Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Skutki nowej bezemisyjnej, zdecentralizowanej i cyfrowej struktury dostaw energii na zatrudnienie i gospodarki regionalne”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2018/C 367/01)

Sprawozdawca:

Lutz RIBBE

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	15.2.2018
Podstawa prawna	Art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	28.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	123/1/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Przekształcenie energetyki w kierunku bezemisyjnych, zdecentralizowanych i zdigitalizowanych dostaw stwarza duże szanse, zwłaszcza dla słabiej rozwiniętych i wiejskich regionów Europy. Rozwój energii ze źródeł odnawialnych (dalej: OZE) może przynieść oczywiste pozytywne skutki dla zatrudnienia i zostać tak pomyślany, że będzie stanowić zupełnie nowy impuls dla gospodarki regionalnej.

1.2.

Istnieje zwłaszcza potencjał wzajemnego wzmacniania pozytywnego oddziaływania europejskiej polityki energetycznej oraz polityki spójności. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) ubolewa, że potencjał ten nie został jeszcze dostatecznie rozpoznany, a co dopiero wykorzystany, ani przez Komisję, ani państwa członkowskie.

1.3.

Polityka spójności od czasu jej restrukturyzacji przyczynia się wprawdzie do wspierania OZE i efektywności energetycznej, co EKES przyjmuje z zadowoleniem. Europejska polityka energetyczna do tej pory w niewielkim stopniu wspiera politykę spójności. Brakuje świadomości, że OZE mogłaby istotnie wspierać rozwój gospodarczy właśnie regionów znajdujących się w niekorzystnym położeniu. W ten sposób niweczony jest ogromny polityczny potencjał regionalnego wzrostu gospodarczego.

1.4.

Aby wykorzystać ten potencjał, należy umożliwić regionom uzyskanie impulsów wzrostowych dla gospodarki regionalnej dzięki rozwojowi OZE i związanej z nim specjalnej infrastruktury sieciowej oraz osiągnięcie powszechnego udziału społeczeństwa we wzroście gospodarczym, a także należy im zapewniać wsparcie w tym zakresie. Szczególnie ważną dla regionalnej wartości dodanej formą udziału jest zwiększenie roli konsumentów, którzy jako prosumenci między innymi dzięki cyfryzacji przyjmują na siebie całkowicie nowy rodzaj odpowiedzialności za gospodarkę energetyczną, uzyskują udział w gospodarce i mogą wesprzeć istotniejsze cele polityczne za pomocą podejścia „oddolne łagodzenie zmiany klimatu”.

1.5.

Ważne jest, aby rozwijając OZE, postępować według całościowego podejścia do gospodarki regionalnej. Chodzi o to, aby wytwarzanie i wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych – czyli sektory energii elektrycznej, ciepłownictwa i mobilności – były ze sobą lokalnie skoordynowane. W istotnym zakresie mogą się do tego przyczynić sztuczna inteligencja i inteligentne sieci.

1.6.

W jakim stopniu regionom się to udaje, można przeanalizować na podstawie stosunku regionalnego popytu na energię i regionalnej produkcji lub możliwości produkcji energii ze źródeł odnawialnych. EKES zaleca, aby w ramach „regionalnych planów dotyczących gospodarki energetycznej o obiegu zamkniętym” sporządzać analizy umożliwiające zróżnicowaną ocenę potencjału OZE dla gospodarki dla każdego poszczególnego regionu. Plany powinny również odzwierciedlać skutki dla polityki zatrudnienia w każdym regionie. Nawet jeżeli dzięki transformacji energetycznej stworzonych zostanie więcej miejsc pracy niż w dotychczasowym systemie energetycznym, niektóre regiony odniosą więcej korzyści od innych.

1.7.

Regionalne energetyczne plany gospodarki o obiegu zamkniętym mogłyby stanowić podstawę zorganizowanego i zróżnicowanego dialogu z lokalnymi społecznościami, istotnego dla: a) zachowania lub uzyskania lokalnej akceptacji OZE oraz b) wzmocnienia miejsc prowadzenia działalności gospodarczej w regionie. EKES wyraża zdziwienie, że takie analizy i plany są dostępne jak dotąd tylko w bardzo nielicznych przypadkach.

1.8.

Całościowe podejście do rozwijania OZE w ramach gospodarki regionalnej mogłoby nie tylko wnieść ważny wkład w europejską politykę spójności. Przemawia za nim także szereg przesłanek z dziedziny polityki energetycznej (ograniczanie zależności energetycznej i ubóstwa energetycznego, wspieranie łączenia sektorów, wykorzystywanie potencjału innowacyjnego cyfryzacji, odciążenie sieci).

1.9.

W tym kontekście EKES apeluje do Komisji i państw członkowskich o podjęcie koniecznych kroków w kierunku urzeczywistnienia całościowego podejścia do gospodarki energetycznej przy rozwijaniu OZE: określenie regionów energetycznych, wsparcie przy empirycznym oznaczaniu stosunku regionalnego popytu na energię i regionalnej produkcji lub możliwości produkcji energii ze źródeł odnawialnych, kierunkowe szkolenie i kształcenie ustawiczne, a także zachęty do wdrażania, np. przez wspieranie rozwoju infrastruktury związanej z OZE, otwarcie sieci i odpowiednią wycenę kosztów sieci.

2.   Kontekst

2.1.

Unia Europejska stoi w obliczu głębokich przemian w dziedzinie dostaw energii i polityki energetycznej. Będą one polegać nie tylko na wytwarzaniu (przejście z kopalnych źródeł energii zawierających węgiel w kierunku rozwoju odnawialnych źródeł energii). Przyniosą też ogromne przekształcenia strukturalne zarówno w odniesieniu do miejsca produkcji energii (przejście z dużych centralnych elektrowni na struktury zdecentralizowane), jak i struktury dostawców i konsumpcji (nowe podmioty oraz modele konsumpcji i dystrybucji, m.in. w następstwie cyfryzacji).

2.2.

EKES w różnych opiniach podejmował już tematykę skutków transformacji energetycznej dla regionów, które mogą być nimi dotknięte w sposób negatywny, np. regiony węglowe (1). W takich regionach wiele osób straciło już pracę, a utrata kolejnych miejsc pracy jest nieunikniona. Bardzo istotne jest zatem, aby odpowiednio wcześnie rozpoznać i wesprzeć politycznie zmianę strukturalną oraz w miarę możliwości minimalizować i łagodzić jej skutki gospodarcze i społeczne. EKES z zadowoleniem przyjmuje pierwsze związane z tym inicjatywy Komisji (2).

2.3.

EKES zwraca jednak uwagę, że pozytywne zmiany, które np. mogą mieć wpływ na regionalną wartość dodaną i tworzenie miejsc pracy, były jak dotąd omawiane jedynie marginalnie. W wielu miejscach w motywach obowiązującej dyrektywy- OZE (2009/28/WE) Komisja zwraca wprawdzie uwagę na znaczenie OZE dla rozwoju gospodarki regionalnej, jednak EKES stwierdził w trakcie prowadzenia analiz, że: a) nie ma badań na temat możliwych skutków rozwoju OZE dla gospodarek regionalnych oraz b) w obrębie Komisji, lecz także w państwach członkowskich nie sposób wskazać strategii faktycznie skutecznego łączenia polityki energetycznej i rozwoju regionalnego. Nie istnieje też rozpoznawalna strategia polityczna zmierzająca do pełnego wykorzystania tego potencjału.

2.4.

Niemniej w Europie istnieje już ogromna liczba pozytywnych oddolnych przykładów rozwoju OZE na szczeblu lokalnym i regionalnym. Jako pierwszy z brzegu przykład może posłużyć Langres we wschodniej Francji (10 tys. mieszkańców), gdzie zbudowano elektrownię opalaną drewnem, która za pomocą lokalnej sieci ciepłowniczej o długości 5 km zaopatruje 22 instalacje ciepłej wody i pośrednio m.in. hotel, aquapark i dom seniora. Rocznie oszczędza się w ten sposób 3 400 ton CO2. W przypadku wielu takich inicjatyw daje się zauważyć, że rzadko są one systematycznie oceniane z punktu widzenia ich znaczenia dla gospodarki regionalnej. W tym zakresie należy stwierdzić duże braki danych statystycznych.

2.5.

W Feldheim (nieopodal Berlina) od około 20 lat nie tylko wykorzystuje się konsekwentnie lokalne zasoby do lokalnej produkcji energii i zaopatrzenia w nią, lecz również szczegółowo opisuje się ich skutki dla gospodarki regionalnej. Zapotrzebowanie wsi na energię elektryczną jest jak dotychczas pokrywane w ponad 100 % a zapotrzebowanie na ciepło w całości. Oprócz bezpośrednich dochodów ze sprzedaży energii warto zwrócić uwagę na oszczędności wydatków: mieszkańcy płacą tam za energię elektryczną zaledwie 16,6 centa za kWh, co stanowi tylko niewiele więcej niż 50 % przeciętnej ceny energii elektrycznej w Niemczech. Lokalni mieszkańcy intensywnie uczestniczą w konsekwentnie prowadzonej gospodarce energetycznej o obiegu zamkniętym jako jej siła napędowa (3).

Kwestią istotną dla EKES-u jest sporządzenie ogólnego bilansu tych możliwych skutków pozytywnych dla gospodarki regionalnej i wspomnianych już negatywnych skutków ubocznych transformacji energetyki.

2.6.

Niniejsza opinia z inicjatywy własnej powinna się przyczynić do tego, aby wreszcie zachęcić do pogłębionej dyskusji, dzięki której zostałyby opisane potencjały i przykładowe podejścia oraz wskazane deficyty.

3.   Znaczenie OZE dla gospodarczego i społecznego rozwoju Europy i jej regionów

3.1.

UE jest największym na świecie importerem energii. 53 % naszego zapotrzebowania na energię pierwotną jest corocznie importowane za łączną kwotę ponad 400 mld EUR. Zależność energetyczna Unii jest poważnym problemem gospodarczym i geopolitycznym.

3.2.

Celem europejskiej unii energetycznej jest: a) zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Europy, przez ograniczenie importu energii, b) wspieranie ochrony klimatu, c) tworzenie nowych miejsc pracy. EKES jest zdania, że takie określenie celów makroekonomicznych na szczeblu europejskim jest zasadne i powinno zostać zastosowane również na szczeblu regionalnym.

3.3.

W tym kontekście wspieranie OZE, jako „rodzimych” źródeł energii, które – w przeciwieństwie do zasobów kopalnych – są dostępne we wszystkich regionach Unii, musi być przedmiotem dyskusji nie tylko z uwzględnieniem przesłanek klimatycznych, lecz także powinno być postrzegane jako ważny cel w kontekście gospodarek regionalnych, które produkcja energii może i powinna stymulować.

3.4.

W im większym stopniu umożliwi się włączenie gospodarcze podmiotom regionalnym – obywatelom, regionalnym przedsiębiorstwom czy samym gminom – tym większa będzie akceptacja konieczna podczas rozwijania infrastruktury OZE. Regionalna wartość dodana wzrasta dzięki OZE tym bardziej, im aktywniej włączane są regionalne podmioty.

3.5.

Zróżnicowane podejście do łańcucha wartości w przypadku OZE wyjaśnia, jak może wyglądać takie włączenie gospodarcze w poszczególnych przypadkach. — Najpierw należy zidentyfikować faktyczną inwestycję w instalacje OZE: same instalacje są najczęściej importowane z innych regionów. To samo dotyczy procesu planowania, który – szczególnie w przypadku większych przedsięwzięć – jest często realizowany przez firmy inżynierskie lub budowlane, które również często nie mają swojej siedziby w regionie, więc oddziaływanie na gospodarkę regionalną jest raczej ograniczone. — Bezpośrednia regionalna wartość dodana powstaje natomiast dzięki kosztom eksploatacji i konserwacji instalacji. Nakłady te są jednak w przypadku instalacji OZE stosunkowo niskie. Pozytywnie oddziałują – np. w przypadku instalacji wiatrowych lub instalacji fotowoltaicznych na otwartej przestrzeni – czynsze dzierżawne na rzecz lokalnych właścicieli gruntów, a oprócz tego ewentualne dochody podatkowe dla gmin. — Faktyczna korzyść ekonomiczna z instalacji OZE wynika z korzystania z uzyskanej energii lub jej sprzedaży. Dla gospodarki regionalnej ma wobec tego decydujące znaczenie, kto eksploatuje instalację i kto może generować zyski z jej eksploatacji.

3.6.

Jedna z form włączenia gospodarczego wyraża się w regionalnych miejscach pracy, które mogą powstać w sektorze energetycznym w procesie rozwoju OZE. Liczne badania – na przykład ostatnio badanie dotyczące Niderlandów (4) – pokazują, że wpływ netto transformacji systemu energetycznego na zatrudnienie jest wyraźnie pozytywny. Należy podkreślić, że według tego badania z omawianego pozytywnego efektu skorzystają wszystkie niderlandzkie prowincje.

Aby takie pozytywne zmiany mogły wystąpić we wszystkich regionach Europy, konieczne jest możliwie wczesne inwestowanie w odpowiednie kwalifikacje ludzi.

3.7.

Jest oczywiste, że te pozytywne efekty nie zawsze w pełni zrekompensują niekorzystne skutki zmian strukturalnych, na przykład w przypadku regionów węglowych. Transformacja w kierunku OZE oferuje jednak duże szanse pozytywnego rozwoju w wielu regionach Europy, które dziś są tylko importerami energii.

3.8.

Kolejną formą regionalnego włączenia gospodarczego jest bezpośrednie uczestnictwo w inwestycjach dotyczących instalacji OZE, a tym samym w ich eksploatacji. W przypadku instalacji OZE koszty kapitałowe stanowią największą część kosztów całkowitych. Tym ważniejsze jest dla regionalnej wartości dodanej, aby regionalne podmioty były w stanie inwestować w instalacje OZE. Według badania dotyczącego niemieckiego kraju związkowego Hesji regionalna wartość dodana może być nawet ośmiokrotnie większa, jeżeli farma wiatrowa jest eksploatowana przez podmioty z regionu (5).

3.9.

W niektórych europejskich regionach decydenci polityczni zauważyli tę istotną kwestię i podjęli inicjatywy zmierzające do wzmocnienia regionalnego udziału w OZE. Można tu wymienić np. „Community Empowerment Bill” (Szkocja), „Lov om fremme af vedvarende energi” (Dania), „Bürger- und Gemeindenbeteiligungsgesetz” (w niemieckim kraju związkowym Meklenburgia-Pomorze Przednie) czy też „National Energy Independence Strategy” (Litwa).

3.10.

Trzecia możliwa forma włączenia polega na tym, aby konsumenci mogli bezpośrednio pobierać energię uzyskiwaną z instalacji umiejscowionej w ich regionie, np. poprzez tak zwane „power purchase agreements” (umowy o zakup energii, PPA). Cyfryzacja umożliwi dostęp do umów PPA również mniejszym odbiorcom energii, a zmiany kosztów rokują, że koszty uzyskiwanej lokalnie wiatrowej i słonecznej energii elektrycznej coraz częściej będą niższe od cen hurtowych.

3.11.

Ważny jest też kolejny możliwy skutek. Jeżeli gospodarka energetyczna o obiegu zamkniętym w danym regionie dzięki oszczędnościom lub dochodom z OZE doprowadzi do stworzenia nowej wartości dodanej lub zmniejszy odpływ środków pieniężnych spowodowany importem energii, uwolniony zostanie kapitał, który będzie można też zainwestować w innych obszarach gospodarki – również poza sektorem energetycznym. Należy zatem uwzględnić nie tylko bezpośrednie skutki dla zatrudnienia (takie jak miejsca pracy w dziedzinie OZE), lecz również pośrednie, które mogą wyniknąć z nowych regionalnych przepływów finansowych.

4.   OZE jako polityka regionalna – najbardziej optymistyczny scenariusz z Polski (Podlasie)

4.1.

W województwie podlaskim istnieje przykład, który szczególnie sugestywnie pokazuje możliwość spożytkowania na szczeblu regionalnym rozważań zawartych w rozdziale 3. Przykład ten wyjaśnia, w jaki sposób w regionie znajdującym się w niekorzystnym położeniu rozwój OZE może przyczynić się do prowadzenia skutecznej polityki regionalnej i to pomimo mniej niż optymalnych warunków krajowych. Warunkiem wstępnym było jednak przyjęcie systematycznego podejścia, które zostało opisane w następnej części.

4.2.

W 2012 r. sejmik województwa uchwalił Plan rozwoju regionalnego, który stanowił podstawę realizacji programów operacyjnych służących wykorzystaniu europejskich funduszy strukturalnych.

4.3.

Województwo podlaskie, zaliczane do najsłabszych regionów Europy pod względem strukturalnym i dochodowym, importuje rocznie energię za około 5,2 mld PLN (= 1,25 mld EUR). W województwie tym nie występują własne kopalne źródła energii.

4.4.

Strategia rozwoju mówi o planowej rewolucji obejmującej cztery cele: 1) niezależność od importu energii elektrycznej, 2) zwiększenie udziału OZE w konsumpcji energii, 3) ograniczenie emisji CO2 oraz 4) zwiększenie potencjału gospodarczego regionu przez zastąpienie importowanych źródeł energii (z dużym udziałem węgla) regionalnymi (czystymi) formami energii.

4.5.

W Podlaskiem dostrzeżono, że regionalna polityka energetyczna może się powieść tylko wówczas, jeżeli uwzględni się również strukturę podmiotów na rynku energii. Dąży się do tego, „aby mieszkańcy i przedsiębiorcy Podlaskiego byli posiadaczami zdecentralizowanych źródeł energii”.

4.6.

Po 2016 r. gmina podlaska Turośń Kościelna zakupiła dla swych obywateli ze środków EFRR 38 pomp ciepła, 77 systemów fotowoltaicznych i 270 systemów energii słonecznej. Koordynuje ona obliczenia, zamówienia i instalację i wykonuje za mieszkańców wszystkie prace prawne i techniczne. Inwestycja została dofinansowana w wysokości 85 % z funduszy strukturalnych UE. W przyszłości około 25 % wszystkich domów zostanie wyposażonych w nowoczesną technologię OZE.

4.7.

W związku z istniejącym w Polsce opomiarowaniem netto małych systemów fotowoltaicznych obywatele produkują swój własny „zielony” prąd (wraz ze wszystkimi kosztami dodatkowymi) za około 0,18 PLN/kWh (około 0,043 EUR/kWh). Dla porównania, w przypadku dostaw z sieci (prądu wytworzonego głównie z węgla) należy obecnie zapłacić 0,65 PLN/kWh (= 0,155 EUR/kWh). Oznacza to ograniczenie kosztów prądu o około 75 %, zaś zaoszczędzone pieniądze przynoszą korzyści gospodarce regionalnej.

4.8.

Urząd Marszałkowski skorzystał z tego doświadczenia i w roku 2017 umożliwił realizację podobnych projektów w 62 innych gminach. Łącznie wniosek dotyczył wsparcia około 4,7 tys. termicznych kolektorów słonecznych i 2 250 dachowych instalacji fotowoltaicznych o całkowitej mocy przekraczającej 7 mWp. Realizacja ma mieć miejsce w 2018 r.

4.9.

Od dawna myśli się jednak bardziej perspektywicznie, np. w kierunku elektromobilności. Z 5,2 mld PLN, które rocznie wypływają z Podlaskiego z tytułu importu energii, na sam import benzyny i oleju napędowego do samochodów osobowych przypada około 1,5 mld PLN.

4.9.1.

Oto kalkulacja Podlasia: zarejestrowane w regionie samochody osobowe przejeżdżają rocznie około 5,2 mld km. Gdyby wszystkie pojazdy były zasilane prądem, przy zużyciu w wysokości 15 kWh/100 km potrzebne by było około 800 tys. MWh energii elektrycznej. Przy obecnych kosztach poboru z sieci wynoszących 0,63 PLN/kWh przeznaczano by na to około 500 mln PLN zamiast 1,5 mld PLN na paliwa kopalne, które są dziś stosowane. Tylko z tego tytułu pozostałaby w regionie kwota około 1 mld PLN i mogłaby przyczynić się do wzmocnienia gospodarki!!

4.9.2.

Potrzebna ilość energii elektrycznej mogłaby zostać wygenerowana przez około 70 (zamontowanych w regionie) elektrowni wiatrowych. Rocznie energia elektryczna z takiej instalacji wystarcza na eksploatację około 7 tys. samochodów osobowych, przy czym jedna kilowatogodzina kosztuje około 0,06–0,07 EUR. Gdyby zrzeszyło się 7 tys. kierowców i eksploatowało taką instalację kolektywnie, udałoby się ponownie znacznie obniżyć ponoszone przez nich nakłady na eksploatację samochodów elektrycznych. Należy to jednak umożliwić prawnie i administracyjnie, np. w ten sposób, że sieci zostaną otwarte dla dystrybucji społecznościowej. Cyfryzacja oferuje takie możliwości, a rzeczywistość polityczna je blokuje!

4.10.

Również w Podlaskiem rozważa się wykorzystanie wytworzonej w regionie energii do zastąpienia węgla w ciepłowniach. Wiatrowa energia elektryczna byłaby wykorzystywana w przemysłowych pompach ciepła oraz akumulatorach ciepła. Wydaje się to wysoce opłacalne. Jednakże rozważania te nie wyszły jak dotąd poza etap wstępnych planów. Brakuje środków finansowych nawet na studium wykonalności.

5.   Więcej regionalnej wartości dodanej dzięki regionalnemu wykorzystywaniu energii ze źródeł odnawialnych wytworzonej w regionie

5.1.

Przykład Podlasia pokazuje, że znaczący efekt OZE polega na potencjalnym wzmocnieniu regionalnej siły nabywczej. Aby go zmierzyć, ważne jest przede wszystkim oszacowanie potencjałów w ramach „regionalnej gospodarki energetycznej o obiegu zamkniętym” zarówno w zakresie energii elektrycznej, jak i ciepła oraz transportu.

5.2.

Potencjał podejścia uwzględniającego gospodarkę regionalną można dobrze zilustrować na przykładzie słonecznej energii cieplnej. Regionalna wartość dodana wynikająca z montażu i eksploatacji jest niewielka, tym bardziej że przeciwstawione jej są również negatywne skutki, np. wówczas, gdy zastępuje ona opalanie olejem i w ten sposób występuje presja na miejsca pracy sprzedawców oleju opałowego. Zarazem jednak słoneczna energia termiczna ma jak najbardziej pozytywne skutki dla odbiorców. Im większy udział ciepła słonecznego w całkowitym zapotrzebowaniu na ciepło, w tym większym stopniu można zrezygnować z importu surowców energetycznych, takich jak węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny, powodującego odpływ siły nabywczej z regionu do krajów eksportujących węgiel, ropę i gaz lub wielonarodowych koncernów naftowych i gazowych.

5.3.

Ogólnie wydaje się konieczne, aby w regionalnym bilansie energetycznym ujmować stopień, w jakim udaje się lub mogłoby się udać pokryć regionalne zużycie energii za pomocą wytworzonej w regionie (i stosownie do okoliczności tymczasowo zmagazynowanej) energii ze źródeł odnawialnych. Bilans ten musi obejmować cztery aspekty: 1. Należy ustalić, jakie region ma zapotrzebowanie na energię w sektorach elektryczności, ciepłownictwa i mobilności. Uwzględnienie sektora ciepłownictwa i mobilności jest ważne z dwóch przyczyn: po pierwsze, na te obszary przypada 75 % zapotrzebowania na energię. Po drugie, zastosowania z zakresu ciepłownictwa i mobilności oferują istotne rozwiązania zapewniające elastyczność, które najczęściej są dostępne tylko lokalnie. 2. Należy zmierzyć potencjał pokrycia tego zapotrzebowania za pomocą OZE pochodzących z danego regionu. W tym celu należy również określić, w jakim zakresie jest dzięki temu osiągane faktyczne przekierowanie odpływu kapitału z korzyścią dla regionu. W przypadku bioenergii zależy to od pochodzenia biomasy oraz w przypadku wszystkich technologii OZE od pochodzenia instalacji i przedsiębiorstw, którym zleca się montaż i konserwację. Poza tym na podstawie struktury operatorów i, stosownie do okoliczności, wielkości wewnątrzregionalnego zużycia energii elektrycznej należy określić, czy osiągnięty obrót pozostaje w regionie i implikuje w takim stopniu włączenie gospodarcze podmiotów regionalnych. 3. Różnica między regionalnym zapotrzebowaniem na energię a częścią, która może zostać pokryta za pomocą regionalnych OZE, pokazuje, ile energii trzeba importować z innych regionów (odpływ kapitału z regionu). Również w przyszłości wiele europejskich regionów nie będzie mogło zrezygnować z importu energii, gdyż pokrycie całego miejscowego zapotrzebowania na poziomie regionalnym jest niewydajne, nieopłacalne lub po prostu niewykonalne z technicznego punktu widzenia. 4. Jeżeli w regionie zostanie wyprodukowana większa ilość energii niż wynosi zużycie regionalne, należy określić, kto będzie miał udział w zyskach ze sprzedaży prądu.

5.4.

Bilans regionalnej produkcji energii i regionalnego zużycia energii powinien zostać sporządzony dla każdego europejskiego regionu, chociaż nie przewiduje się zobowiązania prawnego w tym zakresie. W interesie każdego regionu powinno leżeć raczej dobrowolne sporządzenie odpowiednich bilansów. Należy zbadać, czy w tym celu można wykorzystać ugruntowaną kategorię regionów NUTS 3. W niektórych przypadkach – w myśl idei „Europy regionów” – atrakcyjnie wyglądają też transgraniczne regiony energetyczne. W tym kontekście zadania koordynacji mogłoby się podjąć biuro ds. informacji energetycznej, o którego utworzenie EKES apelował w swojej wcześniejszej opinii (6).

6.   Potencjał energetyczny i regionalny wyrównanego lub dodatniego bilansu energetycznego

6.1.

Jeżeli uda się poprawić opisany w punkcie 5 bilans wyprodukowanej i zużytej w regionie energii ze źródeł odnawialnych, będzie to stanowiło wkład w ograniczenie zależności energetycznej Europy.

6.2.

Gdyby podmioty regionalne mogły w większym stopniu uczestniczyć w OZE pod względem gospodarczym, wzmocniłoby to spójność społeczną. Jest to spowodowane tym, że słabe strukturalnie regiony często dysponują największym potencjałem powierzchniowym w kontekście OZE i tu najsilniej działają też skutki OZE dla gospodarki regionalnej.

6.3.

Sporządzanie specyficznych regionalnych bilansów energetycznych umożliwiłoby zmierzenie, jakie znaczenie ma transformacja energetyczna dla poszczególnych regionów. Debata tocząca się wokół przemiany strukturalnej w określonych regionach zyskałaby solidną podstawę. Interwencje z dziedziny polityki regionalnej mogłyby być lepiej opracowywane niż dzisiaj, gdy mówi się stosunkowo ogólnikowo o „regionach węglowych” i „wyspach energetycznych”.

6.4.

To, czy region jest eksporterem energii czy jej importerem lub ma wyrównany bilans energetyczny – ma konkretne skutki dla mieszkających w nim ludzi. Należy na ten temat prowadzić dialog z regionalnymi podmiotami. Nie ma doskonałego rozwiązania, które byłoby w równym stopniu dostosowane do wszystkich regionów. Zamiast tego dla konkretnych regionów muszą być uzgadniane sprawiedliwsze rozwiązania – również w kontekście sprawiedliwości przestrzennej („spatial justice”), a zatem pytania, które powierzchnie będą wykorzystywane i w jakim celu. Przedstawiciele regionalnej polityki i administracji muszą mieć odpowiednie kwalifikacje.

6.5.

Im lepiej uda się zaspokoić regionalne zapotrzebowanie na energię za pomocą OZE, tym większą niezależność od zmian cen na rynku światowym, w szczególności ropy naftowej i gazu ziemnego, zyskają odbiorcy mieszkający i pracujący w regionach. Jest to najlepszy warunek wstępny ograniczenia ubóstwa energetycznego i podatności odbiorców końcowych na zagrożenia. Fakt, że ceny energii są coraz ważniejszym kryterium decyzji inwestycyjnych, może jednocześnie zwiększyć atrakcyjność danego obszaru lokalnego jako miejsca prowadzenia działalności gospodarczej i przemysłowej.

6.6.

Zbliżające się włączenie sektorów ciepłownictwa i mobilności do systemu elektroenergetycznego mogłoby być konsekwentnie wspierane poprzez zachęty do regionalnego wykorzystywania wytwarzanej w regionie energii ze źródeł odnawialnych, a zatem do wzmocnienia.

6.7.

Cyfryzacja gospodarki energetycznej oferuje duże szanse. Również w tym kontekście zachęty do poprawy regionalnego wykorzystania wytworzonej w regionie energii ze źródeł odnawialnych mogą uwolnić specyficzny potencjał cyfryzacji, promując w ten sposób innowacyjność.

6.8.

Celem europejskiej unii energetycznej jest wzmocnienie roli obywateli lub odbiorców w transformacji energetycznej. Niemniej na ponadregionalnych rynkach energii istnieją bariery wejścia na rynek i ważną rolę odgrywają korzyści skali (7). Ostatecznie jest to następstwem historycznie powstałych monopolistycznych struktur rynkowych. W skali regionalnej, tzn. w ramach regionalnej gospodarki energetycznej o obiegu zamkniętym, nowa aktywniejsza rola obywateli i konsumentów jest dużo łatwiejsza do wypełnienia.

6.9.

Gdyby wytworzona w regionie energia ze źródeł odnawialnych była w większym stopniu wykorzystywana w samym regionie, odciążyłoby to sieć i w określonym okolicznościach ograniczyłoby konieczność znacznego rozbudowania europejskich elektroenergetycznych sieci przesyłowych (por. też motyw 52 wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (COM(2016) 767 final)).

7.   Postulaty związane z regionalną gospodarką energetyczną o obiegu zamkniętym

7.1.

EKES apeluje do instytucji UE o traktowanie regionalnego wykorzystania wytworzonej miejscowo energii ze źródeł odnawialnych jako celu europejskiej polityki energetycznej i polityki spójności i uznania go za wartość docelową bilansu regionalnego zapotrzebowania na energię i regionalnej produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Obejmuje to po pierwsze uwzględnienie podczas dalszego kształtowania wsparcia OZE szczególnych cech charakterystycznych energetyki obywatelskiej i innych podmiotów regionalnych, które nie odnoszą korzyści skali (8). Celem musi być zwłaszcza usunięcie barier wejścia na rynek, które ograniczają możliwości rynkowe małych (regionalnych) podmiotów. Pomocny jest też europejski program na rzecz kwalifikacji podmiotów regionalnych oraz służący zwiększeniu wymiany informacji na temat najlepszych praktyk.

7.2.

Warunkiem wstępnym jest strategiczna decyzja o ukierunkowaniu polityki energetycznej na decentralizację. Pod tym względem w pakiecie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” istnieje jeszcze wyraźnie zbyt wiele sprzeczności między raczej zdecentralizowaną a wyraźnie centralistyczną polityką energetyczną. Należy opowiedzieć się za tym, aby europejskie regiony i gminy uzyskały uprawnienie do bezpośredniego regulowania udziału podmiotów regionalnych w wykorzystaniu regionalnej energii ze źródeł odnawialnych. Odpowiadałoby to też tradycji świadczenia usług w interesie ogólnym, wyrosłej w wielu europejskich państwach członkowskich.

7.3.

EKES apeluje do Komisji o przedstawienie koncepcji, jakie środki koszyka energetycznego na szczeblu europejskim, krajowym i niższym niż krajowy pomogą we wsparciu regionalnej energetyki. Częścią tego może być odpowiednie sformułowanie prawa zamówień publicznych. Ponadto należałoby opracować metodykę, według której regiony mogłyby tworzyć swój specyficzny bilans energetyczny. Pożądana byłaby aplikacja online dla regionalnych polityków i zainteresowanych stron, która podawałaby przynajmniej przybliżone wyniki.

7.4.

Nowa struktura opłat sieciowych, być może również innych opłat i podatków mogłaby okazać się pomocna w dążeniu do tych efektów w skali regionalnej w związku z rozwojem OZE. Eksport, a przede wszystkim import energii powinien być tak wyceniony, aby były w nim uwzględnione przynajmniej koszty transportu.

7.5.

Zróżnicowane nakładanie opłat sieciowych, tj. ustalanie cen w handlu energią elektryczną w zależności od liczby poziomów sieci wykorzystywanych w realizacji transakcji, ułatwiłoby – w powiązaniu z szerszym zaspokojeniem regionalnego zapotrzebowania na energię przez energię ze źródeł odnawialnych wytworzoną w regionie – rozpoznanie faktycznego zapotrzebowania na rozbudowę sieci z uwzględnieniem potrzeb rynkowych. Ważne będzie wprawdzie dobre połączenie regionów energetycznych Europy w sieć, jednak nie oznacza to, że koniecznie i w każdym przypadku należy nadawać rozbudowie sieci priorytet. A obecnie jeszcze zbyt często się tak dzieje, choć brak uzasadnienia ekonomicznego (9).

---

(1)  Dz.U. C 303 z 19.8.2016, s. 1.

(2)  https://ec.europa.eu/info/news/no-region-left-behind-launch-platform-coal-regions-transition-2017-dec-08_pl.

(3)  Więcej szczegółów znajduje się w studium przypadku przedstawionym na wysłuchaniu EKES-u w dniu 31 maja 2018 r. pt. „Transformacja energetyki w regionach europejskich – ocena skutków przejścia na inteligentne i niskoemisyjne dostawy energii w gospodarce regionalnej”: https://www.eesc.europa.eu/en/news-media/presentations/presentation-michael-knape.

(4)  Weterings, A. et al. (2018): Effecten van de energietransitie op de regionale arbeidsmarkt – een quickscan, PBL, Haga, s. 36.

(5)  Institut für dezentrale Energietechnologien (2016). Regionale Wertschöpfung in der Windindustrie am Beispiel Nordhessen.

(6)  Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 86.

(7)  Dz.U. C 288 z 31.8.2017, s. 91.

(8)  Dz.U. C 246 z 28.7.2017, s. 55.

(9)  Por. Peter, F.; Grimm, V. & Zöttl, G. (2016). Dezentralität und zellulare Optimierung – Auswirkungen auf den Netzausbaubedarf. https://www.fau.de/files/2016/10/Energiestudie_Studie.pdf.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Rola transportu w realizacji celów zrównoważonego rozwoju i związane z tym konsekwencje dla kształtowania polityki UE”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2018/C 367/02)

Sprawozdawczyni:

Tellervo KYLÄ-HARAKKA-RUONALA

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	15.2.2018
Podstawa prawna	Art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	28.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	136/0/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Transport jest kluczowym czynnikiem umożliwiającym realizację szeregu celów zrównoważonego rozwoju. Przyczynia się w dużym stopniu do osiągania celów zrównoważonego rozwoju w zakresie rozwoju gospodarczego, przemysłu oraz MŚP, a także handlu i inwestycji. W konsekwencji przyczynia się także do realizacji celów zrównoważonego rozwoju służących zwiększaniu zatrudnienia i dobrostanu oraz zmniejszaniu nierówności i wykluczenia. Transport to jednak także wiele wyzwań związanych z celami zrównoważonego rozwoju, takich jak konieczność ograniczenia oddziaływania na klimat i środowisko, potrzeba poprawy systemów transportowych i bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz konieczność zarządzania problemami związanymi z miejscami pracy i godną pracą.

1.2.

EKES wzywa Komisję do opracowania nowych, zintegrowanych ram politycznych dla nowej generacji polityki transportowej z myślą o stworzeniu podstaw dla poprawy transportu i mobilności przy jednoczesnym realizowaniu celów społecznych i środowiskowych.

1.3.

W związku z tym należy tak kształtować politykę UE, by tworzyć korzystne warunki do tego, by transport mógł zaspokajać potrzeby ludzi i przedsiębiorstw w zakresie mobilności. Wymaga to – zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju – istotnych inwestycji w odpowiednią infrastrukturę, w innowacje i w dobrze funkcjonujące systemy transportu, w tym transportu publicznego.

1.4.

Należy także podjąć starania, by uwzględnić te cele zrównoważonego rozwoju, które odnoszą się do społecznych aspektów transportu, takich jak promowanie pełnego i produktywnego zatrudnienia, godnej pracy i rozwijania umiejętności, a także osiągnięcie równości płci oraz zwrócenie szczególnej uwagi na potrzeby osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji takich jak dzieci, osoby niepełnosprawne i starsze. Dialog społeczny powinien odgrywać kluczową rolę we właściwym zarządzaniu przemianami strukturalnymi.

1.5.

Cel odnoszący się do zmiany klimatu stanowi ogromne wyzwanie dla transportu i wymaga intensywnego rozwoju systemów transportu, wprowadzenia szerokiego wachlarza środków służących zmniejszeniu emisyjności oraz nowych i innowacyjnych sposobów podejścia do mobilności.

1.6.

Cyfryzacja i robotyzacja to jedne z megatrendów wpływających na rozwój transportu i wiąże się z nimi konieczność właściwego zarządzania możliwościami i wyzwaniami. Cyfryzacja przyczynia się do zrównoważoności transportu, gdyż podnosi wydajność logistyki, pomaga zapewniać lepsze informacje pasażerom i poprawia bezpieczeństwo ruchu drogowego.

1.7.

Ze względu na to, że transport jest sprawą całego społeczeństwa, bardzo ważne jest, by w przygotowywanie i wdrażanie polityki transportowej angażować społeczeństwo obywatelskie. Chociaż rola sektora publicznego ma zasadnicze znaczenie, należy także ułatwiać działania oddolne i partnerstwa, aby znaleźć najlepsze możliwe rozwiązania w zakresie transportu.

1.8.

EKES wzywa ponadto Komisję do przeprowadzenia oceny wskaźników dotyczących realizacji celów zrównoważonego rozwoju z punktu widzenia transportu i do nasilenia prac nad wskaźnikami, które będą odpowiednie, będą zapewniać realistyczny i informatywny obraz rozwoju sytuacji oraz będą zgodne z podejściem zintegrowanym.

2.   Kontekst

2.1.

Cele zrównoważonego rozwoju zawarte w Agendzie na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 Organizacji Narodów Zjednoczonych szeroko ujmują różne aspekty wyzwań gospodarczych, społecznych i środowiskowych, jakie napotykamy globalnie. Choć żaden z celów zrównoważonego rozwoju nie skupia się konkretnie na transporcie i mobilności, transport jest jednak pośrednio związany z osiągnięciem szeregu z nich. Ponadto kilka ze 169 zadań uzupełniających cele jest bezpośrednio z nim powiązanych, w szczególności te odnoszące się do infrastruktury, lokalnych systemów transportu i bezpieczeństwa ruchu drogowego. I, podobnie, trzy spośród 232 wskaźników wykorzystywanych do monitorowania postępów są powiązane z transportem – mierzą wielkość transportu, dostęp do transportu publicznego i liczbę śmiertelnych ofiar wypadków drogowych.

2.2.

Rola transportu w odniesieniu do celów zrównoważonego rozwoju jest zróżnicowana. Cele zrównoważonego rozwoju przynoszą transportowi zarówno możliwości, jak i wyzwania, a transport zarówno umożliwia realizację celów zrównoważonego rozwoju, jak i pomaga w dostosowaniu się do nich. „Transport” oznacza tu przewóz towarów i pasażerów, wszystkimi rodzajami transportu.

2.3.

Cele opinii z inicjatywy własnej: — określenie, jak transport przyczynia się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju oraz w jaki sposób cele zrównoważonego rozwoju mogą być korzystne dla transportu lub go kształtować, — analiza ewentualnych konsekwencji powiązań między transportem a celami zrównoważonego rozwoju dla unijnej polityki w zakresie transportu, w kontekście zarówno wewnętrznym, jak i globalnym, — przedstawienie poglądów i propozycji EKES-u na temat tego, jak te powiązania należy uwzględniać w strategiach i kształtowaniu polityki UE, tak aby odpowiednio wykorzystać szanse i poradzić sobie z zagrożeniami. Rola transportu jako czynnika umożliwiającego osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju jest analizowana w rozdziałach 3 i 4. W rozdziale 5 rozważono, jakie korzyści cele zrównoważonego rozwoju przynoszą transportowi poprzez wzmocnienie jego podstaw. W rozdziale 6 i 7 przeanalizowano, jakie wyzwania i oczekiwania dla transportu niosą ze sobą cele zrównoważonego rozwoju. Na podstawie tej analizy w rozdziale 8 ustalenia podsumowano, ujmując je jako implikacje i zalecenia dla kształtowania polityki.

3.   Transport a cele zrównoważonego rozwoju: umożliwienie rozwoju gospodarczego i zatrudnienia

3.1.

Transport jest jednym z głównych czynników umożliwiających rozwój gospodarczy zarówno w UE, jak i w kontekście globalnym, i tym samym zasługuje na centralne miejsce w programie UE. Transport jest zasadniczym elementem przyczyniającym się do realizacji celu 8, tzn. do osiągnięcia stabilnego, zrównoważonego i inkluzywnego wzrostu gospodarczego, pełnego i produktywnego zatrudnienia oraz godnej pracy dla wszystkich.

3.2.

Choć cyfryzacja wkracza we wszystkie obszary gospodarki i społeczeństwa, nie oznacza końca materialnej produkcji i konsumpcji. Logistyka łączy różne części łańcuchów dostaw i obejmuje transport surowców, produktów pośrednich i produktów końcowych do klientów. Transport jest zatem konieczny dla przemysłu, rolnictwa i handlu.

3.3.

Właściwie zarządzany transport może również przyczynić się do realizacji zadania związanego z celem 8, które polega na wdrożeniu polityk promujących zrównoważoną turystykę, z myślą o tworzeniu miejsc pracy i promowaniu lokalnej kultury i produktów.

3.4.

Transport nie tylko zapewnia obsługę innych przedsiębiorstw, ale także sam stanowi istotną branżę zapewniającą miliony miejsc pracy i wnoszącą znaczny wkład w gospodarkę. Ponadto dzięki transportowi powstają branże wytwórcze takie jak przemysł motoryzacyjny, kolejowy, żeglugowy i aeronautyczny.

3.5.

W ujęciu ogólnym transport przyczynia się do realizacji związanego z celem 9 zadania dotyczącego znacznego zwiększenia udziału przemysłu w zatrudnieniu i PKB. Z uwagi na to, że wiele małych i średnich przedsiębiorstw prowadzi działalność gospodarczą związaną z transportem, ten ostatni przyczynia się też do włączania MŚP do łańcuchów wartości i rynków oraz do wspierania ich wzrostu, tak jak postuluje się w celach 9 i 8.

3.6.

Analogicznie, transport przyczynia się do tworzenia miejsc pracy – zgodnie z celem 8 – w związanych z nim sektorach. Umożliwia również lepszą korelację geograficzną między dostępnymi miejscami pracy a siłą roboczą, a tym samym zwiększenie zatrudnienia. Jednocześnie pojawiają się jednak także wyzwania, na przykład w związku z transformacją spowodowaną przez cyfryzację i robotyzację, co według prognoz przyniesie dogłębne zmiany w zakresie miejsc pracy i zadań.

3.7.

W kontekście globalnym transport wnosi wkład w realizację celu 17, w którym postuluje się wzmocnienie globalnego partnerstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju. Cel ten dotyczy promocji powszechnego, opartego na zasadach, otwartego, niedyskryminującego i sprawiedliwego wielostronnego systemu handlowego w ramach Światowej Organizacji Handlu. Ponieważ transport jest podstawą handlu, może odgrywać istotną rolę w promowaniu tego celu.

3.8.

Cel 9 wzywa do tworzenia zrównoważonej i odpornej infrastruktury w krajach rozwijających się. Jest to powiązane z celem 10, który dotyczy zmniejszania nierówności w krajach i między krajami oraz apeluje o pomoc rozwojową i bezpośrednie inwestycje zagraniczne dla krajów najbardziej potrzebujących.

3.9.

Pomagając w generowaniu rozwoju gospodarczego i godnych miejsc pracy poprzez produkcję, handel i inwestycje, transport odgrywa też rolę w dążeniu do realizacji celu 1, zmierzającego do wyeliminowania ubóstwa we wszystkich jego formach na całym świecie.

4.   Transport a cele zrównoważonego rozwoju: umożliwianie dostępu do towarów i usług

4.1.

Konsumenci wykorzystują transport w celu uzyskania dostępu do dóbr – czy to do żywności, o której jest mowa w celu 2, oraz innych towarów podstawowych, czy to do bardziej luksusowych produktów. Ponadto ludzie potrzebują transportu, aby uzyskać dostęp do usług, na przykład związanych z turystyką i uprawianiem hobby lub związanych z systemami opieki społecznej.

4.2.

Transport jest jednym z głównych elementów łączących rynki – mowa tu zarówno o jednolitym rynku, jak i o handlu międzynarodowym. Połączone rynki pozwalają uzyskać większą efektywność i korzyści skali, a tym samym przyczyniają się do zapewniania konsumentom bardziej dostępnych towarów po przystępnych cenach.

4.3.

Transport ma również zasadnicze znaczenie dla zapewniania usług opieki zdrowotnej i korzystania z nich, zarówno w UE, jak i w skali globalnej. Tym samym przyczynia się do osiągnięcia celu 3, dotyczącego profilaktyki zdrowotnej i leczenia chorób oraz zapewniania wszystkim ludziom zdrowego życia i dobrostanu.

4.4.

To samo dotyczy zapewniania kształcenia i dostępu do niego. Zatem transport przyczynia się do osiągnięcia celu 4, dotyczącego zapewnienia inkluzywnej i równej edukacji wysokiej jakości i propagowania możliwości uczenia się przez całe życie dla wszystkich.

5.   Transport a cele zrównoważonego rozwoju: stwarzanie podstaw mobilności

5.1.

Transport musi być dostępny, sprawny i efektywny, a jego cena musi być przystępna. Musi być także pewny i bezpieczny, by umożliwić mobilność ludzi i towarów. Zatem UE powinna koniecznie zwiększać inwestycje w odpowiednią infrastrukturę i właściwą technologię oraz wzmacniać dobrze funkcjonujące systemy transportowe.

5.2.

Realizacja celu 9 ma bezpośredni pozytywny wpływ na transport, gdyż zaleca się w nim rozwijanie „niezawodnej, trwałej i odpornej infrastruktury dobrej jakości”, by wspierać rozwój gospodarczy i dobrostan człowieka.

5.3.

Sprawne przekraczanie granic w ramach rynku wewnętrznego oraz w międzynarodowym transporcie i podróżach ma ogromne znaczenie dla zapewnienia dobrze funkcjonujących rynków oraz przepływu towarów i osób. Jest to wspierane przez cel 9, w którym podkreśla się rolę infrastruktury transgranicznej.

5.4.

Cel 11 zmierza do uczynienia miast i osiedli ludzkich bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu. Wzywa się w nim do zapewnienia wszystkim ludziom dostępu do bezpiecznych, przystępnych cenowo i trwałych systemów transportu, ze zwróceniem szczególnej uwagi na potrzeby osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji takich jak kobiety, dzieci, osoby niepełnosprawne i starsze. Wymaga to właściwego planowania w zakresie użytkowania gruntów i systemów transportowych, jak również odpowiednich inwestycji publicznych w infrastrukturę. Rozwój transportu publicznego odgrywa tu ważną rolę, zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich.

5.5.

Jeśli chodzi o innowacje, to w ramach celu 9 wzywa się do wzmocnienia badań naukowych i podniesienia poziomu technologicznego sektorów przemysłowych. Jest to także ważne z punktu widzenia rozwoju transportu i związanych z nim sektorów.

5.6.

Ponadto w celu 7 wzywa się do współpracy międzynarodowej, by ułatwić dostęp do badań i technologii w zakresie czystej energii, a także do promowania inwestycji w infrastrukturę energetyczną i czyste technologie energetyczne. Środki te, które obejmują infrastrukturę dla paliw alternatywnych i dla ładowania pojazdów elektrycznych, mają również korzystny wpływ na obniżanie emisyjności transportu.

5.7.

Wraz z rozpowszechnianiem się cyfryzacji i robotyzacji transportu coraz większą uwagę należy poświęcać potrzebom w zakresie infrastruktury cyfrowej, w tym automatycznym systemom zarządzania ruchem i kontroli ruchu. W celu 9 mowa jest o potrzebie znacznego zwiększenia dostępu do ICT i dążenia do zapewnienia powszechnego dostępu do internetu po przystępnej cenie. W ramach celu 17 wzywa się z kolei do zwiększenia wykorzystania technologii kluczowych dla rozwoju, w szczególności technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Cyfryzacja przyczynia się do zwiększenia efektywności logistyki i pomaga w lepszym informowaniu pasażerów w kwestiach związanych z transportem.

6.   Transport a cele zrównoważonego rozwoju: wychodzenie naprzeciw oczekiwaniom społecznym

6.1.

Chociaż transport jest elementem przyczyniającym się do zapewnienia opieki zdrowotnej i dobrostanu, to tworzy również zagrożenia dla zdrowia ze względu na zanieczyszczenie, takie jak pyły w powietrzu, oraz wypadki drogowe. W ramach celu 3 dąży się do znacznego zmniejszenia tych zagrożeń. Skuteczne systemy zarządzania ruchem, a także regulacje oraz ich egzekwowanie to środki, które są niezbędne do poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego. Zaawansowana automatyzacja zwiększy bezpieczeństwo transportu dzięki zmniejszeniu błędu ludzkiego, pomimo pewnych obaw związanych z technologią.

6.2.

Kształcenie i szkolenia, o których jest mowa w celu 4, mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia niezbędnych umiejętności pracownikom i przedsiębiorcom w sektorach związanych z transportem. Zmiany w wykonywanych zadaniach, wynikające na przykład z cyfryzacji, pociągają za sobą znaczną zmianę w zapotrzebowaniu na umiejętności. Cel 4 jest zatem ważnym czynnikiem wspierającym transport.

6.3.

Cel 5 dotyczy osiągnięcia równouprawnienia płci i wzmocnienia pozycji wszystkich kobiet i dziewcząt. Sektor transportu może zwiększać równouprawnienie płci poprzez przyciągnięcie większej liczby kobiet do tego sektora w charakterze przedsiębiorczyń lub pracownic, co uwolni potencjał obu płci. Należy także zapewnić kobietom bezpieczeństwo transportu, zwłaszcza publicznego.

6.4.

Cel 8 nawołuje do zapewnienia pełnego i produktywnego zatrudnienia, zapobiegania wykluczeniu młodzieży, promowania godnej pracy dla wszystkich ludzi i ochrony praw pracowniczych. Sytuacja w tym zakresie jest zróżnicowana. W krajach rozwijających się najistotniejszym celem może być wdrażanie podstawowych praw pracowników, podczas gdy w UE największe obawy co do przyszłości związane są z promowaniem pełnego zatrudnienia i godnej pracy dla wszystkich.

6.5.

Zarządzanie zmianami strukturalnymi, w obliczu których stoi UE w związku z cyfryzacją i przejściem na gospodarkę niskoemisyjną, wymaga kompleksowych strategii dotyczących sposobu zapewnienia sprawiedliwej i sprawnej transformacji, zmniejszenia negatywnych skutków społecznych i rozwiązania kwestii niedoboru kwalifikacji.

6.6.

Ponadto cel 10 dotyczy promowania inkluzywności społecznej, gospodarczej i politycznej wszystkich ludzi oraz przyjęcia polityki zmierzającej do zapewnienia większej równości. Strategie te przyczyniają się również do osiągniecia celu 1, czyli likwidacji ubóstwa. W odniesieniu do transportu cel 9 postuluje zapewnienie wszystkim ludziom równego dostępu do infrastruktury po przystępnej cenie. Transport, zwłaszcza publiczny, może odegrać ważną rolę w zapobieganiu wykluczeniu osób poprzez umożliwienie dostępu do pracy, towarów i usług.

6.7.

Cel 10 dotyczy też ułatwienia przemyślanej, bezpiecznej, regularnej i odpowiedzialnej migracji oraz przepływu ludzi. Cel ten związany jest z transportem z dwóch powodów: po pierwsze, transport odgrywa rolę w zapobieganiu utracie życia ludzkiego i w przyczynianiu się do bezpiecznego i legalnego przemieszczania się uchodźców i migrantów. Po drugie, sektor transportu zapewnia migrantom możliwość integracji na rynku pracy.

7.   Transport a cele zrównoważonego rozwoju: osiąganie celów środowiskowych

7.1.

Oprócz zaspokajania potrzeb ludności i przedsiębiorstw w zakresie mobilności transport musi sprostać wymogom w zakresie klimatu i ochrony środowiska. W ramach celu 13 podkreśla się potrzebę podjęcia pilnych działań z myślą o przeciwdziałaniu zmianom klimatu oraz ich skutkom. Z uwagi na to, że transport jest istotnym źródłem emisji gazów cieplarnianych na świecie i że w sektorze tym poziom emisji nadal wzrasta, realizacja tego celu jest ogromnym wyzwaniem dla transportu. Wymaga to zwiększenia wysiłków na rzecz osiągnięcia celów określonych w unijnych strategiach, a także globalnej współpracy w zakresie międzynarodowego transportu lotniczego i morskiego.

7.2.

Zadanie dotyczące zerwania zależności między wzrostem gospodarczym a degradacją środowiska, co postuluje cel 8, jest także ogromnym wyzwaniem z punktu widzenia transportu, z uwagi na silny związek między transportem a wzrostem gospodarczym. Dążenie do oddzielenia wzrostu gospodarczego od degradacji środowiska wymaga zatem intensywnego rozwoju zrównoważonych systemów transportowych o minimalnym wpływie na środowisko, wprowadzenia zaawansowanych technologii, jak również nowego i innowacyjnego podejścia do mobilności. Odpowiada to także zadaniom określonym w celu 12, który postuluje odpowiedzialną konsumpcję i produkcję.

7.3.

Infrastruktura odgrywa istotną rolę, jeśli chodzi o wpływ transportu na środowisko. Cel 15 dotyczy ochrony, przywrócenia oraz promowania zrównoważonego użytkowania ekosystemów lądowych, co należy uwzględnić przy planowaniu przestrzennym i budowie infrastruktury. To samo dotyczy celu 11, w którym mowa jest o potrzebie wzmocnienia wysiłków na rzecz ochrony i zabezpieczenia światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego.

7.4.

Ze względu na to, że energia jest niezbędnym warunkiem transportu, związany z energią cel 7 również dotyczy bezpośrednio transportu. Nawołuje się w nim do znaczącego zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w globalnym miksie energetycznym, a także do znacznej poprawy efektywności energetycznej. Z kolei jednym z zadań określonych w celu 12 jest stopniowe wycofywanie szkodliwych dotacji do paliw kopalnych. Biorąc pod uwagę szeroko rozpowszechnione wykorzystanie paliw kopalnych w transporcie, realizacja tego zadania ma oczywisty wpływ na transport i jego użytkowników.

7.5.

Cel 14 dotyczy ochrony i zrównoważonego wykorzystania oceanów, mórz i zasobów morskich. Nawołuje się w nim do poprawy gospodarowania odpadami i ograniczenia emisji, przy czym mowa o odpadach i emisjach zarówno powstałych w ramach działalności na lądzie, jak i związanych z transportem morskim.

7.6.

Oddziaływanie na środowisko nie jest związane wyłącznie z transportem jako takim, lecz również z cyklem życia pojazdów, statków powietrznych i statków wodnych od momentu ich wytworzenia do zakończenia eksploatacji. To oddziaływanie można zmniejszyć poprzez bardziej efektywne gospodarowanie zasobami i stosowanie czystych technologii w procesach przemysłowych, zgodnie z celami 9 i 12.

7.7.

Środki poprawiające przepływ ruchu mają również do odegrania rolę w ograniczaniu emisji. W związku z tym zasadnicze znaczenie mają tu: wysokiej jakości infrastruktura, sprawne przejścia graniczne, użytkowanie gruntów i planowanie przestrzeni miejskiej, sprawny transport publiczny i multimodalne alternatywne środki transportu towarowego.

7.8.

Rozwój autonomicznego transportu może prowadzić do częstszego korzystania z samochodów prywatnych dzięki większej wygodzie pasażerów. Jednocześnie wspólne użytkowanie samochodów – wraz z wykorzystaniem transportu publicznego – ma zmniejszyć liczbę samochodów prywatnych. Ogólnie, cyfryzacja i robotyzacja prowadzą do zwiększenia wydajności transportu i logistyki, co ma pozytywny wpływ na klimatyczne i środowiskowe skutki transportu.

7.9.

Obok tego, że istnieje potrzeba ograniczania emisji powodowanych przez transport, ten ostatni przyczynia się także do zapobiegania problemom związanym ze zmianą klimatu i ochroną środowiska oraz do ich rozwiązywania, gdyż umożliwia rozpowszechnianie niskoemisyjnych i przyjaznych środowisku technologii, produktów i rozwiązań, do czego wzywa cel 17.

8.   Transport a cele zrównoważonego rozwoju: wnioski do uwzględnienia przy kształtowaniu polityki

8.1.

Analiza zawarta we wcześniejszych sekcjach pokazuje wyraźnie, że transport jest powiązany z dużą liczbą celów zrównoważonego rozwoju. Z uwagi na to, że transport jest zasadniczym czynnikiem umożliwiającym osiągnięcie szeregu celów zrównoważonego rozwoju, należy w pełni uwzględnić rolę transportu przy realizacji tych celów na poziomie UE, państw członkowskich i w skali lokalnej.

8.2.

Jednocześnie polityka transportowa UE powinna uwzględniać cele zrównoważonego rozwoju w sposób zintegrowany, by zapewnić podstawę poprawy transportu i mobilności, przy jednoczesnym osiąganiu celów społecznych i środowiskowych.

8.3.

Podchodzenie do transportu z perspektywy kilku różnych obszarów polityki i oddzielne traktowanie każdej kwestii prowadzi do nieoptymalnych rozwiązań. Zatem konieczne jest opracowanie polityki transportowej w sposób całościowy. W związku z tym EKES wzywa Komisję do opracowania nowych, zintegrowanych ram politycznych dla nowej generacji polityki transportowej. Powinny one następnie służyć za podstawę podejmowania bardziej szczegółowych decyzji związanych z transportem.

8.4.

Wspomniane ramy polityczne powinny również obejmować wymiar globalny mający na celu zintegrowanie celów zrównoważonego rozwoju z unijną współpracą międzynarodową związaną z transportem, a także z prowadzonymi przez UE działaniami zewnętrznymi związanymi z transportem.

8.5.

Ponieważ transport jest sprawą całego społeczeństwa, ważne jest, aby angażować społeczeństwo obywatelskie w opracowanie i wdrażanie polityki transportowej. Powyższe stanowiłoby odpowiedź na cel 16, który dotyczy elastycznego, inkluzywnego, partycypacyjnego i reprezentatywnego podejmowania decyzji na wszystkich szczeblach. Jeśli chodzi o zagadnienia związane z rynkiem pracy i procesami transformacji, kluczową rolę powinien odgrywać dialog społeczny.

8.6.

Cel 17 natomiast zawiera postulat zachęcania do tworzenia i promowania skutecznych partnerstw publicznych i publiczno-prywatnych oraz partnerstw z udziałem społeczeństwa obywatelskiego, bazujących na doświadczeniu partnerstw i ich strategiach pozyskiwania zasobów. EKES uznaje zasadniczą rolę odgrywaną przez sektor publiczny, ale wzywa podmioty kształtujące politykę UE do pełnego uznania kluczowego znaczenia działań oddolnych i partnerstw, gdyż przyczyniają się one do znalezienia najlepszych możliwych sposobów stawienia czoła wyzwaniom związanym z transportem. Umożliwiają także wykorzystanie istniejących możliwości, np. dzięki nowym modelom produkcji i konsumpcji wypracowanym przez przedsiębiorstwa i obywateli.

8.7.

EKES wzywa także Komisję do przeprowadzenia oceny wskaźników dotyczących realizacji celów zrównoważonego rozwoju z punktu widzenia transportu i do dalszego rozwoju wskaźników, które byłyby odpowiednie, zapewniały realistyczny i pouczający obraz rozwoju sytuacji i były zgodne z wyżej opisanym podejściem zintegrowanym.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Koncepcje UE dotyczące zarządzania przemianami w cyfrowym świecie pracy – zasadniczy wkład w opracowanie białej księgi na temat przyszłości pracy”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji austriackiej)

(2018/C 367/03)

Sprawozdawczyni:	Franca SALIS-MADINIER
Współsprawozdawca:	Ulrich SAMM

Opinia na wniosek prezydencji austriackiej	Pismo z dnia 12.2.2018
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Art. 29 ust. 1 regulaminu wewnętrznego Opinia rozpoznawcza
Decyzja Prezydium	13.3.2018
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	6.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	152/1/4

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) popiera sprawiedliwą transformację cyfrową opartą na poszanowaniu wartości europejskich, które obejmują pełne zatrudnienie, postęp społeczny, wysoki stopień ochrony oraz ograniczanie ubóstwa i nierówności.

1.2.

EKES apeluje, by z ogromnych możliwości oferowanych przez nowe technologie mogli korzystać wszyscy: pracownicy, obywatele i przedsiębiorstwa. W tym procesie rozwoju nikt nie powinien być przegranym. Strategie polityczne należy przede wszystkim ukierunkować na wzmocnienie indywidualnych ścieżek kariery, aby wyposażyć wszystkich obywateli w odpowiednie umiejętności, i na wzmocnienie zbiorowych systemów zabezpieczenia społecznego w celu ułatwienia dostępu do świadczeń z zabezpieczenia społecznego, jak przewidziano w Karcie praw podstawowych, w priorytetach ogłoszonych przez organy europejskie w Göteborgu w ramach europejskiego filaru praw socjalnych i w konwencjach MOP.

1.3.

Miejsca pracy mogą ulec zmianie w wyniku cyfryzacji, automatyzacji i sztucznej inteligencji. EKES uważa, że kwestią priorytetową jest aktualizacja umiejętności pracowników europejskich, w szczególności w przypadku tych osób, którym poziom kwalifikacji i przestarzałe kompetencje nie pozwalają zajmować nowych miejsc pracy lub miejsc pracy odmienionych przez nowe technologie. Komitet stwierdza pilną potrzebę opracowania – na szczeblu UE i w państwach członkowskich – polityki na rzecz przekształcenia podstawowego kształcenia zawodowego i uczenia się przez całe życie, tak aby wspierać odpowiednie metody dydaktyczne i jednocześnie rozwijać kompetencje twórcze i cyfrowe, w coraz większym stopniu potrzebne w kontekście nowych miejsc zatrudnienia.

1.4.

Zróżnicowanie pod względem płci powinno stać się jednym z priorytetów. Sytuacja w sektorach z dużym udziałem technologii cyfrowych, gdzie kobiety są słabo reprezentowane, budzi duży niepokój (1). Ważne jest monitorowanie i ocena tych tendencji oraz promowanie dostępu kobiet do tych sektorów.

1.5.

Komitet stwierdza, że zaledwie 0,3 % całkowitych wydatków publicznych w UE (2) przeznacza się na inwestowanie w politykę społeczną. Należy udostępnić wystarczające środki – zwłaszcza w ramach wieloletniego planu budżetowego UE na lata po 2020 r. (3) – na potrzeby wzmocnienia tych kierunków polityki i wsparcie transformacji cyfrowej w świecie pracy z korzyścią dla pracowników, przedsiębiorstw i całego społeczeństwa.

1.6.

Dodatkowe środki można uzyskać pod postacią wzrostu wydajności wynikającego z cyfryzacji. Komitet zaleca zorganizowanie dialogu społecznego na temat podziału wartości dodanej na poziomie sektorów i przedsiębiorstw, aby uzgodnić sposoby wykorzystania środków.

1.7.

Aby uwzględnić wszystkie elastyczne formy zatrudnienia związane z cyfryzacją i nie zapomnieć o żadnym pracowniku (4), EKES traktuje priorytetowo ochronę jakości i stabilności finansowej systemów zabezpieczenia społecznego. Zaleca, by Komisja Europejska i państwa członkowskie we współpracy z partnerami społecznymi dostosowały modele zabezpieczenia społecznego, zwłaszcza z myślą o pracownikach, którzy ze względu na swój status nie są objęci w wystarczającym stopniu tymi systemami.

1.8.

W związku z wprowadzaniem nowych technologii takich jak roboty lub inteligentne maszyny EKES przypomina w swej analizie o znaczeniu wcześniejszego informowania przedstawicieli pracowników i konsultowania się z nimi oraz o konieczności prowadzenia negocjacji zbiorowych równolegle do przemian (5) związanych z tymi technologiami. Przypomina również, że dyrektywa w sprawie europejskich rad zakładowych przewiduje obowiązek prowadzenia takich konsultacji (6).

1.9.

W odniesieniu do sztucznej inteligencji EKES podkreśla, że nieprzejrzystość działania algorytmów i sposób, w jaki dokonują one wyborów wymykających się spod kontroli człowieka, stanowią dla UE wielkie wyzwania oraz stawiają zasadnicze pytania dotyczące społeczeństwa, w którym chcemy żyć. EKES podkreślał już, że w nowym świecie pracy zasadnicze znaczenie ma zdefiniowanie relacji człowieka z maszyną. Kluczowe znaczenie ma przyjęcie podejścia opartego na kontroli człowieka nad maszyną (7).

1.10.

EKES wyraża poparcie dla uniwersalnych ram strategicznych zapewniających UE przewagę konkurencyjną (8) i zachęca do rozwijania sztucznej inteligencji w sposób społecznie odpowiedzialny i służący wspólnemu dobru. Podkreśla, że Unia powinna wspierać badania naukowe w nowej dziedzinie tzw. ergonomii kognitywnej, której celem jest przyjęcie środków na rzecz stosowania inteligentnych technologii i posługiwania się nimi w sposób ukierunkowany na ludzi.

2.   Wprowadzenie

2.1.

EKES wypowiedział się już, w ramach trzech opinii rozpoznawczych sporządzonych na wniosek prezydencji estońskiej i bułgarskiej, na temat nowych form pracy i przyszłości pracy (9). Opinie te uzupełniono o szerzej zakrojone rozważania na temat „Koncepcji zrównoważonego rozwoju społecznego w erze cyfrowej”, opracowane w ramach kolejnej opinii rozpoznawczej na wniosek prezydencji bułgarskiej (10).

2.2.

Komitet nie zgadza się z tezą, w myśl której „dla jednych cyfryzacja będzie oznaczać zwycięstwo, dla innych porażkę”. W niniejszej opinii EKES przedstawia propozycje, dzięki którym cyfryzacja przyniesie korzyści dla wszystkich obywateli i żaden z nich nie zostanie pominięty.

2.3.

Aby uniknąć pozostawienia na uboczu części pracowników i obywateli, należy zwiększyć wydatki na inwestycje w politykę społeczną, które stanowią obecnie tylko 0,3 % całkowitych wydatków publicznych w UE (11). Należy udostępnić wystarczające środki – zwłaszcza w ramach wieloletniego planu budżetowego UE na lata po 2020 r. (12) – na wsparcie transformacji cyfrowej w świecie pracy.

2.4.

EKES podkreśla, że aby całe społeczeństwo mogło odnieść korzyści z automatyzacji, Unia Europejska i jej państwa członkowskie muszą znaleźć oparcie w skutecznym i wysokiej jakości systemie kształcenia przez całe życie oraz zapewnić nieustanny dialog społeczny między zainteresowanymi stronami, odpowiednie negocjacje zbiorowe oraz właściwy system podatkowy.

2.5.

Należy pilnie zacząć działać na rzecz zagwarantowania dostępności odpowiednich kompetencji na przyszłość, tak aby UE i wszystkie państwa członkowskie utrzymały konkurencyjny charakter i zdolność do tworzenia przedsiębiorstw i miejsc pracy oraz aby zapewnić utrzymanie zdolności pracowników do integracji na rynku pracy przez cały okres kariery zawodowej oraz dobrostan wszystkich tych pracowników.

3.   Sztuczna inteligencja w służbie człowieka – z myślą o sprawiedliwej transformacji wysokiej jakości

3.1.

EKES wskazuje na wyzwania, przed którymi staje UE w związku ze sztuczną inteligencją, rozumianą jako wszystkie technologie mające na celu realizowanie za pomocą metod informatycznych zadań poznawczych tradycyjnie wykonywanych przez człowieka.

3.2.

Jeśli cyfryzacja i coraz mocniejsza i sprawniejsza sztuczna inteligencja mają przynieść korzyści pracownikom, obywatelom, przedsiębiorstwom, państwom członkowskim i UE, należy nad nimi panować oraz przewidywać i regulować ich ewentualne negatywne skutki.

3.3.

EKES uważa, że nowa generacja „robotów współpracujących” może stanowić szansę dla społeczeństwa jako całości. Roboty te mogą stać się rzeczywistymi partnerami pracowników, ułatwiając im codzienną pracę i czyniąc ją mniej stresującą. Mogą one również pomóc osobom z niepełnosprawnością fizyczną lub poznawczą, a przede wszystkim osobom o ograniczonej możliwości poruszania się.

3.4.

EKES ponownie kładzie nacisk (13) na stosowanie podejścia do wszystkich elementów procesu cyfryzacji, które jest oparte na ludzkiej kontroli. Nasze społeczeństwo musi uporać się z obawą, że być może przede wszystkim systemy sztucznej inteligencji będą kiedyś samodzielnie, bez jakiejkolwiek ingerencji ze strony ludzi, podejmować decyzje o ważnych aspektach naszego życia. Podejście oparte na ludzkiej kontroli wiąże się z zasadą stanowiącą, że rola maszyn wyraźnie polega na służeniu ludzkości, a bardziej złożone kwestie dotyczące ludzi, takie jak branie odpowiedzialności, osąd w kwestiach spornych/kwestiach o charakterze etycznym lub ocena irracjonalnych zachowań, pozostają pod kontrolą człowieka. Ta bardzo ogólna zasada może służyć jako zasada przewodnia dla przyszłych regulacji.

3.5.

Jak przypomina EKES w swojej opinii z inicjatywy własnej na temat sztucznej inteligencji (14), sprawowanie kontroli nad algorytmami i ich przejrzystość stanowią istotne wyzwanie dla demokracji i podstawowych wolności, także w świecie pracy. Celem dla UE powinno być przeprowadzenie transformacji cyfrowej w sposób odpowiedzialny pod względem społecznym i etycznym. EKES wyraża poparcie dla uniwersalnych ram strategicznych zapewniających UE przewagę konkurencyjną. Podkreśla, że Unia powinna wspierać badania naukowe w nowej dziedzinie tzw. ergonomii kognitywnej, której celem jest przyjęcie środków na rzecz stosowania inteligentnych technologii i posługiwania się nimi w sposób ukierunkowany na ludzi.

3.6.

Decyzje i wybory wynikające z zastosowania algorytmów obciążonych błędem systematycznym mogą pogłębiać dyskryminację w przedsiębiorstwach, np. w ramach działań rekrutacyjnych i działań kadrowych w ujęciu ogólnym (15). Jednocześnie prawidłowe programowanie danych i algorytmów może sprawić, że rekrutacja i strategie kadrowe staną się bardziej „inteligentne” i sprawiedliwe.

3.7.

Europejscy badacze, inżynierowie i przedsiębiorcy współpracujący przy projektowaniu, rozwoju i wprowadzaniu do obrotu systemów sztucznej inteligencji muszą działać według kryteriów odpowiedzialności społecznej i etycznej. Włączenie etyki i nauk humanistycznych do programu nauczania inżynierów może być właściwą odpowiedzią na ten wymóg (16). Użyteczny mógłby być kodeks postępowania dotyczący sztucznej inteligencji.

3.8.

EKES pragnie zwrócić uwagę na zagrożenie, jakie sztuczna inteligencja stanowi dla cyberbezpieczeństwa i prywatności. Ta nowa technologia znacznie ułatwia generowanie wysokiej jakości fałszywych zdjęć, materiałów wideo, wypowiedzi i tekstów. Walka z tym poważnym zagrożeniem musi stać się sprawą najwyższej wagi w polityce Unii.

4.   Uwagi ogólne

4.1.   Wpływ na zatrudnienie

4.1.1.

Kwestia wpływu automatyzacji, cyfryzacji i sztucznej inteligencji na wielkość zatrudnienia budzi ogromne kontrowersje. W zależności od przyjętej metody (analiza zadań lub miejsc pracy) prognozy dotyczące utraty miejsc pracy są bardzo rozbieżne (17).

4.1.2.

Niezależnie od tych różnic jest pewne, że cyfryzacja będzie miała wpływ na zasadniczą większość miejsc pracy. Niektóre zawody zostaną dotknięte w większym stopniu i mogą zaniknąć w krótkim czasie (18). Inne będą się przekształcać i wymagać zmiany kwalifikacji.

4.1.3.

Wpływ automatyzacji na zatrudnienie w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej jest bardzo zróżnicowany (19). Według badania przeprowadzonego przez OECD, ogólnie rzecz ujmując, w Zjednoczonym Królestwie, państwach nordyckich i w Niderlandach praca podlega automatyzacji w mniejszym stopniu niż w państwach położonych na wschodzie i na południu UE (20). Na rozbieżności te wpływać może wiele czynników: różnice w organizacji pracy w sektorach gospodarczych, różnice w strukturze sektorowej i inwestycjach (kraje, które jeszcze nie przyjęły i nie zainwestowały w technologie mogące zastąpić pracowników, posiadają strukturę zadań sprzyjającą automatyzacji). Istnieją również różnice w ogólnej organizacji miejsca pracy, czy też w poziomie wykształcenia pracowników.

4.2.   Zapewnienie kluczowych kompetencji wszystkich obywateli

4.2.1.

W związku z tym odpowiednie kompetencje mogą pomóc państwom członkowskim UE w lepszym zintegrowaniu się na globalnych rynkach i w wyspecjalizowaniu się w najnowocześniejszych technologiach dzięki bardziej innowacyjnym przedsiębiorstwom dotrzymującym tempa rozwojowi. W tym celu potrzebni są pracownicy posiadający nie tylko wysokie kompetencje kreatywne i poznawcze (umiejętność czytania i pisania, umiejętności cyfrowe oraz umiejętności w zakresie rozwiązywania złożonych problemów), ale również zdolności kierownicze, komunikacyjne oraz zdolność do uczenia się.

4.2.2.

Priorytetowych działań i największego wsparcia potrzebują pracownicy zajmujący stanowiska wymagające niskich kwalifikacji i mające duży potencjał z punktu widzenia automatyzacji, przekształcenia, zastąpienia lub nawet likwidacji.

4.2.3.

W Unii pogłębiają się rozbieżności między kompetencjami a przyszłymi miejscami pracy. W państwach członkowskich UE 22 % pracowników jest zagrożonych brakiem umiejętności cyfrowych odpowiednich do zmian zachodzących w ich miejscach pracy (21). Od 2008 r. średni okres bezrobocia i bezrobocia długotrwałego wydłużył się, w szczególności w przypadku pracowników o niskim poziomie kwalifikacji.

4.2.4.

Jak stwierdził Komitet w niedawnej opinii, z uwagi na trudności tych bezrobotnych z dostępem do zatrudnienia, należy pilnie, w drodze dialogu społecznego i na poziomie branżowym, regionalnym, krajowym i europejskim, zająć się kwestią kształcenia i kompetencji (22), aby wszyscy pracownicy mieli dostęp do wysokiej jakości miejsc pracy i mogli rozwijać się na swojej ścieżce zawodowej.

4.3.   Przekształcenie podstawowego kształcenia zawodowego i zachęcanie do uczenia się przez całe życie

4.3.1.

Wobec tych wyzwań EKES stwierdza pilną potrzebę opracowania, na szczeblu UE i w państwach członkowskich, ukierunkowanej polityki na rzecz przekształcenia podstawowego kształcenia zawodowego i uczenia się przez całe życie, tak aby wspierać odpowiednie metody dydaktyczne i jednocześnie rozwijać kompetencje twórcze i cyfrowe, które nabierają coraz większego znaczenia.

4.3.2.

Jednolita polityka na szczeblu europejskim może okazać się nieskuteczna, ponieważ państwa członkowskie borykają się z różnymi problemami, lecz konieczne jest przyjęcie wspólnej polityki mającej na celu zredukowanie rozbieżności między dostępnymi umiejętnościami i przyszłymi miejscami pracy (23).

4.4.   Kwestie, na które należy zwrócić szczególną uwagę w odniesieniu do ryzyka dyskryminacji w miejscu pracy i w społeczeństwie

4.4.1.

Równouprawnienie kobiet i mężczyzn: w przyszłości najbardziej cenione i najlepiej wynagradzane będą miejsca pracy w dziedzinie nauk ścisłych, technologii, inżynierii i matematyki, a w szczególności w sektorze technologii informatycznych (IT). Zróżnicowanie pod względem płci powinno stać się jednym z priorytetów. Sytuacja w sektorach z dużym udziałem technologii cyfrowych, gdzie kobiety są słabo reprezentowane, budzi poważny niepokój (24). Należy monitorować i badać te tendencje oraz ułatwiać dostęp kobiet do tych sektorów, jeśli chce się uniknąć pogłębienia nierówności w świecie pracy w przyszłości (25).

4.4.2.

Nierówności związane z wiekiem: Zmiany w świecie pracy wpływają na warunki zatrudnienia pracowników, niezależnie od ich wieku. Przemiany te mogą mieć konsekwencje dla trwałości zatrudnienia przez cały okres życia zawodowego. Przykładowo, stosowanie umów na czas określony, obecnie w sposób dość niesprawiedliwy zarezerwowane dla młodych pracowników (26), może również objąć starszych pracowników, z wszystkimi powiązanymi konsekwencjami. Jednocześnie rozwój technologiczny w powiązaniu z cyfryzacją mogą stworzyć nowe możliwości dla starszych pracowników. W ramach badań w dziedzinie pracy należy monitorować te zmiany.

5.   Innowacyjny, uprzedzający wydarzenia dialog społeczny i obywatelski

5.1.

Dialog społeczny na wszystkich szczeblach (europejskim, krajowym, branżowym, terytorialnym i na szczeblu przedsiębiorstw) musi obejmować wszystkie wyzwania cyfrowe, a w ramach tego dialogu należy opracować z wyprzedzeniem kierunki polityki w oparciu o odpowiednie dane na temat dotkniętych przemianami zawodów, nowych miejsc pracy i umiejętności koniecznych do wykonywania nowych obowiązków.

5.2.

W ramach dialogu społecznego należy w bardziej całościowy sposób zająć się warunkami pracy w erze automatyzacji, aby wziąć pod uwagę nowe zagrożenia i możliwości. Komisja Europejska powinna poddać analizie porozumienia wypracowane w trakcie dialogu społecznego w poszczególnych państwach członkowskich UE i sektorach, aby wykorzystać uzyskane rezultaty (prawo do wylogowania się (27), telepraca, prawa przenośne przypisane do osoby, porozumienie zbiorowe podpisane z platformami (28) itp.) (29).

5.3.

Aby uwzględnić wszystkie elastyczne formy zatrudnienia związane z cyfryzacją i nie zapomnieć o żadnym pracowniku (30), EKES traktuje priorytetowo ochronę jakości i stabilności finansowej systemów zabezpieczenia społecznego, zgodnie z europejskim filarem praw socjalnych. EKES zaleca, by Komisja Europejska i państwa członkowskie we współpracy z partnerami społecznymi dostosowały modele zabezpieczenia społecznego do nowych form pracy.

5.4.

Dodatkowe środki można uzyskać pod postacią wzrostu wydajności wynikającego z cyfryzacji. Na poziomie sektora i przedsiębiorstwa zorganizować należy dialog społeczny wokół podziału wartości dodanej i jej redystrybucji.

5.5.

Z punktu widzenia podatków konieczne jest dokładne przeanalizowanie reform systemów podatkowych, by zapewnić podobny poziom opodatkowania wszystkich rodzajów dochodów, czy to wytwarzanych w sektorach zorganizowanych na podstawie umów zbiorowych, czy to w ramach gospodarki dzielenia się.

5.6.

Zainteresowane podmioty społeczeństwa obywatelskiego powinny aktywnie uczestniczyć w tych przemianach. Polityka szkoleniowa na rzecz grup szczególnie wrażliwych na szybkie zmiany technologiczne oraz strategie rozwoju sztucznej inteligencji i cyfryzacji, których skutki dotyczą wszystkich obywateli, muszą uwzględniać istotną rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

---

(1)  Komisja Europejska, Women in the Digital Age, 2018.

(2)  COM(2017) 206 final, s. 28.

(3)  Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 1.

(4)  Dz.U. C 303 z 19.8.2016, s. 54 i Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 7.

(5)  EKES (2017). Impact of digitalization and the on-demand economy on labour markets and the consequences for employment and industrial relations.

(6)  Dz.U. L 122 z 16.5.2009, s. 28.

(7)  Dz.U. C 288 z 31.8.2017, s. 1.

(8)  Dz.U. C 288 z 31.8.2017, s. 1.

(9)  Dz.U. C 434 z 15.12.2017, s. 36 i Dz.U. C 237 z 6.7.2018, s. 8.

(10)  Dz.U. C 237 z 6.7.2018, s. 1.

(11)  Unia Europejska (2017). Dokument dotyczący społecznego wymiaru Europy, s. 24.

(12)  Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 1.

(13)  Dz.U. C 288 z 31.8.2017, s. 1.

(14)  Dz.U. C 288 z 31.8.2017, s. 1.

(15)  MOP (2018), The impact of technology on the quality and quantity of jobs; zob. Villani, C. (2018). Donner un sens à l'intelligence artificielle: Pour une stratégie nationale et européenne.

(16)  Zob. sprawozdanie Cédrica Villaniego na temat sztucznej inteligencji (marzec 2018 r.).

(17)  Nedelkoska, L. i G. Quintini, Automation, skills use and training. Dokumenty robocze OECD na temat kwestii społecznych, zatrudnienia i migracji, nr 202, wydawnictwo OECD, Paryż.

(18)  France Strategie (2018). Intelligence artificielle et travail: rapport à la ministre du travail et au secrétaire d'État auprès du premier ministre, chargé du numérique.

(19)  Cedefop (2018). Insights into skill shortages and skill mismatch: learning from Cedefop’s European skills and job survey.

(20)  Nedelkoska, L. i G. Quintini, Automation, skills use and training. Dokumenty robocze OECD na temat kwestii społecznych, zatrudnienia i migracji, nr 202, wydawnictwo OECD, Paryż.

(21)  Cedefop (2018). Insights into skill shortages and skill mismatch: learning from Cedefop’s European skills and job survey.

(22)  Dz.U. C 237 z 6.7.2018, s. 8.

(23)  Cedefop (2018). Insights into skill shortages and skill mismatch: learning from Cedefop’s European skills and job survey.

(24)  KE (2018): Women in the Digital Age, 2018.

(25)  KE (2015). Monitoring the digital economy & society 2016-2021.

(26)  Eurofound (2017), „Non-standard forms of employment: Recent trends and future prospects”, s. 7 oraz Eurofound (2017), „Working conditions of workers at different ages”.

(27)  Dz.U. C 237 z 6.7.2018, s. 8.

(28)  Zob. porozumienie podpisane w Danii.

(29)  Dz.U. C 434 z 15.12.2017, s. 30.

(30)  Dz.U. C 303 z 19.8.2016, s. 54 i Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 7.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Sytuacja kobiet z niepełnosprawnością”

(opinia rozpoznawcza na wniosek Parlamentu Europejskiego)

(2018/C 367/04)

Sprawozdawczyni:

Gunta ANČA

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 3.4.2018
Podstawa prawna	Art. 29 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	13.3.2018
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	6.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	187/2/0

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością w dalszym ciągu spotykają się z dyskryminacją intersekcjonalną i z wielu przyczyn jednocześnie, ze względu zarówno na swoją płeć, jak i niepełnosprawność. Kobiety z niepełnosprawnością nie mają takich samych szans równego udziału we wszystkich aspektach społeczeństwa. Zbyt często nie mają one dostępu do edukacji włączającej i szkoleń włączających, zatrudnienia, do programów redukcji ubóstwa i do odpowiednich warunków mieszkaniowych, a także udziału w życiu politycznym i publicznym, a niektóre akty prawne uniemożliwiają im podejmowanie decyzji dotyczących własnego życia, w tym również dotyczących ich praw seksualnych i reprodukcyjnych. Borykają się z przeszkodami w korzystaniu ze swych praw obywatelskich UE (1).

1.2.

W niniejszej opinii wzywa się UE i wszystkie państwa członkowskie do wdrożenia Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD) (2), zaleceń, jakie UE otrzymała od Komitetu UNCRPD w odniesieniu do kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością w 2015 r. oraz uwagi ogólnej Komitetu ONZ nr 3 dotyczącej art. 6 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

1.3.

Komitet apeluje, by UE i państwa członkowskie uwzględniły perspektywę niepełnosprawności w swojej przyszłej strategii w zakresie równouprawnienia płci oraz w politykach i programach, a także włączyły kwestię płci do strategii dotyczących niepełnosprawności, w tym do przyszłej europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności na lata 2020–2030 oraz europejskiego filara praw socjalnych (3). Program zastępujący strategię „Europa 2020” na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu powinien również obejmować perspektywę kobiet z niepełnosprawnością, gdyż ich udział w życiu gospodarczym i społecznym jest niezbędny dla powodzenia ogólnej europejskiej strategii gospodarczej i społecznej (4).

1.4.

Zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym niezbędne jest przedsięwzięcie niezbędnych środków w celu nawiązania zorganizowanego dialogu wraz z niezależną linią budżetową i zapewnienia rzetelnych konsultacji z osobami niepełnosprawnymi oraz ich udziału, w tym kobiet, dziewcząt i chłopców z niepełnosprawnością za pośrednictwem ich organizacji przedstawicielskich, we wdrażaniu i monitorowaniu Konwencji (5).

1.5.

Wykorzystanie obecnych i przyszłych instrumentów finansowych UE, szczególnie funduszy strukturalnych i Europejskiego Funduszu Społecznego, powinno być kluczowym instrumentem wspierającym państwa członkowskie w promowaniu dostępności dla kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością oraz ich niedyskryminacji (6).

1.6.

UE i państwa członkowskie powinny szybko przystąpić do Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (konwencji stambulskiej), co będzie kolejnym krokiem na drodze do zwalczania przemocy wobec kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością (7). Środki te powinny obejmować kryminalizację przemocy seksualnej i innych form przemocy wobec kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością, w tym zniesienie przymusowej sterylizacji (8).

1.7.

UE i państwa członkowskie powinny przedsięwziąć wszystkie środki w celu zadbania o to, by kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością miały równy dostęp do związanych z niepełnosprawnością usług zdrowotnych dla osób niepełnosprawnych, a także do przystępnych usług podstawowych. Wszystkie kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością muszą być w stanie korzystać ze swej zdolności prawnej, podejmując swoje własne decyzje, jeżeli to pożądane korzystając ze wsparcia innych, odnośnie do usług leczniczych i postępowania terapeutycznego, między innymi decyzje w sprawie zachowania płodności i niezależności prokreacyjnej (9).

2.   Wprowadzenie

2.1.

Kobiety z niepełnosprawnością nadal znajdują się na marginesie społeczeństwa. Ich położenie jest nie tylko gorsze od sytuacji kobiet bez niepełnosprawności, lecz również od sytuacji mężczyzn z niepełnosprawnością (10).

2.2.

Kobiety z niepełnosprawnością stanowią 16 % ogółu populacji kobiet w Europie. Liczba ta szacowana jest na podstawie obecnej liczby kobiet i dziewcząt wynoszącej prawie 250 mln, z czego wynika, że w Unii Europejskiej (UE) żyje ok. 40 mln kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością (11).

2.3.

Wzrasta liczba osób starszych w Europie i na całym świecie, co oznacza, że w związku z tym wzrośnie również liczba osób z niepełnosprawnością. Ze względu na dłuższe średnie trwanie życia kobiet liczba kobiet z niepełnosprawnością wzrośnie w sposób nieproporcjonalny (12).

2.4.

W niniejszej opinii wzywa się UE i wszystkie państwa członkowskie do wdrożenia Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD) (13), zaleceń, jakie UE otrzymała od UNCRPD w odniesieniu do kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością w 2015 r. oraz uwagi ogólnej Komitetu ONZ nr 3 dotyczącej art. 6 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. UE i państwa członkowskie powinny niezwłocznie uruchomić program działania, harmonogram i zasoby niezbędne do wdrożenia Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

3.   Uwagi ogólne

Międzynarodowe i europejskie ramy prawne

3.1.

Wraz ze swoimi 28 państwami członkowskimi UE jest stroną Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Strony te są prawnie zobowiązane do przestrzegania tej konwencji na mocy prawa międzynarodowego, co oznacza, że zobowiązały się one wspólnie do propagowania, ochrony i gwarantowania praw osób z niepełnosprawnością zapisanych w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, w tym kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością. UE i państwa członkowskie powinny służyć przykładem, gdyż jest to jedyna organizacja integracji regionalnej na świecie będąca stroną Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych i znajduje się w wyjątkowym położeniu, by zapewnić zharmonizowaną i równą ochronę kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością w całej Europie.

3.2.

W art. 6 Konwencji uznaje się, że „niepełnosprawne kobiety i dziewczęta są narażone na wieloraką dyskryminację i, w związku z tym, [Państwa Strony] podejmują środki w celu zapewnienia pełnego i równego korzystania przez nie ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności. Państwa Strony podejmują wszelkie odpowiednie środki, aby zapewnić pełen rozwój, awans i wzmocnienie pozycji kobiet, w celu zagwarantowania im możliwości wykonywania i korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności ustanowionych w niniejszej konwencji”.

3.3.

W 2015 r. Konwencję uzupełniły ważne zalecenia przekazane przez Komitet ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych dotyczące sposobu poprawienia sytuacji osób, w tym kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością w Unii Europejskiej.

3.4.

W 2016 r. Komitet ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych przyjął swoją uwagę ogólną nr 3 dotyczącą art. 6 Konwencji, w której podkreśla się, że państwa będące stronami Konwencji, w tym UE, powinny podjąć wspomniane wcześniej środki na rzecz propagowania praw kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością.

3.5.

Wszystkie państwa członkowskie UE są również stroną Konwencji ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW), najbardziej kompleksowego międzynarodowego narzędzia prawnego mającego na celu zapewnienie równego uznania wszystkich praw kobiet w kontekście praw człowieka w sferze politycznej, gospodarczej, społecznej, kulturalnej, obywatelskiej i domowej. Kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością powinny również w pełni korzystać z Konwencji ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW), a także brać udział w wysiłkach krajowych mających na celu jej wdrożenie.

3.6.

Artykuły 10 i 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) wymagają od UE zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną na etapie określania i wdrażania polityki i działalności oraz przyjmowania odpowiednich działań. W art. 8 TFUE stwierdza się, że „we wszystkich swoich działaniach Unia zmierza do zniesienia nierówności oraz wspierania równości mężczyzn i kobiet”.

3.7.

Artykuły 20 i 26 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej zakazują dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność i uznają prawo osób niepełnosprawnych do korzystania ze środków mających zapewnić im samodzielność, integrację społeczną i zawodową oraz udział w życiu społeczności. Karta dotyczy również równości kobiet i mężczyzn, a także niedyskryminacji z różnych powodów, w tym ze względu na płeć.

4.   Zalecenia ogólne

4.1.

W przeciwieństwie do odniesień zawartych w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, TFUE i Karty, Unia Europejska ani nie uwzględniła aspektu niepełnosprawności we wszystkich swych politykach, programach i strategiach równości płci, ani nie przyjęła perspektywy płci w swych strategiach dotyczących niepełnosprawności. UE i jej państwa członkowskie nie posiadają obecnie skutecznych ram prawnych umożliwiających ochronę, promowanie i zapewnienie wszystkich praw kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością w kontekście praw człowieka. Komitet apeluje, by UE i państwa członkowskie uwzględniły perspektywę niepełnosprawności w swojej przyszłej strategii w zakresie równouprawnienia płci oraz w politykach i programach, a także włączyły kwestię płci do strategii dotyczących niepełnosprawności, w tym do przyszłej europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności na lata 2020–2030 oraz europejskiego filara praw socjalnych. Program zastępujący strategię „Europa 2020” na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu powinien również obejmować perspektywę kobiet z niepełnosprawnością, gdyż ich udział w życiu gospodarczym i społecznym jest niezbędny dla powodzenia ogólnej europejskiej strategii gospodarczej i społecznej (14).

4.2.

UE i państwa członkowskie nie prowadzą wystarczających konsultacji z organizacjami przedstawicielskimi kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością, a także wystarczająco ich nie finansują. Zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym niezbędne jest przedsięwzięcie niezbędnych środków w celu nawiązania zorganizowanego dialogu wraz z niezależną linią budżetową i zapewnienia rzetelnych konsultacji z osobami niepełnosprawnymi oraz ich udziału, w tym kobiet, dziewcząt i chłopców z niepełnosprawnością, za pośrednictwem ich organizacji przedstawicielskich, we wdrażaniu i monitorowaniu Konwencji (15).

4.3.

Kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością znajdują się nadal na marginesie wszystkich organizacji praw człowieka. Sprawozdania okresowe sporządzane przez odpowiednie ciała traktatowe Unii Europejskiej i państw członkowskich ds. praw człowieka muszą automatycznie zawierać informacje o kobietach z niepełnosprawnością. Praktyka ta powinna obejmować wszystkie instytucje zaangażowane w rzecznictwo praw człowieka zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym, w tym organizacje przedstawicielskie osób niepełnosprawnych i ich rodziny, ogół kobiet oraz kobiety z niepełnosprawnością (16).

4.4.

UE i jej państwa członkowskie nie mają spójnych i porównywalnych danych oraz wskaźników praw człowieka dotyczących kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością, a także badań na temat sytuacji kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością w UE (17). EKES zaleca, by agencje europejskie, zwłaszcza Eurofound, Cedefop, FRA i EIGE, przyjęły bardziej systematyczne podejście w swoich pracach dotyczących osób z niepełnosprawnością oraz ich sytuacji na rynku pracy i w społeczeństwie. Należy przy tym uwzględnić w szczególności sytuację kobiet oraz fakt, że intersekcjonalność może prowadzić do wielorakich form dyskryminacji. EKES zaleca ponadto, by kwestia ta została wyraźnie włączona do ich programów prac. Zarówno na szczeblu UE, jak i krajowym problemy kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością powinny zostać uwzględnione na etapie gromadzenia danych i statystyk z uwzględnieniem aspektu płci oraz wieku oraz w istniejących szeregach i badaniach statystycznych zgodnie z zasadami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Niezbędne jest ustanowienie mechanizmu monitorowania postępów i finansowania gromadzenia danych, analiz i badań na temat kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością oraz dyskryminacji intersekcjonalnej, z którą się zmagają, uwzględniającego najbardziej zmarginalizowane grupy społeczne takie jak mniejszości etniczne i religijne, w celu ukierunkowania planowania polityki. Wszystkie badania na temat praw osób niepełnosprawnych powinny uwzględniać perspektywę płci, a badania dotyczące kobiet i dziewcząt powinny brać pod uwagę perspektywę osób z niepełnosprawnością.

4.5.

Wykorzystanie obecnych i przyszłych instrumentów finansowych UE, szczególnie funduszy strukturalnych i Europejskiego Funduszu Społecznego, powinno być kluczowym instrumentem wspierającym państwa członkowskie w promowaniu dostępności dla kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością (18) oraz ich niedyskryminacji, a także podnoszeniu świadomości i zwiększeniu widoczności możliwości finansowania środków tego rodzaju w programach po 2020 r. Organizacje osób z niepełnosprawnością powinny otrzymywać dostępne informacje i wsparcie w zakresie dostępu do możliwości finansowania.

4.6.

Kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnościami są bardziej zagrożone dyskryminacją z wielu przyczyn jednocześnie i dyskryminacją intersekcjonalną w Europie. Połączenie rasy, pochodzenia etnicznego, klasy społecznej, wieku, orientacji seksualnej, narodowości, religii, płci, niepełnosprawności, statusu uchodźcy lub migranta itp. ma efekt mnożnikowy, który pogłębia dyskryminację kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością (19). Dyskryminacja wynika ze sposobu budowania tożsamości, braku uznania różnorodności kobiet z niepełnosprawnością i tendencji do traktowania kobiet z niepełnosprawnością we wszystkich sferach społecznych jako jednorodnej grupy, a także postrzegania ich realiów z perspektywy wykluczenia (20). UE i państwa członkowskie powinny uchylić całe dyskryminujące prawodawstwo, politykę i praktyki, a także zakazać wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć i niepełnosprawność oraz jej form krzyżowych, między innymi poprzez przyjęcie skutecznych i obszernych przepisów UE chroniących kobiety z niepełnosprawnością przed dyskryminacją intersekcjonalną we wszystkich dziedzinach życia (21).

4.7.

Historia, postawa i uprzedzenia danej społeczności, w tym kręgu rodzinnego, doprowadziły do powstania negatywnego stereotypu kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością, tym samym przyczyniając się do ich izolacji społecznej i wykluczenia społecznego. Są one prawie całkowicie pomijane przez media, a kiedy już się pojawiają, są traktowane z aseksualnej perspektywy medycznej i pomija się ich zdolności i wkład w otaczające środowisko (22). Kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością nie są wystarczająco świadome swych praw wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet oraz prawa UE. UE i państwa członkowskie powinny opracować kompleksową kampanię na rzecz podnoszenia świadomości na temat Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych i Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, podnosić widoczność sytuacji kobiet z niepełnosprawnością, a także walczyć z uprzedzeniami w stosunku do kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością (23). Należy zachęcać media do zasięgania opinii kobiet z niepełnosprawnością i do angażowania ich. Jeżeli to możliwe, powinny one być mianowane przez swoje organizacje, które powinny również brać udział w prezentacjach i monitorować programy. Organizacje osób z niepełnosprawnością powinny otrzymać niezbędne środki finansowe na informowanie i szkolenie kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością i ich rodzin na temat ich praw wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

4.8.

Jako organ administracji publicznej UE ma obowiązek wdrażania Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych w obrębie swych instytucji. Ponadto powinna zadbać o to, by problemy kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością były w pełni uwzględnione podczas jej wydarzeń i posiedzeń, działań komunikacyjnych, informacyjnych i konsultacyjnych, a także polityki zabezpieczenia społecznego i polityki zatrudnienia, i podjąć starania w celu uwzględnienia problematyki płci w swych budżetach. Należy podjąć działania pozytywne w celu zapewnienia kobietom z niepełnosprawnością udziału, na równych zasadach z innymi osobami, w działalności i funkcjonowania instytucji UE.

5.   Uwagi szczegółowe

5.1.   Przemoc

5.1.1.

Kobietom z niepełnosprawnością w porównaniu z innymi kobietami w większym stopniu grożą przemoc, wykorzystywanie i nadużycia. Przemoc może mieć charakter interpersonalny, instytucjonalny i strukturalny. Przemoc instytucjonalna i strukturalna jest wszelką formą nierówności strukturalnej lub dyskryminacji instytucjonalnej, która utrzymuje kobietę w podrzędnej pozycji, czy to pod względem fizycznym, czy ideologicznym, w porównaniu z innymi osobami w jej rodzinie, domu rodzinnym czy społeczności (24). W badaniu Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 2014 r. oszacowano, że kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością są 3–5 razy bardziej narażone na przemoc, zwłaszcza domową (25).

5.1.2.

Europejskie i krajowe przepisy dotyczące zapobiegania wykorzystywaniu, przemocy i nadużyciom często nie uwzględniają kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością. UE powinna przedsięwziąć niezbędne środki w celu uwzględnienia niepełnosprawności we wszystkich przepisach, politykach i strategiach w celu rozwiązania problemu przemocy, nadużywania i wykorzystywania (26). Przemoc wobec kobiet powinna być uznawana za przestępstwo. Należy przedsięwziąć wszelkie odpowiednie działania ustawodawcze, administracyjne, społeczne i edukacyjne w celu ochrony kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością zarówno w warunkach domowych, jak i poza domem przed wszelkimi rodzajami wykorzystywania, przemocy i nadużyć oraz ułatwienia im dostępu do wymiaru sprawiedliwości poprzez zapewnianie odpowiedniego wsparcia i pomocy w ramach społeczności przy uwzględnieniu ich specyficznych potrzeb, w tym odpowiednich urządzeń, aby uniknąć izolacji i zamknięcia w domu (27).

5.1.3.

UE i państwa członkowskie powinny szybko przystąpić do Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (konwencji stambulskiej), co będzie kolejnym krokiem na drodze do zwalczania przemocy wobec kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością. Środki te powinny obejmować kryminalizację przemocy seksualnej i innych form przemocy wobec kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością, w tym zniesienie przymusowej sterylizacji (28).

5.2.   Zdrowie seksualne i prokreacyjne oraz prawa, w tym poszanowanie domu i rodziny

5.2.1.

Bezprawna stereotypizacja związana z niepełnosprawnością oraz płcią jest formą dyskryminacji, która ma szczególnie poważny wpływ na korzystanie ze zdrowia seksualnego i prokreacyjnego oraz praw w tym względzie, a także z prawa do założenia rodziny. Do szkodliwych stereotypów dotyczących kobiet z niepełnosprawnością należy przekonanie, że są one aseksualne, niekompetentne, irracjonalne lub nadmiernie pobudzone seksualnie (29).

5.2.2.

Wybory kobiet z niepełnosprawnością, szczególnie kobiet z zaburzeniami psychospołecznymi i niepełnosprawnością intelektualną, są często ignorowane, a decyzje w ich imieniu podejmują osoby trzecie, w tym przedstawiciele ustawowi, dostawcy usług, opiekunowie i członkowie rodzin, łamiąc ich prawa wynikające z art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (30). Zbyt często zdarza się, że kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością są poddawane sterylizacji i aborcji lub innym formom kontrolowania płodności. UE i państwa członkowskie powinny przedsięwziąć wszystkie środki w celu zadbania o to, by wszystkie kobiety z niepełnosprawnością były w stanie korzystać ze swej zdolności prawnej, podejmując swoje własne decyzje, jeżeli to pożądane korzystając ze wsparcia innych, odnośnie do usług leczniczych i postępowania terapeutycznego, między innymi decyzje w sprawie zachowania płodności i niezależności prokreacyjnej, korzystając z prawa do decyzji o liczbie dzieci i odstępach między ich narodzinami oraz kwestiach dotyczących swej seksualności i z prawa do tworzenia związków. Powinno się to odbywać bez przymusu, dyskryminacji i przemocy. Przymusowa sterylizacja i przymusowa aborcja stanowią formy przemocy wobec kobiet i należy je traktować jako przestępstwo, zgodnie z definicją zawartą w art. 39 Konwencji Rady Europy w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (31).

5.2.3.

Zdarza się, że kobietom niepełnosprawnym odmawia się również dostępu do informacji, komunikacji i edukacji w zakresie praw i zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego ze względu na szkodliwe stereotypy zakładające ich aseksualność i tym samym brak zapotrzebowania na takie informacje na równych prawach z innymi. Informacje mogą być również niedostępne w przystępnym formacie. Placówki opieki zdrowotnej oraz sprzęt, w tym mammografy i łóżka do badań ginekologicznych, są często fizycznie niedostępne dla kobiet z niepełnosprawnością (32). UE i państwa członkowskie powinny przedsięwziąć wszystkie środki w celu zadbania o to, by kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością miały równy dostęp do związanych z niepełnosprawnością usług zdrowotnych dla osób niepełnosprawnych, a także do przystępnych usług podstawowych, takich jak opieka dentystyczna i okulistyczna, usługi w zakresie zdrowia seksualnego i prokreacyjnego oraz usługi profilaktyczne w tym zakresie, w tym konsultacje ginekologiczne, badania medyczne, planowanie rodziny i odpowiednio dostosowane wsparcie podczas ciąży.

5.2.4.

Należy podjąć niezbędne środki w zakresie szkolenia specjalistów, przede wszystkim pracowników służby zdrowia i osób działających w dziedzinie prawa, w celu zapewnienia, że w trakcie dochodzeń i postępowań będzie wysłuchany głos kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością. Działania te powinny być podejmowane w ścisłej współpracy z organizacjami reprezentującymi osoby niepełnosprawne.

5.3.   Kształcenie i szkolenie

5.3.1.

Krzywdzące stereotypy dotyczące płci i niepełnosprawności zaogniają dyskryminujące postawy, polityki i praktyki takie jak: stosowanie materiałów edukacyjnych szerzących błędne stereotypy dotyczące płci i niepełnosprawności, udział w życiu rodzinnym w oparciu o tradycyjne role płci, przydzielanie roli opiekunek kobietom i dziewczynkom, a w niektórych przypadkach przypisywanie większej wartości kształceniu chłopców niż dziewcząt, zachęcanie do małżeństw z niepełnosprawnymi dziewczynkami, a także brak dostępnych instalacji sanitarnych w szkołach umożliwiających zachowanie higieny podczas menstruacji. Z kolei zjawiska te prowadzą do wyższego poziomu analfabetyzmu, niepowodzeń w szkole, nierównej codziennej frekwencji szkolnej, absencji i wczesnego kończenia szkoły (33).

5.3.2.

Analiza porównawcza UE pokazała, że w 2011 r. jedynie 27 % osób z niepełnosprawnością w wieku 30–34 lat ukończyło uczelnię wyższą lub równoważną w UE (34). Brakuje jednak danych na temat kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością. W europejskich szkołach i różnych państwach członkowskich UE wiele dziewcząt i kobiet z niepełnosprawnością nie może uzyskać dostępu do włączającej, wysokiej jakości edukacji zgodnej z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych. Dowiedziono, że kryzys finansowy wpłynął negatywnie na wysiłki zmierzające do edukacji włączającej.

5.3.3.

Podstawową edukację włączającą dla kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością trzeba postrzegać przez pryzmat wysokiej jakości, równych szans, wsparcia i odpowiedniego zakwaterowania (35) i powszechnej dostępności przez cały cykl życia, dbając o to, by kobiety z niepełnosprawnością mogły uzyskać dostęp do kształcenia dorosłych jako sposobu zwiększenia niezależności osobistej, rozwoju osobistego i włączenia społecznego przy jednoczesnym stałym korzystaniu z prawa do samodzielnego podejmowania decyzji oraz wyboru sposobu życia. Rodzice uczniów z niepełnosprawnością powinni być wyposażeni w odpowiednie informacje na temat korzyści płynących z powszechnej edukacji sprzyjającej włączeniu społecznemu.

5.3.4.

UE i państwa członkowskie powinny ocenić obecną sytuację i przedsięwziąć środki ułatwiające dostęp do włączającej, wysokiej jakości edukacji dla wszystkich uczniów z niepełnosprawnością zgodnie z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych i korzystanie z niej, promując zastosowanie europejskich instrumentów finansowych, i uwzględnić wskaźniki związane z niepełnosprawnością w strategii „Europa 2020” na etapie realizacji celu kształcenia.

5.3.5.

W ostatnich latach poprawiono odpowiednie rozporządzenia i programy wymiany studentów (takie jak Erasmus+), włączając wsparcie finansowe mobilności studentów niepełnosprawnych. Jednak w praktyce studenci z niepełnosprawnością napotykają wiele przeszkód w dostępie do krajowych usług edukacyjnych kraju przeznaczenia (podejście, przeszkody fizyczne, komunikacyjne i informacyjne, brak elastyczności programu nauczania) (36). Programy UE dotyczące szkolnictwa wyższego, szkolenia i uczenia się przez całe życie powinny obejmować wsparcie dla kobiet z niepełnosprawnością. Europejski program wymiany w dziedzinie przedsiębiorczości powinien obejmować wsparcie finansowe dla młodych osób z niepełnosprawnością, co obecnie nie jest możliwe. Należy rozpowszechniać dobre praktyki i zadania w ramach programu wymiany studentów i młodych przedsiębiorców oraz zapewnić szkolenia dla specjalistów w zakresie edukacji, partnerów społecznych i mediów.

5.3.6.

Kobietom i dziewczętom z niepełnosprawnością należy zapewnić równy dostęp do różnych elementów systemów ICT i społeczeństwa informacyjnego. Przy opracowywaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych konieczne jest uwzględnienie czynników ekonomicznych, zapotrzebowania na szkolenia oraz równych szans niezależnie od wieku, tak aby zapewnić dostęp do nich niepełnosprawnym kobietom i dziewczętom narażonym na ryzyko ubóstwa lub wykluczenia społecznego.

5.4.   Zatrudnienie

5.4.1.

Ogółem udział kobiet w rynku pracy jest znacznie niższy niż mężczyzn (46,6 % w porównaniu z 61,9 %). Rynki pracy we wszystkich państwach członkowskich wskazują na stałą i znaczną segregację płciową. Kobiety z niepełnosprawnością są jednak znacznie bardziej wykluczone z rynku pracy. Zgodnie ze wskaźnikiem równouprawnienia płci Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn z 2015 r. jedynie 18,8 % kobiet z niepełnosprawnością jest zatrudnionych w UE. 28,1 % mężczyzn z niepełnosprawnością posiada zatrudnienie. Wysoki wskaźnik bezrobocia kobiet z niepełnosprawnością jest niedopuszczalny i zwiększa prawdopodobieństwo, że będą one żyły w ubóstwie i wykluczeniu społecznym. Kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością mają większe trudności w dostępie do rynku pracy, co utrudnia im prowadzenie samodzielnego trybu życia. Otrzymują często niedostateczne wynagrodzenie. Przeszkody w mobilności oraz większa zależność od członków rodziny i opiekunów utrudniają im czynny udział w kształceniu, rynku pracy oraz życiu społecznym i gospodarczym społeczności (37).

5.4.2.

Biorąc pod uwagę wysoki wskaźnik bezrobocia i bierności zawodowej kobiet z niepełnosprawnością, UE i państwa członkowskie muszą opracować podstawowe i szczególne działania ukierunkowane na kobiety niepełnosprawne w celu promowania szkoleń, pośrednictwa pracy, dostępu do zatrudnienia, utrzymania miejsca pracy, równego wynagrodzenia za tą samą pracę, równej ścieżki kariery, dostosowań w miejscu pracy i równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Kobiety z niepełnosprawnością muszą mieć równe prawo do sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy, w tym do równych szans i równego wynagrodzenia za pracę o tej samej wartości (38).

5.4.3.

Biorąc pod uwagę instrument mikrofinansowania UE i Europejski Fundusz Społeczny, mające zwiększać zatrudnienie i promować włączenie społeczne, należy propagować możliwości samozatrudnienia, przedsiębiorczość kobiet z niepełnosprawnością, równą reprezentację w zarządach przedsiębiorstw, rozwój przedsiębiorstw społecznych czy też rozpoczynanie własnej działalności. Kobiety z niepełnosprawnością powinny mieć równe prawa do pomocy finansowej w ciągu działalności przedsiębiorstwa i powinny być postrzegane jako kompetentni przedsiębiorcy. Należy zapewnić pozytywne działania wobec kobiet z niepełnosprawnością, które są przedsiębiorczyniami, za pomocą pożyczek uprzywilejowanych, mikrokredytów i pożyczek niezwrotnych, z uwzględnieniem kobiet na obszarach wiejskich.

5.4.4.

Wzrost liczby osób z niepełnosprawnością spotęguje obciążenia dla opiekunów, zwłaszcza opiekunów rodzin, którymi najczęściej są kobiety zmuszone do ograniczenia wymiaru pracy, a nawet opuszczenia rynku pracy w celu zapewnienia opieki zależnym członkom swoich rodzin (39).

5.4.5.

UE i państwa członkowskie powinny promować lepsze pogodzenie życia prywatnego i zawodowego kobiet niepełnosprawnych i opiekunów osób z niepełnosprawnością za pomocą skutecznych środków opartych na ich konkretnych potrzebach. Ewentualne środki realizacji tego celu to przejrzystość wynagrodzenia, procedury rekrutacji i świadczenia społeczne, elastyczne godziny pracy czy też telepraca w niepełnym wymiarze godzin, równowaga wydatków związanych z niepełnosprawnością w okresie macierzyństwa i opieki nad innymi osobami potrzebującymi dużego wsparcia, promowanie powszechnego dostępu do wysokiej jakości, przystępnych cenowo usług wsparcia o różnych porach dnia takich jak przedszkola czy też usługi opiekuńcze dla starszych i innych osób mających dużą potrzebę wsparcia. Wszystkie te środki mogą pomóc w realizacji tego celu (40).

5.4.6.

UE i państwa członkowskie powinny uwzględnić kobiety z niepełnosprawnością i ich rodziny w proponowanej dyrektywie w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów i innych środkach politycznych poprawiających równowagę między życiem zawodowym a prywatnym pracowników i opiekunów (41).

5.4.7.

Osoby z niepełnosprawnością borykają się również z wyjątkowymi przeszkodami w równym udziale w miejscu pracy, w tym z molestowaniem seksualnym, nierównym wynagrodzeniem i brakiem dostępu do dochodzenia roszczeń z powodu dyskryminacyjnej postawy skutkującej odrzuceniem roszczeń. UE i państwa członkowskie powinny również zadbać o bezpieczne i zdrowe warunki pracy dla kobiet z niepełnosprawnością i opiekunów osób z niepełnosprawnością, w tym o ochronę przed molestowaniem i uzyskanie odszkodowania. Należy zapobiegać nękaniu w miejscu pracy, przyjmując skuteczne procedury postępowania w przypadku nękania zgodnie z zastosowaniem dyrektywy UE 2000/78 (42).

5.5.   Uczestnictwo w życiu politycznym i publicznym

5.5.1.

Na przestrzeni wieków głosy kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnością nie były słyszane, w związku z czym ich udział w podejmowaniu decyzji publicznych jest nieproporcjonalnie niski. W większości państw członkowskich UE pozbawienie obywateli z niepełnosprawnością zdolności prawnej prowadzi do utraty prawa do głosowania. Przeszkody w prawie do głosowania przyjmują również formę niedostępnych procedur głosowania, w tym niedostępnych punktów wyborczych (43). UE powinna zadbać o to, by kobiety z niepełnosprawnością mogły w pełni uczestniczyć w życiu publicznym i politycznym, a zwłaszcza w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2019 r.

5.5.2.

Ze względu na brak równowagi sił i dyskryminację z wielu przyczyn jednocześnie mają one mniej możliwości założenia organizacji reprezentujących ich potrzeby jako kobiet, dzieci i osób z niepełnosprawnością, a także mniej możliwości przystąpienia do nich. Unia powinna przedsięwziąć środki zachęcające kobiety z niepełnosprawnością do przyjęcia roli przywódczej w publicznych organach decyzyjnych na wszystkich szczeblach i umożliwić im tworzenie organizacji i sieci kobiet z niepełnosprawnością, a także przyłączanie się do nich (44). Należy zapewnić programy szkoleń i opieki mentorskiej dla kobiet z niepełnosprawnością, tak aby mogły wkroczyć do życia politycznego i publicznego.

---

(1)  Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD), uwaga ogólna nr 3 (CRPD/C/GC/3), s. 1; EDF Alternatywne sprawozdanie dla UNCRPD, s. 57.

(2)  Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

(3)  Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, Końcowe uwagi na temat sprawozdania wstępnego Unii Europejskiej, Organizacja Narodów Zjednoczonych (art. 6 CRPD/C/EU/CO/1).

(4)  Sprawozdanie w sprawie kobiet niepełnosprawnych, Parlament Europejski, 14 października 2013 r., s. 6.

(5)  Zob. przyp. 3, art. 4 ust. 3.; zob. przyp. 1, s. 17.

(6)  Zob. przyp. 4, s. 9.

(7)  Zob. przyp. 3, art. 16.

(8)  Sprawozdanie w sprawie położenia kresu przymusowej sterylizacji kobiet i dziewcząt niepełnosprawnych, Europejskie Forum Niepełnosprawności, 2018, s. 49.

(9)  2. manifest praw kobiet i dziewcząt niepełnosprawnych w Unii Europejskiej, Europejskie Forum Niepełnosprawności 2011, s. 18 i 34.

(10)  Zob. przypis 9, s. 4.

(11)  Moduł ad hoc badania aktywności ekonomicznej ludności UE (BAEL) na temat osób niepełnosprawnych i długoterminowych problemów zdrowotnych, 2002.

(12)  Zob. przyp. 4, s. 24.

(13)  Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

(14)  Zob. przyp. 3, art. 6; zob. przyp. 4, s. 6.

(15)  Zob. przyp. 3, art. 4. ust. 3; zob. przyp. 1, s. 17.

(16)  Zob. przyp. 9, s. 47.

(17)  Zob. przyp. 4, s. 16.

(18)  Zob. przyp. 4, s. 9.

(19)  Zob. przyp. 1, s. 2.

(20)  Zob. przyp. 9, s. 52.

(21)  Zob. przyp. 1, s. 15.

(22)  Zob. przyp. 9, s. 11.

(23)  Zob. przyp. 3, art. 8.

(24)  Zob. przyp. 1, s. 8.

(25)  Badanie w sprawie przemocy wobec kobiet, Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, 2014, s. 186.

(26)  Zob. przyp. 3, art.16.

(27)  Zob. przyp. 9, s. 21.

(28)  Zob. przyp. 3, art. 16; Zob. przyp. 8, s. 49.

(29)  Zob. przyp. 1, s. 10.

(30)  Zob. przyp. 1, s. 11.

(31)  Sprawozdanie w sprawie położenia kresu przymusowej sterylizacji kobiet i dziewcząt niepełnosprawnych, Europejskie Forum Niepełnosprawności, 2018, s. 49 i 50.

(32)  Zob. przyp. 1, s. 11; Zob. przyp. 9, s. 34.

(33)  Zob. przyp. 1, s. 14.

(34)  Dane EU-SILC z 2011 r.

(35)  Zob. przyp. 9, s. 32.

(36)  Alternatywne sprawozdanie dotyczące Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, s. 43.

(37)  Zob. przyp. 4, s. 7.

(38)  Zob. przyp. 9, s. 41.

(39)  Zob. przyp. 9, s. 45; Zob. przyp. 4, s. 6.

(40)  Zob. przyp. 4, art. 14; Zob. przyp. 9, s. 43.

(41)  Zob. przyp. 3, art. 23.

(42)  Zob. przyp. 4, s. 25.

(43)  Alternatywne sprawozdanie dla Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

(44)  Zob. przypis 1, s. 16.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 924/2009 w odniesieniu do niektórych opłat za płatności transgraniczne w Unii i opłat za przeliczenie waluty”

[COM(2018) 163 final – 2018/0076 (COD)]

(2018/C 367/05)

Sprawozdawca:

Daniel MAREELS

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 19.4.2018 Rada Europejska, 3.5.2018
Podstawa prawna	Art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	7.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	116/0/0

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje przedmiotowy wniosek, który pozwoli zmniejszyć koszt płatności transgranicznych w euro w państwach członkowskich spoza strefy euro i zwiększyć przejrzystość w zakresie opłat za wymianę walut. Wzywa do szybkiego wdrożenia tego wniosku.

1.2.

Bezpośrednie skutki wniosku będą odczuwalne głównie w państwach członkowskich spoza strefy euro. Stosowane tam wysokie opłaty za wewnątrzunijne płatności transgraniczne w euro znikną, ponieważ będą musiały zostać dostosowane do niższych opłat za transakcje krajowe w walucie krajowej. EKES z zadowoleniem przyjmuje to obniżenie opłat, korzystne w szczególności dla konsumentów i przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP.

1.3.

Z kolei obniżenie opłat niewątpliwie doprowadzi do zwiększenia swobodnego przepływu transgranicznego i wolnego handlu w całej UE, przynosząc korzyści wszystkim państwom członkowskim Unii. Pogłębienie jednolitego rynku i pozytywne skutki gospodarcze, które w ten sposób można uzyskać, są ważne zdaniem EKES-u.

1.4.

EKES z zadowoleniem stwierdza, że w ten sposób osiągnięty zostanie też początkowy cel projektu SEPA, by traktować wszystkie wewnątrzunijne płatności w euro jak płatności krajowe. Jednocześnie przyczyni się to do budowy jednolitego rynku detalicznych usług finansowych, jako że zlikwidowany zostanie obecny podział tego rynku na użytkowników ze strefy euro i spoza strefy euro. Niższe opłaty ponoszone przez użytkowników w strefie euro zostaną w ten sposób udostępnione również użytkownikom spoza strefy euro.

1.5.

W kontekście swych wielokrotnych apeli o zachowanie różnorodności środowiska bankowego jako gwarancji stabilności i efektywności systemu oraz w celu uwzględnienia różnych przyszłościowych zmian i wyzwań EKES wzywa do poświęcenia większej uwagi aspektowi kosztów, z którym będą miały do czynienia banki w następstwie przedmiotowego wniosku.

1.6.

Uczestnicy rynku zostaną zobowiązani do publikowania pełnych kosztów wymiany walut za granicą i informowania o nich osób zainteresowanych przed przystąpieniem przez nie do operacji. Zdaniem EKES-u te nowe dodatkowe obowiązki dotyczące przejrzystości są uzasadnione, ponieważ pozwolą konsumentom na dokonywanie właściwego wyboru podczas operacji za odpowiednią cenę. Ale również w tym przypadku ważne jest, aby wziąć pod uwagę bardzo złożony pod względem technicznym charakter tej kwestii oraz związane z nią koszty ponoszone przez dostawców.

1.7.

Wreszcie Komitet wskazuje również, że mimo iż dotyczy to bardzo technicznej kwestii, pojawia się tu ogromna szansa na dobrą i jasną komunikację z wszystkimi obywatelami Unii. Można by wykorzystać wprowadzane w tym zakresie zmiany do wyjaśnienia, w jaki sposób UE dokonuje zmian, które są pozytywne dla każdego, i rozwiązuje problemy dnia powszedniego.

2.   Kontekst

2.1.

Od początku lat 2000 prowadzone są działania mające na celu harmonizację płatności bezgotówkowych w Europie. Dlatego już od wprowadzenia euro rozpoczęto prace nad jednolitym obszarem płatności w euro – Single Euro Payments Area (w skrócie SEPA) (1). W tym kontekście przeprowadzono stopniowe przejście z krajowych systemów płatności na system europejski. Proces ten został zakończony w 2014 r.

2.2.

Na tej podstawie rządy, handlowcy i przedsiębiorstwa mogą z łatwością dokonywać płatności w dowolnym miejscu w strefie euro i Unii Europejskiej (2) dzięki zastosowaniu identycznych środków płatności: kart, poleceń przelewu i poleceń zapłaty. Niezależnie od kraju nie czyni się rozróżnienia – wszystkie płatności są traktowane jak europejskie płatności wewnętrzne.

2.3.

Ponadto podjęto różne inne inicjatywy mające na celu nie tylko zwiększenie przejrzystości kosztów płatności, ale i zmniejszenie tych kosztów. Na tej podstawie między innymi opłaty za wewnątrzunijne płatności transgraniczne w euro zostały obecnie zrównane z opłatami za krajowe płatności w tej walucie. Dokonano tego na podstawie rozporządzenia (WE) nr 2560/2001, zastąpionego później rozporządzeniem (WE) nr 924/2009.

2.4.

Zmiana ta miała jednak zastosowanie jedynie w państwach członkowskich strefy euro (3) oraz w Szwecji, która skorzystała z możliwości (4) przewidzianej dla innych państw członkowskich, by rozszerzyć ten system na walutę krajową.

2.5.

W ramach „Planu działania w sprawie detalicznych usług finansowych: szersza oferta i lepsze produkty” z marca 2017 r. Komisja zobowiązała się do przygotowania środków w celu zmniejszenia kosztów transakcji transgranicznych we wszystkich państwach członkowskich i oceny praktyk w dziedzinie dynamicznego przeliczania walut (5).

2.6.

Omawiany wniosek (6) dotyczący zmiany rozporządzenia (WE) nr 924/2009 ma na celu rozszerzenie wspomnianego wyżej systemu wewnątrzunijnych transakcji w euro z korzyścią dla osób fizycznych i przedsiębiorstw w państwach członkowskich spoza strefy euro. W ten sposób można zmniejszyć koszty wewnątrzunijnych płatności transgranicznych, dostosowując je do opłat za transakcje krajowe w walucie krajowej państwa członkowskiego.

2.7.

Jednocześnie (7) nakłada się dodatkowe obowiązki w zakresie przejrzystości w odniesieniu do wymiany walut. W rezultacie koszty transakcji transgranicznych będą w przyszłości jawne.

2.8.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w przypadku wymiany walut na uczestników rynku nałożono również szereg dodatkowych obowiązków w zakresie przejrzystości. Dzięki temu osoby zainteresowane będą znały pełny koszt transakcji transgranicznej przed przystąpieniem do operacji.

3.   Komentarze i uwagi

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycje rozszerzenia korzyści płynących z systemu SEPA na obywateli i przedsiębiorstwa z państw członkowskich spoza strefy euro. W ten sposób zostaną zmniejszone koszty wewnątrzunijnych transgranicznych płatności w euro, zwłaszcza w tych ostatnich państwach członkowskich. Jednocześnie zwiększony zostanie obowiązek przejrzystości w odniesieniu do opłat za wymianę walut.

3.2.

Wnioski te przyczynią się zatem do budowy jednolitego rynku detalicznych usług finansowych, jako że zlikwidowany zostanie obecny podział rynku wewnątrzunijnych płatności transgranicznych w euro. Użytkownicy w strefie euro mogą w pełni korzystać z SEPA w zakresie tego rodzaju płatności, podczas gdy obecnie tak się nie dzieje w przypadku użytkowników w państwach członkowskich, których walutą nie jest euro.

3.3.

Większość użytkowników w strefie euro może dokonywać płatności, o których tu mowa, uiszczając niskie lub wręcz znikome opłaty, w przeciwieństwie do użytkowników spoza strefy euro – z reguły ponoszą oni wysokie koszty w tym zakresie. Niezwykle istotne jest, by położyć kres tej sytuacji. Dostawcy usług płatniczych w tych państwach członkowskich będą musieli zrównać swoje opłaty za transakcje transgraniczne w euro ze zwykle niższymi opłatami za transakcje krajowe w walucie krajowej.

3.4.

To obniżenie opłat pozytywnie wpłynie na swobodny przepływ transgraniczny i wolny handel w UE, i to we wszystkich państwach członkowskich. W ten sposób konsumenci spoza strefy euro będą mieć łatwiejszy dostęp do rynków w strefie euro, czerpiąc z tego korzyści. Ten sam łatwiejszy dostęp dotyczyć będzie również przedsiębiorstw, w szczególności MŚP, które będą mogły poprawić swoją pozycję na rynkach i zwiększyć konkurencyjność, również odnosząc z tego korzyści.

3.5.

EKES popiera decyzję o skoncentrowaniu się w ramach proponowanego programu na transakcjach w euro. W istocie, w swojej opinii w sprawie planu działania w sprawie detalicznych usług finansowych EKES z zadowoleniem przyjął fakt, że „na obecnym etapie Komisja Europejska nie podejmuje działań regulacyjnych (8)”. Jednocześnie jest to wielki krok naprzód dla zainteresowanych państw członkowskich, które od pewnego czasu miały możliwość podjęcia tego kroku, ale tego nie zrobiły (9).

3.6.

Niezależnie od szeregu innych powodów (10) wybór ten stanowi również kompromis między wyraźniejszymi żądaniami ze strony zarówno dostawców usług płatniczych (11), jak i użytkowników tych usług (12). Co więcej, proponowane rozwiązanie lepiej pasuje do idei rozwiązania „na miarę”. Umożliwia bowiem uwzględnienie specyfiki i sytuacji zainteresowanych państw członkowskich, m.in. na poziomie systemów płatności i dostawców usług płatniczych.

3.7.

Aby umożliwić konsumentom dokonanie właściwego wyboru w zakresie wymiany walut za granicą, co obecnie wydaje się trudne z uwagi na brak odpowiednich informacji we właściwym czasie, na uczestników rynku nakłada się również szereg dodatkowych obowiązków w zakresie przejrzystości. Dzięki temu jeszcze przed przystąpieniem do transakcji transgranicznej jej pełne koszty będą podane do wiadomości publicznej i będą znane osobom zainteresowanym.

3.8.

EKES uważa, że obowiązek przejrzystości z korzyścią dla użytkowników i konsumentów jest bardzo ważny, podobnie jak bezpieczeństwo transakcji. Równie ważne jest ustalenie górnej granicy kosztów tego rodzaju usług, w oczekiwaniu na opracowanie konkretnych środków wykonawczych (13). Dla dostawców usług płatniczych jest to bardzo skomplikowane i trudne zagadnienie, w związku z czym należy zwrócić uwagę na związany z tym aspekt kosztowy.

3.9.

Znaczące są koszty i zmniejszone dochody, jakie odczują dostawcy usług płatniczych w następstwie tych wniosków (14). Nawet o ile obecna sytuacja nie jest może w pełni satysfakcjonująca, a straty można będzie w pewnym stopniu złagodzić w dłuższej perspektywie, nadal należy zwrócić odpowiednią uwagę na ten aspekt kosztów.

3.10.

Jak ostatnio podkreślił EKES (15) w kontekście apelu o różnorodność w środowisku bankowym, należy koniecznie zwrócić uwagę na aspekt kosztów jako gwarancję stabilności i skuteczności systemu (16). Należy też uwzględnić fakt, że obecnie banki muszą stawiać czoła wielu ważnym wyzwaniom, m.in. związanym z ramami regulacyjnymi i nadzorczymi, szeregiem zmian przyszłościowych (17), długotrwale niskimi stopami oprocentowania i wieloma innymi sytuacjami (18).

3.11.

Wreszcie Komitet wskazuje również, że mimo iż dotyczy to bardzo technicznej kwestii, pojawia się tu ogromna szansa na dobrą i jasną komunikację z wszystkimi obywatelami Unii. W istocie można by wykorzystać wprowadzane w tym zakresie zmiany do wyjaśnienia, w jaki sposób UE wprowadza zmiany pozytywne dla przedsiębiorców, obywateli i konsumentów oraz rozwiązuje problemy dnia powszedniego, na przykład pojawiające się podczas podróży.

---

(1)  Więcej informacji o SEPA: zob. strona internetowa Europejskiej Rady ds. Płatności: https://www.europeanpaymentscouncil.eu/.

(2)  Zakres geograficzny SEPA obejmuje obecnie ponad 34 kraje i terytoria: 28 państw członkowskich UE oraz Islandię, Norwegię, Liechtenstein, Szwajcarię, Monako i San Marino. Zob. strona internetowa w przypisie 1.

(3)  I w konsekwencji dla płatności w euro.

(4)  Możliwość przewidziana dla wszystkich państw członkowskich w rozporządzeniu (WE) nr 2560/2001 i zastępującym je rozporządzeniu (WE) nr 924/2009 w sprawie płatności transgranicznych.

(5)  Zob. COM(2017) 139 final; http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52017DC0139. Zob. w szczególności proponowane działania 1 i 2.

(6)  Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 924/2009 w odniesieniu do niektórych opłat za płatności transgraniczne w Unii i opłat za przeliczenie waluty, zob. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1524213305690&uri=CELEX:52018PC0163.

(7)  W tym samym wniosku dotyczącym rozporządzenia.

(8)  Zob. Dz.U. C 434 z 15.12.2017, s. 51, pkt 1.1.

(9)  Zob. opcja opisana w pkt 2.4.

(10)  Niektóre z nich zostały zebrane w komunikacie prasowym „Często zadawane pytania: płatności transgraniczne” dotyczącym aktualnych wniosków. Zob. http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-18-2424_en.htm.

(11)  Którzy wcześniej popierali status quo.

(12)  Którzy wcześniej byli za regulacją jeszcze większej liczby transakcji.

(13)  Ze względu na szybko zmieniające się otoczenie i techniczny charakter tego zagadnienia przewidziano nieprzekraczalny termin 36 miesięcy od wejścia w życie rozporządzenia.

(14)  W uzasadnieniu dotyczącym wniosku wskazano kwotę 900 mln EUR rocznie w odniesieniu do transakcji transgranicznych w euro.

(15)  Zob. Dz.U. C 434 z 15.12.2017, s. 51; opinia INT/822, pkt 3.6.

(16)  Zob. Dz.U. C 251 z 31.7.2015, s. 7, pkt 1.1, a także Dz.U. C 451 z 16.12.2014, s. 45, pkt 1.11.

(17)  Na przykład w zakresie technologii FinTech i blockchain, a także finansowania zrównoważonych gospodarek. W odniesieniu do „Plan działania: finansowanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego” zob. (https://ec.europa.eu/info/publications/180308-action-plan-sustainable-growth_en) COM(2018)97 final.

(18)  M.in. podejście UE do kredytów zagrożonych (https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/banking-and-finance/financial-supervision-and-risk-management/managing-risks-banks-and-financial-institutions/non-performing-loans-npls_en.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 168/2013 w odniesieniu do zastosowania etapu Euro 5 do homologacji typu pojazdów dwu- lub trójkołowych oraz czterokołowców”

[COM(2018) 137 final – 2018/0065 (COD)]

(2018/C 367/06)

Sprawozdawca:

Gerardo LARGHI

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 16.4.2018 Rada, 4.4.2018
Podstawa prawna	Art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	7.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	125/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) przyjmuje z zadowoleniem wniosek dotyczący rozporządzenia COM(2018) 137 final, gdyż wnosi on pewne zmiany do rozporządzenia (UE) nr 168/2013 mające na celu zrównoważenie konieczności rozwoju technologii o niewielkim wpływie na środowisko (homologacja Euro 5) z rzeczywistą zdolnością niektórych przedsiębiorstw do ich wdrożenia w przewidzianym czasie (wykonalność technologiczna). Odstępstwa powinny zatem zapobiegać negatywnym konsekwencjom dla rynku i poziomu zatrudnienia, gwarantując jednak szybkie osiągnięcie lepszych norm emisji.

1.2.

EKES podkreśla, że zmiany zaproponowane przez Komisję są zgodne z zaleceniami zawartymi w ostatniej opinii EKES-u w tej dziedzinie (1). Wśród nich należy podkreślić: stopniowe i elastyczne zastosowanie rozporządzenia stosownie do faktycznej wykonalności technologicznej, rozsądne koszty dla przedsiębiorstw i konsumentów, wykluczenie pojazdów kategorii L1 i L2 z zastosowania systemu diagnostyki pokładowej (OBD) (2). Ponadto Komitet przyjmuje do wiadomości szerokie poparcie dla wniosku ze strony państw członkowskich i wszystkich zainteresowanych stron.

1.3.

EKES uważa, że przepisy będą miały pozytywny wpływ na koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa i w konsekwencji na koszty ponoszone przez konsumentów. W tym kontekście trzeba zauważyć rolę społeczną pojazdów kategorii L na obszarach wiejskich, gdzie są one często alternatywą wobec brakujących środków transportu publicznego, oraz w miastach, gdyż pomagają zmniejszyć zatory komunikacyjne.

1.4.

EKES opowiada się za przedłużeniem uprawnienia Komisji do przyjmowania aktów delegowanych na kolejnych pięć lat. Uważa, że warunek ten ma decydujące znaczenie dla dostosowania w odpowiednim czasie obowiązujących przepisów do stałego rozwoju technologii i rynku w tym sektorze.

1.5.

EKES odnotowuje, że badanie Komisji (3) nie uwzględnia kosztów, wykonalności technicznej i odtwarzalności testów na zużycie energii (rodzaj badania VII) w pojazdach homologowanych o napędzie elektrycznym (L1e-A) oraz homologowanych rowerach ze wspomaganymi pedałami (L1e-B). Wyżej wspomniane badanie koncentruje się w rzeczywistości na analizie samych pojazdów wyposażonych w silnik spalinowy. Komitet zaleca zatem Komisji rozpoczęcie jak najszybciej dodatkowego badania na temat zużycia energii pojazdów w kategorii L1e-A i L1e-B w celu zaoferowania przedsiębiorstwom tego sektora pewnych ram prawnych.

1.6.

EKES popiera propozycję Komisji w sprawie odroczenia zastosowania limitów emisji Euro 5 do pojazdów lekkich czterokołowych (czterokołowce drogowe z nadwoziem – L6e-B), trzykołowych motorowerów (L2eU), motocykli trialowych (L3e-AxT) oraz motocykli enduro (L3e-AxE). Jednak ze względu na to, że chodzi o produkcję niszową (4) prowadzoną przez małe i mikroprzedsiębiorstwa, EKES zaleca przedłużenie tego odstępstwa do 2024 r. zgodnie ze wstępnymi przewidywaniami zawartymi w ocenie skutków. Taki środek powinien umożliwić przedsiębiorstwom w tym sektorze mniej traumatyczną transformację, sprzyjając zachowaniu poziomu zatrudnienia.

2.   Wprowadzenie

2.1.

Sektor pojazdów w kategorii L cechuje się szeroką gamą pojazdów lekkich dwu, trzy- i czterokołowych. Obejmuje ona siedem kategorii pojazdów: rowery ze wspomaganymi pedałami i motorowery dwu- (L 1 e) i trójkołowe (L2e), motocykle dwu- (L3e) i trójkołowe (L4e – wózki boczne), trójkołowe pojazdy silnikowe (L5e), pojazdy czterokołowe lekkie (L6e) i ciężkie (L7e – czterokołowce). Każda kategoria dzieli się ponadto w swoim obrębie na łącznie 25 podkategorii.

2.2.

Różnorodność modeli, systemów mechanizmów napędowych i zastosowań sprawia, że kategoria L należy do najbardziej zróżnicowanych i wszechstronnych w sektorze pojazdów. Szacuje się, że w UE porusza się ponad 35 mln pojazdów kategorii L.

2.3.

Wymogi dotyczące homologacji typu dla „pojazdów kategorii L” (5) od dnia 1 stycznia 2016 r. określono w rozporządzeniu (UE) nr 168/2013 oraz w czterech aktach delegowanych i wykonawczych do tego rozporządzenia (6).

2.4.

Traktując za punkt wyjścia problemy wskazane w ocenie skutków na temat wpływu na środowisko etapu Euro 5 dla pojazdów kategorii L, Komisja proponuje zmianę lub uwzględnienie niektórych artykułów rozporządzenia (UE) nr 168/2013 w celu wyjaśnienia jego zasad i ułatwienia wdrażania.

2.5.

Propozycja ta, której realizacji pragną również same przedsiębiorstwa w tym sektorze (7), została sporządzona po formalnej konsultacji ze wszystkimi zainteresowanymi stronami (przedsiębiorstwami produkcyjnymi, organami udzielającymi homologacji, partnerami społecznymi).

3.   Streszczenie wniosku Komisji

3.1.   System diagnostyki pokładowej

3.1.1.

Układ OBD (8) służy do kontroli ogólnego funkcjonowania pojazdu, a w szczególności sygnalizuje awarie czy też nieprawidłowości, które są przyczyną szkodliwych emisji. Istniał już na etapie Euro 4 i zostanie dalej rozwinięty na etapie Euro 5. Ze względu na normę Euro 5 układ OBD będzie działać na czujniki i urządzenia wykonawcze pojazdów w celu monitorowania sprawnego funkcjonowania nie tylko silników, lecz również obróbki spalin i katalizatora.

3.1.2.

Komisja proponuje odroczenie do 2025 r. niektórych aspektów dotyczących zobowiązania do instalacji układu OBD na etapie II, szczególnie jeżeli chodzi o kontrolę katalizatora. Taki środek przewiduje się wyłącznie w odniesieniu do niektórych rodzajów pojazdów, gdyż ze względów technicznych wspomniane urządzenia nie będą mogły być dostępne w 2020 r. Zmiana tego postanowienia powinna gwarantować przedsiębiorstwom wystarczającą ilość czasu na zastosowanie przepisów.

3.1.3.

Komisja wyjaśnia ponadto, że z wymogu dotyczącego układu OBD II wyłączono motorowery (kategorie L1 i L2), podobnie jak lekkie czterokołowce (kategoria L6e) i podkategorie motocykli enduro (L3e-AxE) i motocykli trialowych (L3e-AxT).

3.2.   Metoda kontroli emisji (matematyczna procedura dotycząca trwałości)

3.2.1.

Badanie na temat wpływu na środowisko normy Euro 5 pokazuje, że metoda poddania badaniu pojazdów po wykonaniu przebiegu 100 km nie umożliwia oszacowania rzeczywistego pogorszenia się stanu układu kontroli emisji pojazdu w okresie jego eksploatacji (9).

3.2.2.

Komisja proponuje stopniowe wyeliminowanie tej metody do 2025 r. W międzyczasie sugeruje zwiększenie przebiegu pojazdu przed poddaniem go badaniu w celu zapewnienia większej wiarygodności danych. Wniosek przewiduje zatem, że pojazdy zarejestrowane w okresie od 1 stycznia 2020 r. do 31 grudnia 2024 r. powinny zostać poddane badaniu pod kątem efektywności środowiskowej po przebiegu 2500 km, jeżeli pojazd ma maksymalną prędkość poniżej 130 km/h, a po 3 500 km jeżeli ma maksymalną prędkość równą lub wyższą od 130 km/h.

3.3.   Zastosowanie limitów Euro 5

3.3.1.

Badanie na temat wpływu Euro 5 potwierdza, że technologia niezbędna do spełnienia nowych limitów środowiskowych jest już dostępna, z wyjątkiem niektórych rodzajów pojazdów kategorii L (L6e-B, L2e-U, L3e-AxT i L3e-AxE).

3.3.2.

Komisja proponuje zatem odroczenie zastosowania takich limitów od 2020 r. do 2022 r. w odniesieniu do powyższych podkategorii. Środek ten umożliwi producentom, zwłaszcza MŚP, przestrzeganie terminów przestawienia się na bezemisyjne układy napędowe, wywierając jednocześnie pozytywny wpływ na wysokość kosztów z korzyścią dla konsumentów.

3.3.3.

Komisja stwierdza ponadto, że limity poziomu hałasu Euro 5 wymagają dalszego wyjaśnienia. Proponuje zatem utrzymanie w mocy istniejących ograniczeń (Euro 4) do czasu ustalenia nowych dopuszczalnych wartości dla Euro 5.

3.4.   Akty delegowane

3.4.1.

Rozporządzenie (UE) nr 168/2013 przyznaje Komisji uprawnienie do przyjmowania aktów delegowanych na okres pięciu lat, który upłynął w dniu 21 marca 2018 r. Ze względu na konieczność stałej aktualizacji przepisów stosownie do postępu technologicznego Komisja zwraca się o przedłużenie uprawnienia do przyjmowania aktów delegowanych na okres kolejnych pięciu lat z możliwością automatycznego przedłużenia.

---

(1)  Dz.U. C 84 z 17.3.2011, s. 30.

(2)  Dz.U. C 84 z 17.3.2011, s. 30, pkt 4.1, 4.3, 5.3.

(3)  Sprawozdanie z badania: „Effect study of the environmental step Euro 5 for L-category vehicles”, EU-Books, ET-04-17-619-EN-N.

(4)  Te podkategorie pojazdów stanowią poniżej 1 % całkowitej produkcji pojazdów kategorii L.

(5)  Dz.U. L 60 z 2.3.2013, s. 52 – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 168/2013 z dnia 15 stycznia 2013 r. w sprawie homologacji i nadzoru rynku pojazdów dwu- lub trzykołowych oraz czterokołowców.

Dz.U. L 53 z 21.2.2014, s. 1 – Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 134/2014 z dnia 16 grudnia 2013 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 168/2013 w odniesieniu do wymogów w zakresie efektywności środowiskowej i osiągów jednostki napędowej oraz zmieniające jego załącznik V.

Dz.U. L 25 z 28.1.2014, s. 1 – Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 44/2014 z dnia 21 listopada 2013 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 168/2013 w odniesieniu do konstrukcji pojazdów i wymogów ogólnych dotyczących homologacji pojazdów dwu- lub trójkołowych oraz czterokołowców.

Dz.U. L 7 z 10.1.2014, s. 1 – Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 3/2014 z dnia 24 października 2013 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 168/2013 w odniesieniu do wymogów w zakresie bezpieczeństwa funkcjonalnego pojazdów do celów homologacji pojazdów dwu- lub trójkołowych oraz czterokołowców.

(6)  Zob. przypis 3.

(7)  https://www.acem.eu/newsroom/press-releases/329-stefan-pierer-acem-president-we-urgently-need-clarity-from-the-ec-regarding-the-implementation-of-euro-5.

(8)  Na temat technologii pokładowej. Rozporządzenie (UE) nr 168/2013, art. 21 i załącznik IV 1.8.1, 1.8.2, 1.8.3.

(9)  Art. 23 ust. 3 lit. c).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wprowadzania do obrotu i używania prekursorów materiałów wybuchowych, zmieniającego załącznik XVII do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 i uchylającego rozporządzenie (UE) nr 98/2013 w sprawie wprowadzania do obrotu i używania prekursorów materiałów wybuchowych

[COM(2018) 209 final – 2018/0103 (COD)]

(2018/C 367/07)

Sprawozdawca:

David SEARS

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 28.5.2018 Rada, 31.5.2018
Podstawa prawna	Art. 114 TFUE
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	7.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	128/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje proponowane rozporządzenie, oparte na istniejącym rozporządzeniu, które ma zastąpić i w sprawie którego Komitet wydał opinię w styczniu 2011 r. (1) W nowym wniosku próbuje się wykorzystać doświadczenia nabyte na szczeblu krajowym i unijnym od czasu wejścia w życie rozporządzenia w 2013 r. do czasu jego (planowanego) pełnego wdrożenia do września 2014 r.

1.2.

EKES zauważa, że czas przeznaczony na przygotowanie nowego rozporządzenia został ograniczony przez czynniki proceduralne, w tym krótki czas pozostający do dyspozycji przed końcem obecnej kadencji Komisji i Parlamentu Europejskiego. Należy nad tym ubolewać, biorąc pod uwagę raczej krótki okres obowiązywania i powolne wdrażanie obowiązującego rozporządzenia oraz konieczność poważnego wsparcia i zaangażowania ze strony państw członkowskich i wszystkich podmiotów łańcucha dostaw na rzecz zastąpienia tego rozporządzenia. Przyczyny tego powolnego wdrażania, w szczególności w głównych krajach doświadczających aktów terrorystycznych przeciwko ich własnym obywatelom, muszą zostać szczegółowo przeanalizowane.

1.3.

EKES zwraca uwagę na szereg obszarów, które mogą wymagać większej jasności w kwestii zakresu stosowania i wdrażania omawianego rozporządzenia. Będą one również musiały zostać omówione bardziej szczegółowo z państwami członkowskimi w nadchodzących miesiącach. Przepisy dotyczące sprzedaży za pośrednictwem internetu wymagają dalszych prac, aby miały one jakąkolwiek rzeczywistą skuteczność. Trudno jest zrozumieć, w jaki sposób mogą być one skuteczne wyłącznie na szczeblu państw członkowskich.

1.4.

Wreszcie, EKES po raz kolejny wyraża wątpliwość co do skuteczności grupowania tych bardzo zróżnicowanych substancji w ramach jednego systemu regulacyjnego. Sprawia to, że trudno jest zaprojektować przepisy, a jeszcze trudniejsze jest ich stosowanie lub zrozumienie przez zawodowych i przeciętnych użytkowników. Dlatego też zaleca się zróżnicowane podejście do poszczególnych substancji. Prawodawstwo UE w zakresie prekursorów narkotykowych stanowi w tym zakresie użyteczny model (2).

2.   Wprowadzenie

2.1.

Improwizowane urządzenia wybuchowe (IED), obejmujące różne materiały wybuchowe wytwarzane domowym sposobem (HME), są wykorzystywane przez terrorystów i inne podmioty niepaństwowe do ataków na cele wojskowe i gospodarcze z użyciem ładunków statycznych, umieszczonych w pojazdach lub przenoszonych przez ludzi, przede wszystkim w celu wzbudzania strachu wśród ludności cywilnej i w dążeniu do realizacji idei politycznych i religijnych.

2.2.

Wiedzę wymaganą do wytwarzania, przechowywania i dostarczania tego rodzaju urządzeń można bez trudu znaleźć w internecie. Surowcami mogą być produkty powszechnego użytku (mąka, cukier, olej napędowy, nawozy). Silniejsze materiały wybuchowe i detonatory (TATP, PETN i HMTD) wymagają syntezy chemicznej z innymi substancjami dostępnymi na rynku detalicznym do celów zgodnych z prawem. Komercyjne środki wybuchowe (w tym dynamit, proch czarny i TNT) już są ściśle kontrolowane i obecnie są rzadko stosowane, przynajmniej w krajach rozwiniętych.

2.3.

Większość incydentów terrorystycznych ma miejsce w krajach słabiej rozwiniętych. Często dochodzi do nich codziennie i nie zawsze są one w pełni rejestrowane. Odpowiadają one za prawie 99 % wszystkich zgonów związanych z terroryzmem. Jednakże bogatsze oraz bardziej stabilne i lepiej chronione kraje są również celami ataków, a ich skutki mogą być druzgocące, co mogą obecnie potwierdzić obywatele kilku dużych miast UE (i USA).

2.4.

Mimo to rzeczywiste codzienne zagrożenie pozostaje na niskim poziomie (przynajmniej w stosunku do innych naturalnych lub ogólnie przyjętych zagrożeń), a reakcje ze strony rządów są zróżnicowane w zależności od ich lokalnych doświadczeń i praktyk poszczególnych krajów. Systemy z natury autorytarne być może nie są (jeszcze) postrzegane jako cele, a kraje bardziej liberalne mogą być częściej atakowane, ale są one także zaangażowane w obronę praw człowieka. Jak zwykle, nie ma łatwych odpowiedzi.

2.5.

Kwestie te zostały poruszone w poprzednich opiniach EKES-u: w opinii z 2008 r. (3) w sprawie wprowadzania do obrotu i stosowania „niektórych substancji niebezpiecznych”, w tym azotanu amonu (AA) używanego w bardzo dużych ilościach jako nawóz azotowy, a także jako skuteczny i tani składnik materiałów wybuchowych, zarówno komercyjnych jak i wytwarzanych domowym sposobem, i w opinii z 2011 r. (4) w sprawie pierwszego rozporządzenia w sprawie kontroli prekursorów materiałów wybuchowych, które obecnie, w świetle zdobytych doświadczeń, ma zostać uchylone i zastąpione. Uwzględniono również prekursory nielegalnych narkotyków i ich wykorzystanie do celów innych niż dozwolone, a związane z nimi prawodawstwo może stanowić pożyteczny wzór do naśladowania.

3.   Propozycje Komisji

3.1.

Proponowane nowe rozporządzenie w sprawie kontroli prekursorów materiałów wybuchowych (15 stron) zawiera wprowadzenie (17 stron), 3 załączniki (każdy po 1 stronie) oraz ocenę skutków (188 stron). Wniosek opiera się na art. 114 TFUE dotyczącym funkcjonowania rynku wewnętrznego. Nakłada nowe obowiązki na państwa członkowskie i wszystkie podmioty zajmujące się handlem substancjami wymienionymi w załączniku I (prekursorami „podlegającymi ograniczeniom”) i w załączniku II (prekursorami „podlegającymi zgłoszeniu”) oraz określa wymagany format pozwolenia dla „użytkowników zawodowych” w załączniku III. Rozporządzenie to ma wejść w życie 20 dni po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i zacząć być stosowane rok po tej dacie.

3.2.

Ogólne podejście pozostaje zatem niezmienione; szereg substancji (dziewięć) jest wymienionych jako podlegające ograniczeniom pod względem ich stężeń (i w związku z tym ich wartości i możliwości wykorzystania do wytwarzania materiałów wybuchowych domowym sposobem) w przypadku sprzedaży przeciętnym użytkownikom. Kolejne substancje (ponownie dziewięć) mogą być swobodnie sprzedawane, lecz „podejrzane” transakcje podlegają zgłoszeniu wyznaczonym krajowym punktom kontaktowym.

3.3.

W ramach tych wykazów azotan amonu (AA) został przeniesiony z drugiego do pierwszego wykazu (z odpowiednią zmianą w załączniku XVII do rozporządzenia REACH w sprawie rejestracji substancji chemicznych), a trzy nowe substancje lub grupy substancji, które zostały dodane w drodze aktów delegowanych Komisji w listopadzie 2016 r., zostały uwzględnione w drugim wykazie (glin sproszkowany, magnez sproszkowany, azotan magnezu sześciowodny). Pozostałych 14 substancji, już uwzględnionych w wykazach, pozostało niezmienionych. W ocenie skutków przedstawiono uzasadnienie tych zmian (chociaż nie omówiono szczegółowo trzech dodatkowych substancji, ani nie podano tam lub w aktach delegowanych informacji na temat łańcuchów dostaw, których dotkną te zmiany, potencjalnego wpływu na rynek lub ilości, które mogą być kupowane przez zawodowych lub przeciętnych użytkowników).

3.4.

W rozporządzeniu przewidziano również konieczne doprecyzowanie różnych ról w ramach różnych łańcuchów dostaw, w szczególności zapewnienie jasnych definicji „przedsiębiorców”, „użytkowników zawodowych”, „rolników” i „przeciętnych użytkowników”.

3.5.

Ze względu na to, że obowiązujące rozporządzenie jest częścią programu sprawności i wydajności regulacyjnej (REFIT) Komisji, nowy wniosek ma na celu zmniejszenie kosztów oraz zwiększenie wydajności (i miejmy nadzieję także skuteczności) poprzez ograniczenie liczby opcji dostępnych dla państw członkowskich. Przeciętni użytkownicy (użytkownicy niezawodowi) będą musieli uzyskać pozwolenie na korzystanie z prekursorów podlegających ograniczeniom w pewnych stężeniach przekraczających wartości progowe ustalone w załączniku I, a mniej rygorystyczny proces samodzielnej rejestracji już nie wystarczy. Istniejące pozwolenia mogą zostać odnowione tylko wtedy, gdy uznane zostaną za spełniające wymogi nowego rozporządzenia.

3.6.

Uznaje się konieczność informowania o nowych środkach wszystkich podmiotów biorących udział w łańcuchach dostaw zarówno w formie fizycznej jak i elektronicznej, choć mechanizm tego informowania pozostaje niejasny. Na przykład celem kart charakterystyki jest zachowanie bezpieczeństwa pracowników i konsumentów podczas obchodzenia się z substancjami, a nie zapobieganie ich nielegalnemu wykorzystywaniu. Określone w załączniku I niezwykle istotne stężenia graniczne trudno jest interpretować w odniesieniu do niektórych wymienionych substancji i możliwe, że trzeba je będzie zmienić, zwłaszcza że każde z nich odnosi się do odmiennego łańcucha dostaw i różnych podmiotów gospodarczych. O ile istnieją jakiekolwiek najlepsze praktyki w tym względzie na poziomie państw członkowskich, należy je możliwie szeroko rozpowszechniać.

3.7.

Państwa członkowskie mogą proponować bardziej rygorystyczne kontrole (w tym niższe poziomy koncentracji lub całkowite zakazy), a Komisja może wprowadzić do załączników nowe substancje, jeśli okaże się to konieczne do zwalczania terroryzmu.

3.8.

Państwa członkowskie są zobowiązane do przedstawienia Komisji rocznych podsumowań dotyczących liczby podejrzanych transakcji, wniosków o pozwolenie oraz powodów odmowy, działań w zakresie podnoszenia świadomości oraz szczegółowych informacji na temat kontroli działalności prowadzonej w internecie i poza nim.

3.9.

Wreszcie Komisja, nie wcześniej niż sześć lat od daty rozpoczęcia stosowania rozporządzenia, dokona jego oceny i przedstawi Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i EKES-owi sprawozdanie z jego skuteczności.

4.   Uwagi ogólne i szczegółowe

4.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący nowego rozporządzenia i zdecydowanie popiera wytyczone w nim cele. Kontrolowane substancje są w dużej mierze zgodne z wykazami priorytetów w innych częściach rozwiniętego świata. Nowe definicje powinny zapewnić jasność co do zastosowania się do przepisów rozporządzenia. Wystąpią pewne dodatkowe koszty dla rządów, ale wydają się one być proporcjonalne do korzyści z dalszego ograniczenia działalności terrorystycznej. Wspólny system regulacyjny we wszystkich państwach członkowskich powinien przynieść korzyści dostawcom i innym podmiotom gospodarczym. Wydaje się, że w sposób racjonalny wyważono potrzebę ograniczenia ryzyka dla ogółu społeczeństwa (i innych podmiotów, w tym ważnych osób fizycznych, policji i wojska), umożliwiając jednocześnie swobodny przepływ towarów w celach zgodnych z prawem.

4.2.

EKES zgadza się również, że istnieje potrzeba podjęcia pilnych i skoordynowanych działań przez państwa członkowskie, oraz podziela obawy Komisji dotyczące powolnej i niejednolitej reakcji na obowiązujące rozporządzenie.

4.3.

Aspekt ten budzi jednak z kolei obawy co do procesów obserwowanych w czasie przygotowywania zastąpienia rozporządzenia, w szczególności w odniesieniu do zawartości i jakości dokumentów potwierdzających. Ocena skutków przygotowana przez Komisję na podstawie prac prowadzonych przez konsultantów z firmy Ernst&Young w dużej mierze opiera się na publicznie dostępnych statystykach sporządzanych na szczeblu unijnym, które mogą, lecz nie muszą być odpowiednie lub kompletne. Jej format, który opiera się na wewnętrznych wytycznych, nie ułatwia lektury i nie poprawia przejrzystości. Wynikiem otwartych konsultacji publicznych były jedynie 83 odpowiedzi o różnym znaczeniu. Oba dokumenty zostały opracowane w krótkim okresie między świętami Bożego Narodzenia a Nowym Rokiem 2017/2018, gdy pozostawało niewiele lub w ogóle nie było czasu na uzupełnienie braków w przedstawionych dowodach. Dostępność produktów w internecie była sprawdzana poprzez przeszukanie serwisu Amazon. Nie wspomina się o bardziej ukrytych źródłach w tzw. ciemnej sieci.

4.4.

EKES rozumie, że kluczowe zagadnienie dotyczące zakresu stosowania rozporządzenia, tj. produktów, które należy kontrolować, zostało poddane przeglądowi przez Komisję na wczesnym etapie, ale nie zostało to określone w ocenie skutków. Jak już wspomniano, wydaje się, że brak jest analizy rynku w odniesieniu do trzech substancji chemicznych dodanych w 2016 r. w drodze aktów delegowanych. Brak kontroli kwasu chlorowodorowego, który ujęto w ocenie skutków przygotowanej dla obecnego rozporządzenia, ale w ostatniej chwili bez uzasadnienia skreślono z istniejącego wykazu, pozostaje kwestią niewyjaśnioną. Inne prekursory o średnim priorytecie, w tym nadmanganian potasu, azotan sodu, mocznik i sproszkowany cynk, które widnieją w innych wykazach potencjalnych produktów podwójnego zastosowania powinny zostać przynajmniej omówione. Przydatne byłoby nakłonienie przynajmniej krajów rozwiniętych do przyjęcia ogólnie uznanego wykazu.

4.5.

EKES zgadza się z listą możliwych środków kontrolnych, które zostały odrzucone na wczesnym etapie. Niemniej jednak należy wyrazić pewne zaniepokojenie z powodu proponowanej obecnie zawężonej kontroli, zwłaszcza z uwagi na bardzo zróżnicowany charakter produktów. Rozmiary opakowań, kody kreskowe i położenie nacisku na płatności za pomocą kart lub przelewów bankowych powiązanych z rachunkami osób fizycznych lub przedsiębiorstw mogą odgrywać istotną rolę w ograniczaniu lub kontroli sprzedaży. Obecne praktyki stosowane w państwach członkowskich mogą się znacznie różnić, jednakże nie wydaje się to przekonującym argumentem w kontekście walki z terroryzmem.

4.6.

Różnice w stosowaniu przepisów istniejącego rozporządzenia będą jednak miały wpływ na koszty ponoszone przez niektóre państwa członkowskich i osoby zajmujące się legalną dystrybucją i wykorzystaniem produktów podlegających ograniczeniom. Z uwagi na fakt, że do zapewnienia działania w ramach obecnego systemu konieczna była określona liczba postępowań przeciwko naruszeniom przepisów, może pojawiać się niechęć do zaakceptowania podejścia przewidującego obowiązkowe pozwolenia, bez względu na długofalowe korzyści tego rozwiązania. Wspomina się o kontrolach sprzedaży w internecie, ale nie analizuje się ich szczegółowo, ponieważ pozostają one w kompetencji poszczególnych krajów.

4.7.

Wniosek zawiera długą analizę jego kompatybilności z innymi aktami prawnymi UE i zgodności z prawem na ich mocy, w tym z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych (RODO), które właśnie zaczyna w pełni obowiązywać. Przedmiotem dyskusji są również ograniczenia obecnego systemu kodów CN, stosowanych do określenia transgranicznego przepływu substancji i mieszanin, podobnie jak miało to miejsce osiem lat temu, kiedy sporządzana była poprzednia opinia. Biorąc pod uwagę, że tylko 18 substancji jest obecnie wymienionych w wykazie – i prawdopodobnie mogłoby być w nim wymienionych jeszcze nie więcej niż 12 substancji – powinna istnieć możliwość opracowania odpowiednich kodów celnych specjalnie na potrzeby stosowania niniejszego rozporządzenia oraz zapewnienia, by pozostałe unijne prawodawstwo stworzone dla innych celów nie było sprzeczne z podstawowymi celami pewności i bezpieczeństwa obywateli UE.

4.8.

EKES odnotowuje również, że wymienione produkty różnią się znacznie pod względem wielkości ich produkcji, łańcuchów dostaw i legalnych zastosowań końcowych zarówno przez użytkowników zawodowych, jak i przez przeciętnych użytkowników. Jedynym, co ich łączy jest to, że stanowią one potencjalną wartość dla terrorystów, a celem omawianych przepisów jest zatem rozbicie tych niepożądanych łańcuchów dostaw przy użyciu wszystkich dostępnych środków.

4.9.

Środki te nie będą takie same dla każdego produktu. Nie wydaje się, by objęcie ich za wszelką cenę jednym systemem kontroli było tak skuteczne, jak być powinno. Zalecanym podejściem byłaby prosta dyrektywa ramowa określająca ogólne cele oraz, oprócz niej, szczegółowe konsultacje, analizy, oceny skutków i rozporządzenia mające zastosowanie do każdej z wymienionych substancji. Ogólnie rzecz biorąc, umożliwiłoby to zaoszczędzenie czasu i uratowanie ludzkiego życia oraz z pewnością lepiej spełniałoby wymogi programu REFIT.

4.10.

Umożliwiłoby to również bardziej długofalową współpracę i wymianę informacji z producentami i innymi osobami, których to dotyczy. Wszystkie te podmioty popierają środki mające na celu ograniczenie niewłaściwego wykorzystania tych produktów. Ilości wykorzystane do nielegalnych zastosowań są nieistotne w porównaniu z ryzykiem utraty reputacji lub narażenia się na poważniejsze ograniczenia. Globalne wysiłki na rzecz kontrolowania bardzo niewielkich ilości bezwodnika octowego potrzebnego do produkcji nielegalnych narkotyków, w tym heroiny, jest dobrym przykładem tego, co można osiągnąć w tym zakresie. W styczniu 2013 r. (5) EKES opublikował opinię w sprawie wniosku dotyczącego prekursorów narkotykowych. Wiele rozważonych wówczas koncepcji dotyczy w równym stopniu prekursorów materiałów wybuchowych podlegających ograniczeniom lub zgłoszeniu na podstawie omawianego wniosku.

4.11.

Wreszcie EKES z zadowoleniem przyjmuje stałe angażowanie go w opracowywanie i stosowanie omawianego rozporządzenia lecz, zwłaszcza w kontekście napiętych terminów obowiązujących w czasie opracowywania wniosku, uważa, że ewentualny późniejszy przegląd przez Komisję powinien zostać przeprowadzony raczej nie później niż zamiast nie wcześniej niż sześć lat po dacie rozpoczęcia stosowania rozporządzenia.

---

(1)  Dz.U. C 84 z 17.3.2011, s. 25.

(2)  Dz.U. C 76 z 14.3.2013, s. 54.

(3)  Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 13.

(4)  Dz.U. C 84 z 17.3.2011, s. 25.

(5)  Dz.U. C 76 z 14.3.2013, s. 54.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 952/2013 ustanawiające unijny kodeks celny”

[COM(2018) 259 final – 2018/0123 (COD)]

(2018/C 367/08)

Sprawozdawca:

Antonello PEZZINI

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 28.5.2018 Rada, 29.5.2018
Podstawa prawna	Art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	147/0/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) utrzymywał zawsze, że skuteczna unia celna stanowi nieodzowny warunek procesu integracji europejskiej, gdyż zapewnia swobodny, skuteczny, bezpieczny i przejrzysty przepływ towarów, a także jak największą ochronę konsumentów i środowiska wraz z lepszymi miejscami pracy oraz skuteczną walką przeciw oszustwom i podrabianiu.

1.2.

EKES podkreśla znaczenie zapewnienia jasnych, przejrzystych i jednoznacznych ram regulacyjnych dla wszystkich przedsiębiorców oraz podmiotów publicznych i prywatnych działających na obszarze celnym UE oraz stosowania jednoznacznych definicji, procedur i terminów w odniesieniu do towarów wprowadzanych na obszar celny UE i z niego wyprowadzanych, co umożliwiłoby samej unii celnej skuteczne funkcjonowanie zgodnie z ideą wdrażania wspólnej polityki handlowej.

1.3.

EKES popiera zatem proponowane ramy regulacyjne, czyli: — zmiany norm i przepisów technicznych kodeksu celnego Unii, — skorygowanie błędów technicznych i pominięć w drodze dostosowania kodeksu do międzynarodowej umowy między UE a Kanadą (CETA), — włączenie do obszaru celnego UE enklaw gminy Campione oraz wód terytorialnych jeziora Lugano na wniosek zainteresowanego państwa członkowskiego.

1.4.

Komitet uważa, że dla UE i krajów, z którymi zawarła umowy o wolnym handlu, zasadnicze znaczenie ma wsparcie tego wspólnego zobowiązania, którego celem jest swobodny i sprawiedliwy handel w dynamicznym i dalekowzrocznym społeczeństwie oraz ożywienie działalności gospodarczej i propagowanie wspólnych wartości i idei, które znalazły konkretny wyraz w Jednolitym akcie europejskim z 1986 r. oraz w kodeksie celnym z 1992 r. udoskonalonym w postaci unijnego kodeksu celnego z 2013 r., a także zostały uwzględnione jako propozycja w budżecie długoterminowym na lata 2021–2027 w celu wsparcia skuteczniejszej współpracy podatkowej i celnej UE.

1.5.

Co się tyczy włączenia enklaw terytorialnych, Komitet zaleca zwrócenie szczególnej uwagi na równoczesne wprowadzenie niezbędnych zmian do dyrektyw 2008/118/WE (dyrektywa w sprawie akcyzy) oraz 2006/112/WE (dyrektywa VAT).

1.6.

EKES apeluje, by w 2021 r. Komisja przekazała mu przewidywane sprawozdanie ze śródokresowej oceny ram prawnych unijnego kodeksu celnego w celu ocenienia ich dostosowania do zmian wprowadzonych przez omawiane rozporządzenie oraz skuteczności wspólnych systemów cyfrowych, które powinny zostać uruchomione do tego czasu.

2.   Wprowadzenie

2.1.

Zgodnie z art. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) unia celna leży w wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej, a unijny kodeks celny umożliwił: — harmonizację różnych wcześniejszych przepisów, — zastosowanie równego traktowania, — zgodne z prawem nakładanie sankcji.

2.2.

W dniu 1 maja 2016 r. weszły w życie nowe przepisy celne, które mają na celu uproszczenie funkcjonowania przedsiębiorstw działających w Europie, a także zapewnienie większej ochrony konsumentom. Dzięki nowemu kodeksowi celnemu Unia dokonała istotnej nowelizacji swych przepisów celnych, które weszły w życie w 1992 r.

2.3.

Dzięki Jednolitemu aktowi europejskiemu z 1986 r., który wszedł w życie w lipcu 1987 r., zapoczątkowano proces, który w trzech etapach – w 1990 r. w odniesieniu do kapitału, w 1993 r. w odniesieniu do towarów i w 1999 r. w odniesieniu do wspólnej waluty – doprowadził do urzeczywistnienia zapisanego w art. 28 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej „zakazu ceł przywozowych i wywozowych między Państwami Członkowskimi oraz wszelkich opłat o skutku równoważnym”.

2.4.

Po wprowadzeniu w życie kodeksu z 1992 r. oraz rozporządzenia z 2008 r. sporządzony został w 2013 r. obecny unijny kodeks celny, który zawiera uzupełnienia pochodzące z różnych rozporządzeń delegowanych i wykonawczych i stanowi podstawę europejskiej unii celnej oraz zapewnia ramy umożliwiające co roku przywóz do UE i wywóz z UE towarów o wartości ponad 3 000 mld EUR.

2.5.

Po wejściu w życie nowych przepisów materialnych rozporządzenia (UE) nr 952/2013 ustanawiającego unijny kodeks celny, proces konsultacji z państwami członkowskimi i przedsiębiorstwami umożliwił wskazanie błędów i anomalii technicznych, które należy skorygować w celu zagwarantowania pewności i spójności prawa.

2.6.

Obszar celny UE nie pokrywa się dokładnie ze wszystkimi obszarami wchodzącymi w skład terytorium geofizycznego UE. Niektóre obszary wchodzące w skład terytorium krajowego zostały wyłączone z unijnego obszaru celnego, podczas gdy inne obszary, które nie należą do obszaru geofizycznego UE, uznawane są de facto za część obszaru celnego.

2.7.

Podczas gdy częścią obszaru celnego UE są obszar Austrii Jungholz i Mittelberg, Księstwo Monako, Republika San Marino, francuskie departamenty zamorskie (DOM – Martynika, Gwadelupa, Gujana Francuska i Reunion), Wyspa Man i Wyspy Kanaryjskie, niektóre obszary stanowiące część terytorium geofizycznego UE zostały wyłączone, na przykład Wyspy Owcze, Wyspa Helgoland oraz obszar Busingen, Ceuta i Melilla, francuskie terytoria zamorskie (TOM – Polinezja Francuska, Wallis i Futuna, Nowa Kaledonia, Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne, wspólnota terytorialna Mayotte, St. Pierre i Miquelon) oraz Livigno. Dotychczas wyłączone były również Campione d’Italia, włoskie wody krajowe jeziora Lugano między Ponte Tresa i Porto Ceresio. Włochy wystosowały wniosek o ich uwzględnienie.

2.8.

Negocjacje w sprawie kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej UE–Kanada (CETA) zostały zakończone we wrześniu 2014 r. wraz z decyzją Rady (UE) nr 2017/37 z dnia 28 października 2016 r. Umowa, która weszła w życie 21 września 2017 r., zniosła 99 % należności celnych i wiele innych przeszkód, które dotychczas stanowiły obciążenie dla podmiotów handlowych.

2.9.

Umowa CETA, na której temat EKES miał okazję się wielokrotnie wypowiadać (1) – zawiera wiele aspektów o dużym znaczeniu z punktu widzenia ceł, zważywszy że – jak przewidziano w jej art. 1.4 – ustanawia między Kanadą a Unią Europejską strefę wolnego handlu zgodnie z art. XXIV GATT (z 1994 r.) (2) oraz art. V GATS (3). W każdym razie nie wpływa ona na dalsze prawa i zobowiązania istniejące już między umawiającymi się stronami w rozumieniu umowy WTO, a tym bardziej na inne umowy, których są one stroną (4).

2.10.

O ile nie określono inaczej (5), strefa wolnego handlu obejmuje: — w przypadku Kanady: jej terytorium lądowe, przestrzeń powietrzną, wody wewnętrzne i morze terytorialne, podobnie jak wyłączną strefę ekonomiczną określoną w kanadyjskich przepisach krajowych, zgodnie z częścią V Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzonej w Montego Bay w dniu 10 grudnia 1982 r. (konwencją UNCLOS (6)); szelf kontynentalny określony w kanadyjskich przepisach krajowych, zgodnie z częścią VI konwencji UNCLOS, — w przypadku Unii Europejskiej: terytoria, na których stosują się TUE i TFUE i na warunkach w nich ustalonych; w odniesieniu do postanowień dotyczących traktowania taryfowego towarów strefa wolnego handlu obejmuje również strefy obszaru celnego Unii Europejskiej niewchodzące w skład wspomnianych terytoriów.

2.10.1.

UE i Kanada podpisały wraz z CETA Wspólny instrument interpretacyjny (7), który będzie miał moc prawną i który jasno i jednoznacznie opisuje treść uzgodnień między Kanadą a Unią Europejską zawartą w szeregu artykułów CETA, na przykład dotyczących nowego systemu prawnego służącego ochronie inwestycji, prawa do wprowadzania regulacji, usług publicznych oraz ochrony środowiska i pracy.

2.10.2.

Proces okresowej konsultacji z państwami członkowskimi i przedsiębiorstwami umożliwił wskazanie niektórych błędów i anomalii technicznych, które należy sprostować w celu zagwarantowania pewności prawa i spójności. W ten kontekst wpisują się wnioski Komisji, w tym dostosowanie unijnego kodeksu celnego do umowy międzynarodowej, która nie obowiązywała jeszcze w chwili przyjmowania kodeksu, oraz wniosek Włoch o uwzględnienie części ich terytorium.

3.   Wnioski Komisji

3.1.

Komisja proponuje zmianę kodeksu celnego UE w celu: — skorygowania błędów technicznych i pominięć, w tym harmonizacji unijnego kodeksu celnego z postanowieniami umów międzynarodowych nieobowiązujących jeszcze w chwili przyjęcia kodeksu, takich jak kompleksowa umowa gospodarczo-handlowa (CETA) między Unią a Kanadą, — zmiany definicji obszaru celnego UE w celu włączenia włoskiej gminy Campione d’Italia oraz wód włoskich jeziora Lugano, — zapewnienia specyfikacji i uzupełnień do decyzji i terminów proceduralnych w kwestii wiążącej informacji taryfowej (WIT), przywozowych deklaracji skróconych, wywozowych deklaracji skróconych lub powiadomień o powrotnym wywozie, zwolnień z należności celnych przywozowych w ramach uszlachetniania biernego.

4.   Uwagi ogólne

4.1.

EKES popiera w pełni cel Komisji polegający na wprowadzeniu zmian technicznych do unijnego kodeksu celnego w celu zagwarantowania, że kodeks spełni cel dotyczący zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw europejskich, lecz również lepiej ochroni interesy finansowe i gospodarcze UE, a także zapewni lepsze miejsca pracy i bezpieczeństwo konsumentów UE.

4.2.

EKES podkreśla znaczenie, jakie w CETA przypisuje się handlowi i rozwojowi zrównoważonemu, a także stosowne zobowiązania umawiających się stron w zakresie Wspólnego instrumentu interpretacyjnego mające na celu umocnienie jego postanowień, oraz pozytywne podejście przyjęte w nowym modelu rozstrzygania sporów w dziedzinie inwestycji.

4.3.

Komitet popiera zatem zamiar dostosowania unijnych przepisów regulacyjnych do umów podpisanych z Kanadą w zakresie: — wiążącej informacji taryfowej (WIT), — czasowego składowania, — przywozowych deklaracji skróconych lub informacji, które należy przedstawić w wypadku niezgłoszenia wcześniejszych informacji dotyczących towarów nieunijnych, — unieważnienia deklaracji do czasowego składowania, — całkowitych zwolnień z należności celnych przywozowych w niektórych przypadkach; — dokładnych zasad unieważnienia w wypadku deklaracji do czasowego składowania, wywozowych deklaracji skróconych lub powiadomień o powrotnym wywozie.

4.4.

Komitet popiera przyjęcie wniosku rządu włoskiego w sprawie włączenia do unijnego obszaru celnego od dnia 1 stycznia 2019 r. gminy włoskiej Campione d’Italia oraz krajowych wód włoskich jeziora Lugano.

4.5.

Komitet zaleca, by równolegle do procesu uwzględnienia tych obszarów. wprowadzono niezbędne zmiany do dyrektywy 2008/118/WE (dyrektywy w sprawie akcyzy) oraz do dyrektywy 2006/112/WE (dyrektywy VAT), i by miały one zastosowanie również od 1 stycznia 2019 r.

4.6.

Komitet apeluje, by w 2021 r. Komisja przedstawiła mu przewidywane sprawozdanie oceniające skuteczność, spójność i poprawność nowych ram prawnych unijnego kodeksu celnego, zmienionego zgodnie z obecnymi wnioskami legislacyjnymi.

---

(1)  Dz.U. C 48 z 15.2.2011, s. 87; Dz.U. C 332 z 8.10.2015, s. 45; Dz.U. C 227 z 28.6.2018, s. 27.

(2)  Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu.

(3)  Układ ogólny w sprawie handlu usługami.

(4)  Zob. art. 1.5 CETA.

(5)  Zob. art. 1.3 CETA.

(6)  Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza.

(7)  Instrument zatwierdzony przez Radę w chwili podpisania w dniu 28 października 2016 r., który zapewnia wiążącą interpretację CETA, zgodnie z art. 31 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-13541-2016-INIT/pl/pdf.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do minimalnego pokrycia strat z tytułu ekspozycji nieobsługiwanych”

[COM(2018) 134 final – 2018/0060 (COD)]

„Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie podmiotów obsługujących kredyty, nabywców kredytów oraz egzekucji z zabezpieczenia”

[COM(2018) 135 final – 2018/0063 (COD)]

(2018/C 367/09)

Sprawozdawca:

Juan MENDOZA CASTRO

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 24.4.2018; oraz Parlament Europejski, 19.4.2018
Podstawa prawna	Art. 114 i 53 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	27.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	145/0/2

1.   Wnioski i zalecenia

Pakiet dotyczący kredytów zagrożonych

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje pakiet Komisji, który stanowi główny element w ofensywie UE mającej na celu rozwiązanie utrzymującego się problemu kredytów zagrożonych oraz podstawę postępu w kierunku unii bankowej.

1.2.

Instytucje finansowe w UE poczyniły postępy zarówno pod względem jakości portfeli kredytowych, jak i wolumenu kredytów zagrożonych ogółem. Aby jednak zapobiec gromadzeniu się kredytów zagrożonych w przyszłości, konieczne są dodatkowe środki na szczeblu UE.

1.3.

Przy każdym porównaniu poziomu kredytów zagrożonych w UE należy uwzględniać fakt, że we wczesnej fazie kryzysu (2008–2012) banki w niektórych krajach korzystały ze znacznych kwot pomocy państwa, natomiast inne nie miały takiej możliwości z uwagi na zmiany zasad pomocy państwa.

1.4.

EKES zwraca uwagę na społeczne konsekwencje kryzysu finansowego w kategoriach wykluczenia społecznego, sprawiedliwości społecznej i przeszkód na drodze do urzeczywistnienia rynku wewnętrznego.

1.5.

Eliminowanie zagrożonych długów z rachunków instytucji finansowych ma zasadnicze znaczenie dla uniknięcia konsekwencji w postaci nadmiernego zadłużenia w przyszłości. EKES wzywa też instytucje finansowe do odpowiedzialnego udzielania kredytów.

Obowiązkowe ostrożnościowe mechanizmy ochronne

1.6.

EKES zgadza się ze stosowaniem obowiązkowych ostrożnościowych mechanizmów ochronnych jako środka zapobiegawczego, który ma zapewnić odpowiednie zabezpieczenie strat kredytowych z tytułu przyszłych kredytów zagrożonych.

1.7.

EKES zwraca uwagę na uzasadnienie wniosku przez Komisję i dodaje, że mechanizmy ochronne byłyby uzasadnione różnymi celami standardów rachunkowości w odniesieniu do regulacji ostrożnościowej.

1.8.

EKES musi jednak również zaznaczyć, że: — uniwersalne podejście nie uwzględnia nadal istniejących różnic w krajowym prawie cywilnym oraz w długości postępowań w sądach cywilnych, — harmonogram tworzenia rezerw z tytułu nowych kredytów zagrożonych może zmusić banki do ich szybkiej sprzedaży, bez czekania na poprawę sytuacji zagrożonego finansowo przedsiębiorstwa czy firmy.

1.9.

Komisja powinna w miarę możliwości uwzględnić szczególną sytuację mniejszych i wyspecjalizowanych firm o mniej złożonej strukturze aktywów.

1.10.

EKES uważa, że Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej nr 9 (MSSF 9) musi być obowiązkowy dla wszystkich banków w UE.

1.11.

EKES proponuje uruchomienie specjalnej oceny skutków mającej na celu oszacowanie potencjalnego wpływu wnioskowanego rozporządzenia na banki, na przenoszenie kredytów na gospodarstwa domowe, na MŚP i na wzrost PKB.

1.12.

EKES zwraca uwagę na fakt, że EBC już wydał addendum, nie uwzględniając zasad dotyczących pierwszego filaru, które mają zostać wydane przez Parlament/Radę/Komisję, ani nie czekając na wytyczne Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB).

Rozwój rynków wtórnych

1.13.

EKES przyznaje, że Komisja udziela odpowiedzi na wiele problemów fragmentarycznych rynków wtórnych kredytów zagrożonych w UE, i podkreśla konkretne propozycje w tym względzie. Jednak jest zdania, że organy regulacyjne nie mogą zachęcać do sprzedaży kredytów zagrożonych.

1.14.

Propozycje EKES-u dotyczące konsekwencji przenoszenia kredytów: — Ochrona konsumentów: ogólnie mówiąc, propozycje Komisji są przyjmowane z zadowoleniem. Władze muszą zwrócić uwagę na szczególne środki i zalecenia mające na celu ochronę praw dłużników. — Ochrona pracowników: właściwe organy muszą mieć na uwadze mobilność i ochronę pracowników przedsiębiorstw uczestniczących w transferach przedsiębiorstw zgodnie z prawem unijnym i prawem krajowym.

Przyspieszona egzekucja z zabezpieczenia na drodze pozasądowej

1.15.

EKES podkreśla pozytywny aspekt, którym jest prawo do rzetelnego procesu sądowego w sądzie krajowym, jeżeli jest on konieczny oraz jeżeli zastosowanie tej procedury zgodnie z propozycją zawartą w dyrektywie jest ograniczone.

1.16.

W wielu państwach członkowskich proces egzekucji jest już skuteczny. Problem kredytów zagrożonych można rozwiązać przede wszystkim w drodze umocnienia procedur sądowych w całej UE.

2.   Wnioski Komisji Europejskiej

2.1.

Dnia 14 marca Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia (1) w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do minimalnego pokrycia strat z tytułu ekspozycji nieobsługiwanych, wraz z wnioskiem dotyczącym dyrektywy (2) w sprawie podmiotów obsługujących kredyty, nabywców kredytów oraz egzekucji z zabezpieczenia.

2.2.

Obydwu wnioskom towarzyszyły dokumenty robocze służb Komisji i oceny skutków, a tego samego dnia Komisja opublikowała również drugie sprawozdanie z postępów (3) w zmniejszaniu wolumenu kredytów zagrożonych w Europie oraz plan (4) dostarczający wskazówek technicznych na temat tworzenia krajowych spółek zarządzania aktywami.

2.3.

Wnioski te stanowią ważne elementy dążeń Komisji do wzmocnienia europejskiej unii gospodarczej i walutowej (UGW) oraz mają zasadnicze znaczenie dla urzeczywistnienia unii bankowej. Rozwiązanie problemu wysokich wolumenów kredytów zagrożonych i ekspozycji nieobsługiwanych, jak również zapobieżenie ich ewentualnej akumulacji w przyszłości stanowi nieodłączną część wysiłków Unii zmierzających do dalszego ograniczenia ryzyka w systemie bankowym i sprawienia, by banki mogłyby skoncentrować się na udzielaniu kredytów przedsiębiorstwom i osobom fizycznym.

2.4.

We wniosku dotyczącym rozporządzenia Komisja proponuje ustanowienie obowiązkowego ostrożnościowego mechanizmu ochronnego poprzez ustalenie wspólnych minimalnych poziomów pokrycia nowo udzielanych kredytów, które następnie zostaną sklasyfikowane jako zagrożone, w celu zapobieżenia nadmiernemu narastaniu w przyszłości wolumenu kredytów zagrożonych bez wystarczającego zabezpieczenia przed ewentualnymi stratami w bilansach banków i ułatwienia ich restrukturyzacji.

2.5.

We wniosku dotyczącym dyrektywy Komisja dąży do zwiększenia skuteczności procedur odzyskiwania wierzytelności dzięki dostępności odrębnej wspólnej procedury przyspieszonej egzekucji z zabezpieczenia na drodze pozasądowej. Wniosek sprzyja też rozwojowi rynku wtórnego kredytów zagrożonych przez harmonizację wymogów i stworzenie jednolitego rynku obsługi kredytów oraz przekazywanie kredytów stronom trzecim w UE.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje pakiet Komisji, który stanowi główny element w ofensywie UE mającej na celu rozwiązanie utrzymującego się problemu kredytów zagrożonych (5) oraz podstawę postępu w kierunku unii bankowej.

3.2.

Mając na uwadze, że wypłacalność i stabilność w systemie finansowym mają fundamentalne znaczenie dla UE, duży wolumen kredytów zagrożonych zgromadzonych w bankach niektórych państw członkowskich w czasie kryzysu i wynikająca z tego recesja szkodzi całemu systemowi finansowemu, gospodarce, a w niektórych przypadkach niesie ze sobą wysokie koszty dla podatnika.

3.3.

W ostatnich latach unijne instytucje finansowe poczyniły postępy zarówno w zakresie jakości portfeli kredytowych, jak i wolumenu kredytów zagrożonych ogółem; ten ostatni utrzymuje się jednak na wysokim poziomie 813 mld EUR brutto (6). Banki i organy nadzoru dysponują niezbędnymi narzędziami do zmniejszania liczby kredytów zagrożonych lub niespłaconych, ale na szczeblu UE wymagane są dodatkowe środki, aby zapobiec akumulacji takich kredytów na przyszłość.

3.4.

EKES zaznacza, że we wczesnej fazie kryzysu (2008–2012) banki w niektórych krajach korzystały ze znacznych kwot pomocy państwa, natomiast inne nie miały takiej możliwości z uwagi na zmiany zasad pomocy państwa dla sektora finansowego. Z tego powodu należy uwzględniać te różnice przy każdym porównaniu poziomu kredytów zagrożonych w UE.

3.5.

EKES zwraca uwagę na społeczne konsekwencje kryzysu finansowego w kategoriach wykluczenia społecznego, sprawiedliwości społecznej i przeszkód na drodze do urzeczywistnienia rynku wewnętrznego. W niektórych państwach członkowskich kredyty zagrożone są odzwierciedleniem tego, jak poważnie ucierpiały rodziny i MŚP, co obejmuje również zagrożenie utraty domów lub egzekucji z nieruchomości.

3.6.

Eliminowanie zagrożonych długów z rachunków instytucji finansowych ma zasadnicze znaczenie dla uniknięcia konsekwencji nadmiernego zadłużenia w przyszłości, a plan ECOFIN musi się przyczyniać do realizacji tego celu. EKES apeluje również o odpowiedzialne udzielanie kredytów, co oznacza większe uwzględnienie przez instytucje kredytowe potrzeb i sytuacji poszczególnych dłużników oraz poszukiwanie instrumentu finansowego najbardziej dostosowanego do okoliczności życiowych każdego dłużnika (7).

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.    Obowiązkowe ostrożnościowe mechanizmy ochronne

4.1.1.

EKES zgadza się ze stosowaniem obowiązkowych ostrożnościowych mechanizmów ochronnych jako środka zapobiegawczego, który ma zapewnić odpowiednie zabezpieczenie strat kredytowych z tytułu przyszłych kredytów zagrożonych.

4.1.2.

Aby zmniejszyć wolumen kredytów zagrożonych i ekspozycji nieobsługiwanych (8), wnioskowana zmiana rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych obejmuje progresywny harmonogram kredytów zabezpieczonych (do ośmiu lat) i niezabezpieczonych (dwa lata).

4.1.3.

Uzasadnienie wniosku przez Komisję (9): — Strata kredytowa nie zawsze musi być odpowiednia z perspektywy ostrożnościowej, która ma inny zakres i cel. — Oczekuje się, że MSSF 9 (10) przyniesie znacznie bliższe dostosowanie do standardów ostrożnościowych niż MSR 39 (11) i przyczyni się do rozwiązania problemu opóźnionych i niewystarczających przepisów, ponieważ działa w oparciu o podejście zakładające „oczekiwaną stratę”. Nowy standard pozostawia jednak jeszcze margines uznania dla oszacowania kredytów zagrożonych i zabezpieczeń bazowych, a co za tym idzie, dla określenia rezerw. — Regulacja ostrożnościowa upoważnia nadzór bankowy do wywierania wpływu na poziom rezerw bankowych (w tym w odniesieniu do kredytów zagrożonych) w granicach obowiązujących standardów rachunkowości oraz do wymagania szczególnych korekt obliczeń funduszy własnych tego banku. Wiążące środki i wymogi mogą jednak być stosowane przez organ nadzoru tylko indywidualnie, w zależności od indywidualnej sytuacji banku (znane jako środki w ramach drugiego filaru). — Indywidualnie dostosowane środki nadzoru w odniesieniu do indywidualnej oceny dokonywanej przez właściwy organ nadzoru są odpowiednie do zajęcia się szczególnym ryzykiem związanym z kredytami zagrożonymi w poszczególnych bankach.

4.1.4.

EKES dodałby, że mechanizmy ochronne byłyby uzasadnione różnymi celami standardów rachunkowości w odniesieniu do regulacji ostrożnościowej.

4.1.5.

EKES musi jednak zaznaczyć, co następuje: — We wnioskowanym rozporządzeniu, zakładającym jednolite podejście, nie uwzględniono nadal istniejących różnic w prawie cywilnym oraz w długości postępowań w sądach cywilnych. — Harmonogram tworzenia rezerw z tytułu nowych kredytów zagrożonych może zmusić banki do ich szybkiej sprzedaży, bez czekania na poprawę sytuacji zagrożonego finansowo przedsiębiorstwa czy firmy. Mogłoby to ograniczyć możliwość dopuszczenia restrukturyzacji długu i dania przedsiębiorcom drugiej szansy, z potencjalnie dużym negatywnym skutkiem społecznym i negatywnym wpływem na wskaźnik zatrudnienia. — Zgodnie z analizą (12) mniejsze i wyspecjalizowane firmy o mniej złożonej strukturze aktywów najprawdopodobniej bardziej ucierpią za sprawą jednoczesnego wprowadzenia MSSF 9 oraz ostrożnościowych mechanizmów ochronnych dla ekspozycji nieobsługiwanych. Komisja powinna rozważyć konieczność dopracowania wniosku w celu rozwiązania tego problemu.

4.1.6.

Mimo że wnioskowane mechanizmy ostrożnościowe mogą złagodzić różnice w tworzeniu rezerw wynikające z przyjęcia różnych standardów rachunkowości (MSSF 9 w przeciwieństwie do krajowych ogólnie przyjętych zasad rachunkowości (13)), EKES uważa, że MSSF 9 powinna być obowiązkowa dla wszystkich banków w UE.

4.1.7.

EKES proponuje uruchomienie specjalnej analizy mającej na celu oszacowanie potencjalnego wpływu wnioskowanego rozporządzenia na banki, na przenoszenie kredytów na gospodarstwa domowe, na MŚP i wzrost PKB.

4.1.8.

Inne rodzaje ryzyka mogą skutkować podobnymi problemami jak w przypadku kredytów zagrożonych, w szczególności ryzyko związane z ciężkimi złożonymi instrumentami pochodnymi oraz przejętymi aktywami poziomu 2 i 3. W związku z tym EKES uważa, że te rodzaje ryzyka powinny znaleźć się na liście priorytetów dotyczących ograniczania ryzyka.

4.1.9.

EKES zwraca uwagę na fakt, że EBC już wydał addendum, nie uwzględniając zasad dotyczących pierwszego filaru, które mają zostać wydane przez Parlament/Radę/Komisję, i nie czekając na wytyczne EUNB (nadal omawiane). Może to naruszać zasady lepszego stanowienia prawa. Addendum EBC w sprawie kredytów zagrożonych należy zatem dostosować do przyszłych standardów filaru 1 dla kredytów zagrożonych, tak aby zachować spójność europejskich przepisów.

4.2.    Środki służące dalszemu rozwojowi rynków wtórnych dla kredytów zagrożonych

4.2.1.

W UE transakcje na rynkach wtórnych są stosunkowo niewielkie (14). Do przyczyn tego stanu rzeczy zalicza się: fragmentaryczną regulację; ograniczenia prawne dotyczące posiadaczy niektórych klas aktywów, zakresu zaangażowania spółek obsługujących i rodzajów inwestorów (w niektórych przypadkach tylko inne banki mogą obsługiwać lub kupować kredyty zagrożone); oraz różnice w poglądach na temat perspektyw gospodarczych między lokalnymi bankami a inwestorami zagranicznymi. EKES uważa, że Komisja oferuje odpowiedź na wiele z tych problemów.

4.2.2.

Jednym z podstawowych problemów rynku kredytów zagrożonych jest brak wysokiej jakości danych dotyczących tych kredytów, co skutkuje asymetrią informacyjną. EKES z zadowoleniem przyjmuje szablony danych mające na celu zapewnienie jednolitych i znormalizowanych danych dotyczących zagrożonych umów o kredyt.

4.2.3.

EKES uważa jednak, że organy regulacyjne nie mogą zachęcać do sprzedaży kredytów zagrożonych, ponieważ zarządzanie kredytami o obniżonej jakości w bankach może oznaczać wyższą wartość z odzyskania niż z cen uzyskanych za ich sprzedaż.

4.2.4.

EKES podkreśla i popiera następujące aspekty wniosku Komisji: — Podmioty obsługujące kredyty Przepisy ogólnounijne określają szczegółowe wymogi i procedury dotyczące udzielania, odmowy udzielenia lub cofnięcia zezwolenia (art. 5–7), przewidując też wystarczająco nieposzlakowaną opinię, czyste rejestry policyjne i niepodleganie na daną chwilę żadnemu postępowaniu upadłościowemu. Obejmują również: rejestr (art. 8), stosunek umowny z kredytodawcą (art. 9), outsourcing (art. 10) i obsługę transgraniczną (art. 11 i 12). — Nabywcy kredytów. Kredytodawca przekazuje wszystkie niezbędne informacje dotyczące umowy o kredyt (art. 13) zgodnie ze standardami technicznymi, które ma opracować EUNB (art. 14), a nabywcy kredytów nie podlegają żadnym dodatkowym wymogom innym niż wymogi określone w środkach krajowych transponujących przedmiotową dyrektywę (art. 15). Mogą oni egzekwować umowę o kredyt bezpośrednio (art. 18) lub mogą ją przenieść (art. 19). — Podmioty obsługujące kredyty, instytucje kredytowe lub ich jednostki zależne odgrywające aktywną rolę w transakcjach związanych z kredytami zagrożonymi zostały uwzględnione w art. 16. — Nadzór. Jest to kluczowy aspekt, ponieważ wymaga stosowania takich samych przepisów w całej UE, nadzorczej roli właściwych organów krajowych i kar administracyjnych (art. 20–22). — Ochrona danych. Warunkiem przeniesienia kredytu jest „poszanowanie praw kredytobiorcy i zgodność z przepisami dotyczącymi ochrony danych osobowych zgodnie z przepisami regulującymi daną umowę o kredyt” (art. 5 ust. 1 lit. c)).

4.2.5.   Ochrona konsumentów

—	EKES uważa, że w dziedzinie usług finansowych istotne jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów.

—

W tym względzie docenia ogólną zasadę zawartą we wniosku, która polega na zapewnieniu „takiego samego poziomu ochrony, niezależnie od tego, kto udzielił kredytu lub kto obsługuje kredyt, oraz niezależnie od systemu prawnego obowiązującego w państwie członkowskim nabywcy kredytu lub podmiotu obsługującego kredyt”; przede wszystkim należy przestrzegać przepisów dyrektywy w sprawie kredytów hipotecznych (15), dyrektywy w sprawie kredytów konsumenckich (16) oraz dyrektywy w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (17).

—	EKES podkreśla zobowiązania kredytodawcy w stosunku do konsumenta na wypadek zmiany umowy o kredyt (art. 34).

—

EKES zauważa, że przeniesienie kredytu oznacza, iż dłużnik ma do czynienia ze spółką niefinansową, która ma inny personel, inne metody pracy i inny cel. Jest zatem stosowne, aby władze krajowe zwróciły uwagę na środki i zalecenia mające na celu ochronę praw dłużników, tak jak ma to miejsce w przypadku amerykańskiego Urzędu Finansowej Ochrony Konsumentów (18).

4.2.6.   Ochrona pracowników

Zawsze w przypadku przenoszenia kredytu na przedsiębiorstwa zewnętrzne właściwe organy muszą mieć na uwadze mobilność i ochronę pracowników przedsiębiorstw uczestniczących w takich transferach zgodnie z prawem UE i prawem krajowym.

4.3.    Przyspieszona egzekucja z zabezpieczenia na drodze pozasądowej

4.3.1.

EKES podkreśla pozytywny aspekt, którym jest zobowiązanie państw członkowskich do dopilnowania, by kredytobiorcy biznesowi mieli prawo odwołania się do sądu krajowego od zastosowania tego mechanizmu (art. 28). Powinno to odpowiednio chronić podstawowe prawo obywateli i przedsiębiorstw do sprawiedliwego procesu (19), zwłaszcza w przypadku nieuczciwych lub stanowiących nadużycie warunków umownych.

4.3.2.

Niemniej EKES odnotowuje wątpliwości wyrażone przez niektóre państwa członkowskie, że taki instrument mógłby znacznie przyspieszyć proces egzekucji w tych państwach członkowskich, w których postępowania sądowe odbywają się już w krótkim czasie. Wprawdzie procedury pozasądowe mogą być korzystne dla kredytodawcy, lecz rozwiązanie problemu kredytów zagrożonych polega głównie na wzmocnieniu postępowań sądowych w całej UE.

4.3.3.

W każdym razie EKES podkreśla pozytywny aspekt, jakim są ograniczenia stosowania przyspieszonej egzekucji z zabezpieczenia na drodze pozasądowej przewidziane we wniosku. Po pierwsze, uwzględniono jedynie umowy między kredytodawcami a kredytobiorcami biznesowymi. Co więcej, konkretnie wykluczono: — konsumentów działających w celach niezwiązanych ze swoją działalnością zawodową (20), — organizacje niedochodowe, — uzgodnienia dotyczące zabezpieczeń finansowych (21), oraz — nieruchomość mieszkalną stanowiącą główne miejsce zamieszkania kredytobiorcy biznesowego (22).

4.4.    Plan działania spółek zarządzania aktywami

Zasady pomocy państwa

4.4.1.

EKES zgadza się z Komisją, że spółki zarządzania aktywami stanowiły ważną część rozwiązań służących wyczyszczeniu bilansów banków w niektórych państwach członkowskich, zwłaszcza w następstwie kryzysu finansowego. Zgadza się jednak również, że w przypadku instrumentów wspieranych lub gwarantowanych przez państwo mogą one również przyczyniać się do zagrożenia stabilności finansowej, w tym potencjalnie wzmacniać tzw. „sprzężenie zwrotne państwa”.

4.4.2.

W związku z tym EKES popiera spójność z ramami prawnymi UE, zwłaszcza z dyrektywą w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (23) oraz z rozporządzeniem w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (24).

4.4.3.

W praktyce prawie wszystkie krajowe spółki zarządzania aktywami skorzystały w pewnym stopniu ze wsparcia rządowego, w tym: z gwarancji pokrycia strat lub zagwarantowania finansowania spółki zarządzania aktywami (może to spowodować, że spółka zarządzania aktywami uzyska rating „państwowy”, tak że papiery wartościowe spółki zarządzania aktywami kwalifikują się przykładowo jako zabezpieczenie); z nabywania przez spółki zarządzania aktywami aktywów powyżej ich wartości rynkowej (w cenie, jaką zapłaciłby inwestor) wskutek przyjęcia długoterminowej wartości ekonomicznej – nadwyżka wartości ekonomicznej nad wartością rynkową stanowi pomoc państwa i wymaga zatwierdzenia przez Komisję Europejską na poziomie banku; oraz z dokapitalizowania przez rząd banków uczestniczących w programach spółki zarządzania aktywami (25).

4.4.4.

Nawet jeśli zezwolono na jakąś formę pomocy rządowej, najnowsze przepisy UE zazwyczaj wymagają co najmniej zamiany długu podporządkowanego banku na kapitał (odpisania lub konwersji na kapitał), tak aby wszelkie obciążenia związane z dokapitalizowaniem zostały co najmniej podzielone między sektor publiczny i prywatny.

---

(1)  COM(2018) 134 final – Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do minimalnego pokrycia strat z tytułu ekspozycji nieobsługiwanych.

(2)  COM(2018) 135 final – Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie podmiotów obsługujących kredyty, nabywców kredytów oraz egzekucji z zabezpieczenia

(3)  COM(2018) 133 final – Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady i Europejskiego Banku Centralnego – Drugie sprawozdanie z postępów w zmniejszaniu wolumenu kredytów zagrożonych w Europie.

(4)  SWD(2018) 72 final – Plan spółek zarządzania aktywami – dokument roboczy służb Komisji towarzyszący komunikatowi Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady oraz Europejskiego Banku Centralnego – Drugie sprawozdanie z postępów w zmniejszaniu wolumenu kredytów zagrożonych w Europie

(5)  Konkluzje Rady w sprawie „Planu działania na rzecz rozwiązania problemu kredytów zagrożonych w Europie” (11 lipca 2017 r.).

(6)  EUNB, dane z tablicy wskaźników ryzyka za 4. kwartał 2017 r.

(7)  Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Kredyty a wykluczenie społeczne w społeczeństwie dobrobytu” (Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 74).

(8)  Definicja Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB): „ekspozycja nieobsługiwana to każda ekspozycja przeterminowana o 90 dni lub której spłata bez realizacji zabezpieczenia jest mało prawdopodobna, nawet jeśli taka ekspozycja nie została uznana za zagrożoną, lub taką, której dotyczy niewykonanie zobowiązania. Ekspozycje, których dotyczy niewykonanie zobowiązania oraz zagrożone, odpowiednio zgodnie z art. 178 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych oraz mającymi zastosowanie standardami rachunkowości, zawsze uważa się za nieobsługiwane. Ponadto każdą ekspozycję wobec dłużnika należy uznać za nieobsługiwaną, gdy saldo w ciągu 90 dni po upływie terminu sięga 20 % niespłaconej kwoty wszystkich ekspozycji bilansowych wobec tego dłużnika (»efekt domina«). Łączna wartość ekspozycji nieobsługiwanej jest wyrażona sumą kredytów zagrożonych, nieobsługiwanych dłużnych papierów wartościowych oraz nieobsługiwanych pozycji pozabilansowych”.

(9)  Dokument konsultacyjny w sprawie obowiązkowych mechanizmów ochronnych.

(10)  Międzynarodowy standard sprawozdawczości finansowej. Obowiązuje od dnia 1 stycznia 2018 r.

(11)  Międzynarodowe standardy rachunkowości.

(12)  Eurofinas: odpowiedź na konsultacje Komisji Europejskiej w sprawie obowiązkowych ostrożnościowych mechanizmów ochronnych.

(13)  Ogólnie akceptowane zasady rachunkowości.

(14)  KPGM: 100 mld EUR, mniej niż 10 % niespłaconego wolumenu.

(15)  Dyrektywa 2014/17/UE (Dz.U. L 60 z 28.2.2014, s. 34).

(16)  Dyrektywa 2011/83/UE (Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 64).

(17)  Dyrektywa 93/13/EWG (Dz.U. L 95 z 21.4.1993, s. 29).

(18)  https://www.consumerfinance.gov/about-us/newsroom/consumer-financial-protection-bureau-reminds-mortgage-servicers-of-legal-protections-for-consumers-when-transferring-loans

(19)  Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47.

(20)  Dyrektywa 2008/48/WE w sprawie umów o kredyt konsumencki z 23 kwietnia 2008 r., art. 3. lit. a).

(21)  Dyrektywa 2002/47/WE w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych art. 2 ust. 1 lit. a).

(22)  „Kryzys finansowy spowodował bankructwo wielu właścicieli nieruchomości, którzy byli zmuszeni sprzedać je za bezcen”. Opinia EKES-u w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi (Dz.U. C 318 z 29.10.2011, s. 133).

(23)  Dyrektywa 2014/59/UE.

(24)  Rozporządzenie (UE) nr 806/2014 (Dz.U. L 225 z 30.7.2014, s. 1).

(25)  KPGM.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

„Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie prawa właściwego dla skutków rozporządzających transakcji w obrocie papierami wartościowymi”

[COM(2018) 89 final]

„Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/61/UE w odniesieniu do transgranicznej dystrybucji funduszy zbiorowego inwestowania”

[COM(2018) 92 final – 2018/0041 (COD)]

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prawa właściwego dla skutków przelewu wierzytelności wobec osób trzecich”

[COM(2018) 96 final – 2018/0044 (COD)]

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego w sprawie ułatwienia transgranicznej dystrybucji funduszy zbiorowego inwestowania oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 345/2013 i (UE) nr 346/2013”

[COM(2018) 110 final – 2018/0045 (COD)]

(2018/C 367/10)

Sprawozdawca:

Petr ZAHRADNÍK

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 12.4.2018 Parlament Europejski, 16.4.2018
Podstawa prawna	Art. 53 ust. 1, art. 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	27.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	152/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES popiera systematyczne starania o uruchomienie wszystkich zasadniczych elementów unii rynków kapitałowych do 2019 r. i oczekuje, że przyniesie to korzyści w postaci zwiększenia możliwości inwestycyjnych, skuteczniejszego pośrednictwa finansowego, dywersyfikacji inwestycji i większych zdolności radzenia sobie z ryzykiem.

1.2.

EKES uważa, że jest ważne, by w wypadku tworzenia nowych możliwości transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych wypracować wyważony stosunek między wymogami ochrony inwestorów, które w tej relacji stanowią główną zasadę, a zapewnieniem wystarczającej swobody dla inwencji twórców i dystrybutorów produktów inwestycyjnych.

1.3.

EKES zgadza się z Komisją Europejską, że głównymi barierami regulacyjnymi dla transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych są obecnie wymogi dotyczące marketingu, opłaty urzędowe, procedury powiadamiania i wymogi administracyjne na szczeblu krajowym. Jednocześnie jest świadomy istnienia dalszych barier – które nie są jednak przedmiotem proponowanych uregulowań – takich jak przepisy podatkowe, których harmonizacja jest wykonalna raczej w długiej perspektywie.

1.4.

EKES jest jednak przy tym zdania, że główne przyczyny istnienia barier dla transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych wynikają zasadniczo nie z kształtu obowiązujących obecnie rozporządzeń i dyrektyw, ale przede wszystkim z braku szczegółowych wytycznych i instrukcji Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) i w rezultacie z istnienia różnych przepisów w poszczególnych państwach. Większości propozycji powinny zatem towarzyszyć szczegółowe i objaśniające instrukcje ESMA, a wniosek dotyczący nowego rozporządzenia powinien stanowić jedynie ogólne ramy zapewniające spójność podejścia regulacyjnego.

1.5.

EKES uważa, że w celu osiągnięcia efektu ekonomii skali należy ograniczyć przejawy „krajowej kreatywności” w tworzeniu struktur opłat i przestawić się na jasno zdefiniowane, niebudzące wątpliwości interpretacyjnych krajowe uregulowania, których treść będzie spójna w całej UE.

1.6.

EKES przyjmuje z zadowoleniem i popiera zamiar zwiększenia przejrzystości opłat urzędowych, gdyż może to przyczynić się do znacznego przyspieszenia procesu transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych. ESMA odgrywa tu niezastąpioną rolę.

1.7.

EKES apeluje, by wprowadzono takie przepisy dotyczące systematycznego zgłaszania informacji reklamowych, które będą wystarczająco rygorystyczne, by uniemożliwiać kontynuację działań mogących prowadzić do fragmentacji rynku UE.

1.8.

EKES przyjmuje z zadowoleniem utworzenie bazy danych ESMA, ale zwraca uwagę, że nie powinno w związku z tym dochodzić do nakładania na podmioty zarządzające aktywami dodatkowych wymogów dotyczących powiadomień oraz że wymogi te powinny odnosić się wyłącznie do właściwych organów krajowych.

1.9.

Jeśli chodzi o proponowane przepisy dotyczące zaprzestania wprowadzania do obrotu i marketingu funduszy inwestycyjnych, EKES skłania się ku opinii, by decyzja o zaprzestaniu nie była obowiązkowa i należała do podmiotu zarządzającego aktywami.

1.10.

EKES zaleca ustanowienie bardziej szczegółowych przepisów gwarantujących weryfikację kwalifikacji i kompetencji osób świadczących usługi inwestycyjne.

2.   Tło i szerszy kontekst: wdrożenie wszystkich elementów unii rynków kapitałowych do 2019 r.

2.1.

Unia rynków kapitałowych to długofalowy projekt UE, którego celem jest poprawa wydajności i skuteczności procesu pośrednictwa finansowego. Skutki jej powstania powinny być widoczne po 2019 r., kiedy zakłada się uruchomienie wszystkich jej obecnie planowanych elementów, i oznaczać powstanie długotrwale przyjaznego otoczenia dla inwestycji przyczyniającego się do silnego wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i zatrudnienia.

2.2.

W połączeniu z unii bankową sprawnie działająca unia rynków kapitałowych wesprze środowisko jednolitego rynku wewnętrznego oraz wzmocni unię gospodarczą i walutową. Jednocześnie przyczyni się też do zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej UE w kontekście światowym. Bardzo ważne jest wzmocnienie aspektu dywersyfikacji jako sposobu na transgraniczny udział sektora prywatnego w podziale ryzyka. Aby to zadziałało, konieczne jest zapobieżenie rozprzestrzenianiu niskiej jakości aktywów, gdyż zwiększyłoby to jeszcze ryzyko.

2.3.

Propozycje Komisji Europejskiej nawiązują do osiągniętych dotychczas postępów w tworzeniu unii rynków kapitałowych od czasu jej zainicjowania w 2015 r. i idą w kierunku skutecznej mobilizacji kapitału i jego alokacji w zależności od jego rentowności, tak aby był on dostępny dla wszystkich rodzajów przedsiębiorstw, w tym małych i średnich.

2.4.

Obecne propozycje Komisji Europejskiej dotyczą w szczególności wsparcia dla transgranicznego rynku funduszy inwestycyjnych i są ukierunkowane na rynek obligacji zabezpieczonych w ramach UE jako źródło długoterminowego finansowania oraz na wprowadzenie większej pewności prawna w przypadku transgranicznych transakcji w obrocie papierami wartościowymi i wierzytelnościami. Dobrze jest mieć na uwadze wzajemne powiązania między tymi proponowanymi środkami. Przy tym konieczne jest też respektowanie treści planu działania w zakresie technologii finansowej i planu działania na rzecz zrównoważonego finansowania, ponieważ plany te również są bardzo ważne dla urzeczywistnienia w pełni rozwiniętej unii rynków kapitałowych.

2.5.

Celem jest osiągnięcie do 2019 r. większych postępów w zakresie unii rynków kapitałowych, przynajmniej w następujących trzech sprawach: wzmocnienie roli europejskich marek i paszportów produktów finansowych; harmonizacja i uproszczenie zasad z myślą o transgranicznemu pogłębieniu i ujednoliceniu rynków kapitałowych; zapewnienie spójniejszego i skuteczniejszego nadzoru nad tymi rynkami.

2.6.

Celem proponowanych środków jest osiągnięcie wyższych poziomów integracji i jednorodności na rynku funduszy zbiorowego inwestowania, zmniejszenie kosztów na poziomie transgranicznym, wyraźne powiększenie oferty dla inwestorów i lepsza ochrona inwestorów w oparciu o wspólne zasady. W tym duchu otwarcie rynków dla transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych stanowi szansę, z którą wiąże się jednak konieczność usunięcia krajowych barier ustawodawczych i nieustawodawczych.

3.   Cel rozwiązań mających za zadanie ułatwienie transgranicznej dystrybucji funduszy zbiorowego inwestowania

3.1.

Fundusze zbiorowego inwestowania stanowią ważne narzędzie procesu pośrednictwa finansowego, które umożliwia alokację prywatnych i publicznych zasobów finansowych i przeznaczanie ich na realne projekty biznesowe i projekty produktywnych inwestycji publicznych. Wielkość funduszy zbiorowego inwestowania w UE wynosi 14 300 mld EUR, a zatem jest bardzo zbliżona do wysokości unijnego PKB.

3.2.

Ich potencjał nie jest jednak jeszcze w pełni wykorzystywany w kontekście transgranicznym, gdyż około 37 % przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe i około 3 % alternatywnych funduszy inwestycyjnych jest zarejestrowanych do celów sprzedaży w więcej niż trzech państwach członkowskich.

3.3.

Do przyczyn tej sytuacji, oprócz utrzymujących się barier naturalnych, należą również ograniczenia regulacyjne utrudniające transgraniczną dystrybucję funduszy inwestycyjnych na większą skalę. Celem propozycji Komisji Europejskiej jest zmniejszenie liczby tych barier dla wszystkich rodzajów funduszy inwestycyjnych i ułatwienie transgranicznej dystrybucji funduszy, co mogłoby znaleźć odzwierciedlenie w szybszej dystrybucji i w niższych cenach dystrybuowanych produktów dzięki korzyściom skali. Istnienie barier regulacyjnych można stwierdzić przede wszystkim w dziedzinie wymogów dotyczących marketingu, opłat urzędowych, procedur powiadamiania i wymogów administracyjnych na szczeblu krajowym. Bariery te można usunąć poprzez zapewnienie przejrzystości i harmonizację. Proponowane środki mają głównie charakter techniczny.

4.   Uwagi ogólne

4.1.

EKES sądzi, że główne przyczyny istnienia barier dla transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych wynikają przede wszystkim nie z kształtu istniejących obecnie stosownych rozporządzeń i dyrektyw, ale z braku szczegółowych wytycznych lub instrukcji wydawanych przez Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) i związanych z tym różnic w przepisach obowiązujących w poszczególnych państwach europejskich. Nowe rozporządzenie powinno zatem dotyczyć jak najmniejszej liczby przypadków, natomiast większość propozycji powinna skupić się na szczegółowych i wyjaśniających instrukcjach ESMA, które klarownie objaśniałyby obowiązujące przepisy, a nie na tworzeniu nowych norm. Dzięki takiemu podejściu zapewniono by kontynuację dotychczasowego pozytywnego wkładu ESMA w ujednolicanie przepisów.

4.2.

EKES postrzega środki zaproponowane w niniejszej opinii jako ważne, aczkolwiek wiele z nich jest przeważnie pomocniczymi rozwiązaniami natury technicznej. W ogólnym kontekście stanowią jednak znaczący wkład również w funkcjonowanie UGW. Jednocześnie EKES zaleca, by włączyć treść wszystkich czterech przedmiotowych dokumentów do nowego kompleksowego wniosku dotyczącego rozporządzenia.

4.3.

EKES uważa, że wprowadzając nowe reguły gry, trzeba zachować wyważony stosunek między wymogami ochrony inwestorów a zapewnieniem wystarczającej swobody dla inwencji twórców i dystrybutorów produktów inwestycyjnych. Efekt w postaci ochrony inwestorów wzmaga systematyczna edukacja finansowa.

4.4.

Wysokiej jakości przepisy UE, na przykład uregulowania dotyczące przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) i dyrektywa w sprawie zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (ZAFI), powinny być nadrzędne wobec ogólnych zasad takich jak dyrektywa w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFID). Praktyczne doświadczenie pokazuje, że UCITS i ZAFI zapewniają wysokiej jakości ramy dla funduszy inwestycyjnych, jednak zdaniem EKES-u MiFID, oprócz pewnych korzyści, przyniosła także duży poziom niepewności i paradoksalnie doprowadziła do dalszego rozdrobnienia jednolitego rynku i powstania różnic między państwami UE.

4.5.

EKES uznaje fakt, że dla transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych potrzebna jest stabilność systemu podatkowego, która jest warunkiem istnienia trwałego otoczenia biznesu. Na obecnym etapie nie rozważa się pełnej harmonizacji przepisów podatkowych, w tym stawek podatkowych. Niemniej można założyć, że w przyszłości dążenie do harmonizacji podatkowej mogłoby przyczynić się do stworzenia jednolitych warunków opodatkowania w tym sektorze w całej UE. Obecne wysiłki na rzecz zbliżenia parametrów podatkowych są jednak nakierowane na inne instrumenty podatkowe.

4.6.

EKES jest zdania, że w celu osiągnięcia pożądanego efektu korzyści skali należy ograniczyć „krajową kreatywność” przy tworzeniu struktur opłat (wychodzących często poza ramy europejskich uregulowań w celu pokrycia niezbędnych nakładów) i wprowadzić jasno zdefiniowane, nie budzące wątpliwości interpretacyjnych i spójne krajowe uregulowania.

4.7.   Komunikat Komisji w sprawie prawa właściwego dla skutków rozporządzających transakcji w obrocie papierami wartościowymi

4.7.1.

EKES zgadza się, że celem jest podjęcie działań prowadzących do zmniejszenia niepewności prawa w kontekście transgranicznych transakcji w obrocie papierami wartościowymi i wierzytelnościami. Uznaje, że zasadnicze znaczenie ma zapewnienie jasności i przewidywalności co do tego, które prawo krajowe ma zastosowanie przy ustalaniu, kto jest właścicielem aktywów bazowych tych transakcji, gdyż ryzyko prawne wynikające z niepewności może prowadzić do dodatkowych strat. W związku z tym istotne i niezbędne jest wyjaśnienie terminologii prawniczej odnoszącej się do elementu rozporządzającego i elementu obligacyjnego.

4.8.   Rozporządzenie w sprawie prawa właściwego dla skutków przelewu wierzytelności wobec osób trzecich

4.8.1.

W następstwie wspomnianego komunikatu EKES przyjmuje z zadowoleniem zamysł, by wyeliminować opisaną powyżej niepewność prawa poprzez zaproponowanie jednolitych zasad ustalania, które prawo krajowe reguluje własność wierzytelności przelewanej w kontekście transakcji transgranicznej. Transgraniczny przelew wierzytelności jest procesem, w ramach którego przedsiębiorstwa mogą uzyskiwać płynność i dostęp do kredytów za pośrednictwem wyspecjalizowanych spółek. EKES uznaje, że pewność prawa w tej dziedzinie przyczyni się do zwiększenia inwestycji transgranicznych, w tym przez angażowanie małych i średnich przedsiębiorstw; dotyczy to faktoringu, kolateralizacji, sekurytyzacji.

4.9.   Dyrektywa w sprawie transgranicznej dystrybucji funduszy zbiorowego inwestowania

4.9.1.

EKES popiera stworzenie warunków do lepszego wykorzystania potencjału transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych, co oznacza, że krajowe wymogi w zakresie wprowadzania do obrotu powinny być przejrzystsze na szczeblu krajowym i unijnym, a struktura opłat urzędowych na szczeblu UE powinna być przejrzystsza i respektować wspólne nadrzędne zasady, jeśli chodzi o ustalanie opłat.

4.9.2.

EKES opowiada się za tym, by wybór środków wsparcia lokalnych inwestorów pozostawiono zarządzającym funduszami inwestycyjnymi.

4.9.3.

Z zadowoleniem przyjmuje harmonizację procedur dotyczących korzystania z paszportu umożliwiającego dystrybucję funduszy inwestycyjnych w kontekście transgranicznym.

4.9.4.

Zgadza się z ustanowieniem zharmonizowanych zasad w odniesieniu do informacji reklamowych.

4.9.5.

Popiera utworzenie systemu, w ramach którego państwa członkowskie zapewniają łatwy dostęp (drogą elektroniczną oraz w języku zwyczajowo używanym w sferze finansów międzynarodowych) do przepisów ustawowych i wykonawczych dotyczących transgranicznego wprowadzania do obrotu funduszy inwestycyjnych na ich terytorium.

4.10.   Rozporządzenie w sprawie ułatwienia transgranicznej dystrybucji funduszy zbiorowego inwestowania

4.10.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje podstawowy cel rozporządzenia, jakim jest wypracowanie jednolitego rozumienia definicji wymogów dotyczących informacji reklamowych oraz środków mających na celu zapewnienie przejrzystości krajowych przepisów dotyczących wymogów w zakresie wprowadzania funduszy do obrotu.

4.10.2.

Popiera proponowaną zasadę, by opłaty były proporcjonalne do zadań realizowanych w obszarze nadzoru. EKES oczekuje, że prowadzenie internetowej bazy danych opłat i odpowiednich metod ich naliczania przyniesie korzyści, jednak uważa, że zadanie to jest wielkim wyzwaniem. Zaleca jednak, by ocenić te korzyści pod kątem poniesionych kosztów i określić ewentualne ryzyko związane z funkcjonowaniem bazy danych. EKES przewiduje opracowanie wykonawczych standardów technicznych dotyczących informacji o opłatach oraz utrzymywania i udostępniania internetowej bazy danych dotyczących opłat przez ESMA.

4.10.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje specyfikację wymogów dotyczących przepływu informacji oraz ich ujednolicenia i uproszczenia, a także uregulowanie czynności poprzedzających wprowadzanie do obrotu, podczas których bada się zainteresowanie inwestorów pod kątem ich planowanych strategii lub możliwości inwestycyjnych.

5.   Uwagi szczegółowe

5.1.

Jeśli chodzi o opłaty i płatności nałożone przez właściwe organy krajowe oraz ich przejrzystość, EKES popiera przedstawiony we wniosku zamiar zwiększenia przejrzystości w obszarze opłat urzędowych, w tym określenia roli ESMA w zakresie gromadzenia niezbędnych informacji. EKES uważa, że ten środek może przynieść dalsze ułatwienie transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych.

5.2.

Proponuje się wprowadzić na szczeblu właściwych organów krajowych zasady dotyczące systematycznego przekazywania informacji reklamowych w celu ich weryfikacji ex ante. Tym niemniej różne przepisy właściwych organów krajowych mogą, zdaniem EKES-u, oznaczać fragmentację rynku UE, a zatem w tej kwestii nie powinno być w ramach jednolitego rynku żadnych różnic. W związku z tym EKES zaleca, aby w tej kwestii właściwe organy krajowe nie miały możliwości stosowania różnych sposobów podejścia.

5.3.

EKES wprawdzie z zadowoleniem przyjmuje utworzenie bazy danych ESMA obejmującej zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, spółki zarządzające UCITS, alternatywne fundusze inwestycyjne (AFI) oraz UCITS, ale dodaje, że nie jest wskazane nakładanie na podmioty zarządzające aktywami dalszych wymogów dotyczących przekazywania informacji. Zdaniem EKES-u powinno zatem być jasne, że wymogi co do powiadomień zwarte w art. 10 i 11 wniosku dotyczącego rozporządzenia powinny być wymogami dotyczącymi poszczególnych właściwych organów krajowych, które nie powinny nakładać na uczestników rynku dalszych wymogów co do przekazywania informacji.

5.4.

EKES zwraca uwagę na to, że proponowana definicja czynności poprzedzających wprowadzanie do obrotu nie powinna pojawiać się w dyrektywie o zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. Potrzeba wprawdzie większej jasności i spójności prawa, ale mając na uwadze praktyczne doświadczenia, lepszym – lub jedynym – sposobem ich osiągnięcia są środki i instrumenty o charakterze nieustawodawczym. EKES obawia się, że obecny wniosek mógłby doprowadzić do dalszej fragmentacji jednolitego rynku w wyniku opracowywania krajowych wykładni.

5.5.

Jeśli chodzi o przepisy dotyczące zaprzestania wprowadzania do obrotu i marketingu funduszy inwestycyjnych, EKES sądzi, że proponowane zasady mogłyby prowadzić do zakłócenia funkcjonowania jednolitego rynku z punktu widzenia funduszy inwestycyjnych. Decyzja o zaprzestaniu wprowadzania do obrotu jednostek uczestnictwa/udziałów jakichkolwiek funduszy inwestycyjnych w jakimkolwiek państwie powinna być wyłącznie biznesową decyzją spółki zarządzającej aktywami. Z punktu widzenia ochrony inwestorów wystarczającą ochronę (potwierdzoną w praktyce) zapewnia: — publikacja decyzji, — zapewnienie inwestorowi informacji, — zapewnienie inwestorowi możliwości wycofania się z funduszu w określonym terminie bez ponoszenia żadnych kosztów.

5.6.   Inne bariery dla transgranicznej dystrybucji funduszy inwestycyjnych

5.6.1.

Kolejną barierą dla transgranicznej dystrybucji są przepisy dotyczące weryfikacji kwalifikacji osób świadczących usługi inwestycyjne. EKES jest zdania, że należy przyjąć bardziej szczegółowe przepisy i określić na przykład: — do których usług mają zastosowanie obowiązujące przepisy, — do jakich rodzajów działalności w ramach świadczenia tych usług przepisy te mają zastosowanie, — jak należy dokonywać weryfikacji, gdy lokalne (krajowe) organy regulacyjne nie mają możliwości wprowadzenia krajowych rozwiązań, — różne akceptowane sposoby weryfikacji kwalifikacji na poziomie UE za pomocą ogólnoeuropejskich lub globalnych rozwiązań, jak na przykład egzamin CFA.

5.6.2.

EKES zaleca, by ustanowić szczegółowe i jednoznaczne uregulowania co do tego, które przepisy mają zastosowanie do dystrybucji funduszy inwestycyjnych: w praktyce na razie nie jest jasne, jakie przepisy (MiFID czy dyrektywa w sprawie UCITS/ZAFI) mają zastosowanie do dystrybucji funduszy. Sytuacja, gdy każdy organ regulacyjny stosuje inne podejście, stanowi zdaniem EKES-u jedną z głównych przeszkód dla transgranicznej dystrybucji. Należy jednoznacznie ustalić, że dystrybucja funduszy wchodzi wyłącznie w zakres przepisów dyrektywy w sprawie UCITS/ZAFI (w odniesieniu do funduszy własnych, funduszy zarządzanych i funduszy stron trzecich), w przypadku których spółka zarządzająca nie potrzebuje zezwolenia zgodnie z MiFID ani licencji na świadczenie usług na mocy MiFID.

5.6.3.

EKES uważa, że nie należy wymagać składania sprawozdań na poziomie lokalnym (krajowym). Organy regulacyjne nie powinny mieć możliwości wymagania sprawozdań dotyczących funduszy lokalnych (krajowych) ani w formie regulacyjnych sprawozdań dla organów regulacyjnych, ani w formie jakichkolwiek zobowiązań do publikowania informacji na przykład w prasie.

5.6.4.

EKES sądzi, że interaktywna baza danych ESMA obejmująca opłaty i płatności powinna zostać w przyszłości rozszerzona, tak by obejmowała także: — ilość czasu potrzebnego na każdy rodzaj zezwolenia/rejestracji, — szczegółowe informacje potrzebne do celów sprawozdawczości lokalnej (krajowej), — lokalne (krajowe) przepisy dotyczące dystrybucji.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do ekspozycji w postaci obligacji zabezpieczonych”

[COM(2018) 93 final – 2018/0042 (COD)]

„Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie emisji obligacji zabezpieczonych i nadzoru publicznego nad obligacjami zabezpieczonymi oraz zmieniającej dyrektywę 2009/65/WE i dyrektywę 2014/59/UE”

[COM(2018) 94 final – 2018/0043 (COD)]

(2018/C 367/11)

Sprawozdawca:

Daniel MAREELS

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 28.3.2018 Parlament Europejski, 16.4.2018
Podstawa prawna	Art. 53, 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	27.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	11.7.2018
Sesja plenarna nr	536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	165/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Z różnych wymienionych poniżej powodów EKES z zadowoleniem przyjmuje wnioski dotyczące obligacji zabezpieczonych (zob. pkt 1.2 i nast.). Apeluje o dołożenie wszelkich starań w celu dokonania szybkich postępów i osiągnięcia wyników. W związku z tym również przedstawia szereg propozycji (zob. pkt 1.7 i nast.).

1.2.

Przede wszystkim wnioski te wpisują się w szerszy kontekst i przyczyniają się do osiągnięcia celów, na których Komitetowi szczególnie zależy, takich jak szybkie utworzenie unii rynków kapitałowych, a także urzeczywistnienie UGW. Oprócz tego obligacje zabezpieczone sprzyjają transgranicznym działaniom z zakresu finansowania, a tym samym większemu udziałowi sektora prywatnego w podziale ryzyka.

1.3.

Ponadto niektóre państwa członkowskie UE mają tradycyjnie bardzo silną pozycję na arenie międzynarodowej i na rynkach światowych. Europejskie podejście w zakresie ostrożnościowego traktowania obligacji zabezpieczonych służy za przykład w skali światowej. Należałoby by wykorzystać obecne wnioski nie tylko do utwierdzenia tej wiodącej roli, ale także do jej umocnienia w miarę możliwości. Zwłaszcza z uwagi na pewne przetasowanie w rozkładzie sił między Wschodem a Zachodem, ważne jest, by UE zajęła swoje stanowisko z pełną mocą i zdecydowaniem.

1.4.

Należy wykorzystać zawartą we wnioskach możliwość, by upowszechnić obligacje zabezpieczone i rozwinąć rynki dla nich w całej Unii. Należy dołożyć wszelkich starań, aby osiągnąć sukces w tych państwach członkowskich, w których te instrumenty i rynki nie są jeszcze znane.

1.5.

Komitet z wielkim zadowoleniem przyjmuje także zarówno przyjęte podejście minimalnej harmonizacji w oparciu o przepisy krajowe, jak i treść wniosków, których solidne podstawy zostały zresztą określone przez Parlament Europejski, organy nadzoru i inne zainteresowane strony. Wszystko to razem pozwoliło osiągnąć wysokiej jakości wynik bez zakłócania istniejących rynków, i po rozsądnych kosztach.

1.6.

Bardzo ważne jest to, że obligacje zabezpieczone umożliwiają bankom pozyskanie dodatkowych środków na finansowanie gospodarki w perspektywie długoterminowej. Te nowe środki powinny przełożyć się na dodatkowe finansowanie dla organów publicznych, przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. W takim wypadku omawiany wniosek mógłby przyczynić się do przywrócenia zaufania do banków i instytucji finansowych.

1.7.

Komitet jest tym bardziej zadowolony, że we wniosku zwrócono uwagę na to, by obligacje zabezpieczone znalazły się też w zasięgu mniejszych banków. Niemniej Komitet wzywa do dalszego zbadania, w jaki sposób maksymalnie udostępnić tę możliwość. Nie odstępując od ogólnie obowiązujących przepisów można by na przykład sprawdzić, które obowiązki administracyjne i inne można by dostosować w odniesieniu do mniejszych banków.

1.8.

Komitet apeluje też o to, by wprowadzić obowiązkowe, a nie jak to obecnie przewidziano fakultatywne, wykorzystanie europejskiego znaku obligacji zabezpieczonych. Potrzebna jest tu uogólniająca, wybiegająca w przyszłość wizja. Powszechne obowiązkowe stosowanie europejskiego oznaczenia może tylko przysłużyć się wiodącej pozycji Europy na arenie światowej i dać szanse (zwłaszcza mniejszym) państwom członkowskim, które pragną w pełni wykorzystać możliwości oferowane przez nowy system. Ich produkty uzyskają dzięki temu gwarancję, że mogą być dystrybuowane na rynku, a obowiązkowe oznaczenia mogłyby również korzystnie wpłynąć na zaufanie inwestorów.

1.9.

Biorąc pod uwagę powszechnie uznane bezpieczeństwo i płynność obligacji zabezpieczonych, jak również dodatkową ochronę, jaką oferują, nie będąc podatne na umorzenie lub konwersję długu, Komitet apeluje o rozważenie koniecznych i odpowiednich działań, by zainteresować tymi obligacjami również prywatne osoby oszczędzające i konsumentów. Jako że obligacje zabezpieczone są instrumentami długoterminowymi, wydają się szczególnie odpowiednie do budowania emerytury, a w tym kontekście można by pomyśleć o wnioskach w sprawie OIPE.

1.10.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje planowaną ocenę nowego systemu, lecz uważa, że proponowany okres 3 lat jest zbyt krótki. Jako że jest to kwestia rynkowa i należy dać wystarczający czas na zdobycie przydatnych doświadczeń z nowym systemem, EKES opowiada się za wydłużeniem tego okresu na przykład do 5 lat. Państwa członkowskie będą wówczas mogły uważnie prześledzić sprawy na szczeblu krajowym.

2.   Kontekst

2.1.

Od objęcia funkcji w 2014 r. Komisja Junckera opracowywała „plan inwestycyjny dla Europy”, którego celem jest realizacja jej bezwzględnych priorytetów, tj. rozwoju, zatrudnienia i inwestycji (1). Jednym z głównych jego założeń, obok jednolitego rynku internetowego i unii energetycznej, jest stopniowe dążenie do unii rynków finansowych. Celem jest osiągnięcie sprawnie funkcjonującej i zintegrowanej unii rynków finansowych, która obejmie wszystkie państwa członkowskie.

2.2.

Wdrażając „Plan działania na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych” (2), Komisja zaangażowała się w realizację wszystkich elementów składowych unii do 2019 r. W sumie przygotowano ponad 33 inicjatywy i działania.

2.3.

Po apelach o szybkie postępy (3) (4) już w 2017 r. przystąpiono do śródokresowej oceny planu działania. Doprowadziło to do wyznaczenia szeregu nowych priorytetowych działań, które mają uwzględnić zmieniające się wyzwania i okoliczności, w tym brexit.

2.4.

Komisja dodała przy okazji, że „potrzebne są bardziej ambitne działania, stawianie czoła przeszkodom, lecz przede wszystkim wykorzystanie wspomnianych nowych możliwości (5)”. W tym kontekście w dniu 8 marca 2018 r. Komisja opublikowała komunikat „Dokończenie budowy unii rynków kapitałowych do roku 2019 – czas przyspieszyć realizację” i pakiet środków.

2.5.

Obecne wnioski dotyczące obligacji zabezpieczonych wchodzące w skład tego pakietu (6) obejmują 2 teksty, tj.:

2.5.1.

wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie emisji obligacji zabezpieczonych i nadzoru publicznego nad obligacjami zabezpieczonymi oraz zmieniającej dyrektywę 2009/65/WE i dyrektywę 2014/59/UE (7);

2.5.2.

wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do ekspozycji w postaci obligacji zabezpieczonych (8).

2.6.

Celem tych wniosków jest stworzenie skutecznych ram dotyczących obligacji zabezpieczonych na szczeblu UE. Dotyczy to m.in. definicji takich obligacji, stosowania na rynku europejskiego oznaczenia, wymogów ostrożnościowych zapewniających ujmowanie w kapitale na preferencyjnych zasadach oraz określonych zobowiązań odnoszących się do właściwych organów.

3.   Spostrzeżenia i uwagi

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje te wnioski, które są częścią procesu budowy unii rynków kapitałowych, i nalega na natychmiastowe wdrożenie w celu odnotowania wyników.

3.2.

Po pierwsze propozycje te przyczynią się do wyznaczenia większej liczby celów, które EKES popiera i które postulował już wcześniej (9). Można tu wymienić, co następuje:

3.2.1.

Budowa unii rynków kapitałowych, której powinna towarzyszyć większa konwergencja gospodarcza i społeczna oraz integracja finansowa i gospodarcza, powinna doprowadzić do poprawy bezpieczeństwa, stabilności i odporności systemu finansowego i gospodarczego poprzez poszerzenie i zróżnicowanie źródeł finansowania gospodarki. Szybka realizacja tych założeń powinna stanowić główny priorytet.

3.2.2.

Proponowany system obligacji zabezpieczonych sprzyja transakcjom transgranicznym i tym samym przekłada się na udział sektora prywatnego w podziale ryzyka. Ma to ogromne znaczenie dla państw członkowskich w kontekście zapobiegania asymetrycznym wstrząsom w przypadku kryzysu bądź zmniejszania jego skutków. Poza tym unia rynków kapitałowych w istotnym stopniu przyczyni się do spójnego rozwoju państw członkowskich Unii, co powinno umożliwić słabszym gospodarkom szybsze nadrobienie braków.

3.2.3.

Unia rynków kapitałowych ma również kluczowe znaczenie dla dalszego urzeczywistniania unii gospodarczej i walutowej (UGW) i jest niezbędna do ukończenia jej budowy. Wraz z pełnoprawną unią bankową unia rynków kapitałowych powinna doprowadzić do prawdziwej unii finansowej, która jest jednym z czterech podstawowych filarów unii gospodarczej i walutowej.

3.2.4.

Europa jest tradycyjnie bardzo silna pod względem obligacji zabezpieczonych (10). Wnioski te powinny zostać wykorzystane do dalszego wzmocnienia wiodącej pozycji Europy na poziomie globalnym. W wymiarze ogólnym, z perspektywy międzynarodowej ważne jest, aby UE działała zdecydowanie i posiadała silną pozycję, tym bardziej, że zachodzą pewne przesunięcia w globalnym układzie sił między Wschodem a Zachodem.

3.3.

Omawiane wnioski pomagają stworzyć dodatkowe środki do długoterminowego finansowania gospodarki. W istocie, dzięki emisji obligacji zabezpieczonych banki mogą pozyskiwać długoterminowe „finansowanie” efektywne pod względem kosztów. W ogólnym ujęciu możliwości dodatkowych emisji obligacji zabezpieczonych mogą wynieść do 342 mld EUR, a związane z nimi całkowite roczne oszczędności dla europejskich kredytobiorców – do 1,5–1,9 mld EUR (11).

3.4.

W każdym razie ważne jest to, by nowe zasoby były wykorzystywane z pożytkiem dla gospodarki. Banki powinny wykorzystywać takie dodatkowe środki na dodatkowe pożyczki dla instytucji rządowych i samorządowych, gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. W takim wypadku omawiany wniosek mógłby przyczynić się do przywrócenia zaufania do banków i instytucji finansowych.

3.5.

Ze względu na stabilność i bezpieczeństwo systemu finansowego ważne jest, aby nowe środki były bezpieczne i płynne w każdych okolicznościach, a obecne wnioski zawierają szereg gwarancji w tym zakresie. Solidny system obligacji zabezpieczonych powinien również przynosić korzyści inwestorom poprzez większy i lepszy wybór na rynkach. Duże znaczenie ma dla inwestorów mechanizm podwójnego regresu (12) (dual recourse), z którego korzystają, zatem ważne jest, aby władze nalegały na odpowiednią wycenę aktywów bazowych przez emitentów.

3.6.

W związku z tym wniosek o stworzenie ram ułatwiających rozwój obligacji zabezpieczonych i rynków dla tych instrumentów w całej Unii zasługuje na pełne poparcie EKES-u. Należy dołożyć wszelkich starań, aby osiągnąć sukces w tych państwach członkowskich (13), w których te instrumenty i rynki nie są jeszcze znane. Należy zlikwidować ostatnie białe plamy na mapie i sprawić, by w każdym państwie członkowskim dostępny był system obligacji zabezpieczonych.

3.7.

Za sprawą tego poparcia EKES pragnie docenić wcześniejsze wysiłki, których od kilku lat dokładają m.in. Komisja, Parlament Europejski, EUNB i inni na rzecz programu obligacji zabezpieczonych na szczeblu europejskim, oraz przyłączyć się do tych starań. Większość państw członkowskich i innych zainteresowanych stron, takich jak międzybranżowa Europejska Rada ds. Obligacji Zabezpieczonych, również wyraziła swoje poparcie (14).

3.8.

Opcja wyboru minimalnej harmonizacji na szczeblu europejskim na podstawie systemów krajowych jest również w pełni wspierana przez EKES, ponieważ pozwala na realizację wielu celów przy rozsądnych kosztach. Jednocześnie zapobiega się zakłóceniom na istniejących rynkach i zmniejsza się koszty przejścia. Ważne jest jednak, aby obowiązujące przepisy krajowe również popierały cel europejskiego wniosku w zakresie stymulowania rynku obligacji zabezpieczonych. Niepożądane są ewentualne przeszkody krajowe lub ograniczenia sprzeczne z tym celem.

3.9.

Jak stwierdzono powyżej, wiele państw członkowskich jest bardzo silnych na tym rynku, ale jednocześnie ostatnie zmiany pokazują, że istnieje większe zainteresowanie obligacjami zabezpieczonymi również w innych częściach świata. W związku z tym dla EKES-u ważne jest również, aby obecna europejska pozycja lidera w tym środowisku uległa dalszemu umocnieniu w kontekście międzynarodowym oraz aby podjąć wysiłki na rzecz promowania podejścia europejskiego jako globalnego punktu odniesienia.

3.10.

EKES przyjmuje również z zadowoleniem fakt, że przewiduje się ocenę wyników i powodzenia nowego programu. Skoro jest to z jednej strony kwestia rynkowa, a z drugiej strony należy uzyskać wystarczający czas na zdobycie przydatnych doświadczeń, zwłaszcza w państwach członkowskich, dla których jest to nowością, EKES uważa, że obecnie planowany okres 3 lat jest zbyt krótki i wzywa do przedłużenia tego okresu, na przykład do 5 lat. Państwa członkowskie mogą oczywiście w każdej chwili ściśle monitorować sprawy.

4.   Spostrzeżenia i uwagi dodatkowe

4.1.

W wymiarze ogólnym należy poprzeć podejście Komisji polegające na zapewnieniu jasnego i kompleksowego systemu, w tym definicji, opisu cech strukturalnych, nadzoru publicznego i europejskiego oznaczenia zabezpieczonych obligacji, a także ostrożnościowego traktowania tych instrumentów.

4.2.

Ważne jest, aby system ten był dostępny i mógł być skutecznie wykorzystywany przez wszystkie banki. W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że szczególną uwagę poświęcono trudnościom i problemom, z którymi mogą spotkać się mniejsze banki emitujące obligacje zabezpieczone. Dla EKES-u istotne jest, aby ta możliwość została zmaksymalizowana. Nie odstępując od ogólnie obowiązujących przepisów można by na przykład sprawdzić, które obowiązki administracyjne i inne można by dostosować w odniesieniu do mniejszych banków.

4.3.

Korzystanie z europejskiego oznaczenia obligacji zabezpieczonych przewidziano jako dobrowolną opcję umożliwiającą państwom członkowskim dalsze korzystanie z ich własnych istniejących krajowych nazw i oznaczeń (15). Komitet nie zgadza się z tym stanowiskiem i przeciwnie, zdecydowanie opowiada się za obowiązkowym korzystaniem z europejskiego oznaczenia. Potrzebna jest tu uogólniająca, wybiegająca w przyszłość wizja. Obowiązkowe stosowanie europejskiego oznaczenia może tylko przysłużyć się wiodącej pozycji Europy na arenie światowej i dać szanse (zwłaszcza mniejszym) państwom członkowskim, które pragną w pełni wykorzystać możliwości oferowane przez nowy system. Dla tych państw oznaczenie UE stanowi gwarancję, że obligacje zabezpieczone będą mogły podlegać dystrybucji na rynkach. Takie obowiązkowe stosowanie oznaczeń mogłoby również korzystnie wpłynąć na zaufanie inwestorów.

4.4.

Rynek obligacji zabezpieczonych jest obecnie głównie w rękach inwestorów profesjonalnych i instytucjonalnych (16). Komitet apeluje, by rozważyć, jakie są konieczne i pożądane środki, by bardziej aktywnie zainteresować tymi obligacjami również prywatnych oszczędzających oraz konsumentów. Przemawiają za tym różne argumenty. Nie tylko obligacje zabezpieczone są tradycyjnie, a nawet w czasach kryzysu, postrzegane jako instrumenty bezpieczne i płynne, ale można też zwrócić uwagę na wkład, jaki wnoszą obecne wnioski. Ponadto nie można ich poddać umorzeniu lub konwersji, co nie jest bez znaczenia w kontekście ochrony prywatnych oszczędzających. Przez to wydają się też bardziej odpowiednie niż niektóre inne produkty (17). Jako że obligacje zabezpieczone są instrumentami długoterminowymi niewątpliwie są użyteczne w kontekście budowania emerytury i tu można by odnieść się do wniosków w sprawie OIPE.

---

(1)  Zob. strona internetowa Komisji Europejskiej.

(2)  Plan działania z września 2015 r. „Plan działania na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych” – komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Zob. COM(2015) 468 final.

(3)  Zob. Rada Europejska wezwała do „szybkich i zdecydowanych postępów” w realizacji planu, „aby zapewnić przedsiębiorstwom łatwiejszy dostęp do finansowania i wspierać inwestycje w gospodarkę realną”.

(4)  Również Komisja przyjęła komunikat, w którym wezwała do przyspieszenia reform. Zob. COM(2016) 601 final.

(5)  Zob. komunikat Komisji »Dokończenie budowy unii rynków kapitałowych do roku 2019 – czas przyspieszyć realizację«. Zob. COM(2018) 114 final.

(6)  Poza wspomnianym wnioskiem pakiet obejmuje także wniosek w sprawie ułatwienia transgranicznej dystrybucji funduszy zbiorowego inwestowania, wniosek w sprawie skutecznych ram dotyczących europejskich dostawców usług w zakresie finansowania społecznościowego dla przedsiębiorstw, wniosek w sprawie prawa właściwego dla skuteczności przelewu wierzytelności wobec osób trzecich oraz komunikat w sprawie prawa właściwego dla skutków rozporządzających transakcji w obrocie papierami wartościowymi.

(7)  Zob. Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie emisji obligacji zabezpieczonych i nadzoru publicznego nad obligacjami zabezpieczonymi oraz zmieniającej dyrektywę 2009/65/WE i dyrektywę 2014/59/UE.

(8)  Zob. Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do ekspozycji w postaci obligacji zabezpieczonych.

(9)  Zob. m.in. ECO/437 – „Unia rynków kapitałowych – przegląd śródokresowy” (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 117).

(10)  Około 90 % wszystkich obligacji zabezpieczonych na świecie emitowanych jest przez 9 krajów europejskich. Zob. także dane opublikowane przez Europejską Radę ds. Obligacji Zabezpieczonych (ECBC) w broszurze na temat obligacji zabezpieczonych, wyd. 12 (2017 r.). Łącznie na świecie kwota należna z tytułu obligacji zabezpieczonych wynosi 2,5 bln EUR, z czego 2,1 bln EUR wydawane jest przez instytucje mające siedzibę w Europie (zob. dokument roboczy służb Komisji – ocena skutków, SWD(2018) 50 final).

(11)  Zob. dokument roboczy służb Komisji – ocena skutków, SWD(2018) 50 final w kontekście omawianych wniosków.

(12)  Podwójny regres oznacza prawo do roszczeń posiadaczy obligacji zabezpieczonych wobec puli aktywów stanowiących zabezpieczenie (cover pool) z jednej strony, a z drugiej strony – wobec emitenta.

(13)  Obecnie nadal około dwunastu państw członkowskich UE nie posiada ram legislacyjnych dotyczących obligacji zabezpieczonych.

(14)  Wykaz znajduje się w rozdziale 3 wniosku dotyczącego dyrektywy i wniosku dotyczącego rozporządzenia.

(15)  Zob. wniosek dotyczący dyrektywy, motyw 33.

(16)  Według ustnych wyjaśnień przedstawicieli Komisji 1/3 rynku zajmują banki, 1/3 – EBC oraz 1/3 – inne strony, takie jak fundusze inwestycyjne i fundusze emerytalne.

(17)  Można się też odnieść do wniosków w sprawie finansowania społecznościowego i pożyczek społecznościowych. Proponowane w tych ramach instrumenty finansowe są zasadniczo zbywalnymi instrumentami finansowymi, które służą jako instrumenty kapitałowe (np. akcje) lub dłużne (np. obligacje). Ochronę oszczędzających i inwestorów przewidzianą w takich ramach można uznać za bardzo ograniczoną.