Rezolucja Europejskiego Komitetu Regionów – Roczna strategia zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r.

(2020/C 141/01)

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

—	uwzględniając komunikat Komisji Europejskiej „Roczna strategia zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r.” (1),

—	uwzględniając swoją rezolucję z dnia 9 października 2019 r.„Europejski semestr 2019 w świetle rocznej analizy wzrostu gospodarczego na 2020 r.” (2),

Europejski semestr obejmujący cele zrównoważonego rozwoju

1.

Z zadowoleniem przyjmuje roczną strategię zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r. jako punkt wyjścia do włączenia celów zrównoważonego rozwoju do europejskiego semestru, co zapewni semestrowi niezbędną długoterminową perspektywę i szerszy zakres wykraczający poza kwestie czysto gospodarcze.

2.

Uważa, że wykorzystanie strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego jako narzędzia koordynacji polityki w celu wdrożenia Europejskiego Zielonego Ładu będzie wymagało głębokiej zmiany w zarządzaniu i sposobie myślenia towarzyszącym całemu procesowi europejskiego semestru, a także zmian, jeżeli chodzi o oddolny wpływ na proces europejskiego semestru.

3.

Podkreśla, że osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju wymaga całościowego podejścia do wszystkich aspektów zrównoważonego rozwoju (konkurencyjności, włączenia społecznego, środowiska, sprawowania rządów), które wykracza poza Zielony Ład. Realizacja celów zrównoważonego rozwoju będzie wymagała spójności polityki w osiąganiu kompromisów i radzeniu sobie z wyzwaniami w zakresie dystrybucji. Obejmuje to również wzmocnienie kulturowego i społecznego wymiaru tworzenia wiedzy i dzielenia się nią oraz innowacji. Europejski semestr powinien umożliwić wszystkim szczeblom rządów i odpowiednim zainteresowanym stronom – współpracującym na zasadach partnerstwa – określenie tych kompromisów i dążenie do nich, pozwalając uniknąć schematycznego myślenia i zapewnić spójność, przy jednoczesnym uwzględnieniu celów zrównoważonego rozwoju we wszystkich obszarach polityki.

4.

Z zadowoleniem przyjmuje zapowiedź, że sprawozdania krajowe i krajowe programy reform będą miały określone sekcje dotyczące monitorowania celów zrównoważonego rozwoju i oceny powiązanych strategii politycznych oraz że zalecenia dla poszczególnych krajów będą dotyczyć konkretnych wkładów krajów w realizację celów zrównoważonego rozwoju. Zauważa, że włączenie celów zrównoważonego rozwoju do europejskiego semestru musi uwzględniać różne terytorialne sytuacje wyjściowe i wymaga odpowiedniej bazy statystycznej do monitorowania celów zrównoważonego rozwoju na szczeblu regionalnym.

5.

Zwraca się o przyjęcie precyzyjnych ram czasowych oraz jasnych, określonych w czasie i wymiernych celów dotyczących realizacji celów zrównoważonego rozwoju, w odniesieniu do działań przewidzianych zarówno w Zielonym Ładzie, jak i w planie działania na rzecz zrównoważonego wzrostu. Podkreśla, że takie cele i terminy powinny zostać ustalone w toku mieszanego procesu odgórnego i oddolnego, w ramach którego wszystkie szczeble sprawowania rządów i odpowiednie zainteresowane strony powinny współpracować na zasadach partnerstwa.

6.

Zgadza się z ogólnym ukierunkowaniem zaleceń dla państw członkowskich należących do strefy euro, ale zauważa, że tylko w skromnym zakresie wspiera się w nich ekologiczne i inkluzywne aspekty celów zrównoważonego rozwoju i Zielonego Ładu, a także że nie kładzie się w nich wystarczającego nacisku na wyzwania polityczne wynikające z faktycznych różnic sytuacji wyjściowych na różnych obszarach.

7.

Zauważa, że plan inwestycyjny na rzecz zrównoważonej Europy ma na celu uruchomienie zrównoważonych inwestycji w wysokości 1 bln EUR w ciągu najbliższych dziesięciu lat. Ubolewa jednak, że plan ten stanowi w dużej mierze zbiór wcześniej istniejących lub wcześniej zaplanowanych środków, inicjatyw i narzędzi finansowych, obecnie ujętych pod wspólną pozycją. Wyraża zatem zaniepokojenie, że plan ten może nie być w stanie zmobilizować środków finansowych i koordynacji niezbędnych do zapewnienia skutecznej realizacji celów zrównoważonego rozwoju w Europie do 2030 r. W związku z tym apeluje o dalszą ocenę rzeczywistych kosztów związanych z przejściem na zrównoważony rozwój oraz o bardziej szczegółowy plan ich finansowania. Szczególną uwagę należy poświęcić wspieraniu podejmowanych przez miasta i regiony partnerskich inicjatyw publiczno-prywatnych dotyczących innowacji.

8.

Podkreśla potrzebę dokonania przeglądu paktu stabilności i wzrostu w celu umożliwienia zróżnicowanego księgowania środków finansowych niezbędnych do finansowania inwestycji publicznych na wszystkich szczeblach sprawowania rządów w celu wdrożenia Zielonego Ładu.

9.

Zgadza się, że reformy strukturalne w państwach członkowskich w strategicznych obszarach polityki istotnych z punktu widzenia realizacji celów Traktatu oraz polityki UE mają kluczowe znaczenie dla konwergencji i konkurencyjności UE, w tym dla pogłębienia jednolitego rynku. Europejski semestr zapewnia użyteczne ramy dla wspierania tych reform, pod warunkiem że zakres reform strukturalnych kwalifikujących się do finansowania UE jest określony zgodnie z zasadą pomocniczości oraz że władze lokalne i regionalne są w nie zaangażowane jako pełnoprawni partnerzy.

Wymiar terytorialny europejskiego semestru

10.

Z zadowoleniem przyjmuje skoncentrowanie się na rosnących różnicach regionalnych i związanych z tym wyzwaniach w zakresie wzrostu i spójności w państwach członkowskich i pomiędzy nimi. Zwraca uwagę na fakt, że różnice sytuacji wyjściowych w dużym stopniu wpływają na sposób, w jaki państwa członkowskie i ich regiony opracowują i wdrażają politykę zrównoważonego rozwoju. Podkreśla, że problem różnic terytorialnych należy rozwiązać za pomocą polityki ukierunkowanej na konkretne obszary, popartej ocenami oddziaływania terytorialnego.

11.

Zwraca uwagę na coraz większe znaczenie sprawozdań krajowych, w szczególności ich załącznika D, który będzie zawierał wytyczne dotyczące polityki inwestycyjnej na szczeblu regionalnym i lokalnym, w tym działań finansowanych w ramach polityki spójności i Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Podkreśla, że zgodnie z wynikami badania przeprowadzonego przez KR wśród krajowych stowarzyszeń reprezentujących miasta i regiony przed rządami krajowymi władze lokalne i regionalne nie były w wystarczającym stopniu zaangażowane przez rządy krajowe w przygotowanie i omawianie załącznika D na szczeblu politycznym, i że dość często załącznik D nie daje dokładnego obrazu potrzeb inwestycyjnych tych władz.

12.

Podkreśla, że konieczne jest zapewnienie silnej spójności i koordynacji między europejskim semestrem a polityką spójności w perspektywie realizacji celów Zielonego Ładu w zakresie zrównoważonego rozwoju i włączenia społecznego. Koszty przejścia na zrównoważony rozwój nie powinny być ponoszone przez osoby najbardziej podatne na zagrożenia. W związku z tym mechanizm sprawiedliwej transformacji musi zapewniać dostosowane wsparcie dla ludności i regionów najbardziej dotkniętych problemami, w szczególności tych, które w znacznym stopniu są zależne od paliw kopalnych, jak to się dzieje w przypadku regionów o odizolowanych systemach energetycznych, i energochłonnych gałęzi przemysłu oraz tych, które borykają się ze społecznymi i gospodarczymi skutkami zmiany modelu energetycznego po wywiązaniu się ze swoich zobowiązań w zakresie obniżenia emisyjności. Ponadto z zadowoleniem przyjmuje oparte na rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów zarządzanie Funduszem na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i apeluje o jasne i obiektywne kryteria przydziału środków.

Wymiar socjalny europejskiego semestru

13.

Popiera włączenie celów zrównoważonego rozwoju w planowanie zrównoważonej strategii gospodarczej, zwłaszcza że cele te są w dużej mierze zgodne z wdrażaniem zasad Europejskiego filaru praw socjalnych. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje niedawny komunikat „Silna Europa socjalna na rzecz sprawiedliwej transformacji” (3) i wzywa do szybkiego przedstawienia planu działania w celu wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych.

14.

Wzywa Komisję do zaproponowania dalszych działań na rzecz zmniejszenia różnic ze względu na płeć w poziomie zatrudnienia i w poziomie wynagrodzeń.

15.

Z zadowoleniem przyjmuje włączenie wymiaru regionalnego do najnowszego wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu, które jest zgodne z „europejską regionalną tablicą wyników społecznych” (European Regional Social Scoreboard) KR-u z września 2019 r.

16.

Podziela zaniepokojenie Komisji negatywnymi skutkami starzenia się społeczeństwa i innymi wyzwaniami demograficznymi, takimi jak niska gęstość zaludnienia, rozproszenie ludności, spadek liczby młodych ludzi czy zmniejszanie się współczynnika urodzeń oraz zachęca Komisję do uwzględnienia sugestii zawartych w swej opinii „Zmiany demograficzne: propozycje dotyczące oceny negatywnych skutków w regionach UE oraz poszukiwanie rozwiązań” i w swej opinii „Reakcja UE na wyzwania demograficzne”.

Zarządzanie europejskim semestrem

17.

Zauważa, że model wzrostu UE może skutecznie przyczynić się do osiągnięcia globalnych celów zrównoważonego rozwoju i celów Zielonego Ładu jedynie pod warunkiem zapewnienia właściwej koordynacji z władzami lokalnymi i regionalnymi. Ponownie podkreśla potrzebę zwiększenia odpowiedzialności za europejski semestr na poziomie lokalnym, aby zwiększyć jego skuteczność w odniesieniu do nowego i ambitnego celu UE, jakim jest osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju, również dlatego, że według OECD 65 % spośród 169 zadań w ramach celów zrównoważonego rozwoju nie można zrealizować bez pełnego zaangażowania władz lokalnych i regionalnych i koordynacji z nimi. Aby europejski semestr mógł spełnić swoje obietnice, należy zaangażować jako partnerów wszystkie szczeble sprawowania rządów i odpowiednie zainteresowane strony i wyjść poza obecne praktyki polegające głównie na konsultacjach prowadzonych na końcowych etapach procesu europejskiego semestru. Takie podejście partnerskie powinno zostać przyjęte w trybie pilnym, by nadać realizacji celów zrównoważonego rozwoju wymiar lokalny poprzez przełożenie ich na cele, zadania i ramy czasowe dotyczące konkretnych obszarów. Wymaga to położenia większego nacisku na operacyjne zobowiązania w zakresie celów zrównoważonego rozwoju oraz dokonywania dobrowolnych lokalnych przeglądów procesów wdrażania celów zrównoważonego rozwoju.

18.

Podkreśla, że europejski semestr zawiera obecnie wytyczne w sprawie programowania inwestycji, które mają być współfinansowane z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, oraz w sprawie proponowanego instrumentu budżetowego na rzecz konwergencji i konkurencyjności. Ostrzega jednak przed ryzykiem, jakie niesie ze sobą scentralizowane, odgórne podejście przyjęte w ramach europejskiego semestru, które nakłada nieuzasadnione ograniczenia na zdecentralizowane podejście oddolne w ramach polityki spójności UE oraz na politykę ukierunkowaną na konkretne obszary. Apeluje również o spójność między wieloletnim programowaniem w ramach polityki spójności a europejskim semestrem.

19.

Wzywa UE do skutecznego koordynowania procesów zarządzania w ramach europejskiego semestru i unijnej polityki spójności w oparciu o te same zasady partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów. Przypomina swoją opinię na temat powiązań między polityką spójności a europejskim semestrem. Ponawia swoją propozycję dotyczącą kodeksu postępowania (4), aby włączyć władze lokalne i regionalne w europejski semestr jako pełnoprawnych partnerów, podobnie jak to miało miejsce w kodeksie postępowania w sprawie partnerstwa na lata 2014–2020. Podkreśla potrzebę promowania korzystania z finansowanej przez UE polityki w zakresie budowania zdolności władz lokalnych i regionalnych oraz przypomina swoją niedawną opinię w tej sprawie (5). Ubolewa, że roczne sprawozdanie monitorujące z realizacji programu wspierania reform strukturalnych za 2018 r. nie zawiera danych na temat wykorzystania programu przez władze lokalne i regionalne.

20.

Dodaje, że cele zrównoważonego rozwoju wymagają aktywnego zaangażowania zainteresowanych stron, w tym władz lokalnych i regionalnych. W związku z tym, po wygaśnięciu mandatu platformy zainteresowanych stron UE na temat celów zrównoważonego rozwoju, należy określić nowe, nie mniej ambitne formy zaangażowania zainteresowanych stron we wdrażanie celów zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w ramach europejskiego semestru.

21.

Zobowiązuje swego Przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Komisji Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu, prezydencji chorwackiej w Radzie oraz Przewodniczącemu Rady Europejskiej.

---

(1)  https://ec.europa.eu/info/publications/2020-european-semester-annual-sustainable-growth-strategy_pl

(2)  https://webapi2016.cor.europa.eu/v1/documents/cor-2019-03856-00-00-res-tra-pl.docx/content

(3)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/?uri=CELEX:52020DC0014

(4)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Ulepszenie zarządzania europejskim semestrem: kodeks postępowania dotyczący udziału władz lokalnych i regionalnych. Sprawozdawca: Rob Jonkman (NL/EKR). Przyjęta 11 maja 2017 r. (Dz.U. C 306 z 15.9.2017, s. 24), dostępna pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:52016IR5386.

(5)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Poprawienie zdolności administracyjnych władz lokalnych i regionalnych w celu wzmocnienia inwestycji i reform strukturalnych w latach 2021–2027. Sprawozdawca: Manuela BORA (IT/PES). Przyjęta 4 grudnia 2019 r. (Dz.U. C 79 z 10.3.2020, s. 25), dostępna pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52019IR2043.

Rezolucja Europejskiego Komitetu Regionów – Konferencja w sprawie przyszłości Europy

(2020/C 141/02)

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

mając na uwadze, co następuje:

a)	demokratyczna legitymacja Unii Europejskiej zależy od zaufania obywateli do ich przedstawicieli wybranych na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym;

b)

demokracja przedstawicielska jest podstawą projektu UE; wzrost frekwencji wyborczej w wyborach europejskich w 2019 r. pokazał, że obywatele są żywo zainteresowani kształtowaniem spraw UE; wszystkie szczeble sprawowania rządów muszą reagować na nowe wyzwania i opracowywać nowe sposoby angażowania obywateli;

c)

co roku w państwach członkowskich UE odbywają się wybory na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, co stanowi okazję do przekazania obywatelom informacji na temat tego, w jaki sposób polityka europejska wpływa na wszystkie szczeble sprawowania rządów; przyczynia się to do zwiększenia wiarygodności UE w oczach obywateli;

d)	kluczową rolę władz lokalnych i regionalnych potwierdza fakt, że odpowiadają one za połowę wszystkich inwestycji publicznych, jedną trzecią wydatków publicznych i jedną czwartą dochodów podatkowych w UE;

1.

Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącą zwołania konferencji w sprawie przyszłości Europy i zamierza wnieść swój wkład, tak by osiągnięto konkretne wyniki i podjęto działania przynoszące wymierne korzyści obywatelom UE.

2.

Uważa, że konferencja stanowi okazję do określenia środków, których UE potrzebuje, by zwiększyć swą zdolność do osiągania wyników i usprawnienia swego demokratycznego funkcjonowania zgodnie z nową zasadą aktywnej pomocniczości.

3.

Podkreśla, że ponadmilionowa rzesza demokratycznie wybranych przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych w całej Unii powinna uczestniczyć zarówno w kształtowaniu polityki UE, jak i w łączeniu UE z jej obywatelami. Aby zwiększyć widoczność tego procesu, KR zobowiązuje się do promowania debat na temat kwestii związanych z UE w zgromadzeniach regionalnych i w radach gminnych.

4.

Z zadowoleniem przyjmuje proponowane środki mające na celu dotarcie do obywateli i podkreśla znaczenie otwartych i szeroko zakrojonych debat tematycznych. W pełni popiera koncepcję, zgodnie z którą istotne elementy konferencji powinny być zdecentralizowane, aby bezpośrednio i czynnie włączyć obszary i ludność poza stolicami europejskimi i krajowymi. W tym celu będzie udzielał wsparcia swoim członkom w organizowaniu lokalnych wydarzeń dotyczących tematów konferencji i opracuje narzędzia służące gromadzeniu i przekazywaniu konferencji wyników tych debat i wysuwanych propozycji.

5.

Apeluje o zaangażowanie Punktów Informacji Europejskiej Europe Direct w konferencję w sprawie przyszłości Europy oraz o uznanie ich za regionalne ośrodki uczestnictwa ze względu na ich zakres działania, a także ze względu na to, że ich główna rola polega ogólnie na przybliżaniu obywatelom spraw europejskich. Punkty Informacji Europejskiej Europe Direct mają istotne doświadczenie w promowaniu debat, dlatego byłyby istotnym filarem zapewniającym rozmach i szeroki zakres konferencji w sprawie przyszłości Europy oraz różnorodność opinii.

6.

Podkreśla, że należy zapewnić pluralizm i inkluzywny charakter działań podejmowanych w ramach konferencji. W pełni popiera propozycję Parlamentu Europejskiego dotyczącą przyjęcia dwutorowego podejścia: zorganizowania sesji plenarnej konferencji na szczeblu instytucjonalnym oraz szeregu wydarzeń typu agora obywatelska i związanych z tym działań zdecentralizowanych. Należy przy tym zapewnić jak najściślejszy związek miedzy tymi dwoma rodzajami działań. Komitet nalega, aby konferencja i związane z nią działania odzwierciedlały różnorodność w Europie, tak by doszło do pogłębionej debaty.

7.

Proponuje, aby konferencja uwzględniała wkład istniejących narzędzi demokracji uczestniczącej na szczeblu lokalnym i regionalnym w celu uzupełnienia reprezentatywnych kanałów demokracji. Dotyczy to na przykład dialogów i forów obywatelskich, które okazały się skuteczne w wielu regionach, z udziałem reprezentatywnych grup losowo wybranych uczestników. Dobre wyniki przynosi również łączenie forów obywatelskich i forów eksperckich.

8.

Uważa, że nawet po zakończeniu konferencji UE musi nadal angażować się bezpośrednio we współpracę z obywatelami, opierając się na bogatym doświadczeniu wynikającym z modeli partycypacyjnych w celu ustanowienia stałego ustrukturyzowanego mechanizmu dialogu na szczeblu lokalnym. Te stałe mechanizmy muszą być łączone z dialogiem na aktualne tematy, w którym grupy docelowe mogą się zmieniać.

9.

Podziela pogląd, że aby skupić się na przyszłych kierunkach integracji europejskiej, konieczne jest włączenie w prace konferencji młodych ludzi oraz zwrócenie na nich szczególnej uwagi. Podkreśla, że wszystkie propozycje wysunięte przez konferencję muszą uwzględniać obawy przyszłych pokoleń.

10.

Wzywa do wyraźnego skupienia się na najważniejszych wyzwaniach stojących przed Unią Europejską oraz do przeprowadzenia debaty oddolnej na tematy konferencji, m.in. takie jak: wyzwania w zakresie środowiska i klimatu, równość społeczna, zrównoważony rozwój, transformacja cyfrowa, gospodarka i zatrudnienie, spójność terytorialna oraz zmiany w polityce, procesach, instytucjach i zasobach UE, a także rola demokracji lokalnej i regionalnej. Podjęcie tych tematów jest niezbędne, by UE mogła reagować na potrzeby i oczekiwania obywateli w tych kwestiach. W celu odpowiedniego wdrożenia wyników konferencji nie należy wykluczać ewentualnych zmian w traktatach UE.

11.

Popiera propozycję zawartą w stanowisku Parlamentu Europejskiego dotyczącym konferencji w sprawie przyszłości Europy (P9_TA-PROV(2020)0010), aby w trakcie całej konferencji odbyło się kilka obywatelskich agor tematycznych odzwierciedlających priorytety polityczne oraz by w ich skład wchodziło maksymalnie 200–300 obywateli (co najmniej 3 osoby z każdego państwa członkowskiego), przy czym dokładną liczbę należałoby obliczyć zgodnie z zasadą degresywnej proporcjonalności. Popiera ponadto życzenie Parlamentu Europejskiego, aby wyboru uczestniczących obywateli spośród wszystkich obywateli UE dokonywały losowo niezależne instytucje w państwach członkowskich zgodnie z kryteriami zaproponowanymi przez Parlament Europejski w wyżej wymienionym dokumencie.

12.

Jest przekonany, że aby zapewnić poparcie obywateli dla integracji europejskiej i zaangażować ich bardziej w unijny proces decyzyjny, konieczne jest położenie nacisku w trakcie debat konferencji na dalszy rozwój koncepcji obywatelstwa europejskiego w oparciu o prawa jednostki w europejskim systemie wielopoziomowego sprawowania rządów.

13.

Podkreśla swoje zaniepokojenie dotychczasowym stanowiskiem Komisji Europejskiej i Rady Ministrów, które nie jest wystarczająco jasne i ambitne w kwestii zakresu i metod pracy konferencji w sprawie przyszłości Europy, a zwłaszcza w kwestii zaangażowania władz lokalnych i regionalnych Unii Europejskiej i Komitetu Regionów.

14.

Uważa, że konferencja musi być wyraźnie ukierunkowana na sformułowanie konkretnych wniosków ustawodawczych lub zmian w traktatach UE, które zostaną następnie omówione podczas kampanii wyborczej do Parlamentu Europejskiego w 2024 r. z myślą o przyszłej konwencji.

15.

Z zadowoleniem przyjmuje propozycję zorganizowania sesji plenarnej konferencji z udziałem posłów do Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej, rządów UE-27, parlamentów krajowych i Europejskiego Komitetu Regionów. Domaga się, by KR był reprezentowany przez co najmniej ośmiu członków posiadających pełne prawo do głosowania. Ponadto dostrzega konieczność zapewnienia równej reprezentacji drugich izb parlamentów krajowych, gdyż w wielu państwach członkowskich składają się one z przedstawicieli samorządów regionalnych.

16.

Apeluje, by w komitecie sterującym konferencji zapewniono równowagę polityczną i instytucjonalną między wszystkimi szczeblami sprawowania rządów, i by w jego składzie znalazł się jeden członek Europejskiego Komitetu Regionów, któremu mógłby pomagać członek personelu KR-u oddelegowany do wspólnego sekretariatu.

17.

Z zadowoleniem przyjmuje propozycję włączenia w dyskusje na temat przyszłości Europy przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych z krajów kandydujących do UE.

18.

Wzywa Parlament Europejski, Radę i Komisję do włączenia zasad określonych w niniejszej rezolucji do wspólnej deklaracji; pragnie zostać sygnatariuszem tej deklaracji.

19.

Zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji przewodniczącemu Parlamentu Europejskiego, przewodniczącej Komisji Europejskiej, przewodniczącemu Rady Europejskiej i chorwackiej prezydencji w Radzie UE.

Rezolucja Europejskiego Komitetu Regionów w sprawie programu prac Komisji Europejskiej na 2020 r.

(2020/C 141/03)

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR)

Uwzględniając:

—	program prac Komisji Europejskiej na 2020 r. (1),

—	protokół o współpracy z Komisją Europejską z lutego 2012 r.,

—	rezolucję KR-u z dnia 27 czerwca 2019 r.„Propozycje Europejskiego Komitetu Regionów na nową kadencję prawodawców Unii Europejskiej”,

1.

Przypomina o potrzebie włączania przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych oraz obywateli europejskich w opracowywanie i wdrażanie polityki UE, zwłaszcza poprzez właściwe stosowanie zasady aktywnej pomocniczości i wielopoziomowego sprawowania rządów.

2.

Apeluje o pilne wypracowanie porozumienia w sprawie wieloletnich ram finansowych (WRF), by zapewnić terminowe uruchomienie nowych programów UE. Wzywa Komisję, aby równolegle do negocjacji z władzą budżetową przedstawiła plan awaryjny, który pozwoli uniknąć ewentualnego przerwania programów w przypadku opóźnienia w przyjęciu WRF.

3.

Ponawia zdecydowany apel, by przyszłe WRF osiągnęły poziom co najmniej 1,3 % DNB UE-27, który zapewni budżet współmierny do potrzeb, oczekiwań i obaw obywateli UE, w tym nowych priorytetów przedstawionych w Europejskim Zielonym Ładzie.

4.

Wzywa Komisję, by ściśle monitorowała stosowanie kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa podczas przygotowywania i wdrażania umów partnerstwa i programów na lata 2021–2027 oraz by zagwarantowała, że zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych będzie oznaczać pełne partnerstwo. Zasady partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów powinny również stanowić inspirację dla zarządzania europejskim semestrem i wzmacniać jego efektywność i legitymację, tym bardziej że semestr zapewnia wytyczne dla programów w ramach polityki spójności na lata 2021–2027.

5.

Z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji do realizacji celów zrównoważonego rozwoju poprzez ich włączenie do europejskiego semestru, zgodnie z zaleceniem KR-u, oraz ich uwzględnienie w ogólnym podejściu przyjętym w ramach Europejskiego Zielonego Ładu.

Europejski Zielony Ład

6.

Wzywa Komisję do konsekwentnego uwzględniania władz lokalnych i regionalnych we wszystkich przepisach i inicjatywach związanych z Europejskim Zielonym Ładem, począwszy od Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu. Z kolei KR zamierza w pełni wspierać wdrażanie Zielonego Ładu i opracowywanie Paktu na rzecz Klimatu poprzez skoordynowane i przekrojowe działania i inicjatywy mające zapewnić, by opierało się to na wielopoziomowym sprawowaniu rządów i legitymacji terytorialnej oraz by żadna osoba ani żaden region nie pozostały w tyle.

7.

Ponownie wzywa Komisję do zadbania o to, by podstawą europejskiego prawa o klimacie była dogłębna analiza skutków i korzyści w połączeniu z konkretnymi planami finansowania i by jasno określono w nim rolę władz lokalnych i regionalnych oraz jednoznaczny harmonogram przeglądu celów w zakresie osiągania neutralności klimatycznej.

8.

Wzywa Komisję do uwzględnienia w nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu niezbędnego wsparcia dla wdrażania przez władze lokalne i regionalne strategii przystosowania się do zmiany klimatu.

9.

Wzywa Komisję, by podczas oceny ostatecznych krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu w czerwcu 2020 r. upewniła się, że państwa członkowskie prowadzą wielopoziomowy dialog na temat klimatu i energii oraz konsultacje społeczne z udziałem władz lokalnych i regionalnych. Zobowiązuje się do utworzenia forum władz lokalnych i regionalnych oraz zainteresowanych stron z myślą o prowadzeniu współpracy z Komisją i państwami członkowskimi w celu przekazywania informacji zwrotnych na temat wdrażania środków i inicjatyw związanych z Zielonym Ładem, a także przedstawiania sugestii dotyczących wniosków ustawodawczych.

10.

Z zadowoleniem przyjmuje propozycję dotyczącą tzw. zielonego przyrzeczenia, która powinna wyraźnie przewidywać udział KR-u. Inicjatywa ta powinna umożliwić: a) włączenie kryteriów zrównoważonego rozwoju do wszystkich obszarów polityki UE, priorytetów makroekonomicznych i instrumentów finansowych, europejskiego semestru i wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027, tak by zapewnić zgodność wszystkich przepisów z celami Zielonego Ładu, oraz b) identyfikację i usunięcie przeszkód i niespójności w prawodawstwie UE. KR przyczyni się do realizacji tego celu poprzez inicjatywy takie jak sieć centrów regionalnych.

11.

Wzywa Komisję, by nadal w pełni wspierała istniejące udane inicjatywy, takie jak Porozumienie Burmistrzów, agenda miejska UE, Czysta Energia dla Wysp UE i wiele innych inicjatyw regionalnych, krajowych czy transgranicznych.

12.

Z zadowoleniem przyjmuje wysiłki Komisji Europejskiej na rzecz obniżenia emisyjności sektora energetycznego dzięki strategii inteligentnej integracji międzysektorowej, fali renowacji i morskiej energii odnawialnej. Należy przy tym zapobiegać ewentualnym negatywnym skutkom renowacji zwiększających efektywność energetyczną lub je kompensować, aby chronić najemców, konsumentów podatnych na zagrożenia oraz gospodarstwa domowe zagrożone ubóstwem energetycznym. Ponawia także apel o europejski program mieszkalnictwa. Tego rodzaju proaktywny program, w duchu europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Housing for All” [„Mieszkania dla wszystkich”] powinien obejmować między innymi pewne aspekty reformy systemu pomocy państwa, kwestię mechanizmów regulowania wielkości czynszu oraz wypieranie rynków mieszkaniowych przez platformy cyfrowe.

13.

Z zadowoleniem przyjmuje uwzględnienie propozycji dotyczących ekologizacji europejskich miast i zwiększenia bioróżnorodności przestrzeni miejskich, w tym nową inicjatywę „Green City Accord” [„Porozumienie w sprawie zielonego miasta”]. Popiera przygotowanie ambitnej unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności na okres po 2020 r. oraz stanowiska UE na Konferencję Stron Konwencji o różnorodności biologicznej ONZ COP15, tak by zapewnić formalne uznanie władz lokalnych i regionalnych za kluczowych partnerów w opracowywaniu, wdrażaniu i monitorowaniu środków niezbędnych do powstrzymania utraty różnorodności biologicznej i degradacji usług ekosystemowych.

14.

Z zadowoleniem przyjmuje opracowanie nowego planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym, który powinien być ambitny, określać konkretne terminy i opierać się na wynikach naukowych, a jego priorytetem powinno być zapobieganie – zgodnie z unijną hierarchią postępowania z odpadami. W tym kontekście oczekuje na wniosek ustawodawczy, który wzmocni pozycję konsumentów w kontekście zielonej transformacji.

15.

Zwraca uwagę, że dążąc do stworzenia nietoksycznego środowiska, trzeba zająć się wszystkimi powiązanymi wyzwaniami; z chęcią wniesie wkład w opracowywanie planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby, który ma zostać przyjęty w 2021 r.

16.

Z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji do opracowania nowej długoterminowej wizji obszarów wiejskich i przyłącza się do apelu Parlamentu Europejskiego (2) o opracowanie programu działania UE na rzecz obszarów wiejskich oraz o przyjęcie zrównoważonego i kompleksowego podejścia do europejskiego rozwoju terytorialnego, tak by potrzeby obszarów wiejskich były uwzględniane we wszystkich odpowiednich politykach europejskich, o czym wspomniano w deklaracji w sprawie rozwoju obszarów wiejskich przyjętej w Cork.

17.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne mają do odegrania ważną rolę we wdrażaniu przyszłej WPR i w zapowiedzianej już strategii „od pola do stołu”, w tym poprzez zazielenianie zamówień publicznych, promowanie zdrowego odżywiania, podnoszenie świadomości na temat marnotrawienia żywności i wdrażanie konkretnych środków w terenie. KR uważa, że strategia „od pola do stołu” stanowi wyjątkową okazję do zwiększenia spójności polityki oraz zachęcenia do przejścia na bardziej zrównoważone systemy żywnościowe i wzmocnienia środowiskowego wymiaru WPR. Przyjęty w ramach tej strategii plan działania powinien określać ilościowe cele w zakresie ograniczenia pestycydów chemicznych o co najmniej 30 % do 2027 r. i syntetycznych nawozów azotowych, jak również zwiększenia powierzchni upraw ekologicznych i spożycia owoców i warzyw oraz zmniejszenia wskaźnika otyłości w UE.

18.

Wzywa Komisję Europejską do zadbania o lepsze informowanie konsumentów za pomocą ujednoliconych europejskich oznakowań ekologicznych i wspólnych norm. Celem jest promowanie przejścia na zrównoważoną konsumpcję dzięki ułatwieniu zielonych zakupów oraz zachęcaniu przedsiębiorstw do dążenia do zrównoważoności ich działań i jej zwiększania. Apeluje o wprowadzenie europejskiego systemu określania wartości odżywczej, by wspierać konsumentów w UE w dokonywaniu zdrowszych wyborów.

19.

Zwraca się do Komisji Europejskiej o opracowanie planu działania na rzecz promowania pasterstwa w UE.

20.

Wzywa do opracowania kompleksowego programu strategicznego dla wszystkich europejskich sektorów gospodarki morskiej, aby wspierać dekarbonizację przemysłu morskiego i zrównoważone podejście do rybołówstwa i produkcji żywności, a także zachować przewagę konkurencyjną europejskich regionów morskich.

21.

Uważa, że społeczności nadbrzeżne powinny zostać uwzględnione przy opracowywaniu strategii politycznych na rzecz zrównoważonego zarządzania zasobami oceanicznymi w celu stawienia czoła globalnym wyzwaniom na szczeblu lokalnym.

22.

Wzywa do aktualizacji strategii leśnej UE na okres po 2020 r., aby zapewnić koordynację na szczeblu UE tych strategii politycznych, które mają wpływ na leśnictwo, oraz stworzyć warunki do opracowania planu działania UE w sprawie wylesiania i degradacji lasów z myślą o zmniejszeniu wpływu konsumpcji produktów i surowców na środowisko w UE.

23.

Popiera europejski plan walki z rakiem i podkreśla, że profilaktyka, diagnoza i leczenie są zazwyczaj prowadzone w lokalnych społecznościach pacjentów, w związku z czym istotne zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych ma kluczowe znaczenie dla powodzenia tej inicjatywy.

24.

Oczekuje, że nowa strategia farmaceutyczna dla Europy poprawi dostępność i przystępność cenową leków we wszystkich regionach UE, umożliwi pacjentom korzystanie z innowacji i wzmocni czołową pozycję europejskiego przemysłu.

25.

Wzywa Komisję Europejską do zacieśnienia współpracy w zakresie chorób zwalczanych drogą szczepień oraz do zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w prace przygotowawcze prowadzące do przedstawienia przez Komisję wniosku w sprawie wspólnej karty (paszportu) szczepień dla obywateli UE.

26.

Ponawia apel o stosowanie w całości prawodawstwa UE zasady, że nie jest możliwe ustalenie progu bezpieczeństwa dla narażenia na wszystkie substancje zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego, oraz o nałożenie zakazu na obecność bifenylu i ftalanów we wszystkich materiałach przeznaczonych do kontaktu z żywnością.

27.

Wzywa Komisję do uwzględnienia odporności na klęski żywiołowe jako jednego z kluczowych aspektów zrównoważonego rozwoju oraz do zadbania o to, by ta odporność była uwzględniana w przyszłych funduszach i projektach UE oraz by wzmocnione zostały zdolności władz lokalnych i regionalnych w zakresie zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, gotowości na wypadek klęsk żywiołowych i zarządzania nimi.

28.

Wzywa Komisję, zgodnie z założeniami europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Fairosene”, do przedstawienia wniosku w sprawie zmiany opodatkowania energii, który likwiduje dopłaty do paliw kopalnych, gwarantuje zrównoważone równe warunki działania dla różnych rodzajów transportu i umożliwia niższe opodatkowanie energii ze źródeł odnawialnych, sprawiając, że jest tańsza od paliwa kopalnego. Apeluje do Rady o szybkie przyjęcie proponowanych przepisów dotyczących podatku od wartości dodanej (VAT), tak aby państwa członkowskie mogły lepiej wykorzystywać stawki VAT w celu uwzględnienia zwiększonych ambicji w zakresie ochrony środowiska.

29.

Podkreśla, że należy unikać nieuczciwej konkurencji ze strony nienależących do UE krajów o niższym poziomie ambicji w dziedzinie klimatu. Głęboko ubolewa nad tym, że w programie prac Komisja nie wspomina o zamiarze zaproponowania w odniesieniu do wybranych sektorów mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2.

30.

Z zadowoleniem przyjmuje zamierzenie Komisji, by w ramach planu inwestycyjnego na rzecz zrównoważonej Europy w ciągu najbliższych dziesięciu lat zmobilizować 1 bln EUR. Ubolewa jednak, że sam plan w praktyce wydaje się mniej ambitny – de facto głównie przejmuje już istniejące i wcześniej planowane rozwiązania – i nie przeznaczono nań dodatkowych zasobów.

31.

Z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, by w wyniku trwającego przeglądu zasad i wytycznych dotyczących pomocy państwa zapewnić regionom objętym sprawiedliwą transformacją większą elastyczność i większą elastyczność w odniesieniu do inwestycji w zrównoważony rozwój.

32.

Podkreśla kluczową rolę polityki spójności jako głównego instrumentu finansowego w budżecie UE przeznaczonego na rzecz realizację celów Zielonego Ładu. Szczególną uwagę należy również zwrócić na zapewnienie komplementarności i spójności nowych funduszy na rzecz sprawiedliwej transformacji z innymi funduszami. W związku z tym potwierdza, że Sojusz na rzecz Spójności (#CohesionAlliance) będzie nadal wspierał przyjmowanie i wdrażanie inicjatyw w ramach polityki spójności oraz procesu programowania.

33.

Przyjmuje z zadowoleniem zamiar Komisji, by przedstawić strategię na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności służącą ekologicznej modernizacji sektora transportu. Podkreśla, że finansowanie infrastruktury transportowej i badań nad transportem powinno być powiązane z czynnikami zrównoważonego rozwoju. Potwierdza gotowość do współpracy z odpowiednimi departamentami Komisji w celu opracowania praktycznych rozwiązań zachęcających do dekarbonizacji mobilności na obszarach miejskich i wiejskich w Unii i tę dekarbonizację ułatwiających.

34.

Wzywa Komisję do uproszczenia ogólnego systemu zarządzania polityką spójności na wszystkich poziomach sprawowania rządów, aby zmniejszyć obciążenia administracyjne dla instytucji zarządzających i beneficjentów w celu poprawy dostępności i skuteczności finansowania. Ponadto apeluje do Komisji o przyjęcie dodatkowego zestawu wskaźników, takich jak wskaźnik postępu społecznego, by uzupełnić wskaźnik PKB w celu lepszego odzwierciedlenia rzeczywistego rozwoju społeczno-gospodarczego regionów oraz osiągnięcia bardziej sprawiedliwego podziału funduszy polityki spójności. Podkreśla, że istotne jest zwiększenie widoczności wyników projektów finansowanych przez UE w celu lepszego ukazania ich korzystnego wpływu na codzienne życie Europejczyków.

Transformacja cyfrowa

35.

Zwraca uwagę na terytorialne perspektywy jednolitego rynku oraz absolutną konieczność wspierania spójności cyfrowej. W związku z tym uważa, że utworzenie sieci centrów innowacji cyfrowych zapewnia wystarczający zasięg dla wszystkich regionów.

36.

Sądzi, że konieczna jest dogłębna aktualizacja obecnych ram regulacyjnych UE mających zastosowanie do gospodarki współpracy czy gospodarki platform. KR w szczególności oczekuje, że „akt prawny o usługach cyfrowych” rozwiąże kluczowy problem statusu platform i dostępu do danych oraz określi kryteria dotyczące interesu ogólnego.

37.

Oczekuje na uruchomienie w trzecim kwartale 2020 r. lokalnego lub regionalnego indeksu gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego.

38.

Podkreśla konieczność ustalenia przyszłych potrzeb inwestycyjnych w zakresie rozwoju łączy szerokopasmowych na szczeblu lokalnym i regionalnym. Proponuje opracowanie wspólnie z Komisją Europejską i Europejskim Bankiem Inwestycyjnym nowych sposobów finansowania i promowania infrastruktury ICT na obszarach znajdujących się w niekorzystnej sytuacji.

39.

Popiera wdrożenie i aktualizację europejskiego programu na rzecz umiejętności oraz aktualizację Planu działania w dziedzinie edukacji cyfrowej.

40.

Wzywa Komisję Europejską do dokonania przeglądu ram regulacyjnych Unii Europejskiej w zakresie sztucznej inteligencji jako ważnego aspektu badań i innowacji, a także usług publicznych. Przegląd ten powinien odzwierciedlać ukierunkowane na człowieka podejście do rozwoju technologii i zapewniać poszanowanie europejskich wartości i zasad, gwarantując, że Europejczycy zachowają pełną kontrolę nad swoimi danymi osobowymi.

41.

Z zadowoleniem przyjmuje nacisk położony na poprawę cyberbezpieczeństwa i zwraca się do Komisji o uwzględnienie we wszystkich jej rozważaniach systemów prowadzonych przez władze lokalne i regionalne.

42.

Uważa, że niezbędna jest kompleksowa, długoterminowa strategia dla europejskiego przemysłu. Strategia ta musi wspierać transformację cyfrową, umożliwiać wszystkim sektorom przemysłu pełne przyczynianie się do tworzenia neutralnej dla klimatu gospodarki o obiegu zamkniętym oraz opierać się na ukierunkowanym na konkretny obszar podejściu stawiającym w centrum uwagi wzmacnianie i łączenie regionalnych ekosystemów.

43.

Oczekuje na sprawozdanie w sprawie barier na jednolitym rynku i spodziewa się, że przedstawiony zostanie w nim jasny i kompleksowy obraz największych przeszkód uniemożliwiających europejskim przedsiębiorstwom, w szczególności MŚP, oraz ogółowi społeczeństwa korzystanie z pełnego potencjału jednolitego rynku. Ponadto wzywa Komisję do zaproponowania środków mających na celu usunięcie zidentyfikowanych przeszkód oraz uproszczenie ogólnych ram regulacyjnych UE. Podkreśla kluczową rolę inteligentnej specjalizacji w łączeniu głównych zamierzeń UE, takich jak przystosowanie się do zmiany klimatu i transformacja przemysłowa, z lokalnymi i regionalnymi ekosystemami innowacji. Sugeruje też ścisłą współpracę między KR-em, Komisją i Wspólnym Centrum Badawczym (JRC) w celu dalszego wzmocnienia tej koncepcji.

44.

Uważa, że działania w zakresie badań naukowych i innowacji, wspierane przez program „Horyzont Europa” o pokaźnych zasobach i wiele krajowych instrumentów finansowania, powinny również gwarantować, by żaden region ani żadne miasto nie pozostały w tyle oraz by nie dochodziło na obserwowaną niedawno skalę do odpływu talentów i inwestycji o wysokiej wartości dodanej z europejskich regionów peryferyjnych do głównych miast i regionów o mocnej pozycji przemysłowej.

Reformy społeczne i gospodarcze

45.

Popiera ogólny cel dotyczący „silnej Europy socjalnej na rzecz sprawiedliwej transformacji” i zamierza wnieść wkład w pełne terytorialne wdrożenie Europejskiego filaru praw socjalnych, propagowanie godnej pracy dla wszystkich – będącej ważną podstawą uczciwego i zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego – oraz wdrożenie wniosków, które zostały zapowiedziane w odniesieniu do uregulowania pracy za pośrednictwem platform internetowych, ustanowienia płacy minimalnej, planowania programu reasekuracji świadczeń dla osób bezrobotnych, wspierania przekwalifikowania, udoskonalenia gwarancji dla młodzieży i wprowadzenia gwarancji dla dzieci.

46.

Wzywa Komisję do podjęcia działań następczych w związku z konkluzjami prezydencji fińskiej w sprawie „gospodarki dobrobytu”, która zakłada, że dobrobyt obywateli jest zarówno wartością samą w sobie, jak i czynnikiem o zasadniczym znaczeniu dla wzrostu gospodarczego w skali makro i postępu.

47.

Z zadowoleniem przyjmuje stworzenie przez Komisję regionalnego wymiaru europejskiej tablicy wskaźników społecznych i zwraca się o zintensyfikowanie tych wysiłków w przyszłości poprzez ściślejszą współpracę z państwami członkowskimi.

48.

Wzywa do opracowania planu działania na rzecz gospodarki społecznej, który proponowałby między innymi przekrojową definicję prawną „przedsiębiorstwa społecznego” i przewidywał europejski statut przedsiębiorstw społecznych i przedsiębiorstw gospodarki solidarnej.

49.

Z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji i otwarcie publicznych konsultacji w sprawie przeglądu ram zarządzania gospodarczego, w tym paktu stabilności i wzrostu. Ten przegląd zarządzania gospodarczego w UE stanowi bardzo potrzebną okazję do udoskonalenia unijnych przepisów fiskalnych poprzez wprowadzenie złotej zasady na rzecz zrównoważonych inwestycji, w tym środków przeznaczonych w ramach funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na wdrożenie Zielonego Ładu.

50.

Wzywa Komisję, by w ramach programu wspierania reform strukturalnych i przyszłego Programu wspierania reform priorytetowo traktowała budowanie zdolności władz lokalnych i regionalnych, o co KR apelował już w opinii z dnia 4 grudnia 2019 r. (3).

51.

Podkreśla potrzebę kontynuowania prac nad pogłębieniem unii gospodarczej i walutowej, zwłaszcza poprzez dokończenie budowy unii bankowej i przeznaczenie wystarczających środków budżetowych na instrument budżetowy na rzecz konwergencji i konkurencyjności (BICC), a także poczynienie postępów w kierunku stworzenia europejskiego programu reasekuracji świadczeń dla osób bezrobotnych.

52.

Ponawia apel o nowy komunikat w sprawie zrównoważonej turystyki w Europie.

Silniejsza pozycja Europy na świecie

53.

Z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, by rozpocząć szeroką inicjatywę dotyczącą reformy WTO, która ma rozpocząć się w następstwie kolejnej konferencji ministerialnej WTO w czerwcu 2020 r. Podkreśla, że jest to szczególnie ważne, biorąc pod uwagę rozwój sytuacji na arenie międzynarodowej zmierzający do wzrostu protekcjonizmu i dotowania przez państwa międzynarodowych przedsiębiorstw. Dlatego z zadowoleniem przyjmuje również proponowaną białą księgę w sprawie instrumentu dotyczącego subsydiów zagranicznych.

54.

Wyraża zaniepokojenie, że w projekcie wstępnego sprawozdania w sprawie oceny wpływu na zrównoważony rozwój umowy handlowej z Mercosurem zasugerowano, że korzyści odniosą przede wszystkim unijne sektory produkcji i usług, natomiast rolnictwo i obszary wiejskie UE najdotkliwiej odczują negatywne skutki.

55.

Podkreśla, że samorządy lokalne i regionalne przyczyniają się do wzmocnienia dobrych rządów i demokracji lokalnej w sąsiedztwie UE. Wzywa zatem Komisję do zwiększenia pakietu pomocy finansowej dla władz lokalnych i regionalnych w krajach partnerskich, w szczególności na wspólne inicjatywy w zakresie budowania zdolności, zgodnie z ustaleniami z oceny wsparcia UE dla władz lokalnych i regionalnych w regionach objętych procesem rozszerzenia i polityką sąsiedztwa (2010–2018).

56.

Z zadowoleniem przyjmuje zapowiedziany plan działania dotyczący równości płci i wzmocnienia pozycji kobiet w stosunkach zewnętrznych. Komitet sam wnosi wkład w realizację tych celów poprzez skupienie się na wzmocnieniu pozycji kobiet w ramach Eurośródziemnomorskiego Zgromadzenia Samorządów Lokalnych i Regionalnych (ARLEM).

57.

Zachęca Komisję i państwa członkowskie, by wspierały współpracę transgraniczną między władzami lokalnymi i regionalnymi w Unii Europejskiej i krajach partnerskich, między innymi w formie europejskich ugrupowań współpracy terytorialnej (EUWT) oraz europejskich strategii makroregionalnych.

58.

Jest zdania, że priorytetem UE musi być kontynuacja procesu rozszerzenia i że władze lokalne i regionalne w krajach objętych procesem rozszerzenia powinny jeszcze bardziej angażować się w przygotowania do akcesji. Przegląd metodologii negocjacji akcesyjnych powinien uwzględniać te kwestie. Poprzez działalność wspólnych komitetów konsultacyjnych KR zamierza pomóc krajom kandydującym, by jeszcze przed przystąpieniem mogły lepiej zaangażować się w kluczowe polityki UE.

59.

Zgadza się, że należy wzmocnić Partnerstwo Wschodnie w świetle konsultacji w sprawie jego przyszłości, i nadal będzie działać na rzecz osiągania jego celów poza stolicami i na poziomie rządów najbliższym obywatelom.

60.

Podkreśla znaczenie podmiotów lokalnych i regionalnych oraz ich inicjatyw w zakresie współpracy zdecentralizowanej w realizacji agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i celów zrównoważonego rozwoju. Wzywa Komisję Europejską do stałego wspierania tych inicjatyw i promowania ich.

61.

Ubolewa, że w programie prac na 2020 r. nie ma odniesienia do sąsiedztwa południowego. Podkreśla, że w tym roku przypada 25. rocznica deklaracji barcelońskiej, i zwraca się do Komisji Europejskiej, by wzięła pod uwagę tę wyjątkową okazję do zaproponowania odnowionej agendy UE dla południowego sąsiedztwa na rzecz innowacyjnej, międzykulturowej i inkluzywnej wspólnoty regionu śródziemnomorskiego, aby stawić czoła nowym wyzwaniom w perspektywie do 2030 r.

62.

Ponownie podkreśla potrzebę wzmocnienia platform e-uczenia się, zwiększenia dostępności otwartych kursów internetowych poświęconych ochronie ludności oraz zachęcania do tworzenia sieci wiedzy i umiejętności. W tym kontekście zdecydowanie popiera utworzenie i wykorzystywanie europejskiej sieci wiedzy w zakresie ochrony ludności.

Wartości europejskie

63.

Wzywa Komisję Europejską do wzmocnienia dostępnych narzędzi UE, aby monitorować i chronić praworządność, oraz do opracowania w miarę możliwości jednolitego horyzontalnego mechanizmu monitorowania praworządności, demokracji i praw podstawowych. Mechanizm ten powinien opierać się na jak największej liczbie jak najbardziej zróżnicowanych źródeł, w tym na informacjach od władz lokalnych i regionalnych, zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego i od pojedynczych obywateli.

64.

Wzywa Komisję do dalszego wspierania zarówno wymiany najlepszych praktyk i doświadczeń między różnymi poziomami sprawowania rządów w walce z populizmem i ekstremizmem, jak i promowania praw człowieka. Działaniom tym powinny towarzyszyć odpowiednie fundusze, fachowa wiedza i praktyczne wskazówki dla władz krajowych, regionalnych i lokalnych, tak aby mogły one chronić nasze demokratyczne systemy.

65.

Liczy na inicjatywę dotyczącą nowego paktu o migracji i azylu oraz zwraca uwagę na pilną potrzebę przyjęcia kompleksowego podejścia do polityki migracyjnej, integracyjnej i azylowej w oparciu o zasady poszanowania podstawowych praw człowieka i zasady solidarności. Jednocześnie UE powinna nadal koncentrować wysiłki na ochronie unijnych granic zewnętrznych w celu powstrzymania nielegalnej migracji i zwalczania handlu ludźmi.

66.

Popiera przedstawienie nowego planu działania na rzecz integracji i włączenia społecznego oraz podkreśla zasadniczą rolę władz lokalnych i regionalnych w ułatwianiu integracji. Z zadowoleniem przyjmuje ostatnie stopniowe zwiększanie wsparcia ze strony Komisji Europejskiej kierowanego bezpośrednio do władz lokalnych. Apeluje o większe wsparcie, a także o intensywniejsze bezpośrednie i uproszczone finansowanie dostępne dla władz lokalnych i regionalnych przeznaczane na przyjmowanie i integrację legalnych migrantów i uchodźców. Zobowiązuje się do jeszcze ściślejszej współpracy między KR-em, Komisją Europejską i innymi partnerami w ramach inicjatywy i sieci „Miasta i regiony na rzecz integracji”.

67.

Z zadowoleniem przyjmuje to, że Komisja Europejska zamierza ściśle współpracować z władzami regionalnymi i krajowymi, aby do 2025 r. doprowadzić do funkcjonowania europejskiego obszaru edukacji. Popiera cel polegający na budowaniu przestrzeni dla nauki, studiów i badań naukowych bez granic oraz podkreśla potrzebę wspierania przepływu wysokiej klasy specjalistów i ich migracji powrotnej.

68.

Podkreśla, że nowy europejski program na rzecz kultury uzupełnia i utrwala tożsamość europejską, jako dopełnienie tożsamości narodowej i regionalnej, poprzez uznanie kulturowej i językowej różnorodności Europy, wzmocnienie europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego oraz ich relacji z partnerami spoza Europy. KR zachęca również Komisję Europejską do poparcia inicjatywy Unesco w sprawie dziedzictwa i UE, której celem jest wykorzystanie światowego dziedzictwa jako elementu zwiększenia stabilności gospodarczej i społecznej obszarów wiejskich w Europie.

69.

Z zadowoleniem przyjmuje długo oczekiwaną nową strategię bezpieczeństwa i dyrektywę w sprawie ochrony infrastruktury krytycznej oraz wzywa do uwzględnienia wszystkich inicjatyw i strategii realizowanych przez władze lokalne i regionalne w dziedzinie ochrony ludności.

Wzmocnienie demokracji europejskiej

70.

Z zadowoleniem przyjmuje uznanie przez Komisję Europejską roli samorządów terytorialnych w unijnym systemie demokratycznym. KR ponownie potwierdza, że europejskie regiony i miasta deklarują silną wolę uczestniczenia w europejskiej demokracji i procesach decyzyjnych w roli pełnoprawnych partnerów oraz zdecydowaną chęć przyczyniania się do wdrażania zasad wielopoziomowego sprawowania rządów, aktywnej pomocniczości i proporcjonalności.

71.

Z zadowoleniem przyjmuje nadchodzącą konferencję w sprawie przyszłości Europy. Podkreśla, że aktywny udział KR-u w organach zarządzających i podczas posiedzeń plenarnych konferencji wniesie w ten proces wartość dodaną, umożliwiając władzom lokalnym i regionalnym oraz opinii publicznej nawiązanie konstruktywnego dialogu z UE, co powinno doprowadzić do konkretnych propozycji dotyczących poprawy skuteczności i demokratycznego funkcjonowania UE.

72.

Z zadowoleniem przyjmuje deklarację Komisji Europejskiej o zamiarze prowadzenia polityki w sposób przejrzysty i skuteczny i dbania o to, by przynosiły wymierne korzyści przy jednoczesnym unikaniu nadmiernego obciążenia administracyjnego. Ponawia swoje ogólne poparcie dla Programu lepszego stanowienia prawa i liczy na to, że zasada „jedno więcej – jedno mniej” nie będzie realizowana mechanicznie. KR chce za pośrednictwem swej sieci centrów regionalnych rozwijać współpracę z Komisją Europejską w zakresie przeglądu realizacji polityki UE w terenie.

73.

Zwraca uwagę na znaczenie silnej roli Komisji Europejskiej jako koordynatora we wdrażaniu agendy miejskiej UE. KR postrzega odnowioną kartę lipską jako kolejny krok w kierunku połączenia agendy miejskiej UE z Programem lepszego stanowienia prawa Komisji Europejskiej i Europejskim Zielonym Ładem.

74.

Wzywa do opracowania nadrzędnej europejskiej strategii dotyczącej zmian demograficznych. KR jest gotów wnieść w nią swój wkład w postaci analizy wpływu zmian demograficznych na różne grupy społeczne i regiony.

75.

Z zadowoleniem przyjmuje utworzenie stanowiska komisarza do spraw równości. KR przypomina, że władze lokalne i regionalne odgrywają znaczącą rolę we wdrażaniu takich elementów równouprawnienia płci jak: równe wynagrodzenie za taką samą pracę, równy podział obowiązków opiekuńczych, odpowiednio płatne urlopy rodzicielskie i opiekuńcze, zmniejszenie różnicy w wynagrodzeniach i świadczeniach emerytalnych, zwalczanie przemocy wobec kobiet, a także sporządzanie budżetu z uwzględnieniem aspektu płci. Wzywa do podjęcia konkretnych działań w tych dziedzinach, aby wzmocnić pozycję kobiet, począwszy od szczebla lokalnego i regionalnego.

76.

Zobowiązuje swego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Komisji Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu, chorwackiej i niemieckiej prezydencji w Radzie UE oraz przewodniczącemu Rady Europejskiej.

---

(1)  COM(2020) 37 final

(2)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 3 października 2018 r. w sprawie uwzględnienia szczególnych potrzeb obszarów wiejskich, górskich i oddalonych.

(3)  https://webapi2016.cor.europa.eu/v1/documents/cor-2019-02043-00-01-ac-tra-pl.docx/content

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów „Umocnienie praworządności w Unii – Plan działania”

(2020/C 141/04)

Sprawozdawca: Franco IACOP (IT/PES), członek Rady Regionu Friuli-Wenecja Julijska Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Umocnienie praworządności w Unii – Plan działania” –COM(2019) 343 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi ogólne

1.

Przyjmuje z zadowoleniem wniosek Komisji, w którym uznaje i promuje się praworządność jako warunek wstępny procesu integracji europejskiej oraz jako podstawową wartość UE zapisaną w Traktatach, wspólną dla tradycji konstytucyjnych państw członkowskich. Podkreśla, że pozytywnym uzupełnieniem obecnego systemu są inicjatywy wskazane przez Komisję w zakresie propagowania zasad praworządności, zapobiegania ich możliwym naruszeniom oraz proporcjonalnego reagowania na ich nieprzestrzeganie.

2.

Zgadza się, że choć kontrola przestrzegania praworządności jest przede wszystkim zadaniem poszczególnych państw członkowskich, wspólną odpowiedzialność za nią ponoszą państwa członkowskie i UE. Art. 2 TUE stanowi pewną podstawę prawną sprawowania tej kontroli przez instytucje Unii Europejskiej.

3.

Podkreśla ponadto, że ważną rolę w umacnianiu praworządności odgrywają społeczeństwo obywatelskie i władze lokalne i regionalne, które stanowią zasadniczy szczebel legitymizacji demokratycznej i powinny stale promować kulturę państwa prawa i monitorować przestrzeganie związanych z nim zasad. Władze lokalne i regionalne mogą przyczynić się do działań upowszechniających proponowanych przez Komisję i być źródłem informacji podczas monitorowania, które zamierza ona prowadzić. KR może natomiast ułatwiać i koordynować wysiłki władz lokalnych i regionalnych na rzecz umocnienia praworządności, na przykład poprzez zachęcanie ich do budowania międzypartyjnych porozumień w sprawie aspektów demokracji lokalnej, które zostały uznane za niepodlegające negocjacjom i będą przedmiotem wspólnej obrony w razie ich atakowania.

4.

Zaznacza, że poszanowanie praworządności trzeba zagwarantować w interesie wszystkich, ponieważ jest to również warunek wstępny korzystania z praw i wolności podstawowych przysługujących jednostkom na mocy unijnego porządku prawnego. Umocnienie praworządności w państwach członkowskich przekłada się na wzmocnienie gwarantowanych wszystkim praw.

5.

Jest przekonany, że całościowy system ochrony praworządności wymaga kontroli nad państwami członkowskimi, a także monitorowania instytucji UE. Jest zatem zdania, że przygotowany przez UE system kontroli poszanowania praworządności należy uzupełnić mechanizmami zewnętrznymi wobec samej UE. Choć ma świadomość trudności prawnych, które należy przezwyciężyć, docenia zatem zamiar Komisji, by wznowić proces przystąpienia Unii do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności zgodnie z wymogiem zawartym w art. 6 ust. 2 TUE.

6.

Przyjmuje z zadowoleniem dokładne wskazanie w komunikacie cech charakterystycznych praworządności takich jak niezawisłość sądownictwa, ochrona praw podstawowych, obecność aktywnego społeczeństwa obywatelskiego i pluralizm mediów. Są to elementy niezbędne do zagwarantowania wzajemnego zaufania państw członkowskich, prawidłowego funkcjonowania UE, lojalnej współpracy między Unią a państwami członkowskimi oraz przede wszystkim pełnego poszanowania praw przyznanych obywatelom na mocy porządku prawnego Unii Europejskiej.

7.

Podkreśla, że poszanowanie praworządności, zagwarantowanie praw podstawowych i przestrzeganie zasad demokracji są ze sobą ściśle powiązane i od siebie wzajemnie zależne i muszą być przestrzegane, chronione i wzmacniane na wszystkich szczeblach sprawowanie rządów: wzywa zatem Komisję, by w ramach mechanizmów ochrony praworządności, w szczególności rocznego systemu monitorowania, zapewniła należyte uwzględnienie ryzyka naruszenia praw podstawowych oraz odejścia od zasad demokracji w państwach członkowskich na wszystkich szczeblach sprawowanie rządów.

8.

Przypomina Komisji o konieczności uwzględnienia także cech szczególnych i tradycji krajowych systemów prawnych przy ocenie przestrzegania przez państwa członkowskie zasad praworządności.

9.

Przypomina, że obywatele UE mają prawo zwracać się do organów sądowych, które muszą być i wydawać się niezależne. Normy skuteczności krajowych systemów sądownictwa i gwarancje niezawisłości sędziów, którzy stosują prawo UE, muszą być ekwiwalentne, bez uszczerbku dla kompetencji państw członkowskich w zakresie regulacji organizacji i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Wzywa Komisję do dalszego stałego kontrolowania ewentualnych naruszeń niezależności sądownictwa.

10.

Podkreśla potrzebę zadbania o to, by wszystkie państwa członkowskie UE podlegały temu samemu poziomowi kontroli, bez jakiegokolwiek zróżnicowania w oparciu o dodatkowe kryteria.

11.

Podkreśla, że wolność i pluralizm mediów stanowią zasadnicze elementy praworządności. Apeluje zatem do Komisji, by sprawowała stałą kontrolę nad możliwą ingerencją władz publicznych w środki masowego przekazu oraz by w wypadku naruszenia wolności informacji podejmowała interwencje za pomocą instrumentów przyznanych jej w Traktatach.

12.

Odnotowuje, że przywłaszczanie sobie przez platformy cyfrowe treści dziennikarskich bez opłaty pieniężnej stanowi zagrożenie dla niezależnego i profesjonalnego dziennikarstwa, podobnie jak tendencja do wyszukiwania w mediach społecznościowych informacji i wiadomości, które nie są weryfikowane i w wielu przypadkach są niepotwierdzone, a być może nawet całkowicie bezpodstawne i poddane manipulacji.

13.

Przypomina zatem potrzebę unikania deprofesjonalizacji dziennikarstwa, wsparcia finansowego niezależnych mediów wysokiej jakości i promowania dziennikarstwa śledczego oraz ochrony zaangażowanych w nie osób, jak również promowania systemów potwierdzania zasadności informacji rozpowszechnianych za pośrednictwem platform internetowych. Proponuje, by promowano i rozwijano działania monitorujące zainicjowane już przez Komisję.

14.

Podkreśla, że źródłem poważnego zagrożenia dla praworządności mogą być nie tylko władze państwowe, lecz również duże prywatne podmioty gospodarcze działające w mediach i gospodarce cyfrowej. Komisja nie może ignorować zagrożeń dla pluralizmu mediów, prawa do prawidłowych i zweryfikowanych informacji oraz swobodnego korzystania z prawa głosu, które stwarzać może gospodarka cyfrowa. Odpowiednia część rocznego sprawozdania zaproponowanego przez Komisję mogłaby zostać poświęcona ryzyku naruszeń przez podmioty niepaństwowe.

Apel o rozważenie rezolucji KR-u z dnia 22 i 23 marca 2017 r.

15.

Wzywa, by realizując swe propozycje, Komisja w pełni uwzględniła kryteria, które wskazał w swej rezolucji z dnia 22 i 23 marca 2017 r. w sprawie praworządności w UE z perspektywy lokalnej i regionalnej.

16.

Zaznacza, że poszanowanie zasad praworządności wymaga skutecznego zwalczania korupcji oraz prawidłowego i przejrzystego wykorzystywania funduszy UE; oszustwa związane z gospodarowaniem funduszami trzeba szybko zgłaszać organom sądowym i surowo ścigać na wszystkich szczeblach.

17.

Wyraża zadowolenie w związku z tym, że umocnienie zasad praworządności może nastąpić dzięki procedurom uzależniającym przyznawanie środków UE od pełnej zgodności z tymi zasadami.

18.

Podkreśla, że istotne jest, by nie dopuścić do postrzegania mechanizmów kontroli praworządności jako sankcji dla społeczności na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym i by nie podważały one poczucia przynależności tych społeczności do wspólnego europejskiego domu.

19.

Odnotowuje w związku z tym, że zmniejszenie środków UE przeznaczonych dla władz lokalnych i regionalnych może okazać się sankcją dla poziomów sprawowania rządów, które nie są odpowiedzialne za naruszenia zasad praworządności stwierdzone przez Komisję. Ponadto beneficjenci i, ogólniej mówiąc, obywatele zainteresowanych społeczności mogą postrzegać zakładane zmniejszenie funduszy jako nieuzasadnioną sankcję, gdyż nie wiąże się ona z konkretnymi naruszeniami w ramach realizacji finansowanych projektów. Działania te mogą zatem wywoływać poczucie wrogości wobec instytucji Unii Europejskiej.

20.

Jest zatem zdania, że warunkowość przyznawania środków powinna być rozwiązaniem stosowanym jedynie w przypadku poważnych i systemowych naruszeń; w razie konieczności zastosowania tego środka należy jasno wskazać opinii publicznej zainteresowanych społeczności zasadniczą odpowiedzialność władz za zmniejszenie finansowania.

21.

Uważa niemniej, że pierwszoplanowe znaczenie mają mechanizmy dialogu politycznego i monitorowania, które zapewniają równość państw członkowskich i umożliwiają zapobieganie naruszeniom praworządności.

Oceny rocznego systemu monitorowania przestrzegania zasad praworządności

22.

Przypomina, że zasada równego traktowania wszystkich państw członkowskich jest warunkiem wstępnym całego procesu integracji europejskiej; dlatego też przyjmuje z zadowoleniem propozycję stworzenia rocznego systemu monitorowania obejmującego wszystkie państwa członkowskie.

23.

Zaznacza, że monitorowanie wszystkich państw członkowskich wyraźnie pokazuje, że celem Unii jest obrona wspólnych wartości, a nie kwestionowanie modeli organizacji instytucji państwowych powołanych przez poszczególne państwa członkowskie w ramach wykonywania ich kompetencji. Ponadto kontrola przekrojowa dowodzi, że mniej lub bardziej znaczące odchylenia od zasad praworządności mogą wystąpić w każdym państwie członkowskim.

24.

Podkreśla znaczenie zapewnienia odpowiedniego udziału państw członkowskich w tworzeniu systemu monitorowania praworządności oraz w samym procesie monitorowania.

25.

Nalega, aby nowa Komisja Europejska nadała priorytet wdrażaniu systemu corocznego monitorowania. W związku z tym wzywa Komisję do podjęcia natychmiastowych działań i przeznaczenia niezbędnych środków na finansowanie i personel. Równie szybko należy wyznaczyć punkty kontaktowe w poszczególnych państwach członkowskich i zaangażować władze lokalne i regionalne oraz społeczeństwo obywatelskie w ich funkcjonowanie.

26.

Podkreśla znaczenie obiektywnych i przejrzystych parametrów dla właściwego monitorowania, przy czym kluczową rolę w ich opracowywaniu odgrywa orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości. Proponuje, by rozwinąć modele wykorzystywane w tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości, stosować i udoskonalić listę kontrolną dotyczącą praworządności (ang. rule of law checklist) opracowaną przez Komisję Wenecką oraz, ogólniej rzecz biorąc, wykorzystać doświadczenia zebrane przez organy Rady Europy.

27.

Zgodnie z rezolucją Parlamentu Europejskiego z 25 października 2016 r. podkreśla potrzebę koordynacji i, w miarę możliwości, włączenia do jednego mechanizmu monitorowania narzędzi oceny praworządności, demokracji i praw podstawowych, które zostały już przewidziane na szczeblu unijnym.

28.

Uważa za bardzo ważne, by monitorowanie opierało się na systemie zgłaszania potencjalnych naruszeń przez jak największą liczbę istotnych źródeł, w tym władze lokalne i regionalne, środowisko akademickie, jak również przez osoby prywatne i zorganizowane społeczeństwo obywatelskie.

29.

Podziela pogląd, że Komisja powinna nadal koordynować system monitorowania, ale podnosi kwestię roli, jaką Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej mogłaby i powinna odgrywać w corocznym monitorowaniu. Zwraca się do Komisji, by oceniła, czy konieczna jest zmiana mandatu Agencji, aby w pełni wykorzystać jej potencjał.

Konkretne propozycje dotyczące większego zaangażowania KR-u oraz władz regionalnych i lokalnych w umacnianie praworządności w Unii

30.

Proponuje, by zwiększyć zaangażowanie KR-u, władz lokalnych i regionalnych oraz społeczeństwa obywatelskiego w promowanie kultury poszanowania praworządności.

31.

Odnotowuje, że zaproponowane przez Komisję doroczne wydarzenie promujące praworządność powinno zwieńczać serię spotkań odbywających się na szczeblu regionalnym i krajowym, których ukoronowaniem byłoby wspólne wydarzenie na szczeblu Unii. W związku z tym zwraca się do Komisji, by przed tym dorocznym wydarzeniem i w ramach przygotowań do niego organizowała – we współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi i państwami członkowskimi – regionalne spotkania poświęcone praworządności.

32.

Zaznacza, że to doroczne wydarzenie nie musi koniecznie odbywać się w Brukseli – rolę gospodarza mogłyby tu odgrywać rotacyjnie poszczególne europejskie miasta lub regiony. Proponuje zatem, by Komisja wyznaczała co roku „miasto praworządności”, które organizowałoby to doroczne wydarzenie.

33.

Uważa, że należy znacznie zwiększyć przewidziane obecnie w wieloletnich ramach finansowych środki finansowe dla społeczeństwa obywatelskiego i niezależnych mediów. Część tych środków należy przeznaczyć na media lokalne.

34.

Odnotowuje, że również izby adwokackie i stowarzyszenia prawników – a nie tylko europejskie sieci sądowe – powinny zostać włączone w proponowane przez Komisję działania promocyjne i monitorujące. Na szczeblu lokalnym prawnik postrzegany jest jako pierwsza linia ochrony przed możliwymi nadużyciami i naruszeniami w zakresie praworządności i praw podstawowych. Ponadto stowarzyszenia prawników istnieją na całym terytorium Unii i na wszystkich poziomach sprawowania rządów w Europie (lokalnym, regionalnym, państwowym i unijnym).

35.

Podkreśla, że również rzecznicy praw obywatelskich – których jest dużo na szczeblu lokalnym i regionalnym – powinni zostać zaangażowani w zaproponowane przez Komisję działania promocyjne i monitorujące. Wspomniane organy gwarancyjne powinny także uczestniczyć w gromadzeniu informacji, jak również w spotkaniach i wydarzeniach regionalnych propagujących zasady praworządności.

36.

Docenia zamiar Komisji, by wspierać uczelnie wyższe i ośrodki badawcze w badaniu zagadnień związanych z praworządnością. Jest zdania, że należy zapewnić znaczące dotacje naukowcom działającym w tych państwach członkowskich, w których stwierdzono – na podstawie ustalonych parametrów – większe ryzyko naruszenia zasad praworządności. Część finansowanych działań powinna polegać na rozpowszechnianiu tych zasad w społecznościach regionalnych i lokalnych – również przy udziale zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

37.

Podkreśla, że tysiące administratorów i podmiotów lokalnych musi się zaznajomić z zasadami i strategiami Unii w trakcie zarządzania unijnymi środkami. Jest zdania, że władze lokalne i regionalne zarządzające funduszami Unii powinny również szkolić swoich urzędników w sprawach związanych z praworządnością.

38.

Odnotowuje, że mógłby organizować wydarzenia szkoleniowe dla urzędników i podmiotów lokalnych na bazie własnych doświadczeń w upowszechnianiu polityki UE i w koordynacji z już istniejącymi inicjatywami, a także przy wsparciu Komisji Europejskiej i we współpracy z EKES-em.

39.

Proponuje w szczególności, by ocenić przydatność projektu pilotażowego polegającego na zastosowaniu wykazu kryteriów oceny praworządności w odniesieniu do wybranej grupy władz lokalnych i regionalnych (na podstawie kryteriów opracowanych przez Komisję Wenecką). W ramach środków dostępnych instytucji, inicjatywa ta mogłaby wzorować się na jednym z modeli sieci już wspieranych przez KR, takich jak Sieć Monitorująca Stosowanie Zasady Pomocniczości lub centra regionalne. Pewna ograniczona liczba miast i regionów mogłaby na zasadzie dobrowolności sprawdzać przestrzeganie zasad praworządności przez własne władze i urzędy. KR mógłby sporządzić wykaz przeznaczonych do stosowania parametrów i koordynować procesem samooceny przez władze lokalne i regionalne, które zobowiązałyby się zaangażować w te działania partnerów lokalnych, takich jak uczelnie wyższe, rzecznicy praw obywatelskich, izby adwokackie i zorganizowane społeczeństwo obywatelskie.

Wnioski

40.

W związku z powyższym KR: — zwraca się do Komisji o dopilnowanie, by mechanizmy ochrony praworządności, w szczególności system corocznego monitorowania, należycie uwzględniały ryzyko naruszenia praw podstawowych i odejścia od zasad demokratycznych w państwach członkowskich, w tym na szczeblu regionalnym i lokalnym, — wzywa Komisję do dalszego ciągłego monitorowania ewentualnych naruszeń niezależności wymiaru sprawiedliwości i ewentualnych ingerencji władz publicznych w środki masowego przekazu, — proponuje, by promowano i rozwijano działania monitorujące związane z monitorowaniem mediów zainicjowane już przez Komisję, — wzywa do znacznego zwiększenia środków pieniężnych przewidzianych obecnie w wieloletnich ramach finansowych dla społeczeństwa obywatelskiego i niezależnych mediów i sugeruje, by przeznaczyć część środków na niezależne media lokalne, — proponuje, by roczne sprawozdanie na temat praworządności zawierało specjalną część poświęconą ryzyku naruszeń popełnianych przez podmioty niepaństwowe, w szczególności przez duże, prywatne podmioty gospodarcze działające w gospodarce cyfrowej, — wnosi o podjęcie odpowiednich działań w związku z zamiarem wznowienia procesu przystąpienia UE do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, — apeluje, by uznać, że warunkowość przyznawania funduszy jest rozwiązaniem, które należy stosować jedynie w przypadku poważnych i systemowych naruszeń, oraz wzywa do zadbania o to, by sankcje te nie uderzyły w niesprawiedliwy sposób we władze lokalne i regionalne, — wzywa Komisję, by nadała priorytet uruchomieniu systemu monitorowania w państwach członkowskich i by przydzieliła odpowiednie zasoby finansowe i kadrowe na utworzenie tego nowego instrumentu, — wnosi o zrealizowanie propozycji zawartych w niniejszej opinii w celu zwiększenia zaangażowania KR-u, władz lokalnych i regionalnych oraz społeczeństwa obywatelskiego w promowanie kultury poszanowania praworządności.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Pakiet „rozszerzenie” na 2019 r.

(2020/C 141/05)

Sprawozdawca: Jaroslav HLINKA (SK/PES), burmistrz dzielnicy Koszyce-Południe Dokumenty źródłowe: Komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Komunikat w sprawie polityki rozszerzenia UE w 2019 r.” COM(2019) 260 final; SWD(2019) 215 final; SWD(2019) 216 final; SWD(2019) 217 final; SWD(2019) 218 final; SWD(2019) 219 final; SWD(2019) 220 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi ogólne

1.

Przyjmuje z dużym zainteresowaniem komunikat Komisji Europejskiej w sprawie polityki rozszerzenia UE z 2019 r., sprawozdania krajowe dotyczące krajów kandydujących: Albanii, Czarnogóry, Macedonii Północnej, Serbii i Turcji, sprawozdanie na temat Kosowa (*1), a także opinię w sprawie wniosku Bośni i Hercegowiny o członkostwo w Unii Europejskiej;

2.

W pełni popiera stanowisko Komisji Europejskiej, zgodnie z którym rozszerzenie jest kwestią bezpieczeństwa i leży w interesie politycznym i gospodarczym UE oraz stanowi geostrategiczną inwestycję w pokój, stabilność, bezpieczeństwo i wzrost gospodarczy w całej Europie.

3.

Wyraża zadowolenie, że przywódcy UE ponownie potwierdzili jednoznaczne poparcie dla europejskiej perspektywy Bałkanów Zachodnich, a partnerzy z Bałkanów Zachodnich odnowili swoje zobowiązanie wobec tej perspektywy jako ich zdecydowanego strategicznego wyboru na szczycie UE i Bałkanów Zachodnich w Sofii w maju 2018 r.

4.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że wniosek Komisji Europejskiej dotyczący Instrumentu Pomocy Przedakcesyjnej (IPA III) w wieloletnich ramach finansowych na lata 2021–2027 przewiduje bardziej strategiczne i dynamiczne przydzielanie pomocy i koncentruje się na kluczowych priorytetach.

5.

W związku z tym wzywa Komisję Europejską do dalszej współpracy z rządami krajowymi w krajach kandydujących i potencjalnych krajach kandydujących w celu opracowania konkretnych instrumentów służących budowaniu zdolności samorządów lokalnych i regionalnych na Bałkanach Zachodnich do skutecznego absorbowania przydzielonych środków finansowych, a także w celu rozwiązania problemu braków strukturalnych w ich zdolności do współfinansowania i prefinansowania przygotowań i realizacji projektów wspieranych przez UE.

6.

Przypomina, że skuteczne reformy administracji publicznej w krajach Bałkanów Zachodnich, w tym decentralizacja podatkowa, mają zasadnicze znaczenie dla poprawy dobrych rządów na szczeblu lokalnym, dla wzmocnienia zdolności samorządów lokalnych i regionalnych do przygotowania i świadczenia wysokiej jakości usług wraz z obywatelami i dla obywateli, dla ich zaangażowania we współpracę regionalną i stosunki dobrosąsiedzkie, a także dla realizacji ambitnych europejskich i globalnych programów dotyczących zrównoważonego rozwoju i zmiany klimatu.

Uwagi dotyczące poszczególnych krajów

7.

Z zadowoleniem przyjmuje historyczne porozumienie znad Prespy osiągnięte przez Macedonię Północną i Grecję w czerwcu 2018 r., które rozwiązuje 27-letni spór o nazwę.

8.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Rada postanowiła ustosunkować się do postępów poczynionych przez Albanię i Macedonię Północną w obszarach określonych jednomyślnie w konkluzjach Rady z czerwca 2018 r. i wskazała drogę do otwarcia negocjacji akcesyjnych z tymi dwoma krajami.

9.

Ubolewa, że wybory lokalne w Albanii w czerwcu 2019 r. były naznaczone bojkotem opozycji i niską frekwencją, oraz przypomina, że proces rozszerzenia jest oparty na kryteriach merytorycznych i zależy od poszanowania zasad demokracji i innych kryteriów kopenhaskich.

10.

Wyraża poważne zaniepokojenie faktem, że dalsze decyzje Rady w sprawie Albanii i Macedonii Północnej zostały początkowo przełożone z czerwca na październik 2019 r., oraz głębokie rozczarowanie decyzją Rady Europejskiej z października 2019 r. w sprawie dalszego odroczenia rozpoczęcia negocjacji o przystąpieniu Albanii i Macedonii Północnej, które wykazały się ciągłym zaangażowaniem na rzecz utrzymania europejskiego kursu. Ubolewa również, że decyzja ta nie była oparta na indywidualnych ocenach postępów każdego kraju kandydującego, i ostrzega, że brak pozytywnego sygnału dla tych dwóch krajów kandydujących może mieć również negatywne skutki na szczeblu lokalnym i regionalnym. Ponadto zaleca Radzie, by kwestia ta została pozytywnie rozwiązana przed szczytem UE–Bałkany Zachodnie, który odbędzie się w Zagrzebiu w maju 2020 r.

11.

W pełni popiera rezolucję Parlamentu Europejskiego z dnia 24 października 2019 r. (1) pt. „Otwarcie negocjacji akcesyjnych z Macedonią Północną i Albanią” i zdecydowanie wzywa Radę do uwzględnienia faktu, że wiarygodna strategia rozszerzenia UE musi motywować i uwzględniać osiągnięte wyniki, które zostały wcześniej uzgodnione przez wszystkie strony, oraz zapewniać stabilną i wiarygodną perspektywę dla wszystkich zainteresowanych krajów.

12.

Obawia się ponadto, że brak postępów w rozszerzaniu UE może mieć również bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo i dobrobyt samej UE, ponieważ może stopniowo pchać wszystkie kraje Bałkanów Zachodnich w ramiona państw trzecich, które już próbują zwiększyć swoje wpływy w tym regionie, w tym – choć nie wyłącznie – w ramiona Rosji i Chin.

13.

Z zaniepokojeniem zauważa, że Serbia i Czarnogóra nie podejmują jeszcze bardziej zdecydowanych działań w kluczowych obszarach, w szczególności w kierunku ograniczenia polaryzacji sceny politycznej, w tym na szczeblu lokalnym.

14.

Wzywa wszystkie podmioty polityczne i szczeble władzy w Serbii, Czarnogórze oraz Bośni i Hercegowinie do ścisłej współpracy na rzecz wdrożenia zaleceń OBWE/ODIHR w sprawie poprawy lokalnych warunków związanych z wyborami oraz do zaangażowania się w tworzenie przejrzystego i pluralistycznego lokalnego środowiska politycznego, opartego na międzypartyjnej debacie oraz wolnego od nacisków politycznych i zastraszania przeciwników politycznych.

15.

Zwraca się do Komisji Europejskiej o zajęcie się w negocjacjach akcesyjnych z Serbią zarzutami zastraszania demokratycznie wybranych urzędników partii opozycyjnych, zwłaszcza w gminach Paralićin, Šabac i Čajetina.

16.

Zauważa, że Bośnia i Hercegowina nie spełnia jeszcze w wystarczającym stopniu kryteriów kopenhaskich, i zgadza się, że negocjacje w sprawie przystąpienia do UE powinny zostać otwarte po osiągnięciu przez ten kraj wystarczającej zgodności z tymi kryteriami.

17.

Ponownie wyraża głębokie zaniepokojenie i rozczarowanie faktem, że Mostar jest jedyną gminą w Bośni i Hercegowinie, w której od 2008 r. nie odbyły się wybory do rady miejskiej.

18.

W kontekście wniosku Bośni i Hercegowiny o członkostwo w UE apeluje w szczególności do lokalnych przywódców politycznych w Mostarze i na szczeblu Federacji Bośni i Hercegowiny o zaprzestanie tego bezprecedensowego naruszania zasad zapisanych w art. 3 Europejskiej karty samorządu lokalnego, która jest wiążąca dla wszystkich państw członkowskich Rady Europy, w tym Bośni i Hercegowiny.

19.

Zwraca uwagę, że pozostawienie impasu wyborczego w Mostarze bez rozwiązania w rzeczywistości uniemożliwia przystąpienie Bośni i Hercegowiny do UE, ponieważ w momencie przystąpienia do UE doszłoby do naruszenia art. 40 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i pozbawienia obywateli UE przebywających w tym kraju prawa do głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych.

20.

Przypomina, że Komisja Europejska potwierdziła w lipcu 2018 r., że Kosowo spełnia wszystkie kryteria liberalizacji reżimu wizowego zatwierdzone przez Radę.

21.

Z zadowoleniem przyjmuje poparcie Parlamentu Europejskiego dla wniosku Komisji Europejskiej w sprawie liberalizacji reżimu wizowego dla posiadaczy paszportów Kosowa, które zostało wyrażone we wrześniu 2018 r. i w marcu 2019 r. i powtórzone w nowej kadencji przez Komisję Wolności Obywatelskich we wrześniu 2019 r.

22.

Zwraca się do Rady o pilne zajęcie się kwestią liberalizacji reżimu wizowego z Kosowem pozostającym jedynym krajem Bałkanów Zachodnich, którego obywatele nadal potrzebują wizy, aby podróżować do państw UE.

23.

Z ubolewaniem zauważa, że w Turcji stale pogarsza się sytuacja w zakresie podstawowych praw człowieka oraz doszło do poważnego regresu w obszarze praworządności i praw podstawowych; ponadto wyraża ubolewanie z powodu osłabienia skutecznych mechanizmów kontroli i równowagi w systemie politycznym, które nastąpiło wraz z wejściem w życie poprawek konstytucyjnych.

24.

Odnotowuje konkluzje Rady do Spraw Ogólnych z czerwca 2018 r., że negocjacje akcesyjne z Turcją faktycznie utknęły w martwym punkcie i nie można rozważać otwarcia ani zamknięcia żadnych kolejnych rozdziałów negocjacyjnych; nie przewiduje się również kontynuacji prac nad modernizacją unii celnej UE–Turcja. Ubolewa, że Turcja nadal odmawia spełnienia postanowień protokołu dodatkowego do układu o stowarzyszeniu z UE i uznania Republiki Cypryjskiej. Ponadto ponownie wyraża w tym kontekście swoje wcześniejsze obawy i zalecenia w odniesieniu do Cypru, wyrażone szczegółowo w opinii w sprawie pakietu „rozszerzenie” 2018. Odnotowuje też z ubolewaniem, że Turcja kontynuuje operacje wiertnicze na cypryjskich wodach terytorialnych pomimo wielokrotnych wezwań ze strony Unii Europejskiej do zaprzestania nielegalnej działalności we wschodniej części Morza Śródziemnego. Komitet potwierdza swoją pełną solidarność z Cyprem w odniesieniu do międzynarodowego uznania, suwerenności i praw na mocy prawa międzynarodowego.

25.

Przypomina znaczenie statusu Waroszy zgodnie z wcześniejszymi rezolucjami Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, w tym rezolucją nr 550 (z 1984 r.) i rezolucją nr 789 (z 1992 r.), i podkreśla ponownie, że nie należy prowadzić działań niezgodnych z tymi rezolucjami.

26.

Jest poważnie zaniepokojony zgodnością z prawem i uczciwością tureckiego procesu wyborczego, w szczególności podjętą w 2019 r. decyzją Najwyższej Rady Wyborczej Turcji o ponownym przeprowadzeniu wyborów lokalnych w Stambule, a także decyzją władz tureckich o zastąpieniu demokratycznie wybranych burmistrzów miast Diyarbakır, Mardin i Wan mianowanymi gubernatorami prowincjonalnymi pełniącymi obowiązki burmistrzów miast oraz stanowczo potępia dalsze akty represji wobec członków i pracowników rad miejskich, które to represje są sprzeczne z duchem i zasadami Europejskiej karty samorządu lokalnego.

27.

Uznaje, że Turcja pozostaje kluczowym partnerem UE w dziedzinie migracji i uchodźców, i ponownie wyraża przekonanie, że część środków przydzielonych przez UE powinna być przeznaczona dla władz lokalnych i regionalnych bezpośrednio zaangażowanych w zarządzanie przepływami migracyjnymi osób przesiedlonych i uchodźców. Umowa o readmisji między UE a Turcją powinna zostać całkowicie i skutecznie wdrożona w stosunku do wszystkich państw członkowskich, przy czym należy zauważyć, że zasadnicze znaczenie ma nadal współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych ze wszystkimi państwami członkowskimi UE.

28.

Zachęca władze lokalne i regionalne w UE do dalszego zacieśniania współpracy z ich odpowiednikami w krajach kandydujących i potencjalnych krajach kandydujących, do ich wspierania w dążeniu do pogłębionej integracji europejskiej oraz rozwijania ich zdolności instytucjonalnych i administracyjnych na szczeblu regionalnym i lokalnym, a także ich zdolności do propagowania i respektowania europejskich wartości i zasad.

29.

Przypomina w związku z tym o niezastąpionej roli krajowych stowarzyszeń samorządów lokalnych i regionalnych, a także Sieci Stowarzyszeń Samorządów Lokalnych Europy Południowo-Wschodniej (NALAS), która może wspierać władze lokalne i regionalne we wdrażaniu reform administracji publicznej, a także w budowaniu ich zdolności do lepszego korzystania z uprawnień oraz świadczenia lokalnych usług publicznych.

Rola władz lokalnych i regionalnych w procesie rozszerzenia

30.

Podkreśla, że europejskie zasady pomocniczości, proporcjonalności i wielopoziomowego sprawowania rządów powinny mieć również zastosowanie do procesu rozszerzenia Unii Europejskiej.

31.

Stwierdza, że aby proces rozszerzenia miał charakter integracyjny i zrównoważony, niezbędne jest uczestnictwo władz szczebla niższego niż krajowy. Powodzenie rozszerzenia UE na Bałkany Zachodnie będzie zależało od nieustannego poparcia obywateli i zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w celu osiągnięcia pożądanego trwałego wpływu na szczeblu lokalnym w ramach wspólnego partnerstwa władz lokalnych, regionalnych i centralnych, a także partnerstwa z Unią Europejską.

32.

Przypomina, że ponad 60 % unijnego dorobku prawnego jest wdrażane na szczeblu lokalnym, podczas gdy – zgodnie z obecnymi wieloletnimi ramami finansowymi – prawie jedna trzecia całkowitego budżetu UE jest przeznaczona na politykę spójności skierowaną do wszystkich regionów i miast w Unii Europejskiej.

33.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne mają do odegrania ważną rolę w procesie rozszerzenia, nie tylko w odniesieniu do kryteriów politycznych, ale także jako siła napędowa wzrostu gospodarczego i zrównoważonego rozwoju na swoim terytorium oraz jako dostawcy wysokiej jakości usług publicznych dla swoich obywateli.

34.

Stwierdza w tym kontekście, że wzmocnienie pozycji władz szczebla niższego niż krajowy w wypełnianiu tej roli jest kluczowym elementem zrównoważonej realizacji strategii rozszerzenia UE dla Bałkanów Zachodnich oraz pomyślnej integracji europejskiej w przyszłości.

35.

Z zadowoleniem przyjmuje uznanie przez Komisję Europejską konieczności uwzględnienia roli władz lokalnych i regionalnych oraz znalezienia właściwej równowagi między rządem centralnym, regionalnym i lokalnym, która najlepiej służy wdrażaniu reform i świadczeniu usług na rzecz obywateli.

36.

Przypomina swój żal, wyrażony w opinii w sprawie pakietu „rozszerzenie” 2018 r., z powodu braku konkretnych propozycji politycznych dotyczących samorządów lokalnych i regionalnych.

37.

Zachęca Komisję Europejską do zaproponowania konkretnych strategii politycznych, narzędzi i instrumentów w celu zaangażowania władz lokalnych i regionalnych na Bałkanach Zachodnich w celu wzmocnienia ich roli jako sfery sprawowania rządów znajdującej się najbliżej obywateli.

38.

Zachęca Komisję Europejską do opracowania praktycznego narzędzia wspierającego skuteczne budowanie zdolności dla samorządów lokalnych i regionalnych na Bałkanach Zachodnich w celu zharmonizowania ich lokalnej i regionalnej polityki publicznej z dorobkiem prawnym UE, poprzez specjalne szkolenia, wzajemne uczenie się i wymianę najlepszych praktyk w całym regionie z ich odpowiednikami w UE na wzór Instrumentu na rzecz Administracji Lokalnej, regionalnego programu szkoleniowego czy też programu Erasmus dla przedstawicieli samorządów lokalnych i regionalnych.

39.

Ponownie wzywa Komisję do rozszerzenia inicjatywy wsparcia ulepszeń w zakresie ładu administracyjno-regulacyjnego i zarządzania (SIGMA) na szczebel administracji niższy od krajowego w krajach kandydujących i potencjalnych krajach kandydujących w celu opracowania zdecentralizowanych modeli reformy administracji publicznej oraz poprawy lokalnego sprawowania rządów i lokalnego zarządzania publicznego z myślą o zastosowaniu dorobku prawnego UE.

40.

Wzywa ponownie Komisję Europejską do opracowania metod operacyjnych ad hoc umożliwiających zastosowanie instrumentów TAIEX i współpracy partnerskiej do współpracy między samorządami lokalnymi i regionalnymi w państwach członkowskich oraz krajach kandydujących i potencjalnych krajach kandydujących.

41.

Wyraża gotowość do ścisłej współpracy z nową Komisją Europejską, w szczególności z komisarzem ds. sąsiedztwa i rozszerzenia w dziedzinie praktycznego wdrażania i stosowania tych instrumentów na szczeblu lokalnym i regionalnym.

Praworządność i prawa podstawowe

42.

Ponownie podkreśla, że zgodność z kryteriami kopenhaskimi musi pozostać kluczowym czynnikiem oceny gotowości krajów kandydujących do członkostwa w UE i w pełni popiera zasadę wypełnienia sprawiedliwych i rygorystycznych warunków oraz skupienie się w pierwszej kolejności na kwestiach podstawowych.

43.

Zauważa z dużym zaniepokojeniem, że właściwe funkcjonowanie instytucji demokratycznych, a także wiarygodne postępy w dziedzinie praworządności wciąż pozostają głównym wyzwaniem w większości krajów kandydujących i potencjalnych krajów kandydujących.

44.

W tym kontekście jest również zaniepokojony coraz bardziej wrogim otoczeniem dla społeczeństwa obywatelskiego w tych krajach, a także negatywnymi zmianami w obszarze wolności słowa i niezależności mediów.

45.

Podkreśla, że ze względu na swój bliski kontakt z obywatelami władze lokalne i regionalne odgrywają kluczową rolę w propagowaniu i respektowaniu wartości europejskich oraz że znajdują się na pierwszej linii walki z rasizmem i mową nienawiści, chroniąc słabsze grupy społeczne i mniejszości, a także wspierając spójność społeczną.

46.

Jest głęboko przekonany, że samorządy lokalne i regionalne same mogą odgrywać większą rolę w tworzeniu lokalnej sceny politycznej i publicznej przestrzeni politycznej i mogą przyjąć na siebie część odpowiedzialności za eliminację niektórych braków w dziedzinie praworządności i praw podstawowych, jak podkreśliła Komisja Europejska.

47.

Wzywa władze lokalne i regionalne w krajach kandydujących i potencjalnych krajach kandydujących do zwiększenia wysiłków na rzecz osiągnięcia wymiernych rezultatów w następujących dziedzinach:

47.1.

tworzenie korzystnych i sprzyjających warunków funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu lokalnym oraz włączenie organizacji społeczeństwa obywatelskiego w proces kształtowania polityki na szczeblu lokalnym,

47.2.

przeciwdziałanie dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu, w duchu Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, zwłaszcza wobec osób z niepełnosprawnościami, słabszych grup społecznych i mniejszości etnicznych, w szczególności Romów,

47.3.

zwalczanie wykluczenia, marginalizacji i dyskryminacji lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych, a także zwalczanie nawoływania do nienawiści i przemocy wobec tych grup,

47.4.

poprawa reprezentacji kobiet we wszystkich sferach lokalnego i regionalnego zarządzania publicznego i ogólnie zapewnienie równouprawnienia płci, a także zapobieganie dyskryminacji i wszelkich form przemocy wobec kobiet oraz walka z tym zjawiskiem.

48.

Zwraca się do Komisji Europejskiej o uznanie roli władz lokalnych i regionalnych w rozwiązywaniu podstawowych problemów na szczeblu lokalnym, o ułatwianie budowania ich zdolności i umiejętności w dziedzinie praworządności i praw podstawowych oraz o wspieranie ich poprzez dostarczanie konkretnych narzędzi i instrumentów w celu wypełnienia tej roli.

Rola władz lokalnych i regionalnych w programie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030

49.

Przypomina swoją niedawną opinię w sprawie celów zrównoważonego rozwoju jako podstawy długoterminowej strategii UE na rzecz zrównoważonej Europy do 2030 r., w której podkreślono, że realizacja 65 % z 169 zadań wyznaczonych w ramach 17 celów zrównoważonego rozwoju wymaga zdecydowanego zaangażowania regionów i miast w osiąganie celów zrównoważonego rozwoju.

50.

Przypomina, że cel, jakim jest niepozostawienie nikogo w tyle, wymaga zapewnienia przez wszystkie szczeble sprawowania rządów przekrojowej integracji oraz opracowania wzajemnie wspierających się i spójnych strategii politycznych ukierunkowanych na konkretny obszar.

51.

Przypomina również, że władze lokalne i regionalne mają do odegrania kluczową rolę w realizacji celów określonych w porozumieniu klimatycznym z Paryża oraz że działania w dziedzinie klimatu na szczeblu lokalnym mają kluczowe znaczenie dla łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej, a także dla tworzenia lokalnych możliwości dla zrównoważonych inwestycji i wzrostu gospodarczego.

52.

Jest w związku z tym przekonany, że Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii, jako ruch oddolny, może być dla miast i gmin w krajach Bałkanów Zachodnich czynnikiem ułatwiającym im udział w realizacji porozumienia paryskiego, programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do 2030 r. i celów zrównoważonego rozwoju dzięki dostosowaniu do lokalnych uwarunkowań.

53.

Wzywa Komisję Europejską do lepszego włączenia krajów Bałkanów Zachodnich, a zwłaszcza ich władz lokalnych i regionalnych, w przyszły rozwój Porozumienia Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii lub w odpowiednie inicjatywy krajowe i regionalne wiążące się z podjęciem zobowiązań na szczeblu lokalnym i regionalnym a także do wykorzystania potencjału krajowych stowarzyszeń władz lokalnych i regionalnych oraz Sieci Stowarzyszeń Samorządów Lokalnych Europy Południowo-Wschodniej (NALAS) w zakresie określania i wdrażania lokalnych planów działania w dziedzinie klimatu i efektywności energetycznej, planów zrównoważonej mobilności miejskiej oraz innych lokalnych i regionalnych instrumentów politycznych służących realizacji programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do 2030 r.

---

(*1)  Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244/1999 oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa.

(1)  Rezolucja PE 2019/2883 (RSP).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Wkład regionów i miast w rozwój Afryki

(2020/C 141/06)

Sprawozdawca: Robert ZEMAN (CZ/EPL), radny miasta Prachatice

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Podstawowe założenia

1.

Przypomina, że zrównoważony rozwój i skuteczna polityka rozwojowa zależą od wielu innych zagadnień i strategii politycznych, takich jak ogólne wsparcie dla nawiązywania kontaktów osobistych i ustanawiania ram współpracy między samorządami lokalnymi i regionalnymi, polityka społeczna i zdrowotna, zarządzanie migracją, bezpieczeństwo i ochrona, wspieranie zrównoważonego rozwoju gospodarczego, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw, promowanie wymiany wiedzy i dobrej administracji itp., oraz wywierają wpływ na te zagadnienia. Władze lokalne i regionalne są kluczowymi podmiotami w wielu z tych kwestii, zarówno w UE, jak i poza nią, dlatego też zasadnicze znaczenie ma opracowywanie nowych pomysłów, które mogą przyczynić się do zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w Afryce.

2.

Apeluje, by UE przyjęła całościowe podejście, i podkreśla, że powodzenie zaproponowanych środków będzie zależało od nawiązania ścisłej współpracy z odpowiednimi partnerami w krajach afrykańskich i w instytucjach międzynarodowych, jak na przykład UNHCR (1) czy IOM (2).

3.

Zauważa, że szeroko rozumiana współpraca rozwojowa i gospodarcza jest jednym ze sposobów na zajęcie się przyczynami migracji do UE. Podkreśla, że działanie dotyczące złożonej i mającej wielorakie skutki kwestii migracji wymaga i będzie wymagać znacznej ilości zasobów publicznych w UE. Takie podejście mogłoby również pomóc zmniejszyć negatywne postrzeganie migracji do UE związane z aspektami społecznymi i kwestiami bezpieczeństwa oraz złagodzić niektóre napięcia w społeczeństwach europejskich podsycające polityczny i społeczny ekstremizm.

Dotychczasowe działania i opinie Komitetu Regionów

4.

Przypomina w związku z tym o dotychczasowych bardzo ważnych pracach Komitetu Regionów i szczególnie o opiniach sporządzonych przez sprawozdawców Hansa Janssena, Petera Bossmana i Jesúsa Gamalla Allera (3) oraz proponuje wskazane poniżej obszary do rozważań i bardziej konkretne środki z myślą o poprawie warunków życia i promowaniu zrównoważonego rozwoju w Afryce, tak aby zmniejszyć odczuwaną przez ludzi presję zmuszającą ich do emigracji (4).

5.

Ponownie wyraża swoje poparcie dla proponowanego Instrumentu Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej (ISWMR) jako istotnego źródła finansowania w ramach ukierunkowanego wsparcia zrównoważonego rozwoju. Ponownie wzywa do wprowadzenia specjalnych programów z osobnym budżetem – nie tylko w ramach ISWMR (5) – z myślą o wspieraniu działań miast i regionów UE w obszarze rozwoju, włączając w to szereg długoterminowych projektów w Afryce. Takimi programami mogłyby zarządzać bezpośrednio europejskie regiony z całej UE. Umożliwiłyby one zaangażowanie miast, gmin, przedsiębiorstw i organizacji nienastawionych na zysk z tych regionów w projekty, które – zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju ONZ (6) – dążą do poprawy jakości życia w konkretnych obszarach geograficznych.

6.

Zaznacza, że tak wprowadzone programy powinny być postrzegane jako długofalowe, tak aby umożliwić wszystkim uczestnikom równie długoterminowe zaangażowanie.

7.

Aby zachęcić regiony – zwłaszcza te, które nie posiadają szczególnego doświadczenia we współpracy na rzecz rozwoju – do udziału w takich programach, należy przewidzieć w ramach tych programów system zachęt i wsparcia technicznego.

8.

Jest przekonany, że stworzenie takich specjalnych programów mogłoby umożliwić europejskim regionom, miastom, przedsiębiorstwom, organizacjom pozarządowym i obywatelom zamieszkującym te obszary zwiększenie ich możliwości aktywnego promowania zrównoważonego rozwoju poza UE, podnoszenia własnej wiedzy na temat życia w innych częściach świata, szczególnie w Afryce, oraz rozwijania możliwości biznesowych w trakcie tego procesu.

9.

Proponuje, by takie programy opierały się na zachęcaniu regionów do udziału, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy transgranicznej, w celu łączenia doświadczeń, zasobów ludzkich oraz wiedzy fachowej.

10.

Apeluje, by takie programy były jak najprostsze pod względem administracyjnym.

Nawiązywanie kontaktów osobistych i zwiększanie ich oddziaływania jako podstawowe narzędzie skutecznej współpracy na rzecz rozwoju

11.

Przypomina, że niektóre regiony najbardziej oddalone w UE mają bliskie historyczne więzi z Afryką oraz doświadczenia w dziedzinach mających znaczenie dla swych sąsiadów. Wnosi, by zmaksymalizowano możliwości współpracy po obu stronach granicy z jak najbardziej elastycznym wykorzystaniem możliwości, jakie oferuje następny okres w ramach europejskiej współpracy terytorialnej i Instrumentu Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej (ISWMR).

12.

Uważa, że zasadnicze znaczenie ma wykorzystanie współpracy oraz sojuszy gmin i regionów Unii Europejskiej z ich afrykańskimi odpowiednikami, w celu przyjęcia spójnego podejścia do różnych polityk, jak również spożytkowanie wiedzy o rozwoju i współpracy regionalnej oraz innowacji (zgodnie ze strategią inteligentnej specjalizacji).

13.

Podkreśla, że dla długoterminowej stabilności projektów zasadnicze znaczenie ma zbudowanie jak największego kapitału bezpośrednich relacji między obywatelami, aby zapewnić odpowiedzialność obu stron za projekty i tym samym zwiększyć wpływ tych projektów na obywateli.

14.

Jest przekonany, że mobilność, wzmacnianie i poszerzanie prawdziwych relacji partnerskich, za pośrednictwem przedstawicieli, a także bezpośrednio między mieszkańcami regionów, miast i gmin krajów zarówno w UE, jak i Unii Afrykańskiej, mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia szerokiego poparcia społecznego dla realizacji takich projektów. Samorządy i podmioty terytorialne należą do organów politycznych, które cieszą się największym szacunkiem i mają największą legitymację do skutecznej realizacji projektów mających na celu poprawę jakości życia w Afryce.

15.

W świetle doświadczeń swych członków zauważa, że wystarczająco dobre, aktywne i zróżnicowane osobiste relacje między decydentami politycznymi, społeczeństwem obywatelskim i obywatelami są podstawą realizacji konkretnych projektów oraz ich długoterminowości i dobrego funkcjonowania.

16.

Jest przekonany, że dobrej jakości informacje na temat faktycznych warunków życia ludzi, zwykłych obywateli zarówno w UE, jak i w Afryce, są jednym z istotnych narzędzi, które mogą przyczynić się do zmniejszenia zainteresowania nieuregulowaną migracją do Europy. Informacji nie mogą przekazywać jedynie media, ale na ile to możliwe, informacje te powinny przepływać w ramach relacji typu „równy z równym”, czyli bezpośredniej wymiany między samorządami lokalnymi i regionalnymi, co może przyczynić się do lepszego wzajemnego zrozumienia różnych realiów kulturowych i społeczno-gospodarczych oraz ulepszyć wdrażanie projektów w zakresie rozwoju. Takie relacje trzeba w związku z tym nawiązywać, a także wspierać finansowo.

17.

Popiera jak najszerszy wkład miast i regionów oraz ich gmin także w tych państwach członkowskich UE, które nie mają obecnie silnych powiązań w zakresie współpracy na rzecz rozwoju z państwami Afryki. Taki wkład mógłby prowadzić ku powszechniejszej, bardziej zróżnicowanej i skuteczniejszej realizacji projektów i działań wspierających zrównoważony rozwój w państwach afrykańskich, a jednocześnie do wzmocnienia legitymacji takiej współpracy w oczach obywateli tych państw członkowskich. Z myślą o pokonaniu deficytów kulturowych i językowych wartościowym rozwiązaniem mogą być także trójstronne partnerstwa regionalne i lokalne.

Całościowe podejście do współpracy z regionami i gminami Afryki jako podstawa sukcesu w perspektywie długoterminowej

18.

Podkreśla, że transfer doświadczeń europejskich samorządów związanych z wypełnianiem codziennych zadań w ramach bezpośredniego zarządzania danym terytorium i wzajemnej współpracy, zwłaszcza transgranicznej, w połączeniu z całościowym podejściem, które nie jest ukierunkowane tylko na współpracę rozwojową, to skuteczne narzędzia poprawy warunków życia w państwach Unii Afrykańskiej.

19.

Sugeruje w związku z tym, że projekty mające na celu dzielenie się dobrymi praktykami, takie jak inicjatywa nikozyjska KR-u, to użyteczne narzędzie bezpośredniej i konkretnej współpracy między UE a partnerami spoza UE na poziomie lokalnym i regionalnym (7).

20.

Proponuje, by w ramach projektów administrowanych przez regiony UE dążyć do ścisłego partnerstwa z przedsiębiorstwami, organizacjami pozarządowymi lub ekspertami z tych regionów we współpracy z gminami, przedsiębiorstwami gminnymi, lokalnymi afrykańskimi firmami, organizacjami i pracownikami. Takie projekty muszą być ukierunkowane na realizację celów zrównoważonego rozwoju (8) (planowanie przestrzenne, zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków, gospodarowanie odpadami i ich wykorzystanie w gospodarce o obiegu zamkniętym itp.) oraz reagować na potrzeby społeczności w sposób elastyczny i długoterminowy.

21.

Jest świadomy, że realizacja projektów mających na celu promowanie zrównoważonego rozwoju w Afryce jest bardzo złożona, wymagająca i często ryzykowna. Dlatego też uważa, że należy stworzyć dodatkowe instrumenty wsparcia dla miast i regionów UE w ich projektach współpracy, skoncentrowane na trwałości i bezpieczeństwie projektów oraz promowaniu wspólnych działań, które stanowią zachętę do ich realizacji i stabilizują ich realizację w perspektywie długoterminowej.

22.

Proponuje, aby projekty, dzielenie się dobrymi praktykami i inne działania miały szczególnie na celu ustabilizowanie sytuacji młodych ludzi i wzmocnienie pozycji kobiet w społeczeństwie (9), zarówno w odniesieniu do grup, jak i do osób indywidualnych, w tym poprzez partnerskie wdrażanie, co umożliwi im rozwój osobisty i zwiększenie wiary w lepszą przyszłość, a tym samym wzmocnienie ich zdolności do wniesienia wkładu w zrównoważony rozwój ich lokalnych społeczności.

23.

Uważa, że małe i średnie przedsiębiorstwa są podstawą sprawnie działającego, nowoczesnego i stabilnego społeczeństwa obywatelskiego, dlatego oprócz projektów wspierających rozwój tych przedsiębiorstw w Afryce proponuje także wdrożenie działań takich jak praktyki zawodowe w UE, wymiany pracowników czy zakładanie wspólnych europejskich i afrykańskich przedsiębiorstw oraz wszelkie inne działania prowadzące do zwiększenia zatrudnienia w małych przedsiębiorstwach.

24.

Jest świadomy, że z jednej strony konieczne jest promowanie lokalnych rozwiązań w dziedzinie zatrudnienia, przedsiębiorczości, zdrowia, ochrony środowiska i innych działań, a z drugiej strony trzeba też pomagać wzmacniać wzajemną wymianę handlową, przedsiębiorczość i współpracę na szczeblu międzynarodowym.

25.

Zauważa, że wszystkie działania mają na celu pomoc w poprawie jakości życia konkretnych osób, rodzin i społeczności lokalnych z myślą o wspieraniu wzrostu klasy średniej jako bazy stabilnego i zdrowego społeczeństwa.

26.

Zdaje sobie sprawę, że powodzenie projektów wspierających zrównoważony rozwój zależy od działań w zakresie informowania na temat doświadczeń UE, państw członkowskich oraz władz lokalnych i regionalnych, które mogą być przydatne dla partnerów lokalnych. Ważne jest także wskazanie lokalnych osób kontaktowych, które mogłyby uczestniczyć w realizacji projektów lub które pomagałyby młodzieży, szkołom i instytucjom reprezentującym określone interesy w znalezieniu odpowiednich partnerów do wymiany doświadczeń, wymiany osób itp.

27.

Proponuje wykorzystanie dostępnych technologii komunikacyjnych i sieci społecznościowych, by jak najszerzej i jednocześnie w sposób jak najbardziej zindywidualizowany rozpowszechniać – na podstawie oficjalnych źródeł z UE i jej regionów – możliwie najbardziej wiarygodne informacje, tak aby zmniejszyć wpływ informacji wprowadzających w błąd i dezinformacji zarówno w odniesieniu do UE, jak i państw afrykańskich.

28.

Sądzi, że szersze relacje i współpraca między regionami UE i Unii Afrykańskiej mogą doprowadzić w przyszłości do poprawy jakości stosunków również na poziomie poszczególnych krajów UE i UA. Nowe, bliższe partnerstwo między równymi partnerami mogłoby umożliwić inne ważne formy współpracy oraz stopniowy rozwój gospodarczy i społeczny, co przyczyniłoby się także do zmniejszenia presji emigracyjnej.

Projekty pilotażowe jako niezbędny element praktycznej weryfikacji teoretycznych założeń postawionych w opinii

29.

Potwierdza swoje przekonanie, że UE powinna myśleć globalnie i działać lokalnie, i uważa, że podstawowy proces działania w ramach przedstawionego planu powinien zawsze przebiegać oddolnie. W niniejszej opinii podkreśla zatem potrzebę wykorzystania doświadczenia europejskich władz regionalnych i lokalnych oraz przedsiębiorstw i ekspertów, we współpracy z ich afrykańskimi odpowiednikami, w celu zapewnienia sprawnej realizacji działań i projektów.

30.

Celem niniejszej opinii jest przyczynienie się, na ile to możliwe, do zrównoważonego rozwoju społeczności miast i gmin państw afrykańskich. Apeluje się więc o jak najszybsze uruchomienie projektów pilotażowych i innych powiązanych działań, które są niezbędne do udanego ustanowienia długoterminowej pomocy dla państw afrykańskich, w których ze względów politycznych i związanych z bezpieczeństwem można zmniejszyć zainteresowanie nieuregulowaną migracją nie tylko do UE, ale również w samej Afryce.

---

(1)  https://www.unhcr.org/

(2)  https://www.iom.int/

(3)  Opinie KR-u: „Sąsiedztwo i świat”, Hans Janssen, 2018; „Fundusz Migracji i Azylu”, Peter Bossman, 2018; „Migracja na szlaku środkowośródziemnomorskim”, Hans Janssen, 2017; „Ramy partnerstwa z państwami trzecimi w zakresie migracji”, Peter Bossman, 2017; „Wniosek dotyczący nowego konsensusu europejskiego w sprawie rozwoju »Nasz świat, nasza godność, nasza przyszłość«”, Jesús Gamallo Aller, 2017; „Ochrona uchodźców w ich regionach pochodzenia: nowa perspektywa”, Hans Janssen, 2016; „Godne życie dla wszystkich: od wizji do wspólnego działania”, Hans Janssen, 2015.

(4)  Fundacja Mo Ibrahima: https://mo.ibrahim.foundation/sites/default/files/2020-01/2019_Forum_Report_2.pdf.

(5)  Opinia KR-u „Sąsiedztwo i świat”, Hans Janssen, 2018.

(6)  Cele zrównoważonego rozwoju ONZ: https://www.undp.org/content/undp/en/home/sustainable-development-goals.html.

(7)  Inicjatywa nikozyjska: https://cor.europa.eu/en/our-work/Pages/Libya.aspx.

(8)  Cele zrównoważonego rozwoju ONZ: http://www.un.org.pl/.

(9)  Fundacja Mo Ibrahima: https://mo.ibrahim.foundation/sites/default/files/2020-01/2019_Forum_Report_2.pdf.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – W kierunku zrównoważonych dzielnic i małych społeczności – Polityka ochrony środowiska poniżej poziomu gminnego

(2020/C 141/07)

Sprawozdawca: Gaetano ARMAO (IT/EPL), wiceprzewodniczący oraz minister gospodarki regionu Sycylia

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

A.    Zrozumienie zrównoważonych dzielnic i małych społeczności

1.

Docenia integrujący charakter celów zrównoważonego rozwoju ONZ, w szczególności celu 11 „Zrównoważone miasta i społeczności”, który postuluje, aby osiedla ludzkie były „bezpieczne, stabilne, zrównoważone oraz sprzyjające włączeniu społecznemu”.

2.

Pragnie podkreślić kluczową rolę, jaką odgrywa demokratyczne i inkluzywne wielopoziomowe sprawowanie rządów, realizowane w partnerstwie między wszystkimi szczeblami, a w stosownych przypadkach również na poziomach niższych niż gminny, gdzie mamy do czynienia z różnymi modelami i podmiotami o bardziej lub mniej sformalizowanych strukturach, kompetencjach i zasobach. Angażowanie ich w wielopoziomowe sprawowanie rządów może być bardzo pomocne dla opracowywania i skutecznego wdrażania polityk oraz dla legitymacji samego systemu demokratycznego. Odnosi się to zwłaszcza do polityk w takich obszarach jak ochrona środowiska i zmiana klimatu, w których bierze się pod uwagę poważne obawy obywateli, a pojawiające się w tych obszarach wyzwania i związane z tym reakcje polityczne znacząco wpływają na życie obywateli.

3.

Przypomina o licznych podejmowanych obecnie wysiłkach ukierunkowanych na wspieranie zrównoważonych społeczności, które domagają się transformacji społecznej, aby uwzględniać nowe formy nierówności społecznych, gospodarczych i środowiskowych. Obejmują one agendę miejską UE i jej partnerstwa, Kartę lipską na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich, kartę i zobowiązania z Aalborg, deklarację baskijską, Nową agendę miejską i wiele innych.

4.

Zgodnie ze swym własnym pierwszym priorytetem na lata 2015–2020 „Tworzenie miejsc pracy i zrównoważony wzrost gospodarczy w miastach i regionach w celu poprawy jakości życia obywateli” wnosi, by propagować koncepcję zrównoważonych społeczności obejmującą wszystkie obszary danej społeczności i zapewniającą również mniej bogatym obszarom niezbędną możliwość opracowania zrównoważonych rozwiązań.

5.

Utrzymuje, że koncepcja zrównoważonych społeczności powinna być ukierunkowana na rewitalizację obszarów ubogich lub znajdujących się w trudnym położeniu, łącząc w sobie cele społeczne i środowiskowe zgodnie z opinią KR-u „Siódmy program działań w zakresie środowiska a zrównoważony rozwój miast”.

6.

Odsyła do opinii KR-u „W kierunku ósmego unijnego programu działań w zakresie środowiska”, która ma na celu zapewnienie, by polityka ochrony środowiska UE uwzględniała potrzeby wszystkich rodzajów społeczności.

7.

Uważa, że pomyślne wdrażanie wielu unijnych i krajowych strategii politycznych w zakresie ochrony środowiska zależy od tego, czy odpowiedzialność za te strategie wezmą społeczności na szczeblu niższym niż gminny oraz czy przyczynią się one do ich realizacji.

8.

Stwierdza, że ważne cechy środowiskowe można znaleźć zarówno na szczeblu gminnym, jak i niższym niż gminny. Wyzwania środowiskowe mogą wywoływać specyficzne skutki w różnych jednostkach szczebla niższego niż gminny. Podkreśla zatem, że ważne jest, by opracować na każdym poziomie podejście holistyczne, które należycie uwzględniałoby bardziej lokalne i zróżnicowane sytuacje, mogące wymagać konkretnych odpowiedzi i nakładów.

9.

Wskazuje, że odpowiedzialność za szczebel niższy niż gminny i za jego uczestnictwo spoczywa na odpowiedzialnym za niego poziomie sprawowania rządów w państwach członkowskich. Właściwe władze lokalne i regionalne ponoszą istotną odpowiedzialność za całe swe terytorium i należy to respektować. Zwraca się do tych władz o aktywne angażowanie szczebla niższego niż gminny we wdrażanie polityki ochrony środowiska i o wspieranie go w tym procesie, a także o wzmocnienie pozycji lokalnych mieszkańców, by mogli zwiększyć zrównoważony charakter swoich społeczności.

10.

Dostrzega różnorodność terminologii stosowanej w odniesieniu do tych rodzajów społeczności, obejmującej między innymi osiedla, dzielnice, dystrykty, okręgi, sołectwa, wsie, parafie (cywilne) i osady. Terminy te mogą odnosić się do jednostek administracyjnych lub społeczności nieposiadających roli administracyjnej. W niniejszej opinii stosuje się w związku z tym w równoważny sposób wyrażenia „poniżej poziomu gminnego” i „na szczeblu niższym niż gminny”.

11.

Uznaje różnorodne konteksty, w których funkcjonują małe społeczności, od obszarów miejskich po wiejskie, od obszarów gęsto zaludnionych po słabo zaludnione oraz od obszarów bogatych po ubogie.

12.

Podkreśla w szczególności potrzebę uwzględnienia specyfiki niektórych obszarów, na których występują konkretne wyzwania środowiskowe. Ze względu na swoje oddalenie obszary te mają w niektórych przypadkach wyjątkowe cechy naturalne, które nadają im niewspółmiernie duże znaczenie ekologiczne: a) małe wyspy mogą mierzyć się z problemem fizycznego odseparowania od pozostałych obszarów gmin, których część stanowią, co utrudnia dostęp do usług i procesy decyzyjne, a także skutkuje dużą zależnością od zewnętrznych nakładów oraz osłabioną autonomią administracyjną; należy wspierać i poszerzać współpracę z Grupą Międzyregionalną „Regiony wyspiarskie” w KR-ze, a także z innymi sieciami, takimi jak „Czysta energia dla wysp UE”, Europejska Federacja Małych Wysp i Europejska Sieć Małych Wysp, oraz w ramach działań związanych z niedawno opracowaną koncepcją wyspiarskich regionów Morza Śródziemnego; b) obszary słabo lub niedostatecznie zaludnione znajdują się często w znacznej odległości od pozostałej części gminy; należy wspierać i poszerzać współpracę z istniejącymi sieciami, takimi jak sieć słabo zaludnionych obszarów północnych (Northern Sparsely Populated Areas), sieć słabo zaludnionych obszarów południowych (Southern Sparsely Populated Areas) i Euromontana; c) społeczności poniżej poziomu gminnego zamieszkujące obszary o określonym profilu geograficznym, takie jak obszary górskie lub obszary jezior.

13.

Dostrzega znaczenie małych gmin, ale podkreśla, że niniejsza opinia koncentruje się na małych społecznościach poniżej poziomu gminnego, które stoją przed innymi wyzwaniami. Społeczności na szczeblu niższym niż gminny mogą nie posiadać (i) wybieranych przedstawicieli w celu monitorowania oddziaływania projektów na środowisko, aby zapewnić zgodność z przepisami środowiskowymi UE; (ii) przestrzeni publicznej, w której można omawiać zaangażowanie w projekty lub działania UE bądź sposoby wdrażania polityki UE na szczeblu lokalnym; oraz (iii) budżetów na pokrycie nawet minimalnych kosztów lub fachowej wiedzy technicznej na temat dostępu do finansowania z UE.

14.

Zwraca uwagę na różnorodność form instytucjonalnych istniejących na szczeblu niższym niż gminny, w tym m.in. oficjalnych podmiotów publicznych, innych form uczestnictwa organizowanych przez organy publiczne i we współpracy z nimi oraz lokalnych komitetów i grup aktywistów.

15.

Podkreśla, że na poziomie niższym niż gminny – właśnie z uwagi na często mniej sformalizowaną organizację i na mnogość różnych struktur występujących na terytoriach państw członkowskich – istnieje ogromny potencjał pod względem eksperymentowania w zakresie uczestnictwa i demokracji w celu rozwijania nowych form zaangażowania i komunikacji (takich jak wspólnoty sąsiedzkie, komitety wiejskie, laboratoria partycypacji i fora). Przypomina, że zwłaszcza działania związane ze środowiskiem i zmianą klimatu mają ogromny potencjał mobilizowania pod tym względem obywateli.

16.

Uznaje rolę dobrowolnych oddolnych organizacji obywatelskich w małych społecznościach w formie lokalnych stowarzyszeń i komitetów, których celem jest praca nad konkretną kwestią środowiskową lub, w ujęciu bardziej ogólnym, wspieranie zrównoważonych działań. Podczas gdy grupy te mogą zapewniać wspólne zasoby, umiejętności, energię i motywację, władze lokalne i regionalne mogą odgrywać kluczową rolę we wzmacnianiu ich pozycji dzięki zapewnianiu im wsparcia technicznego i finansowego oraz w drodze regularnych konsultacji.

B.    Sposoby wzmacniania polityki ochrony środowiska poniżej poziomu gminnego

Różnorodne obszary zastosowania

Rozwój niskoemisyjny

17.

Wskazuje, że społeczności na szczeblu niższym niż gminny zwykle najbardziej odczuwają skutki problemów środowiskowych takich jak jakość powietrza i hałas, gdyż mają niewielką kontrolę nad decyzjami związanymi z transportem i mobilnością, a także odnotowuje, że kwestie te nie występują równomiernie na całym terytorium. Kluczowe znaczenie ma to, by mechanizmy monitorowania środowiskowego dezagregowały dane poniżej poziomu gminnego, aby umożliwić opracowywanie ukierunkowanych środków i rozwiązań.

18.

Wspiera opracowywanie spójnych ram wytycznych poniżej poziomu gminnego, w szczególności dla wysp, w związku z łagodzeniem zmiany klimatu, co ułatwi tym społecznościom przestawienie się na czystą energię ze źródeł odnawialnych. Inspirację można czerpać z włączenia Paktu Wysp do Porozumienia Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii, ewentualnie uwzględniając przy tym istniejące inicjatywy, takie jak „Czysta energia dla wysp UE” i projekt Interreg „Dzielnice aktywne pod względem klimatu”.

Rozwój oparty na zasobach przyrody

19.

Zachęca do zaangażowania małych społeczności (w szczególności wyspiarskich, górskich czy wiejskich) w zarządzanie obszarami naturalnymi, których granice często nie pokrywają się z granicami gmin. Takie zaangażowanie mogłoby zwiększać lokalną odpowiedzialność za wybory w zakresie polityki ochrony środowiska oraz ograniczać konflikty w sprawie takich kwestii jak użytkowanie gruntów. Uczestnictwo mogłoby także zwiększać świadomość na temat społeczno-gospodarczych korzyści płynących z chronionych obszarów naturalnych, takich jak obszary Natura 2000 lub inne.

20.

Wspiera rolę społeczności poniżej poziomu gminnego we wdrażaniu rozwiązań opartych na zasobach przyrody, w tym korytarzy ekologicznych lub pasów zieleni, drzew na obszarach miejskich oraz podmiejskich obszarów naturalnych. Starania te powinny zapewnić równy dostęp do przyrody oraz płynących z niej korzyści pod względem zdrowia ludzkiego, łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej oraz szerzej rozumianej odporności na zagrożenia powodowane przez człowieka lub zagrożenia naturalne.

Rozwój o obiegu zamkniętym

21.

Apeluje o dostosowane do potrzeb wsparcie techniczne ze strony właściwych szczebli sprawowania rządów dla małych społeczności w celu wdrożenia praktyk zrównoważonego gospodarowania ściekami i odpadami, jak również w celu rozwiązania problemu zanieczyszczenia morza i wybrzeża poprzez strategie zerowej ilości odpadów. Wzywa także do promowania istniejących inicjatyw, takich jak np. projekt OECD wspierający miasta i regiony we wdrażaniu gospodarki o obiegu zamkniętym.

22.

Zachęca do opracowania środków wsparcia społecznie innowacyjnych praktyk na szczeblu niższym niż gminny, począwszy od grup wypożyczających lokalnie dzielących się przedmiotami i narzędziami po grupy naprawcze umożliwiające członkom naprawienie przedmiotów, które w przeciwnym razie zostałyby wyrzucone.

Odporny rozwój

23.

Promuje rozpowszechnianie działań mikroklimatycznych w celu przystosowania się do zmiany klimatu, w szczególności w gęsto zabudowanych dzielnicach miejskich. Mogą one obejmować rozwiązania niewymagające dużych nakładów, a także rozwiązania bardziej złożone na poziomie dzielnicy, takie jak odłączenie budynków od kanalizacji w celu lepszego gospodarowania wodami odpadowymi. Interwencje tego rodzaju mogą zwiększać odporność na obszarach na szczeblu niższym niż gminny podatnych na zagrożenia naturalne dzięki ograniczeniu presji wywieranej na infrastrukturę krytyczną.

24.

Zachęca członków KR-u do promowania regeneracyjnych systemów żywnościowych, które przynoszą korzyści ekologiczne, gospodarcze i społeczne na szczeblu niższym niż gminny (np. lokalne szkoły lub ogródki wspólnotowe, rolnictwo wspierane przez społeczność lokalną lub innowacyjne praktyki rolnicze).

25.

Zwraca uwagę na turystykę zrównoważoną jako szansę na rozwój w małych społecznościach, zgodnie z briefingiem Biura Analiz Parlamentu Europejskiego pt. „Sparsely populated and under-populated areas” [Obszary słabo lub niedostatecznie zaludnione] oraz z wcześniejszymi opiniami KR-u w sprawie turystyki (1) i dziedzictwa kulturowego (2).

Sprawiedliwy rozwój ukierunkowany na ludzi

26.

Wzywa UE do uznania roli różnorodnych i innowacyjnych form demokracji uczestniczącej w promowaniu zrównoważonych społeczności, zwłaszcza na szczeblu niższym niż gminny. Można by dodatkowo wzmocnić ten potencjał poprzez wyraźne uwzględnienie aspektu demokratycznej innowacji w stosownych obszarach polityki ochrony środowiska UE lub jako elementu wspierania projektów przez UE.

27.

Wskazuje na udane i wieloletnie wysiłki podejmowane w ramach Agendy 21 na poziomie lokalnym (LA21), stanowiące punkt wyjściowy dla włączenia szczebla niższego niż gminny do polityki ochrony środowiska. W ostatnich dziesięcioleciach inicjatywy LA21 wspierały władze lokalne we wdrażaniu strategii i działań na rzecz zrównoważonego rozwoju na poziomie lokalnym dzięki dzieleniu się metodami, narzędziami i najlepszymi praktykami.

Różnorodne procesy polityczne

Uznawanie

28.

Zdecydowanie uważa, że UE powinna uwzględniać szczególne potrzeby małych społeczności i społeczności na szczeblu niższym niż gminny oraz ich wkład w kształtowaniu i wdrażaniu swojej polityki ochrony środowiska.

29.

Proponuje wskazanie mechanizmów, które pozwolą uwzględniać zagadnienia szczebla niższego niż gminny podczas sporządzania opinii KR-u oraz zwracać na nie uwagę instytucji i organów UE, a także rozwijać ściślejszą współpracę z odpowiednimi organizacjami i sieciami zajmującymi się strukturami szczebla niższego niż gminny lub reprezentującymi je na poziomie UE.

30.

Zachęca członków KR-u do nawiązywania indywidualnych kontaktów ze społecznościami na szczeblu niższym niż gminny na swoich terytoriach oraz do omawiania tych doświadczeń na forum KR-u i włączenia ich do własnych prac, w szczególności do opinii KR-u, wymian partnerskich, a także potencjalnie do Technicznej Platformy Współpracy w zakresie Środowiska (DG ds. Środowiska i Europejski Komitet Regionów).

31.

Dąży do ujęcia bezpośredniego odniesienia do społeczności poniżej poziomu gminnego w priorytetach KR-u na okres po 2020 r.

32.

Przypomina o ogólnym zobowiązaniu Unii do wspierania spójności społecznej, gospodarczej i środowiskowej, zwłaszcza w celu zmniejszenia dysproporcji między poziomami rozwoju różnych regionów (zarówno wyspiarskich, jak i kontynentalnych), zgodnie z art. 174 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Podkreśla w tym względzie ważną rolę odgrywaną przez poziomy sprawowania rządów na szczeblu niższym niż gminny.

33.

Proponuje ocenę możliwości poszerzenia portalu „Division of Powers”, dotyczącego podziału kompetencji, poprzez dodanie w odpowiednich przypadkach dodatkowej części dla każdego zainteresowanego państwa członkowskiego dotyczącej podmiotów na szczeblu niższym niż lokalny, poczynając od analizy ich roli w polityce w dziedzinie środowiska i zmiany klimatu.

34.

Zwraca się do Komisji Europejskiej o ocenę możliwości ustanowienia nagrody dla zrównoważonych dzielnic w celu zachęcania społeczności lokalnych do angażowania się w zarządzanie własnymi obszarami, a także o ocenę możliwości organizacji jednorazowego lub okresowego wydarzenia w celu upowszechniania kontaktów z małymi społecznościami, takiego jak coroczny Europejski Dzień Zrównoważonych Wsi i Dzielnic.

Podnoszenie świadomości

35.

Wyraża gotowość do upowszechniania szerszego uznawania znaczenia szczebla niższego niż gminny w lokalnej polityce ochrony środowiska wśród innych instytucji i organów UE. Mogłoby to obejmować opowiadanie się za uwzględnianiem szczebla niższego niż gminny w przyszłych dokumentach politycznych oraz w przeglądach istniejących strategii instytucji i organów UE.

36.

Popiera podnoszenie świadomości na temat szczebla niższego niż gminny za pomocą projektów UE w dziedzinie badań naukowych i innowacji („Horyzont 2020” i „Horyzont Europa”) oraz w ramach współpracy z Europejską Agencją Środowiska (EEA) i służbami badawczymi UE.

37.

Zobowiązuje się do prowadzenia dialogu z Komisją Europejską, również w ramach Technicznej Platformy Współpracy w zakresie Środowiska, w celu zapewnienia, by małe społeczności poniżej poziomu gminnego były odpowiednio uwzględniane w realizacji konkretnych unijnych strategii politycznych w zakresie ochrony środowiska. Mogłoby to opierać się na dotychczasowych staraniach podejmowanych przez DG ENV i inne DG w celu zapewniania wytycznych i narzędzi skupiających się na małych społecznościach i dzielnicach.

Komunikacja i rozpowszechnianie

38.

Zgadza się na rozważenie możliwości udostępniania na stronie internetowej KR-u materiałów, które dotyczą sieci i działań UE o szczególnym znaczeniu dla małych społeczności, poprzez informowanie na temat sieci, programów i wydarzeń oraz gromadzenie odpowiedniego wkładu.

39.

Zobowiązuje się do oceny sposobów upowszechniania uznawania osiągnięć w zakresie ochrony środowiska na poziomie małych społeczności, podkreślających najlepsze praktyki i zachęcających do powielania rozwiązań zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju. Obejmuje to zastanowienie się nad możliwością powiązania ich z istniejącymi systemami uznawania i nagrodami na szczeblu UE, zgodnie z praktykami związanymi z tytułem Zielonej Stolicy Europy i Europejskiego Zielonego Liścia, nagrodami Natura 2000, nagrodą Transformative Action Award oraz nagrodami w ramach Europejskiego Tygodnia Redukcji Odpadów.

40.

Podkreśla wagę włączania tematu wdrażania polityki ochrony środowiska w społecznościach poniżej poziomu gminnego do corocznej tematyki lub programu okresowych wydarzeń na szczeblu UE poświęconych środowisku, takich jak Zielony Tydzień, Europejski Tydzień Redukcji Odpadów lub Europejski Tydzień Regionów i Miast.

41.

Popiera dostosowane wykorzystanie ICT w celu lepszego łączenia społeczności na szczeblu niższym niż gminny między sobą i z ich samorządami z zamiarem promowania demokratycznego uczestnictwa i podejmowania decyzji.

Finansowanie

42.

Podkreśla, jak ważne jest umożliwienie podmiotom na szczeblu niższym niż gminny dostępu do programów finansowania ze środków UE. Niektóre z nich już są ukierunkowane na poziom dzielnic, czego przykładem jest program URBACT, który promuje europejską wymianę i uczenie się na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich. W związku z tym apeluje o odpowiednie szkolenie osób pracujących dla społeczności szczebla niższego niż gminny w celu skutecznego wykorzystania funduszy UE.

43.

Uznaje rozwój lokalny kierowany przez społeczność oraz grupy działania LEADER za szczególne narzędzia do lepszego mobilizowania i angażowania szczebla niższego niż gminny w długoterminowy rozwój i realizację celów strategii „Europa 2020”.

44.

Zachęca Komisję Europejską do zastanowienia się nad najlepszym sposobem gwarantowania, by małe społeczności wnosiły wkład w finansowane przez UE projekty sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi poniżej poziomu gminnego oraz czerpały z nich korzyści. Można to osiągnąć poprzez: (i) zawarcie szczególnych odniesień do małych społeczności w wytycznych i podręcznikach; (ii) przygotowywanie i publikację zaproszeń do wyrażenia zainteresowania lub programów prac szczególnie ukierunkowanych na społeczności poniżej poziomu gminnego oraz (iii) uproszczenie i usprawnienie zasad finansowych i zasad kwalifikowalności w celu wspierania i ułatwiania ich uczestnictwa (np. ponownego przyznania dotacji), aby wspierać harmonijny rozwój całej UE (art. 174 TFUE).

---

(1)  NAT-VI/009 (Dz.U. C 185 z 9.6.2017, s. 15).

(2)  SEDEC/VI-035 (Dz.U. C 361 z 5.10.2018, s. 31).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Drenaż mózgów w UE: sprostanie wyzwaniu na wszystkich szczeblach

(2020/C 141/08)

Sprawozdawca: Emil BOC (RO/EPL), burmistrz Klużu-Napoki

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Podkreśla, że swoboda przemieszczania się obywateli i pracowników jest podstawą rynku wewnętrznego i jedną z głównych wolności uznanych w traktatach Unii Europejskiej. Obywatele i pracownicy muszą mieć możliwość swobodnego przemieszczania się w obrębie UE, niemniej decyzja o tym powinna stanowić ich wolny wybór, a nie być podyktowana między innymi niewielkimi możliwościami gospodarczymi w ich regionie.

2.

Wskazuje, że wyzwaniem jest osiągnięcie równowagi prawnej i politycznej między dwoma podstawowymi zasadami Unii Europejskiej, a mianowicie swobodnym przepływem siły roboczej oraz konwergencją gospodarczą i społeczną między regionami.

3.

Zauważa, że problem drenażu mózgów w Unii Europejskiej jest złożony i apeluje o pragmatyczną reakcję polityczną zarówno ze strony Unii, jak i państw członkowskich. Reakcja ta powinna dotyczyć wszystkich aspektów drenażu mózgów (np. pozyskiwanie specjalistów, marnotrawstwo talentów, przepływ wykwalifikowanej kadry, migracja powrotna), a także różnych, ale często wzajemnie powiązanych poziomów, na których potrzebne są działania i rozwiązania – poziomu lokalnego, regionalnego, krajowego i ponadnarodowego (UE).

4.

Uważa, że decydenci na wszystkich szczeblach muszą uznać i uwzględnić w proponowanych rozwiązaniach, że drenaż mózgów jest nie tylko kwestią techniczną wymagającą reakcji administracyjnej lub politycznej, ale również problemem politycznym. W wypadku braku reakcji skutki dla przyszłości Unii Europejskiej będą długofalowe i trwałe i prawdopodobnie utrudnią zapewnienie spójności terytorialnej.

5.

Zauważa, że drenaż mózgów jest bezpośrednio spowodowany brakiem równowagi społecznej i gospodarczej między regionami UE. Badania empiryczne (1) (2) (3) wskazują na szereg czynników wypychających i przyciągających: regiony przyjmujące mają atrakcyjniejszy rynek pracy i bardziej zróżnicowane możliwości zatrudnienia oraz ogólnie lepsze warunki życia, zaś w wypadku regionów wysyłających sytuacja jest odwrotna. Jest to kolejny powód, dla którego przyszłe WRF powinny koncentrować zasoby na korygowaniu braku równowagi między regionami wysyłającymi a przyjmującymi w ramach polityki spójności.

6.

Podkreśla, że należy stworzyć silny związek między polityką spójności, która ma zaradzić tym zaburzeniom równowagi i wspierać bardziej równomierny rozwój w całej UE, a środkami przeciwdziałania drenażowi mózgów. Dwa z kluczowych celów strategii „Europa 2020”, czyli zwiększenie odsetka zatrudnionych pracowników i poprawa włączenia społecznego, mają bezpośrednie znaczenie dla stworzenia korzystnych warunków, które zmniejszą drenaż mózgów. Inne cele strategii „Europa 2020”, takie jak innowacje i zwiększenie liczby osób w szkolnictwie wyższym, mogą potencjalnie prowadzić do pozyskiwania i odzyskiwania utalentowanych osób i specjalistów dzięki przyciąganiu ich i stymulowaniu ich rozwoju.

7.

Zauważa, że drenaż mózgów i powiązane zjawiska muszą być rozumiane i oceniane w UE w kontekście wielopoziomowego sprawowania rządów. To, czy cechy charakteryzujące wielopoziomowe sprawowanie rządów będą stanowić barierę czy szansę w tej dziedzinie polityki, będzie w dużym stopniu zależeć od tego, w jaki sposób UE i jej instytucje działają jako pośrednicy i koordynatorzy kształtowania i rozpowszechniania polityki.

8.

Zwraca uwagę, że choć ze względu na szeroki zakres i poważne skutki drenaż mózgów często postrzegany jest jako problem z zakresu polityki krajowej lub ponadnarodowej, to zagadnieniem tym można z powodzeniem zająć się na szczeblu niższym niż krajowy. Kluczową rolę odgrywają tu lokalne i regionalne organy publiczne, ponieważ społeczności lokalne są bezpośrednio dotknięte skutkami drenażu mózgów: utrata młodej i wykwalifikowanej siły roboczej stanowi ogromne wyzwanie dla społeczności lokalnych w całej Unii.

9.

Zauważa, że władze lokalne w państwach członkowskich są najlepiej dostosowane do przygotowania i wdrożenia polityki dotyczącej drenażu mózgów. Społeczności lokalne to systemy o stosunkowo jasnych granicach, co pozwala na łatwiejszą analizę problemu i opracowanie zindywidualizowanych rozwiązań. Ponadto władze lokalne mogą łatwiej monitorować i oceniać skuteczność polityki na szczeblu lokalnym.

10.

Zwraca uwagę, że przy opracowywaniu polityki na szczeblu Unii można wiele skorzystać na doświadczeniach i zdolności administracji szczebla niższego niż krajowy.

11.

Uważa, że bezpośrednie doświadczenia władz lokalnych w zakresie przeciwdziałania drenażowi mózgów mogą dostarczyć przykładów sukcesów i najlepszych praktyk, które byłyby pomocne podczas kształtowania spójnej polityki na szczeblu UE. Władze lokalne i regionalne są w stanie wyjść poza ogólne i abstrakcyjne określanie zagadnień politycznych oraz zapewnić konkretne i skuteczne rozwiązania. Muszą one lepiej rozumieć wysiłki i inicjatywy zmierzające do rozwiązania problemu drenażu mózgów ponad granicami administracyjnymi reprezentowanych przez nie społeczności oraz lepiej angażować się we współpracę regionalną i międzyregionalną.

12.

Zwraca uwagę, że problemy, z którymi borykają się regiony wysyłające i przyjmujące, są różne i w związku z tym należy je odpowiednio rozpatrywać. Rozróżnienie to ma istotne znaczenie, ponieważ polityka na szczeblu ponadnarodowym powinna mieć na celu ułatwienie rozwiązań korzystnych dla wszystkich stron, a przynajmniej ograniczenie sytuacji, w których tracą tak regiony wysyłające, jak i przyjmujące (marnotrawstwo mózgów).

13.

Zwraca uwagę na ryzyko, jakie drenaż mózgów niesie dla długoterminowej stabilności projektu europejskiego. Regiony wysyłające znajdują się w podwójnie trudnej sytuacji: potrzebują konwergencji (aby zlikwidować przepaść dzielącą je od regionów przyjmujących), ale tracą swoją wykwalifikowaną siłę roboczą. W perspektywie długoterminowej wszelkie zmiany lub przejście na zrównoważony i konkurencyjny model gospodarczy bazujący na gospodarce opartej na wiedzy i produktach o wysokiej wartości dodanej wydają się trudne do osiągnięcia w kontekście coraz większych dysproporcji między regionami wysyłającymi i przyjmującymi. Zignorowanie nierówności doprowadzi do ich dalszego wzrostu, czego skutkiem będzie błędne koło dezintegracji. Zgodnie z globalnym indeksem konkurencyjności państwa członkowskie na wschodzie i południu UE znajdują się obecnie wśród krajów najmniej zdolnych do zatrzymania talentów.

14.

Zwraca uwagę, że chociaż instytucje europejskie uruchomiły mechanizmy mające na celu zmniejszenie dysproporcji, te sposoby podejścia były jedynie częściowo skuteczne. Biorąc pod uwagę nasilanie się zjawiska drenażu mózgów oraz jego wymiar geograficzny i gospodarczy, potrzebne są innego rodzaju inicjatywy lub wysiłki. Trzeba bezpośrednio zająć się tymi czynnikami wypychającymi, które wynikają ze specyficznych ścieżek rozwoju regionów wysyłających i sprawiają, że regiony te nie są wystarczająco atrakcyjne dla wysoko wykwalifikowanej części siły roboczej.

15.

Odnotowuje, że różnica między kształceniem a zapotrzebowaniem na rynku pracy jest jednym z problemów związanych z drenażem mózgów. Kształcenie jest wyraźnie obszarem, w którym ulepszenia mogą przyczynić się do złagodzenia negatywnych skutków tego zjawiska. Władze lokalne i regionalne powinny zwrócić większą uwagę na to zagadnienie we współpracy z władzami krajowymi i europejskimi. Ponadto systemy kształcenia muszą uwzględniać zmienną dynamikę rynku pracy i coraz większą różnorodność, by umożliwić zwrot z inwestycji w kapitał ludzki kraju lub regionu, który zostaje utracony wraz z drenażem mózgów.

16.

Zwraca uwagę na zjawisko, które należy ściśle monitorować, a mianowicie kwestię dzieci pozostawianych w domu przez rodziców poszukujących lepszej pracy za granicą. Jest to bezpośredni skutek drenażu mózgów i ma długofalowe konsekwencje.

17.

Podkreśla znaczenie programu Erasmus+, EFS+ i podobnych programów dla tworzenia możliwości akademickich i zawodowych dla utalentowanych osób oraz możliwości nawiązywania kontaktów międzynarodowych i tworzenia partnerstw w całej Europie, a nie tylko w niektórych ośrodkach regionalnych, a także dla wsparcia wprowadzenia w życie Europejskiego filaru praw socjalnych. Wsparcie nowej Komisji dla zwiększenia budżetu programu Erasmus+ jest krokiem we właściwym kierunku.

18.

Uważa, że rozwiązanie problemu drenażu mózgów wymaga silnego przywództwa i koordynacji różnych działań w obrębie jurysdykcji krajowych. Kluczową sprawą jest znalezienie konkretnych sposobów budowania sieci współpracy, przeciwdziałanie populistycznym dyskursom politycznym oraz wzmocnienie integracji europejskiej. Dalsze działania na szczeblu państw członkowskich i UE powinny koncentrować się na koordynacji i wspieraniu wysiłków na szczeblu niższym niż krajowy przy jednoczesnym budowaniu konsensusu co do tego, w jaki sposób należy analizować i rozwiązywać problem drenażu mózgów, aby stworzyć sytuację korzystną dla wszystkich zainteresowanych stron.

19.

Podkreśla, że należy zidentyfikować szereg kluczowych kwestii strategicznych w odniesieniu do drenażu mózgów, aby decydenci mogli uniknąć zbędnego powielania działań w ramach polityki publicznej. Te strategiczne kwestie należy zdefiniować w taki sposób, by skutki środków politycznych były wyraźnie widoczne i by wspierać strategie polityczne, które z kolei przekładają się na konkretne działania.

20.

Zaleca określenie i wdrożenie różnych rodzajów reakcji w odniesieniu do każdego aspektu zjawiska drenażu mózgów – pozyskiwania specjalistów, marnotrawstwa talentów, przepływu wykwalifikowanej kadry i migracji powrotnej. Każdy z tych obszarów wymaga konkretnych, choć odmiennych rozwiązań. Bardzo ważne jest, aby nie stosować ogólnego podejścia do tych aspektów. Brak rozwiązań dopasowanych do indywidualnych potrzeb może prowadzić do szeroko zakrojonych i abstrakcyjnych stwierdzeń i celów, które są trudne do wdrożenia w życiu codziennym.

21.

Docenia, że niektóre regiony i miasta już wdrażają kreatywne rozwiązania na rzecz przyciągania i zatrzymywania talentów. Strategie polityczne obejmują pomoc w przenoszeniu utalentowanych osób do tych regionów/miast aż po bardziej wyrafinowane środki obejmujące rozwój ponadnarodowych sieci przedsiębiorców. UE musi wspierać programy lub inicjatywy mające na celu usprawnienie procesu uczenia się między różnymi europejskimi władzami lokalnymi i regionalnymi.

22.

Jest zdania, że podmioty lokalne i regionalne odgrywają kluczową rolę w przeciwdziałaniu drenażowi mózgów. Przyciągnięcie i zatrzymanie wysoko wykwalifikowanej siły roboczej można zapewnić poprzez dobre wykorzystanie instrumentów zintegrowanego rozwoju terytorialnego w ramach polityki spójności.

23.

Sugeruje, aby we współpracy z władzami krajowymi i unijnymi władze lokalne i regionalne promowały polityki i instrumenty na rzecz rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, samozatrudnienia i alternatywnych modeli rozwoju biznesu, które zwiększają atrakcyjność regionów wysyłających.

24.

Zaleca władzom lokalnym i regionalnym, aby na podstawie realistycznej oceny potrzeb dokonały powiązania między poszczególnymi atutami regionu a potrzebnymi talentami i politykami.

25.

Sugeruje, by władze lokalne i regionalne tworzyły sojusze lokalne obejmujące wszystkie zainteresowane strony (władze publiczne, przedsiębiorstwa, uniwersytety, organizacje pozarządowe itp.), które będą w stanie opracować i wdrożyć na szczeblu lokalnym strategie polityczne na rzecz łagodzenia zjawiska drenażu mózgów. Należy wspierać i organizować regularne spotkania właściwych zainteresowanych stron. Spotkania takie powinny być okazją do omawiania i planowania rozwiązań lokalnych i dostosowanych do konkretnych sytuacji w oparciu o przykłady udanych działań z innych miejsc/jurysdykcji.

26.

Zauważa, że rygorystyczne procesy planowania strategicznego na szczeblu lokalnym i regionalnym mogą mieć duże znaczenie dla korelacji mobilności zasobów ludzkich ze średnio- i długoterminowymi planami rozwoju, a także stanowić solidną podstawę współpracy z innymi władzami regionalnymi, krajowymi i europejskimi.

27.

Życzyłby sobie lepszego zrozumienia przyczyn i barier uniemożliwiających powrót osób, które wyemigrowały w przeszłości, do ich miejsca pochodzenia, oraz lepszego zrozumienia tego, w jaki sposób władze publiczne mogą przyczynić się do zmniejszenia tych barier. Może to mieć efekt transformacyjny i przekształcić drenaż mózgów w przepływ wykwalifikowanej kadry lub migrację powrotną.

28.

Zaleca, by działania na szczeblu niższym niż krajowy były zintegrowane i skoordynowane z działaniami państw członkowskich i Unii z poszanowaniem zasady pomocniczości. Integracja działań podejmowanych na różnych poziomach ma kluczowe znaczenie dla powodzenia polityki UE. Należy opracować polityki i programy w celu zintegrowania i ułatwienia koordynacji między działalnością władz lokalnych i regionalnych a działaniami państw członkowskich i Unii. Dotyczy to wszystkich obszarów, których dotyczy drenaż mózgów (kształcenie, spójność, rozwój regionalny, cyfryzacja itp.). Na szczeblu UE należy zainicjować mechanizm opracowany specjalnie w celu wspierania integracji i koordynacji środków politycznych dotyczących drenażu mózgów.

29.

Sugeruje, że władze lokalne i regionalne muszą zdawać sobie sprawę ze skali tego zjawiska oraz prowadzić realistyczne i poważne oceny cech charakterystycznych dla każdego obszaru dotkniętego drenażem mózgów. Podejmowanie decyzji i kształtowanie polityki na podstawie dowodów jest jedynym sposobem znalezienia skutecznych rozwiązań. Realistyczna ocena zjawiska drenażu mózgów na poziomie każdego regionu może pomóc władzom publicznym, które stoją w obliczu podobnych lub powiązanych kwestii, zastąpić konkurencję współpracą, i mogłaby poprawić koordynację między wszystkimi zainteresowanymi stronami w zakresie bieżących wysiłków i istniejących zasobów.

30.

Uważa, że szybkie procedury uznawania dyplomów i umiejętności mogą pomóc ograniczyć marnotrawstwo talentów. Cyfryzacja i wzajemne połączenie rejestrów są w tym przypadku wykonalne i niezbędne, przy wykorzystaniu różnorodnych inicjatyw UE, w tym przyszłych certyfikatów cyfrowych Europass. Ponadto przyjmuje z zadowoleniem inicjatywę Komisji Europejskiej na rzecz europejskiego obszaru edukacji do 2025 r., w ramach którego granice nie są przeszkodą w uczeniu się, studiowaniu i prowadzeniu badań naukowych. Zwraca jednocześnie uwagę na potrzebę wprowadzenia mechanizmów sprzyjających przepływowi wykwalifikowanej kadry i migracji powrotnej.

31.

Zaleca Komisji Europejskiej intensywniejsze wysiłki na rzecz zmniejszenia dysproporcji regionalnych, które są jedną z głównych przyczyn drenażu mózgów. Fundusze spójności odgrywają kluczową rolę we wspieraniu regionów i obszarów, które cierpią z powodu takich dysproporcji. Dostosowane do potrzeb strategie polityczne i instrumenty, które bezpośrednio eliminują te rozbieżności między Europą Wschodnią i Południową a Europą Zachodnią, a także między regionami w obrębie państw członkowskich, mają zasadnicze znaczenie dla zlikwidowania jednej z głównych przyczyn drenażu mózgów. Zaangażowanie polityczne Komisji (4) na rzecz sprawiedliwej płacy minimalnej jest bardzo istotne, zwłaszcza w regionach wysyłających, ponieważ rozwiązałoby to kwestię warunków życia i pracy oraz miało bezpośredni wpływ na jakość życia. Unijna polityka spójności na lata 2021–2027 powinna być długoterminową polityką inwestycyjną dla wszystkich regionów, ukierunkowaną na przezwyciężenie różnic gospodarczych, społecznych i regionalnych zgodnie z zasadą partnerstwa i podejściem ukierunkowanym na konkretny obszar. Polityka spójności powinna być lepiej skoordynowana z innymi politykami unijnymi, tak aby zapewnić równe warunki działania. Należy poprawić koordynację wertykalną różnych źródeł finansowania na szczeblu UE w zakresie zarządzania polityką spójności i programami po 2020 r., tak aby zagwarantować większą spójność programów na różnych szczeblach zarządzania i planowania w perspektywie krótko- i średnioterminowej (5).

32.

Zaleca opracowanie i wdrożenie na szczeblu lokalnym i regionalnym realistycznych strategii mających na celu przyciągnięcie, zatrzymanie i ponowne pozyskanie pracowników. Jedną z kluczowych koncepcji strategicznych jest jakość życia: jak wspomniano, poprawa jakości życia to bardzo ważne narzędzie przyciągania i zatrzymywania wykształconych pracowników. Wskazane i pożądane jest, aby pomiary jakości życia były przeprowadzane regularnie i w uporządkowany sposób, tak aby dostarczały władzom lokalnym i regionalnym cennych informacji na temat obszarów, w których konieczna jest interwencja.

33.

Sugeruje, że władze lokalne, regionalne, krajowe i unijne powinny skupić się na funkcjonalnych metodach odwracania zjawiska emigracji i przyciągania pracowników (6). Obejmuje to tworzenie gospodarki opartej na wiedzy, zwiększanie atrakcyjności regionów, opracowanie strategii diaspor oraz wdrażanie funkcjonalnego podejścia do zarządzania obszarami miejskimi.

34.

Sugeruje, że władze lokalne, regionalne, krajowe i unijne powinny zwrócić szczególną uwagę na usuwanie czynników strukturalnych pogłębiających drenaż mózgów (infrastruktura/autostrady, jakość usług, dostęp do technologii itp.).

35.

Podkreśla potrzebę opracowania zintegrowanego europejskiego podejścia do drenażu mózgów opartego na realistycznych ocenach, współpracy i koordynacji na szczeblu lokalnym/regionalnym, krajowym i unijnym. Potrzeba także skoordynowanej polityki w różnych wymiarach w obszarach związanych z drenażem mózgów, w tym w dziedzinie kształcenia, cyfryzacji, spójności i polityki gospodarczej.

36.

Uważa za istotne, by władze lokalne i regionalne rozumiały znaczenie uczelni wyższych oraz rolę organizatorów kształcenia i szkolenia zawodowego w rozwoju lokalnym w ramach gospodarki opartej na wiedzy. Władze publiczne muszą rozwijać partnerstwa z uniwersytetami, a także mieć świadomość potrzeby wspierania ich, mi.in poprzez inwestycje w lokalną infrastrukturę. Cele strategiczne uniwersytetów i władz publicznych muszą być jak najbardziej zbliżone.

37.

Zauważa, że partnerstwa między firmami prywatnymi (zainteresowanymi badaniami i rozwojem), władzami lokalnymi i uczelniami wyższymi są ważnymi elementami napędzającymi lokalny wzrost i rozwój i należy je uwzględnić w obecnym celu Komisji, jakim jest ułatwianie małym przedsiębiorstwom ważnych innowacji poprzez specjalną strategię na rzecz MŚP.

38.

Jest zaniepokojony ryzykiem rosnących nierówności między miastami i regionami, które odnoszą duże korzyści z programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji, i przestrzega przed nieadekwatnością działań podejmowanych w celu wyeliminowania różnic między regionami, sprostania wyzwaniom, w tym zmianie demograficznej, oraz ułatwienia powszechnego dostępu do programu „Horyzont Europa” (7).

39.

Uważa, że łączność cyfrowa i inteligentna specjalizacja mogą częściowo zaradzić problemowi drenażu mózgów. Strategie regionalne w zakresie inteligentnego rozwoju i specjalizacji mogą koncentrować się na przewadze konkurencyjnej istniejącej lub wytworzonej w jednym regionie. Łączność cyfrowa i rozwój umiejętności cyfrowych powinny być zasadniczymi elementami w nowych staraniach Komisji na rzecz aktualizacji Planu działania w dziedzinie edukacji cyfrowej.

40.

Zwraca uwagę, że władze lokalne mogą opracować i wdrożyć wiele środków mających na celu zwiększenie i rozwój indywidualnej odporności różnych społeczności, zwłaszcza w obliczu takich trudności gospodarczych jak bezrobocie. Indywidualna odporność i zdolność do dostosowania i przezwyciężenia trudnych warunków mogą być wspomagane dzięki programom doskonalenia zawodowego i przekwalifikowania takim jak te wspierane z programu na rzecz umiejętności UE, środkom na rzecz promowania przedsiębiorczości i wspierania małych przedsiębiorstw, programom edukacyjnym i wspólnotowym dla studentów i młodzieży, których rodzice pracują za granicą itp.

41.

Zaleca Komisji Europejskiej aktywne wspieranie – w ścisłej współpracy z Europejskim Komitetem Regionów, Parlamentem Europejskim i Radą Ministrów UE – wysiłków podejmowanych przez lokalne i regionalne organy publiczne w zakresie przeciwdziałania drenażowi mózgów. Unia jest złożonym podmiotem politycznym i administracyjnym, w związku z czym konieczna jest staranna analiza jej obowiązków i zdolności w zakresie drenażu mózgów. Dyskusja na temat roli Unii obejmie wskazanie zarówno jej obowiązków, jak i najlepszych narzędzi dostępnych na szczeblu UE.

42.

Uważa, że fakt powrotu pracownika do kraju pochodzenia po pobycie za granicą należy uznać za zaletę w jego profilu zawodowym i w związku z tym informacja ta musi być dostępna dla pracodawców podczas procesu selekcji.

---

(1)  Europejski Komitet Regionów, 2018, Addressing brain drain: The local and regional dimension.

(2)  Komisja Europejska, DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, Dyrekcja D – Mobilność pracowników, 2018 Annual Report on Intra-EU Labour Mobility.

(3)  Atoyan, R., Christiansen, L., Dizioli, A., Ebeke, C., Ilahi, N., Ilyina, A., Mehrez, G., Qu, H., Raei, F., Rhee, A. i Zakharova, D., Emigration and Its Economic Impact on Eastern Europe, nota do dyskusji MFW, lipiec 2016 r.

(4)  Ursula von der Leyen, „Unia, która mierzy wyżej. Mój program dla Europy”, s. 9.

(5)  ESPON, 2019, „Addressing Labour Migration Challenges in Europe”, s. 18.

(6)  Tamże, s. 17–18.

(7)  COR-2018-03891.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Kultura w Unii, która mierzy wyżej: rola regionów i miast

(2020/C 141/09)

Sprawozdawca: Vincenzo BIANCO (IT/PES), radny gminy Katania

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Uważa, że konieczne jest propagowanie szerokiego rozumienia kultury i europejskiej różnorodności kulturowej, które wykracza poza samo tylko zachowanie i ochronę materialnego dziedzictwa i ułatwia dostrzeganie zmian społecznych i kulturowych zachodzących w społeczeństwie europejskim.

2.

Jest świadom roli, jaką mogą odgrywać miasta i regiony poprzez zapewnianie pluralistycznej i innowacyjnej wizji kultury i większe zaangażowanie obywateli w procesy rozwoju kultury dzięki dostarczeniu im narzędzi uczestnictwa. Podkreśla w związku z tym potrzebę ochrony wolności ekspresji artystycznej, która jest warunkiem demokracji, oraz ochrony prawa wszystkich obywateli do dostępu do różnorodnych form ekspresji kulturowej, które ma zasadnicze znaczenie dla dobrostanu społeczeństw (1). Będąc tego świadomym, uważa, że działania w dziedzinie kultury powinny zwiększyć zdolność sztuki i kultury do bycia wolną i niezależną siłą w społeczeństwie. Wzywa wszystkie szczeble sprawowania rządów i instytucje europejskie do wspierania wysiłków mających na celu zwiększenie zdolności artystów do reagowania na zagrożenia i nienawiść, w obliczu których mogą stanąć w sferze publicznej.

3.

Wzywa Komisję, by uwzględniła kulturę jako jeden z priorytetów politycznych nowej kadencji, i apeluje do Rady, by poparła w kontekście nowych WRF przyznanie odpowiednich środków przeznaczonych na propagowanie dziedzictwa kulturowego, zarządzanie nim, korzystanie z niego oraz jego rozwijanie na poziomie lokalnym i regionalnym.

4.

Zwraca się do Komisji o nadanie większego znaczenia korzystaniu z zasobów kulturowych oraz promowaniu korzystania z nich, zwłaszcza przez ludzi młodych, również z myślą o rozwoju społeczno-gospodarczym i wzroście zatrudnienia.

Kontekst: zobowiązanie UE do promowania kultury na szczeblu lokalnym i regionalnym

5.

Podkreśla, że Traktaty zobowiązują UE do szanowania „swej bogatej różnorodności kulturowej”, zachęcania do współpracy między państwami członkowskimi i uzupełniania ich działań w celu „pogłębiania wiedzy oraz upowszechniania kultury i historii narodów europejskich” oraz ochrony „twórczości artystycznej i literackiej, włącznie z sektorem audiowizualnym”. Ponadto Traktaty przyznają UE kompetencje w zakresie wspierania działań państw członkowskich w sektorze kultury, turystyki, kształcenia, szkolenia zawodowego, młodzieży i sportu, przy zachowaniu zasady pomocniczości.

6.

Z zadowoleniem przyjmuje decyzję Komisji, by kontynuować obecny program „Kreatywna Europa” jako samodzielny projekt, co zapewni niezależne ramy finansowe w dziedzinie kultury oraz utrzymanie wyników osiągniętych w latach 2014–2020.

7.

Podkreśla, że nowy europejski program na rzecz kultury uzupełnia i wzmacnia tożsamość europejską poprzez uznanie różnorodności kultur europejskich, wzmocnienie europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego oraz ich relacji z partnerami spoza Europy.

8.

Podkreśla, że w ramach Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego 2018 odnotowano istotną liczbę działań w terenie – w całej Europie przeprowadzono tysiące działań, zachęcano do dzielenia się europejskim dziedzictwem kulturowym i docenienia go jako wspólnego zasobu, podnoszono świadomość historii i wspólnych wartości europejskich, wzmacniano tożsamość europejską i poczucie przynależności do wspólnej przestrzeni europejskiej, a także wspierano inkluzywność.

9.

Jest zdania, że zgodnie z Europejską konwencją krajobrazową i nowym europejskim programem na rzecz kultury ogólne cele Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego 2018 można by wzbogacić o istotny element rozwoju terytorialnego w formie regionalnych i lokalnych strategii kulturalnych obejmujących propagowanie zrównoważonej turystyki kulturalnej.

10.

Z zadowoleniem przyjmuje europejskie ramy działania w sprawie dóbr kultury, przedstawione w grudniu 2018 r., które obejmują pięć filarów i mają doprowadzić do rzeczywistej zmiany w sposobie doceniania przez nas europejskiego dziedzictwa kulturowego oraz jego ochrony i propagowania.

11.

Przypomina, że Komisja wspiera sektor kultury – nie tylko za pośrednictwem poprzednich programów „Kultura” i „MEDIA”, ale również poprzez finansowanie z polityki spójności oraz programów COSME i „Horyzont 2020”. Przypomina także, że dostępne są dalsze instrumenty wsparcia w ramach programu Erasmus+, Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

12.

Wzywa Komisję do zadbania o to, by zasada uwzględniania inwestycji w dziedzinie kultury w różnych obszarach polityki Unii stosowała się również do programowania funduszy europejskich, by kultura nie była postrzegana jako wyłącznie polityka sektorowa i by uznać jej rolę w odniesieniu do wszystkich wymiarów spójności (gospodarczego, społecznego i terytorialnego). Podkreśla w związku z tym znaczenie wzmocnienia synergii między kulturą a innymi obszarami polityki takimi jak turystyka, polityka regionalna, edukacja, młodzież oraz badania i rozwój.

13.

Zwraca się do Komisji oraz państw członkowskich i ich instytucji zarządzających, by w ramach nowego programowania funduszy europejskich dla obszarów słabiej rozwiniętych zwiększyły inwestycje w kulturę oraz przewidziały wsparcie dla działań mających „zwrócić obywatelom” rozproszone dziedzictwo za pośrednictwem nienastawionego na zysk partnerstwa publiczno-prywatnego, a także by wzmocniły podstawowe placówki kultury (w szczególności biblioteki publiczne).

14.

Sądzi, że ważne jest zwiększanie inwestycji w dziedzinie kultury, co zostało już przewidziane w programach „Kreatywna Europa” i Erasmus+. Należy odpowiednio uwzględnić kluczową rolę regionów i miast w procesie integracji poprzez wspieranie nienastawionych na zysk partnerstw publiczno-prywatnych, również w celu propagowania dobrych praktyk zarządzania.

15.

Zauważa, że negocjacje w sprawie polityki spójności na okres po 2020 r. stanowią jasny i jednoznaczny punkt wyjścia dla opracowania przydatnej strategii na rzecz osiągnięcia ambitnych celów dzięki podwojeniu środków głównych programów europejskich mających bezpośredni wpływ na polityki kulturalne, takich jak „Kreatywna Europa” i Erasmus.

Rola władz lokalnych i regionalnych

16.

Podkreśla, że każde państwo członkowskie UE posiada na swoim terytorium obszary uznane przez Unesco za „obiekty stanowiące dziedzictwo światowe”, cechujące się wyjątkowym znaczeniem kulturowym i przyrodniczym: ogółem w 27 państwach członkowskich UE znajduje się 381 obiektów światowego dziedzictwa, podczas gdy w skali światowej jest ich łącznie 1121.

17.

Zaznacza, że dziedzictwo kulturowe znajdujące się na terytoriach państw członkowskich jest rozproszone i dostęp do niego jest w wielu przypadkach trudny. Ponadto często występują poważne problemy z zachowaniem tego dziedzictwa i korzystaniem z niego.

18.

Wzywa Komisję oraz państwa członkowskie i ich instytucje zarządzające do wspierania wysiłków na rzecz ochrony i fizycznego zabezpieczenia dóbr kultury, przede wszystkim z myślą o zapewnieniu aktywnej ochrony rozproszonego dziedzictwa znajdującego się na wewnętrznych lub peryferyjnych terytoriach o utrudnionym dostępie.

19.

Podkreśla znaczenie turystyki kulturalnej, która służy propagowaniu niezbywalnej wartości kultury, a jednocześnie wnosi znaczny wkład w rozwój terytorialny. Wskazuje w tym kontekście na potrzebę zintegrowanego podejścia do turystyki kulturalnej, również w ramach strategii inteligentnej specjalizacji, tak by racjonalnie zarządzać oddziaływaniem tego typu turystyki na obszary lokalne i zagwarantować jej zrównoważony charakter. W związku z tym zwraca uwagę na opracowany przez Komisję Europejską europejski system wskaźników turystycznych (ETIS), który może ułatwić mierzenie wyników, jakie różne kierunki turystyczne w tej gałęzi turystyki osiągają w zakresie zrównoważonego rozwoju. Wzywa ponadto do regularnej aktualizacji tego systemu.

20.

Docenia rosnące zainteresowanie władz lokalnych i regionalnych w całej Europie promowaniem wspólnych wizji i działań w państwach członkowskich oraz ich zaangażowanie w tym zakresie. Ma nadzieję, że inne kraje podejmą inicjatywy podobne do tych, które zostały zrealizowane w ramach Karty z Agrigento, podpisanej przez setki burmistrzów i przewodniczących włoskich regionów i wspieranej przez stowarzyszenia o szczególnie reprezentatywnym charakterze.

21.

Jest świadom konieczności większego zaangażowania obywateli w proces rozwoju kultury poprzez zapewnienie im narzędzi uczestnictwa. Ma ponadto świadomość wkładu, jaki kultura i różnorodność kulturowa mogą wnieść w zrównoważony rozwój, co odnotowano w Agendzie na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 (2), i zobowiązuje się dążyć do tego, by stały się one zasadniczymi czynnikami wspomagającymi taki rozwój na szczeblu lokalnym i regionalnym.

Priorytetowe cele władz regionalnych i lokalnych

22.

Zachęca regiony i miasta w Europie oraz regionalne organizacje i sieci zajmujące się dziedzictwem kulturowym, by traktowały ramy działania jako inspirację przy opracowywaniu rozpowszechnionych i skutecznych działań i planów strategicznych w dziedzinie promowania dziedzictwa kulturowego i podnoszenia jego wartości.

23.

Zaznacza, że władze lokalne i regionalne są właściwym szczeblem do podejmowania inicjatyw zwiększających znajomość europejskiego dziedzictwa kulturowego wśród osób zarówno w wieku szkolnym, jak i dorosłych, włączając w to te, które zamierzają osiedlić się w jednym z państw członkowskich UE.

24.

Jest zdania, że znajomość europejskiego dziedzictwa kulturowego – rozumianego jako całość różnorodnych form wyrazu kulturowego, społecznego i twórczego, dziedzictwa i spuścizny wcześniejszych pokoleń oraz tradycji i zwyczajów narodów Europy – i korzystanie z niego stanowi narzędzie konsolidacji obywatelstwa europejskiego i sposobność integracji i włączenia społecznego.

25.

Uważa za konieczne wzmocnienie na poziomie europejskim inicjatyw promujących znajomość europejskiego dziedzictwa kulturowego i dostęp do niego, ponieważ inicjatywy takie są niezbędnym elementem umacniania obywatelstwa europejskiego i krzewienia poczucia przynależności obywateli do Europy.

26.

Podkreśla wkład, jaki mogą wnosić sieci miast, wzajemne uczenie się i partnerstwa międzygminne – jako instrumenty integracji i udziału w życiu obywatelskim – w propagowanie kwestii obywatelskich i uwrażliwianie na nie, zwłaszcza w nowych państwach członkowskich.

27.

Wnosi, by w ramach nowej agendy miejskiej 2030 zwiększono inwestycje w kulturę oraz w plany dotyczące wykorzystania dziedzictwa kulturowego, również tego zaniedbanego lub porzuconego, oraz partycypacyjnego i zrównoważonego zarządzania nim. Należy przy tym wykorzystać innowacyjne inicjatywy promowane przez gminy i współpracę propagowaną przez podmioty terytorialne.

28.

Proponuje lepsze wyeksponowanie kluczowej roli władz lokalnych i regionalnych w promowaniu życia artystycznego i kulturalnego ich społeczności i w podnoszeniu jego wartości oraz apeluje o zwiększenie udziału tych władz we wspomnianej agendzie. W tym kontekście podkreśla potrzebę zapewnienia właściwej równowagi między przydziałem środków na projekty o dużej skali a lokalnymi i regionalnymi środkami i działaniami w zakresie finansowania, w tym ze strony MŚP.

29.

Wzywa Komisję do ułatwienia obywatelom dostępu do kultury i miejsc pamięci poprzez zachęcanie do konsumpcji kulturowej, w szczególności ze strony młodszego pokolenia, rozwijanie zintegrowanej polityki w zakresie kształcenia i szkolenia przez całe życie oraz zachęcanie społeczności terytorialnych do angażowania się w inicjatywy kulturalne.

30.

Uważa, że należy wspierać sektor kultury i sektor kreatywny, zwłaszcza działania związane ze znajomością dziedzictwa i korzystaniem z niego, które mogą przynieść wyniki w zakresie jakości, zatrudnienia, innowacji cyfrowych i włączenia społecznego, a także działania związane z rozwojem sztuki wizualnej i widowiskowej w wymiarze europejskim.

31.

Zdaje sobie sprawę z tego, jak ważne jest wykorzystanie możliwości cyfrowych do promowania kultury w sposób interaktywny i dotarcia do wszystkich grup społecznych, zwłaszcza osób młodych, jako przyszłych strażników i propagatorów dziedzictwa kulturowego.

32.

Wnosi do Komisji o wspieranie rozwoju stosunków kulturalnych między krajami basenu Morza Śródziemnego, w tym działań w zakresie dyplomacji kulturalnej.

33.

Zwraca uwagę na znaczenie współpracy transgranicznej i międzyregionalnej w dziedzinie kultury, jako że dziedzictwo kulturowe sięga poza granice (3). Podkreśla w związku z tym zasadniczą rolę władz lokalnych i regionalnych, także we wdrażaniu komponentu strategii makroregionalnych dotyczącego kultury.

34.

Podkreśla, że aby ułatwić zaznajamianie się z europejskim dziedzictwem kulturowym i korzystanie z niego, konieczne jest usprawnienie wymiany danych i informacji między organami administracji publicznej w państwach UE, a także komunikacji między nimi i obywatelami.

35.

Wzywa Komisję do podjęcia konkretnych działań promujących rzeczywisty udział obywateli europejskich w dziedzictwie kulturowym rozproszonym na terytorium państw członkowskich oraz zachęcających ich do korzystania z niego. Komisja powinna zwłaszcza ułatwić uzyskanie pełnego dostępu do informacji jako warunku aktywnego uczestnictwa oraz wspierać utworzenie specjalnej platformy informacyjnej.

36.

Zobowiązuje europejskie miasta i regiony, w ramach przyznanych im zdolności administracyjnych, do zbadania – za pośrednictwem czołowych podmiotów – opartych na kulturze modeli innowacji społecznych i gospodarczych oraz do promowania inicjatyw skierowanych do społeczeństwa obywatelskiego i stowarzyszeń z myślą o angażowaniu obywateli w rozwój kultury oraz ochronę i promowanie materialnych i niematerialnych dóbr kulturalnych.

---

(1)  https://en.unesco.org/creativity/sites/creativity/files/artistic_freedom_pdf_web.pdf

(2)  https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/transformingourworld

(3)  Np. Szlaki Kulturowe Rady Europy (https://www.coe.int/en/web/cultural-routes/about) czy inicjatywa Unesco „World Heritage Journeys – Europe” (https://visitworldheritage.com/en/eu).