzebę zaangażowania władz samorządowych w opracowywanie i wdrażanie polityk unijnych, zwłaszcza w tych obszarach, w których odgrywają one największą rolę, szczególnie poprzez właściwe stosowanie aktywnej pomocniczości i uwzględnianie zasad wielopoziomowego sprawowania rządów. KR z zadowoleniem przyjmuje decyzję Komisji o zwiększeniu udziału Komitetu w platformie ds. dostosowania się do wymogów przyszłości oraz zobowiązuje się do wniesienia wkładu w realizację celów platformy za pośrednictwem grupy rządowej i specjalnej podgrupy RegHub. Podkreśla potrzebę większego uwypuklenia perspektywy lokalnej i regionalnej w przeglądzie REFIT.

8.

Ponownie wzywa Komisję, by ściśle monitorowała stosowanie kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa podczas przygotowywania i wdrażania umów o partnerstwie i programów na lata 2021–2027 oraz by zagwarantowała, że zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych będzie oznaczać pełne partnerstwo. Zasady partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów powinny w większym stopniu inspirować zarządzanie europejskim semestrem, zwłaszcza że semestr zawiera wytyczne dotyczące programów polityki spójności na lata 2021–2027 oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

9.

Dokona starannej oceny wniosków ustawodawczych dotyczących nowych zasobów własnych, w szczególności pod kątem ich potencjalnego wpływu na finanse lokalne i regionalne oraz na obywateli.

10.

Podkreśla potrzebę wyjaśnienia interakcji między Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Instrument) a finansowaniem w ramach polityki spójności na szczeblu lokalnym i regionalnym. Wzywa – w szczególności w odniesieniu do Instrumentu i państw członkowskich – do opracowania krajowych planów reform i inwestycji zarówno w kontekście horyzontalnym, jak i oddolnym, a także zachęca szeroki krąg unijnych podmiotów instytucjonalnych i zainteresowanych stron do udziału w forum poświęconemu Instrumentowi w październiku 2021 r.

11.

Z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji do wykorzystania Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i jej celów zrównoważonego rozwoju, a także porozumienia paryskiego z 2015 r. jako podstawy tworzenia ram politycznych na rzecz trwałej odbudowy w UE.

12.

Z zadowoleniem przyjmuje pakiet Komisji „Gotowi na osiągnięcie celu 55 proc.”, ale uważa, że konieczny i wykonalny jest ambitniejszy cel w zakresie emisji na 2030 r. zgodnie ze stanowiskiem Parlamentu Europejskiego. W tym kontekście wzywa Komisję do przedstawienia w ramach pakietu środków „Gotowi na osiągnięcie celu 55 proc.” ambitnej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, z wyraźnym naciskiem na główną rolę samorządów w tym zakresie.

13.

Jest gotowy przygotować wspólny plan działania COP26 przed Ramową konwencją Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) w Glasgow, mający na celu pokazanie zaangażowania UE na wszystkich szczeblach oraz promowanie roli i wkładu władz szczebla niższego niż krajowy w porozumienie paryskie i UNFCCC. Za pomocą przykładów KR podkreśli rolę miast i regionów we wdrażaniu i przyspieszaniu działań w dziedzinie klimatu poprzez praktyczną współpracę z przemysłem, uniwersytetami, obywatelami i różnymi społecznościami.

14.

Podkreśla, że zapowiedziany wniosek w sprawie mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 jest ściśle powiązany z przeglądem systemu handlu uprawnieniami do emisji. W celu zapobiegania dyskryminacji między przedsiębiorstwami unijnymi a tymi z krajów trzecich wzywa do starannej oceny tego, jak stopniowe wycofywanie bezpłatnych uprawnień wpływa na sektory energochłonne w UE.

15.

Będzie uważnie monitorować wdrażanie mechanizmu sprawiedliwej transformacji i proponuje zorganizowanie w drugiej połowie 2021 r. forum na rzecz sprawiedliwej transformacji w celu wyciągnięcia wstępnych wniosków politycznych z wdrażania mechanizmu.

16.

Uważa, że wielopoziomowe dialogi w dziedzinie klimatu i energii powinny być dalej promowane i rozszerzone na wszystkie obszary Zielonego Ładu. Wzywa do pełnego uznania roli miast i regionów we wdrażaniu polityki łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej oraz apeluje o ustanowienie skutecznych ram wielopoziomowego sprawowania rządów za pośrednictwem Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu. W tym kontekście z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji do przedstawienia wspólnego planu działania na rzecz wdrożenia Zielonego Ładu, który mógłby obejmować europejską regionalną tablicę wyników w celu śledzenia postępów we wdrażaniu Zielonego Ładu na szczeblu niższym niż krajowy.

17.

Podkreśla pilną potrzebę wdrożenia strategii dotyczącej inicjatywy „Fala renowacji” oraz wprowadzenia mechanizmów umożliwiających dostosowanie tego aspektu transformacji do lokalnej specyfiki i uwarunkowań, a także wypełnienia istniejących luk w zakresie zasobów finansowych i zdolności technicznych. W odniesieniu do „Fali renowacji” oraz innych środków apeluje o otworzenie szerokich możliwości bezpośredniego dostępu do funduszy europejskich dla regionów, miast i gmin.

18.

Z zadowoleniem przyjmuje ambicję Komisji, by zainicjować Plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby jako istotny element planu zielonej odbudowy. Plan, jak również późniejsze akty ustawodawcze muszą opierać się na kluczowych zasadach ostrożnego zarządzania zasobami. Zanieczyszczenia należy zwalczać u źródła i powinien za nie płacić zanieczyszczający. Plan działania należy opracować i wdrożyć we współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi za pośrednictwem inicjatyw takich jak Porozumienie w sprawie zielonego miasta. Jego celem powinno być ustanowienie ambitnych ram przy jednoczesnym uwzględnieniu różnic i zróżnicowanych warunków w państwach członkowskich UE oraz umożliwienie dostosowań krajowych i lokalnych. U podstaw planu musi leżeć podejście oparte na analizie ryzyka, tak aby zapewnić podejmowanie działań tam, gdzie są one najbardziej uzasadnione.

19.

Wzywa do wyznaczenia konkretnych celów we wdrażaniu nowego planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym (NCEAP) z uwzględnieniem różnic regionalnych, zwłaszcza w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów i w odniesieniu do zamówień publicznych i partnerstw publiczno-prywatnych, ponieważ cele takie pobudziłyby innowacyjne technologie i przyspieszyły ich wprowadzenie na rynek. Apeluje także o uznanie ważnej roli władz lokalnych i regionalnych w społeczeństwie w większym stopniu bazującym na obiegu zamkniętym.

20.

Zobowiązuje się do wspierania wdrażania unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030, badając jednocześnie wkład władz lokalnych i regionalnych w rozwiązanie problemu spadku liczebności owadów zapylających oraz niebezpiecznej presji na nasze środowisko morskie. KR podkreśla rolę praktyk rolniczych i związanych z gospodarowaniem gruntami oraz zrównoważonej gospodarki leśnej w odtwarzaniu siedlisk oraz zwiększaniu odporności i solidności wszystkich europejskich ekosystemów i obszarów naturalnych. KR popiera apel Parlamentu Europejskiego do Komisji o zaproponowanie ram prawnych dotyczących obowiązkowej należytej staranności w łańcuchach dostaw wprowadzanych na rynek UE produktów leśnych i rolnych oraz produktów stwarzających zagrożenie dla ekosystemów, bez zbytecznych obciążeń administracyjnych dla dostawców bioproduktów w porównaniu do produktów syntetycznych i opartych na paliwach kopalnych.

21.

Wzywa do pełnego zaangażowania regionów europejskich we wdrażanie i monitorowanie strategii UE „od pola do stołu”. Wzywa Komisję do skutecznego wprowadzenia celów Zielonego Ładu, w szczególności strategii na rzecz bioróżnorodności i strategii „od pola do stołu”, do przyszłej wspólnej polityki rolnej (WPR) i do jej wdrażania.

22.

Wzywa instytucje UE do przełożenia nowej długoterminowej wizji obszarów wiejskich na unijny program na rzecz obszarów wiejskich, który powinien zagwarantować zapisanie zasady równowagi między miastem a wsią we wszystkich unijnych strategiach politycznych zgodnie z celami spójności terytorialnej, a także zwiększyć rolę szczebla lokalnego i regionalnego w zarządzaniu polityką obszarów wiejskich.

23.

Ubolewa nad brakiem ambicji w programie prac, jeśli chodzi o politykę morską, i podkreśla strategiczne znaczenie geopolityczne najnowocześniejszych sektorów gospodarki morskiej oraz silnych regionów przybrzeżnych i morskich. W związku z tym wzywa Komisję do opracowania kompleksowego programu wsparcia dla niebieskiej gospodarki i regionów morskich.

24.

Zobowiązuje się do wniesienia wkładu w inicjatywę ustawodawczą poświęconą unijnej normie dotyczącej zielonych obligacji, ponieważ byłaby ona niezwykle istotna dla ukierunkowania zrównoważonych inwestycji prywatnych i publicznych na szczeblu lokalnym i regionalnym.

25.

Podkreśla potrzebę zajęcia się problemem brakujących połączeń w transgranicznej infrastrukturze transportowej w ramach przeglądu rozporządzenia w sprawie transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T) oraz wzmocnieniem łączności z regionami peryferyjnymi i ultraperyferyjnymi/najbardziej oddalonymi.

26.

Z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji do przedstawienia wniosku ustawodawczego mającego na celu poprawę warunków pracy osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych. Oczekuje również, że akt prawny o usługach cyfrowych będzie dotyczył minimalnych norm w zakresie uczciwej telepracy i praw cyfrowych w miejscu pracy.

27.

Ubolewa, że w 2021 r. nie planuje się przedstawienia wniosku w sprawie uregulowania kwestii sztucznej inteligencji w następstwie niedawno przyjętej białej księgi.

28.

Opracuje wskaźniki transformacji cyfrowej na szczeblu lokalnym i regionalnym z myślą o określeniu celów, przyspieszeniu ustanowienia platform cyfrowych i mechanizmu monitorowania cyfrowej dekady 2030, a zarazem o niwelowaniu nierówności i zapobieganiu przepaści cyfrowej.

29.

Apeluje o kompleksowe podejście UE do bezpieczeństwa i odporności sieci 5G, ponieważ zapewnienie łączności szerokopasmowej i wdrażania sieci 5G na szczeblu lokalnym i regionalnym staje się kluczowe zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich oraz w regionach mniej rozwiniętych, a także górskich i oddalonych.

30.

Wzywa Komisję do wzmocnienia ukierunkowanego na konkretny obszar wymiaru strategii przemysłowej UE, przy poszerzeniu jej zakresu sektorowego i wzmocnieniu jej koordynacji politycznej na szczeblu UE, zwłaszcza poprzez zaangażowanie KR-u i władz regionalnych w Forum Przemysłowe i europejski sojusz na rzecz surowców, tak aby regiony i miasta mogły przejąć odpowiedzialność za podwójną transformację ekologiczną i cyfrową swego przemysłu i wykorzystać potencjał dywersyfikacji gospodarczej tkwiący w tej strategii, z uwzględnieniem zaangażowania przemysłu w systemy kształcenia i szkolenia zawodowego mającego na celu rozwijanie odpowiednich zestawów umiejętności z myślą o zapewnieniu nowych zawodów.

31.

Wraz z chętnymi miastami i regionami zaprezentuje, w jaki sposób centra EPB mogą pomóc w rozwoju regionalnych ekosystemów innowacji ukierunkowanych na konkretny obszar, a dzięki ich ogólnoeuropejskiej współpracy pomogą przyspieszyć inteligentny i zrównoważony wzrost gospodarczy i zlikwidować przepaść innowacyjną w Europie.

32.

Biorąc pod uwagę, że skutki gospodarcze pandemii COVID-19 poważnie dotknęły MŚP w różnych regionach UE i nasilają długotrwałe problemy, takie jak niezadowalający dostęp do finansowania i opóźnienia w płatnościach, a także z uwagi na zróżnicowane struktury i potrzeby MŚP oraz różnorodne warunki gospodarcze i instytucjonalne w całej Europie, sugeruje, by Komisja wzmocniła lokalne i regionalne zarządzanie strategią na rzecz MŚP. Ze swej strony KR zobowiązuje się do współpracy z Komisją i środowiskiem biznesowym w zakresie dalszego opracowywania i stosowania testu MŚP, który jest odpowiedni do zakładanych celów, zwłaszcza za pośrednictwem sieci Europejskiego Regionu Przedsiębiorczości (ERP).

33.

Wzywa Komisję do uwzględnienia trudności napotykanych przez podmioty lokalne i regionalne i uniemożliwiających im pełne czerpanie korzyści z jednolitego rynku, a także oczekuje zaktualizowanego sprawozdania dotyczącego barier na jednolitym rynku oraz środków, które Komisja zamierza podjąć w celu zapewnienia pełnego wdrożenia dyrektywy usługowej. KR zwraca się również do Komisji o przedstawienie nowego ulepszonego wniosku w sprawie paszportu dotyczącego świadczenia usług.

34.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja kładzie nacisk na pakiet na rzecz sprawiedliwej gospodarki, i oczekuje planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych, który powinien opierać się na większym wykorzystaniu empirycznym i politycznym narzędzia tablicy wskaźników społecznych. KR będzie wspierać lokalny i regionalny wymiar filaru, odgrywając aktywną rolę w konferencji przed Szczytem Społecznym w Porto w 2021 r. Ponadto będzie współpracować z Komisją nad rozwojem inicjatywy „Lokalne targi pracy”.

35.

Oczekuje nowych ram strategii bezpieczeństwa i higieny pracy. W związku z tym wzywa Komisję do przyspieszenia działań w 2021 r., aby ostatecznie osiągnąć cel, jakim jest ustanowienie 50 dopuszczalnych wartości narażenia zawodowego (OELV), pierwotnie wyznaczonych na 2020 r.

36.

Podkreśla potrzebę zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w opracowywanie planu działania na rzecz gospodarki społecznej o silnym wymiarze regionalnym i lokalnym.

37.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja przychyliła się do apelu KR-u o gwarancję dla dzieci, która zwiększyłaby włączenie społeczne i dobrostan dzieci oraz sprzyjała propagowaniu praw dziecka.

38.

Liczy na to, że strategia na rzecz osób z niepełnosprawnościami będzie zawierała ambitne i wymierne cele oraz obejmie wszystkie dziedziny polityki. Opowiada się za celami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i oczekuje, że Komisja Europejska wesprze jej wdrażanie na szczeblu lokalnym i regionalnym.

39.

Zauważa, że program prac na 2021 r. przewiduje przegląd przepisów dotyczących pomocy państwa w dziewięciu różnych dziedzinach, które mają bardzo duże znaczenie dla władz lokalnych i regionalnych. Zobowiązuje się zatem do aktywnego udziału w przeglądzie. W tym celu wykorzysta konsultacje sieci regionalnych centrów ds. oceny wdrożenia polityki, która już analizuje ramy w dziedzinie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym i pomocy regionalnej.

40.

Z zadowoleniem przyjmuje elastyczność, jaką zapewnia uruchomienie ogólnej klauzuli korekcyjnej w ramach paktu stabilności i wzrostu, co umożliwia szybkie i zdecydowane zastosowanie środków koordynacji polityki. Podkreśla, że zawieszenie to jest ważne w momencie, gdy organy publiczne ponoszą nadzwyczajne koszty w związku z pandemią i dopóki nie będzie można wyciągnąć wniosków z obecnego kryzysu związanego z COVID-19 i nie będziemy dobrze przygotowani na przyszłe kryzysy.

41.

Ubolewa nad brakiem w programie prac środków mających na celu wsparcie trwałej odbudowy przemysłu turystycznego, który jest ważnym sektorem gospodarki dla regionów i źródłem utrzymania na obszarach lokalnych w całej Europie i który poważnie ucierpiał w wyniku kryzysu. Przypomina, jak ważne jest przeznaczenie wystarczających środków finansowych i określenie skoordynowanego regionalnego podejścia w celu ratowania tego sektora i opracowanie długoterminowej europejskiej polityki turystycznej.

42.

Apeluje o jasne cele pośrednie i odpowiednie środki na rzecz urzeczywistnienia europejskiego obszaru edukacji do 2025 r. Popiera wysiłki Komisji na rzecz budowania kultury uczenia się przez całe życie i ułatwiania zmiany pracy w UE oraz zwraca się o tzw. gwarancję minimalnych kwalifikacji i umiejętności dla młodych ludzi, czyli zaświadczenie uznawane i zatwierdzane we wszystkich państwach członkowskich w ramach przyszłych indywidualnych rachunków szkoleniowych i europejskiego podejścia do mikroreferencji. Należy jednak zastrzec, że zasada kierunku studiów pozostaje pierwszym i głównym kryterium przyporządkowania na poziomie wykształcenia wyższego.

43.

Oczekuje pełnego wykorzystania możliwości oferowanych przez platformę wymiany wiedzy organizowaną z Komisją w celu promowania inteligentnej i zrównoważonej specjalizacji oraz wspierania innowacji społecznej i włączenia społecznego, ekosystemów innowacji na szczeblu lokalnym i regionalnym. Zaleca pilotowanie działań w ramach platformy wymiany wiedzy i inicjatywy „Spotkania świata nauki z regionami” z Komisją, również na poziomie makroregionów, jak i w celu promowania polityki innowacji i inteligentnej specjalizacji.

44.

Podkreśla potrzebę wspierania władz lokalnych i regionalnych w krajach kandydujących do członkostwa w UE oraz w krajach partnerskich w sąsiedztwie UE, aby pomóc im w realizacji strategicznych priorytetów UE i uniknąć pogłębiania się przepaści. Ostatecznym celem jest lepsza odbudowa po pandemii COVID-19 i wzmocnienie odporności na szczeblu wspólnotowym.

45.

Z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji dotyczący opublikowania komunikatu w sprawie odnowionego partnerstwa z południowymi sąsiadami oraz, w świetle 25. rocznicy procesu barcelońskiego, podkreśla potrzebę wzmocnienia sojuszy między północnym i południowym wybrzeżem Morza Śródziemnego. W tym kontekście przypomina o znaczeniu europejskiej polityki sąsiedztwa jako kluczowego narzędzia radzenia sobie ze wspólnymi wyzwaniami i podkreśla, że jej powodzenie będzie zależało od odpowiedniego zaangażowania podmiotów regionalnych i lokalnych.

46.

Zdecydowanie popiera zobowiązanie Komisji do utrzymania jej wiodącej roli we wzmacnianiu multilateralizmu opartego na zasadach oraz do umieszczenia celów zrównoważonego rozwoju w centrum reformy WTO. Jest zdania, że inicjatywa ta, w połączeniu z lepszym egzekwowaniem rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, powinna przyczynić się do poprawy standardów społecznych i norm środowiskowych oraz klimatycznych w państwach trzecich.

47.

Rozumie niepewność związaną z trwającymi negocjacjami ze Zjednoczonym Królestwem, ale jest głęboko rozczarowany całkowitym brakiem odniesienia w programie prac na 2021 r. do przyszłych stosunków między UE a Zjednoczonym Królestwem, zważywszy na bezpośredni i dramatyczny wpływ brexitu na wiele samorządów w UE. W związku z tym oczekuje na wniosek Komisji w sprawie pobrexitowej rezerwy dostosowawczej i nalega, aby rezerwa ta została przygotowana w taki sposób, aby nie tylko uwzględniała problemy gospodarcze na szczeblu państw członkowskich, lecz także terytorialny wymiar brexitu.

48.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja kładzie nacisk na potrzebę ochrony unijnych przedsiębiorstw i jednolitego rynku przed nieuczciwymi praktykami handlowymi i konkurencyjnymi, zwłaszcza poprzez zapowiedziane inicjatywy ustawodawcze dotyczące wyrównania szans, zamówień publicznych i zrównoważonego ładu korporacyjnego. Wzywa PE i Radę do poczynienia postępów w negocjacjach w sprawie rozporządzenia dotyczącego egzekwowania, wniosku w sprawie wywozu produktów podwójnego zastosowania oraz instrumentu dotyczącego międzynarodowych zamówień publicznych w związku z wielostronnym porozumieniem WTO w sprawie zamówień publicznych (GPA).

49.

Sugeruje, że Komisja z punktu widzenia kryteriów prawnych powinna poprawić i wzmocnić związek między polityką spójności a obszarem pomocy państwa w ramach polityki konkurencji, tak aby uniknąć przeszkód technicznych i wąskich gardeł utrudniających właściwe wdrożenie ich odpowiednich elementów, w szczególności tych działań współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności, na które mają wpływ przepisy dotyczące pomocy państwa.

50.

Ponownie podkreśla potrzebę zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w kształtowanie unii zdrowotnej, ponieważ w większości państw członkowskich to na nich spoczywają istotne zobowiązania w dziedzinie zdrowia publicznego. W tym kontekście z zadowoleniem przyjmuje wyrażony przez Komisję zamiar wzmocnienia unijnych ram wykrywania poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia i reagowania na nie, w tym wzmocnienia roli istniejących agencji i ustanowienia europejskiej agencji ds. zaawansowanych badań i rozwoju w dziedzinie biomedycyny. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje pakiet Komisji dotyczący unii zdrowotnej, którego celem jest wzmocnienie koordynacji krajowej w UE i istniejących struktur i mechanizmów na szczeblu UE na rzecz lepszej ochrony, prewencji, przygotowania na zagrożenia dla ludzkiego życia i reakcji na nie. KR przypomina o konieczności włączenia do tych nowych mechanizmów regionalnych i lokalnych świadczeniodawców opieki zdrowotnej, dostaw leków i zaopatrzenia medycznego i szpitalnego. KR zdecydowanie popiera również wniosek odpowiadający propozycji utworzenia europejskiego mechanizmu nadzwyczajnego w dziedzinie zdrowia. Mechanizm ten pozwoliłby Unii ogłaszać sytuację nadzwyczajną w UE, co umożliwiałoby intensywniejszą koordynację oraz opracowanie list, gromadzenie i zamawianie produktów strategicznych w sytuacji kryzysowej.

51.

Wzywa Komisję do kontrolowania nieuczciwych praktyk w zakresie pomocy państwa, stosowanych przez kilka podmiotów. Podmioty te korzystają z europejskich tymczasowych ram pomocy państwa, mimo iż ich praktyki faktycznie mogą zaszkodzić prawidłowemu funkcjonowaniu jednolitego rynku.Komisja powinna podjąć działania naprawcze w tym zakresie.

52.

Z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji w sprawie europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia, wzywa jednak do przeprowadzenia dogłębnej oceny skutków wniosku na szczeblu lokalnym i regionalnym w celu zapewnienia interoperacyjności systemów przy jednoczesnym zminimalizowaniu obciążeń administracyjnych i finansowych.

53.

Zachęca Komisję do podjęcia dialogu z KR-em i regionami zainteresowanymi zbliżającą się oceną dyrektywy w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej.

54.

Ponownie podkreśla potrzebę zadbania o to, by przyszłe wnioski w ramach nowego paktu o migracji i azylu były zgodne z zasadą pomocniczości i opierały się na solidarności, zwłaszcza w odniesieniu do regionów borykających się z największą presją migracyjną. W pakcie należy również uznać zasadniczą rolę władz lokalnych i regionalnych w przyjmowaniu i integracji migrantów oraz udostępnić bezpośrednie wsparcie europejskie dla tych zadań. Utrzymuje również, że kluczowe znaczenie ma zajęcie się podstawowymi przyczynami migracji i zwalczaniem handlu ludźmi we współpracy z krajami pochodzenia i tranzytu. Wyraża gotowość do współpracy poprzez dostarczanie danych pochodzących od władz lokalnych i regionalnych oraz ustanowienie stałych kanałów wymiany politycznej między nimi a Komisją.

55.

Ponawia swój zamiar współpracy z Komisją nad wspólnym projektem promującym zaangażowanie Europy na rzecz ochrony wartości, tożsamości i obywatelstwa UE poprzez edukację i kulturę na szczeblu regionalnym i lokalnym. Przypomina apel do Komisji Europejskiej, w oparciu o priorytety KR-u na lata 2020–2025, o wdrożenie propozycji udanej europejskiej inicjatywy obywatelskiej na rzecz większej ochrony mniejszości w UE.

56.

Wzywa do zagwarantowania swobodnego przemieszczania się w strefie Schengen poprzez wzmocnienie koordynacji między wszystkimi państwami członkowskimi i regionami zaangażowanymi w zarządzanie granicami. Obywatelki i obywatele UE wysoko cenią swobodę przemieszczania się, zwłaszcza w świetle ograniczeń, jakich doświadczyli ostatnio w związku z kryzysem wywołanym pandemią COVID-19, oraz z uwagi na fakt, że jest ona zarówno integralną częścią obywatelstwa europejskiego, jak i kluczowym elementem budowania tożsamości europejskiej.

57.

Zdecydowanie wspiera sektor kultury i branżę kreatywną, które zostały poważnie dotknięte kryzysem związanym z pandemią COVID-19, oraz wzywa do stworzenia kultury solidarności w fazie wychodzenia z kryzysu. Domaga się solidnego wymiaru dziedzictwa kulturowego w nowym europejskim Bauhausie ogłoszonym przez przewodniczącą Ursulę von der Leyen i włączonym do inicjatywy „Fala innowacji”, który łączy osiągnięcia z wynalazczością.

58.

Nadal oczekuje, że Komisja przedstawi wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie wzmocnienia zasady równości wynagrodzeń dla kobiet i mężczyzn dzięki przejrzystości wynagrodzeń i ponownie wzywa Komisję, by zaproponowała przyjęcie decyzji Rady, która w ramach działań następczych w związku ze strategią na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020–2025 przyporządkuje wszystkie formy przemocy ze względu na płeć do szczególnie poważnych przestępstw, o których mowa w art. 83 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Apeluje również do Komisję o wezwanie do przystąpienia UE do Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (konwencji stambulskiej z 2011 r.) i z zadowoleniem przyjmuje oświadczenia Komisji w tym zakresie zawarte w jej programie prac na 2021 r.

59.

Z zadowoleniem przyjmuje również zamiar przedstawienia przez Komisję inicjatywy mającej na celu rozszerzenie wykazu przestępstw unijnych i uwzględnienie wśród nich przestępstw z nienawiści oraz nawoływania do nienawiści wobec słabszych grup społecznych, co ma zwłaszcza zapobiegać rasizmowi, antysemityzmowi i dyskryminowaniu osób LGTBI+ i zwalczać te zjawiska.

60.

Wzywa instytucje europejskie do zakończenia negocjacji i przyjęcia proponowanego rozporządzenia w sprawie mechanizmu eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym, co będzie miało długotrwały, istotny i pozytywny wpływ na przyszłość współpracy transgranicznej. Podkreśla ponadto potrzebę stworzenia odpowiednich ram prawnych UE umożliwiających skuteczne ustanawianie transgranicznych usług publicznych i zarządzanie nimi, co dodatkowo uwydatnił trwający kryzys. Obecne ramy często wiążą się z ogromnymi obciążeniami i kosztami administracyjnymi, które zmuszają wiele władz lokalnych i regionalnych do rezygnacji z planów takich usług, przez co obywatele europejscy mieszkający w tych regionach znajdują się w niekorzystnej sytuacji.

61.

Ponieważ UE uznała już na płaszczyźnie politycznej i prawnej wyjątkową sytuację regionów najbardziej oddalonych, wzywa Komisję Europejską do wprowadzenia jako dobrej praktyki w przyszłych rocznych programach prac załącznika zawierającego konkretne propozycje, które zamierza przedstawić w tym roku regionom ultraperyferyjnym. Chodzi tu o wskazanie wniosków ustawodawczych obejmujących szczególne środki na rzecz regionów najbardziej oddalonych. Niezależnie od tego, czy podstawą tych wniosków ustawodawczych jest: art. 349 TFUE, czy podwójna podstawa prawna Traktatu, czy też jedynie ogólna sektorowa podstawa prawna traktatu, ale w której wniosek ustawodawczy zawiera jednak de facto zróżnicowanie w odniesieniu do regionów najbardziej oddalonych, załącznik ten zawierałby również wzmiankę o innych aktach prawnych (komunikatach, sprawozdaniach), które Komisja Europejska zamierza skierować do regionów ultraperyferyjnych w tym roku.

62.

Ze względu na silną niestabilność wywołaną przez pandemię COVID-19 w odniesieniu do regionów najbardziej oddalonych UE powtarza, że na początku 2021 r. Komisja Europejska aktualizuje swoją strategię z 2017 r. pt. „Wzmocnione i odnowione partnerstwo strategiczne z regionami najbardziej oddalonymi UE” (COM(2017) 623 final z dnia 24 października 2017 r.), przedstawiając nowe skuteczne środki wsparcia dla regionów najbardziej oddalonych w sektorze społecznym, gospodarczym, terytorialnym i kulturalnym.

63.

Zobowiązuje swego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Komisji Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu, niemieckiej, portugalskiej i słoweńskiej prezydencji w Radzie UE oraz przewodniczącemu Rady Europejskiej.

---

(1)  COM(2020) 690 final.

(2)  COR-2020-01392-00-00-RES-TRA (Dz.U. C 324 z 1.10.2020, s. 8).

(3)  COR-2020-02622-00-00-RES-TRA (Dz.U. C 324 z 1.10.2020, s. 16).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – W kierunku bardziej zrównoważonej turystyki dla miast i regionów UE

(2021/C 37/02)

Sprawozdawca: Manuel Alejandro CARDENETE FLORES (ES/RE), wiceminister turystyki, odnowy, sprawiedliwości i administracji lokalnej wspólnoty autonomicznej Andaluzji

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi wstępne

1.

Podkreśla, że turystyka jest sektorem strategicznym, narzędziem integracji i kluczowym motorem odbudowy społeczno-gospodarczej. Odpowiada za ponad 10 % produktu krajowego brutto UE i tworzy miejsca pracy dla 26 mln osób, składając się na 6 % całkowitego eksportu UE.

2.

Podkreśla znaczenie transportu i mobilności jako kluczowych elementów spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej UE oraz potrzebę przyjęcia inteligentnych i zrównoważonych rozwiązań w zakresie mobilności, zwłaszcza w regionach, w których rozwój gospodarczy jest bardziej zagrożony ze względu na zbyt dużą zależność od transportu lotniczego i morskiego.

3.

Zwraca uwagę, że duże zróżnicowanie podróżujących pod względem społecznym, kulturowym, wiekowym i dochodowym stwarza szerokie możliwości działalności dla wielu przedsiębiorców, począwszy od międzynarodowych korporacji, a skończywszy na mikroprzedsiębiorstwach. Ekosystem turystyczny obejmuje takie sektory jak zakwaterowanie, transport, gastronomia, kultura, sport i rekreacja, jak również usługi organizacji wycieczek. Łącznie to ok. 2,4 mln przedsiębiorstw, z czego ponad 90 % to MŚP.

4.

Popiera zalecenia i wytyczne Światowej Organizacji Turystyki (WTO tourism), jak również wizję zrównoważonej odbudowy turystyki One Planet oraz wizję Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 przedstawioną w celach zrównoważonego rozwoju w dziedzinie turystyki i transportu.

5.

Zgadza się z definicją zrównoważonej turystyki sformułowaną przez Światową Organizację Turystyki: „Turystyka, która bierze w pełni pod uwagę obecne oraz przyszłe skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe w celu zaspokojenia potrzeb zwiedzających, przemysłu, środowiska i społeczności goszczących”.

6.

Podkreśla, że kryzys wywołany przez SARS-CoV-2 zmienił sytuację w sposób dramatyczny, przynosząc ogromne ofiary w ludziach oraz katastrofalne skutki gospodarcze, które wpływają dotkliwie na Europę. Powoduje to osobiste straty, znaczne trudności finansowe i upadek wielu przedsiębiorstw, zwłaszcza w sektorze turystyki i transportu.

7.

Uznaje, że trudności te pogłębiają się w przypadku najbardziej oddalonych regionów UE, które są w dużym stopniu zależne od sektora turystyki i których perspektywy ożywienia gospodarczego są poważnie zagrożone przez ich niemal wyłączną zależność od transportu lotniczego i brak możliwości korzystania z innych środków transportu.

8.

Zaznacza potrzebę promowania zrównoważonych usług turystycznych, które uwzględniają bogate europejskie dziedzictwo historyczne i kulturowe, jak również unikatowe dziedzictwo przyrodnicze.

9.

Przypomina o przekrojowym charakterze ruchu turystycznego, co pokazuje obecny kryzys, zważywszy, że spadek działalności turystycznej nie tylko dotyka takie sektory jak branża hotelarska i restauracyjna lub transport, lecz także wiele obszarów gospodarki o wysokiej wartości.

10.

Zwraca uwagę, że Europa musi zachować proaktywną i przywódczą postawę w obecnym i kolejnym możliwym kryzysie, i podejmować w odpowiednim czasie działania niezbędne do zapobieżenia załamaniu się sektora turystyki.

11.

Dostrzega, że obecny kryzys zdrowotny spowodowany przez pandemię COVID-19 uwidocznił szczególnie trudną sytuację turystyki na obszarach wyspiarskich, które dysponują ograniczonymi zasobami.

12.

Przypomina państwom członkowskim i instytucjom UE, jak ważne jest przeznaczenie wystarczających środków finansowych na ratowanie tego sektora i opracowanie długoterminowej europejskiej polityki na rzecz zrównoważonej turystyki wysokiej jakości w oparciu o poszanowanie środowiska naturalnego i przeciwdziałanie zmianie klimatu.

13.

Utrzymuje, że należy przejść do działania i dążyć do poprawienia obecnych modeli turystyki i transportu, zapewniając ich pełną zrównoważoność pod względem społecznym, gospodarczym i środowiskowym, a także postrzegając kryzys jako bodziec do refleksji, która położy grunt pod odporność i przyszłą zrównoważoność sektorów turystyki i transportu.

Wpływ pandemii COVID-19 na sektor turystyki i transportu w Europie oraz krótko- i średnioterminowej reakcji w formie odbudowy i zwiększania odporności UE: pakiet dla branży turystycznej i transportowej

14.

Podkreśla, że zgodnie z szacunkami Światowej Organizacji Turystyki straty spowodowane przez pandemię w światowym sektorze turystyki w pierwszych pięciu miesiącach 2020 r. były już ponad trzy razy wyższe od strat odnotowanych podczas międzynarodowego kryzysu finansowego w 2009 r. (1).

15.

Wzywa do lepszej koordynacji między państwami członkowskimi przy wprowadzaniu zakazów i ograniczeń w przemieszczaniu się, by ułatwić ożywienie tego sektora, zmniejszyć dezorientację turystów i zachęcić do podróżowania. Z zadowoleniem przyjmuje wysiłki podjęte przez Komisję Europejską i Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, by dostarczać obiektywnych i dokładnych informacji na temat rozwoju pandemii.

16.

Podkreśla znaczenie, jakie dla ożywienia turystyki ma przyjęcie wspólnej strategii na rzecz mobilności osób w UE, która zwiększy zaufanie do podróżowania, w szczególności poprzez testowanie na koronawirusa w państwie wyjazdu, tj. przed rozpoczęciem podróży, co zwiększy bezpieczeństwo podróży i umożliwi zrezygnowanie z kwarantanny.

17.

Ocenia pozytywnie szybką reakcję UE mającą na celu uratowanie turystyki i transportu, w szczególności komunikat Komisji Europejskiej „Turystyka i transport w roku 2020 i w dalszej przyszłości” oraz towarzyszące mu zalecenia i wytyczne – pakiet dla branży turystycznej i transportowej – które pomogły państwom członkowskim przywrócić bezpieczeństwo i swobodę przemieszczania się bez ograniczeń oraz ponownie otworzyć granice wewnętrzne, pokonując kryzys związany z płynnością i odbudowując zaufanie konsumentów.

18.

Odnosi się również pozytywnie do tymczasowych ram środków pomocy państwa (2), które umożliwiły państwom członkowskim zwiększenie wsparcia dla przedsiębiorstw, a także do nowego europejskiego instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia ryzyka bezrobocia w związku z sytuacją nadzwyczajną (3) (SURE), który wspiera dochody gospodarstw domowych oraz zachowanie zdolności produkcyjnej i kapitału ludzkiego przedsiębiorstw i gospodarki, do inicjatywy REACT-UE (4), która umożliwia instytucjom zarządzającym zmianę przydziału środków w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w celu zaradzenia najpilniejszym skutkom kryzysu, a także do Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji przynoszącego korzyści pracownikom sektora turystyki zwolnionym w wyniku kryzysu. Ponadto popiera takie projekty jak „Re-open EU” (5) – platformę internetową zawierającą aktualne dane na temat ograniczeń w podróżowaniu po Europie, zdrowia publicznego i środków bezpieczeństwa.

19.

Docenia wysiłki Komisji Europejskiej mające na celu ułatwienie płynności zwiększonej pomocy państwa w celu ratowania europejskich przedsiębiorstw oraz proponuje utrzymanie w mocy niektórych przepisów (w tym zmienionej zasady de minimis) dopóty, dopóki jest to konieczne w regionach szczególnie dotkniętych kryzysem.

20.

Wzywa wszystkie państwa członkowskie do stosowania wszystkich rodzajów pomocy dozwolonych tymczasowo na podstawie zasad ramowych w celu zaspokojenia pilnych potrzeb w zakresie płynności oraz natychmiastowych potrzeb w zakresie aktywów obrotowych i inwestycji, a także do ratowania przedsiębiorstw, które zostały poważnie dotknięte przez pandemię COVID-19 (6), aby umożliwić im w ten sposób restrukturyzację i rozwój działalności.

21.

Z zadowoleniem przyjmuje środki uzgodnione przez państwa członkowskie UE, które – zdaniem przewodniczącego Komitetu Regionów – stanowią „przykład solidarności”, i stwierdza, że niezbędne jest, by budżet UE i plan odbudowy zostały szybko udostępnione miastom i przedsiębiorstwom we wszystkich europejskich miastach, regionach i wioskach europejskich w celu pokonania tego bezprecedensowego kryzysu.

22.

Apeluje o dążenie do porozumienia w celu wypracowania rzeczywistego partnerstwa między wszystkimi poziomami sprawowania rządów, w sposób promujący wspólną odpowiedzialność i zapobiegający nadmiernej centralizacji.

23.

Wzywa Komisję Europejską, by we współpracy z państwami członkowskimi przyjęła zestaw wytycznych oraz specjalne listy kontrolne dla UE zaadresowane do władz lokalnych i regionalnych, służące jako instrukcje w pierwszych dniach klęsk żywiołowych, nawet przed przedsięwzięciem środków krajowych i unijnych. Odnotowuje, że wytyczne zawarte w pakiecie dla branży turystycznej i transportowej stanowią już doskonały punkt odniesienia.

24.

Stwierdza, że środki zawarte w pakiecie dla branży turystycznej i transportowej to ważny pierwszy krok mający na celu poprawę zdolności reagowania lokalnych ośrodków turystycznych na nowe fale pandemii i inne potencjalne katastrofy, które mogą wystawić zdolności sektora do odbudowy na ciężką próbę.

25.

Uważa, że ze względu na pandemię pilnie potrzebne są nowe strategie, które będą wspierać sektor hotelarstwa i gastronomii oraz rozwój działalności turystycznej na szczeblu lokalnym, takiej jak turystyka wiejska, gastronomia lokalna czy lokalne tradycje. Tendencje zmieniły się w skali globalnej, a mniejsze lokalizacje turystyczne, odizolowane miejsca docelowe, w których rodziny i mniejsze grupy mogą bezpiecznie podróżować, stały się bardziej atrakcyjne. Aby turystyka mogła przetrwać w ciągu najbliższych 2-3 lat, musimy kierować turystów do naszych własnych ośrodków turystycznych.

26.

Podkreśla, że koszty wynikające ze środków ostrożności związanych z pandemią COVID-19 w transporcie publicznym mogą zostać włączone do zamówień publicznych na usługi, co pozwoli uniknąć przeniesienia na organy odpowiedzialne za transport, często władze lokalne i regionalne, wysokich dodatkowych kosztów finansowych.

27.

Wyraża poparcie dla stopniowego wdrażania długoterminowego zwolnienia z obowiązku posiadania wizy w celu zwiększenia liczby odwiedzających z państw trzecich i zachęcenia turystów do powrotu do Europy.

28.

Oczekuje, że w przyszłości wszelkie decyzje władz krajowych w sprawie zakazów podróżowania i tymczasowego zamykania granic będą przekazywane z wyprzedzeniem władzom europejskim, a także regionom przygranicznym w celu poprawy koordynacji i zapewnienia dostępu do informacji w odpowiednim czasie.

29.

Zdecydowanie popiera plan odbudowy dla Europy mający na celu pomoc w naprawie szkód gospodarczych i społecznych spowodowanych przez pandemię COVID-19, zainicjowanie europejskiej odbudowy oraz utrzymanie i tworzenie miejsc pracy.

Konieczność podjęcia działań w celu zapewnienia bardziej zrównoważonego charakteru turystyki

30.

Wskazuje, że w ostatnich latach turystyka była jedną z branż, w których najszybciej następował wzrost. Uwidoczniło to trudności w zrównoważonym rozwoju pod względem gospodarczym, środowiskowym i społecznym.

31.

Docenia komunikaty Komisji „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie – nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego” (2010 r.) oraz „Europejska strategia na rzecz większego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia w turystyce przybrzeżnej i morskiej” (2014 r.).

32.

Zauważa, że turystyka stoi obecnie w obliczu nowych i poważnych wyzwań, którym będzie trzeba stawić czoła, takim jak zmiana klimatu, rosnące zagęszczenie ruchu, nadmierna presja na infrastrukturę, zużycie wody i energii oraz degradacja środowiska, którymi należy się zająć w sposób pilny i priorytetowy, jak również utrata tożsamości oraz poszanowanie autentyczności lokalnych miejscowości.

33.

Stwierdza, że turystyka może być wzorem działalności w ramach zrównoważonej transformacji ekologicznej zapowiedzianej w Zielonym Ładzie zgodnie z przekonaniem, że Europa może stać się pierwszym neutralnym pod względem klimatu kontynentem w 2050 r., a także wzorem procesu dostosowania gospodarki do ery cyfrowej oraz promowania równości i włączenia społecznego oraz zdecydowanie zachęca instytucje UE i państwa członkowskie do podjęcia środków niezbędnych do osiągnięcia tych celów.

34.

Dostrzega, że osiągnięcie tych celów będzie możliwe wyłącznie pod warunkiem oparcia się na solidnych podstawach, które precyzyjnie określą zakres, obowiązki i konsekwencje związane z przestawieniem tego obszaru działalności na tory prawdziwego zrównoważonego rozwoju przy silnym zaangażowaniu na rzecz wdrożenia tego modelu.

Środki transportu wykorzystywane do podróży

35.

Przypomina, że turystyka składa się ze złożonego łańcucha wartości wielu zainteresowanych stron mających bezpośredni związek z działalnością w zakresie transportu pasażerskiego.

36.

Przypomina o potrzebie poczynienia postępów w turystyce z myślą o urzeczywistnieniu gospodarki o obiegu zamkniętym w tym sektorze.

37.

Zauważa, że Światowa Organizacja Turystyki i Międzynarodowe Forum Transportu przewidują wzrost emisji dwutlenku węgla związanych z transportem w celach turystycznych o około 25 % do 2030 r.

38.

W związku z tym uznaje potrzebę przeanalizowania i wprowadzenia lub wdrożenia lepszej łączności europejskich miast i regionów, wyboru mniej zanieczyszczających alternatyw oraz zbadania możliwości poprawy intermodalności zgodnie z ostatecznym celem Zielonego Ładu i z zadowoleniem przyjmuje zapoczątkowanie przez Komisję Europejską w 2020 r. strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności.

39.

Zdecydowanie zachęca państwa członkowskie UE do połączenia sił na rzecz pilnego rozwiązania problemu braku zrównoważonych alternatywnych środków transportu oraz inwestowania w rozwój i promowanie długodystansowych tras kolejowych, zwłaszcza pociągów nocnych, tak by podróże niskoemisyjne stały się bardziej atrakcyjnym wariantem.

40.

Popiera uzależnienie pomocy publicznej dla przedsiębiorstw lotniczych od ich zobowiązania do realizacji celów w zakresie obniżenia emisji zanieczyszczeń.

41.

Stwierdza, że należy wspierać takie samo zaangażowanie w przypadku różnych środków transportu, zarówno w transporcie drogowym, jak i w morskim, ze szczególnym uwzględnieniem rejsów wycieczkowych, ze względu na ich duży wpływ na środowisko.

42.

Wyraża ubolewanie z powodu niższego wsparcia dla transportu autobusowego i kolejowego (kluczowych środków transportu lokalnego i regionalnego) w stosunku do transportu lotniczego, co wywiera większy nacisk na finansowanie najbardziej zrównoważonych rodzajów transportu, i wzywa do zdecydowanego zaangażowania się w zwiększenie możliwości zrównoważonej mobilności w całej Europie za pomocą transportu kolejowego, przypominając, że Komisja Europejska za cel na 2021 r. określiła poprawę wkładu sektora kolejowego w zrównoważoną turystykę w UE.

43.

Zwraca uwagę na znaczenie tego, by podczas wdrażania przyszłych środków dotyczących emisji CO2 w transporcie lotniczym i morskim, przewidzianych w Europejskim Zielonym Ładzie oraz w nowej strategii na rzecz mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju, przeprowadzono oceny oddziaływania tych środków na najbardziej oddalone regiony UE, których spójność gospodarcza i społeczna, zarówno pod względem mobilności obywateli, jak i rozwoju działalności gospodarczej, w dużym stopniu zależy od transportu lotniczego i morskiego.

44.

Podkreśla potrzebę wsparcia finansowego, aby umożliwić przewoźnikom publicznym, którzy doświadczyli drastycznego spadku dochodów, stworzenie bardziej zrównoważonej floty transportu za pomocą pojazdów bezemisyjnych i niskoemisyjnych.

45.

Wyraża zainteresowanie opracowaniem inicjatyw łączących podróże koleją z odkryciami kulturowymi i turystyką w sytuacji po kryzysie, rozwojem programu #DiscoverEU oraz ścisłą współpracą z przedstawicielami regionów UE w celu rozpropagowania możliwości związanych z turystyką kolejową podczas Europejskiego Roku Kolei (EYR2021) i po jego upływie.

46.

Zwraca uwagę na znaczenie uznania EuroVelo (7) za kolejną sieć TEN-T (transeuropejską sieć transportową) w uzupełnieniu do istniejących sieci dróg, linii kolejowych i śródlądowych dróg wodnych, czego wynikiem będzie bezpieczniejsza, bardziej bezpośrednia, spójna i połączona infrastruktura rowerowa, z korzyścią dla wszystkich kategorii rowerzystów, która będzie znaczącym dodatkowym bodźcem do rozwoju turystyki rowerowej.

W sprawie wpływu na środowisko naturalne

47.

Wyraża zaniepokojenie, że globalne ocieplenie może zmniejszyć atrakcyjność niektórych ośrodków turystycznych lub nawet stanowić zagrożenie dla ich źródeł utrzymania, i potwierdza swoją determinację, by przeciwdziałać zmianie klimatu w odpowiednim czasie i zgodnie z najnowszym stanem nauki, za pomocą szeregu inicjatyw i środków z zakresu polityki określonych w swoich opiniach.

48.

Przypomina, że walka ta będzie miała kluczowe znaczenie dla losu wielu regionów przybrzeżnych i wyspiarskich ze względu na podnoszący się poziom morza, dla kurortów narciarskich odczuwających brak śniegu oraz regionów dotkniętych pożarami lasów, powodziami lub zamieciami śnieżnymi (8).

49.

Uważa, że turystyka może w znaczący sposób przyczynić się do realizacji europejskich ambicji w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym, i nalega, aby miasta i regiony uczestniczyły w debacie na temat sposobu propagowania tego programu w terenie.

50.

Zaleca, aby przemysł turystyczny i transport zwiększyły podaż neutralnych dla klimatu produktów poprzez wykorzystanie czystej energii, mniej szkodliwych chemikaliów i tworzyw sztucznych, recykling odpadów, proces recyklingu wód opadowych i ścieków bytowych (9), który znacznie ograniczyłby popyt na wodę pitną z sieci dostaw, a także bardziej systematyczne korzystanie z tych systemów.

51.

Stwierdza, że konieczne jest większe wsparcie turystyki rowerowej, która przynosi korzyści lokalnym gospodarkom dzięki odwiedzaniu obszarów pozostających zazwyczaj poza tradycyjnym obiegiem turystycznym oraz korzystaniu z lokalnych przedsiębiorstw i usług. Ponadto niezbędna do tego infrastruktura przynosi również korzyści mieszkańcom lokalnym, gdyż większa łączność pomaga w zagwarantowaniu długoterminowej stabilności społeczności lokalnych.

52.

Popiera kontynuację prac grupy roboczej DG MARE ds. europejskiego sektora statków nad wycofywaniem z eksploatacji statków w celu opracowania wspólnego planu działania UE w zakresie badań naukowych i innowacji zmierzających do zwiększenia recyklingu materiałów do budowy statków.

53.

Zwraca uwagę na znaczenie promowania zrównoważonej turystyki morskiej na obszarach przybrzeżnych, w ramach której rozwijane byłyby działania na rzecz interpretacji i ochrony środowiska morskiego. Dostrzega jednocześnie wielki potencjał żeglugi i sportów związanych z wiatrem i falami, nurkowania oraz, ogólnie rzecz biorąc, sportów wodnych dla nauki, podnoszenia świadomości ekologicznej, odwzorowywania oceanów i badań w zakresie ochrony środowiska.

54.

Wskazuje na znaczenie turystyki dla rozwoju obszarów wiejskich, który nie powinien już być interpretowany wyłącznie w kategoriach rozwoju rolnictwa, lecz jako siła napędowa postępu mniej rozwiniętych obszarów wiejskich, na których znajdują się grunty rolne o marginalnym znaczeniu i niskim poziomie produkcji, ale o bardzo dużej wartości dla środowiska, krajobrazu i ochrony różnorodności biologicznej. W związku z tym instytucje europejskie powinny odpowiednio uwzględnić turystykę i jej możliwości w ramach strategii na rzecz bioróżnorodności, strategii „od pola do stołu”, nowej wspólnej polityki rolnej i sieci Natura 2000, a także w długoterminowej wizji na rzecz obszarów wiejskich.

55.

Uważa, że ważne jest promowanie bardziej zrównoważonej turystyki o większej wartości dodanej dla regionów poprzez włączenie do oferty turystycznej produktów wytwarzanych lokalnie, a także zwraca uwagę na konieczność docenienia obszarów przyrodniczych i chronionych oraz potencjału przestrzeni powietrznej jako zasobu turystycznego (astroturystyka).

56.

Zwraca uwagę na znaczenie wykorzystywania technologii cyfrowych opartych na sieci 5G, internecie rzeczy, sztucznej inteligencji i dużych zbiorach danych w celu świadczenia innowacyjnych, zrównoważonych i skalowalnych inteligentnych usług turystycznych o dużej wartości dodanej, umożliwiających stworzenie nowych, bardziej wydajnych, dostępnych i integracyjnych modeli turystyki rozszerzonych na wszystkie regiony, a zwłaszcza obszary wiejskie. Podkreśla także znaczenie dysponowania na tych obszarach technologiami telekomunikacyjnymi zapewniającymi odpowiednią łączność.

Skutki społeczne i gospodarcze oraz potrzeba zapobiegania postrzeganiu turystyki jako problemu

57.

Przypomina, że działalność turystyczna, a w szczególności nadmierny napływ turystów (przekraczający granicę możliwości fizycznych, ekologicznych, społecznych, gospodarczych, psychologicznych lub politycznych w ośrodkach turystycznych (10)), podobnie jak wszelkie inne obszary działalności człowieka, ma wpływ na środowisko społeczne, w którym jest prowadzona.

58.

Podkreśla, że należy unikać negatywnych skutków nadmiernego napływu turystów, czyli większego zagęszczenia ruchu, presji na infrastrukturę, wzrostu zapotrzebowania na energię i wodę, degradacji środowiska, szkód dla obiektów i zabytków historycznych, utraty tożsamości i autentyczności oraz rosnących kosztów życia dla lokalnych mieszkańców, w połączeniu z pogłębiającą się nierównością między nimi. Uważa, że instytucje UE i państwa członkowskie powinny pilnie rozważyć środki i inicjatywy mające na celu uniknięcie negatywnego wpływu nadmiernego ruchu turystycznego.

59.

Podkreśla, że promowanie i rozwój turystyki na obszarach wiejskich może być źródłem rozwoju gospodarczego i dobrobytu, pomagając przyciągnąć ludność lub powstrzymać spadek jej liczby na obszarach dotkniętych wyludnieniem.

60.

Zaleca wdrożenie polityk mających na celu promowanie i wzmacnianie pozycji kobiet. Kobiety odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu przedsiębiorstw turystycznych, ponieważ są głównymi podmiotami w walce z wyludnianiem. Zapewnienie im szans na zatrudnienie jest gwarancją budowania społeczności. Trzeba ocenić ich potrzeby oraz wyposażyć je w narzędzia nabywania umiejętności i poprawy konkurencyjności poprzez ukierunkowane szkolenia.

61.

Sygnalizuje, że niektóre modele turystyki oparte na intensywnym wykorzystaniu tanich środków transportu i masowym przemieszczaniu się podróżnych sprzyjają nadmiernemu napływowi turystów, a jednocześnie media społecznościowe i platformy wymiany partnerskiej przedstawiają przejaskrawione reklamy ośrodków turystycznych. W związku z tym wzywa do dyskusji na temat wzrostu i jakości turystyki.

62.

Wskazuje na deklarację barcelońską NECSTouR „Lepsze miejsca do życia, lepsze miejsca do odwiedzenia”, która dowodzi, że sektory turystyki i dziedzictwa kulturowego, materialnego i niematerialnego, mogą ściśle ze sobą współpracować z korzyścią dla obywateli europejskich i dziedzictwa kulturowego.

63.

Zwraca uwagę, że turystyka powinna być postrzegana jako rozwiązanie, a nie jako problem, w związku z czym wskazuje na potrzebę przedstawienia propozycji nowych działań, innych niż obecne, i zapewnienia bardziej zdecydowanego wsparcia dla działań już realizowanych. Dlatego też sygnalizuje potrzebę uregulowania nowych rodzajów oferty turystycznej oraz platform gospodarki współpracy zgodnie z kryteriami uczciwej konkurencji, wzmocnienia systemów kontroli i inspekcji oraz zagwarantowania jakości i legalności usług świadczonych we wspólnych ramach wolnej konkurencji między przedsiębiorstwami, przy jednoczesnej ochronie dziedzictwa, kultury, tożsamości i jakości życia mieszkańców.

64.

W związku z tym zwraca uwagę na korzyści płynące z rozpowszechniania dobrych praktyk, strategii i metod w zakresie zrównoważonej turystyki opracowanych w ramach różnych programów europejskich, takich jak PANORAMED, MED Horizontal projects, MITOMED+ lub WINTERMED, z myślą o ich zastosowaniu i powielaniu.

65.

Proponuje zatem dalsze przyznawanie nagrody dla Europejskiej Stolicy Inteligentnej Turystyki.

Cyfryzacja i dane oraz płynące z nich korzyści dla tworzenia systemu monitorowania i identyfikowalności działań

66.

Podkreśla istotne zmiany w kanałach dystrybucji i sposobie korzystania z turystyki, które umożliwiły wielu przedsiębiorstwom bezpośrednie dotarcie do klientów. Jednak małe przedsiębiorstwa nie skorzystały z tej możliwości w wystarczającym stopniu.

67.

Zwraca uwagę na informacje jako podstawowy budulec turystyki, który jest wykorzystywany w ramach bardziej przełomowych inicjatyw w tym sektorze.

68.

Dostrzega znaczenie inicjatywy Światowej Organizacji Turystyki „W kierunku ram statystycznych do pomiaru zrównoważonej turystyki (11)”, w tym aspektów gospodarczych, społecznych i środowiskowych.

69.

Podkreśla, że poziom szczegółowości, jakość, interpretacja i prawidłowe zastosowanie danych będą miały bezpośredni wpływ na skuteczność działań politycznych podejmowanych w starciu z kryzysem wywołanym przez COVID-19 oraz na dążenie do stworzenia Europy neutralnej dla klimatu.

70.

Jest zaniepokojony brakiem harmonizacji i fragmentacją danych dotyczących wpływu turystyki na gospodarkę, co utrudnia systemowy proces decyzyjny mający na celu wspieranie sektora turystyki i transportu.

71.

Podkreśla, że oficjalne dane nie zostały przygotowane w taki sposób, by wystarczająco szybko udzielać informacji w celu stawienia czoła obecnej sytuacji, w związku z czym regiony i miasta musiały wdrożyć inne mechanizmy pomiaru, które nie zostały jeszcze włączone do oficjalnych danych.

72.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w marcu 2020 r. Komisja Europejska zawarła porozumienie z platformami gospodarki współpracy (12) w celu opublikowania kluczowych danych dotyczących zakwaterowania turystycznego, i zachęca ją do zbadania wspólnie z nimi wskaźników służących opracowaniu strategii odbudowy korzystnych dla sektora turystyki.

73.

Przypomina, że platformy gospodarki współpracy powodują wzrost lokalnych kosztów mieszkaniowych poprzez zmianę przeznaczenia lokali mieszkalnych ze świadczenia usług na rzecz miejscowych mieszkańców na usługi dla podróżnych. Pomimo decyzji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości platformy gospodarki współpracy nie są zwykłym źródłem informacji. W związku z tym wzywa Komisję Europejską do podjęcia inicjatywy ustawodawczej umożliwiającej władzom lokalnym i regionalnym regulowanie działalności takich platform na ich terytorium, tak aby podlegały one takim samym przepisom administracyjnym w zakresie wynajmu domów wakacyjnych jak tradycyjne podmioty gospodarcze.

74.

Zwraca uwagę na potrzebę ustanowienia standardowych narzędzi, które mogłyby ukierunkować miasta, regiony i sektor przedsiębiorstw w poszukiwaniu bardziej zrównoważonych strategii politycznych, wbudowanych w nowy europejski program statystyczny i wzmacniających monitorowanie turystyki pod względem gospodarczym, społecznym i środowiskowym. Zwraca także uwagę na konieczność ułatwienia dostępu do danych i poprawy ich aktualności i wzajemnego powiązania oraz zapewnienia zharmonizowanego systemu mapowania.

75.

Zaleca opracowanie ram prawnych w celu tworzenia i publikowania rachunków satelitarnych turystyki w każdym państwie członkowskim UE.

76.

Opowiada się za lepszym gromadzeniem danych na poziomie NUTS 3 na temat liczby turystów i wycieczkowiczów, innych nowych form zakwaterowania i rodzaju transportu oraz danych statystycznych na temat zakwaterowania w podziale na regiony i główne ośrodki turystyczne.

77.

Zaleca wprowadzenie systemu pomiaru w celu monitorowania zużycia wody i wytwarzania emisji przez sektor turystyki, w tym przemysł turystyczny i jego charakterystyczne produkty, w ramach rachunkowości statystycznej na temat wody, powietrza i energii.

78.

Zachęca Eurostat do dalszego badania dużych zbiorów danych jako źródła danych do statystyk dotyczących turystyki z uwzględnieniem wyzwań związanych z ich uzyskiwaniem, niezależnością, zaufaniem, dostępem, jakością i dostępnością w czasie.

79.

Wzywa do przeanalizowania problemu nadmiernego napływu turystów poprzez uwzględnienie danych jakościowych dotyczących stosunku mieszkańców do turystyki w badaniach dochodów i warunków życia, szybkich szacunkach dotyczących wpływu turystyki oraz sprawozdaniu Komisji Europejskiej pt. „Jakość życia w miastach europejskich”.

80.

Zaleca dalsze wspieranie działań wykorzystujących i optymalizujących szeroko zakrojone prace prowadzone w ostatnich latach przez Komisję Europejską, takie jak system wskaźników ETIS lub platformaS3 (13) ds. cyfryzacji i bezpieczeństwa turystyki oraz Tourism of Tomorrow Lab.

81.

Wzywa Komisję Europejską i Parlament Europejski do uwzględnienia w kolejnym europejskim programie statystycznym systemów i narzędzi monitorowania bardziej ukierunkowanych na zaspokojenie szczególnych potrzeb regionów i miast, co pozwoli na odpowiednią identyfikowalność realizowanej polityki turystycznej.

Potrzeba ponownego uznania turystyki za kluczową politykę UE, bardziej zaangażowaną w rozwój zrównoważony, zgodnie z jej wkładem i potencjałem wzrostu

82.

Wyraża życzenie, by obecny kryzys był sygnałem alarmowym, zachęcającym Komisję Europejską do prowadzenia ambitniejszej polityki turystycznej dla Europy w kategoriach środowiskowych, gospodarczych i społecznych.

83.

Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji dotyczącą organizacji europejskiej konwencji poświęconej turystyce z aktywnym udziałem regionów w celu opracowania planu działania do 2050 r. na rzecz zrównoważonego, innowacyjnego i odpornego ekosystemu turystyki europejskiej (agendy europejskiej dla turystyki 2050).

84.

Wyraża gotowość do zorganizowania konferencji zainteresowanych stron z udziałem podmiotów publicznych i prywatnych w celu wymiany doświadczeń na temat metod odbudowy wybranych przez poszczególne ośrodki turystyczne oraz formy, którą przyjmie w przyszłości turystyka UE.

85.

Oczekuje, że Komisja Transportu i Turystyki Parlamentu Europejskiego dołączy do wysiłków KR-u na rzecz wypracowania silnej polityki turystycznej w UE.

86.

Proponuje zorganizowanie wspólnej sesji Komisji Transportu i Turystyki Parlamentu Europejskiego oraz Komisji NAT KR-u w celu omówienia przyszłości polityki turystycznej w UE po kryzysie wywołanym przez COVID-19, w związku z dyskusjami dotyczącymi wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027.

87.

Z zainteresowaniem oczekuje na kontynuację ścisłej współpracy z grupą ds. turystyki Parlamentu Europejskiego i wzywa do pełnego włączenia go w prace tej grupy w celu przedstawiania podczas jej debat głosu szczebla lokalnego i regionalnego.

88.

Ponownie podkreśla, że istotne jest, by państwa członkowskie oraz władze regionalne uwzględniły w swoich programach operacyjnych na okres po 2020 r. priorytety turystyki w celu promowania dostępu do finansowania europejskiego i finansowania projektów turystycznych.

89.

Zwraca uwagę, że dostęp MŚP i ośrodków turystycznych do obecnego mechanizmu finansowania jest utrudniony, i proponuje stworzenie konkretnych narzędzi (punktu kompleksowej obsługi lub narzędzia internetowego), powiązanych z instytucjami zarządzającymi europejskimi funduszami, aby ułatwić składanie i rozpatrywanie wniosków.

90.

Zaleca, by Europejski Komitet Regionów zacieśnił współpracę ze Światową Organizacją Turystyki w oparciu o protokół ustaleń i opracowanie wspólnych planów działania.

91.

Wzywa Radę, by zapewniła udział jego oraz reprezentowanych przez niego władz lokalnych i regionalnych w swych grupach roboczych i posiedzeniach związanych z turystyką.

92.

Proponuje sformułowanie nowych europejskich ram zrównoważonej turystyki, zgodnych z Zielonym Ładem i Agendą ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, które respektują strategie uruchamiane w tym zakresie przez regiony i które łączą różne obszary polityki realizowanej przez UE w tej dziedzinie, takie jak wspieranie cyfryzacji sektora, propagowanie inteligentnych ośrodków turystycznych, obniżenie emisyjności działalności, promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym, zachęcanie do zrównoważonej i sprzyjającej włączeniu społecznemu turystyki, ograniczanie wyludniania się obszarów wiejskich, poprawa zarządzania partycypacyjnego i współpraca publiczno-prywatna.

93.

Zwraca się do Komisji Europejskiej o zastanowienie się nad utworzeniem dyrekcji generalnej odpowiedzialnej wyłącznie za zrównoważoną turystykę i o zainteresowanie Parlamentu Europejskiego tym samym, by powołał specjalną komisję zajmującą się zrównoważonym rozwojem turystyki.

---

(1)  https://www.e-unwto.org/doi/epdf/10.18111/wtobarometereng.2020.18.1.4

(2)  https://ec.europa.eu/competition/state_aid/what_is_new/sa_covid19_temporary-framework.pdf

(3)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52020PC0139

(4)  https://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/factsheet/2020_mff_reacteu_en.pdf

(5)  https://reopen.europa.eu/pl

(6)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1587137448000&uri=CELEX:52020DC0112

(7)  Europejska sieć 17 długodystansowych szlaków rowerowych przecinających i łączących cały kontynent.

(8)  https://www.europarl.europa.eu/thinktank/pl/document.html?reference=EPRS_BRI%282017%29603932

(9)  https://ec.europa.eu/environment/emas/takeagreenstep/pdf/BEMP-5.7-FINAL.pdf

(10)  W niedawnym badaniu Parlamentu Europejskiego stwierdzono, że 105 ośrodków turystycznych w Unii Europejskiej zagrożonych jest nadmiernym napływem turystów: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2018/629184/IPOL_STU(2018)629184_EN.pdf.

(11)  https://www.unwto.org/Measuring-Sustainability-Tourism

(12)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/IP_20_194

(13)  https://s3platform.jrc.ec.europa.eu/tourism

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Strategia UE na rzecz odnowy obszarów wiejskich

(2021/C 37/03)

Sprawozdawca: Enda STENSON (IE/EA), członek Rady Hrabstwa Leitrim

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi wstępne

1.

Odnotowuje, że obszary wiejskie i miejsko-wiejskie stanowią 88 % terytorium UE. Zamieszkuje je 55 % ludności Unii, wytwarzają one 43 % unijnej wartości dodanej brutto i zlokalizowanych jest tam 56 % unijnych miejsc pracy. Odnotowuje ponadto, że obszary wiejskie nie są jednorodne i niektóre z nich borykają się z poważnymi wyzwaniami demograficznymi (wyludnienie, problemy związane ze starzeniem się społeczeństwa itp.), które utrudniają ich rozwój gospodarczy i społeczny. Rozwój obszarów wiejskich jest zatem niezwykle ważnym tematem dla Komitetu Regionów i istotnym narzędziem realizacji celu spójności terytorialnej zapisanego w traktacie lizbońskim.

2.

Podkreśla, że nowa długoterminowa wizja obszarów wiejskich powinna zostać przekuta na konkretne ramy polityczne – agendę wiejską. W agendzie należy zaproponować zestaw zintegrowanych strategii politycznych, które umożliwią społecznościom wiejskim przekształcenie wyzwań w korzyści. Wyzwania te obejmują dekarbonizację, zmianę klimatu, cyfryzację, aktywne zarządzanie zasobami naturalnymi, zrównoważoną mobilność, szanse na godziwą pracę i dochód, wymianę pokoleniową, integrację nowych migrantów i innowacje społeczne.

3.

Podkreśla, że agenda wiejska powinna: — zapewniać, aby wzajemnie korzystne powiązania między obszarami wiejskimi i miejskimi zostały uwzględnione we wszystkich dziedzinach polityki UE zgodnie z celami spójności terytorialnej dzięki wykorzystaniu w maksymalnym stopniu silnych wzajemnych zależności między obszarami wiejskimi i miejskimi, — zadbać o zróżnicowanie punktów wprowadzenia i uwzględnienie kwestii wiejskich we wszystkich obszarach polityki UE; potrzeby obszarów wiejskich znacznie wykraczają poza możliwości polityki na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, a finansowanie unijne jest niedostateczne pod względem ilościowym i jakościowym, — zharmonizować różne przepisy i ponownie włączyć Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich do rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów w celu wspierania i ułatwiania projektów finansowanych z wielu źródeł na obszarach wiejskich, niekoniecznie związanych z rolnictwem, — monitorować wydatki UE z zastosowaniem podejścia polegającego na weryfikacji polityki pod względem jej wpływu na obszary wiejskie, — ponownie przemyśleć typologię miasto–wieś w celu lepszego ukierunkowania wsparcia, — zwiększyć rolę szczebla lokalnego i regionalnego w opracowywaniu polityki na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i zarządzaniu jej realizacją; należy zwiększyć udział lokalnych grup działania we wcielaniu w życie tego rodzaju zarządzania – z uwagi na ich zdolność do reprezentowania danego terytorium oraz do wdrażania strategii rozwoju dostosowanych do wymogów i potrzeb obszarów wyludnionych lub na których występują zagrożenia demograficzne – poprzez angażowanie obywateli i zainteresowanych stron z obszarów wiejskich w ramach inicjatyw oddolnych takich jak LEADER/rozwój lokalny kierowany przez społeczność, — przeciwdziałać wyludnianiu i wykluczeniu społecznemu na przykład poprzez promowanie inicjatywy na rzecz inteligentnych wsi, biogospodarki oraz innowacji społecznych, a także poprzez zmniejszanie przepaści cyfrowej.

4.

Podkreśla cel, jakim jest opracowanie rzeczywistego programu odnowy obszarów wiejskich, który musi obejmować następujące elementy: wsparcie dla zrównoważonych i dynamicznych społeczności wiejskich, przedsiębiorstw, edukacji, szkoleń, zatrudnienia i tworzenia miejsc pracy, rozwój obszarów miejskich dostosowany do lokalnej rzeczywistości demograficznej, poprawę łączności cyfrowej, usług publicznych (zdrowie, edukacja, wymiar sprawiedliwości itp.) i połączeń sieci infrastrukturalnych, zrównoważone wykorzystanie zasobów, maksymalizację potencjału turystyki wiejskiej w zdrowym i zróżnicowanym krajobrazie przyrodniczym oraz uwzględnienie kreatywności i potencjału kulturowego obszarów wiejskich.

5.

Podkreśla, że różnorodność kulturowa i biologiczna są silnie powiązane w całej Europie i tworzą wspólną tożsamość regionów, a ich silniejsze powiązanie ma ogromny potencjał w zakresie osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej. Potrzebne jest głębsze zrozumienie, ponieważ tradycyjna wiedza ekologiczna nie jest uwzględniona w strategiach rozwoju obszarów wiejskich ani w dyrektywach dotyczących ochrony przyrody. Konieczne jest rozwinięcie powiązań między człowiekiem a przyrodą poprzez koncepcję różnorodności biokulturowej jako istotnego elementu tożsamości. Bogactwo kapitału naturalnego regionów europejskich ma kluczowe znaczenie dla gospodarki i znacząco przyczynia się do osiągnięcia celów UE w zakresie zrównoważonego rozwoju i różnorodności biologicznej. Istnieje wiele powiązań między społecznościami lokalnymi a ich ziemią, bogatą tradycyjną wiedzą ekologiczną i technologiami przyjaznymi dla środowiska. Elementy te są obecne w całej Europie nawet dziś, ale wymagają większego powiązania i większego uznania na wszystkich poziomach społeczeństwa.

6.

Podkreśla, że obecny kryzys związany z pandemią COVID-19 uwidocznił i pogłębił skutki wielu zagrożeń, przed którymi stoją od dawna obszary wiejskie, oraz uwypuklił pilną potrzebę ożywienia obszarów wiejskich we wszystkich regionach UE. Obszary wiejskie oraz miasteczka i wsie poważnie ucierpiały w wyniku m.in. zmniejszenia popytu na produkty rolne ze względu na zamknięcie branży turystycznej i hotelarsko-gastronomicznej, niemożność zatrudnienia niezbędnej sezonowej siły roboczej, nasiloną izolację społeczną i stosunkowo większe narażenie na pandemię z powodu ograniczonych usług w małych regionalnych szpitalach.

7.

Zauważa, że w dłuższej perspektywie pandemia może zmienić wzorce konsumpcji i produkcji, zwiększyć pracę na odległość oraz uwypuklić znaczenie jakości życia i form mobilności, co być może stworzy nowe możliwości dla zrównoważonego wzrostu w regionach wiejskich, zwłaszcza tych położonych w pobliżu ośrodków metropolitalnych i dobrze z nimi powiązanych. Ponowna ocena delokalizacji łańcuchów produkcyjnych również mogłaby zaoferować nowe szanse na niektórych obszarach wiejskich.

8.

Odnotowuje, że obszary wiejskie w UE mają ogromny potencjał w zakresie opracowywania rozwiązań obecnych i wyłaniających się problemów. Regiony wiejskie wnoszą znaczący wkład w realizację celów zrównoważonego rozwoju i Europejskiego Zielonego Ładu dzięki reagowaniu na zmianę klimatu, utratę różnorodności biologicznej i depresję gospodarczą, poprzez wprowadzenie środków mających na celu wychwytywanie (pochłanianie) gazów cieplarnianych i ograniczenie ich emisji lub ochronę biotopów oraz zapewnienie możliwości gospodarczych dzięki zrównoważonej produkcji żywności i energii ze źródeł odnawialnych, przy czym to na obszarach miejskich należy położyć większy nacisk na ograniczenie zanieczyszczenia powodowanego emisją gazów cieplarnianych.

9.

Zaleca, by w duchu spójności terytorialnej oraz równowagi między miastem a wsią wszystkie europejskie strategie polityczne i zasoby zapewniały zgodność z trzema zasadami: — równoważne warunki życia na obszarach wiejskich i miejskich, które należy uwzględniać jako podstawową zasadę we wszystkich politykach europejskich, — równe prawa wszystkich obywateli niezależnie od tego, czy mieszkają w miastach czy na obszarach wiejskich (zob. Karta praw podstawowych UE), — równość pod względem środków i praktyk między wszystkimi podmiotami i obszarami, zwłaszcza wykorzystanie wymiany i kompetencji dzielonych do wyrównania różnic wynikających ze specyfiki obszarów wiejskich.

Finansowanie polityki rozwoju obszarów wiejskich

10.

Apeluje o lepsze uwzględnienie obszarów wiejskich w następnym okresie programowania poprzez zwiększenie poziomu EFRROW i zadbanie o to, by we wszystkich strategiach politycznych UE zwracano odpowiednią uwagę na rozwój obszarów wiejskich w szerokim zakresie, a nie koncentrowano się wyłącznie na kwestiach związanych z rolnictwem.

11.

Wzywa do zwiększenia budżetu europejskiego przeznaczonego na rozwój obszarów wiejskich z uwagi na znaczenie tych obszarów w Europie. Niepokoi fakt, że nowy przydział środków finansowych w ramach WRF jest znacznie niższy niż w obecnym okresie programowania. KR wzywa do odwrócenia tego trendu i zwiększenia finansowania na rzecz obszarów wiejskich, zwłaszcza w latach 2023–2027. Jednocześnie wzywa do wykorzystania na dużą skalę nowych funduszy i programów na rzecz odbudowy i zwiększania odporności w celu rozwoju obszarów wiejskich, ponieważ należą one do obszarów najbardziej podatnych na zagrożenia.

12.

Odrzuca pomysł zwiększenia współfinansowania w drugim filarze WPR, gdyż byłoby to najbardziej niekorzystne dla najuboższych rolników, mniej rozwiniętych regionów i najuboższych obszarów wiejskich.

13.

Proponuje przeniesienie do 15 % środków z filaru 1 WPR do filaru 2 bez współfinansowania, jak również dodatkowych 15 % na środki na rzecz środowiska i klimatu oraz 2 % dla młodych rolników.

14.

Domaga się dywersyfikacji punktów wprowadzenia oraz uwzględnienie kwestii wiejskich we wszystkich obszarach polityki UE. Wszystkie polityki strukturalne powinny uczynić rozwój obszarów wiejskich jednym z celów priorytetowych zgodnie z celem spójności terytorialnej zapisanym w traktacie lizbońskim.

15.

Postuluje utworzenie w nowych WRF funduszu rozwoju obszarów wiejskich przeznaczonego specjalnie dla tych obszarów.

16.

Domaga się dalszego rozwijania instrumentów finansowych i dostosowania ich do projektów na małą skalę, ewentualnie poprzez utworzenie banków rozwoju obszarów wiejskich, które mogłyby działać jako pośrednicy między instytucjami kredytującymi a odbiorcami pożyczek.

17.

Wzywa do silniejszej harmonizacji Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) z innymi europejskimi funduszami takimi jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) i program „Horyzont Europa” w celu zajęcia się kwestią zrównoważonego rozwoju na obszarach wiejskich. Synergia ta umożliwiłaby podmiotom wiejskim skuteczniejsze rozwiązywanie kwestii przekrojowych, poprawę współpracy oraz jakości życia na obszarach wiejskich.

18.

Zachęca do uproszczenia funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz zwraca się o uproszczenie sprawozdawczości i monitorowania programów, zwłaszcza dzięki nowym technologiom informacyjno-komunikacyjnym.

Zwiększenie roli szczebla lokalnego i regionalnego w zarządzaniu polityką na rzecz obszarów wiejskich

19.

Zauważa, że wniosek ustawodawczy w sprawie planów strategicznych WPR umniejsza rolę i autonomię europejskich regionów w zarządzaniu WPR, a nawet stanowi dla niej zagrożenie, gdyż daje im jedynie możliwość wdrażania środków ustanowionych na szczeblu krajowym.

20.

Opowiada się za przyszłą WPR utrzymującą bezpośrednie związki z obszarami wiejskimi dzięki aktywnej funkcji regionów UE, które odgrywają kluczową rolę w określaniu i wdrażaniu polityki na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na szczeblu lokalnym.

21.

Apeluje o elastyczność w zakresie zasad pomocy państwa oraz o wprowadzenie programów odnowy obszarów wiejskich i wsi, aby umożliwić rozwój obszarów wiejskich. Ponadto konieczne jest większe uznanie lokalnych i regionalnych strategii rozwoju obszarów wiejskich; strategie te powinny być odpowiednio włączane do krajowych ram planowania. Władze lokalne i regionalne mogą działać jako brokerzy innowacji w społecznościach lokalnych.

Wyludnianie

22.

Zwraca uwagę na niepokojącą tendencję wyludniania się obszarów wiejskich. W miarę rozwoju sektora pierwotnego nowe miejsca pracy powstają przede wszystkim wokół ośrodków miejskich, co powoduje spadek liczby usług na obszarach wiejskich.

23.

Zachęca do ustanowienia kryteriów umożliwiających identyfikację – poniżej poziomu NUTS 3 – obszarów wiejskich dotkniętych problemem wyludnienia, tak by rozwiązać problem spadku liczby ludności na tych obszarach i zmniejszyć obecną nierównowagę.

24.

Sugeruje jednak, że wyludnienie wymaga nowych sposobów myślenia o rozwoju obszarów wiejskich, które postrzegałyby tę tendencję nie jako problem, lecz potencjalną szansę.

25.

Jest zdania, że zaakceptowanie tej rzeczywistości może pomóc w nowym ukierunkowaniu polityki na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i decyzji inwestycyjnych na bardziej ekologiczny wzrost na mniejszą skalę, zapewnić nowe możliwości innowacyjne oraz zmodernizować zarządzanie i usługi publiczne dzięki bardziej holistycznym, proaktywnym i ukierunkowanym na konkretny obszar strategiom.

26.

Zachęca do korzystania z telepracy i cyfryzacji, edukacji cyfrowej i cyfrowych szkoleń. Uważa, że mobilna i zdalna nauka i szkolenia oraz praca podczas pandemii COVID-19 pokazują, co można by osiągnąć na obszarach wiejskich, jeśli dostępne byłyby właściwe usługi.

27.

Uważa, że przyjęcie do wiadomości tendencji do wyludniania się obszarów wiejskich i porzucania gospodarstw rolnych wymaga opracowania polityki na rzecz obszarów wiejskich i strategii zwiększających odporność opuszczonych regionów na skutki zmiany klimatu, takie jak erozja, powodzie lub wielkie pożary. Należy także wspierać zmniejszanie śladu węglowego i promować ochronę przyrody i krajobrazu. Jest zatem zdania, że promowanie sektora leśnego i wspieranie społeczności będących właścicielami lasów oferuje duży potencjał w tym zakresie.

28.

Zaznacza potrzebę promowania wiejskiego stylu życia i przeciwdziałania kulturowej i społecznej dominacji miejskiego stylu życia, by obalać stereotypy i przyczyniać się do poprawy wizerunku i reputacji terytoriów najbardziej narażonych na zagrożenia demograficzne, a tym samym wzbudzać wzajemną empatię między regionami. Zachęca do marketingu terytorialnego: obszary wiejskie muszą poprawić swój wizerunek i promować lepszą jakość życia osób, które decydują się na nich zamieszkać. Można tego dokonać, rozwijając reprezentację regionalną, stosując strategie kierowane do nowo przybyłych i lepszą komunikację w zakresie dostępnych w regionie ofert pracy i szkoleń, w tym możliwości pracy na odległość.

29.

Uważa, że szczególną uwagę należy zwrócić na potrzeby młodych ludzi, aby zachęcić ich do pozostania na obszarach wiejskich, zapewniając im dostępne na miejscu możliwości zdobywania umiejętności i przekwalifikowania, możliwości edukacyjne i szkoleniowe, aby nie musieli wyjeżdżać na studia (w tym w razie potrzeby poprzez uczenie się na odległość). Należy także ustanowić środki, które umożliwią im powrót do miejsca pochodzenia po zakończeniu nauki.

30.

Wnosi o zmodernizowanie szkolenia zawodowego i możliwości zdobywania umiejętności i przekwalifikowania na obszarach wiejskich oraz dostosowanie go do warunków globalnej konkurencji i potrzeb lokalnych przedsiębiorstw, a także do zwiększenia środków finansowych z EFS przeznaczonych na szkolenie zawodowe na obszarach wiejskich.

31.

Ponownie apeluje do Europejskiej Komisji i państw członkowskich o przejawianie większej inicjatywy, gdy chodzi o promowanie i ułatwianie osiedlania się kobiet na obszarach wiejskich, poprzez wspieranie działań, dzięki którym rolnicy mogą łatwiej osiągnąć równowagę między życiem zawodowym a prywatnym (1), oraz zwiększanie oferty usług opieki i pomocy dla dzieci i niesamodzielnych członków rodziny.

Zielony wzrost

32.

Uznaje, że obszary wiejskie muszą skorzystać z możliwości rozwoju lokalnych ekosystemów energetycznych i żywnościowych oraz silniejszej integracji obszarów wiejskich i miejskich.

33.

Uważa za niezbędne wzmocnienie uczestnictwa i przywództwa kobiet w lokalnych grupach działania i sieciach rozwoju obszarów wiejskich oraz uznanie roli kobiet jako kluczowego czynnika w tworzeniu terytorialnej, gospodarczej i społecznej struktury obszarów wiejskich.

34.

Z zadowoleniem przyjmuje Europejski Zielony Ład i strategię „od pola do stołu” oraz jest zdania, że inicjatywy te mogą stworzyć miejsca pracy i pomóc zapobiec ucieczce biznesu z obszarów wiejskich. Konieczne są inwestycje, aby wykorzystać możliwości oferowane przez zrównoważone projekty, które są kierowane przez lokalną społeczność i nastawione na modele gospodarki o obiegu zamkniętym optymalnie wykorzystujące łańcuchy produkcji, tworzące zarazem miejsca pracy i zmniejszające ślad węglowy.

35.

Opowiada się za taką WPR, która byłaby potrójnie zrównoważona – pod względem gospodarczym, społecznym i ekologicznym – i która dzięki swoim normom środowiskowym byłaby jeszcze jednym instrumentem umożliwiającym stosowanie strategii „od pola do stołu” oraz polityki na rzecz różnorodności biologicznej, a także osiągniecie celów Europejskiego Zielonego Ładu.

36.

Apeluje o szkolenie i finansowanie rolników, hodowców i leśników, tak aby byli oni w stanie zidentyfikować możliwości zrównoważonego zarządzania środowiskiem naturalnym i sprzedaży swoich produktów, i by działania te uzupełniała produkcja w sektorze energetycznym i turystycznym oraz w ramach systemów składowania dwutlenku węgla i w lokalnych ekosystemach. Należy w większym stopniu wspierać tworzenie spółdzielni w celu połączenia małych producentów we wszystkich sektorach.

Łączność cyfrowa

37.

Zauważa, że znaczna część inwestycji koncentruje się na obszarach o dużej gęstości zaludnienia, lecz inwestycje na obszarach wiejskich muszą być traktowane priorytetowo, aby zapewnić tam odpowiednią infrastrukturę łączności cyfrowej, np. centra cyfrowe i innowacyjne ułatwiające pracę na odległość, przestrzeń dla przedsiębiorczości i prowadzenie szkoleń w celu wykorzystywania nowych technologii, które pomogą np. wypromować i wprowadzić na rynek lokalnie wytwarzane produkty.

38.

Podkreśla, że szybkie sieci telekomunikacyjne mają kluczowe znaczenie dla konkurencyjności obszarów wiejskich i wzrostu gospodarczego. Należy podjąć wysiłki w celu zagwarantowania takiej samej zdolności we wszystkich regionach zgodnie z celami określonymi w ramach Europejskiej agendy cyfrowej 2020.

39.

Domaga się, aby Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności dysponujący budżetem w wysokości 560 mld EUR inwestował w coraz większą liczbę lepszych połączeń oraz koncentrował się na likwidacji przepaści cyfrowej między obszarami wiejskimi i miejskimi.

40.

Apeluje o: — uznanie na poziomie UE dostępu do internetu za prawo publiczne oraz o przyspieszenie rozwoju szybkiego internetu na obszarach wiejskich, — wsparcie dostępu do finansowania inwestycji w sieci szerokopasmowe dla projektów na małą skalę, — uznanie potrzeby cyfryzacji usług publicznych, szkoleń dla różnych grup wiekowych na temat korzystania z technologii cyfrowych oraz dostosowania nauczania do docelowych odbiorców, — zwiększenie szkoleń z zakresu ICT oraz podnoszenie świadomości i rozwój w zakresie ICT dla MŚP. — ułatwienie przedsiębiorstwom świadczącym usługi internetowe pełnego objęcia zasięgiem danego terytorium.

Dostęp do usług

41.

Podkreśla, że społeczności wiejskie mają prawo do podstawowego standardu usług takich jak usługi zdrowotne (opieka lekarza rodzinnego), dostęp do usług pocztowych, bankowych i ubezpieczeniowych na obszarach wiejskich, oraz udział w życiu politycznym i dostęp do sztuki i kultury.

42.

Zwraca uwagę na nachodzenie się braku dostępności infrastruktury cyfrowej i braku dostępu do usług oraz wzywa państwa członkowskie do zapewnienia harmonijnej dostępności dla wszystkich obywateli i przedsiębiorstw zlokalizowanych na obszarach wiejskich. Centra cyfrowe można rozwijać w wielu celach, takich jak nauka i praca na odległość, szkolenia, ośrodki zdrowia i e-zdrowia, kawiarnie, urzędy pocztowe, kreatywne przestrzenie, mobilne laboratoria fab lab i ośrodki społeczne.

43.

Odnotowuje potrzebę zrównoważonych i innowacyjnych systemów transportowych umożliwiających dostęp do podstawowych usług. Tego rodzaju środki transportowe powinny stanowić rozszerzenie podstawowych usług publicznych oferowanych w liczebniejszych gminach na mniejsze gminy wiejskie.

Jakość życia

44.

Zauważa, że wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy są ważne, lecz należy je uzupełnić m.in. wystarczającą liczbą dobrej jakości usług, mieszkaniami, edukacją i szkoleniami, uczeniem się przez całe życie i systemami opieki zdrowotnej, aby zapewnić, że obszary wiejskie są nie tylko zrównoważonymi, ale również atrakcyjnymi miejscami do życia.

45.

Z zadowoleniem przyjmuje utworzenie interoperacyjnej infrastruktury danych zgodnie ze strategią Komisji Europejskiej w zakresie danych z dnia 19 lutego 2020 r., z wyspecjalizowanymi przestrzeniami danych (np. przestrzenią danych o mobilności, przestrzenią danych dotyczących środowiska, przestrzenią danych o rolnictwie, przestrzenią danych administracyjnych, przestrzenią danych dotyczących zdrowia i energii). Opiera się ona na infrastrukturze danych przestrzennych w Europie na mocy dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (2) (INSPIRE) jako elemencie przekrojowym, dzięki czemu może zapewniać usługi publiczne i prywatne na obszarach wiejskich w sposób zrównoważony i efektywny.

46.

Wzywa do opracowania innowacyjnego planu działania w celu rozwiązania problemu braku połączeń transportowych z regionami wiejskimi, górskimi i wyspiarskimi oraz regionami najbardziej oddalonymi. Opowiada się za zrównoważoną mobilnością dla wszystkich dzięki wspieraniu rozwoju nowych, czystych i alternatywnych środków transportu osób i towarów (pojazdy elektryczne i napędzane wodorem, system wspólnego użytkowania samochodów osobowych oraz łączenie różnych usług w celu zmniejszenia kosztów – transport na żądanie).

47.

Promuje współpracę międzygminną w formie wzajemnych umów między miastami i obszarami wiejskimi, w ramach której uznaje się różnorodność obszarów wiejskich i dąży do wspierania powiązań między miastem a wsią.

48.

Podkreśla, że takie podejście do planowania przestrzennego wymaga szerszych strategii uznających znaczenie policentrycznej sieci miejskiej dla rozwoju obszarów powiązanych z metropoliami, w tym małych i średnich miastach położonych w pobliżu. Celem jest zlikwidowanie przepaści między obszarami miejskimi i wiejskimi poprzez promowanie partnerstw korzystnych dla wszystkich stron w takich dziedzinach jak środowisko naturalne i transformacja energetyczna, rozwój gospodarczy, jakość usług i struktura administracji, jak również zniwelowanie różnic pomiędzy społecznościami miejskimi i wiejskimi w zakresie edukacji i szkoleń.

49.

Z zadowoleniem przyjmuje wyniki projektu SIMRA (3) (Innowacje społeczne na zmarginalizowanych obszarach wiejskich), który wykazał, że innowacje społeczne mogą być zasadniczym elementem sprostania wyzwaniom stojącym przed obszarami wiejskimi, takim jak migracja, dywersyfikacja przedsiębiorstw wiejskich, zmiana klimatu, zmiana stylu życia i restrukturyzacja gospodarki wiejskiej.

50.

Z zadowoleniem przyjmuje ukierunkowane zaproszenia do składania wniosków w ramach programu „Horyzont 2020” w zależności od etapu rozwoju innowacji społecznych i wzywa do zastosowania tego usprawnionego podejścia do wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

Inteligentne obszary wiejskie i wsie

51.

Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji Europejskiej w sprawie unijnego działania na rzecz inteligentnych wsi jako pierwszy krok w kierunku uznania potrzeby podejmowania ukierunkowanych działań wspierających odnowę obszarów wiejskich jako zrównoważonych miejsc do życia i pracy, choć jest to wystarczające.

52.

Odnotowuje, że w opinii KR-u w sprawie inteligentnych wsi wzywa się do uwzględnienia tej kwestii w kontekście polityki i możliwości finansowania. Chodzi nie tylko o zapewnienie sieci szerokopasmowych, ale również o to, jak znaleźć inteligentne sposoby rozwijania dostaw energii, dostarczania usług dla społeczności i przeprowadzenia faktycznej nowej zmiany w sposobie integrowania infrastruktury na obszarach wiejskich.

53.

Z zadowoleniem przyjmuje zestaw narzędzi Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENRD) obejmujący środki na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, które państwa członkowskie mogą wdrożyć w celu wspierania inteligentnych wsi, a tym samym innowacji społecznych. Obejmuje to następujące elementy: współpracę (zwłaszcza LEADER), wymianę wiedzy, sieci WPR, rozpoczęcie działalności przez młodych przedsiębiorców i przedsiębiorstwa typu start-up oraz tworzenie przemysłu na obszarach wiejskich, inwestycje itp. We wspomnianej opinii podkreślono, że potrzebne są również bardziej elastyczne środki wsparcia na rzecz innowacji w działalności pozarolniczej, które są zintegrowane i niosą korzyści dla działalności podstawowej oraz umożliwiają wspieranie biogospodarki i jak najlepsze wykorzystanie lokalnego obszaru. Obejmuje to nie tylko wspieranie nowo powstających przedsiębiorstw, ale również możliwość promowania rozwoju działalności gospodarczej poza sektorem rolnym; należy to uwzględnić w art. 69 rozporządzenia w sprawie planów strategicznych WPR.

54.

Domaga się również dostępu do funduszy miejskich dla miasteczek średniej wielkości. Podkreśla, że miasteczka te mają kluczowe znaczenie dla obszarów wiejskich, lecz ze względu na swój rozmiar często nie mają dostępu do programów.

55.

Podkreśla pozytywną rolę przyszłego programu LEADER, inicjatyw wielofunduszowych/inicjatyw rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność i innych inicjatyw oddolnych.

56.

Podkreśla, że obszary wiejskie to ich mieszkańcy i społeczności, lecz także środowisko, w którym żyją. KR uważa, że dzięki unijnej polityce aktywnego zarządzania obszarami wiejskimi oraz ich utrzymania oraz działaniom obejmującym wiele programów i obszarów polityki można by zrobić więcej, by obszary wiejskie stały się doskonałymi miejscami do życia, pracy, działalności produkcyjnej i zakładania rodziny.

---

(1)  Dz.U. C 225 z 27.7.2012, s. 174 oraz Dz.U. C 207 z 30.6.2017, s. 57.

(2)  Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) (Dz.U. L 108 z 25.4.2007, s. 1).

(3)  http://www.simra-h2020.eu/

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Od producenta do konsumenta (od pola do stołu) – wymiar lokalny i regionalny

(2021/C 37/04)

Sprawozdawca: Guido MILANA (IT/PES), członek rady gminy Olevano Romano (Rzym)

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Z dużym zadowoleniem przyjmuje strategię „od pola do stołu” (dalej: „strategia”), która wraz z unijną strategią na rzecz bioróżnorodności na okres do 2030 r. (1) znajduje się w sercu Europejskiego Zielonego Ładu (2) i ma zasadnicze znaczenie dla uczynienia z Europy pierwszego kontynentu neutralnego dla klimatu do 2050 r. Podkreśla, że obie strategie należy całkowicie połączyć w celu ograniczenia wpływu systemów żywnościowych na klimat, zrównoważone środowisko i różnorodność biologiczną, wspierając zdrowie gleby, ochronę owadów zapylających, wykorzystywanie zasobów biologicznych na potrzeby integrowanej ochrony roślin, zasobów wodnych i ekosystemów oraz zapewniając zarazem zdrową i bezpieczną żywność. Muszą one również pomóc w rozwiązaniu problemu wyludniania się obszarów wiejskich. Komitet uważa, że samowystarczalność żywnościowa ma równie strategiczne znaczenie i wymaga utrzymania zdolności produkcyjnych, w związku z czym konieczne jest dostateczne wsparcie budżetowe ze strony UE.

2.

Podkreśla potrzebę zapewnienia spójności między różnymi obszarami związanymi z żywnością, takimi jak rolnictwo, hodowla zwierząt, gospodarka leśna, rybołówstwo i gospodarka morska oraz polityka w dziedzinie ochrony środowiska, energii, zdrowia, konsumentów, produkcji, zatrudnienia, rozwoju obszarów wiejskich i polityka leśna, poprzez przyjęcie podejścia opartego na wielopoziomowym sprawowaniu rządów, tak aby działania uzgodnione na szczeblu europejskim mogły pomóc w realizacji strategii na rzecz ambitnych i wspólnych celów reform. Wkład społeczności lokalnych i społeczności wiejskich musi być lepiej doceniany i uwzględniany w strategiach politycznych. Zasadnicze znaczenie ma ponowne powiązanie tożsamości kulturowej regionów z ekosystemami.

3.

Akcentuje, że pandemia COVID-19 uświadomiła nam w dużym stopniu wzajemne zależności między zdrowiem, ekosystemami, łańcuchami dostaw, wzorcami konsumpcji i ograniczonymi możliwościami naszej planety. Obecna pandemia jest tylko jednym z przykładów: zwiększenie częstotliwości występowania susz, powodzi, pożarów lasów i nowych agrofagów stale przypomina, że nasz system żywnościowy jest zagrożony i musi stać się bardziej zrównoważony i odporny, zdolny do działania we wszystkich okolicznościach i zapewnienia obywatelom wystarczających dostaw zdrowej żywności w wystarczającej ilości i po przystępnych cenach.

4.

Zwraca uwagę, że nie można rozwijać zrównoważonego rolnictwa, jeżeli UE będzie nadal importować produkty rolne po niskich cenach, które nie są zgodne z europejskimi normami produkcji i konkurują nieuczciwie z europejskimi łańcuchami produkcji, oraz eksportować nadwyżki po cenach niższych od europejskich kosztów produkcji. Domaga się, aby pilnie wprowadzono nowe, bardziej sprawiedliwe i bardziej solidarne zasady wielostronne, tak aby nie ucierpiał zrównoważony charakter gospodarstw europejskich. Ma nadzieję, że to nowe podejście zostanie ukierunkowane na poprawę perspektyw ekonomicznych producentów i powiązań między nimi a konsumentami i popiera zróżnicowane systemy żywnościowe stanowiące alternatywę dla konwencjonalnych systemów produkcji lub będące ich uzupełnieniem. Wskazuje na potrzebę bardziej sprawiedliwej redystrybucji wartości, która lepiej wynagradzałaby producentów za zapewnianie wysokiej jakości dóbr publicznych i usług ekosystemowych.

5.

Wzywa Komisję Europejską do konsekwentnego wykorzystywania istniejących wskaźników (np. związanych z celami zrównoważonego rozwoju) w celu monitorowania postępów w realizacji celu powiązania zrównoważonej produkcji żywności, usług ekosystemowych i uczciwych perspektyw ekonomicznych dla rolników i pracowników w ramach różnych polityk sektorowych. Wprowadzenie nowych wskaźników należy przewidzieć jedynie w odniesieniu do obszarów, które nie są jeszcze wystarczająco reprezentowane. Komitet domaga się, by w monitorowaniu i ocenie wdrażania strategii brały aktywny udział wszystkie podmioty systemu żywnościowego.

6.

Ma nadzieję, że uznana i wsparta zostanie rola regionów i miast jako istotnych uczestników transformacji sektora spożywczego. Oprócz innych funkcji Europejski Komitet Regionów stanowi również kompendium wiedzy o praktykach europejskich miast i regionów i w związku z tym może być ważnym pośrednikiem w komunikacji i wzajemnym uczeniu się między różnymi poziomami sprawowania rządów. W ramach określania i wdrażania przyszłej WPR regiony europejskie muszą nadal móc pełnić rolę instytucji zarządzających, aby wspierać na poziomie lokalnym przemiany, o których mowa w strategii „od pola do stołu”, i gwarantować, że przyszłe plany strategiczne odpowiadają potrzebom lokalnym. Dlatego też bardzo ważne byłoby zregionalizowanie pierwszego filaru w planach strategicznych, tak aby można było zarządzać ekoprogramami jako istotnymi instrumentami towarzyszącymi wdrażaniu strategii, w sposób odpowiadający swoistym potrzebom każdego regionu.

Wsparcie dla producentów, promowanie krótkich i przejrzystych łańcuchów dostaw

7.

Zaleca ściślejsze monitorowanie tendencji do koncentracji gruntów w rękach przemysłu rolnego oraz wzrostu cen gruntów, porzucania gruntów na obszarach peryferyjnych i związanej z tym utraty gruntów rolnych przez drobnych i średnich producentów i nowych rolników. Zaleca zatem zmianę istniejących instrumentów wspólnej polityki rolnej (WPR) – jak np. ewentualne ograniczenie płatności bezpośrednich na gospodarstwo – w celu ułatwienia dostępu do gruntów rolnych dla lokalnych, drobnych oraz średnich producentów rolnych i nowych rolników agroekologicznych działających indywidualnie lub grupowo, przy czym nie należy dopuścić do utraty rolników aktywnych zawodowo. Zaleca zapewnienie równowagi między gospodarką a ekologią w ramach WPR. Zachęca ponadto do wykorzystywania odzyskanej wody do nawadniania na obszarach dotkniętych deficytem wody, jak też do wspierania gospodarki rolno-leśnej.

8.

Wyraża zadowolenie, że Komisja przewidziała wzmocnienie rolnictwa ekologicznego – i pragnie przeprowadzić w tym zakresie uprzednią ocenę skutków – poprzez przydzielenie na nie do 2030 r. co najmniej 25 % powierzchni użytków rolnych w UE oraz znaczny wzrost akwakultury ekologicznej. Wzywa ponadto Komisję do oceny innych systemów rolnictwa i produkcji korzystnych dla środowiska. W związku z tym zaleca rozważenie i wspieranie roli lokalnych i regionalnych strategii politycznych jako środka utrzymania i zwiększenia obszarów produkcji ekologicznej, precyzyjnej i zintegrowanej, dbającej o oszczędność zasobów środowiskowych za pomocą takich programów jak lokalne strategie żywnościowe (w tym biookręgi, ekoregiony, bioregiony (3)), a także procesy kształcenia. Życzy sobie, by w ramach WPR transformacja była zgodna ze zmianami w konsumpcji produktów ekologicznych. Apeluje ponadto o środki mające na celu wsparcie organizacji całego sektora ekologicznego, a nie tylko rozwoju produkcji, w celu zachowania wartości dodanej związanej z tą metodą produkcji i przetwarzania na różnych obszarach, w tym o zachęcanie do stworzenia sieci wodociągowych w celu zapewnienia producentom rolnictwa ekologicznego wody o jakości zgodnej z przepisami dotyczącymi rolnictwa ekologicznego.

9.

Wzywa do położenia większego nacisku na krótkie łańcuchy dostaw i do uznania różnorodności europejskich systemów produkcji, w tym alternatywnych systemów produkcji mających na celu promowanie lokalnych/regionalnych metod produkcji, przetwarzania i wprowadzania do obrotu opartych na jakości odżywczej i dobrostanie zwierząt i środowiska. Apeluje o ustanowienie europejskich ram promowania i wzmocnienia krótkich łańcuchów dostaw w oparciu o innowacyjne i skuteczne praktyki lokalne. Wzywa, by ułatwiano wspieranie zbiorowych projektów terytorialnych z udziałem przetwórców, władz lokalnych, przedsiębiorstw rolnych i leśnych, handlowców i konsumentów lokalnych w celu opracowania lokalnej oferty żywnościowej. Wnosi ponadto o wsparcie dywersyfikacji lokalnej i regionalnej produkcji i przetwórstwa, rozwoju nowych sektorów (na przykład białka roślinnego, zwłaszcza roślin strączkowych, i wysokiej jakości sektorów, takich jak owoce jagodowe, orzechy itd.), w ramach których przewidziane zostanie także lepsze wykorzystanie wtórnych łańcuchów strumieni bocznych i odpadów w celu stworzenia wartości dodanej na różnych etapach łańcucha żywnościowego, wraz z rozważeniem możliwości wprowadzenia certyfikatów dotyczących zrównoważonej produkcji i obejmujących gospodarkę wodną lub glebową. W tym kontekście KR zauważa, że takie określenia jak „lokalne” i „regionalne” powinny odnosić się do danego produktu. Punktem wyjścia jest niski ślad środowiskowy produktu, unikanie zbędnego transportu oraz poprawa relacji między producentami a konsumentami.

10.

Odnotowuje, że produkcja, przetwórstwo, sprzedaż detaliczna, opakowania i transport produktów żywnościowych mają nie tylko wpływ na różnorodność biologiczną, lecz również znacznie przyczyniają się do zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody oraz emisji gazów cieplarnianych, w związku z czym życzy sobie, by podniesiono wartość strumieni bocznych w celu wprowadzenia modelu gospodarki o obiegu zamkniętym. Podobnie jak Komisja Europejska uważa, że pilne są następujące środki: a) ograniczenie do 2030 r. ogólnego stosowania pestycydów chemicznych i związanego z nimi ryzyka o 50 % oraz stosowania bardziej niebezpiecznych pestycydów (4) o 50 %, dbając o to, by zaoferować rolnikom faktyczne, nieograniczające ich wydajności alternatywy zarówno dla pestycydów, jak i dla stosowanych praktyk rolniczych, przeznaczając większe środki na badania w tym sektorze i przyspieszając procedury wprowadzenia na rynek; b) ograniczenie utraty składników pokarmowych o co najmniej 50 % bez pogorszenia żyzności gleby; c) zmniejszenie do 2030 r. stosowania nawozów o co najmniej 20 %; d) zmniejszenie do 2030 r. o 50 % sprzedaży środków przeciwdrobnoustrojowych dla zwierząt utrzymywanych w warunkach fermowych i akwakultury; e) dalsze ograniczanie emisji gazów cieplarnianych pochodzących z sektora rolnego i z użytkowania gruntów, w szczególności podtlenku azotu i metanu (który pochodzi również z sektora produkcji zwierzęcej), oraz rolniczego wykorzystywania torfowisk, co w odpowiedni sposób przyczynia się do procesu określonego w Europejskim prawie o klimacie. W związku z tym wzywa Komisję do jak najszybszego opublikowania planu celów klimatycznych na 2030 r. z myślą o podwyższeniu wartości docelowej ograniczenia emisji gazów cieplarnianych co najmniej do 55 % w porównaniu z poziomem z 1990 r. (5) i do realizacji planu powiązanego z odpowiednimi zobowiązaniami finansowymi. f) zwiększenie użytków zielonych i produkcji pasz białkowych w Europie poprzez zmniejszenie ilości importowanych pasz i białek, które nie spełniają europejskich norm klimatycznych i środowiskowych.

11.

Apeluje do Komisji, by w ramach przyszłych prac przeprowadziła oceny skutków dotyczące sposobu ustalania celów liczbowych. Kraje, w których stosuje się duże ilości antybiotyków, chemicznych środków ochrony roślin i nawozów, należy zachęcać do znaczniejszego ich ograniczenia niż kraje o i tak już niskim poziomie stosowania.

12.

Proponuje przeprowadzanie przejrzystych i łatwych do zakomunikowania ocen skutków w celu monitorowania celów osiągniętych w perspektywie średnioterminowej oraz renegocjacji niezbędnych adaptacji w porozumieniu z państwami członkowskimi, władzami lokalnymi i regionalnymi oraz podmiotami rolno-przemysłowymi.

13.

Zaleca zaplanowanie bardziej rygorystycznych środków w odniesieniu do wpływu praktyk intensywnego chowu przemysłowego na środowisko. Opowiada się za wprowadzeniem na szczeblu UE rozważanego w strategii obowiązkowego, urzędowo certyfikowanego oznakowania dotyczącego dobrostanu zwierząt. Zaleca wprowadzenie obowiązku jasnego oznaczenia metody hodowlanej, obejmującej cykl życia zwierzęcia, aby umożliwić producentom informowanie o zastosowanych praktykach, a konsumentom – wybór produktów spełniających ich wymagania. Proponuje stopniowe i zaplanowane zmniejszenie chowu klatkowego w całej Unii Europejskiej, w tym poprzez wprowadzenie pułapów obsady zwierząt hodowanych w tego typu gospodarstwach rolnych oraz wspieranie ekstensywnej hodowli w akwakulturze. Domaga się, aby przestrzeganie pewnego pułapu obsady zwierząt w gospodarstwie było warunkiem dostępu do płatności w ramach WPR oraz by wzmocniono warunkowość WPR w zakresie przepisów dotyczących dobrostanu zwierząt.

14.

Wnosi, by nowe programy ekologiczne zaoferowały zrównoważony, obowiązkowy, skuteczny i coraz znaczniejszy przepływ środków finansowych w celu propagowania zrównoważonych praktyk produkcyjnych znacznie poprawiających m.in. sekwestrację dwutlenku węgla (carbon farming) przez rolników i hodowców lasów oraz różnorodność biologiczną. Przypomina jednak, że działania rolno-środowiskowo-klimatyczne z drugiego filaru WPR okazały się zdecydowanie najskuteczniejszym środkiem WPR w zakresie zazielenienia, co wynika z podejścia oddolnego w określaniu tych środków w wypadku zarządzania regionalnego. W związku z tym domaga się, by wykorzystywano możliwości przenoszenia środków z pierwszego do drugiego filaru WPR, oraz apeluje o udział władz regionalnych w określaniu ekoprogramów zarówno w skali europejskiej, jak i krajowej, aby zapewnić większą spójność i komplementarność między ekoprogramami a działaniami rolno-środowiskowo-klimatycznymi oraz lepsze uwzględnienie potrzeb regionów. Zaleca ponadto wsparcie praktyk chowu na wolnym wybiegu wywierających mniejszy wpływ na środowisko. W celu zachowania równowagi między środowiskowym, gospodarczym i społecznym aspektem zrównoważonego rozwoju konieczne jest, by rolnicy mogli otrzymać rekompensatę z środków europejskich i krajowych za dodatkowe koszty związane z produkcją rolną.

15.

Uważa, że oprócz zmian w sektorze rolnictwa konieczne jest przyspieszenie przejścia na zrównoważoną produkcję ryb. Zaleca środki mające na celu ochronę i wspieranie rybaków prowadzących połowy na małą skalę, takich jak rybacy realizujący zrównoważoną działalność w regionach najbardziej oddalonych, oraz zwalczanie intensywnego chowu klatkowego, nielegalnych praktyk połowu na skalę przemysłową i przełowienia, a także wprowadzenie bardziej odpowiednich środków w ramach przeglądu wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb) oraz umów handlowych.

16.

Ma nadzieję, że opracowane zostaną propozycje mające na celu zaplanowanie przestrzeni morskiej oraz stworzenie sieci obszarów, na których wszystkie formy połowów będą zakazane przez okres wystarczający, aby skuteczniej osiągnąć równowagę między wykorzystaniem zasobów rybnych a zdolnością morza do ich odtworzenia. Wzywa ponadto do ukierunkowania wysiłków na zapewnienie większej skuteczności opracowywania planów zarządzania połowami w strefach najbardziej zagrożonych z punktu widzenia środowiska.

Kwestie żywnościowe, walka z otyłością, promowanie odpowiedzialnej i krytycznej konsumpcji

17.

Podkreśla wagę wyborów i nawyków żywieniowych konsumentów, które mają podstawowe znaczenie dla zmiany systemu żywnościowego. Popiera zamiar Komisji, by ułatwić przechodzenie na zdrowe i zrównoważone sposoby odżywiania zgodnie z celem nr 12 Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 (6). Wzywa zatem Komisję, by wdrożyła pakiet spójnych środków ukierunkowanych na promocję diety śródziemnomorskiej, której korzystny wpływ na zdrowie został potwierdzony, a także zdrowych sposobów odżywiania się opartych na większym spożyciu produktów roślinnych oraz odpowiednim i odpowiedzialnym spożyciu tłuszczów i cukrów.

18.

Apeluje, by Komisja opracowała bardziej odpowiednie systemy określania wartości odżywczej produktów uzgodnione na szczeblu europejskim i oparte na bardziej aktualnych danych naukowych. Wnosi, by rozważyła możliwość stworzenia europejskiego banku danych na temat wartości odżywczych i wdrożenia europejskiego programu określania wartości odżywczej. Aby pobudzać świadomą konsumpcję, celem powinno być dostarczanie przejrzystych, pełnych i jasnych informacji na temat jakości odżywczej, z uwzględnieniem pochodzenia produktów, wpływu transportu na środowisko oraz sposobów produkcji.

19.

Podkreśla ponadto wagę wykroczenia poza działania w zakresie oznakowania informacyjnego poprzez edukowanie, zachęty i środki strukturalne ukierunkowujące konsumentów na krytyczną i odpowiedzialną konsumpcję i sprzyjające zdrowemu i dostępnemu środowisku żywnościowemu dla wszystkich. Zaleca zatem kampanie informacyjne i programy edukacyjne na temat zdrowego odżywiania i sposobu żywienia bogatego w składniki roślinne i błonnik. Popiera przyjęcie zachęt podatkowych dla konsumentów do wyboru zdrowego i zrównoważonego pożywienia. Zachęca ponadto do przedsięwzięcia środków zniechęcających przemysł rolno-spożywczy do wprowadzania na rynek i reklamowania wysoce przetworzonych i niezdrowych produktów spożywczych zawierających dużo cukrów, soli i tłuszczów nasyconych.

20.

Zdecydowanie popiera środki gwarantujące, że cena żywności będzie odzwierciedlać realne koszty środowiskowe i społeczne oraz że producenci surowców będą uzyskiwać sprawiedliwy dochód ze swojej pracy. Wzywa zatem Komisję do omówienia z państwami członkowskimi środków mających na celu ograniczenie siły nabywczej przetwórców i przedsiębiorstw sprzedaży detalicznej oraz wzmocnienie pozycji negocjacyjnej producentów surowców, mając na uwadze naukowo udowodnione koszty dla środowiska i zdrowia publicznego. Zdaniem KR-u jest uzasadnione, by godziwa cena produktów wiązała się z wyższą ceną dla konsumentów (7).

21.

Wnosi, by Komisja uczyniła z prawa do pożywienia jeden z filarów wdrażania strategii. Proponuje zatem współpracę z państwami członkowskimi oraz władzami lokalnymi i regionalnymi w celu opracowania środków krótko- i średnioterminowych (np. poprzez wsparcie gospodarcze) i długoterminowych (strukturalnych polityk społecznych) i tym samym ułatwienia dostępu najsłabszych grup społecznych do bardziej zrównoważonego i zdrowego systemu żywnościowego, co przyczyni się do zwalczania otyłości i niedożywienia. Wzywa do opracowania europejskiego planu działania dotyczącego otyłości i niedożywienia u dzieci na okres po 2020 r. Podkreśla, że przystępność cenowa zdrowej żywności powinna być wspierana raczej za pomocą bezpośrednich polityk i środków społecznych, przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwych cen produktów dla rolników i pracowników.

Zrównoważone zamówienia publiczne, zielone zamówienia żywności, programy edukacyjne

22.

Wzywa do położenia większego nacisku na rolę zielonych zamówień publicznych i zielonych zamówień żywności jako środka wspierania zdrowego i zrównoważonego sposobu odżywiania oraz wzmocnienia i wspierania lokalnego rolnictwa opartego na specyfice regionalnej wraz z zapewnieniem udziału w rynku lokalnym i regionalnym producentom (8).

23.

Domaga się ustanowienia elastyczniejszych kryteriów wprowadzania produktów lokalnych i regionalnych do zamówień publicznych, w szczególności poprzez przyjęcie zasady 0 km w stołówkach szkolnych. Zaleca ponadto przyjęcie skutecznego systemu doradztwa lub uproszczonego europejskiego podręcznika w celu dostarczenia władzom publicznym jasnych wskazówek dotyczących tego, w jaki sposób wprowadzić kryteria większej zrównoważoności.

24.

Popiera zachęcanie przez Komisję państw członkowskich oraz władz lokalnych i regionalnych do realizacji w szkołach programów edukacyjnych dotyczących rolnictwa, żywności, środowiska i klimatu. Uważa bowiem, że zasadnicze znaczenie ma zachęcanie do krytycznej konsumpcji, nauczanie o rolnictwie oraz zaszczepienie kultury żywnościowej i świadomości ekologicznej w młodych pokoleniach i najsłabszych grupach społecznych.

Ograniczenie ilości odpadów i zapobieganie im, promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym

25.

Wnosi, by Komisja przedstawiła ambitne przepisy i wiążące cele w zakresie zapobiegania marnotrawieniu żywności i jego ograniczania. Życzy sobie, by zachowała stanowczo wiążący cel polegający na zmniejszeniu o połowę marnotrawienia żywności do 2030 r. na podstawie prac prowadzonych we współpracy z Unijną Platformą ds. Strat i Marnotrawienia Żywności. Apeluje do Komisji o poświęcenie szczególnej uwagi wsparciu dla regionów najbardziej oddalonych, zważywszy na fakt, że z punktu widzenia obiegu zamkniętego ich gospodarek niezwykle istotne są poprawa zarządzania, recykling oraz odzyskiwanie wartości z odpadów i produktów ubocznych sektora rolno-spożywczego i rybołówstwa.

26.

Zaleca zachowanie całościowej wizji łańcucha żywnościowego wraz ze środkami ograniczającymi marnotrawienie żywności zarówno na etapie początkowym (produkcja podstawowa) w procesie przetwarzania, podczas transportu środków spożywczych i ich wprowadzania do obrotu, jak i na etapie konsumpcji w gospodarstwach domowych i poza nimi. Proponuje zachęcanie supermarketów do wydajniejszego magazynowania produktów i zapewnienie specjalnego opodatkowania supermarketów za niewydajne wykorzystanie nadwyżek żywności. Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę niektórych państw członkowskich dotyczącą obowiązkowego przekazywania nadmiernych zapasów w formie darowizny.

27.

Wnosi o zamieszczanie bardziej odpowiednich informacji na temat terminu ważności na etykietach produktów spożywczych w oparciu o ocenę zarówno przydatności do spożycia, jak i niezdatności do spożycia. Uważa również, że istotne są kampanie informacyjne i uświadamiające skierowane do konsumentów, mające na celu zachęcanie do właściwej postawy w zakresie ograniczania odpadów żywnościowych. Zaleca ponadto przyjęcie podejścia oddolnego mającego na celu szerzenie wiedzy i rozwijanie innowacji i dobrych praktyk powstających w wielu ośrodkach miejskich i regionalnych.

28.

Popiera zaplanowanie działań mających na celu rozpowszechnienie modeli produkcji i rozwoju terytorialnego opartych na filozofii „zero odpadów”, ponownym użyciu i gospodarce o obiegu zamkniętym w całym łańcuchu, w tym i w dziedzinie tworzyw sztucznych. Podkreśla, że zamówienia publiczne stanowią potężne narzędzie, za pomocą którego władze lokalne i regionalne mogą ustanowić normy i ukierunkować rynek w stronę bardziej zrównoważonych i lokalnych produktów i usług. Proponuje podejście oddolne w oparciu o programy wspierające pozytywne działania o obiegu zamkniętym z udziałem obszarów miejskich, podmiejskich, wiejskich i najbardziej oddalonych (9).

Handel międzynarodowy, solidarność i zrównoważony rozwój w państwach trzecich

29.

Uważa, że niezbędne jest przyjęcie kompleksowego podejścia do przejścia na zrównoważone systemy rolno-spożywcze w oparciu o współpracę z państwami trzecimi i międzynarodową politykę handlową. Podkreśla, że UE, która jest największym na świecie importerem i eksporterem żywności, zwiększyła swą zależność od państw trzecich i jej dotychczasowa polityka handlowa stoi w sprzeczności z celami społecznymi i środowiskowymi. Wzywa Komisję do aktywnego poszukiwania rozwiązań w tej dziedzinie, zwłaszcza w odniesieniu do zasad handlu międzynarodowego produktami rolnymi, rozwoju cen na rynkach UE i na rynkach międzynarodowych oraz trwałej równowagi popytu i produkcji mięsa i przetworów mlecznych.

30.

Nalega, by umowy handlowe były oceniane z uwzględnieniem celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i opierały się na koncepcji zrównoważonego rozwoju. Wnosi, by rozwinięto rozdziały poświęcone zrównoważonej gospodarce leśnej, walce z wylesianiem, dobrostanowi zwierząt oraz naruszaniu praw człowieka (10).

31.

Uważa, że polityka handlowa, która nie gwarantuje, że rynki zewnętrzne spełniają wysokie standardy europejskie w zakresie zrównoważonego rozwoju i bezpieczeństwa żywności, może poważnie zaszkodzić rynkowi wewnętrznemu i zagrozić sektorowi rolnemu. Uważa, że europejskie umowy handlowe mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia równych szans na rynku wewnętrznym i zewnętrznym, ochrony konkurencyjności rolników europejskich i zagwarantowania im sprawiedliwego wynagrodzenia. Domaga się, by negocjowano z państwami trzecimi zasadę ścisłej wzajemności norm produkcji (poprzez zrównanie przepisów dotyczących ochrony upraw i środowiska oraz wskazanie w odpowiednich przypadkach lokalnych produktów najwyższej jakości). Proponuje także zaostrzenie kontroli produktów w chwili wprowadzania na wspólny europejski rynek. Popiera transgraniczny podatek od emisji dwutlenku węgla, który uniemożliwiałby unijnym przedsiębiorstwom przenoszenie produkcji do krajów o mniej rygorystycznych normach środowiskowych.

Sprawowanie rządów, wdrażanie i monitorowanie

32.

Zaleca konsekwentne ukierunkowanie przyszłej WPR, WPRyb i programów operacyjnych oraz krajowych planów strategicznych WPR na cele określone w Europejskim Zielonym Ładzie, szczególnie w odniesieniu do strategii „od pola do stołu” i strategii na rzecz bioróżnorodności 2030. W związku z tym wzywa do włączenia do rozporządzenia w sprawie WPR wspólnych określonych ilościowo i wymiernych celów europejskich w zakresie krajowych planów strategicznych. Proponuje określenie jasnych wskaźników oddziaływania, by wytyczyć cele i śledzić wyniki. Domaga się, by regiony odgrywały decydującą rolę w zarządzaniu planami strategicznymi, zwłaszcza w odniesieniu do drugiego filaru, oraz by w planach reform WPR nie porzucono podejścia terytorialnego i regionalnego.

33.

Ubolewa, że część WRF na lata 2021–2027 przydzielona na WPR w stanowisku przyjętym przez Radę Europejską w lipcu zmniejszyła się o 6,4 % w porównaniu z obecnym okresem. Ambitne cele związane z transformacją ekologiczną europejskiej produkcji rolnej muszą iść w parze z ambitnym budżetem dla WPR, a zwłaszcza dla Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Ubolewa ponadto, że wysiłki na rzecz przekształcenia WPR w celu jej większego ukierunkowania na dobro wspólne, zrównoważony rozwój i ochronę zasobów nie zostały jeszcze wyraźniej odzwierciedlone we wnioskach dotyczących rozporządzeń oraz że długie okresy przejściowe sprawiają, że oddziaływanie przyjętych rozwiązań wyraźnie się opóźni.

34.

Przyjmuje z zadowoleniem chęć włączenia wszystkich podmiotów systemu żywnościowego, w tym społeczeństwa obywatelskiego i przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych, we wdrażanie i monitorowanie strategii. Uważa, że w ramach strategii trzeba zastosować horyzontalne i wielopoziomowe systemy zarządzania zapewniające przekrojowy charakter działania różnych dyrekcji generalnych Komisji. Ma nadzieję, że przykładem będą modele partycypacyjne takie jak rady ds. polityki żywnościowej (food policy council) powołane w wielu samorządach lokalnych i regionalnych.

35.

Proponuje, by Komisja nawiązała ścisłą współpracę nie tylko z Parlamentem, lecz również z Europejskim Komitetem Regionów oraz Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym w zakresie wdrażania i monitorowania obu strategii.

---

(1)  COM(2020) 380 final.

(2)  COM(2019) 640 final.

(3)  Przykładem jest bioregion Bawaria 2012, którego celem jest przeznaczenie 30 % gruntów rolnych na rolnictwo ekologiczne do 2030 r. (źródło: badanie zlecone przez KR pt. The Role of Local and Regional Authorities in making food systems more sustainable).

(4)  Dotyczy to środków ochrony roślin zawierających substancje czynne spełniające kryteria wyłączenia określone w pkt 3.6.2–3.6.5 i pkt 3.8.2 załącznika II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 (Dz.U. L 309 z 24.11.2009, s. 1) lub uznawane za substancje kwalifikujące się do zastąpienia zgodnie z kryteriami określonymi w pkt 4 tego załącznika.

(5)  Ten sam postulat został przedstawiony w opinii „Europejskie prawo o klimacie: ustanowienie ram na rzecz osiągnięcia neutralności klimatycznej” [COR-2020/01361 – sprawozdawca: Juan Moreno Bonilla (EPL/ES)] (Dz.U. C 324 z 1.10.2020, s. 58).

(6)  Cel nr 12 – odpowiedzialna konsumpcja i produkcja.

(7)  Zob. np. Willet, W. i in. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet Commissions, 393 (1170), 447–492. Zob. również Howard, P., i in. Global Meat: Social and Environmental Consequences of the Expanding Meat Industry. MIT Press, 2019.

(8)  Przypomina w tym kontekście punkt 19 rezolucji w sprawie zrównoważonej żywności przyjętej na 113. sesji plenarnej w lipcu 2015 r. (Dz.U. C 313 z 22.9.2015, s. 5): „Zaleca, aby różne podmioty zainteresowane zrównoważoną produkcją i odpowiedzialną konsumpcją […] były informowane o możliwościach włączenia do swoich zamówień publicznych kryteriów zrównoważonego rozwoju […]”.

(9)  Przykładem jest gmina Maribor w Słowenii, w której rozwija się synergię między miastami a obszarami wiejskimi dzięki przetwarzaniu odpadów organicznych w nawozy (źródło: „The Role of Local and Regional Authorities in making food systems more sustainable’”, badanie zlecone przez KR).

(10)  Ten sam postulat został przedstawiony w opinii „Zintensyfikowanie działań UE na rzecz ochrony i odtwarzania światowych lasów” [COR-2019/04601 – sprawozdawca: Roby Biwer (PES/LU)] (Dz.U. C 324 z 1.10.2020, s. 48).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Przegląd zarządzania gospodarczego

(2021/C 37/05)

Sprawozdawca: Elio DI RUPO (BE/PES), premier rządu regionalnego Walonii Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Przegląd zarządzania gospodarczego COM(2020) 55 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Z zadowoleniem przyjmuje prezentację przez Komisję Europejską w dniu 5 lutego br. komunikatu w sprawie przeglądu zarządzania gospodarczego oraz jej otwartość na reformę przepisów gospodarczych i budżetowych.

2.

Popiera również fakt, że w dniu 20 marca br. Komisja Europejska przedstawiła swoją propozycję wykorzystania – po raz pierwszy w historii strefy euro – ogólnej klauzuli derogacyjnej przewidzianej już w obecnym pakcie stabilności i wzrostu w celu wzmocnienia nadzwyczajnych środków budżetowych w odpowiedzi na pandemię COVID-19.

3.

Jest zdania, że ta klauzula derogacyjna musi pozostać w mocy do czasu pełnego poznania finansowych i budżetowych konsekwencji kryzysu COVID-19, zarówno w odniesieniu do deficytów, jak i długów państw członkowskich. Taka sama logika powinna przeważać w przypadku ewentualnego stopniowego znoszenia tymczasowych ram pomocy państwa na szczeblu europejskim, które można rozważyć jedynie w stabilnym kontekście makroekonomicznym i po debacie kontradyktoryjnej między Komisją Europejską, Radą Ministrów i Parlamentem Europejskim.

4.

Podkreśla ponadto, że według Światowej Organizacji Zdrowia pandemia może utrzymywać się przez następne dwa lata i że opracowanie skutecznych szczepionek lub leków wydaje się możliwe dopiero w 2021 r.

5.

Zauważa ponadto, że poza skutkami społeczno-gospodarczymi pandemii COVID-19 sytuacja gospodarcza i finansowa uległa głębokim zmianom od czasu ostatniej reformy paktu stabilności i wzrostu w 2013 r. Stopy procentowe są na historycznie niskim poziomie, a rzeczywisty koszt długu publicznego jest ujemny w wielu krajach, podczas gdy średnia dla strefy euro na początku obecnego dziesięciolecia wynosiła około 3 %.

6.

Uważa zatem, że Komisja powinna przeprowadzić kolejny kompleksowy i dogłębny przegląd sytuacji w każdym państwie członkowskim oraz wprowadzić odpowiednie zmiany do projektu przeglądu zarządzania gospodarczego.

7.

Podkreśla, że europejskie ramy zarządzania gospodarczego mają istotny wpływ na wszystkie szczeble władzy, a w szczególności na samorządy lokalne i regionalne, które odpowiadają za prawie jedną trzecią wydatków publicznych i ponad połowę inwestycji publicznych w całej Unii Europejskiej, przy czym istnieją duże różnice między państwami członkowskim (1).

8.

Uważa, że pakt stabilności i wzrostu oraz inne elementy obecnych europejskich ram zarządzania gospodarczego mają obecnie cztery główne wady: (i) skutki procykliczne: państwo członkowskie znajdujące się w recesji może być zmuszone do ograniczenia wydatków, co grozi dalszym pogłębieniem się recesji, pomimo elastyczności związanej z koniunkturą przedstawionej w komunikacie wyjaśniającym z 2015 r. (2), która jest jednak niewystarczająca. Ta procykliczność miała szczególny wpływ na inwestycje publiczne, które zbyt często działały jako zmienna dostosowawcza w polityce oszczędnościowej; ii) złożoność: wielość celów, elastyczność, wyjątki, klauzule korekcyjne oraz różnice w sytuacjach, które należy uwzględnić, doprowadziły do powstania nadmiernie skomplikowanych i technicznych ram, opartych ponadto na wskaźnikach, które nie są bezpośrednio dostrzegalne, takich jak deficyt strukturalny i luka produktowa; (iii) nieskuteczność: podczas gdy nadmierne deficyty prawie zniknęły w 2018 r., ewolucja długu była znacznie mniej korzystna, nawet przed wpływem na budżet kryzysu wywołanego koronawirusem w 2020 r. Liczba państw członkowskich przekraczających limit 60 % wzrosła z 9 w 2008 r. do 14 w 2018 r. (3). Stosowanie sankcji finansowych nie jest wiarygodne, ponieważ przyniosłoby efekt przeciwny do zamierzonego; iv) brak przejrzystości i zasadności: złożoność i techniczna natura ram zarządzania gospodarczego sprawiają, że są one nieprzejrzyste. Ani Parlament Europejski, ani władze lokalne i regionalne, ani społeczeństwo obywatelskie i inne zainteresowane strony nie są rzeczywiście zaangażowane. Co więcej, obecne ramy nie korelują obowiązków poszczególnych szczebli zarządzania w zakresie wdrażania paktu stabilności i wzrostu i przewidują jedynie zbiorową odpowiedzialność krajową, niezależną od faktycznego zarządzania budżetem na poszczególnych szczeblach. Te strukturalne wady istniejących ram, w połączeniu z ich niepożądanymi skutkami i brakiem skuteczności, poważnie osłabiły ich legitymację, zwłaszcza w tych państwach, które najbardziej ucierpiały w wyniku kryzysu w strefie euro i które podlegają środkom warunkowym, co doprowadziło do odrzucenia UE i ucieczki w kierunku politycznych skrajności.

9.

Podkreśla, zgodnie z wnioskami komunikatu Komisji, że sześciopak i dwupak doprowadziły do ściślejszej koordynacji polityki budżetowej w strefie euro. Wzmocnione ramy nadzoru posłużyły państwom członkowskim za podstawę konsolidacji ich struktur budżetowych, chociaż w Unii nadal widoczne były – już przed pojawieniem się pandemii COVID-19 – znaczne dysproporcje terytorialne i społeczne.

10.

Z zadowoleniem przyjmuje powodzenie obligacji społecznych wyemitowanych przez Komisję 17 października 2020 r., by sfinansować tymczasowe wsparcie w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE) w wysokości 100 mld EUR dostępne do dnia 31 grudnia 2022 r. w formie pożyczek dla państw członkowskich, które muszą znaleźć znaczne środki finansowe, aby zaradzić negatywnym skutkom gospodarczym i społecznym pandemii COVID-19 na ich terytorium. Uważa, że gdyby program SURE miał trwały pozytywny wpływ, mógłby utorować drogę do ustanowienia europejskiego programu reasekuracji świadczeń dla osób bezrobotnych.

Wskaźniki

11.

Nalega, aby rządy krajowe, regionalne i lokalne, a także obywatele mieli jasną wiedzę na temat zasad, które mają być stosowane. W tym celu obowiązujące zasady muszą opierać się na bezpośrednio weryfikowalnych wskaźnikach i uwzględniać stabilizację antycykliczną, wolną od wahań koniunktury.

12.

Uważa ponadto, że zarządzanie gospodarcze powinno się opierać na równowadze między wskaźnikami związanymi z dyscypliną budżetową a wskaźnikami pozabudżetowymi. W związku z tym uważa, że w ślad za procedurą dotyczącą zakłóceń równowagi makroekonomicznej, która obejmuje szerszy zakres wskaźników, w tym stopę bezrobocia, zreformowane zarządzanie gospodarcze musi uwzględniać zwiększoną potrzebę inwestycji i niezbędnych wydatków publicznych (4), by wspierać transformację w kluczowych sektorach zdrowia, żywności, transportu, termomodernizacji budynków, energii i cyfryzacji. Część tych wydatków powinny pokryć budżety krajowe, jako uzupełnienie finansowania prywatnego i europejskiego. Do tego dochodzi presja na wydatki publiczne związana z dostosowaniem gospodarki do zachodzącej zmiany klimatu lub zrekompensowaniem społecznych skutków wzrostu opodatkowania emisji dwutlenku węgla.

13.

Ponadto podziela krytykę dotyczącą stosowania wskaźnika produkcji potencjalnej, czyli potencjału produkcyjnego, który można osiągnąć poprzez pełne wykorzystanie zasobów kapitału produkcyjnego i podaży pracy, bez wywierania presji inflacyjnej. Koncepcja ta nie uwzględnia ani energii jako czynnika produkcji, w tym ryzyka szybszego starzenia się kapitału produkcyjnego z powodu ograniczeń związanych z wykorzystaniem energii węglowej, ani fizycznych ograniczeń rozwoju działalności człowieka.

14.

Wzywa również do przywrócenia równowagi w kierunku lepszego uwzględnienia dochodów. Ograniczanie wydatków sektora społecznego, edukacyjnego i zdrowotnego jest bowiem często postrzegane jako najłatwiejszy sposób zmniejszenia zadłużenia w perspektywie krótkoterminowej. Jednak skoordynowana polityka podatkowa i środki przeciwdziałające oszustwom podatkowym mogą znacznie wspomóc budżety publiczne. Same oszustwa związane z VAT przynoszą stratę w wysokości 147 mld EUR (5) rocznie, podczas gdy suma deficytów wszystkich państw członkowskich UE w 2018 r. wyniosła 109 mld EUR.

15.

Podkreśla potrzebę lepszej koordynacji polityki gospodarczej państw członkowskich w celu zmniejszenia rozbieżności cyklicznych i różnic w odniesieniu do konwergencji. W związku z tym popiera również zamiar Komisji dotyczący przywrócenia równowagi między państwami członkowskimi pod względem nadwyżek i deficytów. Państwa członkowskie z nadwyżkami na rachunku obrotów bieżących powinny prowadzić bardziej ekspansywną politykę fiskalną w celu pobudzenia popytu krajowego, natomiast państwa członkowskie, w których występuje nierównowaga strukturalna wynikająca z niskiego poziomu wydajności i konkurencyjności, powinny zwiększyć inwestycje, aby unowocześnić swoją działalność produkcyjną. Wszystkie państwa członkowskie muszą również zwiększyć inwestycje w szkolenia, badania naukowe i rozwój, które na tym etapie są nadal niewystarczające do zapewnienia konkurencyjności gospodarki europejskiej.

16.

Ponawia swoją sugestię, aby procedura dotycząca zakłóceń równowagi makroekonomicznej została rozszerzona o wskaźniki pomocnicze związane z różnicami regionalnymi; uważa, że mogłaby również w większym stopniu uwzględniać postępy poczynione w realizacji 17 celów zrównoważonego rozwoju ONZ, które obejmują nie tylko ochronę środowiska naturalnego, ale również kryteria społeczne, gospodarcze i dotyczące zarządzania.

Inwestycje publiczne i złota reguła

17.

Uważa, że europejskie ramy zarządzania gospodarczego są częściowo odpowiedzialne za gwałtowny spadek inwestycji publicznych, który nastąpił w następstwie kryzysu w strefie euro, ponieważ nie uwzględniają one w wystarczającym stopniu rozróżnienia między wydatkami bieżącymi a inwestycyjnymi. W latach 2009–2018 ogólne inwestycje publiczne w UE spadły o 20 % jako odsetek PKB. Inwestycje władz lokalnych i regionalnych spadły o prawie 25 %, a w kilku państwach członkowskich najbardziej dotkniętych kryzysem o 40 % lub więcej (6).

18.

Przypomina, że Europejska Rada Budżetowa ustaliła, że państwa o wysokim poziomie inwestycji publicznych mają tendencję do znacznego zmniejszania ich w trakcie procedury nadmiernego deficytu (7) oraz że sama Komisja zauważyła, że ramy budżetowe nie zapobiegły spadkowi inwestycji ani nie uczyniły finansów publicznych bardziej sprzyjającymi wzrostowi, a ponadto ani „klauzula inwestycyjna” paktu stabilności i wzrostu, ani przepisy Traktatu, zgodnie z którymi Komisja – oceniając spełnienie warunków do uruchomienia procedury nadmiernego deficytu – powinna uwzględnić również, czy deficyt publiczny przekracza publiczne wydatki inwestycyjne (art. 126 ust. 3 TFUE) nie wydają się mieć znaczącego wpływu (8).

19.

Przypomina, że już w opinii w sprawie komunikatu wyjaśniającego na ten temat z 2015 r. (9) KR uznał, że istniejąca elastyczność w ramach paktu stabilności i wzrostu jest zbyt restrykcyjna i ograniczona, by mogła mieć rzeczywiste korzystne skutki dla inwestycji publicznych.

20.

Uważa, że ukierunkowane inwestycje publiczne wysokiej jakości, oparte na ocenie oddziaływania terytorialnego i rzetelnej analizie ekonomicznej pod względem kosztów i korzyści wydatków publicznych, muszą być antycykliczne, aby przynosiły korzyści przyszłym pokoleniom. W obecnej sytuacji, gdy istnieją nadzwyczajne potrzeby w zakresie wydatków publicznych, zniechęcanie do finansowania inwestycji publicznych z deficytu może skłaniać do niedoinwestowania ze szkodą dla przyszłych pokoleń.

21.

Przypomina, że KR stale apeluje o nieuwzględnianie wydatków publicznych dokonywanych przez państwa członkowskie i samorządy terytorialne z tytułu współfinansowania funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w wydatkach strukturalnych – publicznych lub im równoważnych – określonych w pakcie stabilności i wzrostu. Wydatki te są bowiem z definicji inwestycjami leżącymi w ogólnym interesie europejskim, które mają udowodniony efekt mnożnikowi, jeśli chodzi o zrównoważony wzrost.

22.

Uważa, że ustanowienie w ramach europejskiego zarządzania gospodarczego „złotej reguły dla inwestycji publicznych” mogłoby okazać się użytecznym narzędziem, które położyłoby kres szkodliwym skutkom obecnych przepisów budżetowych, ostatecznie wykluczając inwestycje publiczne netto z obliczeń deficytu w ramach paktu stabilności i wzrostu. Umożliwiłoby to nie tylko utrzymanie inwestycji publicznych w czasach kryzysu, ale także zniechęciło do skrajnego niedoinwestowania (negatywnych inwestycji publicznych netto), którego doświadczają niektóre państwa członkowskie. Środek ten mógłby być stosowany w pierwszej kolejności do inwestycji publicznych w projekty mające na celu wspieranie przejścia do społeczeństwa zrównoważonego pod względem środowiskowym, gospodarczym i społecznym, zgodnie z definicją celów zrównoważonego rozwoju i Zielonego Ładu, ponieważ takie inwestycje są uznawane za szczególnie ważne nie tylko w kontekście wychodzenia z kryzysu COVID-19, ale również w celu zapewnienia dobrobytu i jakości życia przyszłym pokoleniom. Ponadto opowiada się za inwestycjami w kapitał ludzki i umiejętności, by ułatwić transformację w kierunku neutralnej dla klimatu, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarki na miarę ery cyfrowej.

23.

Wzywa Komisję, aby po przeformułowaniu wniosków w świetle szkód gospodarczych i budżetowych spowodowanych przez COVID-19 przedstawiła białą księgę w sprawie przekształcenia zarządzania gospodarczego w oparciu o ewentualne wprowadzenie takiej złotej reguły. W swojej ocenie Komisja powinna również wziąć pod uwagę inne instrumenty, takie jak reguła wydatkowa (10), która na podstawie tendencji wzrostu gospodarczego i poziomu zadłużenia narzuca limit rocznego wzrostu całkowitych wydatków publicznych i może służyć ochronie zaufania publicznego poprzez zwiększenie przejrzystości, zmniejszenie obciążeń administracyjnych i znalezienie równowagi między dyscypliną budżetową a utrzymaniem wystarczających możliwości w zakresie inwestycji publicznych.

Europejski semestr

24.

Przypomina, że zarządzanie gospodarcze, które jest wdrażane w praktyce w ramach cyklu koordynacji europejskiego semestru, cierpi na brak skuteczności w zakresie wdrażania reform. Podkreśla również, że zakres reform rozważanych w ramach europejskiego semestru nigdy nie został określony w europejskich tekstach prawnych, w szczególności w odniesieniu do ich znaczenia i wartości dodanej dla szczebla europejskiego. Uważa, że ten brak definicji ogranicza możliwe interakcje między reformami podejmowanymi na szczeblu krajowym a politykami wspólnotowymi (prawodawstwo i programy finansowe) oraz stwarza problemy w odniesieniu do zasady pomocniczości. Zgadza się z Komisją, że w przyszłości należy skupić się na środowiskowym wymiarze polityki społecznej, gospodarczej, budżetowej i polityki zatrudnienia państw członkowskich, zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem.

25.

Przypomina, że jedną z głównych przyczyn niskiej skuteczności jest niedostateczne zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych jako partnerów w opracowywanie i wdrażanie reform, mimo że 36 % wszystkich zaleceń dla poszczególnych krajów jest kierowanych bezpośrednio do władz lokalnych i regionalnych, a 83 % tych zaleceń ma wymiar terytorialny (11).

26.

Jest przekonany, że jego propozycja dotycząca kodeksu postępowania w zakresie angażowania władz lokalnych i regionalnych w europejski semestr (12) w dalszym ciągu może zaradzić temu brakowi skuteczności poprzez lepsze uwzględnienie realiów lokalnych i regionalnych, a jej wdrożenie jest nadal konieczne, zwłaszcza że od 2019 r. europejski semestr zawiera wytyczne dotyczące polityki spójności, którą zarządzają wspólnie wszystkie szczeble władzy.

27.

Zachęca Komisję Europejską do promowania refleksji nad potencjałem administracyjnym i decentralizacją podatkową w państwach członkowskich w celu zapewnienia, z należytym poszanowaniem konstytucji państw członkowskich i zasady pomocniczości, dostosowania zadań powierzonych władzom lokalnym i regionalnym do zasobów ludzkich, technicznych i finansowych, którymi dysponują.

Przejrzystość i legitymacja demokratyczna

28.

Uważa, że legitymacja demokratyczna europejskiego systemu zarządzania gospodarczego jest zbyt słaba i że zagraża to nie tylko samemu zarządzaniu gospodarczemu, ale także całemu projektowi europejskiemu.

29.

Z zadowoleniem przyjmuje włączenie kwestii ochrony klimatu do europejskiego semestru i oczekuje, że zapewni to zarówno jasne monitorowanie, jak i ocenę skuteczności środków ochrony klimatu, tak aby krajowe postępy w realizacji celów semestru stały się bardziej wymierne

30.

Zwraca uwagę Komisji i współprawodawców na fakt, że lepsze zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w europejski semestr dzięki kodeksowi postępowania doprowadziłoby również do większej reprezentatywności decyzji i większej legitymizacji semestru, a tym samym ogólnie zarządzania gospodarczego.

31.

Wspiera reformę Eurogrupy, której status wymaga formalizacji i aktualizacji w celu zapewnienia pełnoprawnego przewodnictwa, większej rozliczalności przed Parlamentem Europejskim i większej przejrzystości jej prac, począwszy od publikacji wszystkich szczegółowych protokołów posiedzeń.

32.

Przypomina w kontekście konferencji w sprawie przyszłości UE o swoim przekonaniu, że problem deficytu legitymacji demokratycznej, na który cierpi UE, a w szczególności jej zarządzanie gospodarcze, może zostać rozwiązany tylko wtedy, gdy obywatele europejscy będą przekonani, że bierze się tam pod uwagę wszystkie ich główne obawy. Standardy społeczne, zatrudnienie, ochrona środowiska i aspekty związane ze zrównoważonym rozwojem zgodnie z ONZ-owskimi celami zrównoważonego rozwoju lub walka z nierównościami nie mogą być uważane za kwestie drugorzędne w stosunku do imperatywów makroekonomicznych i budżetowych. W związku z tym KR uważa, że konferencja w sprawie przyszłości UE powinna służyć przedyskutowaniu zmian zapisów o zarządzaniu gospodarczym w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

33.

Uważa, że należy kontynuować prace nad rozwiązaniem problemów w strefie euro poprzez przywrócenie zdrowych finansów publicznych, stworzenie solidnego systemu bankowego, poczynienie postępów w tworzeniu unii fiskalnej i pobudzanie trwałego wzrostu gospodarczego.

Zarządzanie gospodarcze a kryzys spowodowany koronawirusem

34.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne znajdują się na czele walki z pandemią COVID-19, która poważnie dotyka Europę, ze względu na ich istotną odpowiedzialność w zakresie zdrowia, ochrony socjalnej i wsparcia dla gospodarki. We Włoszech i Hiszpanii, które należą do najbardziej dotkniętych pandemią państw członkowskich, władze lokalne i regionalne są również odpowiedzialne za ponad 90 % wydatków na zdrowie (13). Podczas gdy wiele pozycji wydatków gwałtownie wzrasta, dochody samorządów lokalnych i regionalnych zmniejszają się i są bardzo dotknięte bezprecedensowym spowolnieniem działalności gospodarczej. Ma to istotny wpływ na równowagę budżetową miast i regionów, a w konsekwencji na równowagę budżetową państw członkowskich.

35.

Zwraca uwagę, że w wielu państwach członkowskich władze lokalne i regionalne podlegają surowym krajowym przepisom budżetowym, które ograniczają wzrost ich wydatków, zmuszają je do zachowania równowagi lub ograniczenia deficytu i/lub długu do poziomu, który często jest bardzo niski w porównaniu z poziomem państw członkowskich.

36.

Wzywa Komisję, Parlament i państwa członkowskie, aby nie lekceważyły ryzyka pogłębienia się różnic regionalnych spowodowanych kryzysem COVID-19 z trzech głównych powodów: (i) wpływ na zdrowie jest wysoce zróżnicowany w zależności od obszaru, a niektóre regiony lub miasta doświadczają nieproporcjonalnie dużej liczby przypadków i są w mniejszym lub większym stopniu zdolne do radzenia sobie z nimi; (ii) oprócz bezpośredniego wpływu sytuacji kryzysowej na obszary najbardziej dotknięte dłuższe lub bardziej rygorystyczne środki zapobiegawcze zaostrzą pogorszenie koniunktury gospodarczej, a tym samym trudności finansowe MŚP i osób samozatrudnionych stanowiących jeden z kluczowych filarów wielu gospodarek regionalnych, a także władz lokalnych i regionalnych; (iii) wpływ na niektóre sektory gospodarki (np. turystykę) jest nieproporcjonalnie duży, w związku z czym wpływ na finanse na szczeblu niższym niż krajowy będzie zależał od lokalnej i regionalnej specjalizacji sektorowej oraz zaangażowania w globalne łańcuchy wartości.

37.

Wzywa zatem Komisję Europejską i państwa członkowskie do opracowania wraz z władzami lokalnymi i regionalnymi jasnego planu działania, aby pomóc samorządom w powrocie do zrównoważonych budżetów, z uwzględnieniem asymetrii skutków trwającej pandemii oraz faktu, że zrównoważona pod względem środowiskowym i społecznym odbudowa również musi być zrównoważona pod względem gospodarczym.

38.

Uważa, że obecna sytuacja uwydatnia rzeczywiste koszty polityki oszczędnościowej, która nastąpiła po kryzysie w strefie euro, zwłaszcza jeśli chodzi o niedoinwestowanie kluczowych usług publicznych. Polityka oszczędnościowa nie może być ponownie odpowiedzią na ten nowy kryzys. Strategie naprawy gospodarczej powinny obejmować ambitne plany inwestycji publicznych w celu uruchomienia zrównoważonej pod względem ekologicznym i społeczno-gospodarczym naprawy gospodarczej w regionach i miastach UE.

39.

Jest przekonany, że w następstwie kryzysu spowodowanego koronawirusem bardziej niż kiedykolwiek wcześniej konieczne jest ponowne przemyślenie europejskich ram budżetowych, aby uniknąć uczynienia z inwestycji publicznych i usług publicznych zmiennej dostosowawczej przyszłych programów konsolidacji fiskalnej.

---

(1)  Dane z 2018 r. Eurostat, kod danych: TEC00023 i TEC00022.

(2)  Komisja Europejska (2015) – Komunikat „Optymalne wykorzystanie elastyczności przewidzianej w obowiązujących postanowieniach paktu stabilności i wzrostu”. COM(2015) 12 final.

(3)  Eurostat, kod danych: TEINA225.

(4)  Potrzebne jest 260 mld EUR rocznie (około 1,7 % PKB UE) zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej.

(5)  COM(2019) 8 final „W kierunku skuteczniejszego i bardziej demokratycznego procesu podejmowania decyzji w dziedzinie polityki podatkowej UE”, s. 4.

(6)  Eurostat, kod danych: TEC00022.

(7)  Europejska Rada Budżetowa (2019) – Assessment of EU fiscal rules with a focus on the six and two-pack legislation, s. 76.

(8)  COM(2020) 55 final, s. 10.

(9)  Opinia KR-u „Optymalne wykorzystanie elastyczności przewidzianej w obowiązujących postanowieniach paktu stabilności i wzrostu” – sprawozdawczyni: Olga Zrihen (BE/PES), przyjęta 9 lipca 2015 r. (Dz.U. C 313 z 22.9.2015, s. 22).

(10)  Benefits and drawbacks of an „expenditure rule”, as well as of a „golden rule”, in the EU fiscal framework [Korzyści i wady reguły wydatkowej i złotej reguły w ramach podatkowych UE]. Badanie Parlamentu Europejskiego https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2020/645732/IPOL_STU(2020)645732_EN.pdf.

(11)  KR Territorial analysis of the Country-specific Recommendations 2018.

(12)  Opinia KR-u „Ulepszenie zarządzania europejskim semestrem – kodeks postępowania dotyczący udziału władz lokalnych i regionalnych” – sprawozdawca: Rob Jonkman (NL/EKR), przyjęta 11 maja 2017 r. (Dz.U. C 306 z 15.9.2017, s. 24).

(13)  OECD (2020) – Covid-19 and Inter-governmental Fiscal Relations: Early responses and main lessons from the financial crisis, sygn.: COM-CTPA-ECO-GOV-CFE(2020)2.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Możliwości i efekt synergii zapobiegawczego przystosowania się do zmiany klimatu w celu promowania zrównoważonego charakteru i jakości życia w regionach i gminach – jakie warunki ramowe są konieczne?

(2021/C 37/06)

Sprawozdawca: Markku MARKKULA (FI/EPL), członek rady miasta Espoo Dokument źródłowy: Wniosek prezydencji, art. 41 lit. b) ppkt (i)

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Światowa sytuacja nadzwyczajna przyspieszająca działania

1.

Podkreśla, że przywódcy polityczni powinni traktować zmianę klimatu jako sytuację nadzwyczajną oraz globalne zagrożenie, którym należy wspólnie zaradzić za pomocą wspólnych działań i norm, przełamując schematyczne myślenie i bariery. UE powinna odgrywać aktywną i wiodącą rolę w przechodzeniu na gospodarkę neutralną dla klimatu i bardziej odporne społeczeństwo, aby chronić sprzyjające warunki życia i zapewnić stosowanie jasnych, wiarygodnych i równoważnych procedur dla europejskich przedsiębiorstw oraz instytucji publicznych i prywatnych na całym świecie.

2.

Podkreśla znaczenie aktywnej roli miast i regionów, które powinny połączyć siły z przemysłem lokalnym i międzynarodowym w celu przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej skutków poprzez przyjmowanie coraz ambitniejszych i realistycznych celów. Zaznacza, że konieczne jest przyspieszenie działań we wszystkich odnośnych obszarach polityki UE, zwiększenie finansowania na przystosowanie się do zmiany klimatu, wspólne opracowanie odpowiednich metod i instrumentów przystosowawczych, pogłębienie współpracy transgranicznej oraz wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk, a także rozwinięcie odporności, zdolności przystosowawczych, rozwiązań opartych na zasobach przyrody i możliwości innowacji.

3.

Odnotowuje, że ok. 800 samorządów regionalnych w 17 państwach członkowskich ogłosiło stan zagrożenia klimatycznego, co odpowiada około 40 % obywateli UE na poziomie lokalnym i regionalnym. Zauważa, że lokalni i regionalni przywódcy polityczni dodatkowo zwrócili uwagę na obecną poważną sytuację spowodowaną światowym kryzysem klimatycznym i oficjalnie przyjęli do wiadomości i ogłosili związany z tym stan zagrożenia. Podkreśla, że stanowi to wielkie wsparcie dla aktywnego przywództwa dążącego do Europy neutralnej dla klimatu poprzez położenie akcentu na perspektywę oddolną (1).

4.

Zaznacza, że pandemia COVID-19 sprawiła, że jeszcze pilniejsze stały się wczesne i skoordynowane działania. Obecne doświadczenia związane z pandemią uwidoczniły, jak bardzo potrzebne jest zwiększenie odporności systemów społecznych i gospodarczych na zakłócenia o wielkiej skali oddziaływania, ponieważ nieprzewidziane kryzysy stwarzają złożone zagrożenia, zwłaszcza w zbyt wąsko ukierunkowanych gospodarkach.

5.

Zwraca uwagę, że polityka łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej w UE musi być lepiej zintegrowana zarówno z sektorem publicznym, jak i prywatnym, a także z działaniami obywateli w obszarach unijnej polityki klimatycznej: unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS), decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego oraz użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF). Aby osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r., UE musi przyspieszyć dekarbonizację działalności we wszystkich sektorach. Miasta i regiony, we współpracy z przemysłem, ponoszą główną odpowiedzialność za dziedzinę decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego, w szczególności za ogrzewanie, chłodzenie, użytkowanie gruntów i transport.

Powiązania władz szczebla niższego niż krajowy z celami zrównoważonego rozwoju ONZ i Ramową konwencją ONZ w sprawie zmian klimatu (UNFCCC)

6.

Uważa, że władze szczebla niższego niż krajowy muszą odgrywać kluczową rolę w zwiększaniu globalnego poziomu ambicji w dziedzinie klimatu oraz że polityka przystosowywania się do zmiany klimatu powinna odgrywać zasadniczą rolę w lokalizacji celów zrównoważonego rozwoju ONZ. UE musi stworzyć zachęty dla gmin z myślą o realizacji celów zrównoważonego rozwoju.

7.

Wzywa UNFCCC do oficjalnego uznania roli szczebla niższego niż krajowy i do aktywnego promowania udziału samorządów terytorialnych w polityce łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej oraz do zaproponowania, by strony przyjęły ambitne cele; zwraca uwagę na wkład lokalny w formie dobrowolnych przeglądów lokalnych podkreślających, że miasta są poziomem, na którym podejmowane są skuteczne działania i na którym najlepiej bada się synergie i powiązania między różnymi celami zrównoważonego rozwoju.

8.

Postrzega COP-26 UNFCCC za kluczowy krok w kierunku ugruntowania pozycji UE na czele globalnych działań w dziedzinie klimatu i podkreśla, że bieżące działania i zobowiązania miast i regionów powinny odgrywać zdecydowaną i widoczną rolę podczas COP-26. Jest gotów wspierać instytucje UE we współpracy z UNFCCC w celu zwiększenia widoczności i uznania władz szczebla niższego niż krajowy w globalnej dyplomacji klimatycznej i globalnych działaniach w dziedzinie klimatu. W tym kontekście podkreśla rolę współpracy z międzynarodowymi społecznościami i organizacjami sieciowymi, takimi jak ICLEI, Under2Coalition, Regions4, Sojusz Klimatyczny i Zjednoczone Miasta i Władze Lokalne UCLG.

W kierunku skuteczniejszej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w oparciu o nowe spostrzeżenia, uczenie się i innowacje

9.

Przyjmuje z zadowoleniem projekt nowej, ambitniejszej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, w której adaptacja zyskuje na znaczeniu pośród ambicji klimatycznych UE na 2030 i 2050 r. dzięki rozwojowi wiedzy, wzmocnieniu planowania i przyspieszeniu działań oraz uznaniu potrzeby prowadzenia polityki przystosowywania się do zmiany klimatu na szczeblu regionalnym i lokalnym. W związku z tym podkreśla potrzebę skutecznego uwzględnienia kwestii przystosowania się do zmiany klimatu we wszystkich obszarach polityki. Zwraca się do Komisji o opracowanie nowej strategii UE w zakresie przystosowywania się do zmiany klimatu z jasnymi celami i wskaźnikami zgodnie z zasadami aktywnej pomocniczości i proporcjonalności.

10.

Uważa, że aby wspierać władze szczebla niższego niż krajowy w ich globalnych działaniach na realizacji celów rzecz zrównoważonego rozwoju, UE musi sama dawać dobry przykład. Obejmuje to współpracę z potencjalnymi partnerami spoza UE w oparciu o wartości UE.

11.

Podkreśla potrzebę ogólnoeuropejskiego systemu przystosowania się do zmiany klimatu i dobrze funkcjonującej struktury wielopoziomowego sprawowania rządów z jasno określonymi obowiązkami umożliwiającymi działania. Ważne jest stworzenie skutecznych regionalnych i lokalnych mechanizmów przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej skutków za pomocą wspólnych sieci sektora publicznego, prywatnego i trzeciego, poszerzenia wiedzy oraz zwiększenia umiejętności i środków finansowych.

12.

Podkreśla znaczenie rozwiązań opartych na zasobach przyrody w procesie dostosowania do zmiany klimatu, ponieważ ich wdrożenie daje możliwość rozwiązania wzajemnie powiązanych sytuacji kryzysowych dotyczących klimatu, przyrody i zdrowia, przynosząc korzyści zarówno w sferze społecznej, jak i ekologicznej, przy jednoczesnym wspieraniu zrównoważonego rozwoju i odporności. Rozwiązania oparte na przyrodzie mogą być również ważnym środkiem realizacji celów zrównoważonego rozwoju i ambicji UNFCCC, w szczególności w odniesieniu do wykorzystania synergii między różnymi celami zrównoważonego rozwoju a działaniami w dziedzinie klimatu.

13.

Podkreśla, że przystosowanie się do zmiany klimatu będzie wymagać znaczącej transformacji i będzie musiało zostać uwzględnione w planach terytorialnych i gospodarowaniu gruntami jako priorytet przekrojowy. Polityka przystosowywania się do zmiany klimatu ma poważne konsekwencje dla zdrowia i sprawiedliwości społecznej.

14.

Zauważa, że poziom gotowości lokalnej związany z przystosowaniem się do zmiany klimatu różni się zarówno w skali globalnej, jak i w Europie. Zagrożenia klimatyczne nie są obecnie szeroko uwzględniane w ogólnym zarządzaniu ryzykiem i planowaniu gotowości w gminach.

15.

Zaznacza, że aby były skuteczne, wszystkie działania w dziedzinie klimatu, w tym przystosowywanie się do niej, muszą opierać się na najlepszej dostępnej wiedzy i innowacjach oraz są w pełni uzależnione od zaangażowania obywateli. Władze lokalne i regionalne są najbardziej zaufanym szczeblem sprawowania rządów, ponieważ najlepiej wiedzą, co jest potrzebne i w jaki sposób należy skutecznie zająć się żądaniami i oczekiwaniami obywateli europejskich.

16.

Wzywa Komisję Europejską oraz państwa członkowskie do wspierania rozwoju: a) zrównoważoności jako „nowej normalności” dla wszystkich społeczności, przedsiębiorstw i osób fizycznych; b) zrównoważoności, neutralności pod względem emisji CO2, gospodarki o obiegu zamkniętym i odporności jako zasady przewodniej przy podejmowaniu wszelkich decyzji – publicznych i prywatnych, z uwzględnieniem procesów tworzenia budżetów; c) planowania i działania ukierunkowanego na zrównoważony rozwój w oparciu o współpracę, wiedzę i dobre praktyki; d) badań nad zrównoważonym rozwojem i wspólnych działań – multidyscyplinarnych i interdyscyplinarnych – mających na celu pogłębienie i dywersyfikację wiedzy fachowej; e) łączności cyfrowej dla wszystkich obywateli posiadających odpowiednie umiejętności jako przekrojowego elementu zapewniającego ekologiczną i cyfrową transformację; f) metod włączenia wszystkich tych elementów do wszystkich rozwiązań edukacyjnych w Unii Europejskiej; g) finansowania dla miast i regionów na potrzeby zmiany i podnoszenia kwalifikacji siły roboczej.

17.

Zaleca zmniejszenie śladu węglowego poprzez jak największe ograniczenie negatywnego wpływu produktów, usług i organizacji. Apeluje również o większe skupienie się na pozytywnym śladzie ekologicznym poprzez wskazanie pozytywnego wpływu, który w przyszłości produkty, usługi i organizacje mogą wywrzeć z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju.

18.

Popiera rozwój lokalnych platform naukowych w dziedzinie zmiany klimatu (istniejących już w różnych regionach i pełniących rolę „lokalnego IPCC”), tak aby zachęcać do współpracy z naukowcami i wspierać podejmowanie decyzji przez członków samorządu lokalnego.

19.

Zaznacza, że budowanie odporności osobistej, wspólnotowej i regionalnej jest kluczowym czynnikiem przystosowania się do zmiany klimatu. Podkreśla wagę świadomości ludzi, uczenia się, rozwoju zdolności i koncepcji dla krzewienia międzyregionalnej i ponadnarodowej kultury współpracy, by móc działać praktycznie na całym świecie.

20.

Wzywa Komisję do opracowania i szerszego zastosowania ogólnoeuropejskich instrumentów współpracy w celu współtworzenia nowych rozwiązań w odniesieniu do wyzwań klimatycznych oraz postuluje, by cyfrowe i wirtualne zespoły mentorskie oraz wzajemna opieka mentorska wspierały nowy, innowacyjny, regionalny i lokalny rozwój zrównoważony. Miasta i regiony są gotowe służyć za laboratorium nowych rozwiązań, które mogą zaspokoić zróżnicowane potrzeby terytoriów UE.

21.

Podkreśla przydatność sieci żywych laboratoriów, gdyż pomagają one zaradzić niedostatecznemu przystosowaniu się do zmiany klimatu i jej łagodzeniu oraz rozwijać innowacje na rzecz zrównoważonego rozwoju.

22.

Akcentuje znaczenie rolnictwa i leśnictwa (WPR) w globalnej polityce klimatycznej, ponieważ mogą one odgrywać ważną rolę w zwiększaniu odporności i zrównoważoności oraz promowaniu innowacyjnych rozwiązań na obszarach wiejskich. W tym kontekście cele Zielonego Ładu, zwłaszcza strategia na rzecz bioróżnorodności i strategia „Od pola do stołu”, muszą zostać włączone do WPR, co położy kres powiązaniu między dotacjami a obszarem ziem rolnych, zamiast tego wprowadzając powiązanie między dotacjami a spełnianiem wysokich i wiążących norm dotyczących ochrony klimatu, bioróżnorodności, wykorzystania pestycydów i dobrostanu zwierząt, skróconych łańcuchów dostaw i promowania produkcji lokalnej.

23.

Podkreśla pozytywną synergię między polityką ochrony różnorodności biologicznej a polityką łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, podstawowymi filarami, na których opiera się globalna walka ze zmianą klimatu.

24.

Podkreśla wagę stosowania prewencyjnych systemów informacyjnych takich jak Galileo i Copernicus w ocenach zagrożeń i ryzyka na poziomie społeczności lokalnych. Wymaga to bardziej systematycznych i kompleksowych lokalnych i regionalnych rozwiązań w zakresie eksploracji i przetwarzania danych, takich jak wykorzystywanie satelitów i czujników wyposażonych w narzędzia wspierane przez system informacji geograficznej do sporządzania map podatności na różne zagrożenia klimatyczne. Zachęca władze lokalne i regionalne do wykorzystywania dostępnych danych i usług, zwłaszcza tych oferowanych w ramach usługi programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu (C3S).

25.

Podkreśla potrzebę dalszego inwestowania w znaczenie technologii przestrzeni kosmicznej, ponieważ jest ona kluczowym elementem zrównoważonego i odpornego rozwoju i zapewnia odpowiednie informacje na temat zagrożeń związanych z klimatem i powiązanych środków dostosowawczych: w tej dziedzinie wyraża gotowość do współpracy z Komisją, Wspólnym Centrum Badawczym i Europejską Agencją Środowiska w celu zbadania działań mających na celu przybliżenie tych technologii władzom lokalnym i regionalnym.

26.

Zwraca uwagę, że przystosowanie się do zmiany klimatu należy uznać za istotny filar Europejskiego Zielonego Ładu, który jest nową strategią wzrostu UE. Przyjmuje z zadowoleniem proponowane Europejskie prawo o klimacie jako sposób na zapewnienie nadrzędnych ram zarówno łagodzenia zmiany klimatu, jak i przystosowania się do niej.

Miasta i regiony powinny odgrywać większą rolę w polityce przystosowywania się do zmiany klimatu

27.

Podkreśla, że miasta i regiony są innowatorami i pionierami w zakresie działań na rzecz klimatu i dostosowania do jego zmian, a także często uczestniczą w projektach badawczych i innowacyjnych, takich jak projekty realizowane w ramach programów „Horyzont 2020” i „Horyzont Europa”, co umożliwia im pełnienie roli ambasadorów w zakresie dostosowania do zmiany klimatu w całej Europie oraz promowanie współpracy transgranicznej między szczeblami niższymi niż krajowy w zakresie rozwiązywania problemów związanych z klimatem.

28.

Odnotowuje, że samorządy lokalne są odpowiedzialne za ponad 70 % środków na rzecz ograniczenia zmiany klimatu i aż 90 % działań związanych z przystosowaniem się do niej oraz że żadna polityka przystosowywania się do zmiany klimatu nie będzie skuteczna, jeżeli nie uwzględni potrzeb, poglądów i wiedzy fachowej lokalnych regionów i miast. Zwraca uwagę, że szacunkowo w całej UE około 40 % miast liczących ponad 150 tys. mieszkańców przyjęło plany przystosowawcze (2).

29.

Aplikacje cyfrowe mogą odegrać kluczową rolę we wspieraniu władz lokalnych i regionalnych we wdrażaniu celów zrównoważonego rozwoju i celów dotyczących klimatu lub w dostosowywaniu się do zmiany klimatu. W związku z tym przy dostosowywaniu się do zmiany klimatu i jej łagodzeniu należy zawsze brać pod uwagę zrównoważone rozwiązania cyfrowe. Należy także wymieniać się przykładami najlepszych praktyk, a jednocześnie zawsze kontrolować faktyczną skuteczność rozwiązań cyfrowych.

30.

Zwraca uwagę, że najbardziej widoczne skutki zmiany klimatu w Europie i na świecie wynikają z ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak fale upałów, powodzie, niedobór wody, pożary roślinności i choroby, które pociągają za sobą liczne ofiary w ludziach, straty finansowe, a także pogorszenie jakości życia. Zauważa również, że wyludnianie się obszarów wiejskich, utrata dostępu do żyznych gleb i utrata różnorodności biologicznej powodują trudności społeczne i gospodarcze, które stają się coraz większym problemem globalnym i które będą miały ogromne konsekwencje w Europie (3).

31.

Podkreśla kluczową wagę dwóch misji przeciwdziałania zmianie klimatu: „Europa bardziej odporna na zmianę klimatu” oraz „100 miast neutralnych dla klimatu do 2030 r.”. Wyraża gotowość do współpracy z Komisją, by zachęcić społeczności, miasta i regiony reprezentujące pełną różnorodność geograficzną, społeczną i gospodarczą obszarów europejskich do składania wniosków i nominacji. Jest gotowy opracować wraz z misjami, Porozumieniem Burmistrzów i innymi podmiotami ramy wdrażania służące osiągnięciu celu neutralności klimatycznej.

32.

Zaleca, aby Europejska Agencja Środowiska (EEA) – wraz z różnymi organizacjami eksperckimi, takimi jak Wspólne Centrum Badawcze, partnerstwo na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu w ramach agendy miejskiej (4) i Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii (5) – regularnie przekazywała aktualne informacje na temat wiedzy naukowej i prezentowała konkretne projekty związane ze zmianą klimatu, skutkami i podatnością na zagrożenia w głównych regionach biogeograficznych w Europie.

33.

Zaznacza, że wpływ zmiany klimatu jest nierównomierny i że we właściwym wyborze polityki kluczową rolę odgrywają czynniki terytorialne. To, które działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu są odpowiednie, zależy od konkretnych zagrożeń, na przykład w regionach najbardziej oddalonych, wyspiarskich, górskich, przybrzeżnych i w regionie arktycznym.

34.

Domaga się podjęcia pilnych działań w Arktyce, gdzie temperatury zimowe są już o 2,5 oC wyższe niż temperatury sprzed epoki przemysłowej, co oznacza, że lód morski i śnieg topnieją w niespotykanym dotąd tempie, jak udowodniła ostatnio np. ekspedycja MOSAiC. Szczególną uwagę należy zwrócić na większą wrażliwość Arktyki – określaną mianem „amplifikacji polarnej”.

35.

Zwraca uwagę na wyjątkowe bogactwo przyrody śródziemnomorskiej i jej szczególną podatność na klęski żywiołowe, zmianę klimatu i rozwój społeczno-gospodarczy. Konieczne są konkretne działania w celu zwiększenia zrównoważonego charakteru zasobów naturalnych, w szczególności ochrony różnorodności biologicznej.

36.

Podkreśla, że zmiana klimatu jest silnie związana z przemianami społeczno-gospodarczymi, takimi jak urbanizacja, i że europejskie obszary miejskie, które są zamieszkane przez trzy czwarte ludności, stoją w obliczu wyzwań klimatycznych, które wymagają dostosowanych rozwiązań i wsparcia ze strony UE i państw członkowskich (6). Podkreśla także znaczenie obszarów wiejskich i podmiejskich, na których czasami jeszcze trudniej jest ograniczyć emisje. Apeluje zatem o odpowiednie rozwiązania także dla tych obszarów.

37.

Zwraca uwagę, że wielopoziomowy dialog w dziedzinie klimatu i energii doskonale nadaje się do tego, by stać się potężnym narzędziem zapewniającym skuteczną integrację wertykalną i uwzględniającym politykę przystosowywania się do zmiany klimatu w głównym nurcie. Powinien on zostać tak poszerzony, by obejmował cały Europejski Zielony Ład.

38.

Podkreśla kluczową rolę Porozumienia Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii i podobnych inicjatyw w przybliżaniu polityki przystosowywania się do zmiany klimatu miastom i regionom, a także rolę sygnatariuszy Porozumienia we wdrażaniu planów działania na rzecz zrównoważonej energii i klimatu.

39.

Podkreśla znaczenie większego wykorzystania, rozszerzenia i przyjmowania innowacyjnych technologii cyfrowych, które sprzyjają zdolnościom integracyjnym i spójności, z myślą o rozwijaniu inteligentnej strategii regionalnej. 5G, internet rzeczy i analiza danych, jako przykłady tego rodzaju technologii, muszą być postrzegane jako elementy sprzyjające cyfrowej i ekologicznej transformacji regionów i miast, a w szczególności jako przełomowy czynnik w świadczeniu cyfrowych usług publicznych, zapewnianiu efektywności energetycznej, promowaniu kultury i turystyki oraz osiąganiu spójności społecznej i terytorialnej.

40.

Zwraca uwagę na rolę systemów energetycznych w przystosowywaniu się do zmiany klimatu i powiązania między nimi określone w komunikacie w sprawie strategii UE dotyczącej integracji systemu energetycznego (7), i wzywa Komisję Europejską do dalszego analizowania tych powiązań w ramach działań następczych podejmowanych w związku z komunikatem.

41.

Podkreśla wagę rozwijania partnerstw europejskich między miastami i regionami w oparciu o koncepcje inteligentnej specjalizacji; zaleca zwiększenie roli miast i regionów w platformie przystosowania się do zmiany klimatu (8) i pragnie pogłębić współpracę, zwłaszcza z Europejską Agencją Środowiska, EIT Climate KIC i Wspólnym Centrum Badawczym.

42.

Zwraca uwagę na potrzebę poprawy zdolności regionów i miast w zakresie wdrażania oraz na znaczenie posiadania wystarczającej liczby pracowników, w tym o odpowiednich kwalifikacjach. Zwłaszcza na szczeblu gminnym należy systematycznie zapewniać niezbędną siłę roboczą w celu koordynacji wielu dziedzin pracy i obszarów odpowiedzialności związanych z realizacją celów zrównoważonego rozwoju i celów działań w dziedzinie klimatu.

Finansowanie i zasady globalne

43.

Wzywa Komisję do zwrócenia szczególnej uwagi na system opłat za emisję CO2. Transformacja klimatyczna wymaga nowych inwestycji, zwłaszcza w sektorze prywatnym, w celu przystosowania się do zmiany klimatu i złagodzenia jej skutków. Aby przyciągnąć potrzebne inwestycje, cena CO2 powinna zostać ustalona na przewidywalnym i odpowiednim poziomie. System taki powinien zachęcać przedsiębiorstwa energetyczne i inne rodzaje przedsiębiorstw do odgrywania istotnej roli w osiąganiu celów klimatycznych i tworzeniu nowych rozwiązań w zakresie neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla.

44.

Podkreśla, że potrzebny jest bardziej skuteczny system ustalania cen CO2, w tym mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla, tak aby uczynić CO2 przejrzystym elementem systemu gospodarczego i wspierać przejście na neutralność emisyjną. Stworzyłoby to nowe równe warunki działania dla zrównoważonych działań i stanowiłoby kluczowe narzędzie zapewniające przejrzystość systemu CO2 na wszystkich poziomach i we wszystkich sektorach.

45.

Popiera apel PE o ustanowienie budżetu emisji gazów cieplarnianych netto w UE-27 w oparciu o najnowsze obliczenia naukowe stosowane przez IPCC, który odzwierciedlałby sprawiedliwy udział Unii w pozostałych światowych emisjach zgodnie z celami porozumienia paryskiego i wyznaczałby kierunek działań Unii na rzecz zerowych emisji gazów cieplarnianych netto do 2050 r.

46.

Wzywa UE do przyjęcia wiodącej i silnej roli na świecie w celu opracowania niezbędnych systemów dotyczących budżetów emisji i opłat za emisję CO2 do 2030 r. i negocjowania podobnych elementów ze swoimi globalnymi partnerami handlowymi.

47.

Proponuje promowanie długoterminowych, finansowanych przez UE inwestycji w infrastrukturę związaną z przystosowaniem się do zmiany klimatu. Podkreśla wagę odpowiednich możliwości finansowania dla przystosowania się do zmiany klimatu na wszystkich szczeblach sprawowania rządów, a także przeanalizowania potencjalnych nowych wariantów dla istniejącej infrastruktury oraz zbadania nowych i innowacyjnych rozwiązań.

48.

Zaleca, aby UE i rządy krajowe zapewniły stabilne i systematyczne finansowanie publiczne przystosowania się do zmiany klimatu, np. dla usług użyteczności publicznej, służb pogotowia i ratownictwa oraz opieki zdrowotnej. Zapobiegawcze przystosowanie się do zmiany klimatu wymaga kompleksowych inwestycji w infrastrukturę i instrumenty ratunkowe, które włączają przystosowanie się do zmiany klimatu i łagodzenie jej skutków do ogólnych środków zrównoważonego rozwoju.

49.

Odnosi się pozytywnie do zapowiedzi zielonych obligacji mających na celu finansowanie działań w dziedzinie zmiany klimatu. Ostrzega, że środki publiczne mogą nie wystarczyć do zaspokojenia wszystkich potrzeb w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu oraz że należy zachęcać do prywatnego finansowania działań przystosowawczych. Kryteria systematyki i praktyczne podejście w odniesieniu do tego, co jest zrównoważone i bezpieczne, muszą być opracowane tak, aby nie nakładać obciążeń administracyjnych na podmioty, które chcą inwestować w sposób zrównoważony. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy aspekty te wykraczają poza obowiązujące prawodawstwo unijne i krajowe.

50.

Odnotowuje, że nowe ramy na lata 2021–2027 będą w dużym stopniu koncentrować się na inteligentniejszej – dzięki innowacjom – oraz bardziej ekologicznej i bezemisyjnej Europie. Postuluje, by KR miał większy wpływ na zastosowanie kombinacji instrumentów na rzecz regionalnych inwestycji publiczno-prywatnych w przystosowywanie się do zmiany klimatu i jej łagodzenie; obejmuje to wsparcie lokalnych strategii i wzmocnienie pozycji władz lokalnych w zarządzaniu funduszami unijnymi, krajowymi, regionalnymi i lokalnymi. Wskazuje, że w ramach europejskich programów należy promować tworzenie dobrych rozwiązań w zakresie klimatu i dzielenie się nimi, z korzyścią dla gmin rożnej wielkości.

51.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne najlepiej znają potrzeby i wyzwania obywateli i odpowiadają za wdrażanie polityki UE na szczeblu lokalnym i regionalnym. W związku z tym państwa członkowskie powinny angażować władze lokalne i regionalne w proces podejmowania decyzji związanych z prawodawstwem unijnym i krajowym. KR zachęca państwa członkowskie do przekazywania władzom lokalnym i regionalnym uprawnień w zakresie zarządzania funduszami i instrumentami finansowymi w oparciu o zasadę pomocniczości.

52.

Wskazuje na wzrost zaangażowania Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) w zwiększenie do 2025 r. udziału środków finansowych przeznaczonych na działania w dziedzinie klimatu i zrównoważenie środowiskowe oraz w opracowanie planu działania banku klimatycznego (9). Z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie systemu oceny zagrożeń związanych ze zmianą klimatu EBI w celu systematycznej oceny fizycznych zagrożeń klimatycznych.

53.

Podkreśla, że konieczne jest powiązanie opracowywania nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu z zasadami określonymi w Europejskim Zielonym Ładzie. Apeluje, by Komisja uznała miasta i regiony za pełnoprawnych partnerów w tych ramach oraz by lepiej zajęła się różnicami między lokalnymi, oddolnymi i krajowymi strategiami adaptacji.

Większa spójność i działania w całej Europie

54.

Zwraca uwagę, że cele Paktu na rzecz Klimatu opierają się na aktywnej pomocniczości i wielopoziomowym sprawowaniu rządów. Gotów jest udzielić wsparcia politycznego we wdrażaniu Paktu (10) i przekazać go wszystkim miasto i regionom Europy. W tym zakresie wzywa Komisję do uwzględnienia działań przystosowawczych jako jednej z interwencji w ramach tej ważnej inicjatywy.

55.

Podkreśla potencjał Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu jako, z jednej strony, innowacyjnego narzędzia zarządzania wzmacniającego współpracę między władzami lokalnymi i regionalnymi a instytucjami europejskimi, a z drugiej strony – inicjatywy parasolowej mającej na celu stymulowanie tworzenia lokalnych paktów klimatycznych w całej UE oraz ułatwianie stosowania najlepszych praktyk, w tym w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

56.

Przypomina o wadze włączenia polityki przystosowywania się do zmiany klimatu do planowania infrastruktury terytorialnej i architektury krajobrazu oraz zarządzania nimi (11): miasta i regiony muszą podjąć znaczne wysiłki.

57.

Z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący ambitnego planu w zakresie celów klimatycznych na 2030 r. i wzywa Komisję do uwzględnienia w tych ramach również środków i celów przystosowawczych.

58.

Akcentuje, że szereg inicjatyw – takich jak dialogi obywatelskie, oceny oddziaływania terytorialnego, wielopoziomowe dialogi w dziedzinie klimatu i energii oraz sieć RegHub, jak również Europejska inicjatywa miejska związana z polityką spójności po 2020 r. – może pomagać zarówno w ocenie działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, jak i w ustalaniu programu strategicznego z udziałem podmiotów, na które zmiana klimatu i działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu mają bezpośredni wpływ.

59.

Z zadowoleniem przyjmuje uruchomienie fali renowacji jako przyszłościowej inicjatywy na rzecz zwiększenia wysiłków UE w jednym z kluczowych obszarów osiągnięcia naszych celów klimatycznych: w tym kontekście wzywa Komisję do dalszego rozwijania roli renowacji budynków w zwiększaniu celów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i zwiększaniu odporności środowiska zbudowanego.

60.

Zwraca uwagę, że wpływ zmiany klimatu na obywateli jest różny w zależności od ich sytuacji socjalnej i ekonomicznej, wieku i płci. W nowej strategii UE należy zatem uważnie zastanowić się nad aspektem społecznym polityki przystosowywania się do zmiany klimatu na podstawie prac Europejskiej Agencji Środowiska w tej dziedzinie (12).

61.

Zaznacza, że państwa członkowskie przygotowują obecnie różne plany i strategie, takie jak strategie przystosowania się do zmiany klimatu, krajowe plany w zakresie energii i klimatu, krajowe strategie długoterminowe i strategie zrównoważonego rozwoju, jak również inne polityki sektorowe dotyczące m.in. bioróżnorodności, leśnictwa, rolnictwa lub zagospodarowania przestrzennego. Zwraca uwagę, że stwarza to ryzyko dezorientacji miast i regionów, i wzywa Komisję Europejską do ponownego rozważenia ogólnych ram na rzecz bardziej zintegrowanego podejścia.

62.

Apeluje, by Komisja stanowczo zaleciła państwom członkowskim zaangażowanie władz szczebla niższego niż krajowy w opracowywanie strategii adaptacji i promowanie rozwoju strategii regionalnych i lokalnych, a także podziału strategii krajowych na poszczególne regiony. Wyraża gotowość do zorganizowania w tym celu wielopoziomowych dialogów w dziedzinie klimatu i energii.

---

(1)  https://climateemergencydeclaration.org/climate-emergency-declarations-cover-15-million-citizens/

(2)  Sprawozdanie z realizacji strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu (COM(2018) 738 final).

(3)  https://www.eea.europa.eu/themes/climate-change-adaptation

(4)  https://ec.europa.eu/futurium/en/climate-adaptation

(5)  https://www.porozumienieburmistrzow.eu/pl/

(6)  https://www.porozumienieburmistrzow.eu/pl/

(7)  COM(2020) 299 final.

(8)  https://climate-adapt.eea.europa.eu/

(9)  https://www.eib.org/en/about/partners/cso/consultations/item/cb-roadmap-stakeholder-engagement.htm

(10)  Zob. opinia 1360/2020 „Europejski Pakt na rzecz Klimatu” (Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 99), sprawozdawca: Rafał Trzaskowski (PL/EPL), dostępna na stronie: https://cor.europa.eu/pl/our-work/Pages/OpinionTimeline.aspx?opId=CDR-1360-2020.

(11)  https://ec.europa.eu/clima/sites/clima/files/adaptation/what/docs/swd_2013_137_en.pdf

(12)  https://www.eea.europa.eu/publications/unequal-exposure-and-unequal-impacts

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Wpływ zmiany klimatu na regiony oraz ocena Europejskiego Zielonego Ładu

(2021/C 37/07)

Sprawozdawca: Andries GRYFFROY (BE/EA), członek zgromadzenia regionalnego: Parlament Flandrii Dokument źródłowy: Wniosek prezydencji, art. 41 lit. b) ppkt (i)

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Kształtowanie wdrażania Zielonego Ładu na różnych szczeblach jako kluczowego instrumentu ekologicznej odbudowy gospodarki w kierunku Europy neutralnej dla klimatu

1.

Zwraca uwagę, że według szacunków UNDP ponad 70 % środków łagodzenia zmiany klimatu i do 90 % środków przystosowania się do zmiany klimatu jest podejmowanych przez władze lokalne i regionalne oraz że władze lokalne i regionalne wdrażają 70 % całego prawodawstwa UE, co odpowiada jednej trzeciej wydatków publicznych i dwóm trzecim inwestycji publicznych. W związku z tym cel osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. oraz zwiększenia odporności na poziomie terytorialnym należy realizować we współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi oraz przy ich wsparciu.

2.

Podkreśla, że Zielony Ład jest kluczowym instrumentem umożliwiającym UE osiągnięcie celów porozumienia paryskiego, pełne wdrożenie Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i celów zrównoważonego rozwoju oraz wniesienie przez UE ambitnego wkładu w globalne ramy różnorodności biologicznej na okres po 2020 r. (1). Podkreśla znaczenie przyjęcia odnowionych celów na 2030 r. z myślą o utrzymaniu wzrostu temperatury na świecie znacznie poniżej 2 oC powyżej poziomu przedindustrialnego oraz kontynuowaniu wysiłków na rzecz jeszcze większego ograniczenia jej wzrostu do 1,5 oC, zgodnie z porozumieniem paryskim. Podkreśla, że cele, które należy osiągnąć, powinny uwzględniać prerogatywy każdego państwa członkowskiego w zakresie określania swojego koszyka energetycznego z poszanowaniem jego specyfiki i kontekstu oraz zgodnie z zasadą neutralności technologicznej. Przypomina, że zmiana klimatu dotyczy wszystkich regionów europejskich i że jej dalekosiężne skutki dla zdrowia, środowiska i gospodarek, które mogą się różnić w zależności od regionu, wymagają podjęcia pilnych działań i wysiłków transformacyjnych, by przekształcić wyzwania w możliwości.

3.

Podkreśla, że Zielony Ład oferuje możliwości, których nie wolno zaprzepaścić, jeśli chodzi o wspieranie zrównoważonych, zasobooszczędnych, innowacyjnych rozwiązań na rzecz zrównoważonego rozwoju lokalnego i regionalnego. Może się on przyczynić do powstania bardziej zrównoważonej, konkurencyjnej i odpornej gospodarki w Europie oraz inspirować, zapewnić przywództwo i globalny model osiągania neutralności klimatycznej i ekologicznej odbudowy.

4.

Uważa, że aby zapewnić pomyślne wdrożenie Zielonego Ładu, wysiłki muszą być ustalane zgodnie z podejściem oddolnym i sprawiedliwie rozłożone między terytoriami UE zgodnie z zasadą pomocniczości i proporcjonalności przy jednoczesnym zapewnieniu niezbędnej elastyczności umożliwiającej opłacalność.

5.

Zwraca uwagę, że kryzys związany z pandemią COVID-19 uwypuklił podatność naszych społeczeństw na zagrożenia oraz potrzebę zwiększenia ich odporności na wstrząsy gospodarcze, społeczne i środowiskowe. Potwierdza główną rolę nowego Europejskiego Instrumentu na rzecz Odbudowy we wspieraniu odbudowy UE, a jednocześnie w torowaniu drogi do bardziej ekologicznej i sprawiedliwej transformacji i bardziej zrównoważonej przyszłości.

6.

Wzywa do uznania znaczenia wielopoziomowego sprawowania rządów w celu skutecznego powiązania celów Zielonego Ładu z ekologiczną odbudową gospodarki europejskiej. Podkreśla, że szerokie spektrum tematów, które obejmuje Zielony Ład, umożliwia integrację nowych i istniejących planów w różnych sektorach, jak też opracowywanie i realizowanie środków, które mogą należycie uwzględnić potrzeby i wartość dodaną kontekstu lokalnego oraz uzupełnić wysiłki krajowe zgodnie z zasadą pomocniczości.

7.

Podkreśla, że krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności stanowią niepowtarzalną szansę na wykorzystanie potencjału wielopoziomowego sprawowania rządów. Działania te muszą być wspierane odpowiednimi ramami regulacyjnymi i zasobami poprzez pełne zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w opracowywanie i wdrażanie planów oraz przyznanie tym władzom bezpośredniego dostępu do funduszy UE.

8.

Przypomina analizę Europejskiej Agencji Środowiska (EEA), w której wykazano, że nieoptymalne wdrażanie prawodawstwa UE w zakresie ochrony środowiska jest najczęściej wynikiem nieskutecznej koordynacji między władzami lokalnymi, regionalnymi i krajowymi, spotęgowanej brakiem zdolności administracyjnych i niewystarczającym finansowaniem, brakiem wiedzy i danych, niewystarczającymi mechanizmami zapewniania zgodności oraz brakiem integracji polityki. W związku z tym wzywa do systematycznego wzmacniania integracji pionowej w celu wyeliminowania luk w poziomie ambicji, dostosowania harmonogramu wdrażania i priorytetów w zakresie inwestycji, ograniczenia powielania działań oraz sprzecznych lub niepowiązanych procesów, a także wyeliminowania luk w istniejącej polityce i prawodawstwie (2).

9.

Podkreśla, że choć w rozporządzeniu UE w sprawie zarządzania unią energetyczną zdecydowanie zachęca się do stałego dialogu między państwami członkowskimi a władzami lokalnymi i regionalnymi, doświadczenia takie jak krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu pokazały, iż ustrukturyzowane zaangażowanie i proces konsultacji na wszystkich szczeblach sprawowania rządów mogą stanowić wyzwanie (3). Uważa, że należy w dalszym ciągu promować ten wielopoziomowy dialog w dziedzinie klimatu i energii oraz włączyć go do wszystkich obszarów Zielonego Ładu, tak aby zagwarantować poziom spójności niezbędny do odpowiedniego wykorzystania zasobów, zobowiązań i planów. Zgodnie z doświadczeniami związanymi z wielopoziomowym dialogiem w dziedzinie klimatu i energii ponownie wyraża gotowość utworzenia stałej wielopoziomowej platformy na rzecz wielopoziomowego dialogu w sprawie Zielonego Ładu. Podkreśla, że należy zapewnić oddolne podejście oraz obowiązkowe konsultacje z władzami lokalnymi i regionalnymi przy opracowywaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, aby zagwarantować skoordynowane i skuteczne uwzględnianie strategii Zielonego Ładu (4). Zachęca Komisję Europejską do korzystania z doświadczeń w zakresie wdrażania zgromadzonych również za pośrednictwem sieci centrów regionalnych KR-u.

10.

Podkreśla, że strategiczny wkład władz lokalnych i regionalnych ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia zakorzenienia zasady „nie szkodzić” w działaniach na rzecz uczynienia Zielonego Ładu zrównoważonym i sprawiedliwym motorem tworzenia miejsc pracy zgodnie z lokalnymi i regionalnymi potrzebami. Z zadowoleniem przyjmuje projekt nowej karty lipskiej, w którym podkreśla się potencjał transformacyjny władz lokalnych i regionalnych, wzywając do wdrożenia zintegrowanych procesów urbanistycznych, koordynowanych za pomocą zintegrowanych, ukierunkowanych na konkretny obszar wielopoziomowych i partycypacyjnych sposobów podejścia, takich jak zintegrowane inwestycje terytorialne. W związku z tym wzywa Komisję Europejską, by wykazała większe zaangażowanie polityczne na rzecz agendy miejskiej UE i włączyła ją do Zielonego Ładu oraz inicjatyw dotyczących cyfryzacji (5).

11.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne są najlepiej przygotowane do angażowania swoich społeczności, przyciągania inwestorów prywatnych i wdrażania ambitnych i terminowych działań, nie tylko jako administratorzy, ale również jako usługodawcy. Mogą przyjmować kompleksowe lokalne zielone łady z uwzględnieniem różnych lokalnych uwarunkowań gospodarczych, społecznych, geograficznych i środowiskowych.

12.

Wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie, by umożliwiły władzom samorządowym odgrywanie roli kluczowych partnerów na drodze UE do neutralności klimatycznej, wspierając lokalne i regionalne zobowiązanie dotyczące opracowania lokalnych zielonych ładów, takich jak te zapowiedziane w komunikacie z Mannheim, oraz wdrażając ukierunkowane na konkretne obszary umowy w sprawie klimatu i pakty na rzecz klimatu (6) opracowane we współpracy z obywatelami i kluczowymi zainteresowanymi stronami, w tym z sektorem biznesowym, przemysłowym, badawczym i innowacyjnym.

13.

Proponuje współpracę z Komisją Europejską w celu wprowadzenia europejskiej regionalnej tablicy wyników – jednoznacznych, ukierunkowanych, łatwych do pomiaru i monitorowania – dotyczącej wpływu Zielonego Ładu na poziomie regionów (NUTS 2) w powiązaniu z systemem monitorowania przewidzianym w ósmym programie działań w zakresie środowiska. Ponieważ regiony UE mają bardzo różne punkty wyjścia i różne ścieżki rozwoju, tablica wyników umożliwiłaby udokumentowanie postępów we wdrażaniu Zielonego Ładu, określenie ewentualnych przeszkód oraz zaproponowanie rozwiązań dla terytoriów pozostających w tyle, a także wymianę najlepszych praktyk stosowanych przez liderów. Wspólne Centrum Badawcze mogłoby zapewnić Komisji Europejskiej i Europejskiemu Komitetowi Regionów wsparcie metodologiczne w celu opracowania takiej tablicy wyników w koordynacji z odpowiednimi agencjami i instytucjami, takimi jak Europejska Agencja Środowiska.

14.

Z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji dotyczący ustanowienia Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu mającego na celu zaangażowanie obywateli i ich społeczności w opracowywanie konkretnych działań w zakresie klimatu i środowiska w terenie. Przypomina, że władze lokalne i regionalne są gotowe do współpracy z instytucjami UE, państwami członkowskimi i wszystkimi odpowiednimi zainteresowanymi stronami w ramach Paktu na rzecz Klimatu z myślą o wspólnej realizacji celów neutralności klimatycznej i celów zrównoważonego rozwoju ONZ (7). Uważa, że działania na rzecz budowania zdolności powinny być powiązane z instrumentami finansowania, aby zapewnić możliwość realizacji planów i działań opracowywanych przez miasta i regiony.

Zapewnianie globalnych rozwiązań poprzez wdrażanie Zielonego Ładu na szczeblu lokalnym i regionalnym

15.

Podkreśla, że Zielony Ład w UE stworzy silniejszą, bardziej zrównoważoną i sprzyjającą włączeniu społecznemu Europę jedynie wówczas, gdy zapewni zarówno poziomą, jak i pionową integrację na wszystkich poziomach sprawowania rządów oraz jeżeli obywatele będą poczuwać się do odpowiedzialności za transformację energetyki. Wzywa Komisję i państwa członkowskie do uznania roli władz lokalnych i regionalnych jako ich najbliższych sojuszników w tej kwestii – nie tylko jako partnerów we wdrażaniu, ale również w procesie określania ram regulacyjnych, fiskalnych i finansowych na wszystkich szczeblach zgodnie z (autentycznym) wielopoziomowym systemem zarządzania.

16.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne znajdują się w uprzywilejowanej pozycji, jeśli chodzi o bezpośrednią współpracę z ludźmi; propagują one zmiany zachowań na rzecz bardziej zrównoważonej konsumpcji, co umożliwia im znalezienie praktycznych rozwiązań i funkcjonowanie jako żywe laboratoria dla nowych pomysłów i nowej wiedzy (8) oraz sprzyjanie przyjęciu ambitnych, lecz realistycznych celów poprzez włączenie ich do środków, usług i priorytetów społeczności, którą reprezentują. Akcentuje odpowiedzialność władz lokalnych i regionalnych za wdrażanie działań w dziedzinie klimatu oraz potrzebę wzmocnienia komunikacji i edukacji w sprawie klimatu jako narzędzi niezbędnych do tego, by wzmocnić pozycję obywateli jako świadomych podmiotów w tych działaniach. Podkreśla, że zwiększenie celu na 2030 r. nie powinno stać się czynnikiem zniechęcającym, lecz powinno ułatwiać i umożliwiać podejmowanie skutecznych działań w dziedzinie klimatu.

17.

W ramach przygotowań do COP26 wzywa Komisję do podkreślenia jednoznacznej roli i znaczenia wkładów ustalanych na szczeblu regionalnym i lokalnym w ramach zmienionych wkładów ustalanych na szczeblu krajowym na mocy porozumienia paryskiego, a także, bardziej ogólnie, do aktywnego propagowania i stałego uznania bezpośredniego wkładu władz szczebla niższego niż krajowy we wdrażanie porozumienia paryskiego i procesów UNFCCC.

18.

Zwraca uwagę, że władze lokalne i regionalne mają kluczowe znaczenie dla poprawy zgodności z celami zrównoważonego rozwoju, w szczególności z celem 11 i 17. Przypomina, że w sprawozdaniu na temat zrównoważonego rozwoju w Europie z 2019 r. (9) za największe wyzwania dla UE w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju uznano klimat, różnorodność biologiczną, gospodarkę o obiegu zamkniętym oraz konwergencję poziomu życia w poszczególnych krajach i regionach. Zdecydowanie zaleca zapewnienie zharmonizowanych ram i wzywa UE do podjęcia odpowiednich kroków w celu przyjęcia wiodącej roli na szczeblu europejskim i globalnym we wdrażaniu celów zrównoważonego rozwoju.

19.

Ponownie podkreśla znaczenie stałego zaangażowania władz lokalnych i regionalnych na każdym etapie procesu planowania odbudowy i zwiększania odporności: przy ustalaniu priorytetów, opracowywaniu planów, przydzielaniu zasobów i określaniu inwestycji. Wzywa instytucje europejskie do stałego korzystania ze wsparcia i spostrzeżeń Komitetu Regionów i grupy roboczej KR-u „Zielony Ład w terenie” w celu wspierania wdrażania Zielonego Ładu i skutecznej odbudowy gospodarczej.

Łączenie i poszukiwanie synergii w celu przyspieszenia wdrażania za pomocą systemowych sposobów podejścia

20.

Wzywa Komisję do zwrócenia szczególnej uwagi na system ustalania opłat za emisję CO2. Transformacja klimatyczna wymaga nowych inwestycji, zwłaszcza w sektorze prywatnym, w celu przystosowania się do zmiany klimatu i złagodzenia jej skutków. Aby przyciągnąć potrzebne inwestycje, cena emisji CO2 powinna zostać ustalona na przewidywalnym i odpowiednim poziomie. System taki powinien zachęcać przedsiębiorstwa energetyczne i inne przedsiębiorstwa do odgrywania istotnej roli w osiąganiu celów klimatycznych i w tworzeniu nowych rozwiązań w zakresie neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla. Podkreśla, że potrzebny jest skuteczniejszy system ustalania cen emisji CO2, w tym mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2, aby uczynić te emisje elementem systemu gospodarczego i wspierać przejście na neutralność emisyjną. System taki powinien być zaprojektowany w taki sposób, by zachęcać przedsiębiorstwa energetyczne i inne przedsiębiorstwa do tworzenia nowych rozwiązań w zakresie neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla. Stworzyłoby to nowe równe warunki działania dla zrównoważonych działań i stanowiło kluczowe narzędzie umożliwiające uczynienie z CO2 przejrzystego elementu transformacji na wszystkich szczeblach i we wszystkich sektorach. Wzywa UE do objęcia silnej wiodącej roli na świecie w celu opracowywania niezbędnego systemu do 2030 r. i negocjowania podobnych elementów ze jej globalnymi partnerami handlowymi.

21.

Popiera apel PE o ustanowienie budżetu emisji gazów cieplarnianych netto w UE-27 w oparciu o najnowsze obliczenia naukowe stosowane przez IPCC, który to budżet odzwierciedlałby sprawiedliwy udział Unii w pozostałych światowych emisjach zgodnie z celami porozumienia paryskiego i wyznaczałby kierunek działań Unii na rzecz zerowych emisji gazów cieplarnianych netto do 2050 r.

22.

Uważa, że władze lokalne i regionalne są liderem ekologicznej odbudowy gospodarczej. Podkreśla, że władze lokalne i regionalne już włączają cele zrównoważonego rozwoju do swoich planów lokalnych i strategii regionalnych (10), co może stanowić istotny punkt wyjścia dla racjonalnego pod względem kosztów wdrażania lokalnych i regionalnych zielonych ładów, przy jednoczesnym łączeniu wielu planów i strategii sektorowych oraz opracowywaniu odpowiednich wskaźników monitorowania i oceny skutków.

23.

Zwraca uwagę na potrzebę usprawnienia i połączenia wielu istniejących inicjatyw na szczeblu lokalnym, finansowanych ze środków unijnych i przyczyniających się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju i porozumienia paryskiego poprzez skupienie się na jednym sektorze lub większej ich liczbie (takich jak Porozumienie Burmistrzów, Porozumienie w sprawie zielonego miasta, sieć Zielonych Stolic Europy, europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz inteligentnych miast, 100 miast neutralnych pod względem klimatu oraz inicjatywa „Intelligent Cities Challenge” [„Wyzwanie dla inteligentnych miast”], a także innych inicjatyw, nie korzystających bezpośrednio z finansowania UE, takich jak koalicja „Under2”). Wzywa Komisję Europejską do opracowania jasnego zestawienia zakresu i charakterystyk istniejących inicjatyw związanych z Zielonym Ładem, finansowanych przez UE i skierowanych do władz lokalnych i regionalnych, tak aby można było lepiej ukierunkować zaangażowanie.

24.

Uważa, że wdrożenie Zielonego Ładu będzie wymagało elastycznych i innowacyjnych rozwiązań i nowych modeli biznesowych w celu przekształcenia lokalnej i regionalnej infrastruktury i ekosystemów usług na potrzeby społeczeństwa postemisyjnego, włączając w to inteligentne technologie cyfrowe oraz zieloną i niebieską infrastrukturę, tak aby poprawić jakość przestrzeni publicznej, wesprzeć przystosowanie się do zmiany klimatu, zwiększyć różnorodność biologiczną oraz promować zdrowie publiczne i jakość życia. Z zadowoleniem przyjmuje wskazane priorytety, ale podkreśla potrzebę wzmocnienia wzajemnych powiązań między nimi, zwiększenia dywersyfikacji produkcji, efektywności kosztowej i priorytetowego traktowania tych, które mają większy potencjał tworzenia miejsc pracy, tak aby umożliwić odbudowę gospodarczą w ramach Zielonego Ładu, w tym: — falę renowacji budynków prywatnych i publicznych, a także obniżenie emisyjności ogrzewania i chłodzenia, — ekologiczną mobilność i transport, — gospodarkę o obiegu zamkniętym i zrównoważone systemy rolno-spożywcze, — różnorodność biologiczną i zarządzanie ekosystemami, — rozwiązania oparte na przyrodzie i zazielenianie miast, — dążenie UE do zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń, — cyfryzację, — politykę w zakresie zdrowia i środowiska, — politykę odporności obejmującą politykę spójności, rozwoju obszarów wiejskich, zdrowia i środowiska, — zachęcanie do szybkiej i spójnej transpozycji pakietu dotyczącego czystej energii oraz do szybkiego przyjęcia europejskiego prawa o klimacie w celu dostosowania prawodawstwa UE w dziedzinie klimatu i energii do ambitniejszego celu na 2030 r. jako kroku w kierunku osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., — przejście na zrównoważoną niebieską gospodarkę, — zrównoważoną i sprawiedliwą transformację energetyczną sprzyjającą bezpośredniemu zaangażowaniu obywateli i dostępowi do bezpiecznej i przystępnej cenowo energii dla wszystkich.

25.

Podkreśla, że Zielony Ład stanowi okazję do bardziej systematycznego podejścia do przyspieszenia integracji systemów energetycznych i łączenia sektorów oraz wdrażania inteligentnej integracji sektorowej i specjalizacji przy jednoczesnym zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego, ochronie zdrowia i środowiska oraz promowaniu wzrostu gospodarczego, innowacji i wiodącej pozycji w przemyśle na świecie. W tym kontekście kładzie szczególny nacisk na fakt, że transformacja energetyczna będzie musiała zostać wdrożona z zastosowaniem kompleksowego podejścia uwzględniającego aspekty związane z energią oraz aspekty społeczne, przemysłowe, terytorialne, środowiskowe i kulturowe. Należy przy tym wziąć pod uwagę specyfikę każdego regionu, a w szczególności regionów borykających się z największymi utrudnieniami, takich jak regiony górnicze i regiony o wysokiej emisji dwutlenku węgla, wyspy i regiony najbardziej oddalone.

26.

Przypomina, że szczególną uwagę należy zwrócić na regiony o odizolowanych systemach energetycznych, z wysokim potencjałem w zakresie odnawialnych źródeł energii, w przypadku których nie są jeszcze dostępne innowacyjne rozwiązania technologiczne umożliwiające wzajemne połączenia.

27.

Przypomina, że choć innowacje mają do odegrania kluczową rolę w rozwoju bardziej zrównoważonej i odpornej UE, na rynku dostępny jest już szeroki wachlarz rozwiązań technicznych na rzecz Europy gospodarnej i neutralnej dla klimatu, który należy wykorzystać – np. według badań dzięki obecnym technologiom możliwe jest ograniczenie emisji CO2 we wzajemnie połączonym systemie energetycznym nawet o 86 % (11). Wzywa jednocześnie do podejmowania dalszych wysiłków w zakresie badań i rozwoju w tej dziedzinie. Podkreśla, że te rozwiązania i najlepsze praktyki powinny być łatwo dostępne dla władz lokalnych i regionalnych za pośrednictwem Paktu na rzecz Klimatu, aby wspierać wzajemne uczenie się i ogólnounijną współpracę.

28.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne napotykają szereg barier związanych z brakiem zasobów finansowych i ludzkich, a także z istniejącymi strategiami politycznymi, regulacjami i strukturami organizacyjnymi. Spójne, stabilne i przewidywalne ramy regulacyjne, uproszczenie mechanizmów związanych z przygotowaniem projektów, budowanie zdolności i dostosowana do potrzeb pomoc techniczna pomogłyby władzom lokalnym i regionalnym zabezpieczyć inwestycje w ambitne projekty i opracować projekty mogące uzyskać finansowanie z banków.

Przyspieszenie ekologicznej odbudowy gospodarki Europy poprzez zapewnienie odpowiednich upoważnień i środków finansowych na wdrożenie Zielonego Ładu w terenie

29.

Uważa, że odbudowa gospodarcza po kryzysie związanym z COVID-19 jest wyzwaniem, któremu należy sprostać za pomocą systematycznej strategii inwestowania, wspierania i promowania bardziej zrównoważonej ścieżki dla Europy, a zwłaszcza poprzez śmiałe działania władz lokalnych i regionalnych mające na celu łagodzenie negatywnych skutków społeczno-gospodarczych kryzysu. Jest przekonany, że narzędzie służące odbudowie Next Generation EU (12), a zwłaszcza przeznaczenie 37 % jego budżetu – opiewającego na kwotę 750 mld EUR – na realizację celów Zielonego Ładu, a także wyznaczenie bardziej ambitnego celu w ramach WRF odnośnie do działań związanych z klimatem sprawią, że UE będzie na właściwej drodze do realizacji swych celów klimatycznych.

30.

Z zadowoleniem przyjmuje możliwość wspierania przez Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji przekwalifikowania pracowników poprzez zwiększenie oferty edukacyjnej oraz kształcenia i szkolenia zawodowego (VET), co pomoże w tworzeniu nowych możliwości gospodarczych, przy jednoczesnym wspieraniu sprawiedliwości społecznej i odporności, zwłaszcza w regionach znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, także w tych o niewystarczająco zróżnicowanej strukturze produkcji. Podkreśla, że trzeba propagować nabywanie przez pracowników umiejętności istotnych dla Zielonego Ładu w ramach europejskiego programu na rzecz umiejętności służącego zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności, z wykorzystaniem unijnego paktu na rzecz umiejętności i europejskich partnerstw na rzecz umiejętności. Dodatkowo należy wzmocnić edukację publiczną i podnosić świadomość, aby promować zmianę zachowań w kierunku bardziej ekologicznych nawyków, które zmniejszają wpływ na środowisko.

31.

Apeluje w związku z tym o powiązanie finansowania z polityką spójności na lata 2021–2027 w celu wzmocnienia programów operacyjnych i ekologizacji gospodarek tych regionów. Podkreśla znaczenie EFRR i nowego narzędzia służącego odbudowie dla wspierania wdrażania Zielonego Ładu.

32.

Wzywa instytucje UE do stosowania zasad partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów, do uwzględniania silnego wymiaru lokalnego i regionalnego oraz zapewnienia obowiązkowego udziału władz lokalnych i regionalnych w opracowywaniu planów odbudowy i zwiększania odporności (13), przy jednoczesnym sprzyjaniu inkluzywnemu, dostępnemu i przejrzystemu procesowi na wszystkich poziomach.

33.

Wzywa instytucje i państwa członkowskie do ustanowienia lepszych ram budżetowych i stopniowego wycofania dotacji na paliwa kopalne w celu stworzenia równych warunków działania dla energii ze źródeł odnawialnych, zachęcania do zmiany zachowań i zapewnienia zasobów na wspierających sprawiedliwą transformację. Podkreśla znaczenie zagwarantowania zrównoważonej transformacji zdolnej wspierać spójność społeczną i gospodarczą.

34.

Stwierdza, że chociaż władze lokalne i regionalne mają ograniczone możliwości generowania dochodów budżetowych za pomocą lokalnych podatków i opłat, to odpowiadają one za 65 % inwestycji publicznych związanych z klimatem i środowiskiem. Jednocześnie w nadchodzących latach będą nadal odczuwać wpływ kryzysu związanego z COVID-19 na swoje finanse i funkcjonowanie. Apeluje w związku z tym o zapewnienie im bezpośredniego dostępu do finansowania na szczeblu europejskim oraz o koordynację programów na wszystkich szczeblach zarządzania, zwłaszcza planów inwestycyjnych wspierających Zielony Ład oraz planów odbudowy i zwiększania odporności.

35.

Ponawia apel o ograniczenie biurokracji i uproszczenie mechanizmów związanych z przygotowaniem projektów i udziałem w inicjatywach w zakresie budowania zdolności władz lokalnych i regionalnych. Przyjmuje z zadowoleniem zobowiązanie Komisji do poprawy wytycznych regulacyjnych w celu uwzględnienia kwestii zrównoważonego rozwoju i innowacji.

36.

Uznaje ekologiczne planowanie budżetu (14) za skuteczne narzędzie kształtowania polityki budżetowej, które pomaga w ocenie dostosowania wydatków na poziomie krajowym i niższym od krajowego (15), procesów uzyskiwania dochodów i alokacji zasobów na cele związane z ochroną środowiska i cele zrównoważonego rozwoju. Narzędzie to pomaga także we wprowadzaniu stosownych ulepszeń.

37.

Podkreśla znaczenie zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w określanie unijnej systematyki zrównoważonego rozwoju, aby lepiej identyfikować inwestycje, które są odporne na zmianę klimatu i mają zrównoważony charakter. Kryteria tej systematyki i zarządzanie nią powinny poprawić zrównoważoność inwestycji bez zwiększania obciążeń administracyjnych i bez zniechęcania do inwestycji. Władze lokalne i regionalne nadal napotykają znaczne przeszkody w zdobywaniu fachowej wiedzy niezbędnej do opracowania projektów mogących uzyskać finansowanie z banków oraz umożliwiających dostęp do inwestycji na średnią i dużą skalę (16).

38.

Wyraża zadowolenie w związku z tym, że Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) jako unijny bank klimatyczny stopniowo zwiększa finansowanie działań w dziedzinie klimatu i zrównoważenia środowiskowego. Ponownie apeluje o dalsze wdrażanie dostosowanej do potrzeb pomocy technicznej dla władz lokalnych i regionalnych. Wzywa EBI i Komisję Europejską do poprawy dostępu władz lokalnych i regionalnych do programów oraz do zwiększenia wsparcia dla opracowania projektów zdolnych pozyskać finansowanie z banków – w tym projektów na mniejszą skalę, które należy zagregować w celu uzyskania niezbędnych korzyści skali.

39.

Podkreśla potrzebę zwiększenia zdolności władz lokalnych i regionalnych do przyciągania i mobilizowania prywatnego finansowania za pomocą takich instrumentów jak zielone obligacje, fundusze kapitałowe i mechanizmy łączenia finansowania w celu pobudzenia ekologicznej odbudowy gospodarki. Wyraża zadowolenie, że instrument na rzecz europejskich miast (EU City Facility) ma na celu przygotowanie serii projektów inwestycyjnych w zakresie zrównoważonej energii i budowania zdolności władz lokalnych i regionalnych do uzyskania dostępu do instrumentów takich jak europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne oraz pomoc w opracowywaniu projektów w ramach programu „Horyzont Europa”. Zachęca do rozszerzania i powielania inicjatyw w rodzaju one-stop shop (punkt kompleksowej obsługi), które zapewniają oceny techniczne, wsparcie w procedurach przetargowych i informacje dla władz lokalnych i regionalnych o możliwościach finansowania. Zachęca do tworzenia partnerstw publiczno-prywatnych i dalszego łączenia funduszy ESI z innymi programami takimi jak „Horyzont Europa”.

40.

Podkreśla potrzebę ukierunkowania wsparcia finansowego na badania naukowe i innowacje w odpowiedzi na określone potrzeby lokalne i z zadowoleniem przyjmuje niedawne zaproszenie do składania wniosków w sprawie Zielonego Ładu w ramach programu „Horyzont 2020”, ukierunkowane na wsparcie dla miast i regionów. Podkreśla potrzebę innowacji i technologii, które dostarczają niezbędnych i istotnych informacji dla lepszego planowania, podejmowania decyzji i zarządzania. Zwraca uwagę na znaczenie ekologicznych praktyk w zakresie zamówień publicznych dla uwzględniania zrównoważonych innowacji, technologii i usług.

Ocena skutków i monitorowanie wyników w celu wzmocnienia przyszłych działań na różnych poziomach

41.

Podkreśla potrzebę ustanowienia zestawu wskaźników służących ocenie i monitorowaniu postępów w realizacji Zielonego Ładu pod względem prawodawstwa, polityki i finansowania na szczeblu regionalnym, metropolitalnym i lokalnym. Proponuje, by podjąć następujące działania: opracować europejską regionalną tablicę wyników obejmującą jednoznaczne, ukierunkowane i łatwe w użyciu wskaźniki do pomiaru i monitorowania wpływu Zielonego Ładu jako instrumentu służącego naprawie gospodarczej i budowaniu odporności; wyraźne określić wskaźniki społeczno-gospodarcze i środowiskowe w celu pomiaru skutków szeregu nowych inicjatyw dotyczących Zielonego Ładu realizowanych w terenie; dokonać przeglądu komplementarnych strategii politycznych i środków; śledzić dostęp do strumieni finansowania i przepływów finansowych na szczeblu regionalnym i niższym niż krajowy; pomóc w przeprowadzeniu ponownej oceny, podejmowaniu świadomych decyzji i ocenie skutków działań podjętych z myślą o realizacji celów dotyczących ekologicznej odbudowy gospodarki, neutralności klimatycznej i rozwoju społeczno-gospodarczego.

42.

Zaznacza, że skuteczne i sensowne monitorowanie postępów za pomocą europejskiej regionalnej tablicy wyników zależy od zapewnienia władzom lokalnym i regionalnym odpowiednich uprawnień oraz od ich ciągłego i spójnego wkładu w opracowywanie i wdrażanie tych planów, co umożliwi prawdziwie racjonalne pod względem kosztów podejście polegające na podejmowaniu działań uzupełniających na różnych szczeblach. Zwraca uwagę na to, że władze lokalne i regionalne nadal stoją przed poważnymi wyzwaniami dotyczącymi gromadzenia danych, takimi jak niespójne ramy regulacyjne oraz brak upoważnień, zdolności i zasobów. W związku z tym uważa, że zasadnicze znaczenie ma dostosowywanie, łączenie i usprawnienie ram monitorowania i wskaźników stosowanych w istniejących inicjatywach, aby uniknąć dublowania wysiłków i by wykorzystać obecne metodologie i sposoby podejścia.

43.

Apeluje o spójne podstawy monitorowania skutków działań i środków, oparte na wiarygodnych danych naukowych i ukierunkowane na śledzenie postępów we wdrażaniu celów zrównoważonego rozwoju i porozumienia paryskiego. Podkreśla, że normy międzynarodowe, takie jak TC 268 w zakresie zrównoważonych miast i społeczności, oraz dane zgromadzone za pośrednictwem technologii kosmicznych mogą pomóc w monitorowaniu wyników i stanowić inspirację dla takiej regionalnej tablicy wyników.

44.

Zwraca uwagę, że europejska regionalna tablica wyników będzie służyła jako narzędzie wiedzy i pomoże odzwierciedlić różnorodność potrzeb i uwarunkowań władz lokalnych i regionalnych w całej Europie, wspierając określanie i powielanie najlepszych praktyk zgodnie ze wspólnymi, przejrzystymi kryteriami, w tym gotowych do finansowania pilotażowych działań na szczeblu lokalnym i niższym niż krajowy.

45.

Podkreśla, że europejska regionalna tablica wyników powinna również wspierać monitorowanie planów odbudowy na obszarach szczególnie narażonych, takich jak regiony górskie, wyspiarskie i najbardziej oddalone oraz regiony słabiej rozwinięte i te, w których produkcja jest mniej zróżnicowana. Ponawia apel o utworzenie europejskiego obserwatorium neutralności klimatycznej, które przyczyni się do wypełniania krajowych obowiązków sprawozdawczych w ramach zarządzania unią energetyczną oraz pomoże w określaniu i monitorowaniu problematycznych kwestii, wraz z odnowionym unijnym audytem umiejętności w ramach unijnej panoramy umiejętności. Celem jest dostosowanie wdrażania zrównoważonych strategii politycznych do rozwoju umiejętności, tak aby zapewnić dostosowane do przyszłych wyzwań miejsca pracy dobrej jakości w regionach znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji i regionach słabiej rozwiniętych oraz tych, w których produkcja jest mniej zróżnicowana, oraz ułatwić skuteczną wymianę najlepszych praktyk, opierając się również na istniejących wskaźnikach zbiorczych i wszelkich innych, które można wskazać (17).

---

(1)  „Bioróżnorodne miasta i regiony w okresie po 2020 r. w kontekście 15. Konferencji Stron Konwencji Narodów Zjednoczonych o różnorodności biologicznej (CBD COP15) oraz unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030” (COR-2020-00539) (Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 20).

(2)  „W kierunku ósmego unijnego programu działań w zakresie środowiska” (COR-2018-01672) (Dz.U. C 168 z 16.5.2019, s. 27).

(3)  Ogólnounijna ocena krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu

(4)  „Wdrażanie pakietu »Czysta energia«: krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu jako narzędzie zarządzania na poziomie lokalnym i terytorialnym w dziedzinie klimatu oraz energii aktywnej i pasywnej” (COR-2019-00618) (Dz.U. C 39 z 5.2.2020, s. 33).

(5)  „Odnowienie karty lipskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich” (COR-2019-04829) (Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 119).

(6)  „Europejski Pakt na rzecz Klimatu” (COR-2020-01360) (Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 99).

(7)  „Europejski Pakt na rzecz Klimatu” (COR-2020-01360) (Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 99).

(8)  „W kierunku ósmego unijnego programu działań w zakresie środowiska” (COR 2018-01672) (Dz.U. C 168 z 16.5.2019, s. 27).

(9)  https://www.sustainabledevelopment.report/

(10)  Przykłady strategii obejmują: Malmö, Mannheim i region Walonia.

(11)  Scenariusz HRE 2050 w porównaniu z rokiem 1990, Quantifying the Impact of Low-carbon Heating and Cooling Roadmaps.

(12)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_20_940

(13)  „Plan odbudowy dla Europy w obliczu pandemii COVID-19: Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz Instrument Wsparcia Technicznego” (COR-2020-03381) (Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 160).

(14)  http://www.oecd.org/environment/green-budgeting/OECD-Green-Budgeting-Framework-Highlights.pdf

(15)  EcoBudget

(16)  „Wdrażanie porozumienia paryskiego poprzez innowacyjną i zrównoważoną transformację energetyczną na poziomie lokalnym i regionalnym” (COR-2019-00617) (Dz.U. C 39 z 5.2.2020, s. 72).

(17)  „Czysta planeta dla wszystkich. Europejska długoterminowa wizja strategiczna dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej dla klimatu gospodarki”, COR-2018-05736.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Wzmocnienie sprawowania władzy na szczeblu lokalnym i demokracji przedstawicielskiej dzięki nowym instrumentom technologii cyfrowej

(2021/C 37/08)

Sprawozdawca: Rait PIHELGAS (EE/Renew Europe), przewodniczący Rady Gminy Järva

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Dostrzega, że państwa i władze publiczne na wszystkich szczeblach stoją w obliczu coraz bardziej złożonych i bezprecedensowych wyzwań, sięgających od globalizacji, rozwoju gospodarczego i wpływu technologii, przez zmianę klimatu i zmiany demograficzne, do bezpieczeństwa, dezinformacji, zdrowia i radykalizacji.

2.

Przyjmuje z zadowoleniem polityczny priorytet Komisji Europejskiej dotyczący stworzenia „Europy na miarę ery cyfrowej” oraz wezwanie przewodniczącej Komisji Ursuli von der Leyen do wspierania przejścia do świata cyfrowego opartego na europejskich mocnych stronach i wartościach. Popiera polityczny priorytet dotyczący „Nowego impulsu dla demokracji europejskiej” i z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie przewodniczącej Komisji do promowania większego uczestnictwa demokratycznego i przejrzystości w procesie podejmowania decyzji w UE.

3.

Przyjmuje z zadowoleniem zobowiązanie Komisji Europejskiej do wspierania transformacji ekologicznej i cyfrowej, co zostało odzwierciedlone w nowym wniosku dotyczącym wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027, a także przydzielenie 8,2 mld EUR na program „Cyfrowa Europa” (1).

4.

Popiera propozycję przedstawioną przez Parlament Europejski w przyjętym 15 stycznia 2020 r. stanowisku dotyczącym konferencji w sprawie przyszłości Europy, by uwzględnić transformację cyfrową wśród priorytetów politycznych konferencji. Zgadza się ze zdaniem Parlamentu, że udział obywateli w tej konferencji oraz konsultacje „powinny być organizowane z wykorzystaniem najbardziej skutecznych, innowacyjnych i odpowiednich platform, obejmujących narzędzia internetowe, […] tak aby każdy obywatel mógł zabrać głos podczas prac konferencji”. Podkreśla, że podczas konferencji należałoby zbadać możliwość nawiązania zorganizowanego i stałego dialogu z obywatelami na temat kwestii związanych z UE, który będzie musiał w znacznej mierze opierać się na narzędziach cyfrowych i innowacyjnych procesach, zwłaszcza ze względu na ograniczenia wynikające z pandemii COVID-19.

5.

Przywołuje istotne w tym kontekście stanowisko, jakie zajął we wcześniejszych opiniach: — Opinia „Wspieranie innowacji w sektorze publicznym za pośrednictwem rozwiązań cyfrowych: perspektywa lokalna i regionalna” przyjęta na sesji plenarnej KR-u w dniu 30 listopada 2017 r. (2). KR postrzega cyfryzację administracji jako sposób na zapewnienie lepszych usług dla obywateli i podkreśla, że władze lokalne i regionalne muszą odgrywać ważną rolę w modernizacji sektora publicznego. Wzywa sektor publiczny do działań na rzecz innowacji ukierunkowanych na potrzeby użytkowników i bazujących na zasadzie swobodnego dostępu do usług cyfrowych dla wszystkich obywateli i przedsiębiorstw. Podkreśla także potrzebę współpracy i wymiany dobrych praktyk między administracjami i ponad granicami. — Opinia „Plan działania UE na rzecz administracji elektronicznej na lata 2016–2020” (3) przyjęta na sesji plenarnej KR-u w dniu 11 października 2016 r. KR z zadowoleniem przyjmuje zasadę przewidującą domyślną cyfrowość świadczenia usług przez administracje publiczne, dlatego podkreśla, że należy podejmować długofalowe wysiłki z myślą o jeszcze szerszym włączeniu cyfrowym, tak aby więcej osób miało dostęp do infrastruktury, nabyło niezbędne kompetencje oraz mogło korzystać z możliwości, jakie daje cyfryzacja. Podkreśla znaczenie przejrzystej administracji zapewniającej otwarty i bezpieczny dostęp do danych i usług, gdyż jest to ważne z punktu widzenia większej przejrzystości i skuteczności. Jednocześnie zwraca uwagę, że niektóre rodzaje informacji i danych osobowych wymagają wysokiego poziomu ochrony. Podkreśla ponadto swe poparcie dla zasady domyślnej transgraniczności usług administracji elektronicznej świadczonych przez administracje publiczne i podkreśla, że władze lokalne i regionalne, przeważnie w regionach przygranicznych, mogą odgrywać decydującą rolę w określaniu i rozwijaniu usług transgranicznych, które są odpowiednie, skuteczne i bezproblemowe. — Opinia „Nowy europejski program na rzecz umiejętności” (4) przyjęta na sesji plenarnej KR-u w dniu 7 grudnia 2016 r. KR wzywa do inwestowania w umiejętności cyfrowe i ich nauczanie oraz postrzega cyfryzację jako środek pozwalający stawić czoła wielu wyzwaniom stojącym przed szkołami.

6.

Podkreśla, że transformacja cyfrowa nie musi być napędzana technologią, lecz raczej że zmiany muszą uwzględniać potrzeby i oczekiwania obywateli, w odniesieniu do których trzeba znaleźć najbardziej przejrzyste, inkluzywne, przyjazne dla użytkownika, najbezpieczniejsze i najbardziej opłacalne rozwiązania. Oznacza to, że nowe wyzwania pociągają za sobą również zmiany na szczeblu lokalnym i regionalnym, których wdrożenie zależy przede wszystkim od zdolności do określenia tych potrzeb oraz od gotowości do wprowadzenia najstosowniejszych zmian. W nowoczesnym systemie demokratycznym nie wystarczy jedynie regularnie korzystać z demokracji przedstawicielskiej: członkowie społeczności, grupy interesów i organizacje muszą być nieustannie angażowani. Włączenie i uczestnictwo prowadzą do lepszych decyzji oraz wzmacniają demokrację, poczucie przynależności do wspólnoty i gotowość do wniesienia własnego wkładu w rozwój regionu.

7.

Zwraca uwagę, że zmieniają się znacznie tradycyjne stosunki między obywatelami a politykami, lecz jednocześnie pojawia się nowa cyfrowa scena polityczna. W ramach tej sceny nowe technologie cyfrowe mogą ułatwiać znajdowanie nowych rozwiązań i możliwości reagowania na wyzwania, wspieranie innowacji i wzrostu gospodarczego, poprawę jakości usług publicznych, zwiększenie na nowe sposoby udziału obywateli, poprawę sprawowania władzy na szczeblu lokalnym oraz uzupełnienie i wzmocnienie demokracji.

8.

Uważa, że procesy demokratyczne powinny ewoluować, dostosowywać się do zmian i wykorzystywać możliwości oferowane przez nowe technologie cyfrowe i narzędzia ICT, ponieważ mogą one poprawić jakość procesu decyzyjnego, promować uczestnictwo, komunikację i dialog, sprzyjać aktywności obywatelskiej i zaangażowaniu w życie polityczne, zwiększyć przejrzystość i rozliczalność oraz wzmocnić legitymację naszego systemu demokratycznego.

9.

Postrzega wdrożenie e-rozwiązań w ramach władz lokalnych i regionalnych jako doskonałą okazję do skutecznego świadczenia obywatelom wysokiej jakości usług publicznych. Już samo wypełnianie formularzy elektronicznych pozwoli obywatelom i organom publicznym zaoszczędzić czas, dzięki czemu pracownicy administracji mogą poświęcić więcej czasu na inne zadania administracyjne. Ponadto różne aplikacje elektroniczne umożliwiają członkom społeczności udział w procesie podejmowania decyzji oraz monitorowanie działalności ich samorządu w czasie rzeczywistym.

10.

Uważa, że jednostki samorządu lokalnego i regionalnego to z natury rzeczy najlepszy poziom do przeprowadzenia transformacji cyfrowej. Powtarza, że stosowanie nowych technologii cyfrowych otwiera nowe możliwości konsultacji i udziału i umożliwia udostępnianie wysokiej jakości informacji, analizę reakcji opinii publicznej, docieranie do odległych terenów oraz obywateli w najtrudniejszej sytuacji, wykorzystywanie umiejętności, wiedzy i know-how obywateli oraz kształtowanie wspólnie z nimi polityki, która odpowiada ich potrzebom i oczekiwaniom.

11.

Zachęca władze lokalne i regionalne do przeprowadzenia transformacji cyfrowej i wykorzystania w pełni potencjału technologii cyfrowych, by jeszcze bardziej ułatwić obywatelom uczestnictwo w procesie kształtowania polityki i podejmowania decyzji. W tym celu należy wykorzystywać nowe technologie cyfrowe, poprawić przejrzystość i inkluzywność procesu decyzyjnego oraz zdolność reagowania w jego ramach, a także budować zaufanie i dialog niezbędne do dobrego zarządzania. Musi temu koniecznie towarzyszyć nauczanie umiejętności cyfrowych.

12.

Podkreśla, jak ważne jest, by w procesie podejmowania decyzji uwzględniać wkład obywateli i zapewnić działania następcze w związku z tym wkładem. Zwraca uwagę, że brak reakcji ze strony decydentów prowadzi do rozczarowania i braku zaufania oraz że zaufanie obywateli do władz ma podstawowe znaczenie dla funkcjonowania demokracji lokalnej.

13.

Akcentuje, że udział obywateli powinien opierać się na skutecznym i niedyskryminacyjnym dostępie do informacji i wiedzy. Zwraca uwagę na konieczność zmniejszenia przepaści cyfrowej i wzmocnienia pozycji obywateli dzięki kształceniu i szkoleniu. Obejmuje to nauczanie umiejętności cyfrowych i umiejętności korzystania z mediów, przy priorytetowym traktowaniu cyfrowych programów szkoleniowych dla wszystkich grup wiekowych, ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych i innych słabszych lub marginalizowanych grup społecznych, oraz objęciu kształceniem i szkoleniami obszarów wiejskich i oddalonych.

14.

Podkreśla konieczność angażowania młodych ludzi w życie publiczne. Zwraca uwagę, że nowe pokolenie cyfrowe posiada niezbędne umiejętności zarówno w zakresie technologii, jak i korzystania z mediów. Uważa, że wykorzystywanie nowych technologii cyfrowych w procesach politycznych i decyzyjnych może być skutecznym narzędziem zwiększania zaangażowania i uczestnictwa młodych ludzi.

15.

Zwraca uwagę na zasobochłonność transformacji cyfrowej. Wzywa wszystkie poziomy sprawowania rządów do udostępnienia na potrzeby tej transformacji wystarczających zasobów finansowych i ludzkich oraz możliwości szkoleń oraz do zapewnienia przystępnej cenowo infrastruktury cyfrowej o dużej prędkości, w szczególności na obszarach peryferyjnych, wiejskich i słabiej rozwiniętych pod względem gospodarczym, a także do zagwarantowania, by infrastruktura ta była dostępna dla wszystkich, w tym osób z niepełnosprawnością i osób starszych. Przypomina, że „pojęcie »spójności cyfrowej« to ważny dodatkowy wymiar tradycyjnego pojęcia »spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej« określonej w Traktacie UE” (5).

16.

Podkreśla, że korzystanie z technologii cyfrowej wymaga korzystania z danych, które jest możliwe dzięki gromadzeniu i generowaniu danych. Wzywa w tym kontekście do poszanowania prawa do prywatności i ochrony danych, do wykorzystywania tylko minimum danych osobowych istotnych i niezbędnych w kontekście założonego celu oraz do promowania ochrony i bezpieczeństwa odnośnie do środowiska internetowego i usług cyfrowych. Aby zapobiec nieufności i niezadowoleniu ze strony obywateli, należy ich odpowiednio informować o tym, co dzieje się z ich danymi, oraz o podjętych odpowiednich środkach bezpieczeństwa i skutecznych środkach odwoławczych w razie pogwałcenia tych praw, w tym o solidnych europejskich ramach prawnych. Podkreśla w związku z tym potrzebę zastosowania sztucznej inteligencji w taki sposób, by nadal koncentrowała się na człowieku i była wykorzystywana w sposób sprzyjający inteligentnemu obywatelstwu i otwartym rządom, a tym samym wzmacniała demokrację.

17.

Ostrzega, że platformy mediów społecznościowych ułatwiają rozpowszechnianie dezinformacji, informacji wprowadzających w błąd i mowy nienawiści, które mogą podważać demokrację i zaufanie do instytucji publicznych. Domaga się silniejszego zaangażowania w nauczanie umiejętności korzystania z mediów i zachęca lokalnych decydentów do korzystania z istniejących narzędzi cyfrowych, platform internetowych i mediów w celu komunikowania się z obywatelami i angażowania się w pozytywny dialog z nimi i innymi zainteresowanymi stronami.

18.

Uważa za istotne, by władze lokalne i regionalne korzystały z odpowiednich własnych kanałów cyfrowych do komunikacji ze społeczeństwem w bardziej interaktywny i szybszy sposób w celu zapewnienia, by dostarczane informacje były wiarygodne i odpowiadały potrzebom na poziomie lokalnym i regionalnym.

19.

Uważa, że niezależnie od głębokich skutków cyfryzacji dla życia społecznego, świata pracy, edukacji czy kultury, kryzys związany z COVID-19 uwypuklił znaczenie opartych na faktach i aktualnych informacji oraz kanałów przekazywania tych informacji. Stało się również jasne, że władze lokalne i regionalne oraz obywatele muszą mieć możliwość kontaktu ze sobą oraz że muszą dysponować odpowiednimi narzędziami cyfrowymi służącymi do zwalczania dezinformacji i informacji wprowadzających w błąd. Narzędzia te muszą zawsze w pełni respektować prawo do pełnego korzystania z wolności słowa.

20.

Wzywa do skupienia uwagi na równym i swobodnym dostępie do usług cyfrowych.

21.

Zauważa, że młode pokolenie cyfrowe jest jedną z grup najbardziej narażonych na dezinformację i mowę nienawiści. Sądzi, że szczególnie intensywne korzystanie przez młodych z mediów społecznościowych, brak umiejętności krytycznej oceny tych mediów, zwłaszcza wśród osób o niższym poziomie wykształcenia, a także tworzenie homogenicznych baniek informacyjnych (tzw. kabin pogłosowych) generowanych przez media społecznościowe mogą zwiększyć podatność młodych ludzi na manipulacje polityczne. Podkreśla potrzebę korzystania z narzędzi cyfrowych, które są nie tylko przyjazne dla użytkownika, ale również zrozumiałe i atrakcyjne, zarówno pod względem treści, jak i prezentacji, oraz dostosowane do umiejętności społecznych i cyfrowych młodych ludzi, aby zwiększyć świadomość na temat zagrożeń i szans wiążących się z nowymi mediami i technologiami cyfrowymi.

22.

Uważa, że kryzys spowodowany przez pandemię COVID-19 jasno pokazał, jakie znaczenie może mieć telepraca. Zachęca władze lokalne i regionalne do zastanowienia się nad możliwościami poszerzenia rozwiązań z zakresu telepracy dla własnych pracowników.

23.

Powtarza apel o ścisłą współpracę i wymianę najlepszych praktyk między wszystkimi szczeblami sprawowania rządów z myślą o lepszym wykorzystaniu i dalszym wzmocnieniu cyfrowej transformacji miast i gmin. Z uznaniem patrzy na wiele przykładów lokalnych i regionalnych, które pokazują, jak narzędzia cyfrowe mogą służyć demokracji uczestniczącej.

24.

Stwierdza, że wprowadzenie nowych rozwiązań technologicznych dodatkowo utrudniają braki wiedzy i umiejętności na poziomie władz publicznych, które to władze mogłyby skorzystać z wdrożenia narzędzi cyfrowych. W związku z tym przydatne jest po pierwsze podsumowanie umiejętności cyfrowych dostępnych w samorządach lokalnych i regionalnych, a następnie określenie luk technologicznych w obrębie władz lokalnych i regionalnych oraz między nimi, a także określenie potrzeb w tej dziedzinie, przy czym należy wprowadzić rozróżnienie między procesem a rozwiązaniem technicznym. Ponadto trzeba zapewnić zgodność (interoperacyjność) między poszczególnymi zbiorami danych i bazami danych.

25.

Podkreśla znaczenie narzędzi internetowych ułatwiających rozwój partnerstw między władzami lokalnymi i regionalnymi w UE oraz między nimi a krajami partnerskimi. Uważa, że zaktualizowany internetowy europejski portal współpracy zdecentralizowanej stanowiłby istotną wartość dodaną, ponieważ wspierałby nawiązywanie kontaktów i wymianę najlepszych praktyk. Potwierdza gotowość do współpracy z Komisją Europejską przy opracowywania takiego narzędzia cyfrowego.

26.

Oczekuje, że wprowadzanie różnych rozwiązań cyfrowych przez władze lokalne i regionalne, które może prowadzić do powstania znacznych, jednorazowych potrzeb inwestycyjnych, będzie częścią ogólnych rozważań na temat budżetu UE w kontekście transformacji cyfrowej.

27.

Popiera stanowisko stowarzyszenia Association Civic Tech Europe (ACTE) z marca 2020 r., zgodnie z którym różnorodność modeli biznesowych w dziedzinie technologii obywatelskiej ma kluczowe znaczenie dla zapewniania szybkich rozwiązań przyjaznych obywatelom, i podziela obawy, że władze lokalne i regionalne w UE nie zawsze mają łatwy dostęp do tych narzędzi, ponieważ są one często rozwijane jako platformy oferujące oprogramowanie jako usługę (SaaS) (6) w ramach subskrypcji.

28.

Proponuje, by Europejski Komitet Regionów opracował środki motywujące i nagradzające władze lokalne i regionalne, aby wzmocnić ich zaangażowanie na rzecz zasad otwartego i sprzyjającego włączeniu społecznemu sprawowania rządów. W ten sposób mogłoby powstać w przyszłości nowe kryterium jakości umożliwiające mierzenie poziomu demokracji w gminach oraz wymianę najlepszych praktyk.

29.

Wzywa do udostępnienia w całej Europie środków finansowych w celu poprawy umiejętności cyfrowych obywateli i ich umiejętności korzystania z mediów za pomocą programów edukacyjnych i szkoleniowych dla różnych szczebli kształcenia, a także dla pracowników i urzędników władz lokalnych i regionalnych, aby poprawić ich umiejętności i wiedzę w zakresie korzystania z nowoczesnych rozwiązań cyfrowych i możliwości ich zastosowania.

30.

Zaleca, by władze lokalne i regionalne we wszystkich funduszach i programach priorytetowo traktowały wprowadzenie narzędzi cyfrowych.

31.

Wzywa do finansowania cyfrowych narzędzi edukacyjnych i sprzętu edukacyjnego w celu zapewnienia równego dostępu do wysokiej jakości cyfrowego uczenia się i nauczania w całej Europie.

32.

Doradza w razie konieczności zmianę kryteriów kwalifikowalności, tak aby władze lokalne i regionalne mogły wprowadzać nowe rozwiązania i platformy cyfrowe w prostszy i bardziej oszczędny sposób, co obejmuje też dostęp do finansowania UE na rzecz platform SaaS.

---

(1)  „Budżet UE napędza plan odbudowy Europy” (COM(2020) 442 final).

(2)  COR-2017-03529-00-00-AC-TRA (Dz.U. C 164 z 8.5.2018, s. 34).

(3)  COR-2016-02882-00-01-AC-TRA (Dz.U. C 88 z 21.3.2017, s. 54).

(4)  COR-2016-04094-00-01-AC-TRA (Dz.U. C 185 z 9.6.2017, s. 29).

(5)  Opinia KR-u „Cyfrowa Europa dla wszystkich: wdrożenie w terenie inteligentnych rozwiązań sprzyjających włączeniu społecznemu” (COR-2019-03332) (Dz.U. C 39 z 5.2.2020, s. 83).

(6)  Dokument przedstawiający stanowisko Association Civic Tech Europe (ACTE), marzec 2020 r.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Wyzwania dotyczące transportu publicznego w miastach i na obszarach metropolitalnych

(2021/C 37/09)

Sprawozdawca: Adam STRUZIK (PL/EPL), marszałek województwa mazowieckiego

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Zwraca uwagę, iż konieczne jest ograniczenie kosztów zewnętrznych transportu w celu wspierania dekarbonizacji mobilności. Transport odpowiada za około jedną czwartą emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej. Jednocześnie niektóre jego formy negatywnie wpływają na jakość życia i zdrowie mieszkańców poprzez zanieczyszczenie powietrza, zatory drogowe, hałas, wypadki czy nieoptymalne wykorzystanie przestrzeni.

2.

Podkreśla, iż w celu zapewnienia wysokiej jakości życia w miastach oraz uczynienia ich bardziej dostępnymi, czystymi i konkurencyjnymi niezbędne jest dokonanie przesunięcia międzygałęziowego w kierunku środków transportu zgodnych z zasadami trwałego rozwoju.

3.

Stwierdza, iż zasadniczym zagrożeniem dla zrównoważonego rozwoju miast i regionów jest problem rozpraszania funkcji miejskich w postaci suburbanizacji i eksurbanizacji. Skutkuje to nie tylko degradacją przestrzeni i zmniejszaniem rolniczych, zielonych i otwartych przestrzeni, lecz również wzrostem kosztów zewnętrznych osadnictwa i wynikających z niego podróży, ponoszonych przede wszystkim przez jednostki samorządu terytorialnego.

Wyzwania związane z mobilnością w miastach – do uwzględnienia w strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności (1)

4.

Przypomina, że wzrastające w miastach i obszarach metropolitalnych natężenie ruchu samochodowego skutkuje rosnącymi kosztami zewnętrznymi dotyczącymi zanieczyszczenia powietrza i strat czasu, co w konsekwencji także wpływa negatywnie na równowagę między życiem zawodowym a prywatnym. W związku z tym transport publiczny powinien stać się jednym z głównych składników mobilności miejskiej. Jednocześnie należy wzmocnić różne formy mobilności aktywnej, takie jak jazda na rowerze i chodzenie pieszo, aby zwiększyć zrównoważony charakter mobilności w miastach.

5.

Zwraca uwagę na wyzwania, przed którymi stoją regiony metropolitalne w szerszym znaczeniu, i zaznacza, że charakter regionów metropolitalnych wymaga intensywnych dojazdów obywateli do ośrodków miejskich. W związku z tym dostęp do przyjaznego dla środowiska i racjonalnego pod względem kosztów transportu publicznego jest jednym z największych wyzwań regionów metropolitalnych (2).

6.

Zwraca uwagę na potrzebę traktowania systemu transportowego jako zintegrowanego systemu. Rosnące znaczenie mobilności jako usługi (MaaS) oraz potrzeba wprowadzania innowacyjnych rozwiązań w zakresie zarządzania i organizacji transportu powinny skłaniać władze lokalne i regionalne do łączenia transportu publicznego i indywidualnego (w szczególności pieszego, rowerowego i wykonywanego przy pomocy urządzeń transportu osobistego) w planach zagospodarowania przestrzennego i planach dotyczących transportu.

7.

Zauważa, że cele w zakresie dekarbonizacji określone w Europejskim Zielonym Ładzie i ujęte w unijnym celu dotyczącym osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. są ambitne, ale niezbędne. Aby miasta i obszary metropolitalne mogły im sprostać, konieczne są decyzje polityczne, oparte na pracy koncepcyjnej, organizacyjnej i edukacyjnej, oraz zapewnienie właściwych środków finansowych na ich realizację.

8.

Zaleca gromadzenie danych wykazujących przepływy mobilności w regionach metropolitalnych dla uzyskania kompleksowego obrazu sytuacji w zakresie ruchu drogowego w celu opracowania lepiej dostosowanych środków oraz opartych na dowodach planów zrównoważonej mobilności miejskiej, a także lepszego ukierunkowywania inwestycji z funduszy polityki spójności i innych funduszy.

9.

Podkreśla, że jednym ze źródeł problemów w zakresie mobilności miejskiej są ograniczenia wynikające z niedofinansowania infrastruktury dedykowanej dla publicznego transportu miejskiego i ruchu niezmotoryzowanego. Władze lokalne i regionalne oraz ich przedsiębiorstwa transportu zbiorowego potrzebują dodatkowych źródeł finansowania ukierunkowanego ściśle na zwiększenie udziału alternatywnych i zrównoważonych rozwiązań dla motoryzacji indywidualnej w podziale zadań przewozowych.

10.

Podkreśla, że polityka transportu publicznego musi zostać włączona do szerszej polityki społecznej. Należy unikać sytuacji, w której zewnętrzne koszty transportu publicznego, takie jak hałas, zanieczyszczenie, wywłaszczenie, prace w zakresie infrastruktury itp., są nierównomiernie ukierunkowane na osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji społecznej. Ponadto ceny i sieci połączeń powinny być ustalane w taki sposób, by zapewnić wszystkim sprawiedliwy dostęp, co umożliwi powszechne osiągnięcie lepszej jakości życia.

Zapewnienie możliwości realnego wyboru przy preferowaniu zrównoważonych środków transportu na drodze do Europejskiego Zielonego Ładu

11.

Zwraca uwagę, że obecnie przy planowaniu i finansowaniu faworyzuje się prywatny ruch samochodowy. Dlatego potrzeba zmiany ogólnych warunków, aby móc promować bardziej zrównoważone i wydajne rodzaje transportu. Obecne przyzwyczajenia są jednak pochodną dostępności i atrakcyjności różnych możliwości przemieszczania się, zaś większość społeczeństwa pozostaje elastyczna w swoich wyborach w tym względzie. Dzięki zwiększeniu atrakcyjności transportu publicznego pod względem ceny, dostępności, częstotliwości i ciągłości połączeń transportowych pojawi się prawdziwa alternatywa dla indywidualnej mobilności samochodowej.

12.

Podkreśla znaczenie utworzenia partnerstwa publiczno-prywatnego w miastach i regionach w celu zaangażowania inwestycji prywatnych i opracowania innowacyjnych rozwiązań w transporcie publicznym. W związku z tym apeluje o wprowadzenie przyjaznych dla biznesu ram regulacyjnych, które zachęcałyby do rozwoju nowych modeli biznesowych i tworzyłyby konkurencyjny rynek.

13.

Podkreśla znaczenie zapewnienia wydajnego i zrównoważonego transportu publicznego poza administracyjnymi granicami miast, zwłaszcza dla osób dojeżdżających do pracy, a także osób starszych i młodzieży. Kluczowe znaczenie ma tu dobra współpraca i dobre zarządzanie między organami publicznymi na szczeblu metropolitalnym.

14.

Zaznacza, iż zmiana przyzwyczajeń społecznych w kierunku większego udziału mniej uciążliwych dla otoczenia sposobów przemieszczania się wymaga uświadomienia użytkowników i przede wszystkim urealnienia wyboru w tym zakresie.

15.

Nadmienia, iż krokiem dalej jest celowa preferencja dla przyjaznych dla otoczenia środków transportu. Konieczne jest tworzenie przestrzeni przyjaznych dla pieszych i ruchu rowerowego oraz przestrzenna preferencja dla „miękkiej” mobilności i transportu publicznego w wymiarach dostępności i atrakcyjności tras oraz organizacji ruchu. Zmiana taka wymaga zatem koordynacji polityki przestrzennej, urbanistyki i polityki transportowej oraz wielopoziomowej współpracy ponad granicami administracyjnymi dla otwierania przestrzeni dla transportu alternatywnego względem ruchu samochodowego.

16.

Apeluje do Komisji Europejskiej o bardziej precyzyjne formułowanie – w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi – celów dotyczących inwestycji mających służyć rozwojowi transportu publicznego. Zauważa się niekorzystną tendencję do łączenia inwestycji w transport publiczny z rozbudową i zwiększaniem przepustowości układu drogowego. Zamiast tego należy przyznać wyraźny priorytet transportowi publicznemu i zbiorowemu we wszystkich jego formach. W każdym przypadku, gdy transport kolejowy nie jest możliwy, należy priorytetowo traktować systemy BRT (Bus Rapid Transit – szybka komunikacja samochodowa) oraz pasy ruchu dla pojazdów przewożących wielu pasażerów. Odpowiednie rozwiązania kontrolne i prawne powinny ograniczyć takie praktyki przeczące celom polityki transportu zrównoważonego.

17.

Zwraca uwagę, iż środkami transportu rzeczywiście przyjaznymi dla otoczenia są te, które nie tylko ograniczają emisje, ale oszczędzają przestrzeń, czas i energię. Poza ruchem pieszym i rowerowym są to środki transportu szynowego lub szybka komunikacja autobusowa (ang. Bus Rapid Transit BRT) i pasy ruchu dla pojazdów przewożących wielu pasażerów. Dlatego kolej podmiejska, metro, tramwaj, autobusy niskoemisyjne, a zwłaszcza szybka komunikacja autobusowa powinny stanowić podstawę transportu publicznego, odpowiednio w obszarach metropolitalnych i większych miastach.

Mobilność i transport publiczny jako kluczowe kompetencje władz lokalnych i regionalnych

18.

Przypomina, że znaczna część przemieszczeń wynika z braku możliwości zaspokojenia wszystkich potrzeb w miejscu zamieszkania. Celem polityki powinna być zatem dostępność wszelkich dóbr i usług szczególnie w obszarze zdrowia, edukacji, sportu, kultury i wsparcia społecznego, a nie mobilność sama w sobie. Jednocześnie zwraca uwagę na długoterminowy charakter zmian przestrzennych, wspieranie dobrze funkcjonujących powiązań między miastem a wsią i unikanie wyludniania się obszarów wiejskich, przy konieczności podejmowania doraźnych działań naprawczych w zakresie systemu transportowego.

19.

Jest zdania, że podstawowym celem polityki przestrzennej i transportowej powinna być maksymalizacja możliwości zaspokojenia potrzeb przy minimalizacji potrzeby podróży. W drugiej kolejności celem powinna być racjonalizacja podróży, w szczególności poprzez ich właściwy międzygałęziowy podział, tak by zminimalizować koszty zewnętrzne transportu ponoszone przez władze regionalne. Podkreśla również, że zwiększona telepraca, jakiej doświadczono podczas pandemii COVID-19, mogłaby dać obszarom wiejskim możliwości zapewnienia pracownikom większej elastyczności w wyborze miejsca zamieszkania.

20.

Zwraca uwagę na nową tendencję do zmniejszania potrzeb w zakresie codziennej mobilności na długich dystansach ze względu na wzrost telepracy związanej z COVID-19; zaznacza, że tendencja ta może mieć długotrwały charakter w połączeniu z wdrażaniem takich koncepcji jak „miasto 15 minut”.

21.

Przypomina, że sieci transportu publicznego powinny jak najszybciej uwzględniać rozwój budownictwa mieszkaniowego lub nowe wzorce osiedlania się i zapewniać dostępność od wczesnych etapów, ponieważ gdy raz już nabędzie się samochód, to zazwyczaj korzysta się z niego. Mieszkańcy nowych osiedli mieszkaniowych powinni mieć dostęp do transportu publicznego, poczynając od pierwszej osoby wprowadzającej się do nowych domów.

22.

Podkreśla potrzebę ograniczenia suburbanizacji żywiołowo zachodzącej w obszarach podmiejskich, sięgającej kilkudziesięciu kilometrów od centrów miast. Problem jest tym większy, im większego ośrodka dotyczy. Istotny zatem wydaje się powrót do struktury osadniczej opartej na zagęszczeniu i sieci ośrodków, w których funkcje centralne są lokalizowane we wskazanych planistycznie ośrodkach odpowiedniej rangi połączonych sprawnym transportem publicznym. Ważne jest również planowanie nowego budownictwa mieszkaniowego w powiązaniu z węzłami transportu publicznego.

23.

Wzywa Komisję Europejską do zapewnienia środków nie tylko na nowe inwestycje w organizację transportu miejskiego, ale również na przekształcanie przestarzałych i nieefektywnych rozwiązań. Inwestycje te powinny mieć na celu przede wszystkim modernizację systemów kolejowych, bezpieczeństwo kolei i cyfryzację, tworząc tym samym szybsze, bezpieczniejsze i wygodniejsze systemy transportowe. Jednocześnie proponowane inwestycje mogłyby obejmować takie elementy jak bezkolizyjne trasy samochodowe w miastach, prawdziwe ulice miejskie umożliwiające bardziej efektywne wykorzystanie przestrzeni, ograniczenie zapotrzebowania na podróże, zwiększenie udziału efektywnych środków transportu w podziale zadań przewozowych oraz ograniczenie kosztów zewnętrznych transportu. Takie działania zarówno sprzyjają wyborowi transportu zbiorowego i alternatywom wobec motoryzacji indywidualnej, jak i ograniczają złudzenie łatwych i tanich podróży samochodowych z przedmieść, których koszty zewnętrzne w rzeczywistości ponoszą mieszkańcy miast.

Właściwy podział międzygałęziowy i internalizacja kosztów zewnętrznych gwarancją finansowania ze środków UE w regionach

24.

Uważa, że należy się zastanowić nad możliwościami wzmocnienia inwestycji w zrównoważoną mobilność, na przykład za pośrednictwem instrumentu „Łącząc Europę”, funduszu modernizacyjnego oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Ważne jest również zwiększanie mobilności poprzez inwestycję w infrastrukturę poprawiającą dostępność do węzłów miejskich oraz węzłów na transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T) i nadanie priorytetowości tym węzłom.

25.

Podkreśla wagę zasadniczego wyzwania, jakim jest zwiększenie udziału przemieszczeń środkami transportu mniej uciążliwymi dla otoczenia, to jest mniej energo- i terenochłonnymi. Dlatego też zrównoważone i innowacyjne sposoby mobilności mogą stanowić integralną część reform przedłożonych w ramach krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności. Oznacza to potrzebę odpowiedniego wykorzystania poszczególnych środków transportu w celu maksymalizacji korzyści i minimalizacji kosztów społecznych zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”.

26.

Apeluje o dokończenie procesu internalizacji zewnętrznych kosztów transportu, tak by wybory dokonywane przez użytkowników uwzględniały również dobro społeczne. W szczególności dotyczy to urealnienia kosztów transportu drogowego, które są obecnie znacznie zaniżone. Zwiększenie równowagi w tym wymiarze będzie ważnym czynnikiem zwiększenia wykorzystania środków transportu o najniższych kosztach zewnętrznych, takich jak transport szynowy i szybka komunikacja autobusowa, które powinny być podstawą transportu publicznego w obszarach metropolitalnych.

27.

Podkreśla, iż ważne jest zapewnienie konkurencyjności kosztowej transportu publicznego z punktu widzenia podróżującego. Zważywszy, iż to ruch samochodowy jest największym źródłem kosztów zewnętrznych, atrakcyjność transportu publicznego powinna być zapewniana poprzez odpowiednio wysoki poziom dotacji publicznych finansowanych w części ze środków pozyskanych dzięki internalizacji kosztów motoryzacji indywidualnej.

28.

Zaznacza, że kolej jako trzon mobilności regionalnej w znacznym stopniu przyczynia się do spójności terytorialnej. Wzywa do zwiększenia inwestycji w miejskie węzły kolejowe, ich lepszej integracji z siecią TEN-T, poprawy połączeń transgranicznych oraz do rozwoju infrastruktury „ostatniej mili”, aby lepiej zintegrować kolej z miejskimi i podmiejskimi łańcuchami mobilności (3).

29.

Podkreśla również potrzebę wspierania innych zrównoważonych rodzajów transportu publicznego, takich jak niskoemisyjne autobusy, jako sposobu odciążenia miast, ograniczenia emisji i osiągnięcia celów klimatycznych Europejskiego Zielonego Ładu. W tym celu zasadnicze znaczenie ma zapewnienie zachęt ekonomicznych do odnawiania floty, przyjmowania czystych technologii oraz inwestycji w infrastrukturę (np. pasy ruchu dla pojazdów przewożących wielu pasażerów w obszarach metropolitalnych, węzły transportowe ułatwiające transfer, przystanki w celu wsiadania i wysiadania, zniechęcająca polityka parkingowa itp.).

30.

Wzywa do zapewnienia większej części finansowania na publiczny transport miejski z instrumentu „Łącząc Europę”, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, ich szybszego wykorzystania i większego wpływu finansowania na poziomie regionalnym i lokalnym. Powyższe środki będą odgrywać decydującą rolę we wdrażania rozwiązań operacyjnych i technologicznych na poziomie obszarów miejskich oraz w zapewnieniu zrównoważonych i ekologicznych rozwiązań.

31.

Wzywa, by skierowano wsparcie na mobilność miejską i lepiej połączono ją z podmiejskimi i wiejskimi częściami regionów metropolitalnych, tworząc dobrze funkcjonujące zintegrowane systemy transportu publicznego, przede wszystkim za pośrednictwem władz regionalnych i ich programów operacyjnych w kolejnej perspektywie 2021–2027. Zasadnym jest wykorzystanie bogatego doświadczenia, wiedzy i potencjału władz regionalnych, co gwarantuje działania skoordynowane, skuteczne i efektywne.

32.

W tym kontekście popiera, by zrównoważony, przyjazny dla środowiska transport publiczny kwalifikował się do wsparcia w ramach celu szczegółowego „Bardziej przyjazna dla środowiska niskoemisyjna Europa dzięki promowaniu czystej i sprawiedliwej transformacji energetyki, zielonych i niebieskich inwestycji, gospodarki o obiegu zamkniętym, przystosowania się do zmiany klimatu oraz zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem” („CP 2”) na podstawie rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności (EFRR-FS) (wniosek Komisji COM(2018) 372 final, zmieniony rozporządzeniem COM(2020) 452 final), który przyczyni się do poprawy jakości powietrza i ograniczenia hałasu oraz znacząco pomoże regionom metropolitalnym w osiągnięciu celów Zielonego Ładu i przejściu na neutralność klimatyczną.

Jakość obsługi transportem publicznym oraz przewidywanie sytuacji kryzysowych i zapewnienie bezpieczeństwa w przypadku wystąpienia zagrożeń, w tym pandemii

33.

Wskazuje, iż w celu osiągnięcia konkurencyjności transportu publicznego względem motoryzacji indywidualnej konieczne jest zapewnienie wysokich standardów jakości komunikacji zbiorowej. Jej czynnikami są między innymi: dostępność przestrzenna, zakres godzinowy i częstość obsługi, punktualność i niezawodność, konkurencyjność pod względem czasu jazdy, bezpośredniość połączeń bądź sprawność przesiadek, wygoda i bezpieczeństwo środków transportu.

34.

Zaznacza, że ze względu na krytyczną sytuację spowodowaną pandemią COVID-19 – w regionach metropolitalnych może dojść do odwrócenia tendencji do korzystania z transportu publicznego. Obywatele ponownie chętniej korzystają z samochodów, a w wielu przypadkach dojeżdżają do pracy jako jedyni podróżujący. Jednocześnie regiony metropolitalne muszą inwestować znaczne środki finansowe, by stosować zapobiegawcze środki higieniczne w pojazdach transportu publicznego. Te wyższe koszty nie idą jednak w parze ze zwiększeniem liczby pasażerów korzystających z transportu publicznego, a regiony metropolitalne straciły znaczną część dochodów uzyskiwanych z ceny biletów. Jednocześnie regiony metropolitalne zmagają się ze znacznym zmniejszeniem budżetów regionalnych z powodu braku finansowania w sektorze publicznym spowodowanego pandemią COVID-19. W związku z tym należy zrekompensować budżety regionów metropolitalnych, wyciągnąć wnioski i opracować odporne systemy transportu publicznego, które będą mogły być sprawiedliwym wyborem w czasie kolejnego możliwego kryzysu.

35.

Wzywa do wykorzystania Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji do wspierania miast i obszarów metropolitalnych w przechodzeniu na bezemisyjny transport publiczny.

36.

Proponuje, by organizować wspólne ogólnounijne przetargi również w przypadku zamówień publicznych na ekologiczne minibusy, wykorzystywane zwłaszcza w transporcie osób starszych, osób z niepełnosprawnością i dzieci w wieku szkolnym, które potrzebują bardziej dostosowanych rozwiązań. Te minibusy są droższe w przeliczeniu na pasażerokilometr niż większe pojazdy i mają dłuższy czas amortyzacji, ale są równie ważne dla zapewnienia całkowicie ekologicznej sieci transportu publicznego.

37.

Zwraca uwagę, iż dla sprawności transportu publicznego niezbędna jest jego integracja – w wymiarze przestrzennym, organizacyjnym i taryfowym. Jest to ważne w szczególności na obszarach metropolitalnych, w regionach, w których usytuowane są stolice i w większych aglomeracjach miejskich, gdzie dojazdy wiążą się z łączeniem transportu miejskiego, podmiejskiego i lokalnego z transportem krajowym, ale także na obszarach wiejskich, gdzie zwłaszcza częstotliwość transportu publicznego może stanowić wyzwanie. Integracja oznacza wspólne systemy opłat i lepszą interoperacyjność między różnymi przedsiębiorstwami transportu publicznego prowadzącymi działalność w tym samym obszarze metropolitalnym, w tym przedsiębiorstwami kolejowymi. Integracja dotyczy także „miękkiej” mobilności, łatwości dostępu do przystanków komunikacji publicznej dla niezmotoryzowanych, a w przypadku przystanków kolejowych na luźno zabudowanych obszarach podmiejskich również dla motoryzacji indywidualnej.

38.

Podkreśla, że musimy również poprawić infrastrukturę stacji kolejowych i stworzyć inteligentne węzły mobilności, składające się z węzłów logistycznych, ale także miejsc spotkań, które tworzą przyjemne środowisko zarówno dla zmiany rodzaju transportu, jak i interakcji międzyludzkich.

39.

Wskazuje Komisji Europejskiej na potrzebę przyspieszenia prac, we współpracy z organizatorami transportu publicznego, nad ogólnoeuropejskim systemem informacji o transporcie publicznym. Planowanie i odbywanie podróży środkami transportu publicznego powinny być łatwiejsze, w tym poprzez korzystanie ze stron internetowych poszczególnych przewoźników regionalnych.

40.

Sugeruje Komisji Europejskiej ustalenie i przyjęcie, we współpracy z organizatorami transportu publicznego, ogólnoeuropejskich ram umożliwiających efektywne korzystanie z komunikacji zbiorowej w różnych miastach Europy. Należy rozważyć różne warianty, które są zrównoważone w perspektywie długoterminowej.

41.

Wskazuje Komisji Europejskiej na możliwość wypracowania, we współpracy z organizatorami transportu publicznego, ogólnoeuropejskich ram łączenia biletów kolejowych z biletami komunikacji miejskiej w miastach źródłowych i docelowych (np. za określoną dopłatą). Użytkownicy odnieśliby znaczne korzyści z jednej platformy lub jednego systemu aplikacji mobilnej i płatności. Rozwiązania takie są już praktykowane w różnych państwach członkowskich, a zapewnienie takiej możliwości w całej Unii Europejskiej uprościłoby proces planowania podróży.

42.

Apeluje o systemowe rozwiązanie problemu bezzasadnie wysokich opłat dla przewoźników, a wtórnie dla podróżnych, naliczanych przez zarządców sieci kolejowych w związku z przekraczaniem granic państwowych wewnątrz Unii. Opłaty te nie powinny przekraczać rzeczywistych kosztów technicznych zmiany sieci, o ile takie występują. W przeciwnym przypadku powinny zostać zniesione. Jawi się to jako jeden z podstawowych warunków przywrócenia konkurencyjności dalekobieżnych połączeń kolejowych. Ta zaś z kolei sprzyja zwiększeniu wykorzystania transportu publicznego w docelowych miastach podróży.

43.

Podkreśla potrzebę wypracowania ogólnoeuropejskich standardów zapobiegania, wykrywania szczególnych zagrożeń, w tym pandemicznych, oraz praktyk gwarantujących bezpieczeństwo przemieszczania się ludzi w przypadku ich zaistnienia. Należy wykorzystać doświadczenia i sprawdzone skuteczne przykłady działań zastosowane w wielu regionach i miastach UE w walce ze skutkami COVID-19 w toczących się pracach nad strategią UE na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności, która ma zastąpić Białą księgę: Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu (4).

---

(1)  Obecnie przeprowadzane są konsultacje społeczne na temat strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności, zgodnie ze stosownym planem działania (okres nadsyłania opinii do 23.9.2020 r.) (Ref. Ares(2020)3438177 – 1.7.2020 r.): https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12438-Sustainable-and-Smart-Mobility-Strategy.

(2)  Opinia KR-u 1896/2019 (Dz.U. C 79 z 10.3.2020, s. 8).

(3)  Opinia KR-u 2633/2020 (Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 183).

(4)  Obecnie przeprowadzane są konsultacje społeczne na temat strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności, zgodnie ze stosownym planem działania (okres nadsyłania opinii do 23.9.2020 r.) (Ref. Ares(2020)3438177 – 1.7.2020 r.): https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12438-Sustainable-and-Smart-Mobility-Strategy.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Sprawozdanie Komisji Europejskiej dotyczące wdrażania odnowionego partnerstwa strategicznego z regionami najbardziej oddalonymi UE

(2021/C 37/10)

Sprawozdawca: Ángel Víctor TORRES PÉREZ (ES/PES), premier wspólnoty autonomicznej Wysp Kanaryjskich Dokument źródłowy: Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów I Europejskiego Banku Inwestycyjnego w sprawie wdrażania komunikatu Komisji „Silniejsze i odnowione partnerstwo strategiczne z regionami najbardziej oddalonymi UE” COM(2020) 104 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Zwraca uwagę, że regiony najbardziej oddalone, składające się z ośmiu wysp i archipelagów na Karaibach, Oceanie Indyjskim, Oceanie Atlantyckim i odizolowanym terytorium regionu Amazonii, obejmują sześć francuskich terytoriów zamorskich (Gujany, Gwadelupy, Martyniki, Majotty, Reunion i Saint-Martin), dwa autonomiczne regiony portugalskie (Azory i Madera) oraz hiszpańską wspólnotę autonomiczną (Wyspy Kanaryjskie). Cechuje je szereg stałych ograniczeń wynikających z oddalenia, izolacji i niewielkiego rozmiaru, które stanowią utrudnienie dla ich rozwoju.

2.

Z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie podjęte przez Unię Europejską (UE) wobec regionów najbardziej oddalonych. Znalazło ono wyraz w komunikacie Komisji „Silniejsze i odnowione partnerstwo strategiczne z regionami najbardziej oddalonymi UE” z dnia 24 października 2017 r. (zwanym dalej „komunikatem”) i zostało zatwierdzone w konkluzjach Rady do Spraw Ogólnych z kwietnia 2018 r., która wzywa Komisję do kontynuowania prac nad przyjęciem konkretnych środków dla regionów najbardziej oddalonych, zgodnie z art. 349 TFUE.

3.

Z zadowoleniem przyjmuje sprawozdanie okresowe (zwane dalej „sprawozdaniem”), opublikowane w marcu 2020 r., w którym dokonano przeglądu postępów poczynionych we wdrażaniu komunikatu.

4.

Ubolewa jednak, że sprawozdanie nie stanowi ani dogłębnej oceny strategii wobec tych regionów, ani okazji do uwzględnienia niektórych pominiętych środków polityki niezbędnych dla ich rozwoju, takich jak polityka spójności, a w szczególności filar socjalny UE.

5.

Widzi potrzebę dostosowania tej strategii w świetle poważnych konsekwencji pandemii COVID-19. Ponieważ regiony te są w dużym stopniu zależne od turystyki i od łączności z innymi częściami świata, pandemia wywarła na nie większy wpływ. To oznacza, że prawdopodobnie ich odbudowa gospodarcza potrwa dłużej.

6.

Podkreśla potrzebę wspierania sektora przemysłowego regionów najbardziej oddalonych w obecnej sytuacji oraz podstawową rolę odpowiednich europejskich ram pomocy państwa i instrumentów fiskalnych w celu pobudzenia konkurencyjności przedsiębiorstw i wsparcia tworzenia miejsc pracy w tych regionach.

7.

Przypomina, że problemy społeczne zawsze należały do największych wyzwań regionów najbardziej oddalonych i pogłębiły się z powodu katastrofalnych skutków obecnego kryzysu na ich rynkach pracy. To sprawia, że jeszcze bardziej konieczne staje się umieszczenie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia w centrum każdej strategii ukierunkowanej na te regiony. Regiony najbardziej oddalone wymagają nowego podejścia, w tym wzmocnienia wymiaru społecznego i określenia konkretnych środków mających na celu sprostanie obecnej sytuacji.

8.

Ocenia pozytywnie zaangażowanie Komisji Europejskiej na rzecz partnerskiej współpracy z regionami najbardziej oddalonymi i podkreśla jej znaczenie w obliczu trudności tych regionów w radzeniu sobie ze skutkami pandemii COVID-19.

9.

Przypomina o podatności na zagrożenia regionów najbardziej oddalonych, która znacznie wzrosła z powodu pandemii, i podkreśla potrzebę zagwarantowania odpowiedniego traktowania tych regionów w ramach unijnego planu odbudowy zgodnie z regionalnymi realiami i potrzebami.

10.

Podkreśla potrzebę ochrony interesów regionów najbardziej oddalonych w rozwoju polityki zagranicznej UE i wzywa do uwzględnienia negatywnego wpływu brexitu na regiony najbardziej oddalone w przyszłej umowie UE ze Zjednoczonym Królestwem, biorąc pod uwagę, że są one szczególnie narażone na jego skutki.

11.

Podkreśla, że projekty finansowane w regionach najbardziej oddalonych w obszarze REACT-EU muszą sprostać wyzwaniom sektorów najbardziej dotkniętych przez kryzys wywołany COVID-19, jak na przykład sektor turystyki, zwiększać inwestycje w sektorach związanych z łącznością, również cyfrową i gospodarką zieloną i niebieską oraz inwestycje w kompetencje i umiejętności, które umożliwiają tworzenie miejsc pracy i dostosowanie się do zmian wywołanych przez pandemię.

12.

Z zadowoleniem przyjmuje wyraźne zobowiązanie Komisji do zwrócenia szczególnej uwagi na regiony najbardziej oddalone w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, biorąc pod uwagę ich podatność na skutki zmiany klimatu i klęsk żywiołowych oraz ich wyjątkowe atuty, takie jak różnorodność biologiczna czy źródła energii odnawialnej, i oczekuje przyjęcia w tym celu konkretnych środków.

13.

Zaleca zachowanie niezbędnej równowagi między celami ochrony środowiska a wysokimi kosztami socjalnymi, jakie mogą się pojawić w regionach najbardziej oddalonych, oraz uznanie przez Komisję Europejską specyfiki tych regionów w ramach negocjacji międzynarodowych i wyłączenie lotów między tymi regionami a innymi państwami członkowskimi UE z systemu handlu emisjami. Brak wyjątków dla tych regionów w planach objęcia zarówno transportu morskiego, jak i lotniczego systemem handlu emisjami miałby bardzo negatywny wpływ na ich sytuację gospodarczą i społeczną.

14.

Z zadowoleniem przyjmuje wzmocnione partnerstwo między Komisją, państwami członkowskimi i Konferencją Przewodniczących Regionów Najbardziej Oddalonych, które doprowadziło do owocnego i stałego dialogu za pośrednictwem specjalnych platform i grup roboczych pracujących nad określeniem problemów, rozwiązaniami i strategiami dostosowania polityki europejskiej w regionach najbardziej oddalonych.

15.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że wielopoziomowe sprawowanie rządów umożliwiło uwzględnienie w wielu wnioskach Komisji na lata 2021–2027 specyfiki regionów najbardziej oddalonych.

16.

W świetle korzystnych wyników stwierdza, że konieczne jest kontynuowanie intensywnego i stałego dialogu między Komisją Europejską a regionami najbardziej oddalonymi w ramach przyszłych prac nad opracowaniem odpowiednich polityk uwzględniających realia tych regionów.

17.

Zważywszy na słabość tych obszarów w różnych sektorach, podkreśla znaczenie zastosowania podejścia skrojonego na miarę, zaproponowanego przez Komisję Europejską w komunikacie z 2017 r.

18.

Podkreśla konieczność zachowania odrębnego statusu prawnego regionów najbardziej oddalonych na konferencji w sprawie przyszłości Europy, aby regiony te mogły nadal angażować się w rozwój UE w sprawiedliwy i zrównoważony sposób.

Wykorzystywanie atutów regionów najbardziej oddalonych

Niebieska gospodarka

19.

Przypomina, że przestrzeń morska regionów najbardziej oddalonych stanowi znaczną korzyść z punktu widzenia zatrudnienia, działalności gospodarczej i rozwoju. Ten atut należy chronić i wykorzystywać.

20.

Przyjmuje z zadowoleniem badanie Komisji Europejskiej pt. „Analiza potencjału regionów najbardziej oddalonych w zakresie zrównoważonego niebieskiego wzrostu” oraz uwzględnienie w komunikacie zawartych w nim wniosków.

21.

Przypomina swą opinię, przyjętą w lutym 2018 r., w której podkreślił konieczność udzielenia przez UE regionom najbardziej oddalonym większego wsparcia finansowego na działania mające rozwinąć zasoby morskie i zasoby powiązane z morzem oraz na dokonywanie ambitnych inwestycji z uwzględnieniem potencjału tworzenia miejsc pracy i ochrony ekosystemów.

22.

Uważa, że odnowienie floty rybackiej w regionach najbardziej oddalonych wciąż pozostaje ograniczone ze względu na konieczność stosowania przepisów europejskich. Potrzeba dodatkowych wysiłków, aby zagwarantować większą spójność między zmienionymi wytycznymi dotyczącymi pomocy państwa na rzecz rybołówstwa a Europejskim Funduszem Morskim i Rybackim (EFMR), tak by odnowienie floty rybackiej regionów najbardziej oddalonych mogło się do tego funduszu kwalifikować.

23.

Przypomina, że w swych konkluzjach z 19 listopada 2019 r. dotyczących mórz i oceanów Rada wzywa do ochrony regionów najbardziej oddalonych ze względu na ich podatność na skutki zmiany klimatu i podkreśla jednocześnie znaczenie polityki morskiej i polityki rybołówstwa dla rozwoju zrównoważonej działalności gospodarczej.

24.

Ubolewa, że nie uwzględniono postulatów regionów najbardziej oddalonych dotyczących planów zrekompensowania dodatkowych kosztów, i popiera ich apele o dostosowanie i elastyczne stosowanie kwot i warunków ich wdrażania.

Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich

25.

Przypomina, że rolnictwo jest istotnym sektorem dla gospodarki i zatrudnienia w regionach najbardziej oddalonych, uznanym przez UE przy ustanawianiu szczególnego traktowania w ramach POSEI, i podkreśla wkład i wartość dodaną tego sektora podczas kryzysu COVID-19, gdyż przyczynia się on do zagwarantowania samowystarczalności żywnościowej, wspiera krótkie łańcuchy dostaw i zaspokaja duży popyt ze strony ludności.

26.

Opowiada się za utrzymaniem szczególnych odstępstw dla regionów najbardziej oddalonych w pierwszym filarze WPR, mianowicie oddzielenia płatności od produkcji i systemu ograniczania pomocy.

27.

Ubolewa jednak, że w ramach EFRROW we wniosku dotyczącym wieloletnich ram finansowych ograniczono współfinansowanie dla regionów najbardziej oddalonych.

28.

Stwierdza, że kryzys związany z COVID-19 spowodował w regionach najbardziej oddalonych poważny problem w dystrybucji żywności. Odrzuca pomysł zmniejszenia przydziału środków budżetowych na WPR dla tych regionów w przyszłym okresie finansowania i wzywa do przywrócenia obecnych środków POSEI.

29.

Przypomina Komisji Europejskiej, że negocjowane z państwami trzecimi umowy handlowe powinny zawierać odrębny rozdział dotyczący wszelkich kwestii mających szczególne znaczenie dla regionów najbardziej oddalonych.

30.

Popiera postulat regionów najbardziej oddalonych dotyczący przedłużenia na okres po 2020 r. mechanizmu stabilizacyjnego w ramach dwustronnych umów w sprawie przywozu bananów podpisanych z krajami andyjskimi i środkowoamerykańskimi oraz postulat dotyczący automatycznego stosowania mechanizmu, jeżeli jedno z tych krajów przekroczy próg przyznany temu regionowi.

Różnorodność biologiczna

31.

Z zadowoleniem przyjmuje to, że w Zielonym Ładzie Komisja uznaje wysoką wartość wyjątkowej różnorodności biologicznej regionów najbardziej oddalonych oraz uważa zagrożenia związane ze zmianą klimatu za jedną z głównych przyczyn utraty tej różnorodności.

32.

Pochwala uwzględnienie szczegółowych zaproszeń do składania wniosków w programie LIFE na lata 2014–2020 w celu zachowania, ochrony i promowania różnorodności biologicznej oraz przystosowania się do zmiany klimatu w regionach najbardziej oddalonych.

Gospodarka o obiegu zamkniętym

33.

Wzywa Komisję Europejską, aby w działaniach na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym uwzględniła specyfikę regionów najbardziej oddalonych, które charakteryzują się izolacją, oddaleniem i działaniem dużej presji ze względu na modele gospodarcze oparte głównie na turystyce.

34.

Ma nadzieję, że platforma ad hoc umożliwi opracowanie odpowiednich środków kontroli przywozu i wywozu odpadów z regionów najbardziej oddalonych oraz przyczyni się do właściwego gospodarowania odpadami, wspierając cel tych regionów, jakim jest osiągnięcie statusu regionów o zerowej ilości odpadów.

35.

Uznaje złożoność i wysokie koszty gospodarowania odpadami w regionach najbardziej oddalonych oraz potrzebę wspierania inwestycji w infrastrukturę, także za pośrednictwem EFRR, co ułatwia przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

Zmiana klimatu

36.

Popiera zaangażowanie regionów najbardziej oddalonych w realizację unijnych celów dotyczących neutralności klimatycznej w 2050 r. i przypomina ich podatność na skutki zmiany klimatu.

37.

Uważa, że ambicje Europejskiego Zielonego Ładu odzwierciedlają postanowienia komunikatu i z zadowoleniem przyjmuje konkretne odniesienie do nich. Ma nadzieję, że to odniesienie będzie bodźcem dla sprawiedliwej transformacji regionów najbardziej oddalonych ku neutralnej gospodarce.

38.

Wzywa do kompleksowej oceny i potraktowania wszelkich środków w dziedzinie redukcji emisji dwutlenku węgla, aby dążyć do sprawiedliwej równowagi między potrzebą ochrony środowiska a potrzebami ogółu społeczeństwa w zakresie dostępności i utrzymania gospodarki.

39.

Zwraca uwagę na potrzebę lepszego dostosowania kryteriów kwalifikowalności w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji oraz uwzględnienia realiów regionów najbardziej oddalonych w unijnej długoterminowej wizji strategicznej przystosowania się do zmiany klimatu.

Transformacja energetyki

40.

Z zadowoleniem przyjmuje środki na rzecz regionów najbardziej oddalonych określone w dyrektywie w sprawie energii ze źródeł odnawialnych oraz inicjatywę „Czysta energia dla europejskich wysp” i zachęca Komisję do kontynuowania prac w tym zakresie.

41.

Zwraca uwagę, że regiony najbardziej oddalone są jedynymi regionami zależnymi od paliw kopalnych, a odizolowane systemy energetyczne nie mogą być połączone z sieciami europejskimi. Ubolewa więc, że instrument „Łącząc Europę” nie uwzględnia tej szczególnej sytuacji. Uważa, że regiony najbardziej oddalone powinny zostać włączone do mechanizmu sprawiedliwej transformacji i korzystać ze środków wspierających ich transformację na energetykę czystych paliw.

Badania naukowe i innowacje

42.

Docenia zaangażowanie Komisji na rzecz regionów najbardziej oddalonych w dziedzinie innowacji, aby podkreślić ich potencjał jako laboratoriów do testowania innowacyjnych rozwiązań w celu zapewnienia doskonałości i wzmocnienia łańcuchów wartości.

43.

Z zadowoleniem przyjmuje uruchomienie w obecnym programie „Horyzont 2020” specjalnego działania koordynacyjnego i wspierającego na rzecz regionów najbardziej oddalonych. Podkreśla potrzebę uwzględnienia wniosków z działania przygotowawczego FORWARD przy opracowywaniu przyszłych programów ramowych w zakresie badań, rozwoju i innowacji, jak zapowiedziano w komunikacie.

Sprawy społeczne, zatrudnienie, kształcenie i szkolenie

44.

Uważa, że Komisja powinna uwzględnić regiony najbardziej oddalone w inicjatywach, które przedstawi w ramach planu działania na rzecz wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych, promowania równych szans, dostępu do rynku pracy, sprawiedliwych warunków pracy oraz ochrony socjalnej i włączenia społecznego.

45.

Podkreśla ogromny wpływ kryzysu spowodowanego pandemią COVID-19 na zatrudnienie w regionach najbardziej oddalonych, ze znacznym wzrostem poziomu ubóstwa z powodu utraty działalności gospodarczej oraz zmniejszeniem obrotów w kluczowych sektorach. Zwraca uwagę na potrzebę dalszego wzmocnienia konkretnych narzędzi tworzenia nowych nisz działalności i utrzymania miejsc pracy w tradycyjnych sektorach.

46.

Apeluje o przyjęcie środków mających na celu zwiększenie udziału regionów najbardziej oddalonych we wszystkich działaniach programu Erasmus+ oraz o propagowanie współpracy i wymiany w ramach programów wspierania mobilności między osobami i organizacjami w tych regionach i państwach trzecich, w szczególności w ich sąsiedztwie.

47.

Wyraża nadzieję, że Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji zapewni niezbędną elastyczność w udzielaniu pomocy w czasie, gdy poważna restrukturyzacja istotnie odbija się na gospodarce tych regionów.

Dostępność niezbędna do zachowania konkurencyjności, przedsiębiorczości i integracji na jednolitym rynku

48.

Ostrzega przed ogromnym wpływem obecnego kryzysu na dostępność drogą powietrzną tych odległych regionów. Podkreśla potrzebę utrzymania połączeń na poziomie sprzed kryzysu, ponieważ regiony te są całkowicie zależne od transportu morskiego i lotniczego.

49.

Apeluje, by przy opracowywaniu, przyjmowaniu i wdrażaniu strategii politycznych mających na celu zmniejszenie różnic w dostępności fizycznej i cyfrowej w stosunku do rynku UE, a także na szczeblu wewnątrzregionalnym i międzyregionalnym, uwzględnić cechy regionów najbardziej oddalonych, czyli ich oddalenie, izolację geograficzną i terytorialne rozproszenie.

50.

Przypomina, że dostępność drogą powietrzną jest również zasadniczym elementem konkurencyjności sektora turystyki, który jest główną siłą napędową gospodarki wielu z tych regionów i szczególnie odczuwa skutki pandemii COVID-19. Dlatego wzywa Komisję do uwzględnienia tej kwestii przy określaniu strategii politycznych mających na celu poprawę dostępności fizycznej regionów najbardziej oddalonych.

51.

Z zadowoleniem przyjmuje to, że przeprowadzono badanie dotyczące potrzeb regionów najbardziej oddalonych w zakresie łączności oraz że Komisja dostrzegła ich niekorzystną sytuację, a także zależność od portów morskich i lotniczych i w związku z tym proponowała środki w ramach EFRR i instrumentu „Łącząc Europę”. Uważa jednak, że środki te nie są wystarczające i że należy dostosować politykę transportową do realiów regionów najbardziej oddalonych.

52.

Zwraca uwagę na znaczenie inwestycji dla zmniejszenia zagęszczenia ruchu w węzłach miejskich i ułatwiania zrównoważonych środków transportu lądowego.

53.

Jest zdania, że pomoc w ramach instrumentu „Łącząc Europę” warto przeznaczyć na rozwój sieci szkieletowych, w tym podwodnych kabli, w celu połączenia regionów najbardziej oddalonych z ich państwami członkowskimi, między sobą oraz między UE a państwami trzecimi.

Integracja regionalna na obszarze geograficznym regionów najbardziej oddalonych

54.

Przypomina Komisji, że integracja regionalna regionów najbardziej oddalonych na ich obszarach geograficznych pozostaje priorytetowym celem i że programy europejskiej współpracy terytorialnej są kluczowym instrumentem realizacji tego celu. W związku z tym uważa za niezbędne utrzymanie środków finansowych przeznaczonych na te programy, a także rozwój operacyjny nowego komponentu dotyczącego regionów najbardziej oddalonych, niemniej bez ograniczania ich dostępu do innych komponentów i ich puli środków finansowych.

55.

Ubolewa nad obniżeniem stopy współfinansowania dla regionów najbardziej oddalonych w Europie zgodnie z rozporządzeniem w sprawie Europejskiej współpracy terytorialnej/Interreg na lata 2021–2027. Jest to sprzeczne ze znaczeniem strategicznym, jakie Komisja Europejska przywiązuje od 2004 r. do zwiększenia ich integracji regionalnej w ich zasięgu geograficznym.

56.

Wzywa Komisję do wspierania – w ramach programów Interreg – wspólnych strategicznych projektów współpracy z udziałem wszystkich regionów najbardziej oddalonych.

57.

Przypomina Komisji o jej zobowiązaniu do wprowadzenia konkretnego, prostego i jasnego rozwiązania umożliwiającego wspólne programowanie EFRR i instrumentów finansowych sąsiadujących państw trzecich. Ubolewa, że to konkretne rozwiązanie wciąż nie zostało zdefiniowane, i wzywa Komisję do ostatecznego rozwiązania tej kwestii w okresie programowania 2021–2027.

Migracja

58.

Podkreśla, że między innymi regiony najbardziej oddalone przodują w liczbie imigrantów o nieuregulowanym statusie pochodzących z ich bliskiego sąsiedztwa i ostrzega przed dużym wpływem zarządzania przepływami migracyjnymi na wszystkie ich polityki publiczne, zwłaszcza w odniesieniu do wdrażania środków przyjmowania lub wsparcia małoletnich bez opieki.

59.

Przypomina o zobowiązaniu Komisji do wspierania regionów najbardziej oddalonych w zakresie zrównoważonego zarządzania migracją i apeluje o wprowadzenie specjalnych środków za pośrednictwem Funduszu Azylu i Migracji na okres finansowy 2021–2027.

Wnioski

60.

Apeluje do Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady o uwzględnienie regionów najbardziej oddalonych w dyskusjach na temat przyszłości Europy oraz przy opracowywaniu przyszłej polityki europejskiej, przy jednoczesnym zapewnieniu pełnego i skutecznego zastosowania art. 349 TFUE.