Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wyzwania i przemiany przemysłowe unijnego przemysłu lotniczego i kosmicznego”

(2019/C 62/01)

Sprawozdawca:	Thomas KROPP
Współsprawozdawca:	Enrico GIBELLIERI

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	15.2.2018
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Organ odpowiedzialny	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez CCMI	25.9.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.10.2018
Sesja plenarna nr	538
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	184/1/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Potrzeba opracowania unijnej polityki przemysłowej w sektorze aeronautyki, aby umożliwić przemysłowi lotniczemu UE konkurowanie na równych warunkach w kontekście silnej konkurencji ze strony ugruntowanych uczestników rynku (w szczególności USA) oraz rosnącej konkurencji ze strony nowych graczy (w szczególności Chin). W tym kontekście należy ustanowić „lotniczą wieżę obserwacyjną” na szczeblu UE i uczynić aeronautykę kluczowym elementem unijnej dyplomacji gospodarczej i polityki handlowej.

1.2.

Wyzwania związane z umiejętnościami, w tym z zapewnieniem, by wysoko wyspecjalizowana starzejąca się siła robocza miała możliwość dzielenia się wiedzą i umiejętnościami z młodszymi pracownikami, z potrzebą pozyskania dla sektora większej liczby młodych pracowników z coraz bardziej poszukiwanymi umiejętnościami zarówno w zakresie inżynierii, jak i technologii informacyjno-komunikacyjnych, oraz z pilną potrzebą podniesienia kwalifikacji aktualnych pracowników w dziedzinie cyfryzacji.

1.3.

Potrzeba, by badania w dziedzinie lotnictwa cywilnego pozostały głównym priorytetem w programie „Horyzont Europa”, ze zwiększonym budżetem w stosunku do programu „Horyzont 2020”. W tym kontekście należy zapewnić kontynuację udanych inicjatyw technologicznych na rzecz zmniejszenia oddziaływania emisji na środowisko poprzez uruchomienie wspólnych przedsięwzięć „Czyste niebo 3” i „SESAR 3”.

1.4.

Pilna potrzeba wdrażania rozwiązań SESAR i ustanowienia jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej po dziesięcioleciach dyskusji. Potrzeba inwestowania w wydajną przepustowość w powietrzu i na ziemi w celu ułatwienia rozwoju lotnictwa przy jednoczesnym zmniejszeniu jego wpływu na środowisko i podniesieniu poziomu bezpieczeństwa.

1.5.

Potrzeba wzmocnienia międzynarodowej roli Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA) oraz wprowadzenia zasad EASA opartych w większym stopniu na wydajności w celu umożliwienia bardziej efektywnego wdrażania nowych technologii w bezpieczny sposób i zapewnienia równych warunków działania dla eksporterów z UE.

1.6.

Należy znaleźć rozwiązania dotyczące skutecznych porozumień po brexicie w zakresie przepisów celnych, ram regulacyjnych, współpracy w dziedzinie badań i wdrażania oraz mobilności siły roboczej. Należy jak najszybciej rozpocząć dyskusje techniczne dotyczące regulacji, tak aby zapewnić środki łagodzące.

1.7.

Konieczność dokonania postępów w dziedzinie monitorowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w UE w celu ochrony kluczowych technologii w unijnym lotniczym przemyśle wytwórczym i sektorach obsługi technicznej, napraw i remontów.

1.8.

Konieczność zapewnienia stałego dialogu społecznego między pracodawcami, pracownikami i społeczeństwem obywatelskim. Ponadto potrzeba wdrożenia sektorowego dialogu społecznego w sektorze przemysłu aeronautycznego na mocy decyzji Komisji 98/500/WE.

2.   Uwagi ogólne

Przemysł lotniczy jest jednym z unijnych kluczowych zaawansowanych technologicznie sektorów na rynku globalnym. Zatrudnia bezpośrednio 500 000 ludzi na miejscach pracy wysokiej jakości (1) (1 milion, jeśli dodamy osoby zatrudnione pośrednio) i stanowi ekosystem małych i dużych przedsiębiorstw, które razem odpowiadają za całe spektrum aeronautyki.

Przemysł lotniczy UE jest liderem technologicznym w swojej dziedzinie i obecnie jego udział w rynku wynosi około jednej trzeciej światowego rynku. Sektor wnosi dodatni wkład w bilans handlowy UE (46 mld EUR w eksporcie UE) (2).

Zakres opinii

Opinia nie odnosi się bezpośrednio do kwestii obrony i przestrzeni kosmicznej. Jednak należy odnotować wkład cywilnego przemysłu aeronautycznego w te sektory. Obejmuje to strategiczną autonomię Europy uzyskaną dzięki synergii technologii i wspólnym centrom decyzyjnym z działaniami obronnymi.

Siła i globalne przywództwo europejskiego przemysłu lotniczego to wynik solidnych strategii i produktywnych działań. Przywództwa tego nie należy uważać za rzecz oczywistą, ponieważ sektor zmaga się z licznymi wyzwaniami:

1.	Ostra konkurencja ze strony ugruntowanych uczestników rynku i nowych graczy, którzy otrzymują znaczące poparcie od swoich rządów.

2.	Przesunięcie wzrostu gospodarczego i siły gospodarczej w kierunku wschodnim, co stanowi zarówno szansę, jak i zagrożenie.

3.	Wyzwania operacyjne w najbliższej przyszłości, takie jak brexit, ograniczenia budżetowe UE i działania protekcjonistyczne w krajach trzecich.

4.	Potrzeba utrzymania wiodącej pozycji technologicznej unijnego przemysłu lotniczego, zwłaszcza w zakresie zmniejszenia wpływu emisji na środowisko.

5.	Brak spójnej unijnej polityki przemysłowej.

6.	Potrzeba spójnej strategii UE w sprawie monitorowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

7.	Potrzeba zwiększonej obecności międzynarodowej Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA).

8.	Konieczność zwiększenia konkurencyjności unijnego sektora obsługi technicznej, napraw i remontów (MRO).

9.	Ważne jest zapewnienie, aby przyszli pracownicy dysponowali specjalistycznymi umiejętnościami potrzebnymi w tym sektorze, w szczególności w dziedzinie cyfryzacji.

Uwagi szczegółowe

3.   Światowy rynek i wyzwania na świecie

3.1.

Obecnej wiodącej pozycji unijnego przemysłu nie można uznawać za oczywistą. Udział unijnego PKB w światowym PKB zmniejszy się o 30 %, z dzisiejszych 17 % do 12 % (3).

3.2.

Wiele krajów opracowało i wdrożyło dalekosiężne strategie dotyczące sposobów swojego pozycjonowania, rozmieszczenia swoich pracowników i zdobycia jak najwyższej pozycji w globalnym łańcuchu wartości w kontekście automatyzacji i przesunięcia siły gospodarczej w kierunku wschodnim.

3.3.

Europa stanie w obliczu zupełnie innego otoczenia konkurencyjnego, które będzie oferowało szanse, jeśli tylko uda nam się zmaksymalizować wszystkie wysiłki i podjąć odważne decyzje. Jeśli jednak uznamy naszą pozycję lidera za oczywistą, przyniesie ono zagrożenia.

4.   Wsparcie obcych rządów dla przemysłu spoza UE

4.1.

Przemysł amerykański (główny konkurent dla przemysłu UE) nadal korzysta z silnego wsparcia publicznego ze strony rządu USA (w tym z 34 różnych agencji/departamentów). Zbiór uregulowań, strategii politycznych i narzędzi wprowadzanych od lat przez administracje USA w celu wspierania sektora lotnictwa cywilnego ma szeroki zakres i bardzo skutecznie wspomaga sektor obrony, szczególnie w dziedzinie badań, technologii i rozwoju (obejmuje to dotacje z budżetu federalnego na programy badawcze). Inni ugruntowani uczestnicy rynku (Kanada i Brazylia) również otrzymują znaczące wsparcie od swoich rządów za sprawą ogólnej strategii przemysłowej.

4.2.

Oprócz ugruntowanych graczy w lotnictwie cywilnym kilka krajów o gospodarkach wschodzących (Chiny, Indonezja, Indie, Korea Południowa, Filipiny i in.) również zwiększa swoje zaangażowanie we wspieranie rozwoju krajowych konkurencyjnych sektorów lotniczych w nadchodzących latach.

4.3.

Najbardziej kompleksową strategię spośród nich wprowadziły Chiny. Obejmuje ona połączenie scentralizowanego planowania i przedsiębiorstw państwowych. Rząd chiński określił rozwój krajowego sektora lotnictwa cywilnego jako kluczowy priorytet w kilku oficjalnych dokumentach (najwyższego szczebla), w tym w inicjatywie Made in China 2025. W bieżącym chińskim planie pięcioletnim wzywa się do opracowania „przełomowych rozwiązań w technologii silników dla lotnictwa cywilnego” i „przyspieszenia badań w dziedzinie samolotów wielkokadłubowych, śmigłowców, odrzutowców o zasięgu regionalnym i lotnictwa ogólnego”. Należy też zwrócić uwagę na fakt, że chiński przemysł lotniczy jest własnością państwa, a chińska Krajowa Komisja Rozwoju i Reform może zatwierdzać wszystkie zakupy samolotów przez chińskie linie lotnicze, dzięki czemu zachęca się do zakupu odrzutowców produkowanych w kraju, takich jak COMAC C919 (4). Warto też wspomnieć o tym, że plan „Internet Plus” ustanawia również partnerstwo chińskich gigantów technologicznych i tradycyjnych gałęzi przemysłu, w tym aeronautyki.

5.   Unijna strategia przemysłowa

5.1.

Podstawowym problemem w kontekście zmieniającego się otoczenia konkurencyjnego jest brak unijnej polityki przemysłowej – która wspierałaby przemysł lotniczy – w połączeniu z fragmentarycznym podejściem instytucji UE i rządów krajowych. Zachodzi potrzeba opracowania unijnej strategii przemysłowej dla przemysłu lotniczego UE w celu zapewnienia jego konkurencyjności i utrzymania wiodącej pozycji na globalnym rynku lotnictwa cywilnego.

5.2.

Wymaga to strategii i zaangażowania na poziomie UE, tak aby wszystkie odpowiednie podmioty na szczeblu UE, krajowym i międzyrządowym (w tym Komisja Europejska, Służba Działań Zewnętrznych UE oraz stosowne agencje, takie jak EASA i Eurocontrol, jak też wspólne inicjatywy technologiczne, takie jak SESAR i „Czyste niebo”) współpracowały na rzecz realizacji wspólnego celu, jakim jest wspieranie konkurencyjności przemysłu UE na globalnym rynku lotnictwa cywilnego.

5.3.

Konieczne jest zobowiązanie na szczeblu UE do zapewnienia nieprzerwanego wsparcia finansowego ze środków publicznych dla tego kluczowego sektora, w szczególności w dziedzinie badań i innowacji, w oparciu o długoterminowy plan działania.

5.4.

Na poziomie Komisji powinna zostać utworzona „lotnicza wieża obserwacyjna”, aby monitorować bariery pozataryfowe w kluczowych regionach aeronautycznych i oceniać względną konkurencyjność przemysłu lotniczego UE.

5.5.

Aeronautyka powinna również stać się kluczowym sektorem dla unijnej dyplomacji gospodarczej i polityki handlowej UE, a głos UE na szczeblu międzynarodowym (tj. w Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego) powinien zostać wzmocniony.

6.   B&R na rzecz poprawy efektywności i zmniejszenia emisji

6.1.

Dwa główne europejskie programy badań w dziedzinie lotnictwa, „Czyste niebo” (bardziej ekologiczne i wydajniejsze technologie lotnicze) i SESAR (badania i inwestycje oraz wdrażanie w dziedzinie zarządzania ruchem lotniczym) pełnią funkcję katalizatorów dla całego łańcucha innowacji w Europie.

6.2.

Dzięki długofalowemu technologicznemu planowi działań i zobowiązaniom finansowym wykazały one swoją skuteczność i wartość dodaną zarówno dla władz publicznych, jak i łańcucha innowacji, głównie w: 1) projektowaniu, opracowywaniu, produkcji i eksploatacji bardziej konkurencyjnych, bezpiecznych i ekologicznie zrównoważonych statków powietrznych oraz systemów zarządzania ruchem lotniczym, 2) tworzeniu dużej i wydajnej naukowo-technologicznej społeczności badaczy i przedstawicieli przemysłu, od dużych firm po małe i średnie przedsiębiorstwa, we wszystkich 28 państwach członkowskich UE, oraz 3) dostarczaniu doskonałych demonstratorów, mających realny wpływ na programy lotnicze i rynek.

6.3.

Historia sukcesów inicjatywy „Czyste niebo” obejmuje między innymi testy w locie laminarnego skrzydła BLADE (z 50 % redukcją sił tarcia na skrzydłach i do 5 % niższą emisją CO2) oraz silnika Contra-Rotating Open Rotor (zmniejszenie zużycia paliwa i emisji CO2 o około 30 %).

6.4.

Znaczące wyniki SESAR najlepiej pokazuje jego historia sukcesów: po wdrożeniu 63 rozwiązania dostarczone przez SESAR powinny zaoferować 34-procentowy wzrost przepustowości przestrzeni powietrznej i 30-procentowy spadek rozbieżności w zakresie czasu lotu, co oznacza zmniejszenie opóźnień wszystkich lotów w UE i 95 % lotów mieszczących się w planie czasowym, a także zmniejszenie o 2,3 % zużycia paliwa i poziomu emisji na jeden lot.

6.5.

W kontekście programu „Horyzont Europa” lotnictwo cywilne powinno pozostać najwyższym priorytetem, z budżetem przewyższającym obecne finansowanie w ramach programu „Horyzont 2020”. Badania naukowe i innowacje są siłą napędową unijnego przemysłu lotniczego, a długie cykle badań w dziedzinie aeronautyki wymagają współdzielenia ryzyka przez sektor publiczny i prywatny poprzez finansowanie w formie dotacji oparte na długoterminowym zaangażowaniu w opracowywanie planów badań. Ma to zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności unijnego przemysłu lotniczego. Należy zatem utrzymać dwie wspólne inicjatywy technologiczne („Czyste niebo” i SESAR). W kontekście instrumentu „Łącząc Europę” najwyższym priorytetem powinno pozostać przyspieszenie i wspieranie wdrażania technologii opracowanych w wyniku badań naukowych i innowacji w ramach wspólnych przedsięwzięć „Czyste niebo” i SESAR.

6.6.

Lotnictwo cywilne wykazało się osiągnięciami w zakresie ograniczania swojego wpływu na środowisko. Nowa generacja statków powietrznych zazwyczaj oznacza obniżenie emisji o 15–20 %. Światowy sektor lotnictwa cywilnego jako pierwszy na świecie uzgodnił kompleksowe podejście do ograniczenia emisji. Opiera się ono na strategii czterech filarów – technologii, operacji, infrastruktury i działania na rynku globalnym.

6.7.

Stałe wsparcie UE dla badań naukowych i innowacji ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia dalszych postępów w zmniejszaniu śladu środowiskowego lotnictwa cywilnego (filar technologiczny), ponieważ ponad 70 % całej działalności badawczej wiąże się z celami środowiskowymi.

6.8.

W dokumencie Flightpath 2050 Rada Doradcza ds. Badań nad Aeronautyką w Europie wyznaczyła cel na 2050 r. w dziedzinie technologii i procedur dotyczący umożliwienia zmniejszenia emisji CO2 na pasażerokilometr o 75 %, redukcji emisji NOx o 90 % oraz zmniejszenia odczuwanej emisji hałasu przez lecący statek powietrzny o 65 % (w stosunku do możliwości typowego nowego statku powietrznego w 2000 r.).

6.9.

Ponadto statki powietrzne nie powinny powodować żadnych emisji podczas kołowania i należy je projektować i produkować z myślą o recyklingu. Europa powinna również stać się centrum doskonałości w zakresie zrównoważonych paliw alternatywnych, w tym paliw dla lotnictwa, w oparciu o silną europejską politykę energetyczną.

6.10.

Europa powinna stać na czele badań atmosferycznych i przewodzić w formułowaniu traktowanego priorytetowo planu działań na rzecz środowiska oraz ustanawianiu globalnych norm środowiskowych. Mimo poczynionych znacznych postępów w ramach programu „Horyzont 2020” należy przyspieszyć tempo badań naukowych i innowacji w ramach programu „Horyzont Europa”, obejmujących także elektryfikację i hybrydyzację statków powietrznych.

7.   Cyfryzacja

7.1.

Cyfryzacja (w tym infrastruktura cyfrowa niezbędna na potrzeby nowych zautomatyzowanych platform latających), automatyzacja, technologie wirtualne i technologie rozszerzonej rzeczywistości będą również ważnym priorytetem w badaniach aeronautycznych i wraz z potrzebą ciągłej poprawy poziomu bezpieczeństwa lotniczego i potrzebą dalszej pracy na rzecz zmniejszenia śladu środowiskowego lotnictwa wyznaczą plan działania w zakresie badań naukowych i innowacji dla SESAR 3 i „Czystego nieba 3”.

7.2.

Należy zintensyfikować wdrażanie rozwiązań SESAR i zasadnicze znaczenie dla ich efektywnego wdrożenia w UE ma ustanowienie jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej.

8.   Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA)

8.1.

Kluczowe znaczenie dla przemysłu lotniczego UE (w tym sektora obsługi technicznej, napraw i remontów) ma wzmocnienie międzynarodowej roli EASA, tak aby stworzyć przeciwwagę dla nieustannie silnej międzynarodowej roli, jaką odgrywa Federalna Administracja Lotnictwa USA w promowaniu amerykańskiego przemysłu lotniczego na rynkach państw trzecich.

8.2.

EASA powinna mieć możliwość otwierania w państwach trzecich większej liczby biur odgrywających kluczową rolę w promowaniu europejskich przepisów bezpieczeństwa, standardów i strategii certyfikacji, a także w zapewnianiu, aby przemysł europejski mógł konkurować na równych warunkach na najważniejszych rynkach eksportowych, za sprawą codziennych kontaktów z organami lotnictwa cywilnego z państw trzecich i unikania barier technicznych w zatwierdzaniu europejskich produktów na tych rynkach eksportowych.

8.3.

Należy rozszerzyć unijne dwustronne umowy w sprawie bezpieczeństwa lotniczego z państwami trzecimi, aby ograniczyć powielanie nadzoru nad bezpieczeństwem zarówno w przypadku certyfikacji typu/wstępnej zdatności do lotu, jak i ciągłej zdatności do lotu/obsługi technicznej.

8.4.

Ponadto szczegółowe zasady EASA należy w większym stopniu oprzeć na wydajności, polegając przy tym na standardach branżowych, aby umożliwić bezpieczne wdrażanie nowych technologii w skuteczniejszy i szybszy sposób. W tym kontekście należy z zadowoleniem przyjąć niedawno uzgodnioną rewizję podstawowego rozporządzenia w sprawie EASA (rewizję rozporządzenia nr 216/2008).

9.   Infrastruktura

9.1.

Przemysł lotniczy UE odnosi również korzyści z dobrej kondycji unijnego sektora lotnictwa cywilnego w szerszym znaczeniu (tj. linii lotniczych, operatorów śmigłowców, operatorów samolotów biznesowych i innych użytkowników przestrzeni powietrznej), ponieważ dodatkowy wzrost liczby użytkowników przestrzeni powietrznej powoduje potrzebę zwiększenia liczby statków powietrznych i odpowiedniej technologii.

9.2.

W związku z tym zasadnicze znaczenie mają dalsze inwestycje w bezpieczną i opłacalną infrastrukturę naziemną i powietrzną, przy jednoczesnym unikaniu nadmiernych podatków lotniczych.

9.3.

Z zadowoleniem przyjmuje się zatem unijną strategię w dziedzinie lotnictwa, ponieważ obejmuje ona zestaw narzędzi mających poprawić konkurencyjność szeroko rozumianego sektora lotnictwa cywilnego w UE, w tym rewizję podstawowego rozporządzenia EASA, strategię zapewniania UE przywództwa na wschodzącym rynku cywilnych zdalnie kierowanych bezzałogowych systemów powietrznych i bezzałogowych systemów zarządzania ruchem, a także inne propozycje mające wpływ na konkurencyjność branży lotniczej (przegląd rozporządzenia nr 868/2004 i ewentualny przegląd dyrektywy w sprawie opłat lotniskowych w UE).

9.4.

Przegląd rozporządzenia (WE) nr 1008/2008 (wspólne zasady wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty) również powinien być postrzegany w tym świetle i powinien zapewnić, aby jednolity rynek był nadal dostosowany do przyszłych zmian. Co więcej, mając na uwadze dostrzeganą potrzebę dalszej konsolidacji w sektorze przewoźników lotniczych UE, należy wypracować równowagę między bardziej skonsolidowanym sektorem przewoźników lotniczych a korzyściami dla unijnych konsumentów płynącymi z możliwości wyboru linii lotniczych i skutecznej konkurencji.

10.   Obsługa techniczna, naprawy i remonty (MRO)

10.1.

Usługi MRO są również ważnym segmentem przemysłu lotniczego UE, ponieważ przyczyniają się zarówno do tworzenia miejsc pracy w UE, jak i eksportu tych usług. Zwiększenie konkurencyjności unijnego sektora MRO (MRO linii lotniczych, niezależnych MRO i MRO wytwórców oryginalnego sprzętu) ma zatem również zasadnicze znaczenie dla możliwości tworzenia miejsc pracy i zdobywania nowych rynków przez ten sektor.

10.2.

Wykorzystanie dużych zbiorów danych i nowych technologii dla MRO będzie także ważnym elementem, który należy uwzględnić w programach badań naukowych i innowacji.

11.   Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ)

11.1.

Wniosek Komisji UE dotyczący monitorowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych (COM(2017) 487) usprawni wymianę informacji między państwami członkowskimi, zwiększy transgraniczną przejrzystość, pozostawiając jednak ostateczną decyzję na szczeblu krajowym. Wniosek przewiduje również możliwość monitorowania przez Komisję UE – ze względów bezpieczeństwa i porządku publicznego – przypadków, które mogą mieć wpływ na projekty lub programy leżące w interesie Unii.

11.2.

Ten wniosek Komisji należy przyjąć z zadowoleniem jako pierwszy krok, ponieważ ma ogromne znaczenie nie tylko w odniesieniu do bezpośrednich inwestycji zagranicznych w unijny przemysł lotniczy i kosmiczny i jego łańcuch dostaw, ale także w odniesieniu do kluczowych technologii dla unijnej produkcji (automatyzacja, wirtualna inteligencja, duże zbiory danych i cyberprzestrzeń).

12.   Brexit

Europejski przemysł lotniczy jest w pełni zintegrowany – wiele komponentów kilkakrotnie przekracza granice państwowe przed ostatecznym montażem. Łańcuch dostaw składa się z wielu dużych, średnich i małych przedsiębiorstw funkcjonujących w oparciu o zasadę „dokładnie na czas”.

Jednolity rynek i unia celna mają znaczenie kluczowe, ponieważ zmniejszają obciążenia administracyjne i biurokratyczne dla przemysłu, co prowadzi do ograniczania kosztów.

UE-27 i Parlament Europejski wyraźnie stwierdziły, że będą chronić integralność jednolitego rynku, w tym cztery swobody oraz jurysdykcję Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, i że dla żadnego przemysłu nie będzie można wybrać tylko najkorzystniejszych elementów.

Rząd Wielkiej Brytanii stwierdził, że od 29 marca 2019 r. będzie krajem trzecim.

12.1.

Scenariuszu brexitu bez żadnego porozumienia należy unikać, gdyż byłby szczególnie szkodliwy dla konkurencyjności europejskiego przemysłu lotniczego w skali globalnej i stanowiłby zagrożenie dla tysięcy miejsc pracy po obu stronach kanału La Manche. Konieczne jest znalezienie rozwiązań dla porozumienia po brexicie, które objęłyby: — sprawne procedury celne, w tym kontrolę eksportu produktów podwójnego zastosowania, — dalsze członkostwo w EASA i ECHA (REACH), — badania w zakresie lotnictwa cywilnego: dalszą współpracę dotyczącą wspólnych inicjatyw technologicznych, — możliwość przemieszczania się przez granice wysoko wykwalifikowanych pracowników.

Należy jak najszybciej rozpocząć dyskusje techniczne dotyczące otoczenia regulacyjnego, w tym EASA i ECHA, tak aby zapewnić środki łagodzące i tym samym zminimalizować potencjalne zakłócenia.

Rządy krajowe muszą przedstawić jasne wytyczne, tak aby pomóc swoim przedsiębiorstwom w przygotowaniu się do wszystkich potencjalnych zmian spowodowanych brexitem i zminimalizować zakłócenia.

13.   Umiejętności

13.1.

Dalsze sukcesy unijnego przemysłu lotniczego są w dużym stopniu uzależnione od jego zdolności przyciągania wykwalifikowanej siły roboczej. W kontekście starzejącej się siły roboczej i nowych wyzwań technologicznych (cyfryzacja, automatyzacja, cyberbezpieczeństwo, Przemysł 4.0) wymaga to ogólnej strategii UE dotyczącej rozwoju unijnych programów kształcenia i szkolenia, w której centralne miejsce zajmują przepisy dotyczące uczenia się przez całe życie i wysokiej jakości szkolenia.

13.2.

Na poziomie krajowym zachęca się państwa członkowskie do promowania nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyki (ang. STEM), w szczególności wśród dziewcząt od najmłodszych lat, jak również udziału w programach Erasmus+.

13.3.

Należy opracować elastyczne ścieżki przechodzenia między światem pracy a światem edukacji (uczenie się oparte na pracy, wysokiej jakości praktyki zawodowe i sektorowe inicjatywy szkoleniowe), a MŚP powinny w razie potrzeby otrzymywać dodatkowe wsparcie.

13.4.

Biorąc pod uwagę te znaczące konkretne wyzwania społeczne, przemysł aeronautyczny UE odniósłby korzyści z sektorowego dialogu społecznego na szczeblu UE (decyzja 98/500/WE), który umożliwiłby partnerom społecznym omawianie konkretnych zagadnień.

---

(1)  Źródło: ASD Facts and Figures.

(2)  Źródło: ASD Facts and Figures.

(3)  Źródło: PWC.

(4)  Źródło: RAND, „Chinese Investment in U.S. Aviation” (Chińskie inwestycje w amerykańskie lotnictwo), 2017.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Europejski pakt finansowo-klimatyczny”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2019/C 62/02)

Sprawozdawca:

Rudy DE LEEUW

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	15.2.2018
Podstawa prawna	Art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	5.10.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.10.2018
Sesja plenarna nr	538
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	172/4/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES zdecydowanie popiera oenzetowską Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 oraz porozumienie paryskie. Wytyczony kierunek pozwoli w najlepszym razie na ograniczenie wzrostu temperatury do 3 oC lub więcej, co znacznie wykracza ponad to, co przewiduje porozumienie paryskie.

1.2.

Jednocześnie Europie potrzebny jest nowy zastrzyk energii i nowy projekt oparty raczej na współpracy i konwergencji niż na konkurencji, który przyniesie konkretne korzyści obywatelom, zwłaszcza młodym ludziom. Obecnie zasadnicze znaczenie ma przyjęcie ofensywnej europejskiej polityki i nadanie wyraźnego kierunku modelowi społeczno-gospodarczemu, jakiego oczekuje się dla obecnych i przede wszystkim przyszłych pokoleń.

1.3.

Europa musi pokazać, że może jednocześnie zapewnić sprzyjające otoczenie, by tworzyć wysokiej jakości, dobrze wynagradzane i przyjazne dla środowiska miejsca pracy i pobudzać rozwój realnej gospodarki z korzyścią dla wszystkich europejskich przedsiębiorców, pracowników i obywateli.

1.4.

Tymczasem olbrzymia część środków kapitałowych zasila nowe bańki finansowe zamiast realnej gospodarki, a instytucje takie jak MFW zapowiadają kolejny możliwy kryzys o jeszcze bardziej katastrofalnych skutkach niż w roku 2008 (1).

1.5.

Przyszłe wieloletnie ramy finansowe (2021–2027) powinny służyć rozwojowi gospodarczemu (2) i zatrudnieniu (3), a także pozwolić UE na osiągnięcie wyznaczonych celów i przyczynić się do przejścia na gospodarkę niskoemisyjną do roku 2050.

1.6.

Na wymarłej planecie nie będzie ani życia, ani zatrudnienia, ani przedsiębiorczości. Zmiana klimatu stwarza możliwość tworzenia nowych miejsc pracy o wysokiej jakości i powinna być w stanie dostarczyć rozwiązanie korzystne dla pracodawców, pracowników i społeczeństwa obywatelskiego. Opóźnianie procesu przystosowania się do zmiany klimatu lub brak działania może znacząco przyczynić się do wzrostu całkowitych kosztów zmiany klimatu (4).

1.7.

Według danych Komisji (przy czym Europejski Trybunał Obrachunkowy i Bank Światowy podają takie same kwoty) konieczne będzie zainwestowanie 1,115 bln EUR rocznie w UE począwszy od roku 2021, aby przystąpić do działania i osiągnąć unijne cele do roku 2030 (5). Do tej kwoty 1,115 bln EUR wliczono znaczną część obecnych inwestycji, które należy przekierować na zrównoważony rozwój (przekierowanie ekologiczne). Niepodjęcie działań kosztowałoby 190 mld EUR rocznie (tj. 2 % PKB UE) (6).

1.8.

Przyjmując za wzór stanowisko zajmowane przez pewną liczbę ekonomistów i politycznych osobistości ze społeczeństwa obywatelskiego (7), należy promować i wspierać wszystkie projekty, które mają zdolność do skupienia europejskich sił w interesie pracowników, przedsiębiorstw i wszystkich europejskich obywateli. Taki cel ma pakt finansowo-klimatyczny odnośnie do wysokiej jakości miejsc pracy.

1.9.

Celem paktu finansowo-klimatycznego jest przekierowanie środków kapitałowych, które mogą przyczynić się do powstania nowej bańki finansowej, na przeciwdziałanie zmianie klimatu i na rzecz realnej gospodarki. Na potrzeby paktu należy również przeznaczyć nowe środki finansowe, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw. Pakt ten powinien stać się nowym programem działania na rzecz europejskiego przywództwa, przy czym należałoby wyposażyć go w zintegrowany plan (we współpracy z Chinami i Indiami, kluczowymi podmiotami w procesie przeciwdziałania zmianie klimatu).

1.10.

W przypadku EKES-u ten program działania powinien uwzględniać wszystkie aspekty polityki przeciwdziałania zmianie klimatu, czyli sprawiedliwy charakter transformacji (działania, które należy podjąć w celu złagodzenia skutków zmiany, ale również zrekompensowania szkód i strat), a także rzeczywiste strategie polityczne w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Należy w jak największym stopniu promować model gospodarki o obiegu zamkniętym (8) oraz usprawnić powiązane ramy prawne. Całość wymienionych działań należy finansować z odpowiednich środków budżetowych uzyskanych przez zmianę przeznaczenia obecnych inwestycji (przekierowanie ekologiczne) oraz z nowych dostępnych instrumentów finansowania.

1.11.

Ta zmiana pociągnie za sobą niezbędną transformacje rynku pracy i może przyczynić się do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy w ramach europejskiego filaru praw socjalnych (9).

1.12.

Przejściu do modelu społeczeństwa zrównoważonego rozwoju musi towarzyszyć wsparcie socjalne, przy czym koniecznie należy wprowadzić plan działania na rzecz sprawiedliwej transformacji, aby nikt nie został z niej wykluczony.

1.13.

Transformacja ta wymaga znacznych inwestycji w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji, aby pobudzać i wspierać nowatorskie projekty zgodne z europejską taksonomią.

1.14.

Należy unikać powtarzania błędów z przeszłości (dotowanie paliw i nadmierna eksploatacja energii ze źródeł kopalnych) i zaprzestać promowania projektów o skutkach szkodliwych dla klimatu lub sprzecznych z porozumieniem paryskim.

1.15.

Aby osiągnąć cele porozumienia paryskiego, znaczna część inwestycji, które należy poczynić w celu przeciwdziałania zmianie klimatu, powinna być realizowana jest przez sektor prywatny, oprócz finansowania publicznego.

1.16.

Pakt wymaga wdrożenia przejrzystych i przewidywalnych w perspektywie długoterminowej europejskich ram politycznych w celu zabezpieczenia planowania inwestycyjnego (10). Ramom tym powinny towarzyszyć mechanizmy dostosowywania na granicach dla produktów nieobjętych takimi samymi normami socjalnymi i środowiskowymi.

1.17.

Według EKES-u i zgodnie ze stanowiskiem Komisji konieczne jest ustanowienie systemu ujednoliconej klasyfikacji (taksonomii) UE w celu rozróżnienia zrównoważonych projektów (i oddzielenia tych, które nie mają takiego charakteru) oraz wskazania dziedzin, w których inwestycje mogą odegrać najbardziej znaczącą rolę. Parlament Europejski popiera to podejście i proponuje wdrożenie oznakowania ekologicznego. Oznakowanie to miałoby być nadawane inwestycjom przestrzegającym unijnej taksonomii i najwyższych norm w dziedzinie zrównoważoności zgodnie z zasadami korzystnego przekierowania inwestycji (11).

1.18.

Wspierane projekty, które będą zgodne z celami zrównoważonego rozwoju ONZ i które wymagają znacznych środków w dziedzinie innowacji oraz badań i rozwoju, powinny być egzekwowane poprzez narzędzie umożliwiające wizualizację różnych źródeł finansowania (w tym z przyszłych wieloletnich ramach finansowych) i przez różne działania: — skierowanie finansowania na inwestycje o zrównoważonym charakterze przez przekierowanie ekologiczne i w tym kontekście promowanie pożyczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) z oznakowaniem ekologicznym, — wykorzystanie luzowania ilościowego Europejskiego Banku Centralnego (EBC) jako źródła finansowania, — zwiększenie części Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych przeznaczonej na przeciwdziałanie zmianie klimatu do 40 %, — UE musi wykazać poziom ambicji, który odpowiadał będzie wyzwaniu zwalczania zmiany klimatu: średnio 40 % jej ogólnego budżetu (WRF 2021–2027) należy przeznaczyć na ten cel, — zwiększenie odnośnej części Europejskiego Funduszu Spójności powyżej aktualnych 20 %, — zmobilizowanie 3 % funduszy emerytalno-rentowych i ubezpieczeniowych, — wspieranie nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP, na badania i rozwój do kwoty 100 mld EUR na ten cel, — wywiązanie się z zobowiązań dotyczących pomocy finansowej na rzecz państw Południa, które uczestniczą w procesie przeciwdziałania zmianie klimatu, — wprowadzenie do umów handlowych UE klauzuli dotyczącej porozumienia paryskiego o rzeczywiście wiążącym charakterze.

2.   Wstęp

2.1.

Art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej stanowi, że zadaniem Unii jest wspieranie trwałego wzrostu gospodarczego przyjaznego dla środowiska. Nadzwyczajna sytuacja klimatyczna jest sprawą najwyższej wagi także dla Komitetu i wyznacza ogólne ramy działania dla organów publicznych oraz podmiotów gospodarczych, pracowników i obywateli. Tak więc konieczne jest zorganizowanie i przede wszystkim finansowanie szeroko zakrojonej transformacji gospodarczej, społecznej i środowiskowej (12).

2.2.

W związku z tym podczas niedawno rozpoczętej dyskusji na temat przyszłych wieloletnich ram finansowych UE na okres 2021–2027 należy zawrzeć w ujęciu przekrojowym kwestie związane ze zmianą klimatu z wyzwaniami klimatycznymi i skoncentrować się na priorytetowym celu, jakim jest transformacja świata w kierunku większej zrównoważoności.

2.3.

Ta zmiana pociągnie za sobą niezbędną transformację rynku pracy i może przyczynić się do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy w ramach europejskiego filaru praw socjalnych.

2.4.

Europa potrzebuje nowego projektu, aby wykorzystać swoją wartość dodaną i wykazać, że może jednocześnie zapewnić sprzyjające otoczenie, by tworzyć wysokiej jakości i dobrze wynagradzane miejsca pracy oraz pobudzać rozwój realnej i zrównoważonej gospodarki z korzyścią dla wszystkich.

2.5.

Europa będzie częścią rozwiązania problemu, wyróżniając się w stosunku do pozostałych międzynarodowych podmiotów gospodarczych przez sprostanie zadaniu zrównoważonego rozwoju jednocześnie w trzech wymiarach: społecznym, środowiskowym i gospodarczym.

2.6.

W ostatnich analizach MFW i OECD skrytykowano sposób reagowania na kryzys z 2008 r. polegający na takiej polityce gospodarczej, która zmuszała obywateli, przedsiębiorstwa i rządy do cięć budżetowych.

2.7.

Potrzeba większych inwestycji w dziedzinie innowacji oraz badań i rozwoju, aby sprostać nowym wyzwaniom społeczno-gospodarczym, takim jak transformacja energetyczna, gospodarka o obiegu zamkniętym i gospodarka współpracy czy też robotyzacja. Stawką jest także zapobieżenie pogorszeniu jakości miejsc pracy.

2.8.

Do kryzysu finansowego i społecznego dochodzi kryzys polityczny lub, w niektórych krajach, silne zawirowania polityczne oraz kryzys ekologiczny.

2.9.

Wobec tego przeciwdziałanie zmianie klimatu to konieczność, ale również okazja do przekształcenia naszych gospodarek, promowania zrównoważonego modelu wzrostu, lepszej walki z nierównościami i wzmocnienia systemów demokratycznych.

3.   Stan obecny

3.1.

EKES zdecydowanie popiera oenzetowską Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, która określa cele zrównoważonego rozwoju obejmujące wyeliminowanie ubóstwa, ochronę planety, poszanowanie praw człowieka i zagwarantowanie dobrobytu dla wszystkich. Przyjęcie tego programu stanowi historyczny krok w stronę nowego modelu, w ramach którego za pomocą uniwersalnego i zintegrowanego podejścia dąży się do zniwelowania różnic gospodarczych, społecznych i środowiskowych.

3.2.

Porozumienie paryskie przewiduje zatrzymanie do 2100 r. wzrostu średniej temperatury globalnej „do poziomu znacznie poniżej 2 oC w stosunku do poziomów sprzed epoki przemysłowej” i w miarę możliwości „kontynuowanie wysiłków na rzecz ograniczenia tego wzrostu do 1,5 oC”. Tymczasem według danych ONZ przyjęty przez nas kierunek pozwoli w najlepszym razie na ograniczenie wzrostu temperatury do 3 oC (lub więcej).

3.3.

Ludzkie i finansowe koszty zmiany klimatu są bardzo wysokie, zwłaszcza z powodu wzrostu liczby katastrof naturalnych: od początku XX w. upały i podnoszenie się poziomu wód przyczyniły się do śmierci 8 mln osób na całym świecie oraz pociągnęły za sobą koszty w wysokości 7 bln USD (13). Odnotowuje się również wzrost liczby uchodźców klimatycznych (250 mln do roku 2050). Zgodnie z tą tendencją zmiana klimatu w pierwszej kolejności uderza w najsłabszych, co dodatkowo powiększa nierówności. Zdaniem MFW „pogłębianie się nierówności społecznych zagraża zrównoważonemu rozwojowi gospodarczemu” (14).

3.4.

Przy zachowaniu dotychczasowego scenariusza postępowania, jeśli nie zostanie podjęte żadne działanie dostosowawcze, zmiana klimatu przewidywana do 2080 r. będzie kosztować gospodarstwa domowe w całej UE co roku 190 mld EUR (tylko koszt ubezpieczeń uwzględniających szkody klimatyczne) w cenach stałych (15).

3.5.

Wprawdzie poczyniono postępy w dziedzinie finansowania przeciwdziałania globalnemu ociepleniu i powiązanym skutkom, lecz są one niewystarczające. Priorytetowe znaczenie polityczne należy nadać finansowaniu i gospodarce o zrównoważonym charakterze, w szczególności przez przejrzyste, stabilne i zawierające odpowiednie zachęty ramy polityczne. Wspomniane ramy powinny również wspierać realizowanie nowatorskich projektów o wysokiej wartości dodanej, które będą również przyjazne dla środowiska.

3.6.

Europa nie doszła jeszcze w pełni do siebie po kryzysie finansowym z 2008 r., a MFW podnosi już alarm i zwraca uwagę na ryzyko jeszcze poważniejszego i rozleglejszego kryzysu niż w 2008 r (16).

3.7.

Według analiz P. Larrouturou i J. Jouzela, z 2,2 bln EUR wyemitowanych od 2015 r. przez Europejski Bank Centralny jedynie 11 % zostało wprowadzone do realnej gospodarki, a 89 % zasiliło spekulacje i nową bańkę finansową (17). Ponadto, według danych OECD, w ramach ponad 800 programów wydatków i ulg podatkowych wdrożonych w 35 państwach OECD i w sześciu największych gospodarkach wschodzących G-20 zachęca się do produkcji i eksploatacji paliw kopalnych (18), co stoi w całkowitej sprzeczności z wytycznymi ustalonymi w porozumieniu paryskim.

3.8.

To ukierunkowanie finansowania wynikające ze spekulacji lub przekierowania sprzecznego z celami przeciwdziałania zmianie klimatu wyznaczonymi przez Unię obciąża całą europejską społeczność wysokimi kosztami pod względem gospodarczym, społecznym i ekologicznym.

3.9.

Parlament Europejski stwierdził, że wieloletnie ramy finansowe na okres 2014–2020 okazały się niewystarczające do zaspokojenia aktualnych potrzeb. Poza tym nie są one dostosowane do szeregu kryzysów i nowych wyzwań (dotyczących m.in. rolnictwa, zatrudnienia ludzi młodych, inwestycji o zrównoważonym charakterze czy też środowiska). Z tego względu wspomniane przyszłe ramy finansowe teraz muszą sprostać poważnemu wyzwaniu, jakie stanowi przeciwdziałanie zmianie klimatu, i w ten sposób tworzyć wysokiej jakości miejsca pracy.

4.   Możliwości

4.1.

Wiodący przedsiębiorcy zdają sobie sprawę z możliwości oferowanych przez zmianę klimatu. Wielu z nich uważa, że przedsiębiorstwa powinny uczestniczyć w rozwiązaniu problemu, i podkreśla, że te firmy, które wykorzystały możliwości istniejące w branżach niskoemisyjnych, czerpią coraz większe korzyści.

4.2.

Przedsiębiorcy mogą tworzyć miejsca pracy i wdrażać innowacje, podążając jednocześnie w kierunku prosperującej gospodarki niskoemisyjnej (19) i osiągając zyski. Jest to tym ważniejsze, że aby można było osiągnąć cel wzrostu temperatury poniżej 2 oC, konieczne jest osiągnięcie zerowej emisji dwutlenku węgla do połowy stulecia.

4.3.

Pakt finansowo-klimatyczny powinien sprawić, że konieczność reakcji na zmianę klimatu stanie się okazją do przekształcenia europejskiego przemysłu i tworzenia nowych przedsiębiorstw. Należy wobec tego dokonać znaczących inwestycji w realną gospodarkę oraz w badania i rozwój, aby tworzyć trwałe i jakościowe miejsca pracy.

4.4.

Ogólny wskaźnik zatrudnienia w Unii Europejskiej wzrósł, a w wyniku niedawnej poprawy gospodarczej spadła stopa bezrobocia. Niemniej długotrwałe bezrobocie, niepewność zatrudnienia, zwłaszcza kobiet, a także bezrobocie osób młodych pozostają na niepokojąco wysokim poziomie. Przejście w kierunku zrównoważonego rozwoju musi umożliwić dynamicznym i innowacyjnym przedsiębiorstwom korzystanie z wszystkich pojawiających się możliwości i jak największe przyczynienie się do poprawy sytuacji w zakresie bezrobocia.

4.5.

Z tego względu zasadnicze znaczenie ma to, by Unia Europejska pracowała wraz z państwami członkowskimi nad wdrożeniem skoordynowanej strategii na rzecz otoczenia sprzyjającego tworzeniu zrównoważonych miejsc pracy wysokiej jakości. Komisja musi przeanalizować możliwość wyłączenia z obliczania zadłużenia publicznego (20) tych inwestycji, które przyczyniają się do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy i budowania zrównoważonej gospodarki – z korzyścią dla wszystkich, tak przedsiębiorstw, jak i pracowników.

4.6.

UE zachęca do współpracy między państwami członkowskimi. Wspiera i docenia podejmowane przez nie starania, głównie w ramach europejskiego semestru i wytycznych na rzecz zatrudnienia oraz w ramach monitorowania kierunków polityki krajowej (wspólne sprawozdania na temat zatrudnienia, krajowe programy reform i zalecenia dla poszczególnych krajów). Niemniej Unia musi również dążyć do skoordynowania tych kierunków polityki z celami wspierającymi wspólny dobrobyt przedsiębiorców, pracowników i europejskich obywateli.

4.7.

ADEME szacuje (21) potencjalną liczbę miejsc pracy netto utworzonych w kontekście zmiany klimatu w Europie na 5–6 mln stanowisk do roku 2050, a według danych Komisji Europejskiej w sektorze energii ze źródeł odnawialnych mogą powstać 3 mln miejsc pracy do 2020 r.

4.8.

Natomiast niemiecka konfederacja pracodawców BDI oświadczyła, że mogłaby osiągnąć cel redukcji emisji CO2 o 80 % do 2050 r., jeśli dysponowałaby w tym okresie kwotą 50 mld EUR rocznie.

4.9.

W sektorze zielonej gospodarki stwierdzono wzrost zatrudnienia w przeliczeniu na ekwiwalent pełnego czasu pracy (z 2,8 mln miejsc pracy w 2000 r. do 4,2 mln w 2014 r.). Niektóre sektory rozwijają się bardzo dynamicznie: energia ze źródeł odnawialnych (1 mln miejsc pracy powstałych od roku 2000: + 182 %) czy gospodarowanie odpadami (z 0,8 mln w 2000 r. do 1,1 mln w 2014 r.: + 36 %).

4.10.

Zasadnicze znaczenie ma jednak, aby MŚP oraz spółdzielnie i najmniejsze organizacje istniejące na wszystkich szczeblach lokalnych mogły również wziąć udział w zrównoważonych projektach. Ponadto powinny one otrzymywać finansowanie w pierwszej kolejności. Należy wobec tego czuwać nad tym, by dostęp do instrumentów finansowych nie był dla nich przeszkodą (22).

4.11.

Ponadto należy przyjąć wielopoziomowe podejście i zaangażować wszystkie zainteresowane podmioty – zarówno publiczne, jak i prywatne – aby pobudzać i uwzględniać inicjatywy, plany i działania sieci regionów, miast i gmin zaangażowanych w przeciwdziałanie zmianie klimatu oraz realizację porozumienia paryskiego, na co KR zwrócił uwagę w przyjętej niedawno opinii (23).

4.12.

Ponadto pakt finansowo-klimatyczny, który wymaga pełnego zaangażowania i dobrych chęci zarówno podmiotów publicznych, jak i prywatnych, powinien uwzględniać środki towarzyszące proponowane przez Komisję, takie jak m.in.: taksonomia (klasyfikacja), obowiązek uwzględniania przez inwestorów instytucjonalnych zrównoważoności, informowanie inwestorów, przekalibrowanie środków własnych banków, zwiększenie przejrzystości w zakresie publikowania informacji przez przedsiębiorstwa czy też oznakowanie unijne (sugerowane przez Parlament Europejski).

5.   Różne źródła finansowania i działania, które należy podjąć

Przekierowanie (przekierowanie ekologiczne) i nowe źródła finansowania

5.1.

Komisja Europejska i Trybunał Obrachunkowy – opierając się na tych samych danych – zgadzają się co do potrzeby wyasygnowania 1,115 bln EUR rocznie, które należy poświęcić na przeciwdziałanie zmianie klimatu i powiązanym skutkom.

5.2.

W ramach 1,115 bln EUR na okres 2021–2030 należy rozróżnić (24) dwie kategorie projektów do finansowania: — z jednej strony projekty oferujące zwrot z inwestycji i należące do dziedzin interwencji EBI i publicznych banków rozwoju (25), banków prywatnych, funduszy emerytalno-rentowych i ubezpieczeniowych lub państwowych funduszy majątkowych, — z drugiej strony projekty wymagające dotacji publicznych, do sfinansowania z wkładów europejskich.

5.3.

Należy przekierować całość lub część aktualnych instrumentów finansowych na inwestycje o zrównoważonym charakterze, czyli dokonać „ekologizacji” europejskich ram finansowych i skierować środki finansowe w stronę przeciwdziałania skutkom zmiany klimatu. Są to następujące instrumenty finansowe: — pożyczki EBI: banki prywatne mogłyby finansować za pośrednictwem EBI inwestycje odpowiadające taksonomii (klasyfikacji) UE, — kreacja pieniądza EBC przez skierowanie mas pieniądza pochodzących z luzowania ilościowego do realnej gospodarki o zrównoważonym charakterze: 50 % wartości rocznego luzowania ilościowego mogłoby wygenerować setki miliardów euro każdego roku, — 40 % (zamiast dotychczasowych 20 %) Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EBI i Komisja) należy przeznaczyć na przeciwdziałanie ociepleniu i powiązanym skutkom, w tym w wymiarze społecznym i edukacyjnym, — UE musi wykazać się takim poziomem ambicji, który odpowiada wyzwaniu dotyczącemu walki ze zmianą klimatu. Średnio 40 % budżetu UE należy przeznaczyć na ten właśnie cel w zakresie klimatu. Dotyczy to zwłaszcza Europejskiego Funduszu Spójności, z którego wyasygnowano na te zadania zaledwie 20 % środków w budżecie na okres 2014–2020, — jako uzupełnienie tych środków finansowych 3 % inwestycji z funduszy emerytalno-rentowych i ubezpieczeniowych należy przeznaczyć na przeciwdziałanie ociepleniu.

5.4.

Należy podjąć szczególne wysiłki w dziedzinie badań i rozwoju oraz szkoleń zawodowych. Jedynie na ten cel należy przeznaczyć rocznie 100 mld EUR. W odpowiednim czasie Komitet przedstawi propozycje dotyczące wyboru instrumentów na rzecz uzupełnienia obecnego i przyszłego finansowania niezbędnego do tego celu.

Działania, które należy podjąć

5.5.

Na potrzeby przeciwdziałania zmianie klimatu można udostępnić wiele instrumentów finansowych, lecz środki finansowe będą użyteczne jedynie, jeśli Europa opracuje spójny plan o jasno wyznaczonym kierunku w perspektywie długoterminowej (26). Plan ten powinien uwzględniać elementy przedstawione poniżej:

5.5.1.

Należy ustanowić przejrzyste, stabilne i długoterminowe ramy polityczne. Konieczne jest zapewnienie bezpieczeństwa planowania i inwestowania, gdyż nie ma nic bardziej szkodliwego dla zobowiązań niż niepewność związana z ciągłymi zmianami kierunku podczas kształtowania polityki.

5.5.2.

Od stycznia 2018 r. EBI jest największym na świecie emitentem ekologicznych obligacji. W celu umożliwienia Bankowi udzielania pożyczek na jeszcze korzystniejszych warunkach na rzecz wykonawców projektów objętych paktem finansowo-klimatycznym można podjąć dwa działania: — W pierwszej kolejności należałoby rozszerzyć zakres planu Junckera i ukierunkować go na te projekty, co pozwoliłoby EBI na korzystanie z gwarancji Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych. — Następnie EBI mógłby w większym stopniu korzystać z finansowania z EBC. EBI ma już dostęp do programu zakupu aktywów przez EBC, lecz w bardzo ograniczonym zakresie. Niemniej mając na uwadze przewidywane kwoty, EBI prędko doświadczyłby problemu wskaźnika kapitału podstawowego. Z tego względu można byłoby rozważyć uczynienie z EBI banku zrównoważonego rozwoju, finansującego w głównej mierze transformację energetyki, mobilność ekologiczną i innowacje i rezygnującego z finansowania tradycyjnych projektów, na które wciąż przeznacza się większość pożyczek Banku.

5.5.3.

Należy określić, w których sektorach takie finansowanie przyniosłoby największe korzyści i byłoby najbardziej interesujące z punktu widzenia stosunku kosztów do korzyści dla środowiska, obywateli i gospodarki (energia, mieszkalnictwo, rolnictwo, mobilność, transport, recykling, woda itp.). Mimo że konieczny jest sprawiedliwy dostęp do sieci, należy mieć na uwadze, że niektóre sektory są w wystarczającym stopniu opłacalne i nie wymagają już dotacji (jak na przykład sektor fotowoltaiki).

5.5.4.

Należy wzmocnić działania EBI nie tylko pod względem ilościowym, ale również jeśli chodzi o zdolność Banku do podejmowania większego ryzyka. EBI mógłby odegrać większą rolę w przeciwdziałaniu zmianie klimatu wspierając raczej branże wschodzące – nawet o małej skali – niż pożyczając miliardy euro w sektorze fotowoltaiki lub klasycznych turbin wiatrowych, które już w znacznym stopniu są finansowane przez sektor prywatny.

5.5.5.

Wszystkie formy finansowania powinny, jak proponuje Komisja, być zgodne ze wspólną taksonomią (klasyfikacją) UE. EKES, jako przedstawiciel społeczeństwa obywatelskiego, powinien zajmować się praktycznymi aspektami opracowania tej klasyfikacji.

5.5.6.

Należy w jak największym stopniu promować model gospodarki o obiegu zamkniętym oraz usprawnić powiązane ramy prawne. Gospodarka o obiegu zamkniętym powinna ograniczyć, a nawet ostatecznie powstrzymać wydobycie zasobów naturalnych, dzięki recyklingowi przedmiotów (telefony komórkowe są poddawane recyklingowi w zaledwie 3 %; inne przedmioty wcale) i metali szlachetnych. Metale te, na przykład kobalt lub lit, które wykorzystuje się do wytwarzania produktów przyszłości, są dostępne jedynie w małych ilościach w stosunku do przyszłego zapotrzebowania do celów zasilania pojazdów elektrycznych i ogólnie magazynowania energii elektrycznej, a ich produkcja nie odpowiada w żadnym stopniu przewidywanemu zapotrzebowaniu.

5.5.7.

Należy również wspierać inwestowanie w dziedzinie efektywności energetycznej budynków, które odpowiadają za 30 % emisji CO2 (tym bardziej, że inwestycje takie przynoszą szybki zwrot). Konieczne będzie również posiadanie doskonale wzajemnie połączonych linii energetycznych i gazociągów w celu utworzenia zintegrowanego europejskiego rynku energetycznego powiązanego z Afryką i Bliskim Wschodem.

5.5.8.

W celu zapewnienia sprawiedliwej społecznie transformacji, przewidzianej w porozumieniu paryskim i popieranej przez Instytut im. Jacques’a Delorsa (27), należy przeznaczyć część środków finansowych na utworzenie funduszu dostosowawczego dla regionów i pracowników związanych z sektorami podlegającymi transformacji. W związku z tym istotne jest, aby znaczną część środków Europejskiego Funduszu Spójności przeznaczoną dla regionów przydzielić na osiąganie celów klimatycznych i pozytywnych rezultatów społeczno-gospodarczych. W funduszu dostosowania do transformacji należy również przewidzieć wsparcie dla pracowników odbywających szkolenia w ramach nabywania nowych kwalifikacji zawodowych. Należy również w większym stopniu przewidywać zmiany zamiast doświadczać ich skutków, przeznaczając część budżetu na innowacje oraz badania i rozwój w sektorach uznanych za priorytetowe.

5.5.9.

W każdej umowie o wolnym handlu zapisy dotyczące kwestii społecznych i środowiskowych powinny zostać uzupełnione o wiążące zobowiązanie do realizacji porozumienia paryskiego. (Będzie to dotyczyć wszystkich potencjalnych partnerów handlowych Europy, ponieważ 195 ze 197 członków ONZ jest sygnatariuszami porozumienia).

5.5.10.

Aby podkreślić wielkie znaczenie polityczne tych działań, środki budżetowe i finansowe w ten sposób wydzielone należy egzekwować ze pomocą instrumentu, który umożliwi rzeczywistą i przejrzystą wizualizację środków, których to dotyczy.

5.5.11.

Ponadto – choć nie dotyczy to bezpośrednio europejskiego funduszu finansowo-klimatycznego – UE powinna wywiązać się ze swoich międzynarodowych zobowiązań politycznych (konferencja klimatyczna ONZ z 2009 r.) polegających na zgromadzeniu 100 mld USD rocznie na finansowanie przeciwdziałania zmianie klimatu w Afryce i w regionie Morza Śródziemnego do 2020 r.

---

(1)  https://www.theguardian.com/business/2018/oct/03/world-economy-at-risk-of-another-financial-crash-says-imf; MFW: Raport o stabilności finansowej na świecie z października 2018 r.

(2)  Opinia EKES-u w sprawie wieloletnich ram finansowych, punkt 3.1.8 (przyjęta 19 września 2018 r., jeszcze nieopublikowana w Dz.U.).

(3)  EKES, Priorytety Sekcji ECO na 2018 r. i późniejsze lata.

(4)  OECD, Konsekwencje ekonomiczne zmiany klimatu, 2 września 2016 r.

(5)  Komisja Europejska, Ocena skutków towarzysząca dokumentowi „Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2012/27/EU w sprawie efektywności energetycznej”, SWD(2016) 405 final/2 z 6 grudnia 2016 r., tabela 22 (scenariusz EUCO30 – źródło: model PRIMES).

Trybunał Obrachunkowy, https://www.euractiv.fr/section/climat/news/la-cour-des-comptes-fustige-linefficacite-de-la-politique-climat-de-lue/.

(6)  Ciscar, M. i in.: Climate Impacts in Europe – The JRC PESETA II Project, 2014.

(7)  https://www.pacte-climat.eu/en/the-first-signatories-of-the-call/

(8)  Opinia EKES-u: Możliwe przekształcenie wspólnej polityki rolnej (Dz.U. C 227 z 31.8.2017, s. 70).

(9)  Opinia EKES-u w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych (Dz.U. C 125 z 21.4.2017, s. 10).

(10)  Opinia EKES-u w sprawie koalicji na rzecz realizacji zobowiązań porozumienia paryskiego (Dz.U. C 389 z 21.10.2016, s. 20).

(11)  Sprawozdanie z 4 maja 2018 r. [2018/2007(INI)] w sprawie zrównoważonych finansów, sprawozdawczyni: Molly Scott Cato.

(12)  Opinia EKES-u w sprawie planu działania na rzecz zrównoważonych finansów (zob. s. 73 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(13)  Badanie opracowane przez Jamesa Daniella, Instytut Technologii w Karlsruhe, kwiecień 2016 r.

(14)  https://blogs.imf.org/2017/02/22/the-imfs-work-on-inequality-bridging-research-and-reality/.

(15)  Ciscar, M. i in.: Climate Impacts in Europe – The JRC PESETA II Project, 2014.

(16)  https://www.theguardian.com/business/2018/oct/03/world-economy-at-risk-of-another-financial-crash-says-imf; MFW: raport o stabilności finansowej na świecie z października 2018 r.

(17)  P. Larrouturou i J. Jouzel: Avoiding climate and financial chaos, (wyd. Odile Jacob).

(18)  Wykaz środków wsparcia paliw kopalnych OECD z roku 2015.

(19)  Paul Polman, prezes zarządu Unilever, Jean-Pascal Tricoire, prezes zarządu Schneider Electric i przewodniczący stowarzyszenia Pacte mondial France, podczas szczytu Business & Climate: http://www.businessclimatesummit.com/summit/2015/press-room

(20)  Opinia EKES-u w sprawie finansowania europejskiego filaru praw socjalnych (Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 1).

(21)  Francuska Agencja Środowiska i Gospodarki Energetycznej.

(22)  Opinia EKES-u: Dalsze działania po konferencji w Paryżu (Dz.U. C 487 z 28.12.2016, s. 24).

(23)  Opinia KR-u: Finansowanie polityki klimatycznej: niezbędne narzędzie wdrażania porozumienia z Paryża (Dz.U. C 54 z 13.12.2018, s. 9).

(24)  Według Philippe’a Maystadta, byłego prezesa EBI.

(25)  KfW w Niemczech, CDC we Francji, CDP we Włoszech, ICO w Hiszpanii.

(26)  Jeffrey Sachs, wysłuchanie zorganizowane przez EKES 18 maja 2018 r.

(27)  http://institutdelors.eu/wp-content/uploads/2018/01/Pactesocialtransitionénergétique-FernandesPellerinCarlin-janvier18.pdf.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Strategiczny rozwój polityki przemysłowej do 2030 r. z myślą o większej konkurencyjności i dywersyfikacji bazy przemysłowej w Europie oraz dążeniu do zrównoważonej efektywności w światowych łańcuchach wartości”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji austriackiej)

(2019/C 62/03)

Sprawozdawca:	Carlos TRIAS PINTÓ
Współsprawozdawca:	Gerald KREUZER

Wniosek o konsultację	Austriacka prezydencja Rady, 12.2.2018
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Organ odpowiedzialny	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez CCMI	25.9.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.10.2018
Sesja plenarna nr	538
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	158/9/4

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Polityka przemysłowa powinna identyfikować szanse na globalny zrównoważony wzrost w przyszłości, który będzie sprzyjać włączeniu społecznemu, oraz umożliwiać ich wykorzystanie. Nikogo nie wolno pominąć.

1.2.

Europa musi dalej dążyć do przywrócenia udziału produkcji przemysłowej do wcześniejszego poziomu i doprecyzować ten cel za pomocą kluczowych wskaźników skuteczności działania. Należy poprawić europejską politykę przemysłową (między dyrekcjami generalnymi, państwami członkowskimi, regionami), jako że stanowi ona część złożonych transgranicznych łańcuchów wartości na coraz bardziej zglobalizowanym rynku. Konieczne jest całościowe podejście w celu pogodzenia wyzwań związanych ze wzrostem, zmianą klimatu i ochroną środowiska oraz problemów społecznych w modelu „sprawiedliwej transformacji” skutecznie łączącym krajowe i unijne siły napędowe.

1.3.

Europa rEUnaissance (odrodzenia) oznacza prawdziwy generalny plan dla przemysłu europejskiego, który obejmuje włączenie polityki przemysłowej do głównego nurtu wszystkich polityk UE, co umożliwi transformację przemysłu w celu uczynienia z Europy największej gospodarki opartej na wiedzy, generującej przemysłową wartość dodaną dzięki kreatywności i inteligentnemu projektowaniu, innowacjom społecznym i promowaniu nowych, zrównoważonych modeli przemysłowych sprzyjających włączeniu społecznemu (marka Made in Europe).

1.4.

Jeżeli unijna polityka przeciwdziałania zmianie klimatu i polityka gospodarki o obiegu zamkniętym mają utworzyć miejsca pracy w Europie, istotne jest, by główne elementy wartości związane z tymi politykami znajdowały się w Europie. Dlatego też niezmiernie ważne jest, aby w strategii UE uznać znaczenie łańcuchów wartości i podjąć ambitne działania w celu ich dalszego rozwoju. Zamiast skupiać się na poszczególnych sektorach, strategia powinna zapewnić atrakcyjne warunki prowadzenia działalności w Europie. Aby zapewnić Europie utrzymanie jej roli w gospodarce światowej, miarą sukcesu powinna być zdolność poszczególnych ogniw europejskich łańcuchów wartości do integracji z globalnymi łańcuchami wartości; innymi słowy, europejscy dostawcy powinni być w stanie konkurować w skali globalnej, a nie tylko w Europie.

1.5.

Ulepszenia w dziedzinie kształcenia i szkolenia na potrzeby nowych miejsc pracy i usług powinny być też ściśle powiązane z polityką w zakresie badań, rozwoju i innowacji oraz z tworzeniem uczenia się opartego na pracy, co rozszerzałoby Program na rzecz umiejętności (1) na kluczowe sektory przemysłu takie jak budownictwo, przemysł stalowy, papierniczy, zielone technologie i energia ze źródeł odnawialnych, produkcja i żegluga morska.

1.6.

W celu zapewnienia Europie przywództwa technologicznego EKES zaleca również zwiększenie inwestycji w nowatorskie i przełomowe technologie takie jak sztuczna inteligencja i robotyka, internet rzeczy, analizy danych, druk 3D, nowe materiały i nanotechnologie, rozszerzona rzeczywistość wirtualna, biogospodarka, zrównoważona żywność, technologie cyfrowe, neurotechnologie, nanoelektronika, badania oceanów i przestrzeni kosmicznej itd.

1.7.

Wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027 muszą przewidywać w sposób najbardziej konkretny i szczegółowy przydzielenie dodatkowych środków budżetowych poszczególnym sektorom, zwłaszcza polityce w zakresie badań, rozwoju i innowacji i polityce spójności.

1.8.

EKES podkreśla, że należy wzmocnić zarządzanie instytucjonalne, w tym także w zakresie oceny wpływu, nie tylko wpływu na gospodarkę, ale również wpływu na środowisko i społeczeństwo w całym łańcuchu wartości.

1.9.

Aby bardziej zrównoważyć cały łańcuch wartości w przemyśle, EKES zdecydowanie popiera plan działania Komisji w sprawie finansowania zrównoważonego wzrostu (2), budowania trwałej taksonomii finansów, która reorientuje odpowiedzialne oszczędności na rzecz zrównoważonych inwestycji, oraz wzmocnienia europejskich inwestycji strategicznych (rozsądne połączenie planowanego europejskiego funduszu inwestycyjnego InvestEU i prywatnych źródeł finansowych).

1.10.

EKES ponownie zdecydowanie popiera złotą zasadę dotyczącą inwestycji publicznych, nie tylko przy współfinansowaniu strategicznych projektów inwestycyjnych, ale także we wszystkich zrównoważonych projektach inwestycyjnych, w powiązaniu z właściwym postępem w zakresie jednolitego unijnego systemu klasyfikacji zrównoważonych działań (lub taksonomii), aby zapewnić nowe możliwości rozwoju dla państw europejskich najbardziej dotkniętych skutkami kryzysu.

1.11.

Instrumenty finansowe: stworzenie równych szans, zapewnienie finansowania publicznego dla projektów na skalę przemysłową (jeśli jest to uzasadnione, do 75 % lub więcej kosztów inwestycji), zwiększenie preferencyjnych pożyczek i dostępu do kredytu. Dostęp do publicznych dotacji na działania, które koncentrują się na zmniejszeniu ekspozycji na ryzyko przełomowych projektów o wysokim poziomie ryzyka.

1.12.

Najbardziej wydajnymi sektorami (o najwyższej wartości dodanej) są te, w których jest najwięcej innowacji. Ponadto sektory, które podlegają bardziej rygorystycznym przepisom w zakresie ochrony środowiska, również charakteryzują się wyższym poziomem patentowania, prawdopodobnie w wyniku presji regulacyjnej (3).

1.13.

Głównym czynnikiem tworzenia kosztów regulacyjnych jest wdrażanie polityki UE za pośrednictwem aktów delegowanych lub wykonawczych. Technokratyczne procedury zgodności, bez zdefiniowania najbardziej opłacalnych sposobów osiągnięcia pożądanych rezultatów regulacyjnych, spowalniają zdolności innowacyjne podmiotów przemysłowych, w szczególności MŚP.

1.14.

Zrównoważony rozwój i konkurencyjność muszą iść w parze. EKES domaga się ustalenia w UE norm dotyczących produktów, które będą musiały być spełniane przez producentów krajowych i zagranicznych oraz które są możliwe do wyegzekwowania na granicy. Zatem przywóz produktów, które nie spełniają uregulowań środowiskowych i społecznych, oznacza, że unijne sektory przemysłowe napotykają poważne bariery w reagowaniu na potrzeby społeczne i wymagania w odniesieniu do zrównoważonego rozwoju.

1.15.

Komisja powinna ściśle monitorować prawidłową realizację unijnych umów o wolnym handlu (FTA), w tym prostych i jasnych zasad. Rozdziały dotyczące zrównoważonego rozwoju w umowach o wolnym handlu muszą promować wdrażanie norm pracy MOP i zasad ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka (4), ustanawiając minimalne warunki przekrojowe, których nie można zastąpić (prawa osób wymagających szczególnego traktowania, sprawne zarządzanie budżetem itp.) Należy zagwarantować wzajemność w stosunkach handlowych (np. inwestycjach, zamówieniach publicznych, dotacjach).

1.16.

Właściwa analiza globalnych łańcuchów wartości w zrównoważonych przedsiębiorstwach, w których pracownicy mają głos, i zapewnienie wspólnych reakcji w tym zakresie wymagają rozbudowanego dialogu społecznego na różnych poziomach.

1.17.

EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o wprowadzenie konkurencyjności i przywództwa przemysłowego jako najwyższego priorytetu politycznego oraz do zainicjowania programu strategii przemysłowej UE. Wzywa Komisję do opublikowania rocznego sprawozdania z wyników unijnej strategii przemysłowej obejmującego wszystkie istotne dziedziny polityki Komisji.

2.   Megatrendy – Tylko jeden świat

2.1.

Obecnie przemysł stoi w obliczu głębokich przemian związanych z ogromnym zakresem transformacji cyfrowej i niskoemisyjnej gospodarki. Energia ze źródeł odnawialnych zastąpi paliwa kopalne, dane stają się nowym dominującym surowcem, a internet (rzeczy) stał się najważniejszym sposobem porozumiewania się. Liniowe modele produkcyjne ustąpią pola bardziej zamkniętym systemom produkcji – konsumpcji – recyclingu, natomiast masowa produkcja zostanie zastąpiona procesami produkcyjnymi dostosowanymi do indywidualnego odbiorcy. Nowoczesny przemysł wiąże się z produkcją i innowacjami w sieci złożonej ze ściśle współpracujących podmiotów – od dużych do małych i średnich przedsiębiorstw– i rozciąga się na powiązane usługi w całym łańcuchu wartości. Wiedza zastąpiła pracę lub kapitał jako najważniejszy czynnik. Europejska długoterminowa strategia przemysłowa musi łączyć wszystkie te (przełomowe) zagadnienia, aby wejść w fazę porównywalną w historii ludzkości tylko do przejścia od paleolitu do neolitu: w fazę infolitu (5).

2.2.

W większości badań akademickich ostrzega się, że 20–50 % miejsc pracy, w zależności od sektora przemysłu, zostanie zastąpionych do 2030 r. technologiami i robotyką (6). Będą jednak tworzone nowe miejsca pracy, choć z większym zróżnicowaniem pod względem geograficznym, sektorowym i pod względem umiejętności. Wyzwaniem stojącym przed europejską polityką przemysłową jest zapobieganie wykluczeniu UE, jej regionów i obywateli.

2.3.

Transformacja cyfrowa ma wpływ na wszystkie główne zasoby przemysłu: naturalne i środowiskowe, ludzkie i kapitałowe (fizyczne, technologiczne i instytucjonalne). Aby odpowiednio zarządzać jej skutkami społecznymi, w poszczególnych krajach i sektorach potrzebna jest zaktualizowana ocena podstawowych zasobów lub zasobów kapitałowych, które są głównym źródłem dochodów.

2.4.

Duże sektory przemysłu europejskiego są w coraz większym stopniu uzależnione od zewnętrznego wywozu lub stanowią część złożonych transgranicznych łańcuchów wartości na coraz bardziej zglobalizowanym rynku. Jednocześnie UE stoi w obliczu rozpowszechniania polityki „America First”, przez co z kolei wzrasta ryzyko wojny handlowej, w której nie będzie zwycięzców, tylko przegrani. Kwestie te stanowią również zagrożenie dla powojennego wielostronnego ładu gospodarczego. Ponadto w siłę rosną scentralizowane i sterowane państwowo modele gospodarcze.

2.5.

Sprawiedliwe przejście do bardziej zrównoważonego przemysłu do 2050 r. (7) wymaga od Europy zmierzenia się z następującymi wyzwaniami: — postępująca zmiana klimatu oraz pogarszające się warunki środowiskowe, — wyczerpywanie się zasobów naturalnych Ziemi i utrata różnorodności biologicznej, — cyfryzacja większości sektorów przemysłowych prowadząca do zatarcia granic między gałęziami przemysłu oraz między światem fizycznym a wirtualnym, co otworzy sektory na nowe podmioty i w konsekwencji zmniejszy nakłady pracy fizycznej, — nierówności społeczne, w tym rosnąca polaryzacja rynków pracy i bezrobocie młodzieży, osoby pozostawione w tyle w upadających regionach przemysłowych, — utrata zaufania publicznego do rządu, elit politycznych i UE oraz jej struktur zarządzania, a także do innych instytucji, — zmiany demograficzne: starzenie się, migracja, znaczny wzrost liczby ludzi na świecie i nowa świadomość w zakresie ochrony środowiska, — koncentracja ludności w megamiastach powiązana z integracją sieci infrastruktury, sztuczną inteligencją, uczeniem maszynowym i uczeniem głębokim, — zmiany preferencji konsumentów (zmiana zachowania konsumentów, większa świadomość ekologiczna, regulacja zachowań konsumentów przez władze publiczne).

Długoterminowa wizja powinna jednocześnie uwzględniać wszystkie te tendencje. Głównym priorytetem europejskiej polityki przemysłowej będzie zrozumienie wyzwań i przekształcenie ich w szanse. Kompleksowy model reakcji wymaga zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron przy wspólnej odpowiedzialności. Jego powodzenie zależy od wysiłków i współpracy instytucji UE, państw członkowskich i regionów, a przede wszystkim od aktywnej roli samego przemysłu.

3.   Transformacja: UE zaangażowana w zachowanie konkurencyjności przez zrównoważony rozwój

3.1.

Aby zająć się złożonymi i bezprecedensowymi wyzwaniami stojącymi przed przemysłem, Europa zdecydowała się na zwiększenie swojej konkurencyjności przez podnoszenie jakości swoich produktów i usług oraz wdrażanie strategii zróżnicowania w poszczególnych regionach i sektorach przemysłu z myślą o generowaniu wzrostu i zatrudnienia poprzez wartość dodaną dzięki kreatywności i inteligentnemu projektowaniu, innowacjom społecznym i nowym, zrównoważonym modelom przemysłowym sprzyjającym włączeniu społecznemu.

3.2.

W Europie pojawiają się już pewne zachęcające wskaźniki, takie jak 40-procentowy udział w światowych patentach w zakresie technologii odnawialnych źródeł energii. Występują jednak nowe i poważne niedopasowania między funkcjami edukacyjnymi i szkoleniowymi, inicjatywami gospodarczymi i nowymi umiejętnościami potrzebnymi w przemyśle.

3.3.

Kolejny poważny hamulec rozwoju przemysłowego w Europie można wyjaśnić fragmentarycznym charakterem polityki Unii Europejskiej zarówno pod względem geograficznym, jak i sektorowym. Odejście od 28 różnych polityk dla każdego sektora przemysłowego na rzecz globalnego ukierunkowania polityki przemysłowej UE wymaga synchronizacji z działaniami mającymi na celu uzupełnienie UGW (w szczególności unii fiskalnej i bankowej), rozwoju ogólnounijnego rynku kapitału joint-venture oraz przyjęcia zrównoważonego modelu finansowania zapewniającego wyważony i zharmonizowany wzrost w całej Unii Europejskiej.

3.4.

Ważnym etapem w ocenie wpływu polityki środowiskowej na konkurencyjność krajów oraz w lepszym planowaniu polityki środowiskowej jest zrozumienie, czy zwiększenie udziału zielonych innowacji wzmacnia innowacje w innych sektorach, a także zrozumienie wpływu tych innowacji na ceny nakładów przemysłowych.

3.5.

Wymaga to również silnego skupienia się na potencjale MŚP w branżach, które świadczą innowacyjne usługi wysokiej jakości oparte na wiedzy. Innowacje w Europie często pojawiają się w małych strukturach, a eksport wysokiej jakości usług opartych na wiedzy odgrywa pionierską rolę w poprawie pozycji powiązanych branż na rynku.

3.6.

Jeżeli Europa ma odzyskać wiodącą pozycję w przemyśle opartym na wiedzy lub na kapitale niematerialnym, kluczową rolę w rozwijaniu europejskiej innowacji musi pełnić przemysłowa współpraca i koordynacja między państwami członkowskimi. EKES pragnie podkreślić znaczenie przedmiotu wspólnego europejskiego zainteresowania, innowacyjnych partnerstw publiczno-prywatnych i współpracy regionalnej w strategiach inteligentnej specjalizacji.

4.   Globalna i całościowa strategia

4.1.

Gospodarki, które są bardziej zaangażowane w globalne łańcuchy wartości, tworzą większą wartość dodaną. UE powinna konsekwentnie i z większą determinacją przeciwstawiać się neo-protekcjonizmowi, ponieważ może on pogarszać blokadę wzrostu zaangażowania w takie łańcuchy, do jakiej doszło niedawno.

4.2.

Istnieje możliwość połączenia globalnych łańcuchów wartości z lokalną tkanką gospodarczą, co wesprze rozwój lokalnych gospodarek. Przełomowe technologie (technologia block chain, drukarki 3D, robotyka, internet rzeczy, magazynowanie energii, energia odnawialna, duże zbiory danych, genetyka, nanotechnologie itp.) z naciskiem na włączenie społeczne mogą również utorować drogę lokalnej produkcji przy niższych nakładach, zwłaszcza jeśli zostanie przyjęty (i dobrze uregulowany) profil prosumenta. Posłuży to promowaniu rozwoju wydajnych, inkluzywnych mikroprzedsiębiorstw mających charakter komplementarny wobec głównych globalnych łańcuchów wartości.

4.3.

Nowy paradygmat zrównoważonego rozwoju jako czynnika konkurencyjności ukierunkowanego na podejście długoterminowe ma na celu zmobilizowanie, dostosowanie i zapewnienie wystarczających zasobów publicznych i prywatnych, aby osiągnąć cele określone w polityce UE. Istnienie wystarczających zasobów ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia sprawiedliwej i zrównoważonej transformacji sprzyjającej włączeniu społecznemu, w której nikt nie pozostaje w tyle ani nie jest wykluczony z gry, a priorytetami pozostają takie interesy publiczne jak ochrona konsumenta, zdrowie, bezpieczeństwo i jakość.

4.4.

Branżowe inicjatywy i sojusze przemysłu europejskiego, które mają kształtować Nowy europejski program na rzecz umiejętności i opracować katalog dobrze zorganizowanych inicjatyw mających na celu wzmocnienie lub dostosowanie istniejących programów (Erasmus+, nowa europejska agenda kultury itp.) i wdrożenie nowych, muszą dotrzeć do całej UE-27 tak szybko, jak to możliwe, zapewniając różnorodność geograficzną i ścisłe zaangażowanie władz lokalnych.

4.5.

Jednocześnie EKES zdecydowanie popiera kampanię na rzecz forów wielostronnego dialogu, wspólny rozwój innowacyjnych strategii i projektów pilotażowych o charakterze demonstracyjnym, wspólne eksperymenty i wymianę najlepszych praktyk, a także gotowość do monitorowania i szczegółowej oceny projektów. Wskazuje też na potrzebę włączenia wszystkich uczestników łańcucha wartości przemysłowej jako wymaganych konsumentów. W tym kontekście należy wspomnieć o przemysłowym forum wysokiego szczebla, grupie wysokiego szczebla ds. sektorów energochłonnych oraz grupie wysokiego szczebla ds. konkurencyjności i wzrostu.

4.6.

Niezbędne jest poprawienie zdolności UE do inwestowania i zlikwidowanie luki między opracowywaniem polityk sektorowych a dokonanymi inwestycjami finansowymi poprzez zwiększenie środków przydzielanych na EFIS 2.0 i fundusze strukturalne powiązane z inwestycjami, aby dotrzeć do regionów i populacji, które pozostały w tyle w latach kryzysu, a także dzięki ukierunkowaniu ostatnich nadwyżek bilansu płatniczego UE i władz publicznych na inwestycje w modernizację naszej infrastruktury przemysłowej, które tym samym przyczynią się do zwiększenia produktywności i wzrostu gospodarczego.

5.   Instytucjonalne zarządzanie przemysłem UE

5.1.

Przemysłowe plany działania powinny odzwierciedlać długoterminowe plany działań UE (Europa 2020, plany klimatyczny itp.). Tworzenie synergii między poszczególnymi inicjatywami politycznymi (gospodarka o obiegu zamkniętym, innowacje, polityka transportowa, handel, umiejętności, polityka regionalna) zdecydowanie przyczyniłoby się do maksymalizacji ich wpływu.

5.2.

Przejrzystość jest czynnikiem decydującym o powodzeniu tego procesu. Przemysł jako całość musi „działać i komunikować się”, dostarczając wysokiej jakości informacje (odpowiednie, weryfikowalne i porównywalne), aby umożliwić precyzyjne oszacowanie skutków finansowych i pozafinansowych w całym globalnym łańcuchu wartości produktu.

5.3.

Cele zrównoważonego rozwoju (17 celów zrównoważonego rozwoju i 169 związanych z nimi wartości docelowych) i porozumienie paryskie w sprawie zmian klimatu służą jako wskazówka na rzecz dobra wspólnego, ale istnieje pilna potrzeba dostosowania i rozszerzenia wskaźników za pomocą wspólnej metodologii łączącej parametry ilościowe i jakościowe oraz określenie wartości pieniężnej efektów zewnętrznych. Nowy zestaw wskaźników musi obejmować wskaźniki dotyczące globalnego wymiaru zmian wartości odzwierciedlającego wartości UE.

5.4.

Podobnie jak w przypadku żywności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju EKES wzywa do wprowadzenia kodeksów postępowania dla umiędzynarodowionych segmentów europejskiego łańcucha wartości w zakresie łańcuchów produktów lub usług, z których wiele pozostaje poza prawnym zarządzaniem. Wzywa również do ściślejszego nadzoru nad rynkiem i wprowadzenia środków odstraszających lub kar za praktyki szkodliwe dla zrównoważonego rozwoju, takie jak planowe postarzanie produktów.

5.5.

Wzmocnione odpowiedzialne badania naukowe i innowacje w ramach podejścia oddolnego Dokładniejsze prognozy dla konkretnych sektorów w podziale na regiony oraz dopasowanie inwestycji do celów strategicznych UE na rok 2030 i perspektyw na rok 2050 (8). UE powinna także zagwarantować, że pierwsze zastosowanie B+R finansowanych ze środków publicznych musi mieć miejsce w obrębie UE. Ostatecznie należy osiągnąć cel 3 % na inwestycje w B+R (obecnie tylko 1,9 %, mniej niż 2,2 % w Chinach). Przełomowym technologiom muszą towarzyszyć plany działania, które dotyczą wyzwań i warunków związanych z wykorzystaniem tych technologii (w tym skutków gospodarczych, prawnych i społecznych).

5.6.

Wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027 muszą przewidywać w sposób najbardziej konkretny i szczegółowy przydzielenie dodatkowych środków budżetowych poszczególnym sektorom, w szczególności polityce w zakresie badań, rozwoju i innowacji oraz polityce spójności. Należy zwiększyć wsparcie publiczne na wszystkich etapach cyklu innowacji, w tym wsparcie przedsiębiorstw typu start-up, działań demonstracyjnych i projektów pilotażowych, wspólnych projektów BRT, rozpowszechniania technologii itp.

5.7.

Unia rynków kapitałowych UE i rozwój przemysłowy powinny umożliwiać angażowanie publicznych i prywatnych oszczędności bezpiecznymi ścieżkami począwszy od społecznie odpowiedzialnych inwestycji po społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw. Certyfikat EMAS również mógłby optymalizować i równoważyć zyski finansowe z czynnikami zrównoważonego rozwoju.

5.8.

Sprawiedliwa transformacja polityki do 2030 r. oznacza nie tylko wprowadzanie innowacji dla ludzi i inwestowanie w miejsca pracy dla pracowników, ale także wprowadzanie innowacji z ludźmi i z pracownikami i zapewnianie im godnych nowych miejsc pracy. W tym kontekście EKES podkreśla, że produkcja musi pozostać neutralna technologicznie.

6.   Więcej ambicji w planie działania dla przemysłu europejskiego

6.1.

Podstawowym warunkiem innowacyjnego i konkurencyjnego przemysłu jest stworzenie społeczeństwa uczącego się. Europa nie może konkurować z gospodarkami wschodzącymi w kwestii wynagrodzenia; musi być mądrzejsza. Umiejętności mają też dla pracowników kluczowe znaczenie nie tylko po to, by zwiększać ich zdolność zatrudnienia, ale również dla bezpieczeństwa zatrudnienia, integracji społecznej i lepszych szans w życiu, inwestowania w trwałe podnoszenie i zmianę kwalifikacji pracowników, propagowania wysokiej jakości kształcenia, szkolenia i rozwoju zawodowego przez cały okres życia zawodowego. Potrzebny jest bardziej ambitny „Nowy europejski program na rzecz umiejętności” dokonujący przeglądu europejskich ram kompetencji kluczowych, aby zapewnić ludziom zdobycie wiedzy i umiejętności wymaganych przez przemysł w celu wzmocnienia odporności gospodarki europejskiej, a także promowania zrównoważonego rozwoju (oenzetowski cel zrównoważonego rozwoju nr 4).

6.2.

Doskonalenie mechanizmów transferu wiedzy między uniwersytetami i ośrodkami badawczymi z jednej strony a sektorami przemysłowymi i ich pracownikami z drugiej.

6.3.

Dość często MŚP są pionierami w rozwoju wysokiej jakości innowacyjnych towarów i usług, ale często brakuje im środków, aby wprowadzić te innowacje na większy rynek. Zgodnie z priorytetami polityki przemysłowej UE do 2030 r., potrzebny jest szeroki wachlarz możliwych bodźców i korzyści, wykorzystujących siłę opartych na nagrodach ogólnoeuropejskich ram publicznych, zwłaszcza przeznaczonych dla MŚP, ale także z uwzględnieniem wolnych zawodów jako pionierów w świadczeniu i eksportowaniu opartych na wiedzy innowacyjnych usług wysokiej jakości: — ważną dźwignią polityki przemysłowej są strategiczne zamówienia publiczne. Należy w pełni wykorzystać ich potencjał przez uwzględnienie w zamówieniach publicznych kryteriów ekologicznych, społecznych i kryteriów dotyczących innowacyjności, a nie szukać wyłącznie najniższej ceny. UE powinna wspierać władze w tej kwestii i wydawać wytyczne, utworzyć punkt pomocy, wspierać planowanie dużych projektów infrastrukturalnych oraz wzmocnić wymianę najlepszych praktyk, — wsparcie dla umiędzynarodowienia, — środowisko testowe dla eksperymentów z udziałem wielu zainteresowanych stron, wsparcie dla wcześniejszego zatwierdzania innowacyjnych rozwiązań, — klastry (sektorowe, poziome i pionowe) i inkubatory przedsiębiorczości, wzmacniające powiązania między podmiotami przemysłowymi w celu udostępniania i wymiany zasobów, — specjalistyczne doradztwo o wysokiej wartości dodanej, stałe spotkania między przedsiębiorstwami typu start-up i przedsiębiorstwami o ugruntowanej pozycji w sektorze mające na celu nawiązanie współpracy przy planowaniu i podejmowaniu inicjatyw, — korzyści podatkowe i gwarancje publiczne na wsparcie inwestycji, — itd.

6.4.

Pobudzanie wiedzy i konsolidacja nowych zrównoważonych modeli gospodarczych (9), wspieranie innowacji społecznych (nowe, skoncentrowane na człowieku sposoby zaspokajania potrzeb społeczeństwa) w wyniku zastosowania nowych metod.

6.5.

Szczególną uwagę należy zwrócić na regiony słabiej rozwinięte i doświadczające przemian przemysłowych. Lokalne agencje rozwoju z szeregiem narzędzi, którymi dysponują, muszą służyć jako siła napędowa do tworzenia „mikroklimatów” lub „ekosystemów”, które łączą i katalizują rosnącą synergię między produkcją a usługami, począwszy od potrzeb indywidualnych ludzi i obszarów.

6.6.

Handel międzynarodowy pełni kluczową rolę w sprostaniu wyzwaniom zrównoważonego przemysłu. Przegląd i doskonalenie preferencyjnych umów i porozumień o wolnym handlu (od GATT do TTIP) z wprowadzeniem pewnego stopnia warunkowości związanego ze zobowiązaniami w zakresie zrównoważonego rozwoju. Ustanowienie czerwonych linii: zarządzanie prawne i fiskalne, wyeliminowanie różnic związanych z offshoringiem, minimalne progi społeczne i środowiskowe. Należy zagwarantować wzajemność w stosunkach handlowych (np. inwestycjach, zamówieniach publicznych, dotacjach).

6.7.

Stworzenie sektorowego programu zrównoważonego zarządzania przejściem na niskoemisyjną gospodarkę i gospodarkę o obiegu zamkniętym: wyznaczanie celów sektorowych i celów dotyczących obszarów geograficznych, wprowadzanie planów działania odzwierciedlających rzeczywiste okoliczności, wpływ kosztów energii i innych czynników produkcji.

6.8.

Modernizacja przemysłu pod kątem ery cyfrowej przekształci przemysł europejski w system produkcji intensywnie korzystający z informacji i wiedzy, zatem Komitet pragnie podkreślić następujące priorytety: — pełne wsparcie wykorzystania technologii informacyjnych w rozwiązywaniu problemów społecznych, — opracowanie ogólnounijnej infrastruktury cyfrowej o wysokiej wydajności, — zlikwidowanie dużych dysproporcji pod względem cyfryzacji między regionami oraz między dużymi a małymi przedsiębiorstwami, — przyspieszenie opracowywania norm ICT, — zajęcie się społecznym wymiarem cyfryzacji: wpływ na jakość i ilość miejsc pracy, uregulowanie gospodarki dzielenia się, by uniknąć nieuczciwej konkurencji, — zwiększenie poziomu inteligencji cyfrowej na wszystkich szczeblach zawodowych; należy propagować umiejętności na wszystkich etapach kształcenia (od szkoły po uczenie się przez całe życie), — określenie nowych zasad opodatkowania gospodarki cyfrowej, — zapewnienie bezpieczeństwa cybernetycznego.

6.9.

Najważniejszym priorytetem przemysłu i społeczeństwa jest bezpieczna, wystarczająca i zrównoważona energia. Energia ze źródeł odnawialnych musi być dostępna po konkurencyjnej cenie. Będzie to również wymagało ogromnych inwestycji w inteligentne sieci i połączenia międzysystemowe oraz w przełomowe technologie magazynowania energii. Inteligentne wykorzystanie węgla pomoże również ponownie wykorzystać węgiel odpadowy i wodór, który obecnie się spala, do produkcji energii, produkcji paliw syntetycznych i chemikaliów. Wykorzystanie tych produktów mogłoby znacznie przyspieszyć ogólne zmniejszenie emisji CO2 w połączonym sektorze stalowym, chemicznym i transportowym. Te paliwa lub surowce syntetyczne należy wspierać w dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii.

6.10.

EKES pragnie podkreślić znaczenie planów działania dla poszczególnych sektorów i łańcuchów wartości o dużym potencjale rozwojowym, dla strukturalnej modernizacji tradycyjnego przemysłu oraz dla wspierania dekarbonizacji w sektorach energochłonnych.

6.11.

W polityce przemysłowej trzeba będzie zwrócić szczególną uwagę na sektor transportu, który stoi przed zupełnie nowym paradygmatem, jako że jednocześnie zachodzi wiele przełomowych pod względem technologicznym zmian: elektryfikacja, cyfryzacja produkcji, połączone z siecią i zautomatyzowane pojazdy, integracja transportu prywatnego z transportem zbiorowym.

---

(1)  Kontynuacja realizacji Planu współpracy sektorowej w zakresie umiejętności.

(2)  COM(2018) 97 final.

(3)  ftp://ftp.unibocconi.it/pub/RePEc/bcu/papers/iefewp69.pdf.

(4)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 4 października 2018 r. w sprawie wkładu UE w wiążący instrument ONZ dotyczący korporacji transnarodowych i innych przedsiębiorstw o cechach transnarodowych w odniesieniu do przestrzegania praw człowieka (2018/2763(RSP))http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P8-TA-2018-0382&format=XML&language=PL.

(5)  „Lithic”: from „lysis”, to break down (see „electro-lysis”), to distribute. Przekazana informacja.

(6)  D. Acemoglu i P. Restrepo (2017), „Robots and jobs: evidence from US labour markets”, dokument roboczy NBER nr: 23285. M. Arntz, T. Gregory i U. Zierahn (2016), „The risk of automation for jobs in OECD countries: a comparative analysis”, dokumenty robocze OECD dotyczące kwestii społecznych, zatrudnienia i migracji nr 189.

(7)  Zob. SC/047 Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 44.

(8)  Jak określono w opinii EKES-u SC/047 Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 44.

(9)  Zob. opinia EKES-u SC/048. Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 57.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego a) „Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do stosowania narzędzi i procesów cyfrowych w prawie spółek”

[COM(2018) 239 final – 2018/0113 (COD)]

b) „Wniosek dotyczący dyrektywy zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek”

[COM(2018) 241 final – 2018/0114 (COD)]

(2019/C 62/04)

Sprawozdawca:	Dimitris DIMITRIADIS
Współsprawozdawca:	Norbert KLUGE

Wniosek o konsultację	a) Parlament Europejski, 28.5.2018 a) Rada, 30.5.2018 b) Parlament Europejski, 28.5.2018 b) Rada, 29.5.2018
Podstawa prawna	a) Art. 50 ust. 1 oraz art. 50 ust. 2 lit. b), c), f) i g) TFUE b) Art. 50 ust. 1 i 2 TFUE
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	2.10.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.10.2018
Sesja plenarna nr	538
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	190/2/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) przyjmuje z zadowoleniem wnioski Komisji, które stanowią kompleksowe podejście mające na celu zrównoważenie i ochronę uzasadnionych interesów i potrzeb wszystkich zainteresowanych stron, MŚP, wspólników mniejszościowych, wierzycieli i pracowników.

1.2.

Jednocześnie cel, jakim jest jednolity rynek bez granic wewnętrznych dla przedsiębiorstw, należy pogodzić z innymi celami integracji europejskiej, takimi jak ochrona socjalna, oparta na art. 3 ust. 3 TUE, art. 9 i 151 TFUE i na Europejskim filarze praw socjalnych. EKES jest zdania, że niedawny wniosek legislacyjny w sprawie mobilności spółek stanowi dobrą okazję do zainicjowania dalszych dyskusji na temat wymogów i efektywności europejskiego prawa spółek w epoce cyfrowej. Tym samym należy poznać perspektywy wszystkich zainteresowanych stron, takich jak pracownicy i społeczeństwo jako całość. Umożliwi to pożądane przejście w kierunku tworzenia zrównoważonych przedsiębiorstw jako przewagi konkurencyjnej UE

1.3.

EKES popiera te wnioski, które zwiększają międzynarodową konkurencyjność MŚP, obniżają koszty, harmonizują i uproszczają procedury rejestracji, zgłaszania zmian w spółkach i przekształceń. Uważa, że wytyczne Komisji dla państw członkowskich dotyczące transpozycji dyrektyw są przydatne.

1.4.

EKES jest przeciwny lukom umożliwiającym firmom przykrywkom nadużywanie przepisów, by popełniać oszustwa podatkowe, uchylać się od opodatkowania, prać pieniądze, obniżać standardy pracy i ochrony socjalnej oraz zwiększać nieuczciwą konkurencję. Wzywa odpowiednie władze do wykrywania i karania nieuczciwych praktyk. Popiera ograniczenie wyboru państwa członkowskiego rejestracji do takiego, z którym spółka ma rzeczywisty związek.

1.5.

EKES popiera przejrzystość, bezpieczeństwo i pewność prawną. Podkreśla znaczenie skutecznego sprawdzania tożsamości, które musi być obowiązkowe przy tworzeniu spółek, a w każdym razie powinno się odbywać przed ich rejestracją. Państwa członkowskie powinny w pełni spełniać normy UE lub stosować równoważne normy dotyczące skutecznej weryfikacji tożsamości i wiarygodnych informacji, aby uwzględnić pełne normy w zakresie własności rzeczywistej.

1.6.

EKES uważa, że przedstawianie zeskanowanych kopii paszportów, dowodów osobistych lub pełnomocnictwa nie powinno być dopuszczalne i podważy pewność prawa. Formularze pełnomocnictwa powinny być dokumentami publicznymi i powinny być odpowiednio sprawdzane przed zgłoszeniem informacji. Osoby prawne zarejestrowane w rejestrach krajowych powinny korzystać z internetowych narzędzi rejestracji i składania dokumentów, jeśli są reprezentowane przez pełnomocnika, który jest osobą fizyczną, a nie spółką holdingową.

1.7.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zasadę jednorazowości, zgodnie z którą MŚP unikną wielokrotnej rejestracji i publikacji urzędowej, a krajowe rejestry będą zapewniać rzetelność i wiarygodność publikowanych przez siebie dokumentów i informacji.

1.8.

EKES podkreśla znaczenie czynnika kosztowego dla mikroprzedsiębiorstw i MŚP, jako że nie mają one możliwości ani niezbędnych instrumentów do funkcjonowania w społeczeństwie cyfrowym. Łatwa rejestracja i mobilność transgraniczna pomogą im w pełni korzystać z jednolitego rynku cyfrowego i zmniejszą obciążenia administracyjne. EKES popiera inicjatywę, zgodnie z którą dokumenty i informacje wydawane przez rejestry przedsiębiorstw powinny być równoważne kopiom poświadczonym za zgodność z oryginałem. Jednakże rzeczywiste koszty administracyjne do zapłaty w rejestrze handlowym powinny być przejrzyste, uzasadnione i nie wpływać na dostępność.

1.9.

EKES uważa, że powinien istnieć swobodny i łatwy dostęp transgraniczny do rejestrów przedsiębiorstw pozwalający na potwierdzenie informacji o przedsiębiorstwie, np. dotyczących zakazu pełnienia funkcji kierowniczych, tak by umożliwić kontrolę informacji dotyczących przedsiębiorstw i ograniczyć oszustwa transgraniczne.

1.10.

EKES docenia to, że we wniosku Komisji wyraźnie uznano rolę, jaką odgrywają notariusze w wielu państwach członkowskich, gwarantując pewność prawa, udzielając porad prawnych i zapobiegając oszustwom i nadużyciom w coraz bardziej cyfrowym otoczeniu gospodarczym. EKES uważa w szczególności, że zapobieganie oszustwom i nadużyciom nie jest przeszkodą dla działalności gospodarczej, lecz przeciwnie, jest warunkiem wstępnym osiągnięcia sprawiedliwego i przejrzystego unijnego jednolitego rynku, na którym mikroprzedsiębiorstwa mają takie same możliwości i konkurują o klientów w sprawiedliwych i sprzyjających warunkach, oferując najlepsze produkty i usługi z korzyścią dla wszystkich uczestników rynku.

1.11.

EKES popiera wniosek Komisji w sprawie ułatwienia transgranicznej mobilności spółek, w którym za pomocą prawodawstwa wtórnego określa się wyraźne warunki. Jednak, jak podkreślił Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w swoim orzecznictwie, należy wyjaśnić, że cel spółki dotyczący odniesienia pożytku z korzystniejszych przepisów sam w sobie nie stanowi nadużycia swobody przedsiębiorczości. Mobilność przedsiębiorstw ułatwi tworzenie miejsc pracy w całej UE. Należy niemniej wziąć pod uwagę szkodliwe skutki przekształcania, podziału i łączenia spółek na lokalnych i regionalnych rynkach pracy.

1.12.

EKES sugeruje, by Komisja zwróciła uwagę na rozbieżności między dyrektywą 2005/56/WE w sprawie transgranicznego łączenia się spółek a proponowanymi procedurami dotyczącymi transgranicznych przekształceń i podziałów, tak by wyłonić możliwe konsekwencje dla ich skuteczności i atrakcyjności.

1.13.

EKES uważa, że nowa procedura przenoszenia siedziby firmy (przekształcenie transgraniczne) stworzy pewność prawną dzięki uprzedniej kontroli w państwie członkowskim pochodzenia i w państwie członkowskim przeznaczenia, która, w tym drugim przypadku, powinna być ograniczona do sprawdzenia wymogów dotyczących powiązania przekształconej spółki z jej krajowym porządkiem prawnym. Sądzi również, że użyteczna byłaby ogólna klauzula przeciwko nadużyciom prawa przedsiębiorczości.

1.14.

EKES popiera wniosek Komisji, w którym uwzględnia się fakt, że przekształcenia, łączenia i podziały spółek mogą zostać użyte w złych zamiarach. Nie jest jednak jasne, co rozumie się poprzez „sztuczną strukturę”. W związku z tym EKES uważa, że aby wyjaśnić pojęcie „sztucznej struktury”, należy ustalić kryteria lub wskaźniki, które wskazują na nieuczciwe praktyki lub nienależne korzyści podatkowe podważające pewność prawa, uczciwą konkurencję i ochronę socjalną.

1.15.

Komitet przyjmuje z zadowoleniem zwolnienie małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw z analizy przez niezależnego biegłego, ponieważ koszt jego sprawozdania nadmiernie by je obciążał. Uważa, że sprawozdanie to powinno dotyczyć tylko dużych przedsiębiorstw chcących dokonać transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału.

1.16.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, aby chronić istniejące prawa partycypacji pracowników. Pragnie jednak, by zgodnie z dyrektywą 2009/38/WE wzmocnić rolę europejskich rad zakładowych w przypadku przekształceń dużych przedsiębiorstw.

1.17.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie jednolitych zasad dotyczących ochrony wspólników mniejszościowych i wierzycieli, które nie istniały w dyrektywie 2005/56/WE.

1.18.

EKES podkreśla, że wszystkie narzędzia i procesy cyfrowe do celów przedmiotowych wniosków powinny być w pełni dostępne, w szczególności dla osób z niepełnosprawnością wzrokową.

2.   Wnioski Komisji

2.1.

Komisja zaproponowała kompleksowy zestaw środków (1) , (2) na rzecz stworzenia w Unii Europejskiej sprawiedliwych, wspierających rozwój i nowoczesnych przepisów prawa spółek.

2.2.

Obecnie prawo spółek UE (3) obejmuje niektóre elementy cyfryzacji takie jak zobowiązanie państw członkowskich do udostępniania informacji online o spółkach kapitałowych. Jednak wymogi te są ograniczone i nieprecyzyjne, co prowadzi do poważnych różnic we wdrażaniu na szczeblu krajowym.

2.3.

Celem wniosku (4) jest zapewnienie większej liczby rozwiązań cyfrowych dla przedsiębiorstw na jednolitym rynku oraz bardziej równych szans dla przedsiębiorstw w UE przy jednoczesnym zadbaniu o to, by państwa członkowskie miały niezbędną elastyczność umożliwiającą dostosowanie systemów krajowych i utrzymanie tradycji prawnych. Powinny one umożliwić i propagować stosowanie narzędzi i procesów cyfrowych w prawie spółek bez zakłóceń, co pozwoli państwom członkowskim na przeniesienie ich istniejących systemów kontroli ex ante do ery cyfrowej.

2.4.

Ogólnym celem omawianego wniosku jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku przez cały okres istnienia spółki w jej kontaktach z organami związanych z rejestracją spółki i oddziałów oraz składaniem informacji, na całym terytorium UE.

2.5.

Swoboda przedsiębiorczości odgrywa kluczową rolę w rozwoju jednolitego rynku, ponieważ pozwala przedsiębiorstwom prowadzić działalność gospodarczą w innych państwach członkowskich na stabilnych podstawach W praktyce korzystanie z tej swobody przez przedsiębiorstwa pozostaje trudne, zwłaszcza dla MŚP, co uznano w strategii jednolitego rynku z 2015 r. (5) Jednak niepewność prawa, częściowa nieadekwatność i brak przepisów regulujących niektóre operacje transgraniczne przedsiębiorstw oznaczają, że nie ma jasnych ram zapewniających skuteczną ochronę tych zainteresowanych podmiotów.

2.6.

Skutecznym rozwiązaniem dla przedsiębiorstw pragnących przenieść się do innego państwa członkowskiego bez utraty osobowości prawnej lub konieczności renegocjacji umów handlowych jest przekształcenie transgraniczne. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) uznał, że swoboda przedsiębiorczości zapisana w art. 49 TFUE obejmuje prawo przedsiębiorstw posiadających siedzibę w państwie członkowskim do przeniesienia siedziby do innego państwa członkowskiego w drodze przekształcenia transgranicznego, bez utraty osobowości prawnej (6). W swym niedawnym wyroku w sprawie Polbud (7) TSUE potwierdził prawo spółek do prowadzenia przekształceń transgranicznych na podstawie swobody przedsiębiorczości.

2.7.

Zgodnie z wyrokami TSUE (8) zharmonizowane przepisy dotyczące przekształcenia transgranicznego (9) mają głównie dwojaki cel: — umożliwienie spółkom, zwłaszcza mikroprzedsiębiorstwom i małym przedsiębiorstwom, przeprowadzenia transgranicznego przekształcenia w sposób uporządkowany, efektywny i skuteczny, — ustanowienie właściwej i proporcjonalnej ochrony stron, których operacje takie dotyczą w największym stopniu, takich jak pracownicy, wierzyciele i wspólnicy.

2.8.

Wniosek zapewnia również zharmonizowane przepisy dotyczące ochrony wierzycieli i wspólników. Spółka musiałaby zapewnić przewidzianą ochronę wierzycieli i wspólników w planie transgranicznego przekształcenia. Przepisy uzupełniają również ostatnie inicjatywy mające na celu wzmocnienie zasad dotyczących pracowników delegowanych i zwalczania oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania, a także wniosek Komisji w sprawie Europejskiego Urzędu ds. Pracy.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1132 (10) ujednolica istniejące dyrektywy dotyczące prawa spółek UE. Weszła w życie w dniu 20 lipca 2017 r., a przed upływem roku Komisja Europejska przedstawiła nowe wnioski w sprawie unowocześnienia prawa spółek UE.

3.2.

EKES przyjmuje z zadowoleniem te inicjatywy Komisji Europejskiej, a także wspólne porozumienie instytucji europejskich i państw członkowskich co do tego, że należy kontynuować cyfryzację w celu wdrożenia strategii jednolitego rynku cyfrowego z 2015 r. (11) oraz planu działania na rzecz administracji elektronicznej z 2016 r. (12)

3.3.

We wnioskach Komisji Europejskiej dotyczących zmiany dyrektywy (UE) 2017/1132 podejmuje się kroki niezbędne do tego, by zapewnić spółkom UE w takie same warunki, jakie mają spółki innych państw uprzemysłowionych posiadających dużą tradycję cyfrową takich jak USA, Kanada i Australia. Spółki muszą działać w pewnym środowisku prawnym i administracyjnym, które może sprostać nowym wyzwaniom gospodarczym i społecznym w zglobalizowanym świecie cyfrowym, a przy tym realizować również inne uprawnione interesy publiczne, takie jak ochrona pracowników, wierzycieli i wspólników mniejszościowych, oraz oferować odpowiednim organom wszystkie niezbędne środki do zwalczania oszustw lub nadużyć, takie jak transfer danych podatkowych w ramach współpracy administracyjnej (13), a także zapewniać rzetelność i wiarygodność dokumentów i informacji zawartych w rejestrach krajowych.

3.4.

Jednak niezbędne jest wprowadzenie pewnych poprawek w celu zmniejszenia obciążeń administracyjnych i kosztów wdrażania proponowanych inicjatyw dla mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw.

3.5.   Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do stosowania narzędzi i procesów cyfrowych w prawie spółek – COM(2018) 239 final

3.5.1.

EKES przyjmuje z zadowoleniem przedmiotowy wniosek ustawodawczy (14), którego celem jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku UE przez cały okres cały okres istnienia spółki w jej interakcji z organami związanymi z rejestracją spółki i oddziałów oraz ze składaniem informacji.

3.5.2.

EKES jest zdania, że cyfryzacja prawa spółek stanowi narzędzie do realizacji uczciwych, przejrzystych i skutecznych procesów. Nie jest celem samym w sobie, lecz musi służyć interesom przedsiębiorstw, zwłaszcza mikroprzedsiębiorstw. Z tego względu wniosek ustawodawczy w sprawie korzystania z cyfrowych narzędzi i procesów w zakresie prawa spółek powinien wdrażać wspomniane najważniejsze cechy nowoczesnego unijnego prawa spółek w epoce cyfrowej, mianowicie pewność prawa oraz zapobieganie nadużyciom, zapewnianie wiarygodnych informacji w celu uwzględnienia pełnych norm w zakresie własności rzeczywistej, kontrole zapobiegawcze i przejrzyste struktury korporacyjne, za pośrednictwem wiarygodnych rejestrów przedsiębiorstw. Tylko przestrzeganie tych warunków pozwoli w pełni wykorzystać potencjał cyfryzacji i umożliwi mikroprzedsiębiorstwom korzystanie z „cyfrowych równych warunków działania” w celu tworzenia wzrostu i miejsc pracy w UE.

3.5.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje uznanie i proponowane usunięcie przez Komisję Europejską przeszkód nakładających zbędne obciążenia i koszty administracyjne na przedsiębiorców, którzy pragną założyć nowe przedsiębiorstwo lub poszerzyć działalność poprzez rejestrację swoich oddziałów. Przeszkody, które należy usunąć, są następujące: a) prawo krajowe zezwala na rejestrację spółki lub oddziału przez internet, zakazuje jej lub ją narzuca, powodując różnice, co nastręcza komplikacji MŚP (15); b) wielokrotnie publikuje się dane o spółce i sprawozdania finansowe oddziałów w biuletynach krajowych wielu państw członkowskich, w których występują oddziały; c) różne są warunki, pod którymi strony trzecie (inwestorzy, obywatele, inne spółki), uzyskują informacje o spółce w rejestrach krajowych (które informacje są przekazywane bezpłatnie, a które za opłatą).

3.5.4.

EKES uważa, że rozwój cyfryzacji jest bardzo istotny, gdyż: a) procedura rejestracji online jest na ogół tańsza, szybsza i wydajniejsza od procedur dokonywania zgłoszeń osobiście lub w formie papierowej (16); b) inicjatywa jest w pełni zgodna z istniejącymi aspektami cyfrowymi prawa spółek UE i się na nich opiera, zwłaszcza na systemie integracji rejestrów przedsiębiorstw (BRIS), który zasadza się na zobowiązaniach prawnych zapisanych w dyrektywie 2012/17/UE (17) oraz rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 2015/884 (18); c) obecny wniosek będzie stanowić uzupełnienie wniosku Komisji dotyczącego rozporządzenia w sprawie utworzenia jednolitego portalu cyfrowego, który dotyczy ogólnej rejestracji online działalności biznesowej, z wyjątkiem zakładania spółek kapitałowych. Wniosek ten stanowi lex specialis w odniesieniu do jednolitego portalu cyfrowego (19).

3.5.5.

Obawy dotyczące oszustw lub nadużyć, zwłaszcza firm przykrywek, nie powinny z różnych powodów utrudniać poparcia wniosku. Rozwianie tych obaw pozostawia się państwom członkowskim, które mają uregulować warunki zakładania spółek, w tym obowiązkową sądową, notarialną i/lub administracyjną kontrolę statutów spółek (20). Unia Europejska przyjęła już szereg środków dotyczących zapobiegania unikaniu opodatkowania przez przedsiębiorstwa, takich jak obowiązkowe ujawnianie przez pośredników informacji o systemach planowania podatkowego, transfer danych podatkowych w ramach współpracy administracyjnej (21), jak również obowiązkowe uznawanie zgodnych z rozporządzeniem eIDAS środków identyfikacji elektronicznej obywateli UE wydanych w innym państwie członkowskim.

3.5.6.

EKES popiera, jako ostateczny środek ochrony przed oszustwami, przepis umożliwiający państwom członkowskim zobowiązanie odpowiednich osób do stawiennictwa przed właściwym organem, lecz wyłącznie gdy jest to uzasadnione nadrzędnym interesem publicznym. EKES uważa, że cyfrowe procedury nie powinny być stosowane przez spółki holdingowe lub w przypadku przedstawicieli z pełnomocnictwa, które mogłoby ukrywać rzeczywistą zainteresowaną stronę; ostrzega też przed kradzieżą tożsamości.

3.5.7.

EKES docenia to, że we wniosku Komisji wyraźnie uznano rolę, jaką odgrywają notariusze w wielu państwach członkowskich, gwarantując pewność prawa, udzielając porad prawnych i zapobiegając oszustwom i nadużyciom w coraz bardziej cyfrowym otoczeniu gospodarczym. EKES uważa w szczególności, że zapobieganie oszustwom i nadużyciom nie utrudnia prowadzenia działalności gospodarczej, lecz przeciwnie, jest warunkiem wstępnym osiągnięcia sprawiedliwego i przejrzystego unijnego jednolitego rynku, w którym mikroprzedsiębiorstwa mają takie same możliwości i konkurują o klientów w sprawiedliwych i sprzyjających warunkach, oferując najlepsze produkty i usługi z korzyścią dla wszystkich uczestników rynku.

Aby zapewnić pewność prawną i uniknąć oszustw, państwa członkowskie powinny mieć możliwość przewidzenia, by właściwe władze i/lub notariusze przeprowadzali prewencyjne kontrole przez cały cykl życia przedsiębiorstwa, również w przypadku korzystania z gotowych formularzy, pod warunkiem że procedura może zostać w całości przeprowadzona online. Elektroniczne składanie dokumentów i automatyczna wymiana wyciągów z rejestrów przedsiębiorstw nie ma wpływu na wymogi zgodne z prawem krajowym w państwie rejestracji co do formy i prawidłowości przedstawionych dokumentów.

3.5.8.

EKES przyjmuje zatem z zadowoleniem propozycję Komisji Europejskiej, by ułatwić cyfryzację w prawie spółek na podstawie zasady jednorazowości, która będzie działać w oparciu o wzajemne zaufanie między państwami członkowskimi nadal stosującymi swoje krajowe wymogi dotyczące utworzenia spółki.

3.6.   Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek – COM(2018) 241 final

3.6.1.

Celem wniosku jest ustanowienie jasnych przepisów i dostosowanie prawa spółek do transgranicznej mobilności spółek w UE. Zachowuje on delikatną równowagę między konkretnymi przepisami i procedurami dotyczącymi transgranicznych operacji spółek mających na celu wykorzystanie potencjału jednolitego rynku a ochroną przed nadużyciami wszystkich zainteresowanych podmiotów, na które wpływają sprawy spółek, czyli pracowników, wierzycieli i wspólników mniejszościowych.

3.6.2.

EKES popiera przekształcenia transgraniczne w UE (22) i uwzględnienie we wniosku wyroku Trybunału Sprawiedliwości wydanego w 2017 r. w sprawie Polbud (23). W sprawie Polbud Trybunał orzekł, że przepis krajowy nakładający obowiązek przeprowadzenia likwidacji jako warunek wstępny transgranicznego przenoszenia spółek jest nieuzasadnionym i nieproporcjonalnym ograniczeniem, które jest tym samym niezgodne ze swobodą przedsiębiorczości. Ogólne zobowiązanie do postępowania likwidacyjnego nałożone przez państwo oznacza założenie ogólnego domniemania nadużycia, w związku z czym takie prawodawstwo jest nieproporcjonalne. Przeniesienie statutowej siedziby takiej spółki, bez przenoszenia jej rzeczywistej siedziby, wchodzi w zakres swobody przedsiębiorczości chronionej przez prawo UE. Dlatego też Trybunał Sprawiedliwości ponownie potwierdził prawo spółki do przenoszenia jedynie jej statutowej siedziby z jednego państwa członkowskiego do innego, chociażby owa spółka wykonywała zasadniczą część, a nawet całość swej działalności gospodarczej w pierwszym z tych państw członkowskich. Cel Polbudu polegający na odniesieniu pożytku z korzystniejszych przepisów sam w sobie nie jest wystarczający, aby wyprowadzać z niego istnienie nadużycia swobody przedsiębiorczości.

3.6.3.

EKES popiera w zasadzie ustanowienie procedury umożliwiającej takie przekształcenia i przyjęcie warunków merytorycznych w celu usunięcia niepewności prawnej wynikającej ze zróżnicowania przepisów krajowych, które wpływa negatywnie na spółki, zainteresowane podmioty i państwa członkowskie. Przepisy krajowe, gdy istnieją, są często niezgodne lub trudne do powiązania ze sobą. Ponadto ponad połowa państw członkowskich nie dopuszcza przekształceń transgranicznych. Negatywnie wpływa to szczególnie na MŚP, gdyż często brakuje im zasobów do prowadzenia procedur transgranicznych za pomocą kosztownych i skomplikowanych metod alternatywnych.

3.6.4.

Procedura zaczyna się od właściwego organu w państwie członkowskim wyjścia, które wydaje zaświadczenie potwierdzające dopuszczalność przekształcenia w ciągu jednego miesiąca, lub w wypadku obaw organ ten przeprowadza szczegółową kontrolę przez kolejny miesiąc. Procedura kończy się, gdy państwo członkowskie przeznaczenia rejestruje przekształconą spółkę w świetle wszystkich istotnych faktów i informacji, jeżeli przestrzega ona przepisów dotyczących rejestracji i ochrony pracowników. Komunikację między właściwymi organami będzie ułatwiać system integracji rejestrów przedsiębiorców (BRIS). Wątpliwości dotyczące partycypacji pracowników rozstrzyga się za pomocą ich prawa do informacji i konsultacji z przedsiębiorstwem w stosownym czasie. Ochronę pracowników może również potwierdzać organ państwa członkowskiego przeznaczenia. Ważną rolę odgrywają europejskie rady zakładowe.

3.6.5.

EKES pragnie wyrazić zastrzeżenia dotyczące tego, czy długotrwała i kosztowna procedura spełnia kryteria dotyczące korzystania ze swobody przedsiębiorczości w innym państwie członkowskim i jest zgodna z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-106/16 Polbud. Warto podkreślić, że Trybunał zinterpretował art. 54 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i zastosował ogólną zasadę proporcjonalności. Dlatego też prawo spółki do przekształcenia transgranicznego wynika z samego traktatu, a państwa członkowskie (i instytucje UE) muszą uważać, by go nie naruszyć. EKES popiera zatem procedurę przenoszenia siedziby firmy (przekształcenie transgraniczne) w państwie członkowskim wyjścia, ale zaleca, aby procedura w państwie członkowskim przeznaczenia (art. 86p) była ograniczona do kontroli ex ante wymogów dotyczących powiązania przekształconej spółki z jej krajowym porządkiem prawnym (24). Powinna jednak istnieć ogólna klauzula przeciwko nadużyciom prawa przedsiębiorczości. W ten sposób nowa procedura nie nałoży niepotrzebnych obciążeń wykraczających poza wyznaczone cele i jednocześnie zapewni państwu członkowskiemu przeznaczenia prawo do kontroli nadużyć nawet po przekształceniu.

3.6.6.

Ponadto konieczne jest wyjaśnienie pojęcia „sztucznych struktur” przedsiębiorstwa w państwie członkowskim tworzonych w celu uzyskania nienależnych ulg podatkowych. Jest to koncepcja opracowana głównie przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej i została zawarta w motywach i w art. 86c ust. 3. Ta kluczowa koncepcja umożliwi swobodę przedsiębiorczości spółki w innym państwie członkowskim lub jej zakaże. Należy ustalić wyraźne kryteria lub wskaźniki, tak by nie utrudniać uczciwej działalności gospodarczej opartej na racjonalnych decyzjach ekonomicznych, zgodnie ze sprawą Polbud Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

3.6.7.

Transgraniczne łączenie się spółek (25): wniosek opiera się na pozytywnym doświadczeniu wynikającym z wdrażania dyrektywy 2005/56/WE (26) w sprawie transgranicznego łączenia się spółek, która dotyczy wyłącznie spółek kapitałowych, i usuwa jej niedociągnięcia. Wniosek wprowadza w związku z tym zharmonizowane przepisy prawa materialnego dotyczące ochrony wierzycieli i wspólników: dyrektywa 2005/56/WE zawierała wyłącznie przepisy proceduralne, np. obowiązek informowania wspólników, pozostawiając państwom członkowskim ochronę materialnoprawną. Wniosek zawiera nowy wymóg, by plan połączenia określał: — gwarancje dla wierzycieli: wniosek wprowadza domniemanie, że nie ma naruszenia, jeżeli wierzyciele mają otrzymać spłatę ze strony gwaranta lub powstałej spółki, w oparciu o ocenę ich sytuacji przez niezależnego biegłego, — prawo do wyjścia ze spółki dla wspólników, którzy nie głosowali lub którym nie przysługuje prawo głosu, oraz prawo do otrzymania odpowiedniego wynagrodzenia oraz prawo do zakwestionowania przed sądem krajowym proponowanego stosunku wymiany udziałów lub akcji.

3.6.8.

EKES zgadza się również z innymi elementami wniosku Komisji, takimi jak: a) zharmonizowane przepisy dotyczące informowania pracowników w konkretny i kompleksowy sposób o konsekwencjach transgranicznych połączeń spółek – dyrektywa 2005/56/WE zapewniała wyłącznie partycypację w zarządzie i odzwierciedlenie ich sytuacji w sprawozdaniu z działalności; b) zharmonizowane przepisy dotyczące procedury szybkiej ścieżki w wypadku mniej skomplikowanych połączeń lub też zwolnienie ze sprawozdania niezależnego biegłego za porozumieniem wszystkich wspólników lub podczas połączenia spółki dominującej ze spółką zależną; c) integracja rejestrów przedsiębiorstw służąca wymianie informacji – zastosowanie narzędzi cyfrowych.

3.6.9.

Transgraniczne podziały spółek (27): podlegają one różnym lub niezgodnym przepisom krajowym jedynie w trzynastu państwach członkowskich bez harmonizacji ze strony UE pomimo ich znaczenia dla wzrostu. By zapobiec nadużyciom i ochronić zainteresowane podmioty, konieczne jest wprowadzenie ram prawnych UE dla spółek kapitałowych, podobnie jak w wypadku przekształcania transgranicznego. Niezbędne jest wprowadzenie dwuetapowej procedury. Na pierwszym etapie sporządza się plan podziału wraz z dwoma szczegółowo przedstawionymi sprawozdaniami dotyczącymi konsekwencji podziału dla wierzycieli i pracowników. Ponadto dla średnich i dużych przedsiębiorstw potrzebne jest sprawozdanie niezależnego biegłego. Jest to jedynie pierwszy krok i EKES uważa, że wniosek powinien obejmować także transgraniczny podział poprzez zakup aktywów/pasywów istniejących spółek, a nie jedynie przypadek, w którym tworzone są nowe spółki.

3.6.10.

Obecnie przepisy krajowe różnią się znacznie między państwami członkowskimi i czasami nakładają nadmiernie rozbudowane procedury administracyjne, czemu Komisja musi zaradzić poprzez nowy wniosek, aby nie zniechęcać przedsiębiorstw do korzystania z nowych możliwości. Chociaż EKES popiera nowe przepisy i procedury, należy je jednak uważnie przeanalizować, tak by nie pociągały za sobą dodatkowych obciążeń administracyjnych i kosztów, wykraczających poza to, czego wymaga realizacja przyświecających im celów w zakresie ochrony pracowników, wierzycieli i wspólników.

3.6.11.

EKES przyjmuje z zadowoleniem zwolnienie małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw w art. 86 g wniosku z badania przez niezależnego biegłego, ponieważ koszt jego sprawozdania nadmiernie obciążałby mikro- oraz małe i średnie przedsiębiorstwa.

3.6.12.

EKES pragnie podkreślić rolę niezależnego biegłego w ujawnianiu oszustw jedynie w dużych przedsiębiorstwach w drodze analizy i gromadzenia dokumentów spółki w pisemnym sprawozdaniu, pod warunkiem spełnienia pewnych wymogów, np. istnienia skutecznej struktury kontroli wewnętrznej oraz standardowych procedur działania z myślą o zapobieganiu potencjalnym konfliktom interesów i ich łagodzeniu oraz zapewnieniu niezależności sprawozdań względem interesariuszy.

3.6.13.

EKES zdecydowanie popiera wniosek Komisji Europejskiej, który ustanawia po raz pierwszy procedurę przekształcenia transgranicznego i uzupełnia już ustalone procedury transgranicznego łączenia i podziałów spółek poprzez zwiększenie ochrony zainteresowanych stron. Jednak wynikające z tego różnice między procedurami transgranicznego łączenia a procedurami przekształcenia transgranicznego i podziału mogą mieć negatywny wpływ na te drugie. EKES sugeruje, by Komisja przeanalizowała te konsekwencje.

3.6.14.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, aby chronić istniejące prawa partycypacji pracowników. EKES uważa, że w spółce powstałej w wyniku przekształcenia transgranicznego musi nadal obowiązywać co najmniej taki sam poziom partycypacji pracowników jak określono w przepisach państwa członkowskiego wyjścia, zgodnie z procedurą i standardowymi zasadami przewidzianymi w dyrektywie 2001/86/WE (28).

3.6.15.

EKES podkreśla istotną rolę europejskich rad zakładowych utworzonych w dużych spółkach, które mają zostać przekształcone, i apeluje o ich większy udział, zgodnie z dyrektywą 2009/38/WE (29).

3.7.

Ogólnie, EKES podkreśla, że wszystkie narzędzia i procesy cyfrowe do celów przedmiotowych wniosków powinny być w pełni dostępne dla osób z niepełnosprawnościami, w szczególności dla osób z niepełnosprawnością wzrokową.

---

(1)  COM(2018) 239 final.

(2)  COM(2018) 241 final.

(3)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1132 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie niektórych aspektów prawa spółek (Dz.U. L 169 z 30.6.2017, s. 46).

(4)  COM(2018) 239 final.

(5)  COM(2015) 550 final.

(6)  Cartesio, C-210/06, EU:C:2008:723, pkt 109–112. VALE, C-378/10, ECLI:EU:C:2012:440, pkt 32.

(7)  Polbud – Wykonawstwo, Sprawa C-106/16, ECLI:EU:C:2017:804.

(8)  Zob. przypisy 6 i 7.

(9)  COM(2018) 241 final.

(10)  Dz.U. L 169 z 30.6.2017, s. 46.

(11)  COM(2015) 192 final.

(12)  COM(2016) 179 final.

(13)  Dyrektywa Rady 2011/16/UE z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania i uchylająca dyrektywę 77/799/EWG (Dz.U. L 64 z 11.3.2011, s. 1).

(14)  COM(2018) 239 final.

(15)  COM(2018) 241, s. 3.

(16)  COM(2018) 241, s. 5.

(17)  Dz.U. L 156 z 16.6.2012, s. 1.

(18)  Dz.U. L 144 z 10.6.2015, s. 1.

(19)  COM(2017) 256 final.

(20)  Art. 10 ujednoliconej dyrektywy o prawie spółek (UE) 2017/1132.

(21)  Dyrektywa Rady 2011/16/UE z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania i uchylająca dyrektywę 77/799/EWG (Dz.U. L 64 z 11.3.2011, s. 1).

(22)  Operacja, w ramach której spółka założona i zarejestrowana zgodnie z prawem państwa członkowskiego, która nie została rozwiązana lub postawiona w stan likwidacji, przekształca się w inną spółkę założoną i zarejestrowaną zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego, zachowując swą osobowość prawną.

(23)  Sprawa C-106/16. ECLI:EU:C:2016:804. Polbud był spółką założoną w Polsce i zdecydował się przenieść swą statutową siedzibę do Luksemburga, nie zmieniając lokalizacji swej rzeczywistej siedziby. Otwarcie postępowania likwidacyjnego zostało zapisane w polskim rejestrze handlowym i wyznaczono jej likwidatora. W 2013 r. siedzibę statutową Polbudu przeniesiono do Luksemburga. Polbud stał się Consoil Geotechnik Sàrl, spółką na mocy prawa luksemburskiego. Następnie złożył wniosek w polskim sądzie rejestrowym w celu skreślenia go z polskiego rejestru handlowego. Sąd rejestrowy odrzucił tenże wniosek. Polbud zaskarżył te decyzję. Sąd Najwyższy w Polsce, w którym złożono apelację, najpierw zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości, czy swoboda przedsiębiorczości ma zastosowanie do przeniesienia wyłącznie statutowej siedziby spółki utworzonej na podstawie prawa jednego z państw członkowskich na terytorium innego państwa członkowskiego, w którym ta spółka jest przekształcana w spółkę na mocy prawa tego innego państwa członkowskiego, gdy nie zmienia się lokalizacja rzeczywistej siedziby tej spółki. Zob. również https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2017-10/cp170112en.pdf.

(24)  Wyroki w sprawach Vale Epitesi, C-378/10, EU:C:2012:440, pkt 31 i Polbud C-106/16, ECLI:EU:C:2017:804, pkt 33, 35, 44.

(25)  Operacja, w ramach której jedna lub więcej spółek z jednego lub więcej państw członkowskich przenosi swoje aktywa i pasywa na istniejącą (nabywającą) spółkę lub nową spółkę.

(26)  Dyrektywa 2005/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych, która jest obecnie częścią dyrektywy ujednolicającej z 2017 r.

(27)  Operacja, w ramach której spółka ulega podziałowi i przenosi wszystkie lub niektóre ze swych aktywów i pasywów na istniejącą lub nową spółkę/istniejące lub nowe spółki w innym państwie członkowskim.

(28)  Dyrektywa Rady 2001/86/WE z dnia 8 października 2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników (Dz.U. L 294 z 10.11.2001, s. 22).

(29)  Dyrektywa 2009/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 maja 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiej rady zakładowej lub trybu informowania pracowników i konsultowania się z nimi w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym (wersja przekształcona) (Dz.U. L 122 z 16.5.2009, s. 28).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego a) „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji »Horyzont Europa« oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie”

[COM(2018) 435 final – 2018/0224 (COD)]

b) „Wniosek dotyczący decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej program szczegółowy służący realizacji programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji »Horyzont Europa«”

[COM(2018) 436 final – 2018/0225 (COD)]

(2019/C 62/05)

Sprawozdawca:

Gonçalo LOBO XAVIER

Wniosek o konsultację	a) Parlament Europejski, 14.6.2018 Rada, 25.6.2018 b) Parlament Europejski, 14.6.2018 Rada, 27.6.2018
Podstawa prawna	a) Art. 173 ust. 3, art. 182 ust. 1, 4 i 5, art. 188 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; art. 7 ust. 5 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej b) Art. 173 ust. 3 i art. 182 ust. 4 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	2.10.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.10.2018
Sesja plenarna nr	538
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	187/1/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES przyjmuje z zadowoleniem jednoznaczne stwierdzenie Komisji Europejskiej, że badania naukowe i innowacje muszą pozostać istotnym priorytetem UE, również w kontekście następnych wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027. Wyraża również satysfakcję, że wiele zaleceń przedstawionych przez Komitet ds. śródokresowej oceny programu „Horyzont 2020” zostało przyjętych w dziedzinach takich jak prowadzenie badań opartych na współpracy oraz mobilność, a także że podjęto działania w celu wzmocnienia innowacji, przezwyciężenia różnic między regionami, wspierania działań w zakresie nauki i innowacji wśród obywateli, zaradzenia niskim wskaźnikom powodzenia i zmniejszenia obciążeń administracyjnych (1).

1.2.

EKES podkreśla, że nauka, badania i innowacje muszą stanowić kluczowe elementy procesu budowania wspólnoty europejskiej; popiera zatem przyjęte w programie „Horyzont Europa” podejście zmierzające do przybliżenia obywatelom działań i osiągnięć w tych dziedzinach. W tym celu częścią tej strategii musi być skuteczne komunikowanie nie tylko szans płynących z programu, lecz także wpływu działań w zakresie badań naukowych i innowacji na życie obywateli, tak aby zachęcić państwa członkowskie do większego wsparcia tych wysiłków.

1.3.

EKES popiera projekt misji w dziedzinie badań naukowych i innowacji w ramach strategii „Horyzont Europa” mających na celu osiągnięcie skuteczniejszych rezultatów badań naukowych i innowacji oraz rzeczywistą zmianę postrzegania przez obywateli nauki i jej oddziaływania na ich życie codzienne. EKES wzywa do pilnego określenia strategicznych misji mogących stymulować ekosystemy badań naukowych i innowacji w całej Europie oraz wspierających badania naukowe oparte na współpracy jako główny środek pozyskiwania wiedzy i wywierania wpływu. Misje te powinny skupiać się na konkretnych, wymiernych i osiągalnych celach oraz być otwarte dla wszystkich możliwych uczestników i pozyskiwać talenty z różnych miejsc w Europie.

1.4.

EKES popiera otwarcie misji na różnorodne rozwiązania oddolne i objęcie nimi całego cyklu życia badań naukowych i innowacji. W związku z tym, że misje powinny uwzględniać średnio- i długoterminowe cele, przyjęte w ich ramach podejście powinno również odzwierciedlać duże znaczenie badań technologii o niskim poziomie gotowości (TRL). Misje nie powinny być ukierunkowane jedynie na liniowe modele innowacji, które są często ograniczone do innowacji stopniowych, lecz powinny wyraźnie zachęcać do stosowania przełomowych modeli innowacji.

1.5.

Jako przedstawiciel zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego EKES gotów jest zapewniać aktywny wkład w proces współprojektowania misji i popiera ten pomysł, trzeba jednak pamiętać o tym, że podejmowanie decyzji na szczeblu zbyt bliskim użytkownikom końcowym może ograniczać zakres misji oraz ich radykalnie innowacyjny charakter. Rady ds. misji powinny dysponować wysoką jakością i wystarczającą masą krytyczną, zapewnianymi przez wszystkie zainteresowane strony, aby uniknąć zarówno stopniowego rozwijania już prowadzonych badań, jak i misji znacznie wykraczających poza istniejące zdolności techniczne lub technologiczne.

1.6.

EKES zwraca uwagę na Europejską Radę ds. Innowacji (EIC) jako ważny instrument wsparcia przełomowych innowacji oraz przedsiębiorczości i konkurencyjności na szczeblu UE. W tym kontekście, uwzględniając sytuację w Europie, EKES uważa, że EIC powinna w szczególności skupić się na bardzo innowacyjnych i przełomowych MŚP i przedsiębiorstwach typu start-up.

1.7.

EKES podziela pogląd, że program „Horyzont Europa” powinien uwzględniać w sposób systematyczny nauki społeczne i humanistyczne. Podejście do nauk społecznych i humanistycznych powinno być ściśle powiązane z podejściem technologicznym. Innowacyjność znacznie wykracza poza technologię, a łączenie różnych wizji, kompromisów i wyzwań będzie lepiej kształtować europejski sektor badań naukowych i innowacji. Komitet uważa, że „wykraczanie poza technologię” pobudziłoby nauki społeczne i humanistyczne w ramach programu „Horyzont Europy”.

1.8.

EKES popiera podejście polityczne oparte na tzw. otwartej nauce jako środku pozwalającym skupić się na doskonałości nauki i wysokiej jakości wiedzy. Otwarta nauka ma zasadnicze znaczenie dla ogólnego rozwoju nauki w instytucjach europejskich, należy jednak rozważyć wprowadzenie określonych ram czasowych na publikację wszystkich wyników naukowych, by zagwarantować udostępnienie wszystkich wyników projektów w odpowiednich repozytoriach i w dokładnie określonych ramach czasowych. EKES z zadowoleniem przyjmuje wymóg zapewnienia otwartego dostępu do publikacji i danych badawczych, ale zdecydowanie zaleca prowadzenie regularnych konsultacji ze stronami zainteresowanymi badaniami odnośnie do przyszłych wymogów w zakresie otwartej nauki. W programie „Horyzont Europa” należy zachować możliwość wyłączenia z tego wymogu.

1.9.

EKES podziela opinię, że zaprojektowana na nowo struktura filarowa poprawi spójność wewnętrzną, zwłaszcza przez włączenie technologii przemysłowych do filaru 2, co zwiększy wkład przemysłu w rozwiązywanie globalnych wyzwań oraz dopasowując podaż nowych rozwiązań do popytu na nie. Podejście to jest bardzo atrakcyjne, natomiast Komitet sugeruje, by wspierać konsorcja stosujące zamknięty cykl innowacji, tj. obejmujący partnerów akademickich, którzy tworzą innowacyjne rozwiązania, dostawców rozwiązań, którzy je rozwijają, oraz użytkowników końcowych, którzy wyrażają swoje potrzeby, by móc prowadzić działalność zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

1.10.

Komitet przyjmuje również z zadowoleniem cel dotyczący dalszego upraszczania zasad pomocy państwa, by ułatwić łączenie różnych funduszy, co może mieć zasadnicze znaczenie dla przezwyciężania istotnych różnic między państwami członkowskimi i regionami pod względem liczby udanych projektów w zakresie badań naukowych i innowacji. Synergie między różnymi unijnymi programami finansowania a politykami UE, a konkretnie funduszami strukturalnymi za pośrednictwem kompatybilnych przepisów, są bardzo ważne dla zapewnienia jak największego oddziaływania projektów w zakresie badań naukowych i innowacji.

1.11.

EKES podkreśla, że wspieranie mobilności naukowców poprzez działanie „Maria Skłodowska-Curie” (MSCA) ma fundamentalne znaczenie dla dalszego wzmacniania europejskiej przestrzeni badawczej, a w ramach unijnych i krajowych strategii należy dążyć do zapewnienia specjalistom odpowiednich i atrakcyjnych warunków pracy, aby zapobiec zjawisku drenażu mózgów, które faktycznie szkodzi osiągnięciu spójności w UE. Ponadto jest bardzo ważne, by w ramach programu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN) zwiększyć wsparcie dla naukowców znajdujących się na wczesnym etapie kariery.

1.12.

EKES uważa, że w ramach filaru „Wzmacnianie europejskiej przestrzeni badawczej” należy położyć szczególny nacisk na nauczanie przedmiotów ścisłych i komunikację naukową. Wzmocniłoby to naukę z udziałem społeczeństwa i dla społeczeństwa w ramach tego filaru, a w rezultacie także w ramach programu „Horyzont Europa”.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

EKES przyjmuje z zadowoleniem niedawne starania Komisji na rzecz wzmocnienia wzrostu gospodarczego w Europie za pomocą nowych i wyważonych polityk europejskich wspieranych przez większe propagowanie działań w zakresie badań naukowych, rozwoju i innowacji, które mogą zapewnić Europie pozycję lidera w wielu dziedzinach (2). Europejscy wynalazcy i badacze osiągnęli w ostatnich latach wiele celów, nadal jednak nie jest to w pełni doceniane przez obywateli europejskich z kilku powodów, takich jak: brak komunikacji, niewielkie zaangażowanie ze strony społeczności, a nawet obojętność obywateli wobec osiągnięć naukowych. Ważne jest zatem, aby zmienić to podejście w europejskim społeczeństwie, nie tylko w perspektywie krótkoterminowej, lecz także aby przyczynić się do budowy długotrwałego ekosystemu innowacji i badań naukowych zakorzenionego w całym społeczeństwie.

2.2.

EKES popiera podejście, zgodnie którym to dzięki określeniu najważniejszych globalnych wyzwań będzie można zmienić poglądy obywateli, w ramach zdecydowanych wysiłków na rzecz mobilizacji i zaangażowania społeczeństwa w projekt europejski. Zwiększanie konkurencyjności Europy przez innowacje ma zasadnicze znaczenie i przywódcy muszą brać je pod uwagę przy ustalaniu priorytetów politycznych. Nie można jedynie powiedzieć, że działania w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji wnoszą znaczny wkład w tworzenie miejsc pracy i wzrost gospodarczy. Nie wystarczy sama informacja, że za dwie trzecie wzrostu gospodarczego w Europie odpowiadają obecnie działania w sektorze badań, rozwoju i innowacji. Państwa członkowskie muszą uczestniczyć w tym wspólnym wysiłku.

2.3.

EKES przyjmuje z zadowoleniem wniosek dotyczący nowego europejskiego programu w zakresie badań naukowych i innowacji, który ma wspierać i stymulować badania naukowe i innowacje na szczeblu UE w latach 2021–2027, oraz jego główne elementy, a mianowicie skupienie się na otwartej nauce, globalnych wyzwaniach i konkurencyjności przemysłowej oraz otwartych innowacjach. EKES jest przekonany, że podejście oparte na współtworzeniu i angażujące wszystkie zainteresowane strony ze społeczności związanej z wiedzą i innowacyjnością, stanowi podstawę zwiększania europejskiej konkurencyjności, tworzenia miejsc pracy, zapewniania spójności społecznej, a zwłaszcza zwalczania bezrobocia wśród młodzieży, oraz ochrony środowiska zgodnie z programem działań ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 i celami zrównoważonego rozwoju.

2.4.

Program „Horyzont Europa” wydaje się odzwierciedlać priorytet Komisji zakładający budowę ekosystemu innowacji i badań naukowych, który pozwoliłby UE poprawić konkurencyjność poprzez działania strukturalne mające oddziaływanie gospodarcze i społeczne. Znajduje to potwierdzenie nie tylko w proponowanym zwiększeniu pakietu finansowego, ale również w działaniach planowanych w ramach trzech filarów programu.

2.5.

EKES popiera główne nowe elementy zawarte we wniosku dotyczącym programu „Horyzont Europa”, a mianowicie: (i) wspieranie przełomowych innowacji przez Europejską Radę ds. Innowacji, (ii) zwiększanie oddziaływania dzięki ukierunkowaniu na misje i zaangażowanie obywateli: misje w dziedzinie badań naukowych i innowacji; (iii) wzmocnienie współpracy międzynarodowej; (iv) wzmocnienie otwartości przez silniejszą politykę otwartej nauki; oraz (v) racjonalizację systemu finansowania poprzez nowe podejście do partnerstw europejskich.

2.6.

Ustanowienie unijnych misji oddolnych w dziedzinie badań naukowych i innowacji skupiających się na globalnych wyzwaniach i konkurencyjności przemysłowej może być dobrą metodą na większe zaangażowanie społeczeństwa w działania w zakresie badań naukowych i innowacji. Podejście to może stanowić skuteczny sposób na zaangażowanie społeczeństwa i obywateli w te misje, które mają dopiero zostać określone, stworzy też poczucie wspólnoty, które może być istotne dla osiągnięcia istotnych wyników i skutków. Raz jeszcze zorganizowane społeczeństwo obywatelskie może odegrać w tym procesie niezwykle istotną rolę.

2.7.

EKES docenia też to, że program „Horyzont Europa” ma wspierać partnerstwa publiczno-prywatne (PPP) jako skuteczne narzędzie wzmacniania badań prowadzonych w ramach współpracy i skupionych na badaniach naukowych i innowacjach wspieranych przez przemysł. Pozytywne jest położenie nacisku na mniejszą liczbę partnerstw o większym oddziaływaniu. Europa musi zdać sobie sprawę, że pozostało jeszcze wiele do zrobienia, by osiągnąć sprawnie działający proces współpracy środowisk akademickich i przemysłu. Istnieje oczywiście wiele dobrych przykładów i najlepszych praktyk, wciąż jednak istnieją możliwości poprawy. PPP stanowią jedno z narzędzi pozwalających wyeliminować istniejącą przepaść między tymi dwoma różnymi, lecz wzajemnie się uzupełniającymi światami: środowiskiem akademickim i przemysłem oraz rynkiem.

2.8.

EKES ponownie (3) wzywa Komisję do podejmowania stałych działań na rzecz ograniczenia poziomu biurokracji w ramach programu „Horyzont Europa”. Komitet przyjmuje zatem z zadowoleniem propozycję Komisji dotyczącą ograniczenia biurokracji i poprawy czasu potrzebnego na wprowadzenie produktu na rynek bądź poprawy poziomu odpowiedzi na wnioski, zgodnie z doświadczeniami np. programu „Horyzont 2020” w przypadku specjalnego „instrumentu MŚP”. Uproszczenie musi stanowić jeden z głównych celów programu „Horyzont Europa”, szczególnie w odniesieniu do czasu potrzebnego na przyznanie dotacji, a następnie na wprowadzenie na rynek, stałych stawek finansowania, zmniejszenia liczby instrumentów, ograniczenia stosowania arkuszy czasu pracy, powszechnego stosowania płatności ryczałtowych itp.

2.9.

EKES uważa, że obok ograniczania biurokracji, większego uproszczenia i bardziej widocznej kampanii na rzecz przyciągnięcia MŚP do działalności w dziedzinie badań naukowych i innowacji, bardzo pożądana jest również koncepcja leżąca u podstaw Europejskiej Rady ds. Innowacji (EIC), zwłaszcza w odniesieniu do wspierania komercjalizacji, ekspansji innowacji i przedsiębiorców. W istocie EKES jest zdania, że dzięki tej strategii stopień powodzenia przedsięwzięć może wzrosnąć, biorąc pod uwagę, że w przeszłości niektóre przedsiębiorstwa typu start-up i pomysły nie odniosły sukcesu z różnych przyczyn, które EIC pragnie wyeliminować. Nie możemy zapomnieć, że należy zmienić europejską kulturę, tak aby stała się mniej niechętna ryzyku. Europejska Rada ds. Innowacji wniesie wkład w te wysiłki i powinna uwzględniać w swoich ogólnych celach i kryteriach oceny działania w dziedzinie badań i innowacji obarczone wysokim ryzykiem.

2.10.

EKES popiera pomysł zaangażowania większej liczby MŚP i przedsiębiorstw typu start-up w program, ma jednak wątpliwości co do propozycji dotyczącej ekspansji. Pomimo wcześniejszych starań podejmowanych za pośrednictwem programów ramowych nadal istnieje potrzeba większego zaangażowania MŚP w działania oparte na badaniach naukowych i innowacjach, a program „Horyzont Europa” stanowiłby najlepszą szansę na włączenie ich w te działania. Pomysł większego zaangażowania za pośrednictwem kapitału może być dobry, ale trzeba tu wysłać jasny sygnał dla wszystkich przedsiębiorstw. To, że MŚP nadal postrzegają własność kapitału z odmiennej perspektywy oznacza, że kwestia ta wymaga pełnego wyjaśnienia w programie, by zwiększyć udział wspólnoty i uniknąć błędnych interpretacji. MŚP mają długą tradycję kapitału opartego na przedsiębiorstwach rodzinnych, a propozycje dotyczące otwarcia ich kapitału na rynek dzięki finansowaniu z programu mogą budzić konkretne wątpliwości. W związku z tym EKES zwraca się do Komisji o bardzo jasne wyjaśnienie tej interesującej propozycji.

2.11.

EKES zgadza się też z zasadą, że nie należy przyznawać przedsiębiorcom unijnych inwestycji finansowych bez nawiązania dialogu z UE. To hasło niedawno ogłoszone przez komisarza Moedasa na publicznej sesji ilustruje ambitny zamysł zwiększenia bezpośrednich kontaktów z przedsiębiorcami i kandydatami, jest też jednak bardzo ryzykowną postawą – nie jest jeszcze jasne, jakie zasoby zostaną przeznaczone na przeprowadzanie rozmów z kandydatami, a cały proces wymaga usprawnienia. EKES jest jednak w pełni gotów poprzeć to nowe podejście i nawet oferuje pomoc we współpracy w przypadku tego procesu przez służenie fachową wiedzą swoich członków i wsparciem ze strony organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które reprezentują jego członkowie.

2.12.

Ponadto EKES przyjmuje z zadowoleniem działania na rzecz zwiększenia synergii finansowania między różnymi programami. Synergie w finansowaniu mogą odegrać istotną rolę w wykorzystywaniu i poprawie zdolności w zakresie badań naukowych i innowacji w różnych regionach Europy. Większa synergia z innymi unijnymi programami finansowania i politykami, a mianowicie z funduszami strukturalnymi, przez uzgodnienie ze sobą odpowiednich regulacji, powinna być kluczowym punktem w tym zakresie. W istocie zgodnie z przepisami w sprawie WRF dotyczącymi funduszy spójności państwa członkowskie mogą przenieść do 5 % swoich środków z jednego funduszu do innego, co umożliwia im przenoszenie środków na inwestycje do innych zidentyfikowanych kluczowych dziedzin. Może to stanowić kolejny ważny krok w kierunku lepszego zaangażowania państw członkowskich w wysiłki zmierzające do osiągnięcia celów programu na rzecz innowacji i dokonania znaczących postępów w realizacji agendy naukowej. EKES uważa, że program ten może odnieść sukces i wywierać rzeczywisty wpływ na życie codzienne obywateli jedynie pod warunkiem zaangażowania sektorów publicznego i prywatnego. Innym ważnym aspektem byłoby ujednolicenie zasad i przepisów dotyczących poszczególnych funduszy, przynajmniej w odniesieniu do tych samych rodzajów działalności, zwłaszcza w dziedzinie badań naukowych i innowacji.

3.   Wniosek dotyczący programu „Horyzont Europa” (2021–2027)

3.1.

Wniosek Komisji dotyczący programu „Horyzont Europa” opiera się na ogłoszeniu istotnego osiągnięcia – programu w dziedzinie badań naukowych i innowacji o wartości 100 mld EUR, który już teraz jest krokiem w kierunku ustanowienia europejskiego społeczeństwa opartego na wiedzy, nauce i innowacjach. To, że państwa członkowskie zgodziły się na to zwiększenie budżetu, wskazuje nie tylko na zaangażowanie polityczne, lecz także stanowi jasny komunikat dla świata, że Europa chce być liderem w dziedzinie innowacji i że stwarza ku temu warunki finansowania.

3.2.

Obok zwiększenia środków finansowych wprowadzono kilka nowych i innowacyjnych pomysłów, na które EKES pragnie zwrócić uwagę jako na punkty pochodzące bezpośrednio z wniosku i mające istotne znaczenie w kontekście niniejszej opinii. W związku z tym EKES pragnie zwrócić zwięźle uwagę na następujące kwestie: a) Trójfilarowa struktura programu „Horyzont Europa”: jak stwierdza Komisja, program „Horyzont Europa” nie stanowi rewolucji, lecz ewolucję. Opiera się zatem na trzech głównych filarach: „Otwarta nauka”, który obejmuje Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERBN), działanie „Maria Skłodowska-Curie” i infrastrukturę badawczą; „Globalne wyzwania i konkurencyjność przemysłowa”, który obejmuje pięć klastrów: „zdrowie”, „integracyjne i bezpieczne społeczeństwo”, „technologie cyfrowe i przemysł”, „klimat, energetyka i mobilność”, „żywność i zasoby naturalne”; oraz filar „Otwarte innowacje”, w którego skład wchodzą Europejska Rada ds. Innowacji (EIC), europejskie ekosystemy innowacji i Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT). Wspomniane trzy filary zostaną uzupełnione działalnością służącą wzmocnieniu europejskiej przestrzeni badawczej. b) Utworzenie Europejskiej Rady ds. Innowacji (EIC) ma pomóc UE stać się liderem innowacji tworzących nowe rynki. Europa dąży do osiągnięcia tego celu od lat, jednak mimo tych działań i znakomitych pomysłów oraz bardzo silnej społeczności specjalistów w dziedzinie innowacji i badań naukowych poziom wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy nie odzwierciedla poziomu zaangażowania. Zatem wniosek Komisji ustanowiłby punkt kompleksowej obsługi, aby przenosić najbardziej obiecujące i przełomowe technologie o dużym potencjale z laboratorium na rynek oraz pomagać najbardziej innowacyjnym przedsiębiorstwom typu start-up i innym rozwijać swoje pomysły. Nowo utworzona Rada ds. Innowacji pomoże identyfikować i finansować dynamicznie się rozwijające innowacje obarczone wysokim ryzykiem o silnym potencjale stworzenia zupełnie nowych rynków. Zapewni bezpośrednie wsparcie innowatorom przez dwa główne instrumenty finansowania, z których jeden jest przeznaczony dla wczesnych etapów, a drugi dla rozwoju i wprowadzania na rynek. EIC uzupełni Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT). EKES uważa, że EIC powinna skupić się na bardzo innowacyjnych i przełomowych MŚP i przedsiębiorstwach typu start-up. c) W strategicznym planie innowacji EIT ujęte zostaną przyszłe wspólnoty wiedzy i innowacji (WWiI). EKES uważa, że nie należy znacznie zwiększać ich liczby, która powinna pozostać ograniczona zgodnie z zasadą upraszczania sektora badań naukowych i innowacji. Dodatkowo przyszłe WWiI powinny gwarantować reprezentację różnych państw europejskich, także jeśli chodzi o lokalizację ośrodków innowacji. Przedsiębiorczość wspierana filarem akademickim (np. kształcenie w zakresie przedsiębiorczości, wspieranie silnej współpracy pozadyscyplinarnej między przemysłem a środowiskiem akademickim oraz określanie perspektywicznych umiejętności potrzebnych przyszłym innowatorom) wymaga wzmocnienia. d) Ustanowienie misji w zakresie badań naukowych i innowacji w UE skupionych na globalnych wyzwaniach i konkurencyjności przemysłowej. Podejście to może stanowić skuteczny sposób na zaangażowanie społeczeństwa i obywateli w te misje, które mają dopiero zostać określone, stworzy też poczucie wspólnoty, które może być istotne dla osiągnięcia znaczących wyników i oddziaływania. Przykłady mogą obejmować działania od walki z rakiem po ekologiczny transport, oceany wolne od plastiku lub bezpieczną i czystą wodę dla wszystkich. Misje te będą opracowywane we współpracy z obywatelami, zainteresowanymi stronami, Parlamentem Europejskim i państwami członkowskimi. EKES, jako przedstawiciel zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, jest otwarty na wnoszenie aktywnego wkładu w ten proces współprojektowania. e) Maksymalizacja potencjału w zakresie innowacji w całej UE i wzmacnianie europejskiej przestrzeni badawczej: wsparcie zostanie podwojone w przypadku państw członkowskich o niskim potencjale wyników w dziedzinie badań naukowych i innowacji. Ponadto synergie z europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi (np. funduszami strukturalnymi i spójności) ułatwią koordynację i łączenie finansowania oraz pomogą regionom zaangażować się w innowacyjność i zwiększyć swoje znaczenie na szczeblu UE. f) Większa otwartość: zasada otwartej nauki i otwartej innowacji stanie się modus operandi programu „Horyzont Europa” i będzie wymagać otwartego dostępu do publikacji i danych. Będzie ona promować upowszechnianie i wykorzystywanie innowacji, wspierać ich absorpcję przez rynek i zwiększać potencjał innowacyjny wyników uzyskanych dzięki unijnemu finansowaniu. g) Nowa generacja partnerstw europejskich i zwiększenie współpracy z innymi unijnymi programami: oczekuje się, że program „Horyzont Europa” zracjonalizuje liczbę partnerstw współprogramowanych lub współfinansowanych przez UE z partnerami będącymi przedstawicielami przemysłu, społeczeństwa obywatelskiego i agencji finansowania, aby zwiększyć ich skuteczność i oddziaływanie, jeśli chodzi o osiąganie unijnych priorytetów politycznych. Program „Horyzont Europa” będzie wspierać skuteczne i sprawnie działające powiązania z innymi przyszłymi programami UE, takimi jak polityka spójności, Europejski Fundusz Obronny, program „Cyfrowa Europa” i instrument „Łącząc Europę” oraz z międzynarodowym programem w zakresie energii termojądrowej ITER. h) Wspólne Centrum Badawcze (JRC) – służba Komisji ds. nauki i wiedzy – nadal będzie wnosić swój wkład w postaci doradztwa naukowego, wsparcia technicznego i dedykowanych badań naukowych.

4.   Nauka i innowacyjność dla wszystkich Europejczyków

4.1.

Obywatele muszą mieć świadomość potencjału Europy oraz jej osiągnięć w dziedzinach nauki i innowacji. Te działania stanowią rzeczywistą część życia każdego człowieka i prawdziwą szansę na zaangażowanie społeczeństwa w projekt europejski. Zamysł i środki proponowane przez Komisję są ambitne i stanowią „niekończący się proces”, jest to też jednak najlepsza sposobność, by zainteresować obywateli europejskimi wartościami związanymi z innowacyjnością i nauką dla wszystkich.

4.2.

Edukacja w zakresie nauk ścisłych i komunikacji naukowej musi być uznana za podstawowy sposób angażowania wszystkich podmiotów w projekt europejski. Nadanie priorytetowego znaczenia zaangażowaniu społecznemu w program „Horyzont Europa” będzie wyraźnym krokiem naprzód w dostarczaniu produktów badań naukowych i innowacji na rynek oraz do naszego codziennego życia. Proces współtworzenia oparty na wielopodmiotowym podejściu stanowiłoby wyraźny sygnał dla zaangażowania społeczeństwa w strukturę badań naukowych i innowacji. Innowacje społeczne angażujące obywateli oraz zaufanie do innowacji będą miały zasadnicze znaczenie dla zachęcania do tworzenia nowych modeli zarządzania, produkcji i konsumpcji.

4.3.

Upowszechnianie, przekazywanie informacji o sukcesie europejskiej nauki i innowacji i jego wykorzystywanie nie wydają się funkcjonować prawidłowo. Obywatele wyrażają uznanie dla innowacyjności innych regionów, a jednocześnie nie doceniają „osiągnięć europejskich”, nawet jeśli te są łatwo zauważalne. To musi się zmienić z kilku przyczyn: oprócz koncepcji uzyskiwania „europejskiej wartości” z inwestycji dokonywanych przez UE, ważna jest też duma z osiągnięć i celów Unii w związku z europejskim projektem dla wszystkich.

4.4.

Europa jest często krytykowana za „brak inwestycji” oraz „brak kultury ryzyka i przedsiębiorczości”. Ogólnie rzecz biorąc wniosek Komisji ma umożliwić stawienie czoła tym wyzwaniom i stworzyć nową narrację dotyczącą tych idei. Działania w dziedzinie nauki i innowacji przyczyniające się do budowy lepszej i bardziej otwartej Europy stanowią część zmiany, która jest potrzebna, aby unikać nieporozumień dotyczących europejskiego projektu, oraz z pewnością stanowią dobry krok w kierunku większego zaangażowania obywateli i sprawienia, aby byli dumni ze swojego uczestnictwa w tych rozwiązaniach. Ważne jest też, aby zwalczać błędne przekonania co do sposobu wykorzystywania funduszy europejskich w społecznościach lokalnych – gdyby obywatele uznali, że „pieniądze podatników” są dobrze wykorzystywane, stanowiłoby to krok naprzód w kierunku zwalczania skrajnych, populistycznych narracji, które należy podważać.

4.5.

Program powinien w szczególności przyczyniać się do wzmocnienia europejskiej przestrzeni badawczej poprzez zadbanie o to, by wykorzystywać większość przeznaczanych na nią funduszy na badania prowadzone w ramach współpracy z udziałem uczestników z państw członkowskich lub krajów stowarzyszonych, tak aby wnosić istotną europejską wartość dodaną. Współpraca między europejskimi badaczami, gałęziami przemysłu (w tym MŚP) oraz innymi instytucjami publicznymi i prywatnymi miała zasadnicze znaczenie dla stworzenia europejskiej przestrzeni badawczej i jest wizytówką europejskich ramowych programów badań i innowacji, które są bardzo cenione przez zainteresowane strony i muszą zostać utrzymane w programie „Horyzont Europa”.

4.6.

Działania w ramach programu „Horyzont Europa” należy realizować przede wszystkim przez zaproszenia do składania wniosków. Należy zadbać o to, by większość środków budżetowych na program „Horyzont Europa” wydawano za pośrednictwem konkurencyjnych zaproszeń do składania wniosków prowadzonych bezpośrednio przez Komisję Europejską lub jej agencje wykonawcze w przejrzysty i skuteczny sposób oraz aby liczba i budżet misji oraz partnerstw zostały ograniczone do uzasadnionych poziomów, aby zracjonalizować sektor badań i innowacji, zgodnie z nadrzędnym celem uproszczenia.

4.7.

Program „Horyzont Europa” musi uporządkowywać potrzeby i pilne priorytety, na które zwrócono uwagę w konsultacjach z zainteresowanymi stronami przeprowadzonymi na początku 2018 r. w ramach oceny skutków (4). Celem tych konsultacji było zebranie opinii zainteresowanych obywateli i stron na temat projektu programu „Horyzont Europa”, szczególnie w odniesieniu do wspierania badań i innowacji w całej UE, wspomagania edukacji, rozwoju umiejętności i szkoleń, zapewnienia czystego i zdrowego środowiska oraz ochrony zasobów naturalnych.

4.8.

Aby móc aktywnie przyczyniać się do spójności między różnymi regionami w Europie pożądane byłoby zwiększenie finansowania dla Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, zwłaszcza jeśli byłoby ono skierowane przede wszystkim do naukowców na wczesnym etapie kariery, czyli grupy o największym możliwym potencjale dla przyszłości Europy. Należy wstrzymać drenaż mózgów z regionów peryferyjnych do innych obszarów oraz faktycznie wzmocnić pozycję naukowców znajdujących się na wczesnym etapie kariery.

4.9.

Podkreślenie zasadniczej roli innowacji społecznych ma istotne znaczenie dla zapewnienia lepszego wykorzystania wyników badań naukowych przez społeczeństwo obywatelskie. Ważne jest również, by podkreślić znaczenie przedsiębiorstw gospodarki społecznej i ogólnie zainteresowanych stron, które wraz z przemysłem i MŚP stanowią dziś istotną część europejskiego systemu gospodarczego.

5.   Rola przedsiębiorstw

5.1.

EKES ponownie zaznacza, że MŚP stanowią najbardziej znaczącą społeczność biznesową w Europie. Odpowiadają one za tworzenie miejsc pracy i rozwój zatrudnienia, muszą zatem znajdować się w samym centrum procesu kształtowania polityki. Wniosek wydaje się odzwierciedlać ten pogląd, jednocześnie jednak EKES zwraca Komisji uwagę na to, że jeśli chodzi o zwiększanie udziału MŚP w programie „Horyzont Europa”, to nie można stosować takich samych rozwiązań niezależnie od sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich. Państwa członkowskie różnią się poziomem rozwoju i strukturą ekosystemów innowacji, co szczegółowe środki zawarte we wniosku muszą odzwierciedlać.

5.2.

EKES uznaje rolę przedsiębiorstw typu start-up w ekosystemach innowacji i nauki, zwraca jednak uwagę Komisji, że jeśli przedsiębiorcy chcą odnieść sukces, ich podejście musi być ukierunkowane na biznes. Pożądane byłoby zatem zapewnienie przedsiębiorcom doradztwa dotyczącego potencjału i potrzeb rynku. Duże przedsiębiorstwa też muszą być częścią tego procesu. Stwarzają one więcej szans dla przedsiębiorstw typu start-up i MŚP, nie tylko ze względu na wyzwania, przed jakimi stoją, lecz także ze względu na możliwości rynkowe, które zwykle towarzyszą ich działalności. Dobrym pomysłem wydaje się zatem stworzenie skuteczniejszego ekosystemu innowacji, który łączyłby wszystkie te realia.

5.3.

EKES zwraca uwagę społeczności przedsiębiorców i Komisji na potrzebę opracowania nowej narracji w zakresie działalności przemysłowej. Tradycyjne sektory przemysłu mogłyby naprawdę zyskać na działalności przedsiębiorstw typu start-up, jeśli będzie ona ukierunkowana na stawianie czoła wyzwaniom wynikającym z cyfryzacji i robotyzacji działalności przemysłowej – to znaczy jeśli będzie na przykład zorientowana na gospodarkę o obiegu zamkniętym lub na wspieranie wprowadzania nowych, bardzo zaawansowanych technologii produkcji poprzez udział MŚP i przedsiębiorstw typu start-up oraz promowanie ich współpracy z dużymi przedsiębiorstwami przemysłowymi. Poziom powodzenia można zwiększyć, jeśli społeczność przedsiębiorstw typu start-up stanie się bardziej świadoma przyszłych wyzwań przemysłowych.

6.   Kwestie finansowe

6.1.

Proponowana kwota przydziału środków budżetowych w wysokości 100 mld EUR na lata 2021–2027 obejmuje 94,1 mld EUR w ramach programu „Horyzont Europa”, 3,5 mld EUR w ramach funduszu InvestEU i 2,4 mld EUR dla programu badawczo-szkoleniowego Euratom. Program Euratom, finansujący badania naukowe i szkolenia w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i jądrowe bezpieczeństwa fizycznego oraz ochrony radiologicznej, w większym stopniu skupi się na zastosowaniach pozaenergetycznych, takich jak opieka zdrowotna i sprzęt medyczny, a także będzie wspierał mobilność badaczy technologii jądrowych w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”.

6.2.

W szacunkowym podziale budżetu programu „Horyzont Europa” na uwagę zasługuje znaczny wzrost środków (ok. 20 %) w budżecie ERBN i na działanie „Maria Skłodowska-Curie” (ok. 10 %) w porównaniu z programem ramowym „Horyzont 2020” na lata 2014–2020. EKES w pełni popiera ten wzrost środków oraz to, że ERBN przeznaczy większości budżetu na wspieranie naukowców na wczesnym etapie kariery, którzy znajdują się w swojej najbardziej produktywnej i kreatywnej fazie (granty dla początkujących naukowców (5) i dotacje dla naukowców u progu samodzielności badawczej (6).

6.3.

Budżet EIC odnotował najwyższy wzrost w ramach programu „Horyzont Europa”, z kwotą wynoszącą ogółem 13,5 mld EUR. W ramach filaru „Globalne wyzwania i konkurencyjność przemysłowa” najwyższy wzrost odnotował klaster „żywność i zasoby naturalne”, do łącznej kwoty 10 mld EUR. Przekrojowy filar „Wzmacnianie europejskiej przestrzeni badawczej” także odnotował znaczny wzrost w swoim budżecie, do całkowitej kwoty 2,1 mld EUR. EKES przyjmuje te tendencje budżetowe z zadowoleniem i uważa, że wzmocnią one europejską przestrzeń badawczą oraz zbudują silniejszy ekosystem badań i innowacji opierający się na zaangażowaniu wielu podmiotów we wszystkich regionach Europy.

---

(1)  Dz.U. C 34 z 2.2.2017, s. 66 oraz raport informacyjny „Program »Horyzont 2020«” (ocena).

(2)  Dz.U. C 197 z 8.6.2018, s. 10.

(3)  Dz.U. C 34 z 2.2.2017, s. 66.

(4)  https://ec.europa.eu/info/publications/horizon-europe-impact-assessment-swd-2018-307_pl

(5)  Skierowane do naukowców dowolnej narodowości, którzy mają 2–7 lat doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów doktoranckich, bardzo obiecujące i udokumentowane osiągnięcia naukowe i doskonałą propozycję badań naukowych (https://erc.europa.eu/funding/starting-grants).

(6)  Skierowane do naukowców dowolnej narodowości,, którzy mają 7–12 lat doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów doktoranckich, bardzo obiecujące i udokumentowane osiągnięcia naukowe i doskonałą propozycję badań naukowych. (https://erc.europa.eu/funding/consolidator-grants).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program na rzecz jednolitego rynku, konkurencyjności przedsiębiorstw, w tym małych i średnich przedsiębiorstw, oraz statystyk europejskich oraz uchylającego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 99/2013, (UE) nr 1287/2013, (UE) nr 254/2014, (UE) nr 258/2014, (UE) nr 652/2014 i (UE) 2017/826”

(COM(2018) 441 final – 2018/0231 (COD))

(2019/C 62/06)

Sprawozdawca:	Oliver RÖPKE
Współsprawozdawca:	Violeta JELIĆ

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 14.6.2018 Rada, 26.6.2018
Podstawa prawna	Art. 114 ust. 1, art. 169 ust. 3, art. 43 ust. 2 i art. 173 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	2.10.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.10.2018
Sesja plenarna nr	538
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	187/4/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Jednolity rynek stanowi niezbędną podstawę tworzenia wzrostu gospodarczego i konkurencyjności. Zapewnia istotny wkład na rzecz tworzenia miejsc pracy i oferuje konsumentom szeroki wybór towarów i usług. Może też służyć jako podstawa budowania dobrobytu w Unii Europejskiej.

1.2.

Zasadniczo EKES z zadowoleniem przyjmuje integrację pięciu wcześniejszych programów (jak również Europejskiego programu statystycznego, który jednak swoim zakresem wykracza poza dziedzinę rynku wewnętrznego) i szeregu działów budżetu w ramach programu na rzecz jednolitego rynku, ponieważ można oczekiwać, że stworzy to synergie i zapewni większą opłacalność.

1.3.

EKES zgadza się z Komisją, że należy wyeliminować obecne przeszkody i że potrzebne są dalsze działania na rzecz opracowywania, wdrażania i egzekwowania prawa Unii na rynku wewnętrznym. Dotyczy to przede wszystkim towarów i usług, zamówień publicznych, nadzoru rynku, prawa spółek, prawa umów i prawa stosunków pozaumownych, przeciwdziałania praniu pieniędzy, swobodnego przepływu kapitału, usług finansowych i konkurencji, a także opracowywania narzędzi zarządzania. EKES apeluje o stworzenie sprawiedliwego i pełnego jednolitego rynku z uwzględnieniem zgodności z normami w dziedzinie zatrudnienia, ochrony konsumentów i środowiska naturalnego.

1.4.

W odniesieniu do łańcucha żywnościowego EKES wzywa jednak Komisję do zapewnienia finansowania w ramach kategorii 3 („zasoby naturalne i środowisko”) ze względu na bliski związek programu z polityką rolną.

1.5.

EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji, by przeznaczyć 25 % dostępnych środków finansowych na realizację celów dotyczących klimatu wynikających z porozumienia paryskiego, lecz pragnąłby uzyskać więcej informacji na temat tego, jakie wydatki uznaje się za związane z działaniami na rzecz klimatu.

1.6.

EKES zauważa, że liczba zadań do wykonania w zakresie polityki ochrony konsumentów systematycznie rośnie, zwłaszcza ze względu na proces cyfryzacji. W związku z tym EKES wzywa Komisję do dalszego rozwoju współpracy z sieciami konsumenckimi i organizacjami konsumentów oraz do odpowiedniego zwiększenia finansowania przewidzianego na ochronę konsumentów.

1.7.

EKES zauważa, że według Komisji wartość finansowania priorytetów nowego programu na rzecz jednolitego rynku określono na poziomie ok. 3,9 mld EUR, co w przybliżeniu stanowi równowartość finansowania przewidzianego w obecnym okresie finansowania 2014–2020. EKES wyraża jednak zaniepokojenie, że negocjacje w sprawie ram finansowych UE mogłyby zakończyć się cięciami i wypracowaniem niższego budżetu niż dotychczas. Niemniej w kontekście programu COSME EKES z zadowoleniem przyjmuje udostępnienie dodatkowych 2 mld EUR w ramach programu InvestEU oraz umożliwienie łączenia finansowania z finansowaniem z innych programów.

1.8.

Statystyki opracowywane w ramach Europejskiego programu statystycznego zapewniają wysoką europejską wartość dodaną i stanowią jeden z filarów polityki Unii Europejskiej, w tym w szczególności w zakresie jednolitego rynku. EKES zgadza się zatem z Komisją, że także w nowym programie na rzecz jednolitego rynku należy przeznaczyć niezbędne środki na dotychczasowy Europejski program statystyczny.

1.9.

EKES apeluje do partnerów społecznych o odpowiednie zaangażowanie we wszystkie etapy nowego programu na rzecz jednolitego rynku.

2.   Uwagi ogólne dotyczące programu na rzecz jednolitego rynku

2.1.

EKES niejednokrotnie podkreślał, że jednolity rynek stanowi podstawę procesu integracji europejskiej i znacząco przyczynia się do wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Ponadto jednolity rynek może również przyczyniać się do osiągnięcia dobrobytu (1).

2.2.

W opinii w sprawie wieloletnich ram finansowych po 2020 r. (2) EKES zawarł już krytyczną uwagę, że w następnym okresie finansowania na realizację celów Unii Europejskiej dostępnych będzie jeszcze mniej środków niż w obecnym okresie.

2.3.

Na podstawie wieloletnich ram finansowych UE Komisja proponuje konsolidację szeregu programów i działów budżetu dotyczących konkurencyjności przedsiębiorstw (w tym MŚP), ochrony konsumentów, ochrony konsumentów i użytkowników końcowych usług finansowych, kształtowania polityki w dziedzinie usług finansowych, łańcucha żywnościowego oraz rozwoju, tworzenia i rozpowszechniania statystyk europejskich. Zasadniczo EKES z zadowoleniem przyjmuje tę propozycję, ponieważ może ona stworzyć synergie i zwiększyć efektywność finansowania wspieranych projektów. Program oferuje również bardziej elastyczne ramy finansowe, ułatwiające beneficjentom realizację projektów.

2.4.

Ocena poszczególnych programów, które zostaną obecnie włączone do programu na rzecz jednolitego rynku, również wskazuje na wysoką europejską wartość dodaną tych zróżnicowanych inicjatyw.

2.5.

Należy zauważyć, że na drodze do jednolitego rynku nadal istnieją bariery i przeszkody. W związku z tym należy prześledzić postępy osiągnięte w tej dziedzinie, ocenić utrzymujące się przeszkody i określić plan działania umożliwiający płynne funkcjonowanie jednolitego rynku w interesie wszystkich zainteresowanych stron. EKES zgadza się z Komisją, że nowy program może przyczynić się do poprawy funkcjonowania jednolitego rynku przez opracowywanie, wdrażanie i egzekwowanie unijnego prawodawstwa. Działania UE muszą zapewniać proste, jasne, stabilne i przewidywalne ramy prawne dla przedsiębiorstw, pracowników i obywateli. EKES apeluje o stworzenie sprawiedliwego i pełnego jednolitego rynku z uwzględnieniem zgodności z normami w dziedzinie zatrudnienia, ochrony konsumentów i środowiska naturalnego.

2.6.

EKES ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje możliwość skumulowanego finansowania działań i projektów w ramach różnych programów UE, takich jak InvestEU, „Horyzont Europa” i Europejski Fundusz Społeczny. Może to przynieść efekt synergii oraz ułatwić finansowanie projektów.

2.7.

Ponadto EKES zwraca uwagę na szczególne znaczenie dalszego rozwijania polityki podatkowej UE z myślą o wspieraniu efektywnego, konkurencyjnego i sprawiedliwego jednolitego rynku (3).

3.   Cele programu

3.1.

Małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają kluczową rolę w gospodarce europejskiej. 99 % przedsiębiorstw na terenie UE to MŚP, a dwie trzecie pracowników pracuje na ich rzecz. Zdaniem EKES-u wsparcie Unii Europejskiej na rzecz MŚP jest zatem niezbędne w celu poprawy ich konkurencyjności. EKES pragnie podkreślić znaczenie środków wsparcia usług świadczonych w ramach wolnych zawodów i usług biznesowych w ich roli promotorów konkurencyjności europejskich MŚP. Mają one kluczowe znaczenie dla wielu innych sektorów i odgrywają zasadniczą rolę w „serwicyzacji” europejskiej gospodarki.

3.2.

EKES pragnie podkreślić pozytywne doświadczenia w ramach programu COSME, który przyniósł ogromne korzyści dla MŚP dzięki pomocy ukierunkowanej na potrzeby w obszarze turystyki, przemysłu tekstylnego i innych sektorów, znacząco przyczyniając się w ten sposób do wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy. W związku z tym należy kontynuować i pogłębiać wsparcie w ramach programu COSME.

3.3.

W ostatnich latach MŚP doświadczały szczególnych trudności w dostępie do finansowania. Brak zdolności kredytowej uniemożliwia małym i średnim przedsiębiorstwom dokonywanie odpowiednich inwestycji w przyszłościowych dziedzinach, takich jak cyfryzacja, innowacja i globalizacja. Sytuacja ta wywiera negatywny wpływ na wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy, a nawet może zagrażać przetrwaniu przedsiębiorstw. W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje dodatkową możliwość refinansowania z wykorzystaniem instrumentów dłużnych i kapitałowych w ramach nowego funduszu InvestEU.

3.4.

Ponadto potrzebne jest wsparcie w dziedzinie budowania zdolności dla partnerów społecznych, tak by organy publiczne i inni beneficjenci mogli zapewnić im możliwość uczestniczenia w programach UE.

3.5.

Wsparcie dla młodych przedsiębiorców i innowacyjnych produktów i usług będzie stanowiło jeden z najważniejszych elementów programu na rzecz jednolitego rynku. EKES jest zdania, że wykorzystanie inicjatyw na rzecz klastrów w celu wspierania nowych modeli biznesowych, zaawansowanych technologii, niskoemisyjnych i zasobooszczędnych rozwiązań oraz innych obszarów, takich jak inicjatywy na rzecz działań międzynarodowych, znajdowania pracowników i podnoszenia kwalifikacji, stanowi pozytywne podejście. Komitet popiera prace Europejskiej Platformy Współpracy Klastrów.

3.6.

W wielu sektorach gospodarki stosowanie rozwiązań cyfrowych uznawane jest już za rzecz oczywistą. Trwałe powodzenie i konkurencyjność MŚP zależy w szczególności od inwestycji w odpowiednią infrastrukturę cyfrową we właściwym czasie. W związku z tym EKES popiera ideę wspierania MŚP dokonujących inwestycji w projekty cyfrowe. Projekty te powinny być opracowane tak, aby przynosiły korzyści zarówno danemu sektorowi działalności gospodarczej, jak i społeczeństwu obywatelskiemu jako całości.

3.7.

EKES opowiada się za kontynuacją wsparcia dla portali cyfrowych Twoja Europa, SOLVIT i „Twoja Europa – Porady”, systemu wymiany informacji na rynku wewnętrznym oraz tabeli wyników rynku wewnętrznego, a także za promowaniem tworzenia i rozwoju kolejnych publicznych usług cyfrowych oraz pogłębiania współpracy organów w państwach członkowskich oraz pomiędzy nimi w dziedzinie cyfryzacji, w tym w ramach realizacji programu „Cyfrowa Europa”.

3.8.

W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje stopniowe podejście Komisji polegające na tym, by przeznaczyć 25 % dostępnych środków finansowych na realizację celów dotyczących klimatu wynikających z porozumienia paryskiego, lecz pragnąłby uzyskać więcej informacji na temat tego, jakie wydatki uznaje się za związane z działaniami na rzecz klimatu.

3.9.

Celem programu na rzecz jednolitego rynku jest wspieranie interesów konsumentów i zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów. EKES zauważa, że w ujęciu ogólnym wyzwania związane z polityką ochrony konsumentów nieustannie zwiększają się, między innymi w związku z handlem towarami i usługami przez internet oraz procesem cyfryzacji, a częściowo z powodu niewłaściwych środków deregulacji, jak np. zniesienie ustawowych środków w zakresie zapewniania jakości czy uregulowań o dostępie do zawodów. Nowy program musi zatem zapewnić konsumentom odpowiednie informacje i wsparcie w ramach podejmowanych przez nich działań. Jednocześnie trzeba zadbać także o odpowiednie wsparcie i informacje dla przedsiębiorstw odnośnie do przepisów o ochronie konsumentów.

3.10.

Kryzys finansowy i gospodarczy, który rozpoczął się w 2008 r., uwidocznił szczególne znaczenie zapewnienia konsumentom kompleksowych porad i informacji w zakresie usług finansowych, w tym doradztwa dotyczącego zadłużenia. Konieczne jest ponadto większe zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w kształtowanie polityki w tej dziedzinie, zwłaszcza poprzez promowanie organizacji wspierających interesy polityczne konsumentów w obszarze usług finansowych.

3.11.

Należy zadbać o udzielanie informacji rynkowych i konsumenckich oraz dostęp do prawnych środków dochodzenia roszczeń poprzez wspieranie organizacji ochrony konsumentów oraz właściwych organów egzekwujących przepisy. EKES zauważa jednak, że nowy ład dla konsumentów nie wychodzi naprzeciw uzasadnionym oczekiwaniom konsumentów, czemu dal wyraz w swojej ostatniej opinii na temat wniosku Komisji w tej sprawie.

3.12.

Ochrona konsumentów na szczeblu Unii Europejskiej otrzymuje silne wsparcie, zwłaszcza za pośrednictwem Sieci Europejskich Centrów Konsumenckich oraz Europejskiej Organizacji Konsumentów (BEUC). W ostatnich latach sieć ta zdołała dotrzeć do milionów konsumentów, przekazując im bieżące informacje, jak również udzieliła odpowiedzi na setki tysięcy zapytań konsumentów. BEUC aktywnie reprezentuje interesy konsumentów we wszelkich stosownych obszarach polityki UE. Wsparcie dla sieci i BEUC zapewniło wysoką europejską wartość dodaną. W związku z tym EKES zaleca długofalową kontynuację i dalszy rozwój tej pomyślnej współpracy z Siecią Europejskich Centrów Konsumenckich oraz Europejską Organizacją Konsumentów. Przyjmuje też z zadowoleniem planowaną współpracę z krajowymi organizacjami ochrony konsumentów.

3.13.

Aby poprawić reprezentację interesów konsumentów w ramach usług finansowych, zapewniono finansowanie dwóch stowarzyszeń non-profit, Finance Watch oraz Better Finance, najpierw w ramach projektu pilotażowego, następnie w drodze działania przygotowawczego. Rozporządzenie (UE) 2017/826 dotyczące budowania zdolności w tej dziedzinie przewiduje dalsze współfinansowanie tych stowarzyszeń. EKES wzywa Komisję do dalszego wzmacniania współpracy z organizacjami w tym obszarze polityki.

3.14.

EKES zauważa, że w świetle wielu zadań do wykonania budżet przeznaczony na ochronę interesów konsumentów w kwocie 198,5 mln EUR jest niezwykle skromny. EKES wzywa Parlament Europejski i Radę do odpowiedniego zwiększenia dostępnych środków finansowych.

3.15.

Dane i statystyki leżą u podstaw decyzji podejmowanych w wielu dziedzinach, w tym w zakresie polityki społecznej, gospodarczej, regionalnej, środowiskowej i rolnej. Statystyki opracowywane w ramach Europejskiego programu statystycznego zapewniają zatem wysoką europejską wartość dodaną i stanowią jeden z filarów polityki Unii Europejskiej, w tym w szczególności w zakresie jednolitego rynku. W związku z tym EKES zgadza się z Komisją, że także w ramach programu na rzecz jednolitego rynku należy w dalszym ciągu przeznaczać niezbędne środki na dotychczasowy Europejski program statystyczny, zwłaszcza w świetle konieczności modernizacji procesów tworzenia statystyk oraz rosnącego zapotrzebowania na dane statystyczne.

3.16.

W odniesieniu do norm EKES opowiada się za ich szybkim i terminowym opracowaniem, we współpracy z przedstawicielami MŚP, pracowników, konsumentów i organizacji ochrony środowiska.

3.17.

Program na rzecz łańcucha dostaw żywności wspiera działania zapewniające wysoki poziom ochrony zdrowia ludzi, zwierząt i roślin, jak również poprawę zrównoważonego charakteru produkcji europejskiej żywności i pasz oraz podnoszenie standardów jakości. Należy ograniczyć wpływ chorób zwierząt oraz chorób i szkodników roślin poprzez stosowanie programów zapobiegawczych wspieranych przez UE. Należy również zapewnić wsparcie na rzecz odpowiedniej ochrony środowiska i różnorodności biologicznej.

3.18.

Wiele działań w ramach programu na rzecz łańcucha dostaw żywności leży w zakresie polityki rolnej i środowiskowej. W związku z tym EKES wzywa Komisję do zapewnienia finansowania tych działań dotyczących łańcucha żywnościowego w ramach kategorii 3 – „zasoby naturalne i środowisko”.

4.   Budżet

4.1.

Na lata 2021–2027 Komisja zaproponowała łączny budżet programu na rzecz jednolitego rynku w kwocie 4 089 mln EUR. Kwota ta obejmuje: — około 438 mln EUR na realizację celu w zakresie rynku wewnętrznego, — 1 mld EUR na realizację programu COSME na rzecz MŚP, — 198,5 mln EUR na cele konsumenckie, — 220,5 mln EUR na cele normalizacji, — 552 mln EUR na cele statystyczne, — 1,68 mld EUR na cele związane z łańcuchem żywnościowym.

4.2.

Jeśli chodzi o porównywalność tych pul środków do obecnego okresu finansowania 2014–2020, EKES zauważa, że ze względu na brexit oraz włączenie poszczególnych programów do programu na rzecz jednolitego rynku do bieżącego budżetu można odnieść się jedynie w ograniczony sposób.

4.3.

EKES zauważa, że według Komisji Europejskiej finansowanie zapewnione dla programu na rzecz jednolitego rynku jest porównywalne do obecnie obowiązującego okresu finansowania (ok. 3,9 mld EUR). Wyraża jednak wyraża zaniepokojenie, że negocjacje mogłyby zakończyć się cięciami i ograniczeniem dostępnych środków w porównaniu z budżetem na lata 2014–2020.

4.4.

EKES zauważa, że ponad 41 % całkowitego budżetu (1,68 mld EUR) przyznano na potrzeby łańcucha żywnościowego, przez co jest to element programu na rzecz jednolitego rynku dysponujący najwyższym finansowaniem, a jednocześnie mniej niż 5 % ma być dostępne na potrzeby realizacji projektów w dziedzinie polityki konsumenckiej.

4.5.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje to, że oprócz 1 mld EUR przeznaczonych na program COSME dostępne będą dodatkowe 2 mld EUR w ramach segmentu InvestEU na rzecz wspierania MŚP (4).

4.6.

EKES apeluje o istotne zwiększenie elementu dotyczącego polityki konsumenckiej w ramach programu na rzecz jednolitego rynku ze względu na znaczące zwiększanie się wyzwań napotykanych w ramach polityki ochrony konsumentów, zwłaszcza z uwagi na rosnące znaczenie transgranicznego handlu elektronicznego oraz usług online.

4.7.

W odniesieniu do łańcucha żywnościowego EKES wzywa do zapewnienia finansowania działań nieobjętych nadzorem rynku w ramach kategorii 3 („zasoby naturalne i środowisko”). Można do nich zaliczyć np. działania na rzecz zwalczania chorób zwierzęcych oraz chorób i szkodników roślin, a także na rzecz dobrostanu zwierząt.

4.8.

EKES z zadowoleniem przyjmuje możliwość łączenia finansowania projektów z finansowaniem z innych programów, takich jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Społeczny Plus lub Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.

4.9.

Potrzebne jest nie tylko zwiększenie wsparcia dla MŚP i przedsiębiorstw typu start-up oraz wzmacniania konkurencyjności i wzrostu przedsiębiorstw, ale także rozszerzenie kwalifikowalności w ramach art. 3 programu na rzecz jednolitego rynku na środki pozwalające społeczeństwu, konsumentom, użytkownikom końcowym, związkom zawodowym i przedstawicielom społeczeństwa obywatelskiego i sektora działalności gospodarczej aktywnie uczestniczyć w debacie politycznej, kształtowaniu polityki oraz w podejmowaniu decyzji, w tym na wsparcie działań organizacji przedstawicielskich na szczeblu krajowym oraz UE.

---

(1)  Dz.U. C 125 z 21.4.2017, s. 1.

(2)  ECO/460 – opinia w sprawie wieloletnich ram finansowych po 2020 r. (przyjęta na sesji plenarnej we wrześniu 2018 r.).

(3)  Dz.U. C 125 z 21.4.2017, s. 1.

(4)  COM(2018) 439 final.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program »Cła« na rzecz współpracy w dziedzinie ceł”

(COM(2018) 442 final – 2018/0232 (COD))

(2019/C 62/07)

Sprawozdawczyni:

Laure BATUT

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 14.6.2018 Rada Unii Europejskiej, 27.6.2018
Podstawa prawna	Art. 114, 33 i 207 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	2.10.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.10.2018
Sesja plenarna nr	538
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	191/3/5

1.   Wnioski i zalecenia

EKES wyraża zadowolenie z faktu, że dużą wagę przypisuje się cłom na rynku wewnętrznym, oraz z celu wniosku, którym jest wsparcie unii celnej i organów celnych poprzez zapewnienie im nowego instrumentu finansowego ułatwiającego wdrażanie polityki celnej i jednolite zastosowanie przepisów. Uważa, że pod względem politycznym europejskie organy celne, które stosują już wspólny kodeks celny, powinny ostatecznie funkcjonować jako jeden podmiot.

1.1.   Budżet i wdrożenie programu „Cła”

1.1.1.

EKES ocenia, że przewidziana na program „Cła” kwota 950 mln EUR na 7 lat, tj. średnio 5,02 mln EUR na rok na każde państwo (UE-27), może nie być wystarczająca, biorąc pod uwagę zakres celów wniosku i ambitne plany dotyczące pracowników, sieci, technologii i materiałów. Zważywszy, że koszty w znacznej mierze obciążą państwa w dziedzinach leżących w ich kompetencji, Komitet zaleca Komisji, by ułatwić krajowym organom celnym pełne i całkowite korzystanie z programu, jak również z zapowiedzianej synergii między programami. Życzyłby sobie, aby Komisja czuwała nad elastycznością pomiędzy priorytetami budżetowymi wieloletnich ram finansowych (WRF).

1.1.2.

EKES uważa, że trudno jest przyjąć założenia liczbowe dotyczące kosztów brexitu, które mogą być bardzo wysokie. Zaleca zatem, by stopniowo dostosowywano omawiany dokument, nie utrudniając urzeczywistnienia rynku wewnętrznego 27 państw, z uwzględnieniem istotnego wymogu zapewnienia dobrze przeszkolonych urzędników, a także wspólnych instrumentów i procedur celnych konkurencyjnych wobec takich krajów jak Stany Zjednoczone i Chiny.

1.2.   Systemy informatyczne w programie

Jako że chodzi o największą oczekiwaną wartość dodaną programu i wziąwszy pod uwagę potrzebę zapewnienia sprawnego opracowywania strategii dotyczącej celnych systemów informatycznych (1), EKES przyjmuje z zadowoleniem uwzględnienie narzędzi mających na celu finansowanie i ułatwianie rozwoju i konserwacji transeuropejskich celnych systemów informatycznych, a zwłaszcza narzędzi planowania informatycznego w części normatywnej, szczególnie jeżeli przyczyniają się do zmniejszenia różnic między państwami członkowskimi.

1.2.1.

Innowacje technologiczne: EKES zaleca, by program był wykorzystywany w celu jednoczesnego rozpowszechniania innowacji technologicznych we wszystkich państwach uczestniczących.

1.2.2.

Współpraca cyfrowa: w celu osiągnięcia jak najlepszych wyników EKES zaleca, by zachęcić państwa członkowskie do działań na rzecz zmniejszenia nierówności w zakresie praktyk i umiejętności oraz by zwiększyć wspólną gotowość do zwalczania nadużyć finansowych.

1.3.   Budowanie zdolności

EKES uważa, że budowanie zdolności urzędników administracji oraz szkolenia w dziedzinie ceł są niezbędne do dobrego przebiegu współpracy celnej UE. Zaleca pełne wykorzystanie programu w celu dalszego podążania obraną już ścieżką rozwoju? (2), która wiele lat po programie Matthaeus może doprowadzić do stworzenia programu „Erasmus Celny” (tymczasowa wymiana urzędników wszystkich kategorii).

1.3.1.

EKES zaleca, by organom celnym zagwarantowano tytuł „organów uprawnionych” do dostępu do systemów interoperacyjnych kontroli osób na granicach (3).

1.4.   Prawa podstawowe

EKES zaleca, by w obszarze swego działania program przyczyniał się do większego poszanowania praw podstawowych i lepszej ochrony danych.

1.5.   Wskaźniki

EKES zaleca, by pomóc państwom uczestniczącym w dobrym wypełnianiu zobowiązań polegających na przedstawianiu sprawozdania w sprawie wdrożenia programu zgodnie z zaproponowanymi wskaźnikami, ze względu na to, że ograniczenia budżetu publicznego nie zawsze będą umożliwiać administracjom krajowym dysponowanie odpowiednią ilością czasu/liczbą urzędników. Sugeruje, aby przynajmniej w ciągu pierwszych 5 lat dokonywano porównania wszystkich państw członkowskich.

1.6.   Zarządzanie

EKES opowiada się za prowadzeniem między państwami członkowskimi, Komisją i zainteresowanymi stronami otwartego dialogu w sprawie realizacji programu. Zaleca, by w ujęciu horyzontalnym odnowione poparcie Rady Europejskiej zapewniało na przestrzeni lat dostrzegalność programu i by stworzono warunki do jego całkowitego powodzenia, takie jak harmonizacja fiskalna między państwami członkowskimi, zaangażowanie wszystkich krajów uczestniczących w szkolenia oraz ich chęć do włączenia się we współpracę, zwalczania nadużyć finansowych i prowadzenia uczciwego handlu.

2.   Wstęp

2.1.

W wieloletnich ramach finansowych zaproponowanych przez Komisję Europejską program „Cła” ma na celu wsparcie współpracy między organami celnymi i ochronę interesów gospodarczych i finansowych Unii. Po 50 latach unia celna działa w oparciu o ramy prawne zharmonizowane na szczeblu europejskim. Jednak konieczne jest dokonanie postępów w celu zadbania o to, by organy celne państw członkowskich wykonywały swe zadania w sposób jednolity i równoważny. Istnieje wspólny obszar celny i wspólna taryfa zewnętrzna, które zabraniają opłat celnych i opłat o skutku równoważnym między państwami członkowskimi. Jednak nierówności wciąż istnieją, a „turystyka celna”, równoznaczna z nieuczciwą konkurencją, wciąż wypełnia luki w zastosowaniu zasad, które wraz z sankcjami celnymi wynikają z prawa krajowego.

2.2.

Jednolite wdrażanie jest tym trudniejsze do przeprowadzenia, że rola organów celnych jest wielowymiarowa. Znajduje się ona w punkcie równowagi politycznej między krajowymi, europejskimi i międzynarodowymi przepisami w zakresie handlu i swobody przemieszczania się. Harmonizacja dotyczy towarów – legalnych, których przepływ powinna wspierać, nielegalnych, które powinna przechwycić, oraz niebezpiecznych, które powinna zatrzymać. W niektórych państwach członkowskich w ramach harmonizacji opracowuje się statystyki dotyczące handlu zewnętrznego.

2.3.

Organy celne czuwają ponadto nad przestrzeganiem wielu aktów prawnych spoza obszaru ceł: a) Chronią społeczeństwo przed terroryzmem, zagrożeniami dla zdrowia i środowiska, bronią palną i narkotykami, kontrolują zmiany kursów walut, prawa własności intelektualnej, zdrowie i bezpieczeństwo publiczne, bezpieczeństwo produktów, ochronę dzikiej przyrody i środowiska naturalnego itp. Ich rola w odniesieniu do wszelkiego rodzaju bezpieczeństwa jest coraz większa; b) Organy celne odgrywają również kluczową rolę w zapewnianiu integralności łańcucha dostaw. Liczne będą synergie między innymi programami finansowymi wieloletnich ram finansowych a programem „Cła”.

2.4.

Organy celne korzystają już z urządzeń i technologii cyfrowych, które skróciły czas kontroli i zmniejszyły wydatki publiczne pomimo rosnącego wolumenu handlu światowego i przestępczości transgranicznej. Jest to narzędzie niezbędne dla rządów i Unii. Organy celne mogą zostać zmobilizowane na całym terytorium UE w celu ochrony jej interesów finansowych (np. opłaty celne/Stany Zjednoczone) i interesów obywateli (np. gąbczasta encefalopatia bydła). Będzie je wspierać Europejska Straż Graniczna i Przybrzeżna (4).

3.   Krótki opis proponowanego rozporządzenia

3.1.

Na okres 2021–2027 (5) Komisja Europejska ukierunkowała swój cały plan budżetowy na cele polityczne Unii-27. Jednym z tych celów jest większa ciągłość programu „Cła” z programem „Cła 2020” oraz wsparcie wdrażania unijnego kodeksu celnego (UKC) (6) i polityki celnej. Dlatego też kładzie on nacisk na zorganizowaną, metodologiczną i budżetową współpracę, a także pogłębienie współpracy operacyjnej między państwami członkowskimi oraz państwami uczestniczącymi, które obejmują zwłaszcza państwa kandydujące i przystępujące.

3.2.

Liczba zgłoszeń celnych rośnie (około 310 mln w 2016 r., tj. 10 zgłoszeń na sekundę, przy czym 98 % zgłoszeń celnych dokonywanych jest drogą elektroniczną). UKC uruchomił już projekt masowej cyfryzacji zakładający wdrożenie 17 systemów elektronicznych do 2020–2025. Dotyczą one konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw. Komisja uważa, że systemy te będą największą wartością dodaną programu „Cła”.

3.3.

Z ocen wpływów wynika, że konieczne jest budowanie kompetencji i rozwijanie koordynacji między administracjami celnymi UE oraz uproszczonych wskaźników w celu zmniejszenia obciążeń administracyjnych. Wniosek przewiduje intensyfikację działań, zarówno pod względem operacyjnym, obejmującym strukturalną wymianę dobrych praktyk i wiedzy operacyjnej pomiędzy państwami członkowskimi, jak i w zakresie systemów i infrastruktury IT w celu kompleksowego załatwiania formalności celnych (7) przez internet. Projekty realizowane będą na przestrzeni kilku lat w oczywistej synergii z programem Fiscalis.

3.4.

Komisja będzie przestrzegać międzynarodowych zobowiązań UE w zakresie WTO, a administracje celne państw członkowskich, aby dostosować się do politycznego przekazu zawartego w komunikacje dotyczącym zarządzania (8), powinny funkcjonować tak, jak gdyby stanowiły jednym podmiotem.

3.5.

Łącząc oszczędności związane z brexitem, reformami i programami oszczędnościowymi oraz nowe wkłady, o które poproszone zostaną państwa członkowskie, Komisja proponuje ogólne wieloletnie ramy finansowe Unii wynoszące 1 279 mld EUR na okres 2021–2027, tj. 1,11 % bogactwa wytworzonego przez 27 państw, przy czym 950 mln EUR dla programu „Cła”.

3.5.1.

Połączenie różnych źródeł finansowania umożliwi synergie przez stworzenie większej elastyczności pomiędzy różnymi obszarami w zarządzaniu budżetem ogólnym np. w zakresie systemów informatycznych. Krajowe organy celne będą mogły uruchomić Fundusz Zintegrowanego Zarządzania Granicami w celu ulepszenia sprzętu do kontroli (zakup, utrzymanie i modernizacja kwalifikującego się sprzętu), natomiast program „Cła” będzie wspierał wszelkie działania z tym powiązane, takie jak działania z zakresu współpracy dotyczącej oceny potrzeb sprzętowych lub szkolenia w odniesieniu do zakupionego sprzętu.

3.5.2.

Program wspierania reform strukturalnych umożliwi zwiększenie zdolności administracyjnych organów celnych Unii. Program „Cła” pomoże organom celnym chronić interesy finansowe UE i sam będzie wspierany przez program zwalczania nadużyć finansowych, który zostanie wdrożony po obecnym programie Herkules III (9) i systemie informacji w celu zwalczania nadużyć finansowych, który wspiera wzajemną pomoc w kwestiach celnych. Będzie on pozostawał w synergii z programem Fiscalis, działaniami prowadzonymi przez Prokuraturę Europejską i z programem „Sprawiedliwość” w ramach Funduszu „Sprawiedliwość, Prawa i Wartości” w odniesieniu do szkoleń w zakresie stosowania prawa celnego UE.

4.   Uwagi ogólne

4.1.   Realizacja programu „Cła”

4.1.1.

Dnia 24 marca 2018 r. Parlament Europejski zalecił zwiększenie całkowitego budżetu Unii o 219 mld EUR. Komisja chce podkreślić europejską wartość dodaną w stosunku do krajowych wydatków publicznych. Tymczasem ogólny wzrost procentowy wynosi zaledwie 1,11 % bogactwa wytwarzanego (10) przez UE (1,13 % w ubiegłym okresie). Średnia w latach 1993–1999 wynosiła 1,25 %. EKES, który od lat opowiada się za zwiększeniem zasobów własnych UE (11), życzyłby sobie, by w odniesieniu do polityki celnej wyrażona została polityczna wola zakończenia tworzenia rynku wewnętrznego oraz by udzielono wsparcia w jego wdrażaniu krajowym organom celnym.

4.1.2.

Komitet zastanawia się, w jaki sposób ustalono kwotę 950 mln EUR na lata 2021–2027 (wniosek art. 4 ust. 1): 137,7 mln EUR na rok, tj. 5,02 mln EUR na rok na kraj (UE-27) na różnych poziomach rozwoju, wydaje się niewielką kwotą.

4.2.

We wniosku przewidziano działania przez udzielanie zamówień i przyznawanie dotacji zarządzanych bezpośrednio. Elastyczność nowego modelu wieloletnich ram finansowych umożliwiłaby stworzenie synergii między różnymi programami oraz między różnymi zadaniami organów celnych, relacjami z innymi administracjami, innymi obszarami działań UE, np. programem „Cyfrowa Europa” (12), Fiscalis, „Sprawiedliwość” itp. oraz kwestiami budżetowymi z nimi związanymi. EKES uważa, że jest to dobra zasada, jednak zastanawia się, jakie będą kryteria kwalifikowalności w odniesieniu do przydzielania wnioskowanej pomocy między częściami każdego z programów, które wzajemnie się przenikają. Obawia się przepaści między teorią a praktyką takich metod finansowania w przypadkach, w których w ramach różnych działań w tym samym czasie zamierzano skorzystać z tego samego funduszu, który nie mógłby zostać zwielokrotniony.

4.3.

Komisja, jak się zdaje, uważa, że może zaistnieć dobra koniunktura dla dochodów państw członkowskich UE, jednak jest to tylko założenie, które ciężko zweryfikować w ciągu 7 lat.

4.4.

Wniosek pozostawia sporą część odpowiedzialności budżetowej po stronie państw członkowskich, które powinny opracowywać aspekty krajowe, uwzględniając również krajowe ograniczenia. Muszą one jednak zawsze stawić czoła polityce oszczędnościowej narzuconej przez europejski semestr oraz wzrostowi, który umacnia się bardzo powoli, szczególnie w strefie euro. Niemniej dzięki narzędziu zorganizowanej współpracy wniosek umożliwi państwom członkowskim współdziałanie, zwłaszcza w zakresie opracowywania elementów systemów informatycznych.

5.   Uwagi szczegółowe EKES-u

5.1.   Systemy informatyczne

5.1.1.

Są one uważane za największą wartość dodaną programu (13). Organy celne są prawdopodobnie pierwszym elementem administracji elektronicznej, jaki otrzymała Unia. System narzędzi kontroli i zgłoszeń w coraz większym zakresie wymaga wzajemnej łączności i interoperacyjności. W tym celu konieczne jest po pierwsze, aby wszystkie państwa członkowskie posiadały efektywną szerokopasmową infrastrukturę informatyczną w obszarze celnym. EKES życzyłby sobie, aby organy celne 27 państw członkowskich zostały uznane ponadto za „organy uprawnione” do korzystania z przyszłej architektury systemów interoperacyjnych kontroli na granicach (14).

5.1.2.

Art. 7 ust. 5 i art. 8 wniosku przewidują, że w wypadku działań na rzecz współpracy stawka finansowania stosowana w przypadku projektów przez Komisję mogłaby wynieść nawet 100 %. Gdy dane działanie dotyczyć będzie rozwoju i eksploatacji europejskiego systemu elektronicznego, Unia pokryje jedynie koszty dotyczące wspólnych elementów i koordynacji, a państwa członkowskie poniosą koszty związane z powierzonymi im na mocy dokumentu obowiązkami.

5.1.3.   Innowacje informatyczne

5.1.3.1.

Sieci cyfrowe o bardzo dużej przepustowości wspierają wszystkie innowacyjne usługi cyfrowe. Aby wartość dodana celnych systemów informatycznych przyniosła spodziewane rezultaty, wszystkie podmioty prywatne (przedsiębiorstwa) i publiczne (organy państw trzecich) związane z organami celnymi muszą mieć dostęp do materiałów i usług na jak najwyższym poziomie.

5.1.3.2.

Jeżeli wieloletni plan strategiczny odnoszący się do elektronicznych systemów celnych (e-customs MASP-C) (15) będzie obejmować program „Cła”, wszelkie innowacje cyfrowe będą od niego zależne. EKES życzy sobie, by wszelkie innowacje zatwierdzone przez organy celne zostały rozpowszechnione w zabezpieczony sposób w całym wzajemnie połączonym systemie celnym w Unii, tak by uniknąć straty czasu po zatwierdzeniu przez organy celne oraz nieprawidłowości w obrocie.

5.1.3.3.

We wszystkich dziedzinach wskazuje się potrzebę cyberbezpieczeństwa danych i sieci. Im więcej wzajemnych połączeń, tym więcej zagrożeń. EKES uważa, że jest to wystarczająco ważne, by znaleźć się w programie i uzyskać fundusze, tym bardziej że działania organów celnych przyjmują wymiar strategiczny.

5.2.   Wskaźniki

5.2.1.

Komisja podkreśla wsparcie, jakie program może stanowić dla jednolitego wdrażania przepisów prawa celnego i polityki w dziedzinie ceł i proponuje oryginalne wskaźniki jakościowe w celu ich oceny.

5.2.2.

Komitet zaleca, by państwa uczestniczące zostały przygotowane do tego ciekawego zbioru danych dzięki przewidzianym w programie szkoleniom zarówno w zakresie gromadzenia, jak i przetwarzania danych. W okresie ograniczania budżetów publicznych może się zdarzyć, że organy celne nie będą miały czasu/wystarczającej liczby urzędników, by rozwijać te badania, których wiarygodność może być zatem wątpliwa. Istnieją już narzędzia pomiaru, a oprogramowania mogłyby bezpośrednio dostarczyć informacje np. o „dostępności europejskich systemów elektronicznych”.

5.3.   Zarządzanie

5.3.1.

Aby zapobiec nieprawidłowościom w obrocie i konkurencyjności, celem Komisji jest koordynowanie działań w kierunku ujednolicenia stosowania zasad. Podobnie jak w przeszłości chce ona otoczyć się komitetami i grupami ekspertów i podkreśla rolę uczestników społeczeństwa obywatelskiego.

5.3.2.

Koordynacja powinna odbywać się we współpracy z krajowymi organami celnymi, z wyspecjalizowanymi przedstawicielami, na szczeblu operacyjnym i w perspektywie długoterminowej. EKES opowiada się za otwartym dialogiem z podmiotami takimi jak eksperci zewnętrzni i przedstawiciele władz publicznych, w szczególności krajów trzecich, z przedstawicielami organizacji międzynarodowych, podmiotami gospodarczymi i społeczeństwa obywatelskiego; Komitet przyjąłby z zadowoleniem 1) aby do końca programu „Cła” Rada Europejska go promowała i wyrażała swe zainteresowanie jego pełną realizacją; 2) aby program zawierał szczegółowe informacje dotyczące uczestników społeczeństwa obywatelskiego i dostępu do środków dochodzenia roszczeń, którymi mogliby dysponować obywatele w celu obrony swoich praw.

5.3.3.

Komitet uważa, że aby osiągnąć to ujednolicenie, wszystkie państwa i instytucje UE powinny pracować w tym samym kierunku z zachowaniem przejrzystości. EKES byłby zadowolony, gdyby po decyzjach politycznych dotyczących priorytetów można było odróżnić działania związane z kontrolą towarów legalnych od działań związanych z towarami nielegalnymi oraz z kontrolą osób na granicy (przy poszanowaniu polityki celnej i migracyjnej).

5.3.4.

Wskazane jest poruszenie kwestii ogólnych, które przyczyniłyby się do powodzenia programu „Cła”, takich jak harmonizacja fiskalna między państwami członkowskimi, zaangażowanie wszystkich krajów uczestniczących w szkolenia oraz ich chęć do włączenia się we współpracę, zwalczania nadużyć finansowych i prowadzenia uczciwego handlu.

5.4.   Budowanie potencjału ludzkiego

5.4.1.

Organy celne nie zaczynają od zera: posiadają już pracowników, materiały, wiedzę. Ten bardzo ważny aspekt jest ujęty w programie, jednak nie został rozwinięty. Każda administracja krajowa powinna kwalifikować się do programu dotyczącego infrastruktury i rozwoju wiedzy.

5.4.2.

Komitet zaleca rozpowszechnienie wspólnych szkoleń europejskich na wzór działań podejmowanych przez Europol. Mogłyby one mieć charakter tematyczny i dotyczyć interoperacyjności, audytów AEO (16), zwalczania nadużyć finansowych, cyberbezpieczeństwa, bezpieczeństwa wewnętrznego itp. Oprócz wspólnych modułów przekształconych już przez Komisję Europejską na format cyfrowy, uzupełnieniem tych szkoleń mógłby być program „Erasmus Celny” dotyczący ustawicznego szkolenia zawodowego, który umożliwiałby tymczasową wymianę urzędników wszystkich stopni zaszeregowania i byłby finansowany w ramach programu „Cła”.

5.4.3.

Komitet jest przekonany, że aby udała się współpraca administracji krajowych o różnych kulturach oraz aby wskazać dobre praktyki i dzielić się nimi, niezbędni są urzędnicy, którzy nauczyli się rozumieć siebie wzajemnie i wykonywać swój zawód w podobny sposób (17), przy użyciu technologii cyfrowych, ale nie tylko (kompetencje administracyjne). EKES uważa, że dla państw członkowskich i Unii właściwą polityką byłoby utrzymanie obecności administracji celnej w terenie, pomimo coraz większych wymogów technicznych. Życzyłby sobie, aby oszczędności połączone z ambitnymi celami programu nie doprowadziły do redukcji personelu publicznego oraz aby wszyscy mieli możliwość wzbogacania swojej wiedzy w celu współpracy ze swymi europejskimi odpowiednikami.

5.5.   Ochrona praw podstawowych

5.5.1.

Komitet podkreśla, że program „Cła” nie jest tylko instrumentem wdrażania polityki celnej, lecz może również sprzyjać poszanowaniu praw podstawowych dzięki ujednoliconym szkoleniom prowadzonym wśród urzędników i przedstawicieli uczestniczących państw trzecich oraz że ważne jest, by skorzystać z tej możliwości.

5.5.2.

Ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO (18)) obowiązuje w całej Unii. Użytkownicy komercyjni, przedsiębiorstwa i urzędnicy powinni go przestrzegać i powinno być ono przestrzegane w odniesieniu do nich. Ochrona danych, zarówno cywilnych, jak i przemysłowych i handlowych, może mieć zasadnicze znaczenie i musi zostać zagwarantowana przez systemy krajowe i wspólne w odniesieniu do prawidłowych postępowań, postępowań spornych, handlu elektronicznego i statystyk związanych ze wskaźnikami postępów w realizacji programu.

5.5.2.1.

Zarządzanie zewnętrznymi granicami Unii we współpracy z agencją Frontex może prowadzić do przypadków, w których zagrożone będą prawa człowieka. Administracja celna powinna przestrzegać praw człowieka, zarówno wobec domniemanych przestępców, jak i urzędników.

---

(1)  COM(2018) 178 final: sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 kwietnia 2018 r.

(2)  SWD(2017) 34 final.

(3)  COM(2017) 793 i 794 final – 2017/0351 oraz 352 (COD).

(4)  Rozporządzenie (UE) 2016/1624.

(5)  COM(2018) 322 final.

(6)  UKC – unijny kodeks celny, rozporządzenie (UE) nr 952/2013, wejście w życie 1 maja 2016 r. – przewiduje dla operatora możliwość przekazania zgłoszeń do jednego urzędu celnego w Unii (centralizacja), nawet jeżeli jego towary są transportowane przez różne miejsca; rozporządzenie wyznacza za cel całkowite wyeliminowanie formalności celnych do 31 grudnia 2020 r.

(7)  Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 70/2008/WE z dnia 15 stycznia 2008 r.„Elektroniczne środowisko dla urzędów celnych”.

(8)  Dz.U. C 434 z 15.12.2017, s. 43.

(9)  Herkules III (rozporządzenie (UE) nr 250/2014, 104,9 mln EUR) ma na celu ochronę interesów finansowych UE przez wspieranie działań zapobiegających nieprawidłowościom, nadużyciom finansowym i korupcji, które szkodzą budżetowi UE. Program jest obsługiwany przez Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF).

(10)  Dochód narodowy brutto.

(11)  Dz.U. C 74 z 23.3.2005, s. 32, pkt 4.5.15.

(12)  COM(2018) 434 final.

(13)  SWD(2018) 322 final, ocena skutków.

(14)  COM(2017) 793 final.

(15)  Wieloletni plan strategiczny dla elektronicznych systemów celnych (e-customs MASP-C Multi-Annual Strategic Plan), Taxud.a.3(2017) 6498377.

(16)  OEA: Upoważniony przedsiębiorca.

(17)  Zob. w przeszłości program Matthaeus.

(18)  RODO: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32016R0679.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program kosmiczny Unii i Agencję Unii Europejskiej ds. Programu Kosmicznego oraz uchylającego rozporządzenia (UE) nr 912/2010, (UE) nr 1285/2013 i (UE) nr 377/2014 oraz decyzję nr 541/2014/UE”

(COM(2018) 447 final – 2018/0236 (COD))

(2019/C 62/08)

Sprawozdawca:

Raymond HENCKS

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 12.7.2018 Rada, 13.7.2018
Podstawa prawna	Art. 304 TFUE
Komisja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	2.10.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.10.2018
Sesja plenarna nr	538
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	189/3/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Unia Europejska może poszczycić się wielkimi osiągnięciami w sektorze kosmicznym. Dzięki programom w dziedzinie przestrzeni kosmicznej przyczynia się ona do podjęcia pewnych ważnych wyzwań na poziomie światowym, zwłaszcza w zakresie zmiany klimatu, bezpieczeństwa i poprawy warunków życia obywateli, zachowując przy tym suwerenność i strategiczną niezależność względem innych potęg przestrzeni kosmicznej.

1.2.

EKES wspiera dodatkowe działania Unii mające na celu uczynienie z niej wielkiej i niezależnej potęgi przestrzeni kosmicznej. Popiera fakt, że Unia zapewnia sobie środki finansowe adekwatne do jej zamierzeń, które w tym przypadku stanowią główną kwotę odniesienia w wysokości 16 mld EUR, która dla EKES-u stanowi minimalną pulę środków finansowych. Ponawia swój postulat, by w porozumieniu z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym znaleźć nowe możliwości finansowania w celu wsparcia związanych z przestrzenią kosmiczną projektów badań, projektowania i produkcji realizowanych przez przedsiębiorstwa prywatne, MŚP i przedsiębiorstwa typu start-up.

1.3.

W odniesieniu do szczegółowych celów europejskiego programu kosmicznego EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że poza nieprzerwanym rozwojem dwóch modelowych elementów programu, Galilea i Copernicusa, Unia daje więcej niezależności i możliwości projektowi wsparcia obserwacji i śledzenia obiektów kosmicznych w celu ochrony infrastruktury kosmicznej przed zagrożeniami spowodowanymi niezliczonymi śmieciami kosmicznymi krążącymi wokół Ziemi. Komitet przychylnie odnosi się również do nowej inicjatywy dotyczącej systemu Govsatcom stanowiącego odpowiedź na potrzeby związane z europejską bezpieczną łącznością satelitarną.

1.4.

EKES stwierdza jednak, że Unia w bardzo małym zakresie informuje obywateli o korzyściach dla społeczeństwa i gospodarki, jakie niosą ze sobą wspólnotowe działania prowadzone w przestrzeni kosmicznej. Proponuje on przeprowadzenie odpowiedniej kampanii w celu uświadomienia obywatelom wartości dodanej europejskich działań kosmicznych, które stały się niezbędne w ich życiu codziennym, zwiększają zatrudnienie, wzrost gospodarczy i inwestycje, a także stanowią dodatkową korzyść dla bezpieczeństwa.

1.5.

Ponadto wciąż jeszcze jest bardzo daleko do uzyskania maksymalnych korzyści, które przestrzeń kosmiczna może przynieść gospodarce europejskiej. Wciąż w dużej mierze nie wykorzystuje się możliwości związanych z unijnym programem obserwacji i monitorowania Ziemi i z olbrzymią liczbą danych, które z niego pochodzą. EKES apeluje o kampanię informacyjną i uświadamiającą skierowaną do potencjalnych beneficjentów, zwłaszcza w sektorze morskim i rolnym.

1.6.

Na płaszczyźnie międzynarodowej europejski sektor kosmiczny jest narażony na bardzo dużą konkurencję, co wynika z faktu, iż działalność w przestrzeni kosmicznej jest coraz bardziej skomercjalizowana ze względu na zwiększający się udział sektora prywatnego na rynku poza Unią. Wynika z tego, że koniecznie trzeba będzie zwiększyć znaczenie rynku wewnętrznego i zastosować w sektorze kosmicznym zasadę preferencji europejskiej.

1.7.

Europa potrzebuje konkurencyjnych rakiet nośnych dostosowanych do rynku komercyjnego i instytucjonalnego, jeżeli chce zachować niezależny dostęp do przestrzeni kosmicznej wobec rosnącej liczby rakiet nośnych i dużej konkurencji. EKES zachęca Komisję do rozważenia różnych rodzajów wsparcia na rzecz badań i europejskich obiektów infrastruktury startowej.

1.8.

EKES uważa, że futurystyczny projekt wydobycia i odzyskiwania zasobów naturalnych poza orbitą ziemską (górnictwo kosmiczne), w którym jedno z państw członkowskich zajęło pozycję pioniera, zasługuje, aby Unia dokładniej śledziła jego rozwój w celu zachowania wyraźnej europejskiej wartości dodanej.

2.   Wstęp

2.1.

Od lat 90. XX w. UE rozwija unijną politykę kosmiczną ukierunkowaną na niezależność względem innych potęg przestrzeni kosmicznej, zwłaszcza poprzez rozwój programów i aplikacji w kluczowych sektorach przemysłowych, takich jak komunikacja, bezpieczeństwo, usługi służb ratunkowych, systemy nawigacyjne, informacje, transmisje wydarzeń, zmiana klimatu, prognozowanie meteorologiczne itp.

2.2.

UE przy współpracy z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA) dysponuje dużą siecią satelitarną i własnym dostępem do przestrzeni kosmicznej z Gujany za pomocą europejskich rakiet nośnych. Państwa członkowskie należące do ESA (1) dysponują z kolei własnymi agencjami kosmicznymi i programami, ośrodkami badawczymi, infrastrukturą naziemną i znacznym potencjałem przemysłowym. Z reguły to one proponują inicjatywy związane z przestrzenią kosmiczną, które są następnie podejmowane w ramach UE lub ESA.

2.3.

Unia prowadzi działania głównie poprzez opracowywanie, całkowite finansowanie i eksploatację następujących programów kosmicznych, za których wdrożenie ponosi ogólną odpowiedzialność, w tym w dziedzinie bezpieczeństwa: — Galileo to pierwsza infrastruktura nawigacji satelitarnej wysokiej dokładności i pozycjonowania satelitarnego przeznaczonego specjalnie do celów cywilnych, dostarczana bezpłatnie użytkownikom, — Copernicus dostarcza dane pochodzące z obserwacji Ziemi, obejmujące sześć dziedzin: monitorowanie obszarów lądowych, środowiska morskiego, atmosfery, zmiany klimatu, jak również zarządzanie kryzysowe i bezpieczeństwo, — EGNOS jest ogólnoeuropejskim systemem składającym się z 3 satelitów, którego celem jest poprawa jakości otwartych sygnałów emitowanych przez istniejące globalne systemy nawigacji satelitarnej oraz dostarczanie dokładniejszych danych geolokalizacyjnych, — SST (space surveillance and tracking – obserwacja i śledzenie obiektów kosmicznych) to system monitorowania przestrzeni kosmicznej i obserwacji około 780 000 odpadów w przestrzeni kosmicznej (śmieci kosmicznych) krążących wokół Ziemi, — Govsatcom to system rządowej łączności satelitarnej (cywilnej i wojskowej), uznany za jeden z elementów globalnej strategii na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii.

2.4.

Komisja powierzyła rozwój i rozmieszczenie infrastruktury kosmicznej ESA, odpowiadającej za rozmieszczenie infrastruktury Galileo, podczas gdy agencja UE znajdująca się w Pradze (Agencja Europejskiego Organu Nadzoru GNSS – GSA) odpowiada za upowszechnienie Galileo na rynku. ESA zarządza również częścią działań Copernicus.

2.5.

Europejski przemysł kosmiczny zatrudnia ponad 231 000 osób, z czego 41 333 osoby pracują w sektorze budowy statków kosmicznych, i generuje wartość dodaną szacowaną przez Komisję Europejską na kwotę od 53 do 62 mld EUR w 2017 r.

3.   Wniosek Komisji

3.1.

Zaproponowany program kosmiczny odpowiada strategii przemysłowej zaprezentowanej przez przewodniczącego Jeana-Claude’a Junckera w przemówieniu na temat stanu Unii z 2017 r. i komunikatowi Komisji z dnia 26 października 2016 r. zatytułowanemu „Strategia kosmiczna dla Europy”.

3.2.

Poniższe akty: — rozporządzenie (UE) nr 1285/2013 w sprawie realizacji i eksploatacji europejskich systemów nawigacji satelitarnej Galileo i EGNOS, — rozporządzenie (UE) nr 377/2014 ustanawiające program Copernicus, — decyzja nr 541/2014/UE ustanawiająca ramy wsparcia obserwacji i śledzenia obiektów kosmicznych (SST), oraz — rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 912/2010 ustanawiające Agencję Europejskiego GNSS, zostają uchylone i zastąpione omawianym w niniejszej opinii rozporządzeniem, które ustanawia przepisy wspólne dla wszystkich elementów programu i dotyczy w szczególności wkładu i mechanizmów budżetowych, przepisów finansowych, zamówień publicznych, zarządzania i bezpieczeństwa. Wspomniane rozporządzenie ustanawia również niektóre przepisy właściwe dla każdego z tych elementów.

3.3.

Agencja Europejskiego GNSS, odpowiedzialna za wprowadzenie systemów nawigacji satelitarnej (GNSS) nowej generacji, staje się Agencją Unii Europejskiej ds. Programu Kosmicznego, której zadaniem jest udział w programie, w szczególności w dziedzinie bezpieczeństwa, komunikacji i promocji oraz działań związanych z komercjalizacją usług oferowanych przez Galileo i EGNOS.

3.4.

Celem nowego programu kosmicznego jest: — dostarczanie aktualnych i, w stosownych przypadkach, zabezpieczonych danych, informacji i usług o wysokiej jakości związanych z przestrzenią kosmiczną, — maksymalizacja korzyści społeczno-gospodarczych, — zwiększenie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich, — wspieranie roli Unii na arenie międzynarodowej jako lidera w sektorze kosmicznym.

3.5.

Wniosek dotyczący rozporządzenia określa całkowity przydział środków budżetowych na wszystkie działania UE w zakresie przestrzeni kosmicznej, w tym na badania naukowe, na okres 2021–2027 w wysokości 16 mld EUR (w porównaniu z 12,6 mld EUR w okresie 2014–2020). Ta pula środków finansowych stanowi główną kwotę odniesienia w rozumieniu Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 2 grudnia 2013 r. w sprawie dyscypliny budżetowej i jest podzielona w następujący sposób: — Galileo + EGNOS 9,7 mld EUR, — Copernicus 5,8 mld EUR, — SST/Govsatcom 0,5 mld EUR.

3.6.

W nowym rozporządzeniu przedstawione również zostały różne formy współpracy i partnerstwa między zainteresowanymi stronami, jak również stosunki między organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi.

3.7.

Komisja będzie co roku sporządzać sprawozdanie dla Parlamentu Europejskiego i Rady na temat wdrażania programu kosmicznego na podstawie wskaźników realizacji celów, które zostaną opracowane.

3.8.

Ponadto unijny program kosmiczny ma być poddawany ocenie co najmniej raz na cztery lata. Wnioski z ocen, wraz z uwagami Komisji, będą przekazywane do Parlamentu Europejskiego, Rady, EKES-u, a także Komitetu Regionów.

4.   Uwagi ogólne

4.1.

Przede wszystkim należy zauważyć, że UE może się poszczycić tym, że w odpowiednim czasie rozwinęła własną politykę kosmiczną i jest dzisiaj niezależna względem innych potęg przestrzeni kosmicznej, w tym partnerów uważanych niegdyś za rzetelnych, którzy z czasem stali się nieprzewidywalni.

4.2.

EKES wspiera dodatkowe wysiłki Unii mające na celu umożliwienie jest pozostania wielką i niezależną potęgą przestrzeni kosmicznej, a także zapewnienie sobie środków pozwalających skonsolidować jej atuty techniczne. Sektor kosmiczny wymaga znacznych zasobów finansowych. Bez odpowiedniego budżetu nie można prowadzić ambitnej polityki kosmicznej.

4.3.

Należy więc z zadowoleniem przyjąć fakt, że wniosek dotyczący rozporządzenia przewiduje przyznanie Unii środków finansowych adekwatnych do jej zamierzeń, w tym przypadku puli środków finansowych w wysokości 16 mld EUR, przeznaczonej na program i stanowiącej minimalną główną kwotę odniesienia. Z powyższego wynika, że przy sporządzaniu wstępnego projektu budżetu Parlament, Rada i Komisja zobowiązują się nie odbiegać o więcej niż 10 % od wymienionej kwoty przez cały okres obowiązywania programu (z wyjątkiem okoliczności nadzwyczajnych). EKES ponawia niemniej swój postulat, by w porozumieniu z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI) znaleźć nowe możliwości finansowania w celu wsparcia związanych z przestrzenią kosmiczną projektów badań, projektowania i produkcji realizowanych przez przedsiębiorstwa prywatne, MŚP i przedsiębiorstwa typu start-up, na przykład w dziedzinie nanosatelitów, zminiaturyzowanych układów napędowych, przedłużenia życia satelitów, nowych zastosowań obserwacji Ziemi itd.

4.4.

Jeżeli Unia chce utrzymać się na wiodącej pozycji w zakresie postępu, koniecznie musi rozwinąć badania i innowacje w sektorze przestrzeni kosmicznej, które mogą być finansowane przez program „Horyzont Europa” w ramach programu prac „Wiodąca pozycja w zakresie technologii prorozwojowych i przemysłowych”, którego budżet wynosi 13,5 mld EUR.

4.5.

W tej sytuacji należy poprzeć fakt, że po brexicie Zjednoczone Królestwo zamierza ubiegać się o kontynuację uczestnictwa w europejskim programie kosmicznym. Niemniej EKES ubolewa, że jedynie 20 z obecnych 28 państw członkowskich Unii jest członkami ESA.

4.6.

W odniesieniu do szczegółowych celów europejskiego programu kosmicznego, EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że nowe zastosowania i usługi uwzględniają zmiany w zakresie samochodów autonomicznych, dronów, robotów i internetu rzeczy (Galileo) i w interesie ludzkości kładą nacisk na monitorowanie zmiany klimatu (np. przez monitorowanie antropogenicznych emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych), użytkowanie gruntów mające na celu wsparcie rolnictwa, obserwację stref polarnych, zarządzanie lasami i wodami oraz wykrywanie niewielkich obiektów (np. statków) w celu monitorowania nielegalnego handlu (Copernicus).

4.7.

EKES popiera również propozycję przyznania SST większej autonomii i większych możliwości w celu ochrony infrastruktury kosmicznej i Ziemi przed zagrożeniami kosmicznymi, jak również wdrażanie nowych działań polegających na obserwacji śmieci kosmicznych oraz ekstremalnych zdarzeń pogody kosmicznej, wynikających z aktywności słonecznej, a także asteroid i komet (obiektów bliskich Ziemi). Kwestia śmieci znajdujących się w przestrzeni kosmicznej dotyczy obecnie ponad 60 państw, które posiadają i eksploatują satelity. Nadzór przestrzeni kosmicznej ma rzeczywiście znaczenie pierwszorzędne, zważywszy na ryzyko uszkodzenia głównych infrastruktur warunkujących życie codzienne obywateli, przerwy w dostawie usług, niedogodności oraz związane z tym straty ekonomiczne.

4.8.

Nowa inicjatywa dotycząca systemu Govsatcom odpowiada na potrzeby w dziedzinie europejskiej bezpiecznej łączności satelitarnej (ochrona granic, społeczności nadmorskie, zadania policji, ochrona ludności, pomoc humanitarna, działania zewnętrzne Unii itp.) i umożliwi zwiększenie bezpieczeństwa i europejskiej niezależności przyszłych systemów i usług zabezpieczonej łączności satelitarnej, co EKES całkowicie popiera.

4.9.

Unia Europejska może więc poszczycić się dużymi osiągnięciami w sektorze kosmicznym. EKES stwierdza jednak, że Unia w bardzo małym zakresie informuje obywateli o korzyściach dla społeczeństwa i gospodarki, jakie oferuje przestrzeń kosmiczna. Wielu obywateli nie zdaje sobie sprawy, że używając telefonów komórkowych, smartfonów lub systemów nawigacyjnych, oglądając telewizję satelitarną, podróżując drogą lądową, morską czy powietrzną, a także wypłacając pieniądze, korzystają z usług związanych z przestrzenią kosmiczną. Konieczne będzie przeprowadzenie odpowiedniej kampanii informacyjnej w celu uświadomienia obywatelom, że europejskie działania związane z przestrzenią kosmiczną są niezbędne w ich życiu, zwiększają zatrudnienie, wzrost gospodarczy i inwestycje, a także stanowią dodatkową korzyść dla bezpieczeństwa.

4.10.

Jednocześnie wciąż jeszcze jest bardzo daleko do uzyskania maksymalnych korzyści, które przestrzeń kosmiczna może przynieść gospodarce europejskiej. Wciąż w dużej mierze nie wykorzystuje się możliwości związanych z unijnym programem obserwacji i monitorowania Ziemi i z olbrzymią liczbą danych, które z niego pochodzą. EKES apeluje o kampanię informacyjną i uświadamiającą skierowaną do potencjalnych beneficjentów, zwłaszcza w sektorze morskim i rolnym.

4.11.

Jak sygnalizuje Komisja, sektor kosmiczny napotyka trudności związane z niewystarczającą zdolnością do rekrutacji odpowiednich pracowników. EKES uważa, że nauka o kosmosie powinna być włączona do systemu edukacji i że uczelniom wyższym państw członkowskich trzeba uświadomić potrzebę zaoferowania tytułu magistra inżynierii kosmicznej.

4.12.

Na płaszczyźnie międzynarodowej europejski sektor kosmiczny będzie musiał stawić czoła dużej konkurencji, co wynika z faktu, że działalność w przestrzeni kosmicznej jest coraz bardziej skomercjalizowana ze względu na zwiększający się udział sektora prywatnego. Największe europejskie podmioty prowadzą ogromną część swoich działań poza Europą. Wynika z tego, że koniecznie trzeba będzie zwiększyć znaczenie rynku wewnętrznego i zastosować w sektorze kosmicznym zasadę preferencji europejskiej.

4.13.

Jak stwierdziła Komisja, sektor kosmiczny jest częścią globalnego łańcucha wartości, który stoi przed zasadniczymi zmianami przesuwającymi tradycyjne granice sektora kosmicznego. Tzw. „New Space” rewolucjonizuje sektor kosmiczny, nie tylko z technologicznego punktu widzenia, lecz również pod względem modeli biznesowych. Dlatego zasadnicze znaczenie ma, by Unia aktywnie wspierała cały sektor kosmiczny, zwłaszcza badania naukowe i rozwój, przedsiębiorstwa typu start-up i inkubatory przedsiębiorstw działające w sektorze kosmicznym. EKES ubolewa, że w omawianym rozporządzeniu Komisja ogranicza się do stwierdzenia, że program kosmiczny wspiera współpracę przedsiębiorstw w formie platform ds. przestrzeni kosmicznej skupiających na szczeblu krajowym i regionalnym podmioty przestrzeni kosmicznej i podmioty działające w obszarze technologii cyfrowej, pomijając wszelkie inne uściślenia na temat funkcjonowania i finansowania tych platform.

Projekt „New Space” mógłby polegać na rozwoju gospodarki zasobami kosmicznymi (górnictwa kosmicznego), zmierzając do wydobycia i odzyskiwania zasobów naturalnych spoza obszaru orbity ziemskiej. Na przykład asteroidy mogą zawierać nikiel, platynę, żelazo i kobalt. NASA szacuje wartość pasa asteroid (składającego się z ponad miliona asteroid) pomiędzy Marsem a Jowiszem na 700 bln USD. Zasoby te będą mogły zostać przywiezione na Ziemię, wykorzystane w przestrzeni kosmicznej jako źródło energii dla satelitów lub w celu wybudowania stacji, skąd możliwe będzie prowadzenie badań w bardziej odległej przestrzeni kosmicznej.

4.14.

Luksemburg jest drugim krajem na świecie, po Stanach Zjednoczonych, który zapewnił sobie kwestionowane przez niektórych ramy prawne pozwalające na badanie i wykorzystanie do celów handlowych zasobów kosmicznych. EBI również przystąpił do projektu z zamiarem pełnienia misji doradczej, podobnie jak ESA, która zamierza wydawać opinie i wytyczne w ramach swoich innowacyjnych usług doradztwa finansowego.

4.15.

EKES uważa, że Unia powinna aktywniej uczestniczyć w badaniach dotyczących górnictwa kosmicznego z punktu widzenia technologicznego, finansowego i prawnego i czuwać nad tym, aby projekt zachował wyraźną wartość europejską, biorąc pod uwagę, że do projektu przystąpiły już inne organizacje lub przedsiębiorstwa amerykańskie, arabskie lub azjatyckie.

4.16.

Europa potrzebuje rakiet nośnych dostosowanych do rynku komercyjnego i instytucjonalnego, jeżeli chce zachować niezależny dostęp do przestrzeni kosmicznej. Rakiety wielokrotnego użytku stanowią szczególnie obiecujący postęp, który zmniejszy koszty i czas trwania rotacji między kolejnymi wyniesieniami na orbitę. Na rynku komercyjnym konkurencja wciąż jest duża i czasami nieuczciwa. EKES zachęca Komisję do rozważenia różnych rodzajów wsparcia na rzecz badań i europejskich infrastruktur startowych z uwzględnieniem żywotnego znaczenia zachowania niezależnego dostępu Europy do przestrzeni kosmicznej.

4.17.

Nawet jeżeli zgodnie z TFUE państwa członkowskie są uprawnione do określania usług użyteczności publicznej, nie narusza to uprawnień Unii do określania takich usług na swym szczeblu, jeżeli jest to konieczne do realizacji jej celów. EKES wzywa instytucje unijne do uznania istnienia wspólnotowych usług użyteczności publicznej i zapotrzebowania na nie w dziedzinach, w których działania UE są bardziej skuteczne celem realizacji założeń, jak wyraźnie ma to miejsce w przypadku sektora kosmicznego.

---

(1)  ESA liczy 22 państwa członkowskie. W Radzie Zarządzającej ESA zasiadają organy krajowe odpowiedzialne za przestrzeń kosmiczną w następujących krajach: Niemcy, Austria, Belgia, Dania, Hiszpania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Węgry, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Norwegia, Niderlandy, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Rumunia, Zjednoczone Królestwo, Szwecja i Szwajcaria. Kanada jest również członkiem rady, a także uczestniczy w niektórych projektach w ramach umowy o współpracy. Słowenia jest członkiem stowarzyszonym. Siedem innych państw UE zawarło umowę o współpracy z ESA: Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Łotwa, Litwa, Malta i Słowacja.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego a) „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych”

[COM(2018) 378 final – 2018/203 (COD)]

b) „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (doręczanie dokumentów)”

[COM(2018) 379 final – 2018/204 (COD)]

(2019/C 62/09)

Sprawozdawca:

Bernardo HERNÁNDEZ BATALLER

Wniosek o konsultację	a) Parlament Europejski, 10.9.2018 b) Parlament Europejski, 10.9.2018
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	2.10.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.10.2018
Sesja plenarna nr	538
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	184/0/9

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES przyjmuje do wiadomości wnioski Komisji dotyczące zamiany rozporządzenia w sprawie przeprowadzania dowodów oraz rozporządzenia dotyczącego doręczania dokumentów.

1.2.

EKES wzywa Komisję do uwzględnienia uwag poczynionych w niniejszej opinii – a konkretnie w punktach 5.2, 5.3, 5.4, 5.5, 5.9, 5.10, 6.3, 6.4 i 6.6 – ponieważ jego zdaniem nie można w pełni korzystać ze swobód rynku wewnętrznego bez zapewnienia faktycznej europejskiej przestrzeni sądowej.

2.   Kontekst

2.1.

W celu stworzenia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej (UE) art. 81 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) ustanawia podstawy rozwijania współpracy sądowej w sprawach cywilnych mających skutki transgraniczne przez przyznanie UE uprawnień do przyjmowania środków służących zbliżeniu przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich.

2.2.

Jeżeli jest to niezbędne do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego, przyjmuje się przepisy prawne umożliwiające stosowanie środków mających zapewnić wzajemne uznawanie i wykonywanie przez państwa członkowskie orzeczeń sądowych i pozasądowych oraz współpracę w zakresie gromadzenia dowodów.

2.3.

Aby uregulować kwestię pomocy prawnej między państwami członkowskimi, UE zastąpiła systemy, o których mowa w konwencjach haskich, przyjmując następujące instrumenty prawne:

2.3.1.

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1206/2001 (1) w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych, przyjęte z inicjatywy Republiki Federalnej Niemiec (zwane dalej „rozporządzeniem w sprawie przeprowadzania dowodów”), które obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Danii.

2.3.2.

W rozporządzeniu ustanowiono ogólnounijny system bezpośredniego i szybkiego przekazywania między sądami wniosków o przeprowadzenie i wykonanie dowodów oraz przewidziano szczegółowe przepisy dotyczące formy i treści takich wniosków. Wprowadzono system bezpośrednich kontaktów między sądami, który zastąpił wcześniej stosowany system, zgodnie z którym wnioski były przesyłane przez sąd jednego państwa członkowskiego do jednostki centralnej innego państwa członkowskiego.

2.3.3.

Rozporządzenie (WE) nr 1393/2007 (2) Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (zwane dalej „rozporządzeniem dotyczącym doręczania dokumentów”), które obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich (3).

2.3.4.

Rozporządzenie ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, w sytuacji gdy konieczne jest przekazanie dokumentu sądowego lub pozasądowego z jednego państwa członkowskiego do drugiego w celu jego doręczenia. Rozporządzenie nie obejmuje jednak spraw skarbowych, celnych ani administracyjnych, ani też odpowiedzialności państwa za działania i zaniechania podczas sprawowania władzy publicznej (acta iure imperii).

2.4.

EKES zawsze opowiadał się za stworzeniem wspólnej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w UE, co m.in. wiąże się z przyjęciem środków w zakresie współpracy sądowej i współpracy w sprawach cywilnych niezbędnych, by obywatele i przedsiębiorstwa mogli korzystać ze swoich praw swobodnie i bez przeszkód wynikających z niezgodności lub złożoności systemów sądownictwa państw członkowskich.

2.5.

W każdym wypadku stworzenie europejskiej przestrzeni sądowej wymaga poprawy współpracy między sądami, co wiąże się z uproszczeniem i usprawnieniem procedur, aby wyeliminować niedoskonałości i opóźnienia.

3.   Wnioski Komisji

3.1.

Wnioski Komisji mają na celu zmianę istniejących rozporządzeń w zakresie przeprowadzania dowodów oraz doręczania dokumentów.

3.2.   Wniosek dotyczący zmiany rozporządzenia w sprawie przeprowadzania dowodów

3.2.1.

Celem wniosku jest usprawnienie funkcjonowania przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości oraz rynku wewnętrznego przez poprawę i przyśpieszenie transgranicznego przeprowadzania dowodów.

3.2.2.

Wniosek ma dostosować rozporządzenie do rozwoju technicznego. Wykorzystuje przy tym cyfryzację, wprowadza obowiązek domyślnego korzystania ze środków elektronicznych podczas komunikacji i wymiany dokumentów oraz przestrzega przepisów w sprawie ochrony danych i prywatności bez jakiegokolwiek naruszania praw procesowych stron. System ten powinien obejmować zdecentralizowaną strukturę umożliwiającą bezpośrednią komunikację między użytkownikami końcowymi.

3.2.3.

Wniosek wspiera wykorzystywanie nowoczesnych metod przeprowadzania dowodów, np. przez wideokonferencje w przypadku przesłuchania osoby przebywającej w innym państwie członkowskim. Ma na celu zagwarantowanie właściwszego, częstszego i szybszego bezpośredniego przeprowadzania dowodów przy przesłuchiwaniu świadków, biegłych lub stron, jeśli osoby te mieszkają w innym państwie członkowskim.

3.2.4.

Usuwa bariery prawne uniemożliwiające przyjmowanie dowodów elektronicznych (cyfrowych). Wniosek przewiduje wzajemne uznawanie dowodów cyfrowych. W ten sposób zmniejszy obciążenie obywateli i przedsiębiorstw uczestniczących w postępowaniach oraz ograniczy przypadki odrzucania dowodów elektronicznych.

3.2.5.

We wniosku proponuje się rozwiązanie problemu rozbieżnych interpretacji pojęcia „sąd”, które obecnie nie jest zdefiniowane w rozporządzeniu w sprawie przeprowadzania dowodów. Podjęto próbę rozwiania wątpliwości w tym zakresie.

3.2.6.

Wniosek jest spójny z innymi instrumentami unijnymi w obszarze współpracy sądowej w sprawach cywilnych i nie wpływa ani na możliwość wymiany informacji przez władze w odniesieniu do uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej (4), ani na kwestie dotyczące zobowiązań alimentacyjnych (5), nawet jeśli informacje te mają wartość dowodową. Organ wnioskujący może swobodnie wybrać najbardziej odpowiednią metodę.

3.2.7.

Reguluje możliwość przeprowadzania dowodów przez przedstawicieli dyplomatycznych lub urzędników konsularnych danego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego i na obszarze, na którym wykonują swoje funkcje, bez konieczności składania uprzedniego wniosku do jednostki centralnej lub właściwego organu tego państwa członkowskiego.

3.2.8.

W celu zapewnienia wzajemnego uznawania dowodów cyfrowych takie dowody przeprowadzone w państwie członkowskim zgodnie z jego porządkiem prawnym nie powinny być odrzucane jako dowód w innych państwach członkowskich wyłącznie ze względu na swój cyfrowy charakter.

3.2.9.

Aby zmienić lub zaktualizować standardowe formularze zawarte w załącznikach, przewiduje się przekazanie Komisji uprawnień zgodnie z art. 290 TFUE.

3.3.   Rozporządzenie dotyczące doręczania dokumentów

3.3.1.

Podstawowym celem przepisów tego rozporządzenia jest ustanowienie jednolitych dróg przekazywania dokumentów z jednego państwa członkowskiego do innego na potrzeby doręczania dokumentów w tym państwie członkowskim. Szczególnie przydatne okazało się tu doświadczenie w stosowaniu aktualnego rozporządzenia oraz orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w tym obszarze.

3.3.1.1.

Zakres zastosowania rozporządzenia ulega zmianie, utrzymano jednak obecne sformułowanie przepisu regulującego kwestie dokumentów pozasądowych. Z kolei w odniesieniu do dokumentów sądowych rozporządzenie będzie miało zastosowanie we wszystkich przypadkach, gdy miejsce zamieszkania adresata znajduje się w innym państwie członkowskim.

3.3.1.2.

Ten standard, dzięki któremu zakresem regulacji obowiązkowo objęte są – w sytuacji gdy miejsce zamieszkania adresata znajduje się w innym państwie członkowskim – wszystkie przypadki doręczania dokumentów, ma zastosowanie jedynie do doręczania dokumentów wszczynających postępowanie. Jeżeli chodzi o dalsze przypadki doręczania dokumentów sądowych w toku postępowania sądowego, dodatkowa ochrona jest mniej istotna.

3.4.

Komunikacja i wymiana dokumentów między organami wysyłającymi i przyjmującymi odbywa się drogą elektroniczną poprzez zdecentralizowany system informatyczny składający się z krajowych systemów informatycznych połączonych za pośrednictwem bezpiecznej i niezawodnej infrastruktury łączności, choć istnieje możliwość stosowania alternatywnych (tradycyjnych) metod komunikacji w wypadku nieprzewidzianych i wyjątkowych zakłóceń działania systemu informatycznego.

3.5.

Ustalono, że państwa członkowskie muszą zapewnić pomoc w zlokalizowaniu miejsca pobytu odbiorcy w innym państwie członkowskim. W tym celu przedstawiono trzy możliwości: — pomoc prawną udzieloną za pośrednictwem organów wyznaczonych przez państwa członkowskie, — dostęp do publicznych rejestrów miejsca zamieszkania za pośrednictwem europejskiego portalu „e-Sprawiedliwość”, — zapewnienie szczegółowych informacji za pośrednictwem europejskiego portalu „e-Sprawiedliwość” na temat dostępnych narzędzi pozwalających na ustalenie miejsca pobytu osób na terytorium danego państwa.

3.6.

Można zwrócić się do zagranicznej strony postępowania o wyznaczenie przedstawiciela na potrzeby doręczania dokumentów w państwie członkowskim, w którym toczy się postępowanie.

3.7.

Usprawniono procedurę dotyczącą prawa adresata do odmowy przyjęcia dokumentu, jeśli nie jest on sporządzony w odpowiednim języku lub przetłumaczony na odpowiedni język.

3.8.

Wniosek zobowiązuje operatorów świadczących usługi pocztowe do tego, aby doręczając dokumenty na podstawie rozporządzenia, stosowali specjalny odcinek zwrotny (potwierdzenie odbioru). Ponadto wprowadzono minimalne zasady dotyczące osób, które można uznać za „odbiorców zastępczych” w sytuacji, gdy operator świadczący usługi pocztowe nie może przekazać dokumentu adresatowi osobiście.

3.9.

We wniosku wprowadzono elektroniczne doręczanie dokumentów jako dodatkową alternatywną metodę doręczania na podstawie rozporządzenia.

3.10.

Wprowadzono istotne zmiany w przypadkach niestawienia się pozwanego: a) od sądu, przed którym toczy się postępowanie, wymaga się przesłania in absentia na dostępne konto użytkownika – pozwanego – ostrzeżenia o wszczęciu postępowania lub o wydaniu wyroku zaocznego; b) ustanawia się wspólny termin dwóch lat od daty wyroku zaocznego na wniesienie o wyjątkowe odstąpienie od skutków upływu terminu na złożenie odwołania w odniesieniu do zaskarżenia uznania i wykonania przedmiotowego orzeczenia w innym państwie członkowskim.

4.   Uwagi ogólne

4.1.

EKES przyjmuje z zadowoleniem wnioski Komisji dotyczące zamiany rozporządzenia w sprawie przeprowadzania dowodów oraz rozporządzenia dotyczącego doręczania dokumentów, ponieważ ułatwiają one integrację wymiarów sprawiedliwości państw członkowskich przez ustanowienie jednolitych dróg w obszarach, których dotyczą.

4.2.

Oba wnioski przyczyniają się do poprawy opartej na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych współpracy sądowej w UE (art. 81 TFUE), do wzmocnienia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (art. 3 ust. 2 i art. 67 TFUE) oraz ustanowienia rynku wewnętrznego (art. 26 TFUE).

4.3.

Zasadniczo przyjęcie i stosowanie ram regulacyjnych przedstawionych we wnioskach Komisji powinno obiektywnie przyczynić się do pokonania różnorakich niewidocznych przeszkód, które bezpośrednio wpływają na życie wszystkich obywateli – zarówno obywateli państw UE, jak i innych osób zamieszkałych w UE – oraz na transakcje handlowe przedsiębiorstw działających w UE.

4.4.

Aby zagwarantować dostęp do wymiaru sprawiedliwości i sprawiedliwego procesu, przepisy zawarte w obu wnioskach muszą mieć zastosowanie do postępowań sądowych mających skutki transgraniczne oraz być należycie uzasadnione.

4.5.

Wnioski te są też zgodne ze strategią na rzecz rynku cyfrowego w dziedzinie administracji elektronicznej, szczególnie jeśli chodzi o konieczność przyjęcia środków na rzecz modernizacji administracji publicznej i osiągnięcia interoperacyjności transgranicznej, co ułatwiłoby kontakty z obywatelami.

4.6.

Wnioski zwiększają pewność prawa i tym samym pomagają zapobiec opóźnieniom i nadmiernym kosztom dla obywateli, przedsiębiorstw i administracji publicznych oraz naprawić niedociągnięcia w zakresie ochrony praw procesowych stron, gdyż mają na celu uniknięcie sytuacji braku prawa do obrony zgodnie z zasadą równości stron.

4.7.

Należy zaznaczyć, że przepis dotyczący aktów delegowanych mających na celu aktualizację i zmianę załącznika do obu wniosków dotyczących rozporządzenia nie jest zgodny ze stanowiskiem EKES-u (6) w tej sprawie, ponieważ we wniosku przewidziano, że przekazanie uprawnień Komisji będzie bezterminowe pomimo wymogu, zgodnie z którymi akty delegowane są ograniczone w czasie.

4.8.

Podsumowując, EKES uważa, że nie można w pełni korzystać ze swobód rynku wewnętrznego, jeżeli nie zapewniono faktycznej europejskiej przestrzeni sądowej.

5.   Uwagi ogólne dotyczące rozporządzenia w sprawie przeprowadzania dowodów

5.1.

Wniosek zmieniający rozporządzenie w sprawie przeprowadzania dowodów ma na celu zwiększenie wykorzystania komunikacji elektronicznej między odpowiednimi organami zamiast komunikacji papierowej, która jest bardziej kosztowna i powolniejsza, a także wprowadzenie wideokonferencji przy przesłuchaniach odbywających się w innym państwie członkowskim. Wszystko to musi odbywać się bez uszczerbku dla praw procesowych przysługujących stronom.

5.2.

Choć wniosek zakłada sprawne i skuteczne działania po stronie odpowiednich sądów i skrupulatne przestrzeganie zasad lojalnej współpracy i wzajemnego uznawania – to ostatnie zostało wyraźnie podkreślone, aby uniknąć zaprzeczania wartości dowodowej dowodów cyfrowych (motyw czwarty i art. 18a wniosku) – to nie wprowadza się żadnego przepisu na wypadek odmowy po stronie wezwanego sądu z powodu: — zbędnej zwłoki, — braku uzasadnienia, lub — niewystarczającego uzasadnienia. Oznacza to w praktyce brak dostępu do skutecznej ochrony sądowej i należy znaleźć rozwiązanie pozwalające uniknąć takich sytuacji.

5.2.1.

Ta okoliczność jest istotna przy aktualnym kształcie unijnych ram prawnych, w którym sama odmowa po stronie sądu zobowiązanego do skierowania pytania prejudycjalnego do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie, którą rozpatruje, może zostać uznana za poważne naruszenie obowiązków państwa wynikających z prawa UE (7).

5.2.2.

Jest wiele sytuacji, w których wezwany sąd może poważnie naruszyć prawa stron postępowania, jeśli nie współpracuje w sposób niezwłoczny, zwłaszcza w sprawach związanych z objęciem tymczasową ochroną prawną, na podstawie zastrzeżeń związanych z suwerennością narodową, bezpieczeństwem narodowym, porządkiem publicznym itp. (zob. art. 4 ust. 2 TUE) lub w wypadku rozbieżności wynikających z odmiennych praktyk sądowniczych w różnych państwach członkowskich.

5.2.3.

Ta ostatnia sytuacja ma miejsce np. w przypadku tzw. pre-trial discovery, gdyż art. 23 konwencji haskiej z 18 marca 1970 r. o przeprowadzaniu dowodów za granicą w sprawach cywilnych lub handlowych umożliwia umawiającym się państwom zastrzeżenie suwerenności i odrzucenie wniosków o pomoc prawną przedstawionych przed wszczęciem postępowania sądowego (po złożeniu pisma wszczynającego postępowanie, lecz przed rozpoczęciem procesu).

5.2.4.

Obowiązujące obecnie rozporządzenie (WE) nr 1206/2001, choć nie porusza wyraźnie tej kwestii, wyklucza ją ze swojego zakresu obowiązywania, jak wynika z oświadczenia Rady nr 54/01 z 4 lipca 2001 r. (dok. 10571/01, s. 1).

5.2.5.

Czasami nieuzasadnione opóźnienia mogą wynikać z niewystarczających kwalifikacji technicznych wezwanych organów lub złego funkcjonowania infrastruktury technicznej. Aby zapobiegać takim sytuacjom i w miarę możliwości je eliminować, wniosek powinien także ustanowić przepisy wymagające od państw członkowskich zagwarantowania uaktualnienia zasobów cyfrowych swoich sądów i dostosowania infrastruktury technologicznej.

5.3.

Z drugiej strony należy doprecyzować niektóre przepisy zawarte we wniosku. Na przykład art. 1 ust. 4. ustanawia wąskie pojęcie „sądu”, który definiuje jako „każdy organ sądowy w państwie członkowskim, który jest właściwy do przeprowadzenia dowodu zgodnie z niniejszym rozporządzeniem”.

5.3.1.

Choć pojęcie to może obejmować urzędników publicznych (np. notariuszy), to wyklucza sądy polubowne – zarówno inwestycyjne, handlowe, konsumenckie, jak i wszelkiego rodzaju inne organy arbitrażowe.

5.3.2.

W ten sposób zignorowano duże znaczenie sądów polubownych w transakcjach handlowych i gospodarczych w państwach członkowskich i państwach trzecich.

5.3.3.

Może więc dojść do problemów związanych z zawisłością sporu lub wykonaniem decyzji przez organy wezwane państw członkowskich (np. anti-suit injunction), co może doprowadzić do braku pewności prawa.

5.3.4.

Ta wąska definicja „sądu” jest zgodna z orzecznictwem TSUE, który zazwyczaj odmawia sądom polubownym statusu „sądu” (8).

5.3.5.

Zdaniem EKES-u automatyczne stosowanie orzecznictwa TSUE w omawianej dziedzinie może prowadzić do nieuznawania decyzji sądów polubownych lub odmowy współpracy po stronie wezwanego sądu, co w niektórych wypadkach może nawet pozbawiać zainteresowane strony prawa do obrony.

5.3.6.

Z tych rozważań należy jednak wykluczyć zapisy dotyczące polubownego rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem zawarte w dwustronnych umowach inwestycyjnych, ponieważ nie są one zgodne z prawem Unii i nie mają skutków prawnych z uwagi na sprzeczność z przepisami regulującymi funkcjonowanie jednolitego rynku oraz dyskryminację inwestorów w UE na mocy orzecznictwa TSUE (wyrok w sprawie „Achmea” (9)).

5.4.

Z kolei w art. 17b przyznano, że przedstawiciele dyplomatyczni lub urzędnicy konsularni państwa członkowskiego mogą przeprowadzać dowody na terytorium innego państwa członkowskiego i na obszarze, na którym wykonują swoje funkcje, bez konieczności składania uprzedniego wniosku. Te uprawnienia ograniczają się do przesłuchiwania obywateli reprezentowanego przez nich państwa członkowskiego – bez środków przymusu – w związku z postępowaniem toczącym się przed sądem państwa członkowskiego, które reprezentują.

5.5.

Właściwym byłoby, aby przewidziane we wniosku zadania związane z pomocą prawną realizowane przez tych urzędników zostały rozszerzone w sposób dostosowujący je do aktualnej sytuacji w UE, zwłaszcza w kontekście swobodnego przepływu i swobody pobytu obywateli państw członkowskich oraz swobody przedsiębiorczości. Możliwość przeprowadzania dowodu przez tych urzędników można by rozszerzyć także na obcokrajowców, bez konieczności wcześniejszego złożenia wniosku o upoważnienie, lub na obywateli państwa przyjmującego, jeśli państwo to udzieli takiego zezwolenia.

5.6.

EKES zgadza się z koniecznością ustanowienia obowiązku udzielenia pomocy przekazującemu państwu członkowskiemu w ustaleniu miejsca zamieszkania osoby, której należy doręczyć dokument sądowy lub pozasądowy w innym otrzymującym państwie członkowskim, jeśli adres ten jest nieznany.

5.7.

W kontekście omawianego wniosku mamy także do czynienia z unijnym programem na rzecz wymiaru sprawiedliwości 2020, który ma na celu poprawę poszanowania praw podstawowych, w tym praw procesowych w sprawach cywilnych.

5.8.

W związku z tym środki cyfryzacji przewidziane we wniosku uwzględniają wymogi związane z ochroną danych i prywatności w systemie wymiany elektronicznej między odpowiednimi sądami, takie jak wcześniejsze określenie grona użytkowników systemu (obejmujące wyłącznie sądy i organy sądowe państw członkowskich).

5.9.

Choć zgodnie z przewidywaniami ataki na infrastrukturę elektroniczną mogą stać się częstsze w przyszłości – a ryzyko to może się zwiększyć w wyniku ustanowienia wzajemnych połączeń między odpowiednimi systemami informatycznymi – to wniosek nie zawiera żadnych przepisów dotyczących ustalania odpowiedzialności za ataki cybernetyczne ani też za błędy i awarie systemu informatycznego, które mogą prowadzić do ujawnienia informacji wrażliwych, a nawet do zniszczenia dowodów w procesie.

5.10.

Może zatem dojść do poważnych naruszeń prawa stron postępowania przy braku przewidywalnej drogi pociągania do odpowiedzialności ich sprawców – może się nawet okazać, że to właśnie strony postępowania będą musiały ponieść konsekwencje tych naruszeń, jeśli ich sprawcy powołają się na wystąpienie siły wyższej.

6.   Uwagi ogólne na temat wniosku dotyczącego rozporządzenia dotyczącego doręczania dokumentów

6.1.

EKES uważa, że wniosek poprawi i przyspieszy postępowania sądowe, ponieważ uprości i usprawni mechanizmy współpracy w zakresie doręczania dokumentów. Poprawi to funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w sprawach o skutkach transgranicznych, wzmocni prawa procesowe w sprawach cywilnych i zwiększy wzajemne zaufanie między systemami wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich.

6.2.

Wniosek ma na celu zwalczanie opóźnień i częstego nieprzestrzegania ustalonych terminów – do których to sytuacji dochodzi, ponieważ za przekazywanie dokumentów odpowiadają właściwe organy – przez wprowadzenie obowiązku, aby doręczanie dokumentów odbywało się drogą elektroniczną. Wzmacnia tym samym prawo do obrony odbiorcy przez różnego rodzaju szczegółowe działania właściwych organów w związku z sytuacjami niepewności wynikającej z nieprzyjęcia dokumentu lub w przypadkach wyroków wydanych zaocznie.

6.3.

Na uwagę zasługuje szeroki zakres podmiotowy i materialny wniosku, ponieważ obejmuje on wszystkie osoby – zarówno fizyczne, jak i prawne – w tym wszystkich przedsiębiorców, także mikroprzedsiębiorstwa. Ponadto dopuszcza się jedynie wyraźnie wymienione w nim wyjątki (art. 1 ust. 1 i 3). Konieczne byłoby dostosowanie wszystkich wersji językowych, aby wyjaśnić, że wniosek dotyczący rozporządzenia odnosi się nie tylko do pisma wszczynającego postępowanie, lecz również do wszystkich dokumentów sądowych związanych z postępowaniem.

6.4.

EKES akceptuje gwarancje i zabezpieczenia ustanowione na wypadek „odmowy przyjęcia dokumentu” po stronie odbiorcy oraz obowiązek informacyjny po stronie jednostki przyjmującej. Aby zrównoważyć prawa stron postępowania, pozwany musi być w stanie w pełni zapoznać się z treścią pisma wszczynającego postępowanie, a więc system językowy powinien obejmować język zrozumiały dla odbiorcy lub jeden z języków urzędowych miejsca doręczenia.

6.5.

Właściwym wydaje się przepis dotyczący przewidywanych uzupełniających środków doręczania dokumentów drogą pocztową, bezpośrednio przez urzędników sądowych, urzędników lub inne właściwe osoby w wezwanym państwie członkowskim oraz w drodze elektronicznej.

6.6.

W każdym wypadku ważne jest zabezpieczenie i zagwarantowanie integralności i przeznaczenia dokumentu zarówno sądowego, jak i pozasądowego.

---

(1)  Rozporządzenie Rady (WE) nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. (Dz.U. L 174 z 27.6.2001, s. 1).

(2)  Rozporządzenie Rady (WE) nr 1393/2007 z dnia 13 listopada 2007 r. uchylające rozporządzenie (WE) nr 1348/2000 (Dz.U. L 324 z 10.12.2007, s. 79).

(3)  Zgodnie z tzw. „umową równoległą” zawartą z Danią (Dz.U. L 300 z 17.11.2005, s. 55). Zjednoczone Królestwo i Irlandia, zgodnie z art. 3 protokołu nr 21 do Traktatu, notyfikowały o swoim życzeniu uczestniczenia w przyjęciu i stosowaniu obu rozporządzeń.

(4)  Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. (Dz.U. L 338 z 23.12.2003, s. 1).

(5)  Rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. (Dz.U. L 7 z 10.1.2009, s. 1).

(6)  Dz.U. C 288 z 31.8.2017, s. 29; Dz.U. L 345 z 13.10.2017, s. 67.

(7)  Zob. opinia rzecznika generalnego Watheleta w sprawie C-416/17, Komisja Europejska przeciwko Republice Francuskiej, pkt 95–103.

(8)  Zob. np. następujące sprawy: Nordsee 102/81(1982), pkt 10-13; Eco Swiss C-126/97(1999), pkt 34; Denuit i Cordenier C-125/04(2005), pkt 13; Gazprom C-536/13(2015), pkt 36; Achmea C-284/16(2018), pkt 45-49 itd.

(9)  Wyrok w sprawie „Achmea”, C-284/16, z 6 marca 2018 r. (ECLI:EU:C:2018:158).