11.4.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 129/1

Sprawozdawca:

Płamen DIMITROW

1.1.

EKES jest zdania, że nierówności dochodów i majątku w UE stanowią wyzwanie gospodarcze i społeczne, którym należy się zająć z użyciem odpowiednich środków na poziomie krajowym i działań wspierających na poziomie UE. Zarówno na poziomie europejskim, jak i całego świata, większe znaczenie przykłada się do nierówności dochodów. EKES podkreśla jednak potrzebę zwrócenia uwagi na nierówności majątkowe, które są funkcją wielu więcej zmiennych i niosą o wiele bardziej długofalowe skutki. Stąd wynika potrzeba wyjaśnienia przyczyn tych nierówności i czynników je określających, a także wytyczenia ram rozwiązań politycznych tego problemu.

1.2.

Należy przeprowadzić skrupulatną analizę i ocenę dokładnego charakteru podziału bogactwa w UE oraz podjąć na czas działania zapobiegawcze, by uniknąć negatywnych skutków, takich jak szybkie zanikanie „klasy średniej” i zaliczanie coraz większej liczby osób do kategorii ubogich pracujących lub do osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Gospodarkę rynkową należy postrzegać nie tylko jako środek służący osiąganiu szybkiego wzrostu gospodarczego, lecz również jako jeden z mechanizmów potrzebnych do osiągnięcia celów ważnych dla społeczeństwa.

1.3.

Najważniejszym narzędziem, jakim dysponują państwa członkowskie, by wspierać sprawiedliwy podział wartości dodanej w społeczeństwie jako całości, jest polityka fiskalna. W centrum zainteresowania należy także umieścić aktywne polityki rynku pracy, które pomagają złagodzić przejście między etapami kształcenia, szkolenia i życia zawodowego, a także polityki dotyczące opodatkowania i transferów socjalnych. EKES zaleca, by państwa członkowskie jak najszybciej wprowadziły środki, które mogą zmniejszyć nierówności i zapewnić sprawiedliwy podział nowej wartości dodanej w całym społeczeństwie.

1.4.

EKES uważa, że potrzebny jest sprawnie funkcjonujący system transferów socjalnych i pomocy społecznej. Redystrybucja jako mechanizm wyrównawczy w znacznym stopniu powinna uzupełnić luki w systemie rynkowym. Należy rozwinąć zasoby publiczne (infrastrukturę socjalną, obiekty służące świadczeniu usług w interesie publicznym itp.), a ich rolę należy postrzegać jako sposób rozwiązania problemu nierówności. Należy przesunąć dochody podatkowe z opodatkowania pracy bardziej w stronę opodatkowania majątku, wprowadzając podatki od spadków i dochodów kapitałowych.

1.5.

Koncentracja bogactwa prowadzi również do gromadzenia olbrzymiej władzy, która przybiera różne formy, w tym formę zakłócania konkurencji. EKES uważa, że intensywny wzrost gospodarczy ma zasadnicze znaczenie dla ograniczania ubóstwa i nierówności majątkowych. Należy go wspierać przez lepsze wykorzystanie funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, promowanie przedsiębiorczości, ochronę konkurencji, programy wsparcia MŚP i wdrażanie strategii zapobiegania dyskryminacji kobiet i osób w niekorzystnej sytuacji.

1.6.

EKES ma wątpliwości co do skuteczności obecnej polityki UE w ramach strategii „Europa 2020”, która kładzie szczególny nacisk na ograniczanie ubóstwa. Potrzebne jest odpowiedniejsze wsparcie polityczne, aby wystarczająco wspierać państwa członkowskie w walce z rosnącymi nierównościami. Konieczne są bardziej stanowcze działania, by uporać się z ubóstwem, które wzrosło w wartościach bezwzględnych w ciągu ostatnich kilku lat (1). Należy opracować strategie polityczne na ponadnarodowym szczeblu europejskim, by wspierać wzrost gospodarczy bardziej sprzyjający włączeniu społecznemu, z zastosowaniem podejścia zintegrowanego. Należy ściślej powiązać europejski filar praw socjalnych z europejskim semestrem, a obydwa te instrumenty powinny być zgodne ze strategią Europa 2020, z myślą o faktycznym osiągnięciu europejskich i krajowych celów w niej zawartych.

1.7.

Potrzebne są również ukierunkowane środki rynku pracy powiązane z ochroną socjalną. Ze względu na to, że ochrona miejsc pracy, które zmieniają się bardzo dynamicznie, nie zawsze jest możliwa, istnieje konieczność skoncentrowania się na promocji zatrudnienia i ochronie siły roboczej. Bardzo istotne jest zapewnienie minimalnych warunków socjalnych, gwarantujących godziwe wynagrodzenie i warunki pracy. Należy położyć większy akcent na ułatwianie zmian w życiu zawodowym, przy jednoczesnym gwarantowaniu wspólnych praw pracowniczych i socjalnych, w tym prawa do przystępowania do związków zawodowych i prawa do negocjacji zbiorowych.

1.8.

EKES jest zdania, że należy wprowadzić przejrzysty mechanizm w celu systematycznego monitorowania danych na temat wszystkich dochodów i majątku, a także zapewnienia możliwości konsolidacji tych danych. Z jednej strony usprawni to administrację, a z drugiej strony ułatwi gromadzenie informacji statystycznych na temat podziału bogactwa w państwach członkowskich. Istotną rolę odgrywałoby tutaj ustanowienie rejestru akcjonariuszy przedsiębiorstw na poziomie europejskim.

2.1.

Nierówności majątkowe w Europie sięgają daleko w przeszłość. Jest to proces historyczny, który nie zakończył się nawet po utworzeniu strefy euro, ze względu na stale pojawiające się zaburzenia równowagi wewnętrznej i zewnętrznej powodowane przez różne poziomy czynników związanych z konkurencyjnością gospodarczą. Zaliczają się do nich aspekty cenowe i kosztowe, a ostatnio ulegają one nasileniu w wyniku istotnych wyzwań politycznych stojących przed UE, takich jak terroryzm, populizm, wybory krajowe, a ze strony ekonomicznej, niski poziom inwestycji, słaby wzrost gospodarczy, wysokie bezrobocie, zmiany demograficzne oraz pozycja Europy w nowej globalnej rywalizacji o władzę z handlowego i cyfrowego punktu widzenia.

2.2.

Należy dokonać wyraźnego rozróżnienia pomiędzy nierównościami dochodów i nierównościami majątkowymi, ponieważ to te ostatnie mają długoterminowe skutki, zatem niezbędne jest dogłębniejsze ich zbadanie. Dystrybucja majątku jest systematycznie bardziej nierównomierna niż dystrybucja dochodów. Bardzo często poszczególne podmioty gospodarcze uzyskują stosunkowo podobne dochody, lecz jednocześnie istnieje ogromna różnica w posiadanym przez nie majątku ze względu na szereg powodów niepieniężnych, altruistycznych, spadkowych i innych. W rezultacie, koncentrując się na nierównościach majątkowych, można bardziej obiektywnie badać rzeczywiste rozbieżności pieniężne między obywatelami UE.

2.3.

EKES jest zdania, że rozwój sytuacji gospodarczej w Europie jest coraz bardziej dynamiczny i stanowi wyzwanie dla instytucji i ich zdolności do nadążenia za zmianami. Kwestia ta jest również szczególnie aktualna w odniesieniu do debaty na temat różnic w rozwoju między państwami członkowskimi UE. Istnieją znaczne różnice między krajami rozwiniętymi a krajami rozwijającymi się, między zachodnią a wschodnią Europą, między państwami członkowskimi strefy euro i spoza tej strefy, a także między państwami członkowskimi w obrębie strefy Schengen i poza nią.

2.4.

EKES zauważa, że od 1970 r. nierówność dochodów i bogactwa w Europie stopniowo się powiększa. Ogólnie rzecz biorąc, globalizacja powinna odgrywać pozytywną rolę w zmniejszaniu różnic materialnych i w zakresie dochodów między poszczególnymi krajami, ale w ostatnich latach tendencja ta się odwróciła. Nie dość, że do 10 % najbogatszych gospodarstw domowych w UE-28 trafia ok. 31 % łącznych dochodów, to w ich posiadaniu znajduje się ponad 50 % łącznego bogactwa. W wielu krajach przyrost bogactwa przewyższa wzrost PKB, co prowadzi do ogromnych rozbieżności (2). Niosą one groźne skutki gospodarcze, społeczne i polityczne, które zasługują na poważną dyskusję publiczną i debatę z udziałem ekspertów i polityków na temat sposobów rozwiązania tego problemu, i wymagają działań politycznych.

2.5.

EKES uważa, że istnieje realne ryzyko, że problem nierówności może się pogłębić na całym świecie ze względu na to, że tempo rozwoju gospodarczego w Europie jest bardzo szybkie i coraz trudniej jest prowadzić politykę makroekonomiczną w odpowiednim czasie. Powiększanie się nierówności dochodów i stanu majątkowego w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat potwierdza wzrost współczynnika Giniego, który wzrósł średnio w państwach OECD z 0,29 w połowie lat 80. XX wieku, do 0,32–0,35 w latach 2013–2015. Tendencje w poszczególnych krajach UE są podobne (3). Należy jednak zauważyć, że w takich krajach jak Bułgaria, Litwa i Rumunia współczynnik ten osiągnął już wartości krytyczne powyżej 0,37 (4). Pomimo tego, że istnieje wiele danych i analiz dotyczących nierówności dochodów, o wiele mniej jest danych dotyczących nierówności w dystrybucji bogactwa gospodarstw domowych, zarówno w obrębie danego kraju, jak i pomiędzy krajami. Nawet obecnie nie istnieją bowiem międzynarodowe standardy, z których krajowe urzędy statystyczne i inne podmioty generujące dane mogłyby korzystać podczas gromadzenia danych dotyczących podziału bogactwa (5).

2.6.

Niepokojące jest to, że z uwagi na ogólny brak zaufania w wielu europejskich gospodarkach zgromadzone zyski nie są reinwestowane, co prowadzi do eliminowania konkurencji, gwałtownego spadku inwestycji i braku nowych miejsc pracy. W swojej książce (6) Thomas Piketty przedstawia empiryczne dowody w tej kwestii, analizując w szczególności gospodarkę europejską. Kumulacja, a następnie kapitalizacja zysku nie przyczynia się do tworzenia wartości dodanej i zwiększania stopy zwrotu ze środków w gospodarce realnej. Logiczne jest zatem, że przepaść między bogatymi a biednymi w UE-28 powiększa się od dziesięcioleci.

2.7.

Zdaniem EKES-u istnieje ryzyko, że klasa średnia w UE znajdzie się pod presją w perspektywie średnioterminowej. W najbliższej przyszłości coraz więcej miejsc pracy będzie znikać w wyniku cyfryzacji i robotyzacji. Ponadto znikają też niektóre zawody, mimo iż istnieją przeszłe i obecne dowody na to, że takie tendencje również mogą doprowadzić do tworzenia nowych miejsc pracy i zawodów. Należy się spodziewać, że bez odpowiedniego zarządzania te przemiany przyczynią się do zwiększenia nierówności. EKES uważa, że jak najszybciej należy podjąć działania mające na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom skądinąd innowacyjnych i zasadniczo korzystnych społecznie procesów odnowy technologicznej.

2.8.

EKES wyraża zaniepokojenie coraz mniej proporcjonalnym stosunkiem stopy zysku do wartości dodanej tworzonej przez czynnik pracy w państwach członkowskich. Prowadzi to do pogłębiania nierówności w Europie, zarówno w zakresie majątku, jak i dochodów.

3.1.

Nierówności majątkowe są znacznie większe niż różnice w dochodach (7). EKES zwraca uwagę na fakt, że to przede wszystkim państwa członkowskie posiadają w swojej dyspozycji odpowiednie instrumenty – takie jak programy na rzecz inwestycji, wzrostu gospodarczego i nowych miejsc pracy, systemy podatkowe i transfery socjalne – do zwalczania nierówności gospodarczych i społecznych. Istnieje jednak także pole do działania na poziomie europejskim, a instytucje europejskie powinny to potraktować poważniej, ponieważ takie działania miałyby złożony i znacznie bardziej długotrwały wpływ na realny cykl koniunkturalny. Istniejące strategie nadal są ukierunkowane bardziej na dochody niż na majątek.

3.2.

Zdaniem EKES-u głównym problemem jest to, że gospodarka europejska generuje wzrost, z którego osoby w niekorzystnej sytuacji finansowej często nie są w stanie skorzystać. W żadnej mierze zamiarem nie jest przeciwstawianie się funkcjonowaniu gospodarki rynkowej, która stwarza możliwości generowania bogactwa przez innowacje, zakładanie przedsiębiorstw, tworzenie miejsc pracy, przyczyniając się tym samym do wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i finansowania systemu zabezpieczenia społecznego. Jednakże osoby, które plasują się w dolnej części piramidy redystrybucji majątku i dochodów, zasadniczo nie korzystają z nowo tworzonych miejsc pracy. Z tego wynika, że większą równość finansową społeczeństwa można uzyskać, jeśli polityka Unii Europejskiej skupi się na środkach, które umożliwiają coraz większej liczbie osób wejście na rynek pracy i czerpanie korzyści ze wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. W tym kontekście zmniejszenie nierówności majątkowych i utrwalenie wzrostu gospodarczego w dłuższej perspektywie to dwie strony tego samego medalu.

3.3.

EKES obawia się, że coraz częstsze gromadzenie bogactwa może stworzyć „rentierski” sposób myślenia w społeczeństwie, w wyniku czego bogactwo nie będzie reinwestowane, zatem nie będzie się przyczyniać do rozwoju gospodarki realnej lub do wzrostu potencjalnego PKB. Jest to kluczowy problem, którym Piketty zajmuje się w swojej książce, stworzonej w oparciu o piętnaście lat badań i gromadzenia danych empirycznych na temat nierówności w zakresie dochodów i majątku w kapitalistycznych społeczeństwach. Nawet jeżeli niektóre z jego metod są przez niektórych kwestionowane, ostateczne wyniki wskazują na znaczne rozbieżności w UE. Według danych Piketty’ego, roczna stopa zwrotu z kapitału wynosi od 4 % do 5 %, podczas gdy roczny wzrost dochodów w Europie Środkowej w zależności od kraju wynosi około 1 % do 1,5 %, z uwagi na wyraźną różnorodność branych pod uwagę krajów.

3.4.

Zdaniem EKES-u konieczne są dodatkowe środki na odpowiednich poziomach, w takich dziedzinach jak nadmierna finansjalizacja, oraz dalsza koordynacja i harmonizacja polityki podatkowej, środki zwalczania rajów podatkowych, oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania, po to by zwalczać długoterminowe trendy szarej strefy gospodarki, takie jak nierzetelnie zgłaszane dochody z działalności gospodarczej, nieprawidłowo zarejestrowani lub ukryci pracownicy i wypłaty „pod stołem”, oraz środki podejmowane w celu optymalizacji kombinacji podatków i ich względnego znaczenia w dochodach podatkowych państw członkowskich. Należałoby przejść od dochodów podatkowych z opodatkowania pracy na rzecz dochodów podatkowych z opodatkowania majątku.

3.5.

W ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci konkurencja podatkowa między państwami członkowskimi doprowadziła wiele rządów do wdrożenia środków, które zmieniają redystrybucyjny charakter polityki fiskalnej i napędzają zwiększanie nierówności. EKES zaleca państwom członkowskim, by ocenić negatywne skutki polityki podatkowej i skorygować je tak szybko, jak to możliwe.

3.6.

EKES uważa, że plan Junckera należy przede wszystkim skierować do krajów doświadczających największych nierówności, niezależnie od ich charakteru. Sprawą najwyższej wagi jest wspieranie inwestycji zagranicznych i krajowych. Wszystko to musi być wdrażane w sposób jednolity w zgodzie z prawodawstwem europejskim i szczególnymi uwarunkowaniami krajowymi, a wykorzystanie środków należy dokładnie monitorować.

4.1.

Niemcy i Austria należą do krajów strefy euro, w których różnice majątkowe są najwyraźniejsze. W Niemczech 5 % najbogatszych mieszkańców posiada 45,6 % bogactwa kraju, a w Austrii odsetek ten jest wyższy i wynosi 47,6 % (8), (9). Problem ten występuje także – z taką samą tendencją – w takich krajach jak Cypr, Portugalia, Finlandia, Francja, Luksemburg i Niderlandy (10). Wskazuje to na znaczną różnorodność w dystrybucji zasobów w poszczególnych krajach. Z jednej strony kraje te wykazują niski poziom nierówności w dochodach, jednak z drugiej strony, wysoki poziom nierówności majątkowych.

4.2.

W 1910 r. 10 % mieszkańców Europy posiadało 90 % bogactwa, a 1 % najbogatszych posiadało 50 % bogactwa. Później nierówności zostały znacznie zmniejszone w wyniku dwóch wojen światowych i Wielkiej Depresji, które zlikwidowały znaczną część kapitału finansowego, a także w wyniku różnych polityk publicznych, charakteryzujących się wysoce progresywnym opodatkowaniem dochodu i spadków, ograniczeniem spekulacji finansowych, zwiększeniem płac kosztem dochodów z kapitału itp. W latach 70. i 80. ubiegłego wieku 1 % najbogatszych posiadało 20 % bogactwa, kolejne 9 % posiadało 30 %, a należące do klasy średniej 40 % posiadało 40 % bogactwa. Nierówności dochodów również znacznie się zmniejszyły (11). Od lat 80. XX w. nierówności zaczęły jednak ponownie rosnąć. Obecnie kapitał prywatny w krajach rozwiniętych w UE-28 wynosi między 500 % a 600 % PKB, osiągając 800 % we Włoszech.

4.3.

Zdaniem EKES-u równie istotny jest problem podziału bogactwa ze względu na płeć. Najbardziej dotknięte są tym takie kraje jak Słowacja i Francja, a następnie Austria, Niemcy i Grecja. Na Słowacji i we Francji, mężczyźni posiadają przeszło 75 % bogactwa, a kobiety tylko 25 %, mimo zupełnie innej proporcji płci w tych populacjach. W Austrii, Niemczech i Grecji około 55 % majątku należy do mężczyzn (12). Ważne jest, by ocenić przyczyny takich tendencji i czy należy uwzględnić ten aspekt w ogólnoeuropejskiej polityce UE w zakresie równości płci.

4.4.

Zdaniem EKES-u sposób dystrybucji bogactwa jest bardzo ważny dla zaspokajania potrzeb w dziedzinie kształcenia, szkolenia zawodowego, zakresu usług zdrowotnych, mieszkalnictwa i tak dalej. Zgodnie z europejskim modelem społecznym musimy przestrzegać podstawowych zasad – równości szans i równego traktowania, równości płci, niedyskryminacji i sprawiedliwości międzypokoleniowej. Nastawione na zwiększenie kapitału ludzkiego reformy strukturalne mają istotne znaczenie dla poprawy standardów życia i mogą również zmniejszać nierówności pod względem dochodów i majątku.

4.5.

Około 44 % mieszkańców strefy euro jest w taki czy inny sposób zadłużonych w bankach lub instytucjach finansowych. Sytuacja jest lepsza niż np. w USA, gdzie wskaźnik ten wynosi 75 %, ale tempo wzrostu zadłużenia w ostatnich latach jest alarmujące (13). Na systemie bankowym również ciąży bardzo duża odpowiedzialność, ponieważ można by w jego ramach prowadzić podstawową profilaktykę przeciw rosnącemu zadłużeniu ogólnemu społeczeństwa. W centrum uwagi musi znaleźć się odpowiedzialne zachowanie.

4.6.

Przyspieszony proces globalizacji w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci spowodował zwiększenie obciążeń podatkowych pracy i odwrócił proporcje udziału płac i kapitału w produkcie krajowym brutto. W wyniku tego w latach 1980–2006 w większości państw członkowskich OECD udział płac w PKB obniżał się średnio o 0,3 % w skali roku. W tym samym czasie udział zysków w PKB w UE-15 (14) wzrósł z ok. 31 % do 47 %. EKES jest zdania, że państwa członkowskie i Unia Europejska powinny pilnie wdrożyć politykę mającą na celu odwrócenie tej tendencji.

4.7.

EKES jest zaniepokojony faktem, że w takich państwach jak Wielka Brytania i Francja ponad 50 % majątku stanowią budynki mieszkalne. Z jednej strony wskazuje to na brak zróżnicowania majątku. Z drugiej strony oznacza, że duża część osób gromadzi swój majątek z dochodów z nieruchomości. Majątek ten nie jest reinwestowany. Narasta sama kapitalizacja. Przywołuje to sprawę kapitału, który rośnie o wiele szybciej niż wartość dodana. Z najnowszego sprawozdania Oxfamu (15) wynika, że majątek ośmiu najbogatszych ludzi na świecie wynosi tyle, co majątek 50 % najbiedniejszych, co budzi szerokie publiczne zaniepokojenie. Kapitał był istotnym czynnikiem w epoce przemysłowej, lecz traci sens, jeśli staje się celem samym w sobie.

11.4.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 129/7

Sprawozdawca:

Petru Sorin DANDEA

1.1.

Cyfryzacja stwarza nowe formy zatrudnienia, które wywierają dużą presję na systemy zabezpieczenia społecznego. EKES zaleca państwom członkowskim i instytucjom europejskim uregulowanie nowych form zatrudnienia w taki sposób, by można było jednoznacznie określić pracodawcę i pracownika. W tym kontekście EKES zaleca wykorzystanie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który uznał za pracowników osoby, które mimo braku tradycyjnej umowy o pracę prowadzą działalność wpisującą się w model zależności od wynagrodzenia.

1.2.

W wielu wypadkach indywidualna umowa o pracę leży u podstaw finansowania obecnych systemów zabezpieczenia społecznego. Znaczna część nowych form działalności gospodarczej i zatrudnienia, które pojawiły się w wyniku rozwoju nowych technologii, wydaje się nie być objęta umową o pracę. Zdaniem EKES-u sytuacja ta stwarza wiele zagrożeń dla pracowników wykonujących swoją pracę w tego rodzaju warunkach, jako że zostają oni pozbawieni ochrony przepisów dotyczących wynagrodzenia, warunków pracy i zabezpieczenia społecznego.

1.3.

Komitet uważa, że państwa członkowskie powinny rozważyć wprowadzenie do prawodawstwa dotyczącego systemów emerytalnych przepis zobowiązujący do wnoszenia składek za wszystkie osoby generujące dochód zawodowy. Środek ten jest bezwzględnie konieczny, ponieważ w wielu przypadkach pracownicy działający w ramach nowych form zatrudnienia związanych z cyfryzacją nie są odpowiednio objęci obowiązującym obecnie prawodawstwem dotyczącym systemów emerytalnych.

1.4.

EKES uważa, że państwa członkowskie powinny rozważyć powiązanie elektronicznych systemów zarządzania krajowymi systemami emerytalnymi lub systemami ubezpieczenia zdrowotnego z systemami organów podatkowych. Umożliwiłoby to szybkie określenie osób, które mimo posiadania dochodu zawodowego nie mają statusu osoby ubezpieczonej w ramach publicznych systemów emerytalnych i ubezpieczenia zdrowotnego.

1.5.

Systemy zabezpieczenia społecznego państw członkowskich obejmują również inne prawa umożliwiające beneficjentom pobieranie świadczeń. Chodzi zwłaszcza o urlop rodzicielski, zasiłki rodzinne oraz świadczenia na dziecko lub inne. Chociaż prawa te są często nieskładkowe, związane z nimi świadczenia opierają się na kwalifikowalności, co w wielu przypadkach zakłada, że potencjalny beneficjent posiada status pracownika. EKES zaleca państwom członkowskim znalezienie takich rozwiązań, by zapewnić odpowiednie zabezpieczenie pracownikom działającym w ramach nowych form zatrudnienia.

1.6.

Jeśli chodzi o pracowników objętych nowymi formami pracy ery cyfrowej, EKES sądzi, że można by wypracować kompleksowe rozwiązanie problemów związanych z uznaniem prawa do zabezpieczenia społecznego tych pracowników dzięki ogólnej reformie sposobu finansowania systemu. Wzywa państwa członkowskie do poszukiwania rozwiązań, które umożliwiłyby finansowanie systemów zabezpieczenia społecznego poprzez zastosowanie instrumentów zapewniających ich stabilność, przy jednoczesnym poszanowaniu konieczności zapewnienia dostępu do tych systemów osobom działającym w kontekście nowych form pracy. By również w przyszłości zapewnić stabilność systemów opieki społecznej i zmniejszyć obciążenie czynnika pracy, można by rozważyć wykorzystanie w tym celu części dywidendy związanej z digitalizacją.

1.7.

EKES uważa, że dyskusje zainicjowane przez Komisję Europejską na temat rozwijania europejskiego filaru praw socjalnych powinny koniecznie obejmować również kwestię sytuacji pracowników pracujących w ramach nowych form zatrudnienia, a także, w szczególności, analizować sposoby uznawania ich statusu i zapewniać, że mają oni odpowiedni dostęp do systemów zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej.

2.1.

Cyfryzacja prowadzi do głębokich zmian w gospodarce, na rynkach pracy i ogólnie rzecz biorąc w społeczeństwie na poziomie kraju, różnych regionów i całego świata. Choć związane z nią korzyści są oczywiste, zrozumiałe jest, że stanowić będzie wyzwanie dla wielu struktur społeczno-gospodarczych i może mieć negatywny wpływ na niektóre sektory, jeżeli nie dostosują się one do nowej sytuacji. Jednym z obszarów, na które cyfryzacja może wywrzeć szkodliwy wpływ, jest system zabezpieczenia społecznego.

2.2.

Obecne systemy zabezpieczenia społecznego w Europie stworzono ponad sto lat temu. Opierają się one w szerokim zakresie na bezpośrednim powiązaniu z rynkiem pracy, jako że są w znacznej mierze finansowane ze składek opłacanych przez pracowników i pracodawców, a także – w różnym stopniu – z podatków. W wielu państwach członkowskich kluczowym warunkiem statusu pracownika ubezpieczonego z punktu widzenia trzech głównych filarów zabezpieczenia społecznego – ubezpieczenia emerytalnego, ubezpieczenia zdrowotnego i ubezpieczenia od utraty pracy – jest oficjalnie zarejestrowana indywidualna umowa o pracę.

2.3.

Transformacja cyfrowa głęboko zmieniła i nadal głęboko zmienia rynek pracy. Zmiany te dotyczą różnych form zatrudnienia w coraz większym stopniu odmiennych od zatrudnienia opartego na indywidualnej umowie o pracę na czas nieokreślony, która od dziesięcioleci dominowała stosunek pracy. W istocie w niektórych wypadkach to właśnie w celu obejścia tradycyjnych pojęć „pracownika”, „przedsiębiorcy” lub „osoby prowadzącej działalność na własny rachunek” stworzono nowe formy zatrudnienia kryjące się pod takimi nazwami, jak „wykonawca niezależny” czy „partner” (1). W tych warunkach konieczne będą zmiany w systemach zabezpieczeń społecznych, aby odpowiednio je dostosować i zrównoważyć w perspektywie długoterminowej.

2.4.

W miarę jak pracownicy pokolenia wyżu demograficznego będą opuszczać rynek pracy i będą do pewnego stopnia zastępowani pracownikami objętymi nowymi formami zatrudnienia, takimi jak umowy zerogodzinowe, umowy o pracę na wezwanie czy umowy cywilnoprawne, systemy zabezpieczenia społecznego znajdą się pod coraz większą presją, która będzie się zwiększać w miarę starzenia się europejskiego społeczeństwa.

2.5.

W tym kontekście oczywiste jest, że należy dostosować systemy zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej do zmian, które już zaszły na rynku pracy w wyniku cyfryzacji. W niektórych państwach członkowskich partnerzy społeczni nawiązali dialog niezbędny do określenia decyzji politycznych i środków niezbędnych do ich realizacji, z myślą o utrzymaniu odpowiednio zrównoważonego systemu ochrony socjalnej w nowym kontekście transformacji cyfrowej. Ponadto konieczne są wytyczne objaśniające ewentualne szare strefy statusu zatrudnienia pracowników w zakresie opodatkowania i zabezpieczenia społecznego.

2.6.

Rosnący odsetek siły roboczej może nie odprowadzać składek ani nie korzystać z ustanowionych systemów zabezpieczenia społecznego obejmujących zasiłki dla bezrobotnych, ubezpieczenie zdrowotne czy świadczenia emerytalne. Sytuację tę powinni dogłębnie przeanalizować partnerzy społeczni i rządy państw członkowskich. Należy jednak również rozszerzyć dyskusję na ten temat na poziom unijny oraz zaangażować w nią władze lokalne, inne podmioty społeczeństwa obywatelskiego oraz stowarzyszenia i świadczeniodawców, z myślą o określeniu wykonalnych i trwałych środków politycznych i prawnych oraz dodatkowych przepisów zapewniających wystarczającą ochronę socjalną wszystkim pracownikom, w tym osobom prowadzącym działalność na własny rachunek.

3.1.

Cyfryzacja głęboko zmieniła i nadal zmienia rynek pracy. Mamy obecnie do czynienia z wieloma formami zatrudnienia, które nie są objęte ramami tradycyjnych stosunków pracy między pracodawcą a pracownikiem, takimi jak zatrudnianie pracowników w ramach gospodarki opartej na platformach, których często uznaje się za samozatrudnionych. Zjawisko to wywiera silną presję na systemy zabezpieczenia społecznego. EKES zaleca państwom członkowskim uwzględnienie tego zjawiska i jego uregulowanie w razie konieczności podczas reformowania rynków pracy i systemów zabezpieczenia społecznego.

3.2.

Zgodnie z prawodawstwem dotyczącym rynku pracy przyjętym przez większość państw członkowskich podstawą stosunku pracy jest indywidualna umowa o pracę. Wiele nowych form zatrudnienia, które pojawiły się w wyniku rozwoju nowych technologii, nie wiąże się już z umową o pracę. Zdaniem EKES-u należałoby wyjaśnić sytuację tych pracowników, by można ich było objąć odpowiednią ochroną zgodnie z podstawowymi zasadami systemów krajowych dotyczącymi rynku pracy i zabezpieczenia społecznego. W przypadku utraty pracy pracownicy ci znaleźliby się natychmiast w sytuacji ubóstwa, ponieważ nie są objęci systemem zabezpieczenia społecznego.

3.3.

Publiczne systemy emerytalne państw członkowskich opierają się na zasadzie solidarności międzypokoleniowej. Wysokość emerytury pracowniczej jest jednak zazwyczaj obliczana na podstawie składek uiszczonych przez pracownika i pracodawcę przez cały okres życia zawodowego. Wynika z tego, że pracownicy wykonujący prace niestandardowe i niezwiązane z tradycyjną umową o pracę w wielu przypadkach będą mieć trudności ze zgromadzeniem odpowiednich uprawnień emerytalnych z odnośnych okresów. Istnieje zagrożenie, że uprawnienia emerytalne pracowników angażujących się w tego rodzaju pracę przez dłuższy czas zostaną znacznie ograniczone, co może spowodować, że znajdą się oni poniżej progu ubóstwa. Komitet uważa, że państwa członkowskie powinny wprowadzić do prawodawstwa dotyczącego systemów emerytalnych przepis zobowiązujący do wnoszenia składek za wszystkie osoby generujące dochód zawodowy.

3.4.

Prawodawstwo w zakresie emerytur obowiązujące w większości państw członkowskich zobowiązuje osoby pracujące na własny rachunek do opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne. Definicje własnej działalności gospodarczej i pracy najemnej są regulowane przez prawo podatkowe lub prawo pracy. Jednak w wielu przypadkach władzom trudno jest zrozumieć charakter danej pracy, w szczególności w przypadku pracowników pracujących w ramach nowych form zatrudnienia. EKES zaleca państwom członkowskim, by w odpowiednich przypadkach doprecyzowały swoje prawodawstwo, by ułatwić zidentyfikowanie pracy najemnej. W ten sposób łatwiej będzie określić pracowników, którzy wykonują swoją pracę w internecie lub działają w ramach nowych form zatrudnienia, a państwa członkowskie będą mogły skuteczniej chronić ich prawa do emerytury.

3.5.

EKES uważa, że łatwiejsza identyfikacja pracowników, którzy nie mają statusu osoby ubezpieczonej w ramach publicznego systemu emerytalnego ze względu na to, że w którymś momencie wykonywali jedną z nowych form zatrudnienia, wymaga rozważenia przez państwa członkowskie połączenia elektronicznych systemów zarządzania krajowymi systemami emerytalnymi z systemami organów podatkowych. Umożliwiłoby to szybkie określenie osób, które mimo posiadania dochodu zawodowego nie mają statusu osoby ubezpieczonej w ramach publicznych systemów emerytalnych. Mogłyby one więc zostać niezwłocznie włączone do grona osób ubezpieczonych.

3.6.

Jeżeli chodzi o ubezpieczenie od utraty pracy, EKES zaleca dodatkowe przeanalizowanie obecnej propozycji w sprawie utworzenia systemu ubezpieczeń funkcjonującego na szczeblu UE (2), jeśli system taki byłby finansowany ze składek wnoszonych przez wszystkie przedsiębiorstwa w UE. Należałoby także zbadać możliwość wprowadzenia w krajowych systemach ubezpieczeń od utraty pracy ogólnoeuropejskich minimalnych standardów, tak aby wszystkie osoby poszukujące pracy mogły otrzymywać wsparcie finansowe, również pracownicy wykonujący pracę w ramach nowych form zatrudnienia.

3.7.

Krajowe systemy ubezpieczeń zdrowotnych w UE zapewniają niemal powszechną ochronę. Osoby pracujące na własny rachunek często są prawnie zobowiązane do odprowadzania składek do systemu ubezpieczeń zdrowotnych, wskutek czego otrzymują status ubezpieczonego lub beneficjenta. Jednak niektórzy pracownicy wykonujący swoją pracę w ramach jednej z nowych form zatrudnienia, którzy nie deklarują oficjalnie dochodu zawodowego, są zagrożeni wykluczeniem z systemu publicznego ubezpieczenia zdrowotnego. EKES wzywa państwa członkowskie do wprowadzenia środków koniecznych do zapewnienia ochrony osób w takiej sytuacji.

3.8.

Oprócz praw z tytułu zabezpieczenia społecznego, które opierają się na składkach opłacanych przez pracownika i pracodawcę, systemy zabezpieczenia społecznego niektórych państw członkowskich obejmują również inne prawa umożliwiające beneficjentom pobieranie świadczeń. Chodzi zwłaszcza o urlop rodzicielski, zasiłki rodzinne oraz świadczenia na dziecko lub inne. Chociaż prawa te są nieskładkowe, związane z nimi świadczenia opierają się na kwalifikowalności, co w niektórych państwach członkowskich i w niektórych przypadkach zakłada, że potencjalny beneficjent posiada status pracownika. Kryteria te wykluczają de facto pracowników działających w ramach nowych form zatrudnienia, którzy nie mogą korzystać z tych praw.

3.9.

EKES jest zdania, że instytucje UE i państwa członkowskie powinny dołożyć starań, by znaleźć rozwiązania dotyczące uznania statusu osób prowadzących działalność o charakterze zawodowym w ramach nowych zawodów powiązanych z technologią cyfrową. W tym kontekście EKES zaleca wykorzystanie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który uznał za pracowników osoby, które mimo braku tradycyjnej umowy o pracę prowadzą działalność wpisującą się w model zależności od wynagrodzenia. Przyznanie tym osobom statusu pracownika mogłoby rozwiązać problem ich dostępu do świadczeń systemu zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej na takich samych zasadach, co tradycyjni pracownicy.

3.10.

EKES wyraża zadowolenie, że Komisja Europejska zainicjowała dyskusję na temat rozwijania europejskiego filaru praw socjalnych. Debata taka powinna koniecznie obejmować również sytuację pracowników pracujących w ramach nowych form zatrudnienia, a także, w szczególności, sposoby uznawania ich statusu i zapewnienia im dostępu do odpowiednich świadczeń z tytułu systemów zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej.

3.11.

EKES zaleca państwom członkowskim uruchomienie platform, w których uczestniczyliby partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, z myślą o opracowaniu propozycji na rzecz dostosowania rynku pracy do kontekstu cyfryzacji. EKES uważa, że aby móc sprostać wyzwaniom ery cyfrowej, rynek pracy musi się dostosować do nowej sytuacji oraz zapewnić zarówno swobodny przepływ siły roboczej, jako i objęcie pracowników systemami zabezpieczenia społecznego i przepisami dotyczącymi warunków pracy.

3.12.

W związku ze złożoną sytuacją, w której znajdują się pracownicy objęci nowymi formami pracy ery cyfrowej, EKES sądzi, że można by wypracować kompleksowe rozwiązanie problemów związanych z uznaniem prawa do zabezpieczenia społecznego tych pracowników dzięki ogólnej reformie sposobu finansowania systemu. Dlatego wzywa państwa członkowskie do poszukiwania rozwiązań, które umożliwiłyby finansowanie systemów zabezpieczenia społecznego poprzez zastosowanie instrumentów zapewniających ich stabilność, przy jednoczesnym poszanowaniu konieczności zapewnienia dostępu do nich osobom działającym w kontekście nowych form pracy. By również w przyszłości zapewnić stabilność systemów opieki społecznej i zmniejszyć obciążenie czynnika pracy, można by rozważyć wykorzystanie w tym celu części dywidendy związanej z digitalizacją.

11.4.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 129/11

1.1.

Zapobieganie radykalizacji młodych ludzi wymaga długoterminowego zaangażowania ze strony różnych podmiotów, zaś organizacje społeczeństwa obywatelskiego odgrywają główną rolę w tym procesie. Społeczeństwo obywatelskie przyczynia się do społecznej i opartej na wartościach odporności na radykalizację.

1.2.

Państwa członkowskie i instytucje UE muszą w większym stopniu uznawać podmioty społeczeństwa obywatelskiego za partnerów zamiast wykorzystywać je jako narzędzia w zwalczaniu brutalnego ekstremizmu. We wszystkich dziedzinach zapobiegania radykalizacji istnieją już najlepsze praktyki, programy i inne inicjatywy, ale nie otrzymują one wystarczająco dużo trwałego, długoterminowego wsparcia i są wrażliwe na cięcia budżetowe.

1.3.

EKES opowiada się za działaniami zapobiegającymi radykalizacji, które oparte są na udziale wielu podmiotów oraz wymagają budowania zdolności we wszystkich odnośnych sektorach. Podejście to obejmuje decydentów politycznych, instytucje państwowe takie jak organy ścigania i zakłady karne, pracowników socjalnych (zwłaszcza osoby pracujące z młodzieżą), środowisko naukowe, media, przedsiębiorców i firmy oraz przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacje rodzin i partnerów społecznych, a także szczególnie organizacje młodzieżowe.

1.4.

Istnieje potrzeba większego wsparcia na szczeblu krajowym i europejskim dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, bardziej zrównoważonych, długoterminowych zasobów budżetowych oraz ogólnounijnej koordynacji, tworzenia sieci współpracy i wdrażania polityki. W związku z tym w unijnej strategii walki z radykalizacją postaw i werbowaniem terrorystów powinno się poświęcić jeszcze więcej uwagi angażowaniu i wspieraniu podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, gdyż decydenci polityczni i społeczeństwo faktycznie ponoszą wspólną odpowiedzialność za zwalczanie radykalizacji postaw. W tym kontekście interesującą inicjatywą może być program na rzecz wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego, zainicjowany w ramach unijnego forum internetowego (1).

1.5.

Struktury społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych muszą być ściślej zaangażowane w sieć upowszechniania wiedzy o radykalizacji postaw (RAN) (2). Państwa członkowskie powinny bardziej proaktywnie wspierać tego rodzaju sieci na poziomie regionalnym i lokalnym.

1.6.

Sieć RAN i stworzone przez Komisję instrumenty zmierzają w odpowiednim kierunku, lecz muszą być bardziej nastawione na lokalne struktury społeczeństwa obywatelskiego i lepiej wyposażone w zasoby ludzkie i materialne, by skutecznie włączyć ekspertów reprezentujących sektor publiczny i zorganizowane społeczeństwo obywatelskie.

1.7.

Państwa członkowskie powinny w pełni wykorzystywać unijne instrumenty i programy, by zapobiegać radykalizacji. Jednym z nich jest Europejska Sieć Komunikacji Strategicznej (ESCN), w ramach której współpracuje 26 państw członkowskich wymieniających analizy, najlepsze praktyki i pomysły dotyczące korzystania z komunikacji strategicznej w przeciwdziałaniu brutalnemu ekstremizmowi (3).

1.8.

Związki zawodowe mają do odegrania ważną rolę, gdyż reprezentują one pracowników we wszystkich odpowiednich sektorach publicznych. Konieczne jest przeszkolenie w zakresie zapobiegania radykalizacji, zwłaszcza pracowników pierwszej linii, w ścisłej współpracy z fachowymi strukturami społeczeństwa obywatelskiego.

1.9.

EKES z zadowoleniem przyjmuje powołanie Grupy Eksperckiej Komisji na Wysokim Szczeblu, która wspierać będzie Komisję w przeciwdziałaniu radykalizacji i brutalnemu ekstremizmowi poprzez lepszą koordynację polityki i zaangażowanie odpowiednich podmiotów, w tym społeczeństwa obywatelskiego.

1.10.

Nie tylko pracownikom placówek służb publicznych takich jak szkoły, lecz także rodzinom należy udostępnić odpowiednie doradztwo oraz usługi i sieci wsparcia pomocne w wykrywaniu oznak radykalizacji postaw. Jednocześnie trzeba zapobiegać wszelkim formom dyskryminacji.

1.11.

EKES podkreśla znaczenie integracyjnej edukacji formalnej i pozaformalnej, która jest bardzo istotna dla aktywnego uczestnictwa w zróżnicowanym społeczeństwie, uczy korzystania z mediów i krytycznego myślenia, a także przyczynia się do odporności społeczeństwa na tendencje antydemokratyczne, ksenofobiczne i populistyczne, wpływające niekiedy coraz silniej na polityczną narrację głównego nurtu, która przystosowuje się do ksenofobicznych odczuć i poglądów.

1.12.

W działaniach zapobiegających radykalizacji młodych ludzi należy zwrócić szczególną uwagę i skierować inwestycje na pracę społeczeństwa obywatelskiego z młodzieżą i na organizacje młodzieżowe zapewniające alternatywne struktury i możliwości identyfikacji, a także bezpieczną przestrzeń do dialogu obejmującego aktywne słuchanie i osobiste wypowiedzi.

1.13.

Inwestycje w zwalczanie bardzo wysokiego bezrobocia młodzieży oraz powszechnie występujących niepewnych warunków zatrudnienia w wielu państwach członkowskich UE trzeba także postrzegać jako środek zapobiegający radykalizacji. EKES apeluje ponadto o bardziej priorytetowe potraktowanie takich kwestii jak zwiększone inwestycje w walkę z ubóstwem oraz integracja młodych osób w społeczeństwie, systemach kształcenia i na rynku pracy.

1.14.

EKES zwraca uwagę na kluczową rolę i odpowiedzialność społeczną wspólnot religijnych w zapobieganiu radykalizacji postaw oraz wzywa do bardziej strategicznego zaangażowania się w obronę zasad i wartości demokracji liberalnej w promowaniu dialogu międzykulturowego, pokoju i niestosowania przemocy.

1.15.

Aktywne partnerstwa z przedsiębiorstwami mogą się przyczyniać do zapobiegania radykalizacji postaw. Przedsiębiorstwa mediów społecznościowych muszą również uczestniczyć w zwalczaniu mowy nienawiści, alternatywnych faktów i ekstremistycznej narracji w swoich środkach masowego przekazu.

1.16.

UE powinna wykazać, że jest poważnie zainteresowana zapobieganiem radykalizacji postaw i ściślej współpracować z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w krajach trzecich.

1.17.

Ważne jest powstrzymanie przepływów finansowych wspierających struktury ekstremistyczne w obrębie UE oraz z państw trzecich, które przeciwdziałają wysiłkom podejmowanym przez władze publiczne i społeczeństwo obywatelskie w celu zapobiegania radykalizacji postaw.

2.1.

Niniejsza opinia dotyczy długoterminowych i skutecznych działań podejmowanych na wczesnym etapie w celu zapobiegania radykalizacji młodych ludzi. Radykalizacja jest tu rozumiana jako proces, za pomocą którego pojedyncze osoby lub grupy stają się ekstremistami (4), ostatecznie wykorzystując, promując lub popierając przemoc dla swych celów. Radykalizacja prowadząca do brutalnego ekstremizmu jest specyficznym procesem, którego nie można mylić z radykalizmem politycznym, radykalnymi poglądami lub działaniami niepromującymi przemocy bądź legalną opozycją demokratyczną. Jest ona nieodłącznie związana z brutalnym ekstremizmem, co opisano w rezolucji Parlamentu Europejskiego z 2015 r., i może się ujawniać w różnym kontekście społecznym. W opinii zwraca się uwagę na istotne działania podejmowane dzięki projektom społeczeństwa obywatelskiego i współpracy pomiędzy organami administracji państwowej, partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim. Wzywa się ponadto do kontynuacji prac nad spójną koncepcją UE, w tym nad stabilnym i skutecznym unijnym wsparciem, finansowaniem i koordynacją.

2.2.

EKES pragnie zauważyć, że we wszystkich państwach członkowskich UE oraz w środowisku akademickim należy pracować nad wspólnymi definicjami i rozumieniem zjawiska radykalizacji, brutalnych, antydemokratycznych aktów czy też terroryzmu, a także powiązań między nimi. Dlatego też zamierza nadal analizować te kwestie z punktu widzenia społeczeństwa obywatelskiego w celu przedstawienia dalszych przemyśleń na ten temat.

2.3.

Brutalny ekstremizm motywowany radykalnymi ideologiami ma wiele obliczy, jednak często są one młode. Często werbowane są przede wszystkim osoby młode, pochodzące z różnych środowisk społeczno-gospodarczych i o różnym poziomie wykształcenia. Coraz częściej rekrutowane są również kobiety.

2.4.

Młodzi ludzie podatni na radykalizację prowadzącą do brutalnego ekstremizmu często czują się pominięci i zmarginalizowani przez społeczeństwo lub też zdezorientowani z powodu kwestii tożsamości i zmian. Radykalne ideologie często zdają się oferować porady, wskazówki i wsparcie w życiu codziennym i w ten sposób rekompensują zrodzone z różnych przyczyn poczucie niższości. To właśnie na tym polu organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą odegrać ważną rolę zapewniając alternatywne rozwiązania, a bardziej ogólnie – współtworzyć trwałą, opartą na społeczeństwie i wartościach odporność na radykalizację.

2.5.

Proces radykalizacji może postępować bardzo szybko; często trwa tylko kilka tygodni lub miesięcy. Media społecznościowe odgrywają ważną rolę, zapewniając anonimowość oraz szybkie platformy służące do werbowania nowych członków i szerzenia propagandy.

3.1.

Państwa członkowskie ponoszą główną odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo wewnętrzne. Jednakże europejską koordynację i wdrażanie właściwych środków utrudniają niejasność co do koordynacji na szczeblu międzyinstytucjonalnym i brak kompleksowego podejścia. Staje się to coraz bardziej problematyczne, gdyż terroryzm i radykalizacja są zjawiskami transgranicznymi, które wymagają ściślejszej koordynacji, tworzenia sieci i wdrażania polityki w całej UE.

3.2.

Od 2005 r. na szczeblu UE realizowane są wspólne inicjatywy przeciwko radykalizacji zgodnie z unijną strategią walki z radykalizacją postaw i werbowaniem terrorystów, która została zaktualizowana w 2008 r. i ostatnio w 2014 r. Strategia UE została również określona w dwóch komunikatach z 2014 r. (5) i 2016 r. (6). Nawiązują też do niej często konkluzje Rady (7), a także sprawozdanie Parlamentu Europejskiego z 2015 r. oraz opinia Komitetu Regionów z 2016 r. (8) W strategii UE należy jeszcze bardziej uwzględnić udział i wsparcie podmiotów społeczeństwa obywatelskiego. Zarówno decydenci polityczni jak i społeczeństwo ponoszą wspólną odpowiedzialność za przeciwdziałanie niezadowoleniu młodych osób w odniesieniu do wartości liberalno-demokratycznych oraz zwalczanie ich radykalizacji.

3.3.

Zasługą Komisji Europejskiej jest to, że bardzo wcześnie uznała znaczenie kompleksowego podejścia do zapobiegania radykalizacji. Komisja wyraziła poparcie dla ogólnounijnej wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk za pośrednictwem sieci upowszechniania wiedzy o radykalizacji postaw (RAN). W Europejskiej agendzie bezpieczeństwa z 28 kwietnia 2015 r. (9) Komisja przewidziała utworzenie centrum doskonałości RAN, które powstało w dniu 1 października 2015 r. W szczególności wspomnieć należy o unijnym forum internetowym zainaugurowanym 3 grudnia 2015 r. Zmienione wytyczne unijnej strategii walki z radykalizacją postaw i werbowaniem terrorystów z dnia 24 maja 2017 r. (10) uwzględniają w większym stopniu doświadczenia i zalecenia sieci RAN, a tym samym mają na celu również większe włączenie społeczeństwa obywatelskiego zgodnie z koncepcją udziału wielu podmiotów.

3.4.

W komunikacie na temat wsparcia zapobiegania radykalizacji postaw prowadzącej do brutalnego ekstremizmu (11) Komisja Europejska zapowiedziała przedstawienie wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie promowania włączenia społecznego. EKES popiera te plany i zachęca Komisję Europejską do przygotowania i przedstawienia takiego wniosku w najbliższej przyszłości.

3.5.

Aby zwiększyć wysiłki na rzecz przeciwdziałania radykalizacji prowadzącej do brutalnego ekstremizmu i terroryzmu oraz aby poprawić koordynację i współpracę między wszystkimi zainteresowanymi podmiotami, Komisja powołała grupę ekspercką wysokiego szczebla w dziedzinie zapobiegania i przeciwdziałania radykalizacji postaw (Grupę Ekspercką Komisji na Wysokim Szczeblu ds. Radykalizacji Postaw). Będzie ona doradzać w zakresie kształtowania polityki UE w dziedzinie zapobieganie radykalizacji postaw prowadzącej do brutalnego ekstremizmu i terroryzmu oraz w zakresie możliwości lepiej ustrukturyzowanej przyszłej współpracy w tej dziedzinie między różnymi podmiotami, w tym specjalistami i państwami członkowskimi.

3.6.

EKES uważa jednak, że inicjatywy podejmowane przez UE i państwa członkowskie w celu zapobiegania radykalizacji, jak również kroki poczynione na rzecz ich wdrażania są wciąż niewystarczające. W wielu obecnych strategiach politycznych UE kładzie się zbyt duży nacisk na organizacje społeczeństwa obywatelskiego traktowane raczej jako narzędzia (a nie partnerzy) w walce z brutalnym ekstremizmem (np. jako narzędzia rozwijania alternatywnej narracji online). Ponadto uważa, że do powstania tych strategii skłaniały głównie wydarzenia kryzysowe takie jak ataki terrorystyczne ostatnich lat, przez co wydają się one skupiać przede wszystkim na terroryzmie islamskim oraz krótkoterminowej, represyjnej polityce bezpieczeństwa (12). Tymczasem w rzeczywistości istnieje więcej zagrożeń ekstremistycznych wykorzystujących religię do swoich celów oraz zagrożeń ze strony ekstremistycznych grup politycznych. Musimy więc inwestować w zrównoważone i długoterminowe działania profilaktyczne. W opiniach w sprawie unijnej polityki przeciwdziałania terroryzmowi (2011 r.) (13) i w sprawie programu działań UE do roku 2030 (14), Komitet wezwał już do większego zaangażowania podmiotów lokalnych i społeczeństwa obywatelskiego i przyznania im dalszego wsparcia instytucjonalnego (15), ponieważ podmioty te odgrywają ważną rolę w budowaniu zaufania i wzmacnianiu integracji społecznej oraz demokratycznego zaangażowania na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym.

4.1.

EKES opowiada się wyraźnie za podejściem do zapobiegania radykalizacji opartym na udziale wielu podmiotów. Będzie to wymagać budowania zdolności we wszystkich odnośnych sektorach. Takie podejście obejmuje decydentów politycznych, instytucje państwowe takie jak organy ścigania i zakłady karne, pracowników socjalnych, środowisko naukowe, media oraz przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, a także organizacje partnerów społecznych w terenie, na przykład związki zawodowe pracowników policji, służb więziennych i nauczycieli.

4.2.

EKES podkreśla rolę społeczeństwa obywatelskiego w walce z radykalizacją. Jego ogólnego wkładu nie mogą ograniczać względy związane z polityką bezpieczeństwa. W niniejszej opinii przywołano przykłady działań i projektów organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które przyczyniają się do bardziej zrównoważonego rozwoju społecznego i większego włączenia społecznego. Jest to jeden z wielu obszarów, w których społeczeństwo obywatelskie wnosi istotny wkład daleko wykraczający poza wszelkie środki związane z polityką bezpieczeństwa.

4.3.

EKES przyjmuje zatem z zadowoleniem utworzenie przez Komisję w lutym 2017 r. sieci krajowych twórców strategii prewencyjnych, która powinna rozwijać wymianę wiedzy fachowej i doświadczeń w państwach członkowskich, a także skłaniać państwa członkowskie do większego udziału w działalności sieci RAN. Powołana niedawno Grupa Ekspercka Komisji na Wysokim Szczeblu ds. Radykalizacji Postaw jest kolejnym krokiem na drodze do wzmocnienia tej wymiany pomiędzy wszystkimi odpowiednimi podmiotami.

4.4.

Państwa członkowskie powinny w pełni wykorzystywać udostępniane przez UE instrumenty i programy zapobiegania radykalizacji postaw oraz zapewniać odpowiednie środki budżetowe, których prawie wszędzie brakuje. Zapobieganie radykalizacji wymaga czasu, jeżeli wyniki tych działań mają być trwałe.

4.5.

Związki zawodowe odgrywają szczególnie istotną rolę, gdyż reprezentują one między innymi pracowników pierwszej linii we wszystkich odnośnych sektorach i mogą zapewniać swoim członkom szkolenia i usługi. Dlatego też EKES apeluje również o zapewnienie służbom publicznym i pracownikom socjalnym odpowiednich zasobów kadrowych i finansowych na wszystkich poziomach, a zwłaszcza na poziomie lokalnym. Przykładowo zwiększenie obecności policji w miejscach zagrożonych przestępczością może zapobiegać powstawaniu przestrzeni bezprawia, w której występuje wysoki poziom przemocy.

4.6.

W aktywnym udziale w społeczeństwie decydującą rolę odgrywa integracyjne uczenie się formalne i pozaformalne. Może ono wzmacniać modele tolerancyjnego i pluralistycznego społeczeństwa, krzewiąc świadomość wartości liberalnych i humanistycznych, a także standardów opartych na demokracji i praworządności. Szkoła, kształcenie ogólne i zawodowe, a także inicjatywy pracy z młodzieżą, o ile uczą krytycznego myślenia i umiejętności korzystania z mediów (16) oraz wpływają na włączenie społeczne, stanowią kluczowe instytucje wczesnego zapobiegania radykalizacji, w połączeniu ze sprawnie funkcjonującymi rynkami pracy oferującymi dobre perspektywy zwłaszcza dla młodych osób. Same sprawne systemy kształcenia i szkolenia nie są w stanie wyeliminować radykalizacji, lecz zwiększają odporność na nią.

4.7.

Konieczne jest rozwinięcie działalności edukacyjnej także poza państwowym systemem szkolnictwa i jeszcze intensywniejsze wspieranie odpowiednich ofert społeczeństwa obywatelskiego, by zadbać o uwrażliwienie na kwestie międzykulturowe, a jednocześnie o wyraźne zobowiązanie do wolności, liberalnej demokracji i praworządności. Uwrażliwienie na różne kultury i regiony świata zwłaszcza w trakcie kryzysu migracyjnego, a także przekazanie niekwestionowanego rozumienia wartości naszego społeczeństwa, takich jak rola mężczyzn i kobiet, w oparciu o równouprawnienie i równość szans, mogą aktywnie wspomóc prewencję.

4.8.

W szczególności należy zwiększyć inwestycje w pracę społeczeństwa obywatelskiego z młodzieżą i w organizacje młodzieżowe organizujące zajęcia kulturalne, sportowe i rekreacyjne z myślą o zapewnieniu alternatywnych struktur i możliwości identyfikacji, a także bezpiecznej przestrzeni do dialogu i osobistych wypowiedzi.

4.9.

EKES podkreślał już, że oprócz państwowego sektora kształcenia przede wszystkim zorganizowane społeczeństwo obywatelskie przyczynia się w istotny sposób do tworzenia cennej narracji i przesłań stanowiących alternatywę dla ofert grup radykalnych (17). Służąc za wzór, cenny wkład w tym względzie mogą wnieść wspólnoty religijne, a zwłaszcza świadkowie wydarzeń, ofiary i osoby, które uszły z życiem z regionów pogrążonych w konflikcie, oraz osoby, które zaprzestały działalności terrorystycznej. Właśnie ze względu na to, że systemy kształcenia, społeczeństwo obywatelskie i władze lokalne odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu radykalizacji, niezbędne jest ich jeszcze większe promowanie, wspieranie i finansowanie w długim okresie.

5.1.

EKES popiera zwłaszcza inicjatywę, która zachęca do dialogu z decydentami politycznymi na szczeblu europejskim i krajowym, i domaga się instytucjonalizacji regularnej wymiany na wszystkich szczeblach, tak by zapewniała ona przekazywanie przez sieć RAN praktycznych wskazówek państwom członkowskim i instytucjom europejskim. Ponadto bardziej systematyczne rozpowszechnianie zaleceń i wyników może zmaksymalizować wpływ tej sieci na wszystkich szczeblach. Grupa Ekspercka na Wysokim Szczeblu ds. Radykalizacji Postaw opracuje zalecenia w tym względzie.

5.2.

W tym kontekście EKES przyjmuje z zadowoleniem pomysł, by sporządzić zestawienie dostępnych w różnych państwach członkowskich programów prewencji i wychodzenia z ekstremizmu. Takie przeglądy mogłyby również zostać udostępnione na szczeblu UE, na przykład za pośrednictwem sieci RAN, w celu usprawnienia dialogu podmiotów państwowych i podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, tworzenia synergii i unikania powielania się programów. Należy znacznie poprawić dostępność informacji o tych inicjatywach w całej UE.

5.3.

Należy bardziej zaangażować w sieć RAN struktury społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych zainteresowane zapobieganiem radykalizacji lub już działające w tej dziedzinie. W związku z tym państwa członkowskie powinny nadal wspierać tworzenie struktur podobnych do sieci RAN na poziomie lokalnym i regionalnym.

5.4.

Podmioty społeczeństwa obywatelskiego, organy państwowe, stowarzyszenia, w tym kluby sportowe i organizacje rodzinne, szkoły, organizacje młodzieżowe i organizatorzy zajęć dla młodzieży, wspólnoty religijne, służby socjalne i policja powinny ze sobą współpracować przyjmując wspólne, interdyscyplinarne podejście, tak by już na wczesnym etapie można było inicjować strategie zapobiegania radykalizacji postaw. W związku z tym konieczne jest przeszkolenie w zakresie zapobiegania radykalizacji, zwłaszcza pracowników pierwszej linii we wszystkich istotnych dziedzinach, w ścisłej współpracy z fachowymi strukturami społeczeństwa obywatelskiego. Ponadto należy udostępnić pracownikom odpowiednie ośrodki doradztwa i sieci pomocne w wykrywaniu oznak radykalizacji postaw, zarazem zapobiegając wszelkim formom dyskryminacji.

5.5.

Władze lokalne i ich administracje odgrywają szczególnie istotną rolę w zakresie prewencji, gdyż są w stanie zgromadzić wszystkie zainteresowane podmioty na szczeblu lokalnym. Konieczne jest wzmocnienie i zwiększenie dostępności istniejących już mechanizmów finansowania na szczeblu unijnym i krajowym, przez likwidację barier biurokratycznych. Należy również uzupełnić te mechanizmy znacznymi i trwałymi środkami finansowymi.

5.6.

EKES wzywa do zwiększenia inwestycji w kształcenie i szkolenie, pracę z młodzieżą oraz infrastrukturę rekreacyjną w celu promowania integracji i wartości demokratycznych obowiązujących w całej UE.

5.7.

Państwa członkowskie inwestują o wiele za mało, by zaoferować młodzieży optymalne szanse i tym samym przeciwdziałać radykalizacji, której mogą sprzyjać marginalizacja społeczna i brak perspektyw będące na przykład skutkiem porzucenia nauki szkolnej. Zwalczanie bezrobocia młodzieży, które jest wysokie w wielu państwach członkowskich UE, oraz niepewnych warunków zatrudnienia należy zasadniczo także postrzegać jako środek zapobiegający radykalizacji.

5.8.

W nauczaniu szkolnym oraz w programach szkoleniowych pracowników organów państwowych, na przykład organów ścigania i placówek penitencjarnych, należy w większym stopniu uwzględniać takie zagadnienia jak tożsamość, konflikt funkcji specyficznych dla danej płci i ról kulturowych, zakres konfliktu społeczno-ekonomicznego w odniesieniu do imigracji, dyskryminacja, wykluczenie społeczne i nękanie psychiczne, które mogą być wykorzystywane przez ekstremistyczną propagandę i ekstremistyczne ugrupowania. Jednak w wielu krajach UE w programach szkolnych poświęca się zbyt mało uwagi przedmiotom o kluczowym w tym kontekście znaczeniu, np. wychowaniu obywatelskiemu. W dalszym ciągu podstawowe znaczenie ma uczenie umiejętnego posługiwania się internetem i mediami społecznościowymi wśród młodych ludzi, rodziców i nauczycieli.

5.9.

Nie tylko młodzież dotknięta przez ubóstwo lub bezrobocie jest podatna na radykalizację. Deprywacja materialna i brak perspektyw mogą jednak prowadzić do wykluczenia społecznego, które z kolei może posłużyć za furtkę dla radykałów zwodzących swoimi hasłami. Oprócz zwiększenia inwestycji w walkę z ubóstwem EKES (18) domaga się, by bardziej priorytetowo potraktowano integrację młodych osób w społeczeństwie, systemach kształcenia i na rynku pracy. Ponawia apel o skuteczne systemy integracji w państwach członkowskich, które umożliwiałyby dostęp do rynku pracy, uznawanie kwalifikacji oraz zapewnianie szkoleń zawodowych i językowych jako instrumentów integracji, a jednocześnie odrzucały wszelkie przejawy dyskryminacji ze względów etnicznych lub religijnych (19).

5.10.

Konkretne oferty poradnictwa i pomocy są bardzo istotne dla rodzin radykalizującej się młodzieży. Konieczne jest również zapewnienie im kontaktu z kompetentnymi osobami oraz tworzenie sieci kontaktów w wypadku, gdy zauważą u swoich młodych krewnych zmiany sugerujące radykalizację. Biorąc pod uwagę ich dostępność, instytucje i inicjatywy społeczeństwa obywatelskiego szczególnie potrzebują wsparcia w opracowywaniu programów na rzecz dialogu i wymiany wiedzy ze zmarginalizowanymi młodymi ludźmi i ich rodzinami.

5.11.

Programy przeciwdziałające przemocy domowej przyczyniają się do zapobiegania radykalizacji, gdyż doświadczenia przemocy domowej mogą utrwalać nieprawidłowy wzorzec, powodować niewłaściwe rozumienie roli płci i często zachęcać do przestępczości. Programy te potrzebują również dalszego wsparcia instytucjonalnego i finansowego.

5.12.

Aktywne partnerstwa z przedsiębiorstwami mogą przyczyniać się do prewencji. Dotyczy to przede wszystkim branży technologii informacyjno-komunikacyjnych. Nowatorskie instrumenty, które oferują również media społecznościowe i internet, mogą pomóc w rozpowszechnianiu alternatywnej narracji poprzez tanie lub, w idealnym przypadku, bezpłatne oferty. Przedsiębiorstwa mogą udostępniać organizacjom społeczeństwa obywatelskiego i operatorom profesjonalne kompetencje komunikacyjne i medialne, a także wspierać rozwój ukierunkowanych reklam i kampanii.

5.13.

Jednocześnie dostawcy usług internetowych muszą być zaangażowani w zwalczanie mowy nienawiści i alternatywnych narracji ekstremistów w mediach oraz powinni zostać zobowiązani do usuwania nielegalnych treści ekstremistycznych ze swoich stron internetowych. Nadzór nad kanałami komunikacji nie może jednak stać się narzędziem mającym wpływ na prywatne życie obywateli (20).

5.14.

W tym kontekście państwa członkowskie są zobowiązane do propagowania kompetencji komunikacyjnych i medialnych wśród podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, tak by opracować odpowiednie środki zapobiegające rozpowszechnianiu radykalnych treści zachęcających do przemocy i udostępnić je także innym specjalistom i projektom. Jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu będzie udział państw członkowskich na zrównoważonych zasadach w programie na rzecz wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego.

5.15.

EKES opowiada się za zwiększeniem finansowania badań naukowych, zapewnianego już przez UE za pośrednictwem programów badawczych takich jak centrum doskonałości RAN, a także za ściślejszym połączeniem w sieć ekspertów reprezentujących w tym zakresie naukę i społeczeństwo obywatelskie.

5.16.

Radykalizacja bardzo często ma miejsce w zakładach karnych. Środowisko więzienne łączy szereg czynników ryzyka, takich jak koncentracja populacji, osobista sytuacja wykluczenia, zbyt dużo wolnego czasu itp. Istnieje potrzeba proaktywnej interwencji, by ułatwić odpowiednie szkolenie pracowników więziennictwa i umożliwić im wykrywanie zagrożenia. W tej dziedzinie należy znaleźć pozytywne doświadczenia oraz właściwe mechanizmy pozwalające zapobiegać takim sytuacjom. Aby to osiągnąć, więzienia muszą dysponować wystarczającymi rozmiarami, wykwalifikowanymi pracownikami i odpowiednim współczynnikiem pracowników do więźniów w celu ułatwienia resocjalizacji. Należy wzmocnić rolę związków zawodowych w tym sektorze, np. organizując szkolenia i propagując wnioski ze współpracy w ramach sieci RAN.

5.17.

Funkcjonariusze publiczni z organów bezpieczeństwa, zakładów karnych, służb socjalnych, szkół i innych istotnych instytucji państwowych, którzy mają wiele powiązań z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, powinni być w większym niż do tej pory stopniu szkoleni i uświadamiani na temat prewencji zgodnie z podejściem opartym na udziale wielu organów, wykraczającym poza środki represji. W tym celu można udostępnić na szczeblu europejskim wiedzę fachową i środki oraz promować w sposób ukierunkowany współpracę ze społeczeństwem obywatelskim.

5.18.

Niezbędne jest pogłębienie współpracy między organami rządowymi i pozarządowymi w celu reintegracji byłych więźniów, by zapewnić ich pomyślną resocjalizację. Wielu zradykalizowanych młodych ludzi ma za sobą przeszłość przestępczą.

5.19.

Integracja byłych więźniów na rynku pracy jest trudna ze względu na stygmatyzację związaną z pobytem w więzieniu. Jest ona jednak istotnym krokiem na drodze do zapobiegania radykalizacji. Również w tym przypadku apeluje się do partnerów społecznych, a zwłaszcza do pracodawców, by wnosili swój wkład, dając zainteresowanym drugą, a często i pierwszą szansę.

5.20.

UE powinna wykazać, że jest poważnie zainteresowana zapobieganiem radykalizacji postaw i ściślej współpracować z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w krajach trzecich, które stwarzają wysokie ryzyko radykalizacji postaw i które mogą być lub staną się punktami zapalnymi radykalizacji.

5.21.

Mówiąc bardziej konkretnie, działania zewnętrzne UE w dziedzinie walki z terroryzmem i wzmocnienia odporności państwa i społeczeństw, określone w globalnej strategii na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE, kładą nacisk na konieczność promowania dialogu międzykulturowego i międzyreligijnego poprzez poszerzanie partnerstwa ze społeczeństwem obywatelskim, organizacjami społecznymi, społecznościami religijnymi i sektorem prywatnym w tych krajach. Istnieje duże ryzyko, że wysiłki społeczeństwa obywatelskiego okażą się nieskuteczne, gdyż podmioty zewnętrzne w krajach trzecich wywierają znaczny wpływ, na przykład poprzez finansowanie ekstremistycznych ruchów propagujących przemoc w państwach członkowskich UE i jej sąsiedztwie. Konieczne jest powstrzymanie takich przepływów finansowych.

11.4.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 129/18

Sprawozdawca:

Peter SCHMIDT

1.1.

EKES ponownie wzywa do opracowania kompleksowej polityki żywnościowej w UE w celu zapewnienia zdrowej diety w ramach zrównoważonych systemów żywnościowych, połączenia rolnictwa z żywieniem i usługami ekosystemowymi oraz zapewnienia łańcuchów dostaw gwarantujących ochronę zdrowia publicznego dla wszystkich grup społeczeństwa europejskiego. Kompleksowa polityka żywnościowa UE powinna poprawić spójność między poszczególnymi obszarami polityki związanymi z żywnością, przywrócić wartość żywności oraz promować trwałe przejście od systemu faworyzującego produkcję żywności i konsumpcjonizm do koncepcji odpowiedzialnego obywatelstwa żywnościowego.

1.2.

Obecne ramy polityki UE nie są dostosowane do przejścia na bardziej zrównoważone systemy żywnościowe mające zapewnić skuteczne wdrożenie celów ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju, a także realizację prawa do pożywienia oraz innych praw człowieka. Jakkolwiek ramy te mogły być skuteczne w rozwiązywaniu poszczególnych problemów, nie zapewniają one całościowej spójności niezbędnej do poradzenia sobie z szeregiem przewidywanych wyzwań dla globalnych i unijnych systemów żywnościowych. EKES podkreśla, że trzeba wzajemnie dostosować i zharmonizować istniejące narzędzia polityki UE, aby uzyskać systemy żywnościowe zrównoważone pod względem środowiskowym, gospodarczym i społeczno-kulturowym. EKES powtarza ponadto, że kompleksowa polityka żywnościowa powinna uzupełniać przekształconą WPR, nie może jej natomiast zastępować (1).

1.3.

EKES podkreśla potrzebę utrzymania kultury, w której docenia się znaczenie żywieniowe i kulturowe żywności oraz jej wpływ społeczny i środowiskowy. W tym względzie bogaty wybór produktów spożywczych oraz regionalnych i lokalnych specjalności dostępnych w UE jest prawdziwym atutem, który należy wykorzystać w jeszcze większym stopniu. Kompleksowa polityka żywnościowa powinna sprzyjać większemu docenianiu żywności przez konsumentów, propagować zapobieganie powstawaniu odpadów spożywczych i ograniczanie ich ilości oraz ułatwić takie dostosowanie cen żywności, by ponownie odzwierciedlały one także inne wartości związane z produktami spożywczymi. W szczególności polityka ta powinna zapewniać uczciwe ceny dla producentów, tak aby utrzymać opłacalność rolnictwa.

1.4.

EKES podkreśla, że wszystkie zainteresowane strony w łańcuchu dostaw żywności mają do odegrania rolę w opracowaniu kompleksowych ram, aby zapewnić uczciwą dystrybucję w całym łańcuchu. Żaden sektor nie jest w stanie poradzić sobie z tym indywidualnie. Kompleksowa polityka żywnościowa powinna wykorzystać siłę przemysłu i handlu detalicznego, aby przyspieszyć przestawianie się konsumentów na zrównoważoną konsumpcję. Przejście na zrównoważone systemy żywnościowe wymaga również zaangażowania konsumentów dążących do tego, by stać się aktywnymi obywatelami w zakresie żywienia. Oznacza to również, że kompleksowa polityka żywnościowa musi zapewniać, że europejski sektor rolno-spożywczy jest w stanie sprzedawać produkty o poziomie jakości utrzymującym jego pozycję opcji preferowanej przez większość konsumentów.

1.5.

EKES przyznaje, że jest coraz więcej inicjatyw realizowanych na poziomie regionalnym i lokalnym w celu wsparcia alternatywnych systemów żywnościowych. Inicjatywy te pozwalają ustanowić bliższe powiązania między producentami i konsumentami, stwarzają możliwości dla lokalnych przedsiębiorstw oraz nowe miejsca pracy, a także odbudowują więź między społecznościami a żywnością. EKES podkreśla również rolę miast w rozwoju bardziej zintegrowanej polityki żywnościowej. Kompleksowa polityka żywnościowa powinna opierać się na wspólnym zarządzaniu na wszystkich szczeblach – lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim – a jednocześnie inicjować i rozwijać takie wspólne zarządzanie. Dzięki temu powstałyby ramy umożliwiające rozwój tych inicjatyw, bez względu na ich skalę.

1.6.

EKES apeluje o nowy inteligentny system zrównoważonego etykietowania żywności. Polityka koncentrowała się dotychczas na żywieniu i innych kwestiach zdrowotnych, lecz EKES odnotowuje coraz większe obawy związane z brakiem informacji dla konsumentów na temat wpływu żywności na środowisko i na społeczeństwo. Przemysł spożywczy ma świadomość, że do pewnego stopnia może łagodzić ten wpływ, ale ostatecznie potrzebne są informacje i zaangażowanie konsumentów.

1.7.

Z myślą o wsparciu ustanowienia kompleksowych ram łączących wszystkie obszary polityki UE związane z żywnością EKES proponuje, aby w perspektywie krótko- i średnioterminowej stworzyć międzysektorową i międzyinstytucjonalną grupę zadaniową, obejmującą różne dyrekcje generalne Komisji i inne instytucje UE. Grupa ta byłaby odpowiedzialna za opracowanie planu działania dotyczącego zrównoważonej gospodarki żywnościowej w celu wsparcia UE w realizowaniu celów zrównoważonego rozwoju związanych z żywnością. Plan działania powinien zostać opracowany w procesie zapewniającym uczestnictwo zainteresowanych stron z całego łańcucha dostaw żywności, społeczeństwa obywatelskiego oraz badaczy. EKES proponuje zorganizowanie i stworzenie przestrzeni dla społeczeństwa obywatelskiego, aby zapewnić jego zaangażowanie i aktywny udział w tym procesie.

1.8.

EKES w szczególności zaleca opracowanie tablicy wyników UE dotyczącej zrównoważonej żywności, dzięki której w ramach wieloletniego podejścia zajmowano by się wyzwaniami w zakresie systemów żywnościowych, a tym samym wspierano dostosowanie polityki na poszczególnych szczeblach sprawowania rządów. Tablica wyników obejmowałaby określone wskaźniki, zachęcając w ten sposób do postępów i monitorując realizację wyznaczonych celów.

1.9.

W perspektywie długoterminowej i w zależności od ustaleń grupy zadaniowej EKES zachęca Komisję do zbadania możliwości ustanowienia specjalnej dyrekcji generalnej ds. żywności, dzięki czemu powstałby widoczny ośrodek kompetencji UE we wszystkich obszarach polityki związanych z żywnością, który służyłby w stosownych przypadkach za źródło regulacji, legislacji i egzekwowania przepisów. Taki organ mógłby mieć swoje odpowiedniki we wszystkich państwach członkowskich UE w postaci ministerstw ds. żywności.

2.1.

W swej opinii rozpoznawczej w sprawie bardziej zrównoważonych systemów żywnościowych, sporządzonej na wniosek prezydencji niderlandzkiej UE w 2016 r., EKES zaapelował o kompleksową politykę żywnościową ułatwiającą przestawienie się na bardziej zrównoważone systemy żywnościowe i zapewniającą większą spójność celów politycznych związanych z żywnością (takich jak zrównoważona produkcja rolna, zdrowa dieta, ochrona środowiska, bardziej sprawiedliwe stosunki handlowe itd.). Niniejsza opinia opiera się na przedstawionych we wcześniejszej opinii zaleceniach dotyczących dalszego rozwijania przesłanek stojących za kompleksowymi ramami, a także wizji tych ram.

2.2.

W międzyczasie stworzono bardziej sprzyjające warunki do opracowania bardziej całościowego podejścia do polityki żywnościowej. ONZ ogłosiło obecny okres dekadą działania w zakresie żywienia, uznając potrzebę przekształcenia systemów żywnościowych w celu zapewnienia zdrowszej diety i lepszego żywienia. Zespół ekspertów wysokiego szczebla Komitetu ds. Światowego Bezpieczeństwa Żywnościowego dodatkowo uwypuklił tę kwestię w sprawozdaniu z września 2017 r. (2) Na szczeblu UE Komitet Regionów przyjął niedawno opinię, w której zaapelował o kompleksową, wyważoną politykę żywnościową UE łączącą różne obszary polityki związane z żywnością. Międzynarodowa grupa ekspertów ds. zrównoważonych systemów żywnościowych (IPES Żywność) zainicjowała trzyletni proces uczestnictwa w celu opracowania do 2018 r. wizji wspólnej polityki żywnościowej z udziałem grup naukowych, zainteresowanych stron, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i decydentów politycznych. Wiele inicjatyw międzysektorowych na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym zmienia już europejskie systemy żywnościowe przy aktywnym udziale społeczeństwa obywatelskiego.

2.3.

EKES uważa, że realizacja celów zrównoważonego rozwoju w Europie odgrywa kluczową rolę w dążeniu do osiągnięcia zarówno kompleksowego podejścia obejmującego różne obszary polityki (rolnictwo, zdrowie, środowisko, handel, rozwój, innowacje itd.) i różne szczeble sprawowania rządów (unijny, krajowy, lokalny), jak i bardziej zrównoważonych wzorców produkcji i konsumpcji żywności. Bieżąca debata w sprawie wspólnej polityki rolnej (WPR) po 2020 r. jest również ważną okazją, by zapewnić spójność między przekształconą polityką rolną a innymi celami politycznymi związanymi z żywnością (3).

2.4.

Niektóre państwa członkowskie (np. Finlandia, Francja, Niemcy, Niderlandy, Szwecja) stają się coraz aktywniejsze w tej dziedzinie polityki związanej z żywnością, która dotyczy zdrowia, środowiska i zrównoważonego rozwoju. EKES przestrzega przed sytuacją, w której różne sposoby podejścia stosowane w poszczególnych państwach członkowskich staną się szkodliwe dla konsumentów i przedsiębiorstw. Uważa, że jest to dodatkowy powód, by zaapelować o kompleksowe ramy na szczeblu UE.

3.1.

Pojawia się coraz więcej dowodów naukowych wskazujących na wpływ żywności na zdrowie, środowisko i całe społeczeństwo. Sektor żywności, z myślą o którym stworzono WPR, stał się bardziej złożony. Europa nie zmaga się z niedoborami, co jest zasługą WPR i rosnących dochodów, a także lepszych metod produkcji w sektorze rolnym. Zatrudnienie w sektorze żywności i wartość dodana przeniosły się z ziemi i morza do fabryk, sektora detalicznego i usług spożywczych. Program zdrowotny poszerzył się o kwestie inne niż niedostateczne spożycie żywności. Nieodpowiednia dieta związana z nierównościami społecznymi oraz nowym rodzajem niedostatku żywności, lecz większym problemem są choroby niezakaźne występujące na masową skalę. Należą do nich choroba serca, udar serca, cukrzyca i otyłość. Choroby układu krążenia powodują co roku w UE 1,8 mln zgonów – 37 % wszystkich zgonów w UE (4). W 2015 r. nieomal 49 mln osób w UE cierpiało na chorobę układu krążenia.

3.2.

Tendencje społeczne w Europie pociągnęły za sobą ogromne zmiany w zakresie produktów spożywczych, upodobań i gotowania. Wzorce konsumpcji i styl życia uległy zmianie od czasu wprowadzenia WPR. Ewolucja zwyczajów kulinarnych dotyczy w szczególności kobiet, które podobnie jak w przeszłości nadal są w dużym stopniu odpowiedzialne za jedzenie w domu. Rozwój technologii żywności ma zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki społeczne. Co prawda zwiększył się wybór, niekiedy jednak za cenę osłabienia zróżnicowanego i bogatego dziedzictwa kulturowego Europy. Korzystając z dużych budżetów na reklamę, przedsiębiorstwa spożywcze powszechnie zachęcają konsumentów do jedzenia wysoko przetworzonej żywności. Dane branżowe pokazują, że np. dwie trzecie kalorii przyjmowanych przez Belgów pochodzi z wstępnie przetworzonych, pakowanych produktów – wyprzedzają oni nawet Brytyjczyków (5). Agencje ds. zdrowia publicznego są zaniepokojone nadmierną konsumpcją przetworzonej żywności o wysokiej zawartości soli, cukru i tłuszczu. Jest to tania żywność, co zachęca do jej zakupu osoby o niskich dochodach i, przeciętnie rzecz biorąc, gorszym stanem zdrowia. W ten sposób dieta sprzyja utrzymywaniu się nierówności społecznych w Europie (6). W okresie tzw. wielkiej recesji i od tamtej pory w Europie wzrasta ilość żywności przekazywanej na cele dobroczynne. Tego rodzaju nadzwyczajna pomoc żywnościowa nie może zastępować działań podejmowanych przez Europę w celu eliminowania nierówności społecznych, które wywołują choroby dietozależne.

3.3.

Udokumentowano i uznano wpływ żywności na środowisko. Zmianę klimatu uznaje się za zagrożenie. UE zdecydowanie poparła Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych 2015 w sprawie zmian klimatu uzgodnioną w Paryżu. Zapewniła również lepsze przepisy ochrony środowiska i sposoby zapobiegania szkodom, na przykład w ramowej dyrektywie wodnej. Niemniej europejskie upodobania smakowe przyczyniają się do szerzenia wzorców konsumpcji opartych na ukrytym lub pośrednim dużym zużyciu wody, co stanowi zagrożenie dla państw członkowskich (7) i wymaga bardziej zintegrowanego podejścia do ziemi, rolnictwa i wody (8). Powodem do zaniepokojenia jest również fakt, że europejskie grunty są wrażliwe. Modelowanie Wspólnego Centrum Badawczego UE sugeruje, że erozja gleby przez wodę wpłynęła na 130 mln ha powierzchni w UE-27, a prawie 20 % powierzchni dotykają ubytki gleby wynoszące ponad 10 ton/ha rocznie (9). Zarówno na lądzie, jak i morzu następuje duża utrata różnorodności biologicznej. Stwierdza się, że różnorodność stad znajduje się pod presją (10). Mimo to państwa członkowskie nadal doradzają konsumentom, by spożywali ryby ze względów żywieniowych, bez świadomości konsekwencji dla środowiska.

3.4.

Uznano, że pod względem gospodarczym ostatnich 60 lat było sukcesem. Żywność jest wszechobecna. Średni udział wydatków gospodarstw domowych na żywność spadł z 30 % do 15 %. W wyniku powstania olbrzymich sieci handlu detalicznego żywnością ceny dla konsumenta spadły. Lecz obecnie ekonomiści zastanawiają się, czy ceny żywności odzwierciedlają prawdziwe koszty produkcji czy też pewnych kosztów nie udaje im się w pełni przedstawić. EKES odnotowuje z zainteresowaniem bieżące prace FAO nad pełną oceną kosztów związanych z rolnictwem (11). Pogłębił się również brak równowagi sił w łańcuchu dostaw żywności, co prowadzi do niesprawiedliwych praktyk handlowych i związanych z nimi konsekwencji (12). W cenie dla konsumenta coraz mniejszy udział ma też część stanowiąca dochód dla rolnika.

3.5.

Tendencja do nadmiernej produkcji doprowadziła do spadku cen, lecz również zinstytucjonalizowała marnowanie żywności. Podczas gdy konsumenci w krajach o niskim dochodzie marnują około 8 % żywności, konsumenci w UE marnują około jednej trzeciej kupowanej żywności. W finansowanym przez UE projekcie Fusions szacuje się, że co roku marnowanych jest 88 mln ton żywności, co kosztuje UE 143 mld EUR (13). Ten aspekt kulturowy marnowania żywności nie został w pełni uwzględniony w podejściu opartym na gospodarce o obiegu zamkniętym czy też w planie działania na rzecz zasobooszczędnej Europy, które pojmują wprawdzie żywność jako dobro materialne, lecz nie biorą pod uwagę jej wartości konsumenckiej lub kulturowej. Wyzwanie dla Europy polega na tym, jak zbudować nową koncepcję obywatelstwa żywnościowego w oparciu o zrównoważone spożycie.

3.6.

Dane i badania przeprowadzone przez naukowców i przemysł spożywczy poprawiły zrozumienie tego, w jaki sposób europejskie systemy żywnościowe wpływają na społeczeństwo, środowisko i wyniki zdrowotne. Wspólnie sugerują one, że potrzebne jest bardziej zintegrowane podejście. Jakkolwiek obecne ramy polityczne mogły być skuteczne w rozwiązywaniu poszczególnych problemów, nie zapewniają one całościowej spójności niezbędnej do poradzenia sobie z szeregiem przewidywanych wyzwań dla globalnych i unijnych systemów żywnościowych. Kierunki polityki związanej z żywnością są opracowywane głównie w oderwaniu od siebie i często brakuje im spójności. Strategie polityczne na różnych szczeblach sprawowania rządów są również od siebie oderwane. Jednym z przykładów potwierdzających potrzebę bardziej zintegrowanego podejścia jest odporność na środki przeciwdrobnoustrojowe, która rozpowszechniła się w wyniku stosowania antybiotyków w hodowli zwierząt i stanowi obecnie zagrożenie dla zdrowia człowieka. Znaczenie zintegrowanej polityki żywnościowej w kontekście tego problemu zostało również podkreślone ostatnio w wystąpieniu przez komisarza Vytenisa Andriukaitisa. Innym przykładem jest konflikt między użytkowaniem gruntów do produkcji żywności a ich użytkowaniem do celów wytwarzania energii, mieszkalnictwa i innych potrzeb. Marnotrawienie żywności jest częściowo wynikiem przyrostu wydajności produkcji; przez system nieustannie przepływają ogromne ilości żywności. Odwoływanie się do racjonalnych zachowań konsumentów w celu rozwiązania tego problemu nie przynosi skutków.

3.7.

Jeżeli UE startowałaby dzisiaj na nowo, opracowałaby kompleksową politykę żywnościową ukierunkowaną na stworzenie zrównoważonej diety w ramach zrównoważonych systemów żywnościowych, łącząc produkcję rolniczą z żywieniem i usługami ekosystemowymi i zapewniając łańcuchy dostaw żywności gwarantujące ochronę zdrowia publicznego wszystkim grupom społeczeństwa europejskiego (14). Wyzwaniem politycznym jest sposób zaprowadzenia niezbędnych zmian. Polityka UE rozwija się tradycyjnie w ramach procesu przemian demokratycznych. Bardziej niespodziewane zmiany następują w związku z kryzysami, jak to miało miejsce w wypadku bezpieczeństwa żywności w 2000 r., a następnie afery z koniną w latach 2013–2015.

4.1.

EKES odnotowuje, że duże grupy społeczeństwa europejskiego dostrzegają nowe wyzwania strukturalne dla zarządzania żywnościowego w UE. UE może odejść od dostosowywania polityki i reagowania na problemy i zacząć stosować podejście proaktywne. W swej ostatniej opinii KR wyznacza istotne precedensy. Wzrost nowego zainteresowania tworzeniem lepszej polityki żywnościowej dla unijnych miast należy teraz odnieść i do obszarów wiejskich. Wiele europejskich miast uczestniczy obecnie w działaniach za pośrednictwem rad ds. polityki żywnościowej, miejskich sieci zrównoważonego rozwoju i działań w dziedzinie klimatu, a także programu WHO „Zdrowe miasta”. Podpisanie mediolańskiego paktu na rzecz miejskiej polityki żywnościowej w 2015 r. odzwierciedla to zainteresowanie.

4.2.

Ostatnio na różne sposoby zaczęto reorganizować łańcuchy dostaw żywności w celu stworzenia nowych powiązań producentów z konsumentami oraz powrotu do lokalnej produkcji rolnej i lokalnej produkcji żywności. Obejmuje to rolnictwo wspierane przez społeczność, krótkie łańcuchy dostaw, alternatywne sieci żywności, lokalne systemy rolnicze i sprzedaż bezpośrednią. Również spółdzielnie konsumenckie mogą odgrywać kluczową rolę przez ścisłe powiązanie ze społecznością oraz ukierunkowanie społeczne, edukacyjne i środowiskowe. Instytucje publiczne mają programy, które są również częścią tego procesu, np. programy zamówień publicznych dla szkół i szpitali zachęcające do dostarczania lokalnej żywności ekologicznej, np. w Danii i w szwedzkim Malmö. Wpisuje się to w podejście UE oparte na gospodarce o obiegu zamkniętym.

4.3.

Dzięki ściślejszym powiązaniom producentów i konsumentów bardziej lokalne systemy żywnościowe i inicjatywy oddolne mogłyby odegrać kluczową rolę w zachęcaniu do zdrowszego i bardziej zrównoważonego spożycia żywności. Udział społeczeństwa obywatelskiego i społeczności lokalnych umacnia te więzi, o czym świadczą liczne zrównoważone inicjatywy żywnościowe w miastach całej Europy. Jednak obecnie polityka UE jest słabo dostosowana do tego, by wyciągać wnioski z tych eksperymentów, a jeszcze mniej do tego, by je wspierać, gdy są obiecujące. Kompleksowa polityka żywnościowa może zatem wspierać i rozwijać wspólne zarządzanie tymi inicjatywami. Przedsiębiorstwa rolne dopasowują się do potrzeb rynku, lecz ogranicza je charakter produkcji rolnej. Zmiana systemów produkcji wymaga czasu.

4.4.

Gospodarka żywnościowa stoi w obliczu poważnych wyzwań technicznych, finansowych i społecznych (15), które uznano w głównych programach inwestycyjnych na rzecz innowacji i postępu technologicznego. W Europie jest około 289 tys. przedsiębiorstw produkujących żywność, przy czym 3 tys. z nich reprezentuje niemal połowę unijnego rynku (16). Badania sugerują, że w ramach odpornych systemów żywnościowych trzeba utrzymać kombinację dużych i małych przedsiębiorstw rolnych. Istnieją głębokie podziały między największymi europejskimi przedsiębiorstwami spożywczymi a sektorem MŚP. Można by je lepiej zintegrować dzięki Europie socjalnej. Gospodarka cyfrowa oferuje możliwości stworzenia ściślejszego powiązania między konsumentami a producentami. Środowisko biznesu odnosi się pozytywnie do postępowego przywództwa w kwestiach zrównoważonego rozwoju i domaga się jasnych ram.

4.5.

Europejscy obywatele mają żywotny interes w tym, by ich żywność pochodziła ze zrównoważonych źródeł. Systemy etykietowania nie są w stanie zapewnić przejrzystości ze względu na złożoność. W ostatnim sprawozdaniu autorstwa Karla Falkenberga zasugerowano, że marka europejskiej żywności powinna opierać się na zrównoważonym rozwoju: „[…] dobra jakość życia i sprawiedliwy podział z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety” (17). Wiąże się to z położeniem nacisku zarówno na kwestie społeczne, jak i środowiskowe i gospodarcze. Niektóre kwestie kulturowe wykraczają poza kompetencje instytucji europejskich, takie jak napięcie między pracą zarobkową w sektorze spożywczym (w łańcuchach dostaw) i niezarobkową (w kuchniach gospodarstw domowych), lecz pewne elementy europejskiego systemu żywnościowego mają kluczowe znaczenie dla europejskiej koncepcji żywności (czy też marki). Europa słynie z różnorodności kulinarnej i produkcyjnej, co należy nie tylko chronić, lecz również aktywnie promować. System logo jakości UE (ChOG, ChNP, gwarantowana tradycyjna specjalność) jest przydatny, lecz obejmuje wyłącznie specjalności i nie dotyczy trendów w zakresie masowej żywności. Karl Falkenberg proponuje, by dążyć do sprawiedliwości, co powinno z pewnością pociągać za sobą nowy ład w wynagrodzeniu i sprawiedliwym traktowaniu migrantów zarobkowych pracujących w przedsiębiorstwach spożywczych UE. Są to kontrowersyjne, lecz istotne kwestie, w oparciu o które kompleksowa polityka żywnościowa może w praktyczny sposób wspierać harmonię społeczną w Europie.

4.6.

Szczególnym problemem dla rodziców i agencji ds. zdrowia są nierówne nakłady finansowe na rozpowszechnianie informacji o produktach spożywczych kierowanych do dzieci. WHO uważa, że jest to kwestia priorytetowa, ponieważ duża część tych komunikatów dotyczy produktów o wysokiej zawartości soli, cukru i tłuszczu (18). Wraz z przejściem od tradycyjnych do cyfrowych mediów argumenty za kompleksowym podejściem stają się coraz silniejsze. Szacuje się, że w 2016 r. w Europie Zachodniej wydano 37 mld USD na samą reklamę cyfrową żywności (19). EKES zwraca uwagę na niedawny apel konsumentów do przedsiębiorstw spożywczych i przedsiębiorstw sprzedaży detalicznej, by zaprzestali wykorzystywania swoich maskotek firmowych w kampaniach reklamowych i marketingowych produktów o wysokiej zawartości tłuszczu, soli i cukru. W przypadku braku odpowiednich działań ze strony przemysłu rządy powinny rozważyć wprowadzenie środków regulacyjnych (20).

4.7.

Celem polityki żywnościowej UE w ciągu następnych 50 lat powinno być promowanie przestawienia się z konsumpcjonizmu żywnościowego (cechującego się marnowaniem żywności) na obywatelstwo żywnościowe (cechujące się troską i odpowiedzialnością). Aby przejście na zrównoważoną dietę w ramach zrównoważonych systemów żywnościowych faktycznie się dokonało, konsumenci muszą chcieć stać się aktywnymi obywatelami w zakresie żywienia. EKES ponawia swoją propozycję uruchomienia ogólnoeuropejskiej kampanii informacyjnej i podnoszącej świadomość na temat wartości żywności. Będzie to konieczne dla zagwarantowania długoterminowej zmiany zachowań konsumentów (21).

5.1.

Polityka żywnościowa ma nadrzędny charakter, organizuje i wspiera ramy systemów żywnościowych od produkcji podstawowej (rolnicy) przez produkcję (przetwarzanie) po konsumpcję. Uwidacznia to wyraźnie to, co często znajduje się pod powierzchnią i jest ukrywane. Ponieważ żywność jest częścią wielu dziedzin życia, takich jak edukacja, zdrowie, środowisko, handel, relacje społeczne i kultura, wartość płynąca z posiadania kompleksowej polityki żywnościowej polega na tym, że społeczeństwo zyskuje możliwość określenia, jakie są jego oczekiwania względem systemu żywnościowego oraz co społeczeństwo może osiągnąć w ramach tego systemu. Polityka ta łączy elementy, które w przeciwnym wypadku łatwo uległyby oderwaniu i rozproszeniu. To, co jemy, i sposób, w jaki jemy, a także jak i w jakiej cenie produkujemy dziś żywność ma konsekwencje dla przyszłości.

5.2.

Polityka żywnościowa wywiera silny wpływ na rozwój obszarów wiejskich i miejskich. Prowadzi do tworzenia miejsc pracy we wszystkich powiązanych sektorach takich jak rolnictwo i jego infrastruktura techniczna, przetwórstwo spożywcze, transport, handel, pakowanie, sprzedaż detaliczna, usługi żywnościowe itp. Wpływa na warunki utrzymania milionów obywateli. W sektorze produkcji żywności UE zatrudnienie znajduje 4,25 mln osób; jego obroty wynoszą 1098 mld EUR, zaś ponoszone przez niego wydatki na badania i rozwój 2,5 mld EUR. Ma on nadwyżkę w wysokości 25,2 mld EUR, jeżeli chodzi o handel przetworzoną żywnością (22). Pomimo znaczenia gospodarczego żywności dla gospodarki UE nie ma obecnie unijnej polityki żywnościowej jako takiej. Zamiast tego na kształt systemów żywnościowych wpływa szereg różnych ram politycznych, co omówiono powyżej.

5.3.

Polityka żywnościowa dostosowana do XXI wieku musi spełniać wiele kryteriów, takich jak: jakość żywności (np. smak, przyjemność, wygląd i autentyczność); zdrowie (np. bezpieczeństwo, wartość odżywcza, dostępność i wiedza); środowisko (np. emisja CO2, woda, wykorzystanie gruntów, gleba, bioróżnorodność, jakość powietrza i odporność systemowa), wartości społeczne i kulturowe (np. tożsamość, równość dostępu, zaufanie, wybór i umiejętności); gospodarka oparta na solidnych podstawach (np. prawdziwa konkurencja i sprawiedliwe zyski, godne miejsca pracy, pełna internalizacja kosztów oraz uzasadnione, konkurencyjne ceny) oraz dobre sprawowanie rządów (np. demokratyczna rozliczalność, przejrzystość, etyczne procesy i korzystanie z solidnych dowodów naukowych). Wszystkie aktualne kierunki polityki związanej z żywnością można rozpatrywać pod kątem tych aspektów.

5.4.

Kompleksowa polityka żywnościowa musi zwiększać odporność ekosystemów oraz zapewniać wszystkim zainteresowanym stronom i uczestnikom w łańcuchu dostaw żywności godziwe dochody w UE i poza nią. Ceny żywności nie odzwierciedlają pełnych kosztów produkcji, a koszty leczenia, środowiskowe i społeczne są w dużym stopniu przerzucane na zewnątrz. Pogoń za tańszą żywnością „po przystępnych cenach” nie może powodować traktowania bez należytej uwagi innych cech i skutków produkcji i konsumpcji żywności. Kompleksowa polityka żywnościowa może ułatwić takie dostosowanie cen żywności, by ponownie odzwierciedlały one także inne wartości związane z produktami spożywczymi.

5.5.

Kompleksowa polityka żywnościowa powinna łączyć istniejące i nowe kierunki polityki w celu ostatecznego stworzenia zrównoważonych systemów żywnościowych i zapewnienia zdrowej diety. Nie powinno to oznaczać powielania istniejących rozwiązań przez opracowanie zupełnie nowej polityki lub przyznanie UE nowych uprawnień, gdyż celem nie jest narzucenie jednej normy. Oznacza to raczej przyjęcie reform na szczeblu UE, by zachęcić do wyznaczenia nowego, bardziej zrównoważonego kierunku działania na każdym szczeblu (lokalnym/gminnym, regionalnym, krajowym, przedsiębiorstw), a także poszerzenie już realizowanych inicjatyw, co pozwoli zapewnić większą spójność. Oznacza to zintegrowanie działań na szczeblu UE z działaniami, które można w najlepszy sposób podjąć na innych szczeblach sprawowania rządów. Można wysunąć argumenty przemawiające za systemami podatkowymi, które poprawiają dostęp do zdrowej diety za pomocą miejskiego planowania przestrzennego i zamówień publicznych, a tym samym rozwijają lokalne rynki i zatrudnienie.

5.6.

Kompleksowa polityka żywnościowa powinna stać się również podstawą dla działań prowadzących do ukrócenia nieuczciwych praktyk handlowych, polegających na produkcji i sprzedaży w określonych państwach członkowskich produktów spożywczych o niższej jakości – mimo opakowania identycznego z pełnowartościowymi produktami rozprowadzanymi w innych państwach członkowskich (23).

5.7.

Do osiągnięcia tych celów konieczna jest koordynacja środków politycznych zarówno po stronie podaży, jak i popytu. Oznacza to, że niezbędne jest również skoordynowanie dostępności i przystępności cenowej żywności w ramach zrównoważonej produkcji żywności, a jednocześnie zapewnienie większego dostępu i mocnej pozycji konsumentów, tak by wybierali zdrową i smaczną dietę. Trzeba zapewnić połączenie zmian legislacyjnych mających na celu usunięcie przeszkód regulacyjnych i dostarczenie zachęt podatkowych ze zmianami postaw wynikającymi z lepszego informowania, kształcenia i uświadamiania konsumentów i przetwórców. Głównym celem jest podnoszenie świadomości na temat wartości żywności oraz jej wspieranie na wszystkich szczeblach, a także propagowanie stopniowych, lecz ważnych zmian. Na przykład zmniejszanie spożycia soli ma największe szanse powodzenia, jeśli jest realizowane powoli, lecz systematycznie. Niestety przedsiębiorstwa nie mają zachęt do zmiany składu swoich produktów.

5.8.

By po stronie podaży kompleksowa europejska polityka żywnościowa miała prawdziwe znaczenie dla europejskich konsumentów, żywność produkowana w sposób zrównoważony w UE musi być konkurencyjna. Oznacza to, że europejski sektor rolno-spożywczy musi być w stanie dostarczać żywność konsumentom po cenach zawierających dodatkowe koszty takich elementów jak zrównoważoność, dobrostan zwierząt, bezpieczeństwo żywności, odżywianie, a także godziwy dochód dla rolników, a zarazem utrzymać swą pozycję, tak by dla przeważającej większości konsumentów żywność ta była preferowanym wariantem.

5.9.

Realizacja celów zrównoważonego rozwoju stanowi niezbędne ramy wspólnych działań mających doprowadzić do zrównoważonego żywienia ludności na świecie do roku 2030. Kwestie związane z żywnością i rolnictwem dotyczą 17 celów zrównoważonego rozwoju. W szczególności WHO stwierdza, że dwanaście celów zrównoważonego rozwoju wymaga działań w dziedzinie odżywiania. Z natury rzeczy realizacja celów zrównoważonego rozwoju wymaga całościowych rozwiązań opartych na współpracy z udziałem różnych wydziałów, ministerstw, sektorów i całego łańcucha dostaw żywności. Daje to ogromne możliwości dla przywódców UE na poziomie kontynentalnym.

5.10.

Kompleksowa polityka żywnościowa powinna łączyć różne podejścia z myślą o realizacji celów zrównoważonego rozwoju i powinna uwzględniać obecne wielopoziomowe i wielosektorowe sprawowanie rządów, aby zapewnić jeszcze większą integrację procesu opracowywania polityki. Europa wypracowuje stanowiska w odniesieniu do poszczególnych filarów systemu żywnościowego, takich jak:

5.11.

To nowe kompleksowe podejście powinno być dynamiczne i obejmować zainteresowane strony z całego łańcucha dostaw żywności i społeczeństwa obywatelskiego, zapewniając odpowiedzialną i przejrzystą demokrację żywnościową.

5.12.

Ta więc kompleksowa polityka żywnościowa powinna być zrównoważona ze środowiskowego, społeczno-kulturowego i gospodarczego punktu widzenia, zintegrowana we wszystkich sektorach i na wszystkich szczeblach sprawowania rządów, jak również musi obejmować wszystkie grupy społeczne oraz umacniać sprawiedliwe warunki pracy na każdym poziomie.

6.1.

Założyciele wspólnego rynku w latach 50. ubiegłego wieku postrzegali żywność jako kluczowy aspekt lepszej i spokojniejszej Europy. Podobnie dziś – po sześciu dziesięcioleciach – EKES podkreśla potrzebę rozpoczęcia tworzenia bardziej zrównoważonego systemu żywnościowego dla Europy. Czynniki presji są już dobrze znane i zostały udokumentowane. Problem musi być i będzie rozwiązywany na szczeblu lokalnym i szczeblu państw członkowskich. Potrzebne są jednak również ogólnoeuropejskie działania.

6.2.

EKES proponuje utworzenie międzysektorowej i międzyinstytucjonalnej grupy zadaniowej, obejmującej różne dyrekcje generalne Komisji i inne instytucje UE, w celu opracowania planu działania dotyczącego zrównoważonej gospodarki żywnościowej z myślą o wsparciu UE w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju związanych z żywnością. Plan działania powinien zostać opracowany w procesie zapewniającym uczestnictwo zainteresowanych stron z całego łańcucha dostaw żywności, społeczeństwa obywatelskiego oraz badaczy.

6.3.

EKES dostrzega szansę zorganizowania i stworzenia przestrzeni dla społeczeństwa obywatelskiego, aby zapewnić jego zaangażowanie i aktywny udział w tym procesie, z wykorzystaniem sprzyjających warunków uzyskanych w wyniku przeprowadzonych przez EKES wysłuchań ekspertów na ten temat.

6.4.

Apeluje się do Wspólnego Centrum Badawczego, DG ds. Badań Naukowych i Innowacji oraz agencji badawczych państw członkowskich o opracowanie takiej tablicy wyników UE dotyczącej zrównoważonej żywności, która będzie zachęcać do postępów oraz monitorować realizację wyznaczonych celów. Niezbędne będzie połączenie nowych i starych wskaźników w celu włączenia i przeniesienia na grunt europejski celów zrównoważonego rozwoju związanych z żywnością i innych międzynarodowych celów (dotyczących np. emisji gazów cieplarnianych).

6.5.

Komisja, Parlament i Rada powinny zbadać możliwości ustanowienia specjalnej dyrekcji generalnej ds. żywności, co poprawiłoby koordynację zadań i kompetencji we wszystkich obszarach polityki związanej z żywnością – od wspólnej metodologii dotyczącej analizy cyklu życia aż po duże zbiory danych nt. żywności i zrównoważonego żywienia. Taka nowa DG stanowiłaby niezbędne ramy pozwalające priorytetowo potraktować kwestie związane z żywnością i byłaby źródłem regulacji, legislacji i egzekwowania przepisów w stosownych przypadkach.

6.6.

Należy stworzyć nową Europejską Radę ds. Polityki Żywnościowej. W niektórych państwach członkowskich istnieją już takie organy (np. w Niderlandach; działa też Nordic Food Policy Lab). Rada ta zapewniałaby doradztwo w zakresie zmian, które zgodnie z sugestiami naukowców są niezbędne do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju i celów porozumienia klimatycznego z Paryża.

6.7.

Przejście na europejskie zrównoważone systemy żywnościowe wymaga lepszej integracji doradztwa w zakresie zdrowia, żywienia, środowiska i gospodarki. EKES popiera rozwijanie wytycznych UE w zakresie zrównoważonej diety w oparciu o inicjatywy realizowane przez Niemcy, Niderlandy, Szwecję i Francję. Celem jest zagwarantowanie konsumentom i branży bardziej przejrzystych wskazówek dotyczących zachowania równowagi między zdrowym odżywianiem a potrzebą zmniejszenia wpływu na środowisko oraz uniknięcie fałszywych twierdzeń dotyczących ekologiczności i oświadczeń zdrowotnych, a jednocześnie uwzględnienie preferencji kulturowych. Powinno to również znaleźć odzwierciedlenie w nowym inteligentnym systemie zrównoważonego etykietowania żywności.

11.4.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 129/27

Sprawozdawca:

Jonathan PEEL (UK-I)

Współsprawozdawca:

Christophe QUAREZ (FR-II)

1.1.

Wdrażanie i osiąganie celów zrównoważonego rozwoju jest postrzegane jako priorytet o wymiarze ogólnoświatowym. Jeżeli cel na 2030 r. ma zostać zrealizowany, konieczne jest utrzymanie od tej chwili dynamiki działań.

1.1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że cele zrównoważonego rozwoju wraz z porozumieniem paryskim (COP 21) (1) zasadniczo zmienią globalny program handlowy, zwłaszcza w odniesieniu do handlu produktami przemysłowymi i rolnymi. Potrzeba wdrożenia tych daleko idących porozumień musi być centralnym elementem wszystkich przyszłych negocjacji handlowych UE.

1.2.

UE zajmuje szczególnie dobrą pozycję, aby stymulować osiąganie celów zrównoważonego rozwoju. Jest na tyle wiarygodna, że może skutecznie odgrywać rolę łącznika między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się. Należy położyć większy nacisk na opracowanie polityki nakreślonej w komunikacie Komisji „Kolejne kroki w kierunku zrównoważonej przyszłości Europy” (2) i wyraźniej się skoncentrować na „całkowitym zintegrowaniu celów zrównoważonego rozwoju w ramach polityki europejskiej z priorytetami obecnej Komisji”, w razie potrzeby w porozumieniu z państwami członkowskimi.

1.2.1.

Komitet uznaje fakt, że zobowiązuje do tego traktat lizboński (3). Powinna istnieć ścisła synergia między promowaniem i wdrażaniem celów zrównoważonego rozwoju a szerzeniem europejskich wartości na całym świecie.

1.3.

O handlu w milenijnych celach rozwoju (MCR) wspomniano jedynie raz (4), natomiast w zrównoważonych celach rozwoju – dziewięciokrotnie. Apelujemy do UE, aby nie tylko podejmowała bezpośrednie działania na rzecz osiągania celów zrównoważonego rozwoju, ale i uwzględniła prowadzenie handlu i inwestycji w sposób zbieżny z celami zrównoważonego rozwoju. Handel i inwestycje mogą przyczyniać się do osiągania tych celów – choćby pośrednio – na wiele sposobów.

1.4.

Jedno z konkretnych zadań w ramach 17. celu zrównoważonego rozwoju (ożywić globalne partnerstwo na rzecz zrównoważonego rozwoju) dotyczy „powszechnego, opartego na zasadach, otwartego, niedyskryminacyjnego i sprawiedliwego wielostronnego systemu handlowego w ramach Światowej Organizacji Handlu”. UE od dawna kładzie nacisk na multilateralizm oraz na kluczową rolę WTO i powinna nadal prowadzić aktywne działania na rzecz tych aspektów.

1.5.

EKES zwraca uwagę, że cele zrównoważonego rozwoju nie są prawnie wiążące ani objęte mechanizmem rozstrzygania sporów, w związku z czym UE musi dążyć do ich osiągnięcia w ramach własnej polityki i działań.

1.5.1.

Popieramy zamiar dostarczania przez UE corocznych aktualizacji, lecz niepokoi nas, że UE wydaje się być często bardziej zainteresowana wykazaniem, na ile bieżąca polityka jest zbieżna z celami zrównoważonego rozwoju i pokrywa się z nimi niż dążeniem do osiągnięcia maksymalnej synergii przez ukierunkowanie i dostosowanie swoich strategii politycznych i działań. Ściślejsze ukierunkowanie UE na osiąganie celów zrównoważonego rozwoju dałoby lepsze efekty.

1.5.2.

Istnieje szereg kluczowych obszarów polityki, w których UE naszym zdaniem musi działać na rzecz zapewnienia pełnej synergii z celami zrównoważonego rozwoju. Należy do nich odnowienie umowy o partnerstwie AKP–WE (tzw. umowy z Kotonu), a także poszerzenie współpracy UE z tymi regionami. Należy zwłaszcza uwzględnić zarówno sprofilowane budowanie zdolności, by wspierać i wspomagać wdrażanie umowy o ułatwieniach w handlu, jak i szerszą wspólną strategię pomocy UE/państw członkowskich na rzecz wymiany handlowej. Jest to kluczowy wkład w inicjatywę WTO w zakresie pomocy na rzecz wymiany handlowej, a także jej niezbędny element, który ma zwiększyć zdolność krajów rozwijających się do wykorzystywania możliwości oferowanych przez umowy handlowe. Istotny będzie wkład w 6. światowy przegląd WTO ukierunkowany na cele zrównoważonego rozwoju.

1.5.3.

Należy również konkretniej wesprzeć wykorzystanie handlu jako środka stymulowania zarówno integracji regionalnej, jak i osiągania celów zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w regionach, w których jeszcze nie zawarto umów o partnerstwie gospodarczym, mimo że te umowy póki co nie spełniają wszystkich oczekiwań, jakie początkowo z nimi wiązano.

1.5.4.

UE powinna także, w granicach swoich kompetencji, dążyć do zwiększania synergii między 27 głównymi konwencjami mającymi zastosowanie do unijnego programu GSP Plus a celami zrównoważonego rozwoju.

1.6.

Ponadto EKES apeluje do Unii o promowanie osiągania celów zrównoważonego rozwoju wszędzie tam, gdzie jest to możliwe w ramach jej stosunków dwustronnych. Doskonałym przykładem są tu kontakty z Chinami w zakresie koncepcji „Jeden pas i jeden szlak”; jak zaznaczono na niedawnym posiedzeniu okrągłego stołu UE–Chiny (5), jej wdrożenie „powinno przyczynić się do realizacji agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju”.

1.7.

EKES podkreśla kluczową rolę odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej w ułatwianiu osiągania celów zrównoważonego rozwoju. Wpływ sektora prywatnego w tym zakresie będzie decydujący i wszechstronny: z szacunków Konferencji NZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) wynika (6), że będzie potrzebne dodatkowe 2,5 bln USD rocznie, przy czym oczekuje się, że z prywatnego sektora będzie pochodzić jedna trzecia tej kwoty. Choć wiele przedsiębiorstw już ma strategie osiągania celów zrównoważonego rozwoju, to wszystkie należy zachęcić do przyjęcia odpowiedzialności za swój wpływ na społeczeństwo poprzez dochowanie należytej staranności opartej na ryzyku. EKES zauważa, że międzynarodowa polityka podatkowa wspierająca inwestycje, które przyczyniają się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju, (7) także ułatwia uruchomienie zasobów.

1.8.

W opisie 17. celu zrównoważonego rozwoju stwierdzono również, że „skuteczna realizacja agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju wymaga partnerskiej współpracy między rządami, sektorem prywatnym i społeczeństwem obywatelskim”. Dlatego EKES apeluje o to, by wszystkie przyszłe uprawnienia w zakresie rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju w unijnych negocjacjach handlowych i partnerskich obejmowały odpowiednią klauzulę, która będzie nakładała na obie strony społeczeństwa obywatelskiego mechanizm monitorowania na rzecz współpracy w zakresie promowania celów zrównoważonego rozwoju i monitorowania skutków tego procesu.

1.8.1.

Rozdziałom dotyczącym handlu i zrównoważonego rozwoju (zwłaszcza odnoszącym się do celów zrównoważonego rozwoju, porozumienia paryskiego i przestrzegania konwencji MOP) należy nadać takie samo znaczenie, jak rozdziałom poświęconym sprawom handlowym, technicznym lub taryfowym.

1.9.

Na koniec EKES przypomina UE o swoim wcześniejszym zaleceniu (8), by przeprowadzić pełną ocenę skutków dotyczącą prawdopodobnego oddziaływania wdrażania celów zrównoważonego rozwoju i porozumienia paryskiego na politykę handlową UE, w tym w dziedzinie rolnictwa. Dobra polityka zaczyna się od dobrej analizy.

2.1.

Wdrażanie kompleksowej agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, w szczególności jej podstawowego elementu – celów zrównoważonego rozwoju – będzie stanowiło jeden z priorytetów o wymiarze ogólnoświatowym, dopóki nie upłynie termin jej zakończenia. 17 celów jest popartych 169 szczegółowymi zadaniami.

2.1.1.

Cele zrównoważonego rozwoju mają charakter globalny oraz powszechne zastosowanie i są wzajemnie ze sobą powiązane – wszystkie państwa muszą ponosić odpowiedzialność za ich osiągnięcie. Już teraz prowadzą do powstania nowego globalnego sposobu funkcjonowania – szerszego, w większym stopniu opartego na uczestnictwie i konsultacjach. Już teraz ponad 90 państw zwróciło się, w szczególności do UE, o pomoc w osiąganiu tych celów.

2.2.

Znaczenie celów zrównoważonego rozwoju zostało wyraźnie zwiększone w porozumieniu paryskim, które już weszło w życie. Znaczną niepewność wzbudziło od tamtej pory przedstawienie przez władze Stanów Zjednoczonych zamiaru wycofania się z porozumienia, a także jego możliwe konsekwencje. W rezultacie UE stanęła przed szansą przyjęcia roli światowego lidera w dążeniu do zapewnienia, by cele zrównoważonego rozwoju i porozumienie paryskie pozostały najwyższymi priorytetami, przy wykorzystaniu dużego zainteresowania tymi porozumieniami ze strony Chin oraz innych rozwijających się gospodarek. Do tej pory szybko rozwijające się gospodarki nie poczyniły jednak żadnych innych znaczących wysiłków, by pomóc innym krajom, które rozwijają się wolniej.

2.3.

Opublikowany w listopadzie 2016 r. komunikat Komisji „Kolejne kroki w kierunku zrównoważonej przyszłości Europy: Europejskie działania na rzecz zrównoważonego rozwoju” przedstawia zamierzenie całkowitego zintegrowania celów zrównoważonego rozwoju „w ramach polityki europejskiej z priorytetami obecnej Komisji”, do czego zresztą Komisja jest zobowiązana na mocy Traktatu z Lizbony (9). EKES przychylnie przyjął tę obecnie opracowywaną inicjatywę w swojej opinii w sprawie rolnictwa w negocjacjach handlowych (10), w której zaleca także, by UE przeprowadziła pełną ocenę skutków dotyczącą prawdopodobnego oddziaływania wdrażania tych celów na politykę handlową UE.

2.3.1.

W komunikacie stwierdzono, że cele zrównoważonego rozwoju będą „wyznaczać w sposób przekrojowy” kierunek wszystkich prac służących realizacji globalnej strategii UE. Wskazano, że UE „odegrała istotną rolę w kształtowaniu” tego programu. Powinna istnieć ścisła synergia między promowaniem i wdrażaniem celów zrównoważonego rozwoju a szerzeniem europejskich wartości na całym świecie, mimo że cele zrównoważonego rozwoju nie promują bezpośrednio dobrego rządzenia i praworządności.

2.4.

Cele zrównoważonego rozwoju i porozumienie paryskie zasadniczo zmieniają globalny program handlowy, zwłaszcza w odniesieniu do handlu produktami przemysłowymi i rolnymi. Potrzeba wdrożenia tych porozumień musi teraz być centralnym elementem wszystkich przyszłych negocjacji handlowych UE.

2.4.1.

UE jest na tyle wiarygodna, że może skutecznie odgrywać rolę łącznika między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się. EKES (11) wskazał już, że UE jest na szczególnie dobrej pozycji, by stymulować realizację tego programu:

3.1.

W dniu 1 maja Fundacja NZ (12) opublikowała tweet o treści: „Zapewnienie dobrego kształcenia, ochrony zdrowia i dobrego rządzenia dla wszystkich zmniejsza prawdopodobieństwo występowania konfliktów. Z tą myślą @UN (ONZ) wyznaczyło 17 #GlobalGoals (globalnych celów). http://bit.ly/UN2030”. Są to najważniejsze wymagania, które trzeba spełnić, jeśli cele zrównoważonego rozwoju mają zostać osiągnięte, przy czym najpoważniejsze wyzwania to wciąż wojna i korupcja.

3.2.

Tym niemniej handel i inwestycje muszą odgrywać niezwykle istotną rolę, jeśli cele zrównoważonego rozwoju mają zostać osiągnięte. O handlu wspomniano tylko raz w milenijnych celach rozwoju, ale dziewięć razy w celach zrównoważonego rozwoju. Na stronie internetowej WTO szczególną uwagę poświęcono następującym celom: 2. (Wyeliminować głód, osiągnąć bezpieczeństwo żywnościowe i lepsze odżywianie oraz promować zrównoważone rolnictwo), 3. (Zapewnić wszystkim ludziom w każdym wieku zdrowe życie oraz promować dobrobyt), 8. (Promować stabilny, zrównoważony i inkluzywny wzrost gospodarczy, pełne i produktywne zatrudnienie oraz godną pracę dla wszystkich ludzi), 10. (Zmniejszyć nierówności w krajach i między krajami), 14. (Chronić oceany, morza i zasoby morskie oraz wykorzystywać je w sposób zrównoważony) i 17. (Wzmocnić środki wdrażania i ożywić globalne partnerstwo na rzecz zrównoważonego rozwoju). Do tego należy dodać cele 7. (Zapewnić wszystkim dostęp do źródeł stabilnej, zrównoważonej i nowoczesnej energii po przystępnej cenie) i 9. (Budować stabilną infrastrukturę, promować zrównoważone uprzemysłowienie oraz wspierać innowacyjność). Trzeba także zapewnić pełną synergię tych celów z innymi działaniami, w szczególności z działaniami na rzecz rozwoju.

3.2.1.

Handel produktami rolnymi będzie również odgrywał kluczową rolę w realizacji większości celów zrównoważonego rozwoju, w szczególności celów 12. (Zapewnić wzorce zrównoważonej konsumpcji i produkcji) i 15. (Chronić, przywrócić oraz promować zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych, zrównoważone gospodarowanie lasami, zwalczać pustynnienie, powstrzymywać i odwracać proces degradacji gleby oraz powstrzymać utratę różnorodności biologicznej), a także 1. (Wyeliminować ubóstwo we wszystkich jego formach na całym świecie), 13. (Podjąć pilne działania w celu przeciwdziałania zmianom klimatu i ich skutkom) i 5. (Osiągnąć równość płci oraz wzmocnić pozycję kobiet i dziewcząt).

3.2.2.

Cele zrównoważonego rozwoju, w przeciwieństwie do milenijnych celów rozwoju, wyraźnie wskazują „środki wdrożenia” za pośrednictwem 169 szczegółowych zadań. Tak duża liczba celów utrudnia określanie priorytetów lub uzyskiwanie wsparcia. Mimo tego kluczową kwestią musi być zapewnienie, by miały one charakter sprzyjający włączeniu społecznemu i by żadna grupa społeczna nie została pominięta.

3.3.

EKES wyraża zaniepokojenie, że wystarczające środki lub strategie nie zostały jeszcze skutecznie określone i że nie w pełni określono jeszcze najważniejsze luki, które należy wyeliminować.

3.3.1.

Konieczne będzie szczegółowe przeanalizowanie, co może wnieść handel sam w sobie. Oprócz działań bezpośrednich należy uwzględnić handel i inwestycje „zbieżne z celami zrównoważonego rozwoju”, na przykład przez wykorzystanie czystych technologii. Istnieje wiele sposobów pozytywnego, nawet jeśli pośredniego, oddziaływania handlu i inwestycji, mimo że często nie mogą one być głównymi czynnikami stymulującymi osiąganie tych celów ani zapewniającymi systematyczne podejście.

3.4.

Z definicji handel powinien być zrównoważony, choć w rzeczywistości nie zawsze tak jest, zwłaszcza jeśli oceny dokonuje się według aktualnych kryteriów zrównoważonego rozwoju, w tym na podstawie śladu węglowego. W przeszłości w Europie handlowano żywnością i towarami, których dany region nie mógł sam wyprodukować (13). Ważne były dwa inne czynniki – rozwijane przez długi okres najważniejsze podstawowe umiejętności przetwórcze oraz łatwość transportu. Podstawowe znaczenie miał dostęp do wód, gdyż transport lądowy był znacznie bardziej kosztowny i bardziej zawodny.

3.4.1.

Te czynniki są nadal istotne. Polityka substytucji przywozu wielokrotnie nie przynosiła efektów. Zaufanie w handlu na poziomie międzynarodowym ma zasadnicze znaczenie dla zminimalizowania lub uniknięcia niepotrzebnych barier przywozowych. Do tego niezbędny jest światowy system handlu, wspierany międzynarodowym systemem stanowienia przepisów i rozstrzygania sporów. W tym miejscu ważną rolę odgrywa nadal WTO, pomimo potencjalnych wyzwań ze strony władz Stanów Zjednoczonych.

3.4.2.

W istocie jedno ze szczegółowych zadań 17. celu zrównoważonego rozwoju polega na „promowaniu powszechnego, opartego na zasadach, otwartego, niedyskryminującego i sprawiedliwego wielostronnego systemu handlowego w ramach Światowej Organizacji Handlu”: WTO powierzono zatem kluczową rolę do odegrania. UE musi nadal promować i wspierać tę rolę.

3.4.3.

W deklaracji ministerialnej WTO z Nairobi wyraźnie zaznaczono, że handel międzynarodowy może odegrać rolę w osiąganiu zrównoważonego, dynamicznego i zbilansowanego wzrostu korzystnego dla wszystkich (14), podkreślając, że byłoby to znacznie trudniejsze bez skutecznego wielostronnego mechanizmu handlowego. Podkreślono również znaczenie inicjatywy w zakresie pomocy na rzecz wymiany handlowej, która powinna odgrywać kluczową rolę w realizacji wielu celów zrównoważonego rozwoju.

3.4.4.

Zobowiązanie WTO do zniesienia subsydiów na wywóz towarów rolnych podjęte w Nairobi stanowi realizację kluczowego zadania ustalonego dla 2. celu zrównoważonego rozwoju (Zero głodu). Obecne negocjacje WTO w zakresie subsydiów dla rybołówstwa odnoszą się do zadania w ramach 14. celu zrównoważonego rozwoju (Oceany, morza i zasoby morskie) zakazującego do 2020 r. subwencji, które przyczyniają się do budowania nadmiernej zdolności połowowej i przełowienia. EKES oczekuje, że na nadchodzącym posiedzeniu ministerialnym WTO w Buenos Aires takie porozumienie zostanie osiągnięte.

3.4.5.

Od 1947 r. najpierw GATT, a teraz WTO miały za zadanie eliminować bariery. Poza żywnością, produktami rolnymi, tekstyliami, odzieżą, obuwiem i ceramiką nacisk kładzie się teraz nie na znoszenie opłat celnych, ale na zajmowanie się barierami pozataryfowymi. Jak już stwierdził EKES (15), „handel pomaga niwelować brak równowagi popytu i podaży, może znacząco zwiększyć bezpieczeństwo żywnościowe i odżywianie poprzez większą dostępność żywności, a także sprzyja efektywnemu wykorzystaniu zasobów oraz zwiększa” inwestycje, „możliwości rynkowe i wzrost gospodarczy, generując tym samym miejsca pracy, dochody i dobrobyt”.

3.5.

Wraz z globalnym wzrostem dochodów rośnie także zapotrzebowanie na produkty żywnościowe i towary konsumenckie o niespotykanym dotychczas stopniu zróżnicowania. To dotyczy wyrobów bawełnianych, zboża i wołowiny, których produkcja wymaga znacznych ilości wody, która w wielu miejscach jest towarem deficytowym. Zrównoważone gospodarowanie wodą i gruntami (oraz unikanie zanieczyszczania powietrza) ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia wielu zrównoważonych celów rozwoju. Racjonalizacja produkcji będzie się stawała coraz większym problemem. Np. Uzbekistan (jeszcze niebędący członkiem WTO) zależy w dużym stopniu od produkcji bawełny, a jest to kraj o klimacie suchym, zaś bawełna to uprawa wymagająca znacznych ilości wody, a także stosowania pestycydów na dużą skalę.

3.6.

Umowa o ułatwieniach w handlu, która weszła w życie na początku 2017 r., powinna także znacznie wzmocnić zrównoważony charakter handlu międzynarodowego przez usunięcie opóźnień i niepotrzebnych blokad na granicach. Budowanie zdolności to zasadnicze zadanie dla UE w tym względzie.

3.7.

Wpływ handlu i inwestycji na zmianę klimatu jest znaczący. Wydaje się, że negocjacje dotyczące wielostronnej umowy w sprawie towarów środowiskowych będą ważnym krokiem w kierunku włączenia kwestii zmiany klimatu do wielostronnej polityki handlowej, ale nadal potrzebne są dalsze wielostronne działania, by promować większą spójność.

3.8.

Równie zasadnicze znaczenie ma rola inwestycji w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w Afryce, przez zapewnienie wystarczającej infrastruktury (9. cel zrównoważonego rozwoju) i wystarczającej liczby zakładów przetwórstwa wtórnego oraz zwiększenie możliwości wprowadzania powstałych produktów do obrotu i dostarczania ich do węzłów transportowych.

3.8.1.

Jak stwierdzono w opinii EKES-u w sprawie autonomicznych umów inwestycyjnych (16), „ułatwianie inwestycji poprzez zapewnienie niezbędnej zrównoważonej infrastruktury będzie należeć do kluczowego obszaru […] stron umowy inwestycyjnej. Rządy odpowiadają za zapewnienie solidnej podstawy regulacyjnej dla infrastruktury, […] lub za zapewnienie skutecznych i wydajnych sieci energetycznych, wodnych i transportowych poprzez przygotowanie skutecznych systemowych podwalin. Sieci energii i zaopatrzenia w wodę wymagają złożonej konstrukcji i mogą wymagać dziesięciu lat lub więcej do ich pełnego ukończenia”.

4.1.

Jak wspomniano, komunikat Komisji „Kolejne kroki w kierunku zrównoważonej przyszłości Europy” przedstawia zamierzenie „całkowitego zintegrowania celów zrównoważonego rozwoju w ramach polityki europejskiej z priorytetami obecnej Komisji”.

4.1.1.

W komunikacie z 2006 r. „Globalny wymiar Europy – Konkurowanie na światowym rynku” Komisja stwierdziła, że niezbędne jest, by „zapewniać obywatelom korzyści [z liberalizacji handlu]. Dążąc do sprawiedliwości społecznej i spójności na własnym terenie, powinniśmy również propagować nasze wartości, w tym normy społeczne i ochrony środowiska oraz różnorodność kulturową, na całym świecie” (17).

4.1.2.

Traktat lizboński (18) nakłada wymóg wzajemnego informowania o całości unijnych działań w zakresie handlu, rozwoju oraz szerszych działań zewnętrznych. Wyraziliśmy już rozczarowanie faktem (19), że w komunikacie Komisji „Handel z korzyścią dla wszystkich” (20), opublikowanym krótko po przyjęciu przez ONZ celów zrównoważonego rozwoju, niewiele miejsca poświęcono tym celom. Podczas wdrażania strategii „Handel z korzyścią dla wszystkich” UE musi zwracać szczególną uwagę na zapewnienie, by przyszłe umowy handlowe i partnerskie spełniały podstawowe normy MOP i zobowiązania podjęte w ramach COP 21 oraz gwarantowały ochronę konsumenta.

4.1.3.

Jak jednak wskazuje ostatni wyrok Trybunału (21) w sprawie umowy o wolnym handlu między UE a Singapurem, kompetencje UE w zakresie inwestycji są ograniczone, zachowuje ona jednak pełne kompetencje w sprawach handlowych.

4.2.

Same cele zrównoważonego rozwoju nie są prawnie wiążące ani poparte mechanizmem rozstrzygania sporów. Sukces będzie zależał od polityki i programów zrównoważonego rozwoju poszczególnych krajów. ONZ podkreśla, że potrzebne są partnerstwa między rządami, sektorem prywatnym i społeczeństwem obywatelskim. Na stronie internetowej ONZ (22) są nawet przedstawione działania, które mogą podjąć indywidualne osoby.

4.3.

UE musi nadal analizować własną politykę i działania, by zdecydować, w jaki sposób może najlepiej przyczynić się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w odniesieniu do handlu. Niepokoi nas, że UE często wydaje się bardziej zainteresowana wykazaniem, na ile jej bieżąca polityka jest zbieżna z celami zrównoważonego rozwoju i pokrywa się z nimi, zamiast dążyć do osiągnięcia maksymalnej synergii przez dostosowanie bieżącej polityki. Póki co nie nabraliśmy przekonania, że Komisja opracowała podejście do kluczowych zagadnień, które byłoby w pełni spójne we wszystkich jej dyrekcjach generalnych. Ściślejsze ukierunkowanie na osiąganie celów zrównoważonego rozwoju, między innymi w polityce handlowej, dałoby lepsze efekty.

4.3.1.

Do takich obszarów powinno należeć przyszłe odnowienie umowy o partnerstwie AKP–WE (tzw. umowy z Kotonu), a także poszerzenie współpracy UE z tymi regionami. Oprócz sprofilowanego budowania zdolności, by wspierać wdrażanie umowy o ułatwieniach w handlu, powinno to stanowić podstawę bieżącego przeglądu wspólnej strategii UE/państw członkowskich dotyczącej pomocy na rzecz wymiany handlowej (23), która jest kluczowym elementem inicjatywy WTO w zakresie pomocy na rzecz wymiany handlowej. Powinno to zwiększyć zdolność krajów rozwijających się do wykorzystywania możliwości związanych z umowami handlowymi, co będzie miało z kolei kluczowe znaczenie dla procesu realizacji wielu celów.

4.3.2.

Bardziej ukierunkowane wsparcie powinno zostać także zapewnione w zakresie wykorzystania handlu jako środka wspierania zarówno integracji regionalnej, jak i osiągania celów zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w regionach, w których jeszcze nie zawarto umów o partnerstwie gospodarczym, choć jednocześnie stwierdzamy z ubolewaniem, że te umowy póki co nie spełniają wszystkich oczekiwań, jakie początkowo z nimi wiązano.

4.3.3.

W zakresie, w jakim pozwalają na to jej kompetencje, UE powinna dążyć do rozwijania ściślejszej synergii między celami zrównoważonego rozwoju a 27 obowiązkowymi konwencjami w zakresie ochrony środowiska i konwencjami MOP w odniesieniu do programu GSP Plus (oraz wymagań programu „wszystko oprócz broni” dla krajów najsłabiej rozwiniętych).

4.3.4.

W deklaracji końcowej przyjętej podczas 14. Zjazdu Środowisk Społeczno-Gospodarczych AKP–UE w Jaunde w lipcu 2015 r. (24) stwierdzono, że należy użyć wszystkich dostępnych zasobów finansowych w celu osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju w ramach należytego, przejrzystego zarządzania fiskalnego, obejmującego sektor prywatny.

4.4.

EKES uważa również, że UE powinna promować osiąganie celów zrównoważonego rozwoju wszędzie tam, gdzie jest to możliwe w ramach zawartych przez nią stosunków dwustronnych. Doskonałym przykładem są tu kontakty z Chinami w zakresie inicjatywy „Jeden pas i jeden szlak”; jak zaznaczono na niedawnym posiedzeniu okrągłego stołu UE–Chiny (25), jej wdrożenie „powinno przyczynić się do […] osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, a także do wdrożenia porozumienia klimatycznego z Paryża”. Podobne uwagi wygłosił niedawno sekretarz generalny ONZ.

4.4.1.

EKES ponownie podkreśla jednak swoje głębokie przekonanie co do wagi przestrzegania przez Chiny i inne kraje konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP).

4.5.

EKES uważa też, że UE musi połączyć strategię „Europa 2020” ze wspólnymi celami zrównoważonego rozwoju z zamiarem stworzenia warunków inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu.

4.6.

W swojej opinii w sprawie „Zrównoważony rozwój: nakreślenie wewnętrznej i zewnętrznej polityki UE” (26) EKES stwierdził: „Program działań ONZ do roku 2030 powinien stać się proaktywną, transformacyjną i pozytywną narracją dla Europy, i proces ten musi się opierać na silnej woli i determinacji politycznej kształtowania zrównoważonej Unii Europejskiej przez takie przekształcenie naszych gospodarek, aby stały się odporne, konkurencyjne, zasobooszczędne, niskoemisyjne i sprzyjające włączeniu społecznemu. Ta przyszłościowa narracja pomogłaby też pomóc w pokonaniu bezprecedensowego braku zaufania obywateli UE do projektu europejskiego, a zwłaszcza zdobyć dla niego poparcie młodych ludzi. UE powinna wykorzystać program działań ONZ do roku 2030, aby przedstawić obywatelom Unii nową wizję Europy: umowę społeczną XXI wieku”.

5.1.

UNCTAD szacuje (27), że na osiągnięcie 17 celów zrównoważonego rozwoju (i powiązanych z nimi 169 zadań) trzeba będzie znaleźć dodatkowe 2,5 bln USD rocznie. Oczekuje się, że co najmniej jedną trzecią tej kwoty ma dostarczyć sektor prywatny, którego rolę podkreślono w ramach 17. celu wspólnie z rolą społeczeństwa obywatelskiego.

5.2.

Większość z tych środków będzie pochodziła ze wzrostu obrotu i inwestycji, zwłaszcza w związku potrzebą budowy miast, a w konsekwencji zapewniania infrastruktury, szkół, szpitali i dróg. Ten aspekt jest już ujęty w koncepcji „Jeden pas i jeden szlak” dotyczącej Chin.

5.3.

Jak wspomniano, szczególnie ważna będzie budowa infrastruktury w Afryce. Handel wewnątrzkontynentalny w Afryce jest na niskim poziomie i stanowi zaledwie 10–15 % całkowitego poziomu afrykańskiej wymiany handlowej. Jak EKES zauważył już wcześniej, „wzmocnienie zdolności państw afrykańskich do rozwoju handlu produktami rolnymi w powiązaniu z celami zrównoważonego rozwoju dotyczącymi infrastruktury, integracji regionalnej i pogłębiania rynków wewnętrznych, w tym poprzez zwiększenie przetwórstwa wtórnego, będzie niezbędne, by umożliwić Afryce pozytywne uczestnictwo w handlu produktami rolnymi oraz by zwiększyć bezpieczeństwo żywnościowe na tym kontynencie” (28).

5.4.

EKES stwierdził ponadto, że „otoczenie regulacyjne także wymaga planowania w długim okresie. […] Również przedsiębiorstwa muszą planować w długim okresie, zwłaszcza jeśli ich inwestycje mają się udać. Porażka którejkolwiek ze stron nie leży w niczyim interesie. Prężne podmioty rządowe i prywatne muszą tworzyć nowe synergie i uczyć się nowych form zaangażowania. Także społeczeństwo obywatelskie – zwłaszcza partnerzy społeczni – musi wnieść tu kluczowy wkład (29).

5.5.

Konieczne będzie skuteczne zarządzanie globalnymi łańcuchami wartości i światowymi łańcuchami dostaw, jak podkreślił EKES w swojej opinii w sprawie godnej pracy w światowych łańcuchach dostaw (30). Globalne łańcuchy wartości obejmują wszystkie działania od opracowania koncepcji produktu do dostarczenia go ostatecznemu konsumentowi. Światowy łańcuch dostaw stanowi część globalnego łańcucha wartości poświęconą zaopatrzeniu, ale nie opracowaniu koncepcji czy dystrybucji.

5.5.1.

EKES określił jego cel jako „wdrożenie rozwijanej stopniowo, spójnej i zrównoważonej polityki w dziedzinie odpowiedzialnego zarządzania światowymi łańcuchami dostaw”, stwierdzając, że należy „promować praktyczne, odpowiednie i oparte na analizie ryzyka podejścia, w ramach których uwzględniać się będzie szczególny charakter globalnego łańcucha wartości i światowego łańcucha dostaw (liniowy czy modułowy, prosty czy złożony, łańcuch o krótkiej czy długiej strukturze organizacyjnej)”.

5.5.2.

Wpływ sektora prywatnego będzie znaczący. Może być on ważnym czynnikiem przyczyniającym się do odnowy społecznej, gospodarczej i kulturowej, nie tylko przez promowanie i rozwój kluczowych umiejętności i zapewnianie większej dywersyfikacji. Wiele przedsiębiorstw już ma własne strategie realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Niemniej społecznie odpowiedzialne prowadzenie działalności gospodarczej będzie spełniało ważną rolę we wspomaganiu osiągnięcia zrównoważonych celów rozwoju, przede wszystkim zachęcając wszystkie przedsiębiorstwa, by brały odpowiedzialność za swój wpływ na społeczeństwo. Powinno się to opierać na dochowaniu należytej staranności zależnej od ryzyka, w szczególności w globalnych łańcuchach wartości i światowych łańcuchach dostaw, obejmującej negatywne skutki i zagrożenia, oraz aktywnym promowaniu korzyści, przy zapewnieniu, że nie pominięto żadnej części społeczeństwa. To z kolei powinno pobudzić przedsiębiorstwa do działania przy jednoczesnym maksymalizowaniu innowacji i zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

5.6.

Zapewnienie ściślejszej synergii między osiąganiem celów zrównoważonego rozwoju a działaniami sektora prywatnego będzie obejmowało:

5.6.1.

EKES uważa, że wszelkie unijne umowy handlowe i partnerskie powinny uwzględniać promowanie zasad i standardów społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw oraz dążyć do promowania ustawodawstwa krajowego w tej dziedzinie, zwłaszcza w zakresie sprawozdawczości pozafinansowej. W umowach tych należy położyć nacisk na to, by każdy sygnatariusz aktywnie zachęcał do przestrzegania przez przedsiębiorstwa wytycznych OECD dla przedsiębiorstw międzynarodowych (31) oraz zasad określonych w ramach inicjatywy ONZ Global Compact w celu zagwarantowania prawa do negocjacji zbiorowych i podtrzymania dialogu społecznego.

5.6.2.

W swym sprawozdaniu informacyjnym w sprawie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (32) Komitet podkreślił również znaczenie wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka (33) jako istotnego kroku na drodze do zapewnienia społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw poprzez położenie nacisku na prawa człowieka w ramach filaru społecznego. ONZ pracuje obecnie nad rozwinięciem tychże wytycznych w wiążący traktat dotyczący praw człowieka dla korporacji międzynarodowych i innych przedsiębiorstw.

5.6.3.

Inne istotne opinie EKES-u obejmują opinię w sprawie roli sektora prywatnego w rozwoju (34), a także opinię w sprawie ustanowienia gwarancji EFZR i funduszu gwarancyjnego EFZR (35).

5.7.

Osiągnięcie 17. celu zrównoważonego rozwoju powinno być realizowane z wykorzystaniem zamówień publicznych oraz w ramach współpracy między rządami a sektorem prywatnym. UE powinna ściśle współpracować z konferencją UNCTAD i Europejską Komisją Gospodarczą ONZ, które promują rolę partnerstw publiczno-prywatnych (PPP). Choć ogólnie EKES popiera PPP, wyraził (36) pewne obawy, stwierdzając, że PPP „może stać się ważnym narzędziem wdrażania strategii na rzecz rozwoju, o ile zostanie to odpowiednio rozwiązane i o ile zainteresowane strony będą się odpowiednio porozumiewać”.

5.8.

EKES już wcześniej podkreślił ogromny potencjał handlu elektronicznego dla MŚP oraz innych bardziej specjalistycznych przedsiębiorstw, umożliwiający im i lokalnym przedsiębiorstwom dostęp do rynków, które dotychczas były dla nich niedostępne. Ponieważ MŚP są kluczowymi podmiotami pobudzającymi innowacyjność, która ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania i stymulowania zrównoważonego wzrostu, a także tworzą 70–80 % miejsc pracy, EKES apeluje do Komisji o zwrócenie szczególnej uwagi na wspieranie tych przedsiębiorstw w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju.

6.1.

W opisie 17. celu zrównoważonego rozwoju odniesiono się do roli społeczeństwa obywatelskiego, stwierdzając, że „skuteczna realizacja Agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju wymaga partnerskiej współpracy między rządami, sektorem prywatnym i społeczeństwem obywatelskim. […] Potrzebujemy takich partnerstw na szczeblu globalnym, regionalnym, krajowym i lokalnym”. Następnie odniesiono się do „systemu monitorowania i przeglądu”. Po raz pierwszy w historii ONZ opis celów zrównoważonego rozwoju zawiera stwierdzenie dotyczące odpowiedzialności rządów przed obywatelami. Wdrażanie tych celów wymaga bezpośredniego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego, a zwłaszcza powinno zachęcać do przestrzegania praworządności i wspomagać zwalczanie korupcji. W przypadkach, gdy społeczeństwo obywatelskie boi się zaangażować, sytuacja zmierza w przeciwnym kierunku. Jeżeli społeczeństwo ma charakter otwarty, jego głos stanowi potężną siłę, wywołującą istotne zmiany w kraju i prowadzącą do otwartości i pluralizmu.

6.1.1.

Od zawarcia umowy o wolnym handlu między UE a Koreą w 2011 r. celem jest uwzględnienie we wszystkich unijnych umowach handlowych oraz umowach o partnerstwie gospodarczym rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju (37) wraz z mechanizmami monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie. Te rozdziały są obecnie przedmiotem przeglądu. Należy je dopracować i w miarę możliwości przystosować w taki sposób, by sprzyjały osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju. Unijne uprawnienia negocjacyjne w przyszłości muszą obejmować konkretne odniesienie do celów zrównoważonego rozwoju w rozdziałach dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju.

6.2.

Te mechanizmy stwarzają istotne możliwości w zakresie promowania wartości UE, w tym norm społecznych i środowiskowych. Mogą przynieść wymierne wyniki. Stanowią istotny kanał współpracy ze społeczeństwami obywatelskimi w krajach partnerskich, a także upodmiotowienia tych społeczeństw.

6.2.1.

Te wspólne mechanizmy monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie muszą umożliwiać interwencję sprzyjającą osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju i podejmowaniu działań w razie niekorzystnego rozwoju wypadków. Uważamy, że rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju muszą być możliwe do wyegzekwowania na drodze prawnej, podobnie jak inne klauzule handlowe. W związku z tym apelujemy do Komisji Europejskiej, by we wszystkich przyszłych porozumieniach wynegocjowała środki umożliwiające pełne monitorowanie wdrażania rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, a także – w razie potrzeby – podejmowała takie działania.

6.3.

Ponadto EKES przyjmuje z zadowoleniem, że w dokumencie „Nowe globalne partnerstwo na rzecz eliminacji ubóstwa i na rzecz zrównoważonego rozwoju po roku 2015”, przyjętym przez Radę w maju 2015 r., podkreślono znaczenie „gospodarki społecznej dla tworzenia miejsc pracy i zrównoważonego rozwoju” (38). Organizacje gospodarki społecznej również mogą stać się kluczowymi podmiotami we wspieraniu osiągania celów zrównoważonego rozwoju. W swojej niedawnej opinii w sprawie gospodarki społecznej (39) EKES wskazał, że gospodarka społeczna pełni ważną funkcję w codziennym życiu i działalności produkcyjnej na dużych obszarach Afryki, Ameryki i Azji oraz przyczynia się w znacznym stopniu do poprawy warunków życia i pracy na globalną skalę.

11.4.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 129/36

Sprawozdawca:

Roman HAKEN

1.1.

Unia Europejska jest tuż przed negocjacjami w sprawie strategii na okres po 2020 r. Komisja Europejska i państwa członkowskie zaczynają debatę o przyszłych ramach finansowych dla europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

1.2.

W jaki sposób Unia Europejska może poprawić swoje relacje z państwami członkowskimi i odzyskać zaufanie obywateli (1)?

1.3.

Odpowiedzią może być dobrze wdrożone podejście oparte na rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność, które umożliwia zintegrowany rozwój lokalny oraz bezpośrednie zaangażowanie obywateli i ich organizacji. EKES jest przekonany, że rozwój lokalny kierowany przez społeczność mógłby przynieść wiele korzyści jako udany europejski instrument rozwoju lokalnego.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny:

1.4.

Zaleca opracowanie jasnej wizji obowiązkowego wielofunduszowego wdrażania rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w Unii Europejskiej, dzięki czemu podejście oparte na rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność będzie dotyczyć wszystkich rodzajów obszarów: wiejskich (w tym oddalonych, górskich i wyspiarskich) oraz miejskich i przybrzeżnych.

1.5.

Wzywa Komisję Europejską do zbadania i dokładnego przeanalizowania możliwości utworzenia funduszu rezerwowego na rzecz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność na szczeblu UE. Niezależnie od tego Komisja Europejska będzie musiała zadbać o to, by wszystkie państwa członkowskie dysponowały krajowym funduszem na rzecz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność z wkładami z wszystkich czterech europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (EFRROW, EFRR, EFS i EFMR).

1.6.

Wzywa do określenia zharmonizowanych ram wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz wyznaczenia prostych zasad wdrażania funduszu rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność na szczeblu UE.

1.7.

Stwierdza, że rozwój lokalny kierowany przez społeczność, jako wzmocnienie metody LEADER, stanowi dla państw członkowskich niepowtarzalną okazję do rozwoju obszarów w sposób bardziej zrównoważony, zintegrowany i w większym stopniu oparty na włączeniu społecznym i na partnerstwie z lokalnymi podmiotami. Aby uzyskać większe oddziaływanie, należy zapewnić dostateczne środki finansowe w okresie programowania 2021–2027 na wdrożenie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. W związku z tym Komitet wzywa Komisję Europejską do nałożenia na państwa członkowskie wiążącego wymogu przekazywania co najmniej 15 % z budżetu każdego europejskiego funduszu strukturalnego i inwestycyjnego na fundusz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, który musi być także zasilany wystarczającymi krajowymi środkami finansowymi.

1.8.

Trzeba przy tym unikać wszelkich rozbieżności między okresami programowania i zagwarantować lepszy start na okres programowania 2021–2027.

1.9.

Skomplikowane ramy prawne i czasochłonne procedury spowodowały znaczny wzrost obciążeń biurokratycznych dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w rozwój lokalny kierowany przez społeczność. Aby zapewnić efektywność wdrażania w przyszłości wielofunduszowego rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, EKES apeluje o zdecydowane uproszczenie jego ram prawnych, procedur wdrażania i modelu funkcjonowania na okres programowania 2021–2027. Trzeba wykorzystać nowy kontekst polityczny i gospodarczy, aby ograniczyć przeszkody biurokratyczne i wprowadzić prostą strukturę akcentującą możliwości działania i zaufanie. Tego typu uproszczony system powstał np. w procesie tworzenia dotacji globalnych. Zamiast koncentrować się na zapobieganiu błędom, trzeba zapewnić regulacje, które autentycznie będą wspierały lokalne grupy działania i lokalnych beneficjentów (użytkowników końcowych) w realizacji ich strategii i projektów rozwoju lokalnego.

1.10.

Należy umożliwić ścisły dialog między wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w rozwój lokalny kierowany przez społeczność na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym w ramach przygotowań do następnego okresu programowania, aby budować zaufanie i wcielać do rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność zintegrowane podejście wielofunduszowe. Powiązania między UE, obywatelami i społecznościami wymagają wzmocnienia.

1.11.

Trzeba umożliwić ciągłe rozbudowywanie potencjału wszystkich podmiotów rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (samorządów, lokalnych grup działania, LEADER i sieci obszarów wiejskich, agencji płatniczych itd.) w powiązaniu z podejściem wielofunduszowym.

1.12.

Konieczne jest wykorzystanie potencjału rozwiązań IT w celu uproszczenia i automatyzacji gromadzenia danych zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym. Wykorzystując te systemy, należy rozpowszechniać najlepsze praktyki pomiędzy instytucjami zarządzającymi i lokalnymi grupami działania, tak jak ma to miejsce np. w Estonii. Systemy informatyczne powinny być rozwijane przy pełnym udziale wszystkich zainteresowanych podmiotów i z myślą o wsparciu ogólnej strategii upraszczania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

1.13.

Należy kierować się podejściem zakładającym udział wielu stron i dostosować strategie rozwoju lokalnego do zmieniających się lokalnych warunków (pod względem spójności społecznej, migracji, klastrów regionalnych, zielonej gospodarki, zmiany klimatu, inteligentnych rozwiązań, technologii itp.) oraz wykorzystać rewolucję w zakresie nowych technologii i technologii informatycznych.

1.14.

Główna wartość lokalnych grup działania, które mają również zdolność do wybierania dobrych projektów, wiąże się z ich rolą polegającą na wspomaganiu procesów w terenie, w tym współpracy międzyterytorialnej i transnarodowej. Lokalne grupy działania muszą aktywnie wspomagać procesy i pracować między sektorami w sposób włączający wszystkie odpowiednie zainteresowane strony w ich obszarach.

1.15.

Ważne jest, aby osiągnięcia lokalnych grup działania były widoczne i promowane. Należy również zapewnić ciągłą ocenę wdrażania strategii lokalnego rozwoju. Trzeba odejść od mechanizmów kontroli kwalifikowalności na rzecz zagwarantowania wyników, oceny osiągnięć i długofalowego oddziaływania.

1.16.

Rozwój lokalny kierowany przez społeczność na obszarach miejskich i podmiejskich stanowi wyzwanie dla przyszłości unijnych działań na rzecz rozwoju lokalnego. EKES zaleca gromadzenie danych na temat udanych projektów pilotażowych i organizowanie kampanii informacyjnych i promocyjnych. Podmioty lokalne w miastach oraz administracja publiczna będą potrzebowały odpowiednich szkoleń. Rozwój lokalny kierowany przez społeczność na obszarach miejskich może być wykorzystywany jako narzędzie realizacji agendy miejskiej dla UE w połączeniu z programem URBACT.

2.1.

Rozwój lokalny kierowany przez społeczność stanowi aktualizację metody LEADER, która liczy sobie ponad 26 lat. Główna różnica polega na bardziej zintegrowanym podejściu i zróżnicowanym modelu finansowania. Teraz jednak niektóre lokalne grupy działania na obszarach wiejskich mają również dostęp do finansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego. Począwszy od bieżącego okresu programowania (2014–2020) wykorzystanie różnych funduszy na potrzeby rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność zostało rozbudowane o wymiar miejski.

2.2.

Według danych Komisji Europejskiej w bieżącym okresie programowania 2014–2020 dwadzieścia państw członkowskich przyjęło podejście wielofunduszowe: Austria, Bułgaria, Republika Czeska, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Włochy, Łotwa, Litwa, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja i Zjednoczone Królestwo. Osiem państw (Belgia, Chorwacja, Cypr, Estonia, Irlandia, Malta, Luksemburg i Niderlandy) postanowiło odstąpić od tego rozwiązania w bieżącym okresie programowania. Dzięki pomyślnym negocjacjom wkład z pozostałych funduszy w niektórych państwach jest bliski 50 % (Republika Czeska, Portugalia, Węgry i Słowacja). Wprowadzenie podejścia wielofunduszowego wymaga woli politycznej, zrozumienia na szczeblu krajowym korzyści płynących z rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, a także dobrej współpracy między resortami. Celem Komisji Europejskiej jest usunięcie barier między funduszami i pobudzenie synergii oraz spójności zarówno na szczeblu lokalnym, jak i regionalnym.

2.3.

W okresie 2014–2020 wzmocniono podejście LEADER. Jeżeli chodzi o rolę społeczności lokalnych w budowaniu spójności terytorialnej oraz osiąganiu fundamentalnych celów strategii „Europa 2020”, UE – przy silnym wsparciu Parlamentu Europejskiego – postanowiła ułatwić i wzmocnić wykorzystanie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność odnośnie do wszystkich rodzajów terytoriów (wiejskich, miejskich, przybrzeżnych) oraz różnych typów potrzeb społeczności (zwłaszcza społecznych, kulturowych, środowiskowych i gospodarczych). W okresie 2014–2020 inicjatywy rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność kwalifikują się do wsparcia ze wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (z wyjątkiem Funduszu Spójności) i podlegają wspólnym ramom ustanowionym w regulującym te fundusze rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów. Takie rozwiązanie zapewnia większą spójność i koordynację finansowania UE oraz większą skuteczność w jego wykorzystywaniu. Wspólne zasady są uzupełniane przez zasady dotyczące poszczególnych funduszy (np. wykorzystanie co najmniej 5 % środków EFRROW należy dostosować do podejścia opartego na rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, natomiast wsparcie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność jest opcjonalne w przypadku pozostałych funduszy). Obowiązkowe wymogi w zakresie finansowania gwarantowały pomyślne wdrażanie programu LEADER.

2.4.

W bieżącym okresie programowania wyposażono go w instrument ZIT, który koncentruje się na dużych obszarach (NUTS III, obszary metropolitalne itd.) oraz na projektach w skali makro. W porównaniu z rozwojem lokalnym kierowanym przez społeczność wdrażanym w skali mikro zorganizowane społeczeństwo obywatelskie jest w ten proces słabiej zaangażowane (2).

2.5.

Rozwój lokalny kierowany przez społeczność opiera się na trzech wzajemnie powiązanych elementach: lokalnych grupach działania (przedstawiciele publicznych i prywatnych lokalnych interesów społeczno-gospodarczych), zintegrowanych strategiach rozwoju lokalnego i wyraźnie określonych terytoriach. Wszystkie trzy elementy podlegają specjalnym wymogom określonym w rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów – na przykład: docelowe terytorium musi liczyć od 10 000 do 150 000 mieszkańców, a strategie muszą obejmować wyznaczone cele, analizę potrzeb i potencjału obszaru, a także plan działania i plan finansowy.

2.6.

EKES wyraża zaskoczenie, że w latach 90. XX w. program LEADER był prostszy i łatwiejszy we wdrażaniu niż teraz. Wprawdzie teraz mamy komputery, internet, oprogramowanie i telefony komórkowe, jednak praca stała się trudniejsza. Dlatego EKES domaga się rzeczywistego uproszczenia – w przeciwnym wypadku ta nowa „technobiurokracja” unicestwi skuteczne instrumenty unijne.

3.1.

Oparte na wielu funduszach podejście w zakresie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność daje państwom członkowskim możliwość wspierania lokalnej i regionalnej zdolności do zintegrowanego rozwoju. Praktyka w państwach członkowskich pokazuje, że zintegrowany rozwój lokalny ma wpływ na szeroki wachlarz działań i w istotny sposób oddziałuje na gospodarkę lokalną oraz tworzenie miejsc pracy, zwłaszcza poza sektorem produkcji podstawowej w rolnictwie.

3.2.

Dodatkowo zintegrowany rozwój lokalny ma bardzo korzystny wpływ na włączenie społeczne ze względu na zaangażowanie i uczestnictwo różnych zainteresowanych stron (różne rodzaje podmiotów, różne grupy wiekowe, przedstawiciele obydwu płci). Rozwój lokalny kierowany przez społeczność daje szansę większego zaangażowania podmiotów lokalnych i regionalnych niż było to możliwe w przypadku programu LEADER, który otrzymywał wsparcie jedynie z EFRROW. Dzięki rozwojowi lokalnemu kierowanemu przez społeczność na znaczeniu zyskuje rozwój regionalny.

3.3.

Unijna polityka spójności obejmuje dążenie do spójności terytorialnej, co jest również celem podejścia w ramach rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Rozwój lokalny kierowany przez społeczność obejmuje wszystkie rodzaje terytoriów: wiejskie, miejskie i przybrzeżne, różne potrzeby społeczności (społeczne, kulturalne, środowiskowe i ekonomiczne) oraz różne mechanizmy finansowania (zaangażowane są cztery europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne). Umożliwienie stosowania podejścia opartego na rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność do wszystkich rodzajów obszarów przyczyni się do budowania spójności pomiędzy obszarami wiejskimi, podmiejskimi i miejskimi oraz do zatrzymania lub przezwyciężenia efektu zepchnięcia na ubocze.

3.4.

Metodyka rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność odgrywa ważną rolę w pobudzaniu zintegrowanego rozwoju lokalnego ze względu na komponenty, które ją tworzą: oddolne podejście, strategie rozwoju lokalnego oparte na obszarach, partnerstwa publiczno-prywatne, innowacje, zintegrowane i wielosektorowe podejście, tworzenie sieci i współpraca oraz zdecentralizowana administracja. Aby wspierać właściwe wdrażanie metody rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, potrzeba wymiany informacji, akcji rozpowszechniających oraz działań promujących tę metodę i korzyści z niej wynikające.

3.5.

Ponad 26 lat doświadczenia we wdrażaniu programu LEADER pokazało, że metodyka LEADER/rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność działa, stanowi zrównoważony i skuteczny sposób na rozwój obszarów i ma długoterminowy wpływ na rozwój lokalny. Rozwój lokalny kierowany przez społeczność ma teraz jeszcze większy potencjał dzięki bardziej zintegrowanemu podejściu, które może być postrzegane jako jeszcze skuteczniejsze dzięki jego zróżnicowanemu modelowi wdrażania.

3.6.

Ten zróżnicowany model wdrażania rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność pomaga państwom członkowskim i obszarom lokalnym w ograniczaniu zagrożeń i zwiększaniu przejrzystości.

3.7.

EKES zdecydowanie wspiera oddolny proces podejmowania decyzji, który gwarantuje, że inwestycje są zgodne z rzeczywistymi potrzebami i potencjałem obszarów lokalnych. Rozwój lokalny kierowany przez społeczność ma być nawet jeszcze bardziej elastyczny i obejmować wszystkie ewentualne potrzeby społeczności oraz umożliwiać obywatelom dokonywanie na szczeblu lokalnym wyboru najodpowiedniejszych kwestii dla ich strategii rozwoju lokalnego.

3.8.

Zaangażowanie lokalnych podmiotów i budowanie przez nich potencjału to jedna z największych korzyści metodyki rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Zintegrowany rozwój lokalny jest najlepszym sposobem na budowanie powiązań i synergii między różnymi zainteresowanymi podmiotami i aspektami rozwoju lokalnego.

3.9.

EKES wyraża zadowolenie, że rozwój lokalny kierowany przez społeczność jest procesem wymagającym ciągłego udziału i szkolenia lokalnych podmiotów. Przyjęte w przypadku takiego rozwoju bardziej zintegrowane podejście daje lokalnym społecznościom więcej szans na zwiększenie ich zdolności i wiedzy. Powiązania między obszarami wiejskimi, miejskimi i przybrzeżnymi oznaczają, że zaangażowane osoby mogą uczyć się od siebie i znajdować odpowiedzi na ważne wyzwania w sposób lepiej sprzyjający włączeniu. Ciągła współpraca, tworzenie sieci i szkolenia umacniają dobre rządzenie.

3.10.

Rośnie znaczenie zielonej gospodarki, włączenia społecznego, zwalczania ubóstwa, kwestii migracji, klastrów regionalnych, powiązań między obszarami wiejskimi, miejskimi i przybrzeżnymi, inteligentnych rozwiązań i technologii informatycznych w rozwoju lokalnym. Rozwój lokalny kierowany przez społeczność stanowi dla wszystkich rodzajów terytoriów (wiejskich, miejskich i przybrzeżnych) i społeczności możliwość wspólnej pracy nad tymi wyzwaniami. Wielofunduszowe podejście w rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność jest bardzo dobrym mechanizmem wspierania koncepcji „inteligentnych wsi” poprzez budowanie zdolności, inwestycje, innowacje i tworzenie sieci kontaktów, a także poprzez zapewnienie innowacyjnych narzędzi finansowania w celu poprawy usług i infrastruktury (3).

3.11.

EKES wyraża nadzieję, że większa spójność i koordynacja w finansowaniu UE ułatwi podmiotom lokalnym opracowywanie strategii wielosektorowych wspieranych z różnych funduszy i lepiej dopasowanych do mieszanych terytoriów (np. wiejsko-miejsko-przybrzeżnych). Obecnie, aby uprościć realizację strategii wielofunduszowych, trzeba wyznaczyć „fundusz główny”, z którego zostaną pokryte wszystkie koszty zarządzania na szczeblu krajowym. Ujednolicenie zasad regulujących stosowanie wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na szczeblu UE w odniesieniu do rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność jeszcze skuteczniej ograniczyłoby obciążenia biurokratyczne.

3.12.

EKES jest przekonany, że włączenie wszystkich rodzajów obszarów wchodzących w zakres czterech europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na potrzeby wdrażania strategii rozwoju lokalnego pozwoli osiągnąć liczne korzyści wszystkim lokalnym grupom działania (4).

3.13.

Rozwój lokalny kierowany przez społeczność to zakorzenione w europejskiej tradycji, oddolne podejście do rozwoju, które może przyczynić się do zrównoważenia antyeuropejskich tendencji w społecznościach lokalnych, gdyż zwiększa włączenie społeczne i zrównoważony rozwój gospodarczy w stosujących to podejście regionach.

4.1.

Niedostateczna spójność między różnymi funduszami i niedostateczna spójność terytorialna okazały się najpoważniejszymi przeszkodami na szczeblu krajowym, podobnie jak niski poziom zrozumienia przez decydentów korzyści płynących z rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Trudno było osiągnąć prawdziwą synergię między różnymi funduszami i terytoriami (wiejskimi, miejskimi i przybrzeżnymi) z powodu „granic” wciąż istniejących między funduszami na szczeblu krajowym. Każdy fundusz podlega innym zasadom i uregulowaniom. W większości krajów, które wdrażają wielofunduszowe finansowanie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, współpraca między instytucjami zarządzającymi jest niedostateczna, a także brakuje jasnej koordynacji. Tylko Szwecja wdraża wielofunduszowe finansowanie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w całym kraju i udostępniła wszystkie cztery europejskie fundusze strukturalne wszystkim rodzajom lokalnych grup działania (wiejskim, miejskim i przybrzeżnym).

4.2.

Państwa członkowskie nie powinny wprowadzać dodatkowych zasad i wymogów, które blokują proces uproszczenia. Uproszczenie musi być rzeczywiste i przebiegać zgodnie z zasadami zaproponowanymi przez Komisję Europejską. Potrzebne jest szkolenie i odpowiednie zrozumienie tych modeli. Według Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w projektach LEADER nie ma więcej błędów niż w innych projektach realizowanych w ramach różnych środków działania.

4.3.

Państwa członkowskie nie mogą wykorzystywać rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność jako pretekstu do zapewnienia finansowania ustalonych z góry celów krajowych. Rozwój lokalny kierowany przez społeczność powinien być narzędziem rozwoju „o dużej sile uderzenia” dla określonych środków na szczeblu lokalnym.

4.4.

Okres programowania rozpoczął się z dużym opóźnieniem. Nie wszystkie kraje były w stanie zapewnić ciągłość między okresami programowania i sprawne wdrażanie, co spowodowało wiele niepewności oraz utratę motywacji i istniejącej wiedzy. Tego należy unikać w przyszłości.

4.5.

EKES ma świadomość braku zaufania między podmiotami zaangażowanymi w rozwój lokalny kierowany przez społeczność, blokującego potencjał wykorzystania tej metody. Istnieje potrzeba ciągłego budowania zaufania. Ciągłe karanie na etapie wdrażania negatywnie wpływa na zaufanie i owocny dialog. Instytucje zarządzające, w tym agencje płatnicze, mogą podejmować decyzje o nienakładaniu sankcji i powinny częściej korzystać z tej możliwości.

4.6.

Prawdziwy potencjał uproszczenia leżący w rozwoju rozwiązań informatycznych nie został wykorzystany. Nie wszystkie podmioty zaangażowane w rozwój lokalny kierowany przez społeczność uczestniczyły w procesie opracowywania narzędzi informatycznych, co przełożyło się na trudności w korzystaniu z tych systemów. Należy ufać praktycznej wiedzy lokalnych grup działania podczas opracowywania narzędzi informatycznych mających posłużyć do wdrażania omawianej metody. Platformy informatyczne opracowane przez instytucje zarządzające muszą odpowiadać potrzebom wszystkich podmiotów zaangażowanych w rozwój lokalny kierowany przez społeczność. Lokalnym grupom działania należy udostępnić elastyczne i otwarte platformy w celu umożliwienia wdrożenia strategii rozwoju lokalnego zgodnie ze specyfiką ich obszarów. Należy unikać normalizacji.

4.7.

EKES obserwuje w wielu państwach członkowskich rozbieżności między oczekiwaniami, wysiłkami i środkami finansowymi. Jeśli chcemy rzeczywistych efektów, to trzeba zainwestować wystarczające środki, dzięki którym nasze oczekiwania będą realistyczne. Aby zadbać o oddziaływanie, trzeba realistycznie podchodzić do alokacji dostatecznych środków finansowych na rozwój lokalny kierowany przez społeczność z każdego europejskiego funduszu strategicznego i inwestycyjnego. Istnieje w UE kilka bardzo dobrych przykładów takiego podejścia (np. w Saksonii z udziałem 40 % środków z PROW i w Asturii z udziałem 17 %).

4.8.

Niedostateczny dialog między wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w rozwój lokalny kierowany przez społeczność (instytucjami zarządzającymi, lokalnymi grupami działania, agencjami płatniczymi, sieciami LEADER – takimi jak ELARD oraz krajowe sieci LEADER i sieci obszarów wiejskich) doprowadził do wzrostu biurokracji i ogromnych opóźnień w rozpoczęciu okresu programowania i przekazaniu funduszy wnioskodawcom projektów. Potrzeba skutecznej i przejrzystej koordynacji między różnymi organami i ministerstwami na szczeblu krajowym, potrzeba też ścisłego dialogu z lokalnymi grupami działania. Bezpośredni dialog między Komisją Europejską a lokalnymi grupami działania również wymaga umocnienia – EKES mógłby służyć pomocą w tym obszarze.

4.9.

W większości państw członkowskich stwierdzono brak budowania potencjału władz i lokalnych grup działania, mającego pomóc im we wdrażaniu wielofunduszowego finansowania rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Należy zapewnić możliwość ciągłego uczenia się i wypracowania wspólnego pojęcia wielofunduszowego wdrażania rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, by poprawić zdolność podmiotów zaangażowanych w rozwój lokalny kierowany przez społeczność. Należy wzmocnić kolegialne podejście. Władze i lokalne grupy działania muszą przejść odpowiednie szkolenia i mieć świadomość realiów, w jakich każda z tych grup funkcjonuje. Można to osiągnąć poprzez organizowanie dla urzędników publicznych, członków lokalnych grup działania i lokalnych zainteresowanych podmiotów wyjazdów informacyjnych, szkoleń, wymian personelu itp. EKES proponuje, by program taki finansować poprzez rozszerzenie programu Erasmus.

4.10.

EKES jest przekonany, że wartość dodana wielofunduszowego podejścia do rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność i możliwe modele wdrażania nie zostały dostatecznie wyjaśnione na szczeblu UE. Zabrakło jasnej wizji tego, jak państwa członkowskie powinny faktycznie wdrażać wielofunduszowe finansowanie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Państwa członkowskie potrzebują prostych modeli, struktur i najlepszych praktyk.

4.11.

Prawdziwy potencjał lokalnych grup działania jako podmiotów wspomagających procesy na swoich obszarach nie został dostatecznie dobrze wykorzystany. Należy stworzyć warunki, aby umożliwić lokalnym grupom działania skupienie się na ich roli polegającej na stymulowaniu obszarów oraz wspomaganiu rozwijania i wdrażania najlepszych pomysłów. Z badań wynika, że wsparcie lokalnych grup działania jako mediatorów jest konieczne w procesie wspomagania zintegrowanego rozwoju lokalnego. Lokalne grupy działania są w stanie pracować między sektorami i łączyć różne zainteresowane strony. Zadanie lokalnych grup działania nie polega wyłącznie na zapewnianiu finansowania i pełnieniu funkcji dodatkowego poziomu administracyjnego. Z odpowiednim wsparciem finansowym i organizacyjnym powinny one działać jako prawdziwe organizacje rozwoju inicjujące projekty współpracy i umożliwiające szkolenie i tworzenie sieci.

4.12.

Często brakuje jasnych i prostych modeli oceny i monitorowania strategii rozwoju lokalnego. Ocena powinna być częścią procesu uczenia się społeczności, dlatego bardzo ważne jest, aby lokalne grupy działania nieustannie gromadziły informacje i przeprowadzały oceny wdrażania swoich strategii. Należy wprowadzić zaawansowane rozwiązania informatyczne na potrzeby gromadzenia i analizy danych w połączeniu z procesami partycypacyjnymi i analizą jakości – zgodnie z zasadami rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Inwestycje na poziomie UE należy przeznaczać na spójne narzędzia monitorowania i oceny w zakresie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. W Szwecji z dobrym skutkiem wykorzystano metodykę pisania scenariuszy.

4.13.

W niektórych państwach członkowskich stwierdzono nadużycie uprawnień przez instytucje zarządzające – tam, gdzie nie istniał dialog między podmiotami LEADER lub podmiotami zaangażowanymi w rozwój lokalny kierowany przez społeczność, a lokalne grupy działania nie miały możliwości udziału w dyskusji na równych prawach. Ponadto EKES ostrzega przed dominacją władz lokalnych i przed realizacją ich politycznych programów z puli zasobów na rozwój lokalny kierowany przez społeczność. Lokalne grupy działania muszą mieć zapewnioną niezależność w zakresie prowadzenia prac i podejmowania decyzji, bez oficjalnych bądź nieoficjalnych nacisków ze strony samorządu.

5.1.

Ustanowienie na szczeblu UE jasnej wizji obowiązkowego wdrażania wielofunduszowego rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w celu jak najszybszego udostępnienia prostych modeli i wytycznych oraz wprowadzenia najlepszej praktyki niezwłocznego (w 2018 r.) wdrażania w państwach członkowskich.

5.2.

Nieszablonowe podejście poprzez zbadanie i dokładne przeanalizowanie możliwości utworzenia funduszu rezerwowego na rzecz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność na szczeblu UE. Niezależnie od tego Komisja Europejska będzie musiała zadbać o to, by wszystkie państwa członkowskie dysponowały krajowym funduszem na rzecz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność.

5.3.

Wyznaczenie zharmonizowanych ram dla wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz ustanowienie prostych zasad wdrażania funduszu rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność na szczeblu UE.

5.4.

Potrzeba utworzenia na szczeblu krajowym specjalnego źródła finansowania rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (funduszu rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność) z wkładami ze wszystkich czterech europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych odpowiadającymi wszystkim obszarom wsparcia z poszczególnych funduszy dla terytoriów wiejskich, miejskich i przybrzeżnych (zob. model proponowany poniżej).

5.5.

Potrzeba nałożenia na państwa członkowskie wymogu przekazywania co najmniej 15 % z budżetu każdego europejskiego funduszu strukturalnego i inwestycyjnego na fundusz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność i zapewnienia wystarczających krajowych środków finansowych.

5.6.

Wzmocnienie dialogu między wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w rozwój lokalny kierowany przez społeczność na każdym szczeblu (europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym).

5.7.

Znalezienie łatwiejszej do zapamiętania i zaakceptowania nazwy – np. LEADER ze względu na swoją pełną sukcesów historię byłoby dobrą nazwą tego instrumentu.

5.8.

Dzielenie się w jednym miejscu najlepszymi praktykami w zakresie korzystania z nowego instrumentu rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność na obszarach miejskich, tak by potrzebnych informacji nie trzeba było szukać na stronie każdej dyrekcji generalnej (na przykład: www.clld-u.eu).

5.9.

Gwarancja wykorzystania wielofunduszowego podejścia do rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność względem wszystkich rodzajów obszarów (wiejskich, miejskich i przybrzeżnych) oraz wykorzystanie zalet zintegrowanego rozwoju lokalnego.

5.10.

Przeniesienie co najmniej 15 % budżetu każdego z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych do krajowego funduszu rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność oraz zapewnienie odpowiednich zasobów krajowych, aby zagwarantować uzyskanie pełnego potencjału tej metody.

5.11.

Ustanowienie programu operacyjnego w kontekście rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Taki program operacyjny służyłby do wykorzystywania środków z funduszu na wsparcie zintegrowanego rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich, miejskich i przybrzeżnych. Środki z funduszu na rzecz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w każdym państwie członkowskim musiałyby być przeznaczane na realizację celów określonych w ramach strategii rozwoju lokalnego bez podziałów lub rozgraniczania pomiędzy poszczególnymi europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi. Rozwój lokalny kierowany przez społeczność powinien być wdrażany w sposób zdecentralizowany za pośrednictwem lokalnych grup działania, tak aby strategie odpowiadały lokalnym potrzebom i wyzwaniom.

5.12.

Ustanowienie jednego organu zarządzającego na poziomie krajowym dla wdrażania rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność.

5.13.

Unikanie przerw między okresami programowania i zagwarantowanie sprawnego uruchomienia okresu programowania 2021–2027.

5.14.

Umożliwienie ścisłego dialogu między wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w rozwój lokalny kierowany przez społeczność na szczeblu krajowym oraz lokalnymi grupami działania w celu przygotowania krajowego programu operacyjnego.

5.15.

Umożliwienie ciągłego budowania zdolności władz i lokalnych grup działania.

5.16.

Wykorzystanie potencjału opracowania wszechstronnych rozwiązań informatycznych, aby ułatwić proces rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. W rozwój narzędzi informatycznych należy zaangażować wszystkie podmioty uczestniczące w rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność; wszystkie takie podmioty muszą mieć także możliwość korzystania z tych rozwiązań.

5.17.

Kontynuowanie współpracy w ramach zintegrowanych inwestycji terytorialnych (ZIT), który to instrument jest wykorzystywany na większych obszarach i do projektów w skali makro.

5.18.

Przygotowanie kampanii wprowadzającej rozwój lokalny kierowany przez społeczność jako narzędzie synergii, aby zyskać na efektywności, partnerstwie, pomocniczości i wsparciu finansowym.

5.19.

Zapewnienie rzeczywistej wartości dodanej zintegrowanego rozwoju lokalnego oraz racjonalności kosztów. Czerpanie korzyści ze spójności terytorialnej, która tworzy synergię i wspomaga wykorzystanie nowych zasobów i nowych możliwości.

5.20.

W stosownych przypadkach oraz w celu zwiększenia spójności terytoriów i zdolności administracyjnej lokalnych grup działania, poświęcenie szczególnej uwagi różnym typom obszarów (wiejskich, miejskich i przybrzeżnych) w ramach tej samej lokalnej grupy działania bądź budowanie silnych powiązań między lokalnymi strategiami rozwoju na różnego rodzaju obszarach. Jednocześnie należy dopilnować, aby lokalne grupy działania nie rozrastały się nadmiernie i nie utraciły przez to więzi z własnym obszarem.

5.21.

Dostosowanie strategii rozwoju lokalnego opartych na uczestnictwie do zmieniających się warunków życia i pracy, łącznie ze wszystkimi odpowiednimi aspektami (spójność społeczna, zwalczanie ubóstwa, migracja, klastry regionalne, zielona gospodarka, zmiana klimatu, inteligentne rozwiązania, technologia itp.), oraz wykorzystanie rewolucji w zakresie nowych technologii i technologii informatycznych.

5.22.

Aktywne promowanie procesów i praca o charakterze międzysektorowym w sposób włączający wszystkie odpowiednie zainteresowane strony na obszarach, na których funkcjonuje lokalna grupa działania. Zwrócenie szczególnej uwagi na opracowanie i wdrożenie procesów uczestnictwa.

5.23.

Aktywne uczestnictwo we współpracy międzyterytorialnej i transnarodowej.

5.24.

Umożliwienie ciągłego szkolenia, tworzenia sieci przez podmioty lokalne i pracowników lokalnych grup działania oraz nawiązywania przez nie współpracy.

5.25.

Organizowanie ciągłych ocen wdrażania strategii rozwoju lokalnego i znalezienie sposobów na zaangażowanie społeczności w proces oceny.

11.4.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 129/44

Sprawozdawczyni:

Erika KOLLER

Współsprawozdawczyni:

Vladimíra DRBALOVÁ

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji Europejskiej, by poprzez pomoc w osiągnięciu większej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym zwiększyć uczestnictwo w rynku pracy rodziców, a w szczególności kobiet, i w ten sposób uwolnić potencjał ich umiejętności.

1.2.

EKES uważa ponadto, że konieczne jest dalsze przeanalizowanie propozycji zawartych w pakiecie z uwzględnieniem obecnej sytuacji w każdym państwie członkowskim, a także kosztów i wysiłku organizacyjnego dla przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP. Niezbędne jest również przedsięwzięcie następujących środków: wyeliminowanie stereotypów, rozpowszechnienie dobrych praktyk oraz opracowanie krajowych planów działania dotyczących równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

1.3.

Nowoczesna polityka dotycząca równowagi między życiem zawodowym a prywatnym powinna zapewniać rodzicom odpowiednie możliwości przy jednoczesnym uwzględnieniu potrzeb przedsiębiorstw. EKES zachęca partnerów społecznych w całej Europie do zbadania dodatkowych praktycznych rozwiązań wspierających równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, które odpowiadają specyfice ich miejsca pracy (1).

1.4.

EKES potwierdza, że wprowadzenie w życie proponowanych rozwiązań pociągnie za sobą koszty dla państw członkowskich i przedsiębiorstw, jest jednak przekonany, że długoterminowe korzyści przeważą nad wyższymi kosztami w krótkim okresie. EKES uważa, że należy dokładniej rozważyć środki wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw.

1.5.

EKES uważa, że ważne jest zapewnienie indywidualnego uprawnienia do urlopu zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. Dostrzega jednak, że przedsiębiorstwa, zwłaszcza MŚP, mogą napotkać trudności organizacyjne spowodowane zwiększeniem zakresu tego uprawnienia. Każdy problem powstały w związku ze stosowaniem tego przepisu powinien być rozwiązywany zgodnie z prawem krajowym, układami zbiorowymi pracy lub przyjętymi praktykami.

1.6.

EKES jest zdania, że pakiet poświęcony równowadze między życiem zawodowym a prywatnym jest krokiem w dobrym kierunku, jednak w przyszłości powinien zostać ulepszony w oparciu o odpowiednie oceny skutków.

1.7.

EKES podkreśla potrzebę zwiększenia inwestycji w wysokiej jakości, dostępne i przystępne cenowo usługi opieki i placówki dla każdej rodziny oraz wzywa Komisję do wykorzystania zaleceń dla poszczególnych krajów w ramach europejskiego semestru oraz regionalnych funduszy rozwoju w celu nakłonienia państw członkowskich do wzmożenia wysiłków.

1.8.

Jakkolwiek wniosek dotyczący dyrektywy obejmuje w pewnym stopniu systemy podatkowe, to jednak EKES ubolewa, że propozycje w tym zakresie są niewystarczające. Organizacja systemu podatkowego może wpływać na decyzję o wejściu na rynek pracy. Należy rozważyć ulgi podatkowe ułatwiające pracującym rodzicom kontynuowanie pracy.

2.1.

Równość kobiet i mężczyzn to fundamentalna wartość i zasada Unii Europejskiej (2). W ciągu ostatnich sześćdziesięciu lat UE poczyniła ogromne postępy, przyjmując szereg dyrektyw w sprawie równego traktowania i przeciwdziałania dyskryminacji, programów politycznych i instrumentów finansowania w celu promowania równości płci w Unii Europejskiej (3). Ramy prawne UE dotyczące urlopów ze względów rodzinnych i elastycznej organizacji pracy zostały ustanowione w latach 90. i podlegają stałym aktualizacjom, z których ostatnią była dyrektywa w sprawie urlopu rodzicielskiego przyjęta w 2010 r. (4) Poza tymi ramami prawnymi pewną rolę odgrywają również zalecenia wydawane w kontekście europejskiego semestru (5), fundusze UE i zalecenia polityczne (6).

2.2.

Jednakże w porównaniu z postępem poczynionym w poprzednich dziesięcioleciach zaobserwowano niemal zastój (7), czego dowodem jest utrzymujące się zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć wynoszące 16,3 % oraz nierówna pozycja kobiet i mężczyzn i ich niejednakowe uczestnictwo w rynku pracy: w niepełnym wymiarze czasu pracy pracuje 31 % kobiet i 8,2 % mężczyzn, a pod względem ogólnego udziału w rynku pracy utrzymuje się przewaga mężczyzn nad kobietami wynosząca ponad 12 punktów procentowych (8). Jednocześnie badania pokazują zróżnicowanie emerytur ze względu na płeć, które może wynosić aż 40 %. Te wszystkie dane wskazują na konieczność jeszcze bardziej aktywnego podejścia w celu zapewnienia równości kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach życia, z jednoczesnym położeniem nacisku na feminizację ubóstwa.

2.3.

Nierówne uczestnictwo kobiet w rynku pracy jest ściśle związane z nierównym podziałem obowiązków opiekuńczych. Brak odpowiednich, dostępnych, przystępnych cenowo i wysokiej jakości usług opieki – począwszy od opieki nad dzieckiem aż do opieki świadczonej na poziomie społeczności lokalnych dla starszych członków rodziny i osób niepełnosprawnych – również przyczynia się do powstania tzw. luki opiekuńczej (9).

2.4.

Stwierdzono, że przeszkody i bariery utrudniające zachowanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym nie tylko uniemożliwiają kobietom pełne uczestnictwo w rynku pracy, ale także mają wpływ na tendencje demograficzne, gospodarkę i rolę mężczyzn jako równorzędnych opiekunów. Jeśli chodzi wpływ na gospodarkę, w niedawnym badaniu Eurofoundu (10) straty gospodarcze spowodowane zróżnicowaniem poziomu zatrudnienia ze względu na płeć oszacowano na 370 miliardów EUR rocznie. W niektórych państwach członkowskich ponad 25 % kobiet jest biernych zawodowo z powodu obowiązków opiekuńczych. Dziś decyzja o pozostaniu w domu rzadko wynika z przyczyn ekonomicznych, jednak nadal istnieją społeczne oczekiwania oparte na stereotypie kobiety jako głównego opiekuna i mężczyzny jako głównego żywiciela rodziny. Udowodniono, że matki, które pozostają w domu przez cały okres życia zawodowego lub pewną jego część, są bardziej zależne ekonomicznie, mają mniej możliwości rozwoju kariery zawodowej i są bardziej narażone na ubóstwo w starszym wieku. Polityka dotycząca równowagi między życiem zawodowym a prywatnym jest narzędziem, które pozwoli kobietom i mężczyznom dokonywać wyboru w sytuacji równych szans. EKES podkreśla, że przepisy dotyczące czasu odpoczynku dla pracowników oraz równowagi między życiem zawodowym a prywatnym powinny uwzględniać, w stosownych przypadkach, wspólny dzień tygodnia przeznaczony na odpoczynek, uznany w tradycji i zwyczajach danego kraju lub regionu. Należy przy tym uwzględnić także odpowiednie (sektorowe) układy zbiorowe i ustalone praktyki na szczeblu lokalnym i na poziomie przedsiębiorstw.

2.5.

W sierpniu 2015 r. Komisja Europejska ogłosiła w ramach planu działania swoją inicjatywę Nowy start w celu sprostania wyzwaniom związanym z zachowaniem równowagi między pracą a życiem prywatnym w pracujących rodzinach (11). Zgodnie z art. 154 ust. 2 TFUE w listopadzie 2015 r. Komisja rozpoczęła dwuetapowe konsultacje (12) z europejskimi partnerami społecznymi w celu poznania ich poglądów na temat tej inicjatywy. Jednak partnerzy społeczni nie rozpoczęli negocjacji. Europejscy pracodawcy uznali obecne ramy prawne UE za wystarczające, natomiast europejskie związki zawodowe domagały się wzmocnionych ram regulacyjnych. Komisja rozpoczęła również konsultacje publiczne, które wykazały, że 60 % respondentów oczekiwało unijnych ram prawnych dotyczących równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. W dniu 26 kwietnia 2017 r. Komisja przyjęła wniosek w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych, który obejmuje wniosek dotyczący dyrektywy mającej na celu wspieranie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym pracujących rodziców i opiekunów, a także wnioski nieustawodawcze.

3.1.

EKES zgadza się, że istnieje potrzeba prowadzenia aktywnej polityki mającej na celu zwiększenie wspólnej odpowiedzialności kobiet i mężczyzn za opiekę nad dziećmi. Badania pokazują, że udział mężczyzn w obowiązkach opiekuńczych przynosi korzyści rodzinom oraz jest korzystny dla europejskiej gospodarki i konkurencyjności Europy. Wraz ze zwiększeniem uczestnictwa kobiet w rynku pracy nastąpi poprawa dostępu przedsiębiorstw do wykwalifikowanej siły roboczej i talentów, co pozwoli uwolnić pełny potencjał kobiet w sytuacji, gdy zmniejsza się liczebność siły roboczej w Unii Europejskiej, społeczeństwo się starzeje, a sytuacja demograficzna jest w dalszym ciągu poważnym wyzwaniem dla finansów publicznych. Polityka ta powinna koncentrować się również na tworzeniu zachęt dla pracodawców do zwiększania podaży pracy, zapewnieniu wsparcia w opiece nad dzieckiem oraz różnych formach urlopu i elastycznej organizacji pracy.

3.2.

EKES chciałby zwrócić uwagę na fundamentalną rolę, jaką Komisja i państwa członkowskie (w porozumieniu z partnerami społecznymi i szeroko rozumianym społeczeństwem obywatelskim) muszą odgrywać w walce ze stereotypami (w tym poprzez kampanie edukacyjne i na rzecz podnoszenia świadomości społeczeństwa), ograniczaniu segregacji rynku pracy oraz wyposażaniu osób w zaktualizowane i udoskonalone umiejętności odpowiadające przyszłym potrzebom rynku pracy.

3.3.

EKES przyjmuje z zadowoleniem pakiet Komisji mający na celu zapewnienie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, gdyż zaproponowano w nim bardziej sprawiedliwy podział zadań jako sposób wyeliminowania niektórych większych barier strukturalnych w zatrudnieniu kobiet.

4.1.1.

EKES uważa, że decyzja Komisji, aby zaradzić problemowi braku korzystania z urlopu ojcowskiego przez wprowadzenie indywidualnego uprawnienia do urlopu ojcowskiego niepodlegającego przeniesieniu i liczącego co najmniej dziesięć dni roboczych, płatnych co najmniej na poziomie obecnego wynagrodzenia podczas zwolnienia chorobowego wraz z przeprowadzeniem analizy kosztów i korzyści na szczeblu krajowym jest krokiem w dobrym kierunku. Komitet wskazuje jednak, że świadczenia z tytułu choroby różnią się znacznie w Europie – począwszy od kwot ryczałtowych dużo poniżej zarobków aż po 100-procentową stopę kompensacji. Podkreśla, że kompensacja powinna być odpowiednia, powinna zachęcać ojców do przyjmowania odpowiedzialności oraz dawać rodzicom większy wybór przed urodzeniem dziecka i potem – z uwzględnieniem krajowych praktyk w zakresie płatnego urlopu macierzyńskiego.

4.1.2.

EKES zauważa, że w 21 państwach członkowskich obowiązują już przepisy dotyczące urlopu ojcowskiego, liczącego średnio dwa i pół dnia (13), co uznaje za bardzo krótki okres, oraz ubolewa z powodu utrzymującego się ogólnego braku wykorzystania tego urlopu, co wymaga dokładniejszego przeanalizowania. EKES uważa zatem, że wniosek Komisji odpowiada potrzebie zapewnienia zachęt dla ojców do korzystania z urlopu ojcowskiego, uwzględniając obecne skuteczne praktyki stosowane w niektórych państwach członkowskich (14) i równorzędną rolę ojców w obowiązkach rodzinnych.

4.1.3.

EKES podkreśla, iż jego zdaniem okres 10 dni urlopu przysługującego na ten cel, przewidziany we wniosku dotyczącym dyrektywy, to pierwszy krok we właściwym kierunku, aby zapewnić osiągnięcie celu dyrektywy dotyczącego znacznego zwiększenia poziomu zaangażowania ojców. Jednak zdaniem EKES-u z punktu widzenia realizacji celu dyrektywy stosowniejszy byłby dłuższy okres – uzgodniony między pracodawcą a pracownikiem – np. do jednego miesiąca.

4.2.1.

Odsetek mężczyzn korzystających z urlopu rodzicielskiego wynosi od 40 % do zaledwie 2 % w niektórych państwach członkowskich (15). Ani obecne systemy regulujące kwestie urlopu rodzicielskiego, ani panujące przekonania nie podejmują w wystarczającym stopniu konfrontacji z przyczynami, dla których mężczyźni rzadko korzystają z tego urlopu.

4.2.2.

EKES dostrzega, że przedsiębiorstwa, a zwłaszcza MŚP i mikroprzedsiębiorstwa, mogą mieć trudności organizacyjne spowodowane podwyższeniem wieku dziecka z ośmiu do dwunastu lat na potrzeby urlopu rodzicielskiego.

4.2.3.

EKES ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji dotyczącą wprowadzenia niepodlegającego przeniesieniu indywidualnego uprawnienia do urlopu rodzicielskiego. Odnotowuje potrzebę zapewnienia przyzwoitej rekompensaty wynagrodzenia na poziomie co najmniej równym wynagrodzeniu otrzymywanemu podczas zwolnienia chorobowego, przy czym jej górną granicę mógłby ustalać ustawodawca krajowy (16). Powinna temu towarzyszyć analiza kosztów i korzyści na szczeblu krajowym. Uznaje także potrzebę wprowadzenia przepisów ustanawiających zakaz dyskryminacji, ponieważ to wszystko może zwiększyć wykorzystywanie urlopu rodzicielskiego przez ojców.

4.2.4.

Ponadto EKES uważa, że w negocjacjach w sprawie wniosku należy zachować równowagę między potrzebami pracowników i pracodawców. Przeprowadzona przez Komisję ocena skutków wykazała, że wpływ proponowanej dyrektywy będzie się różnić w zależności od ram czasowych. Koszty proponowanych środków (wynikające głównie ze strat w produkcji poniesionych na skutek obciążeń administracyjnych związanych z przetwarzaniem wniosków i koniecznością tymczasowego zastąpienia pracowników) wzrosną w krótkim i średnim okresie, podczas gdy w perspektywie długoterminowej wprowadzenie w życie pakietu powinno pociągnąć za sobą jedynie ograniczone koszty dla przedsiębiorstw) (17).

4.3.1.

EKES zauważa, że brak odpowiedniego przepisu dotyczącego urlopu w celu opieki nad krewnym wymagającym wsparcia również przyczynia się do nierównego podziału obowiązków opiekuńczych, co często oznacza, że kobiety biorą na siebie cały ciężar opieki. Ma to niekorzystny wpływ na ich zdrowie fizyczne i psychiczne, utrudnia ich integrację społeczną i uczestnictwo w rynku pracy, a w konsekwencji powoduje, że kobiety mają niewystarczające uprawnienia emerytalne.

4.3.2.

Prawie wszystkie państwa członkowskie wprowadziły przepisy dotyczące dostępu do urlopu dla opiekunów, jednak czas trwania, kwalifikowalność, poziom świadczeń i możliwość korzystania z praw do zabezpieczenia społecznego różnią się znacznie w zależności od kraju (18). W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję wprowadzenia minimalnych równych warunków w całej Europie przez wprowadzenie indywidualnego uprawnienia do co najmniej 5 dni urlopu opiekuńczego w roku, płatnych na poziomie wynagrodzenia podczas zwolnienia chorobowego. Jest to jednak dopiero pierwszy krok i Komisja będzie musiała uczynić więcej w celu wsparcia i uzupełnienia działań państw członkowskich mających ułatwić rodzinom radzenie sobie z rosnącymi obowiązkami opiekuńczymi. Wprowadzenie takiego indywidualnego uprawnienia powinno być powiązane z opracowaniem mechanizmów wsparcia dla opiekunów.

4.3.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje podejście przyjęte przez Komisję polegające na zaproponowaniu środków na rzecz równowagi między życiem zawodowym a prywatnym pracowników przez całe życie, w tym kobiet należących do tzw. pokolenia środka (ang. sandwich generation), tj. osób, które muszą opiekować się krewnymi z więcej niż jednego pokolenia. Brak usług z zakresu opieki często zmusza tych pracowników, a zwłaszcza kobiety, do porzucania płatnego zatrudnienia zaledwie kilka lat przed przejściem na emeryturę, czemu towarzyszą bariery utrudniające ponowne wejście na rynek pracy osobom po 50. roku życia.

4.3.4.

EKES podkreśla również, że urlop dla opiekunów nie powinien zastępować wysokiej jakości profesjonalnych, dostępnych i przystępnych cenowo usług opieki świadczonej na poziomie społeczności lokalnych, które znacznie przyczynią się do dalszego rozwoju gospodarczego.

4.3.5.

Ponadto EKES zauważa, że nie można w pełni i dokładnie porównać różnych rodzajów urlopu opiekuńczego, ponieważ opieka nad osobą starszą nie tylko ma inny charakter niż opieka nad dzieckiem, ale może również wymagać zaangażowania dalszej rodziny, w tym przy podejmowaniu decyzji.

4.3.6.

Ważnym aspektem opieki nad osobami niepełnosprawnymi jest oddzielenie profesjonalnej opieki od opieki rodzinnej, tak aby w jak największym stopniu zmniejszyć obciążenie rodziny. Jednakże bez względu na formę opieki opiekunowie muszą mieć dostęp do systemu zabezpieczenia społecznego.

4.4.1.

Elastyczna organizacja pracy jest niezbędna, aby umożliwić przedsiębiorstwom dopasowanie swoich zasobów ludzkich do zmian warunków gospodarczych. Jest ona również użytecznym narzędziem pozwalającym poprawić wyniki i zwiększyć produktywność (19), a także umożliwiającym pracownikom utrzymanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Dlatego ważne jest, by w dialogu społecznym na szczeblu lokalnym i sektorowym poruszano te aspekty z myślą o wprowadzeniu form pracy, które umożliwią osiągnięcie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

4.4.2.

Elastyczna organizacja pracy może ułatwić radzenie sobie z wieloma obowiązkami opiekuńczymi, nie powinna jednak wpływać negatywnie na zatrudnienie pracujących opiekunów. Wniosek dotyczący dyrektywy przewiduje prawo do ubiegania się o elastyczną organizację pracy przez pracującego rodzica lub opiekuna do celów opieki nad krewnym wymagającym opieki lub wsparcia.

4.4.3.

Wniosek wprowadza dla pracowników możliwość (i) redukcji godzin pracy, (ii) elastycznych harmonogramów pracy oraz (iii) pracy zdalnej. EKES zwraca uwagę, że takie elastyczne rozwiązania dotyczące organizacji pracy muszą spełniać potrzeby większości pracowników i obejmować podejście uwzględniające cykl życia. Kwestie te powinny być rozwiązywane na drodze dialogu społecznego i negocjacji zbiorowych na szczeblu znajdującym się najbliżej danej sytuacji. Oprócz tego konieczne jest zagwarantowanie prawa powrotu do pierwotnego schematu pracy. Jednocześnie trzeba szanować prawo pracodawców do rozważenia wniosku o elastyczny czas pracy przy uwzględnieniu potrzeb zarówno pracodawców, jak i pracowników. Każdy problem powstały w związku ze stosowaniem tego przepisu powinien być rozwiązywany zgodnie z prawem krajowym, układami zbiorowymi pracy lub przyjętymi praktykami.

4.4.4.

Cyfryzacja miejsc pracy i stosunków pracy może mieć wpływ nawet na kształt tradycyjnych schematów pracy. W tym względzie konieczna jest dalsza refleksja nad sposobem tradycyjnego postrzegania urlopu do celów opieki jako opcji o podstawowym znaczeniu dla rodzin chcących pogodzić życie zawodowe z rodzinnym. Zdecydowanie zbyt często to właśnie kobiety korzystają z elastycznej organizacji pracy, aby, kontynuując pracę, podołać obowiązkom opiekuńczym. Hamuje to rozwój ich kariery w miejscu pracy zarówno pod względem wynagrodzenia, jak i rozwoju zawodowego. Ponadto EKES pragnie podkreślić, że elastycznej organizacji pracy nie należy traktować jako „sprawy dotyczącej kobiet”, koncentrując się na matkach lub ogólnie kobietach, które muszą opiekować się swoimi niesamodzielnymi krewnymi. Przedsiębiorstwa muszą wspierać elastyczne formy pracy zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn oraz mieć wkład w zmiany kulturowe odpowiadające aspiracjom kobiet i mężczyzn oraz sprzyjające zmniejszaniu nierówności zawodowej. Elastyczna organizacja pracy musi być również w pełni odwracalna, przyjazna dla pracownika i dostępna we wszystkich rodzajach umów. Szczególnie ważne w tym kontekście jest skuteczne egzekwowanie prawa do powrotu do pierwotnego schematu pracy.

4.4.5.

Ponadto, jakkolwiek cyfryzacja może wspierać elastyczną organizację pracy przez zapewnienie pracownikom możliwości pracy zdalnej, może również stanowić pewne wyzwanie i zagrożenie.

4.5.1.1.

Brak dostępnych usług opieki nad dziećmi oraz wysokie koszty opieki nad dziećmi stanowią jedne z głównych czynników zniechęcających do powrotu do pracy drugiego żywiciela rodziny w parach o podwójnym dochodzie. W 2014 r. tylko 28 % dzieci w wieku 0–3 lat było objętych formalnymi usługami opieki w UE, w porównaniu z 83 % dzieci w wieku od 3 lat do wieku objęcia obowiązkiem szkolnym. Liczby te znajdują się poniżej celów barcelońskich ustanowionych w 2001 r., które powinny były zostać osiągnięte do 2010 r. Z tych powodów EKES ubolewa, że nie zostały osiągnięte cele barcelońskie dotyczące opieki nad dziećmi, które miały służyć zapewnieniu w państwach członkowskich dostępnej, przystępnej cenowo i wysokiej jakości opieki nad dziećmi obejmującej odpowiedni odsetek dzieci.

4.5.1.2.

Problemem pozostają wysokie koszty dla rodziców oraz godziny otwarcia placówek, które są niedopasowane do pracy na pełny etat. Sprawozdanie Komisji pokazuje, że inwestycje w wysokiej jakości usługi muszą być kontynuowane. Również Parlament Europejski zauważa, że dla 27 % Europejczyków utrudnieniem w dostępie do usług jest brak infrastruktury i jakość oferowanych usług (20).

4.5.1.3.

EKES zwraca uwagę, że Komisja proponuje zmianę celów w dziedzinie kształcenia i szkolenia, nie wspominając jednak o osiągnięciu celów barcelońskich. Cel w dziedzinie kształcenia i szkolenia dotyczący wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem ma węższy zakres, ponieważ cel ten obejmuje tylko dzieci w wieku od 4 lat do objęcia obowiązkiem szkolnym. W związku z tym EKES wzywa do podjęcia pilnych działań w celu zmiany tego celu z myślą o dostosowaniu go do celów barcelońskich przez poszerzenie jego zakresu (tj. wprowadzenie celów dla dzieci w wieku poniżej 4 lat). Nowe cele wprowadzone w wyniku zmiany powinny być bardziej ambitne niż obecne cele barcelońskie. Ponadto EKES wzywa do opracowania punktów odniesienia na poziomie UE dotyczących opieki pozaszkolnej i usług opieki długoterminowej.

4.5.1.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje plany Komisji, by zintensyfikować doradztwo i monitorowanie świadczenia usług opieki w państwach członkowskich w kontekście europejskiego semestru oraz by propagować wymianę najlepszych praktyk. Zachęca również do poprawy gromadzenia danych na szczeblu UE oraz popiera plan zmiany celów w dziedzinie kształcenia i szkolenia dotyczących wczesnej edukacji ustanowionych na 2020 r. Ponadto EKES ze szczególnym zainteresowaniem oczekuje, że wykorzystywane będą różne europejskie instrumenty finansowania dostosowane do specyficznych potrzeb państw członkowskich. W tym kontekście EKES kilkakrotnie wzywał do bardziej ambitnego promowania inwestycji społecznych, odnosząc się w szczególności do różnorakich zysków z inwestycji w placówki opieki nad dziećmi (21).

4.5.1.5.

EKES uważa, że budowanie zdolności/seminaria informacyjne, przy pełnym udziale wszystkich zainteresowanych stron, mają bardzo duże znaczenie jako środki towarzyszące, przy czym zwraca uwagę, że są one konieczne na znacznie większą skalę niż proponuje się obecnie. Istnieje szczególna potrzeba organizowania seminariów informacyjnych na temat ochrony przed zwolnieniem po powrocie z urlopu macierzyńskiego.

4.5.2.1.

Jakkolwiek wniosek dotyczący dyrektywy obejmuje w pewnym stopniu systemy podatkowe, to jednak EKES ubolewa, że propozycje w tym zakresie są niewystarczające. Systemy podatkowe mogą mieć bezpośredni wpływ na uczestnictwo w rynku pracy, w szczególności dla drugiego żywiciela rodziny, którym najczęściej jest kobieta. Organizacja systemu podatkowego może wpływać na decyzję o wejściu na rynek pracy. Należy rozważyć ulgi podatkowe ułatwiające pracującym rodzicom kontynuowanie pracy.

4.5.2.2.

EKES uważa, że propozycje Komisji Europejskiej zmierzające do wyeliminowania zniechęcających czynników fiskalnych stanowią uzupełnienie i wsparcie pozostałych środków przewidzianych w pakiecie. W szczególności EKES opowiada się za zidentyfikowaniem przeszkód w poszczególnych krajach będących następstwem przyjętego systemu świadczeń i ulg podatkowych dyskryminującego ze względu na płeć, a także proponuje, by przeszkody te były eliminowane za pomocą zaleceń wydawanych w ramach europejskiego semestru.

4.5.3.1.

Niezbędne są wysokiej jakości, dostępne i przystępne cenowo usługi publiczne, w tym usługi opieki dla dzieci, starszych krewnych i innych osób niesamodzielnych, a oprócz tego podmioty gospodarki społecznej i sektora pozarządowego mogą w pożyteczny sposób przyczynić się do zapewniania usług wspierających równowagę między życiem zawodowym a prywatnym. Bez wysiłków z ich strony w wielu przypadkach nie będzie można zagwarantować świadczenia usług.

4.5.3.2.

Partnerzy społeczni mają szczególną rolę do odegrania we wdrażaniu w miejscach pracy polityki dotyczącej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, w szczególności na drodze negocjacji i układów zbiorowych. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że na przestrzeni lat europejscy partnerzy społeczni zaczęli uwzględniać kwestię równości płci w swoich programach pracy z myślą o osiągnięciu wymiernych rezultatów.

11.4.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 129/51

Sprawozdawca:

Antonello PEZZINI

Współsprawozdawca:

Éric BRUNE

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zdecydowanie popiera ustanowienie europejskiego programu rozwoju przemysłu obronnego (EDIDP) w celu stworzenia interoperacyjnego oraz zintegrowanego systemu wspólnej obrony – który jest potrzebny bardziej niż kiedykolwiek ze względu na obecną sytuację geopolityczną – poprzez rozwinięcie strategicznej autonomii Europy w przemyśle obronnym (1) oraz stworzenie wspólnej solidnej europejskiej bazy przemysłowej i technologicznej.

1.2.

EKES uważa, że niezbędne jest wypracowanie nowego podejścia zakładającego, że stała współpraca strukturalna (PESCO) jest głównym narzędziem traktatu lizbońskiego mogącym pełnić funkcję zarówno politycznego inkubatora dla budowy „obronnej Europy”, jak i katalizatora gotowości i zobowiązań państw członkowskich, zgodnie z art. 42 ust. 6 i art. 46 TUE oraz protokołu 10 do Traktatu.

1.3.

Według Komitetu jedynie „inkluzywna i ambitna” stała współpraca strukturalna (2), w ramach której udałoby się sporządzić wykaz kryteriów i wiążących zobowiązań, może uruchomić proces mogący przezwyciężyć rozdrobnienie popytu i podaży oraz stopniowo stworzyć przejrzysty i otwarty rynek europejski.

1.4.

EKES uważa, że rozporządzenie w sprawie europejskiego programu rozwoju przemysłu obronnego powinno wpisywać się we wspólną strategiczną wizję tego przemysłu, która zmierzałaby do skutecznego włączenia europejskich producentów i użytkowników z przynajmniej trzech państw członkowskich w finansowane projekty oraz zakupy produktów i usług.

1.5.

Komitet zdecydowanie zgadza się z potrzebą zorganizowanego dialogu na szczeblu europejskim w synergii i koordynacji z NATO (3) oraz Radą ds. Obrony, dzięki któremu można by zapewnić trwałe przywództwo polityczne oraz forum konsultacji i przyjmowania decyzji na faktycznie europejskim szczeblu.

1.6.

EKES uważa, że niezbędne jest zapewnienie takiego zarządzania europejskim programem rozwoju przemysłu obronnego, by można było określić wspólne i konkretne cele za pośrednictwem:

1.7.

W rozporządzeniu trzeba zapewnić:

1.8.

EKES zgadza się, że europejski program rozwoju przemysłu obronnego powinien skupić się na rozwoju produktów i usług oraz tworzeniu ich prototypów.

1.9.

Komitet uważa, że przed stworzeniem wspólnych europejskich ram obrony konieczne jest rozwinięcie powszechnej europejskiej kultury obrony i bezpieczeństwa mającej na celu nadanie pełnego sensu europejskiemu obywatelstwu.

2.1.

Pierwszą próbą było utworzenie Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) w 1954 r. Zakończyła się ona niepowodzeniem dnia 30 sierpnia 1954 r. Druga to zainicjowanie wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony w 2000 r., a następnie utworzenie Europejskiej Agencji Obrony (EDA) w 2004 r. Kolejnymi działaniami były opracowanie globalnej strategii UE (EUGS) (5) i, wreszcie, wspólna deklaracja UE–NATO z 2016 r. (6)

2.2.

Dalszy rozwój przemysłu obronnego może nie tylko przynieść znaczne korzyści dla gospodarki europejskiej, ale także – o ile będzie prowadzony w sposób perspektywiczny – stać się kluczowym elementem umożliwiającym wdrożenie bardziej kompleksowej i lepiej dostosowanej wizji, której celem jest stworzenie prawdziwie europejskiego systemu obrony.

2.3.

Wymagające czasu, ale konieczne przezwyciężenie narodowego podejścia do obronności – które to podejście nie przystaje między innymi do potężnych koalicji polityczno-wojskowych działających na świecie, i które wykazało kruchość i słabość polityczną Europy wobec wielkich globalnych wydarzeń – mogłoby opierać się na inicjatywie Parlamentu i Rady. Inicjatywa ta mogłaby z kolei promować przemysł i europejski rynek obronny za pośrednictwem działań Komisji.

2.3.1.

Europejski przemysł obronny – rozumiany jako cała branża opracowująca, wytwarzająca i zapewniająca towary i usługi dla sił zbrojnych, policji oraz sił bezpieczeństwa państw członkowskich UE – ma kilka cech szczególnych: zmiany technologiczne radykalnie przekształcają charakter i oblicze obrony i bezpieczeństwa, wywierając silny wpływ na przemysł, począwszy od wykorzystania dużych zbiorów danych po bezzałogowe pojazdy i urządzenia oraz sztuczną inteligencję.

2.3.2.

Z perspektywy europejskiej gospodarki należy stwierdzić, że – biorąc pod uwagę, że obroty europejskiego przemysłu obronnego wynoszą 100 mld EUR rocznie i że zatrudnionych jest w nim 1,4 mln wysoko wykwalifikowanych pracowników (7) – jest on wiodącym sektorem w UE i ma znaczący wpływ na inne sektory, takie jak przemysł elektroniczny, lotniczy, stoczniowy, kosmiczny lub tkanin technicznych.

2.3.3.

Z perspektywy technologii należy z kolei zauważyć, że prowadzenie ciągłych prac nad najbardziej zaawansowanymi technologiami zwiększa konkurencyjność Unii, ponieważ pojawiają się korzyści uboczne w postaci ośrodków doskonałości, które należy wspierać, aby włączyć technologie cywilne do złożonych systemów, które można by dostosować do określonych uwarunkowań obronnych.

2.3.4.

Z punktu widzenia rynku wewnętrznego rynek obronny był zawsze wyłączony z procesu tworzenia jednolitego rynku europejskiego, a utrzymanie 27 rynków krajowych – rozdzielonych przez programy krajowe – uniemożliwiło czerpanie korzyści skali w ramach produkcji (8).

2.3.5.

Z punktu widzenia popytu należy stwierdzić, że przemysł obronny w dużej mierze zależy od popytu w poszczególnych państwach i od budżetów krajowych. W ostatniej dekadzie budżety obronne w UE zmniejszyły się o 2 mld EUR rocznie, a 27 państw członkowskich UE przeznaczało na obronę średnio 1,32 % PKB.

2.3.6.

Ze strategicznej perspektywy należy stwierdzić, że jeśli Europa ma zagwarantować odpowiedni poziom bezpieczeństwa swoim obywatelom i przedsiębiorstwom, chronić integralność terytorialną swoich granic i przyjąć odpowiedzialność za sytuację na świecie, musi zapewnić wiarygodne zdolności obronne, przy czym należy zagwarantować odpowiedni poziom niezależności strategicznej oraz rozwój technologiczny i przemysłowy w oparciu o wspólną europejską bazę.

2.4.

Obecna sytuacja również podważa zdolność Europy do radzenia sobie z nowymi wyzwaniami w zakresie bezpieczeństwa w obliczu coraz szybszego starzenia się urządzeń i rosnących kosztów wyposażenia (9).

2.4.1.

Inwestycje w obronność UE jako całości stanowią dziś mniej niż połowę inwestycji amerykańskich.

2.5.

Podczas gdy europejski przemysł obronny zdołał przynajmniej częściowo zrównoważyć zmniejszenie krajowych zamówień dzięki eksportowi oraz globalizacji produkcji i sprzedaży, utrzymujące się rozdrobnienie polityki obronnej doprowadziło do coraz większych braków i słabości pod względem:

2.6.

Sytuacja ta również negatywnie oddziałuje na zdolność Europy do radzenia sobie z nowymi wyzwaniami, jeśli uwzględni się stosunkowo niskie zobowiązania w zakresie wydatków w połączeniu z niskim poziomem harmonizacji polityk krajowych.

2.6.1.

Ponadto 80 % zamówień w dziedzinie obronności jest wciąż realizowane wyłącznie na szczeblu krajowym, co wiąże się z oczywistym powielaniem kosztów.

2.7.

Siły zbrojne krajów UE osiągnęły wysoki stopień integracji pod względem operacyjnym i mają długie doświadczenie we współpracy, ale wciąż stanowią 27 zupełnie odrębnych struktur, wspieranych przez wyłącznie krajowe służby – choć coraz częściej korzystają z różnego rodzaju inicjatyw, które wchodzą w zakres tzw. wspólnego pozyskiwania i wykorzystywania zdolności wojskowych (ang. pooling and sharing) (10).

2.8.

W różnych dokumentach wydanych w ramach globalnej strategii UE (EUGS) ustanowiono pięć szczególnie ważnych dla europejskiej obronności konkretnych celów:

2.9.

Pakiet inicjatyw, w skład którego wchodzą wniosek dotyczący rozporządzenia ustanawiającego europejski program rozwoju przemysłu obronnego oraz wniosek w sprawie ustanowienia Europejskiego Funduszu Obronnego na rzecz wspierania wspólnych inwestycji w badania i rozwój technologii i materiałów, ma na celu zainicjowanie procesu reformy sektora obronności i bezpieczeństwa w następującym zakresie:

2.9.1.

W celu sprostania globalnym wyzwaniom w omawianym sektorze należy rozwinąć potencjał Europejskiej Agencji Obrony do określenia wspólnych dziedzin działań operacyjnych, które zostaną przedłożone do decyzji państw członkowskich.

2.10.

Na posiedzeniu w dniu 15 grudnia 2016 r. Rada Europejska zwróciła się „o przedstawienie w pierwszym półroczu 2017 r. wniosków w sprawie ustanowienia Europejskiego Funduszu Obronnego obejmującego segment dotyczący wspólnego rozwoju zdolności, jak razem uzgodniły państwa członkowskie” (11). W marcu 2017 r. w konkluzjach ze wspólnego posiedzenia Rady do Spraw Zagranicznych i Obrony wyrażono nadzieję na ustanowienie Komórki Planowania i Prowadzenia Operacji Wojskowych (MPCC) oraz nowej struktury, aby zwiększyć zdolności UE do szybszego, skuteczniejszego i bardziej ujednoliconego reagowania.

2.11.

W dniach 22–23 czerwca 2017 r. Rada Europejska zgodziła się, że „należy rozpocząć inkluzywną i ambitną stałą współpracę strukturalną (PESCO)” w oparciu o wspólny wykaz kryteriów i wiążących zobowiązań z pełnym poszanowaniem postanowień art. 42 ust. 6 oraz art. 46 TUE oraz Protokołu nr 10 do Traktatu, stosownie do krajowego planowania obronnego oraz zobowiązań uzgodnionych przez odnośne państwa członkowskie w ramach NATO i ONZ (12).

2.12.

Ze swojej strony Parlament Europejski nadal zabiega o zacieśnienie współpracy między państwami członkowskimi UE w sektorze obronności, jak również o pełne wdrożenie traktatu lizbońskiego w zakresie bezpieczeństwa i obrony. W swej rezolucji z dnia 22 listopada 2016 r. w sprawie Europejskiej Unii Obrony (13) PE zachęcił „Radę Europejską do przyjęcia wiodącej roli w stopniowym kształtowaniu wspólnej polityki obronnej Unii” oraz do zapewnienia dodatkowych środków finansowych na jej realizację.

2.12.1.

Parlament Europejski podkreślił również konieczność dysponowania przez państwa europejskie wiarygodnymi zdolnościami wojskowymi, wezwał państwa członkowskie do wzmożenia wysiłków na zasadzie współpracy i ponowił swój apel o systematyczne koordynowanie wymogów wojskowych w ramach zharmonizowanego procesu planowania, skoordynowanego z procesem planowania obrony NATO (14).

2.13.

Komitet ze swojej strony wielokrotnie wypowiadał się w sprawie polityki obronnej (15), apelując „o osiągnięcie istotnego postępu jakościowego w kierunku europejskiej współpracy obronnej, gdyż rynek i przemysł obronny UE są zbyt rozproszone […]” (16).

3.1.

Komisja Europejska wnosi o ustanowienie europejskiego programu rozwoju przemysłu obronnego dysponującego pulą środków w wysokości 500 mln EUR, na okres od dnia 1 stycznia 2019 r. do dnia 31 grudnia 2020 r. Program ten miałby następujące cele:

3.2.

Wkład finansowy UE przyjmuje formę dotacji, instrumentów finansowych oraz zamówień publicznych w celu wspierania projektowania, określania wspólnych specyfikacji technicznych, tworzenia prototypów i testowania, kwalifikowania i certyfikacji produktów, części składowych oraz technologii obronnych.

3.3.

Proponowane kryteria kwalifikowalności są następujące: propozycje współpracy muszą angażować przynajmniej trzy przedsiębiorstwa z siedzibą w co najmniej dwóch różnych państwach członkowskich; stawki finansowania w przypadku tworzenia prototypów muszą ograniczać się do 20 % całkowitego kosztu projektu, we wszystkich innych przypadkach natomiast może być sfinansowany całkowity koszt działania.

4.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wymienione w komunikacie inicjatywy, których celem jest stawienie czoła wyzwaniom jutra i zapewnienie bezpieczeństwa – w tym bezpieczeństwa cybernetycznego – obywateli poprzez zwiększenie strategicznej autonomii europejskiego przemysłu obronnego i stworzenie solidnej wspólnej bazy przemysłowej i technologicznej.

4.2.

Komitet zdecydowanie popiera ustanowienie– za sprawą wniosku dotyczącego rozporządzenia – europejskiego programu rozwoju przemysłu obronnego, co stanowi pierwszy krok, który wymaga udoskonalenia i wzmocnienia w odniesieniu do przydzielonych obecnie środków, tak aby ostatecznie stworzyć wspólny system obrony, zwłaszcza w dziedzinie badań i rozwoju. Jest on dziś potrzebny bardziej niż kiedykolwiek, biorąc pod uwagę aktualną sytuację geopolityczną.

4.3.

Zdaniem EKES-u nadszedł czas, by utworzyć faktyczny, kompletny, skuteczny i konkurencyjny europejski jednolity rynek obronny dla UE-27, który charakteryzować się będzie następującymi cechami:

4.3.1.

EKES jest przekonany, że tylko przeciwdziałanie niepewności zatrudnienia pracowników europejskiej bazy technologicznej i przemysłowej w dziedzinie obronności umożliwi przedsiębiorstwom nabycie wymaganych umiejętności oraz osiągnięcie celów wyznaczonych w programie EDIDP.

4.4.

Komitet uważa, że pula środków finansowych EDIDP jest bardzo ograniczona, i że program ten powinien również być zasilany z EFIS tak, aby zmaksymalizować wpływ technologii podwójnego zastosowania na zatrudnienie, w tym w dziedzinie bezpieczeństwa i obronności, na rzecz wsparcia uruchomienia jednolitej, silniejszej i lepiej zdefiniowanej europejskiej bazy technologiczno-przemysłowej sektora obronnego (EDTIB) (18).

4.5.

EKES uważa również, że podane kryteria kwalifikowalności są niewystarczające do zapewnienia rzeczywistego europejskiego wymiaru technologicznej i przemysłowej bazy działań – powinny one przewidywać konieczność zaproponowania co najmniej trzech oddzielnych przedsiębiorstw z co najmniej trzech różnych państw członkowskich, oprócz grup użytkowników tworzonych przez małe przedsiębiorstwa.

4.5.1.

Należy ponadto zapewnić odpowiednią równowagę między poszczególnymi państwami europejskimi, jak również znaczący udział małych przedsiębiorstw.

4.6.

EKES ma nadzieję, że system finansowania UE zagwarantuje korzyści z rozwoju przede wszystkim dla przedsiębiorstw europejskich.

4.7.

Komitet pragnie ponadto, by przepisy dotyczące wywozu broni zostały zharmonizowane w UE, na przykład na podstawie przepisów Traktatu o handlu bronią podpisanego i ratyfikowanego przez wszystkie państwa członkowskie UE w celu wyeliminowania możliwej przyczyny zakłóceń konkurencji między europejskimi przedsiębiorstwami, która mogłaby skomplikować dostęp do rynku wywozu.

4.8.

W odniesieniu do rodzajów projektów EKES uważa, że niezbędne jest przeciwdziałanie niepewności zatrudnienia pracowników w europejskim przemyśle obronnym. Celem funduszy europejskich jest wzmocnienie wiedzy fachowej w bazie przemysłowej i technologicznej obrony. Ponieważ wiedza fachowa przemysłu obronnego opiera się na jego pracownikach, przedsiębiorstwami, które ich zatrudniają, powinni im zapewnić długotrwale i pewne umowy o pracę.

4.9.

Zdaniem EKES-u to samo dotyczy kryteriów wyboru projektów, które powinny uwzględniać następujące główne elementy kwalifikujące:

4.9.1.

Zdaniem EKES-u należy przewidzieć, że pewna część (np. 10 %) procedur przetargowych będzie zarezerwowana dla małych projektów, stale otwartych i skierowanych do mniejszych przedsiębiorstw. Pozwoliłoby to na bardziej zrównoważony udział w programie wszystkich aktywnych podmiotów rozwijających technologicznie i innowacyjnie produkty i usługi w sektorze obronnym.

4.10.

EKES uważa, że uprawnieniom wykonawczym Komisji musi towarzyszyć takie zarządzanie europejskim programem rozwoju przemysłu obronnego, by można było określić wspólne i konkretne cele za pośrednictwem:

5.1.

Podkreślenie kluczowej roli europejskiej obronności w ochronie interesów Europy w zakresie bezpieczeństwa oraz przyjętych zobowiązań międzynarodowych oraz poszanowania demokracji i praworządności.

5.2.

Podkreślenie zdolności i profesjonalizmu sektora wojskowego, postrzeganego jako tradycyjna siła napędowa badań naukowych i innowacji oraz ożywienia gospodarczego i koniunktury przedsiębiorstw w europejskim przemyśle.

5.3.

Wzmocnienie poczucia tożsamości europejskiej i przynależności do UE przez wyznawanie tych samych wartości przez obywateli różnych państw.

5.4.

Podniesienie poziomu wiedzy, świadomości i poparcia obywateli Europy w zakresie struktur wojskowych i działań obronnych.

5.5.

Podniesienie poziomu wiedzy, świadomości i poparcia Europejczyków w zakresie rozwoju technologicznego instrumentów obrony mających bezpośredni wpływ na społeczeństwo obywatelskie i rozwój państw.

5.6.

Rozwój aspektu komunikacyjnego w ramach nowego wspólnego podejścia, tak aby zapewnić dostępność pracowników, którzy są coraz lepiej przygotowani i wykwalifikowani w zakresie komunikacji europejskiej. Działania te należy prowadzić zgodnie z zasadą przewodnią, jaką jest „kwalifikacja i koordynacja”, opracowaną w oparciu o europejskie podejście koordynacyjne, w uzgodnieniu z NATO.

5.7.

Cyberbezpieczeństwo i cyberobrona to sektory, w których obrona jest najważniejszym elementem w Europie, powiązanym z pojawieniem się cyberprzestrzeni jako nowej dziedziny współistniejącej z tradycyjnymi obszarami wojskowości.

11.4.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 129/58

Sprawozdawca:

Mihai IVAŞCU

Współsprawozdawca:

Fabien COUDERC

1.1.

EKES uważa, że Unia Europejska musi wziąć na siebie większą odpowiedzialność za swoją obronę. Musi także być gotowa i zdolna do powstrzymania jakiegokolwiek zewnętrznego zagrożenia dla swoich obywateli i stylu życia.

1.2.

W europejskim planie działań w sektorze obrony oraz w globalnej strategii podkreślono znaczenie osiągnięcia przez unijny przemysł obronny strategicznej autonomii, aby UE stała się ważnym i wiarygodnym podmiotem w sektorze obronności. Europejski Fundusz Obronny ma wyraźnie na celu zachęcanie do współpracy między państwami członkowskimi w zakresie badań i technologii, rozwoju oraz strategicznych zamówień publicznych dotyczących zdolności wojskowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na zbudowanie pomostu między badaniami i technologią a rozwojem zdolności.

1.3.

EKES jest zdania, że przemysł obronny odgrywa ważną rolę w gospodarce europejskiej, zważywszy, że 1,4 mln miejsc pracy jest od niego zależnych. Brak koordynacji kosztuje nas 25–100 mld EUR rocznie, co jest niedopuszczalne w globalnym środowisku konkurencyjnym.

1.4.

EKES zdecydowanie zaleca, by państwa członkowskie i Komisja Europejska wykorzystały Europejski Fundusz Obronny do zachowania kluczowych zdolności przemysłowych w Europie oraz do zadbania o to, by europejskie środki finansowe przeznaczane były na europejskie B+R oraz zakup europejskich systemów broni.

1.5.

EKES popiera oparte na konkurencyjności podejście dotyczące Europejskiego Funduszu Obronnego, które zapewni dostęp wszystkim państwom członkowskim i umożliwi finansowanie projektów, które wnoszą wartość dodaną i nowatorskie technologie.

1.6.

EKES jest zdania, że oprócz finansowania przemysłu obronnego Komisja Europejska powinna również budować ramy lepszej komunikacji między wszelkiej wielkości podmiotami sektora we wszystkich państwach członkowskich.

1.7.

EKES z zadowoleniem stwierdza, że w omawianym wniosku poświęca się szczególną uwagę MŚP, bez względu na kraj ich pochodzenia. MŚP są często źródłem innowacji w nowatorskich obszarach takich jak technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) i bezpieczeństwo cybernetyczne. EKES z zadowoleniem przyjąłby również wprowadzenie mechanizmów wspierających zaangażowanie MŚP, takich jak system premiowy, które zwiększyłyby współpracę transgraniczną tych ostatnich.

1.8.

Komitet jest głęboko przekonany o potrzebie budowania silnych kluczowych zdolności wspierających europejskie interesy. Określenie tych zdolności należy do państw członkowskich, które powinny to uczynić zgodnie z krajowymi politykami obronnymi, celami europejskimi i zobowiązaniami wynikającymi z partnerstwa NATO.

1.9.

Zdaniem EKES-u należy przede wszystkim skupić się na technologiach, które mogą mieć decydujące znaczenie dla uzyskania przez UE roli pioniera technologii. Można to osiągnąć poprzez wspólne planowanie obronne oraz opracowanie planu w zakresie kluczowych umiejętności.

1.10.

EKES zaleca, by w procesie udzielania zamówień w następstwie zaproszenia do składania wniosków uwzględniać wysokie standardy społeczne i środowiskowe, które miałyby obowiązkowy charakter.

1.11.

Komitet uważa, że systemy finansowania nie mogą być takie same jak w innych sektorach działalności z uwagi na specyfikę sektora obronności, podejrzenia i obawy dotyczące wymiany wiedzy między przedsiębiorstwami lub państwami członkowskimi.

1.12.

EKES stoi na stanowisku, że należy jak najszybciej utworzyć struktury zarządzania Europejskim Funduszem Obronnym, które powinny obejmować Unię Europejską, Europejską Agencję Obrony i państwa członkowskie, a także przemysł. Komisja powinna rozważyć nowe możliwości ograniczenia biurokracji związanej z wdrażaniem Europejskiego Funduszu Obronnego. Ponadto EKES zaleca, by Parlament Europejski miał regularny dostęp do sprawozdawczości, by móc oceniać sposób funkcjonowania funduszu.

1.13.

Komitet zaleca również, by w miarę rozwoju programu rozważono możliwość zwiększenia do trzech minimalnej liczby państw uczestniczących w kwalifikującym się projekcie.

1.14.

EKES uważa, że maksymalne zwiększenie liczby państw członkowskich zaangażowanych w Europejski Fundusz Obronny pozwoli zmniejszyć redundantność logistyki i podsystemów i będzie sprzyjać ich standaryzacji. Pomoże to również uniknąć powielania obecnych standardów NATO i zmniejszy rozdrobnienie systemów broni. Europejska Agencja Obrony (EDA) i wybrane konsorcjum przemysłowe powinny zatem ze sobą ściśle współpracować na wczesnych etapach opracowywania każdego wybranego projektu w celu określenia wspólnych norm i standardów.

1.15.

EKES ma wątpliwości, czy zasadne jest oczekiwanie, że „[…] wyniki rozwoju zostaną zakupione w drodze zamówień publicznych”, zważywszy, że wojskowe badania naukowe dostarczają licznych przykładów projektów, które mimo że zostały opracowane, nie zostały później zakupione przez państwa w drodze zamówień publicznych. EKES wzywa do ustanowienia jasnych reguł dotyczących zobowiązania do zakupu pomyślnie stworzonych zdolności.

1.16.

Zaleca również, by umożliwić wykorzystywanie współfinansowanych przez Unię Europejską programów szkoleniowych na wczesnych etapach opracowywania projektów finansowanych w ramach pionu zdolności. Wykwalifikowana siła robocza ma zasadnicze znaczenie dla rozwijania nowatorskich technologii w dziedzinie obrony.

1.17.

Ponadto EKES, jako organ reprezentujący zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, jest gotów służyć wiedzą specjalistyczną oraz konsultacjami we wszystkich kwestiach dotyczących gospodarczych i społecznych aspektów Europejskiego Funduszu Obronnego.

2.1.

Europa stoi w obliczu nadzwyczajnych okoliczności, jeśli chodzi o środowisko geopolityczne. Rosnąca niestabilność na arenie międzynarodowej sprawiła, że powstało nieprzewidywalne środowisko bezpieczeństwa. Stwarza ono wiele zagrożeń, zarówno konwencjonalnych, jak i niekonwencjonalnych. Obywatele europejscy domagają się stosowania wszystkich będących w naszej dyspozycji środków, by sprostać tym wyzwaniom.

2.2.

Jeśli Europa chce potwierdzić swą rolę na arenie międzynarodowej, musi być zdolna przeciwdziałać zagrożeniom zewnętrznym w sposób skuteczny i niezależny. W obecnym kontekście geopolitycznym zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa i dobrobytu europejskich obywateli ma wywieranie wpływu na Bliskim Wschodzie i w Afryce.

2.3.

W 2014 r. UE-27 przeznaczyła ok. 2 mld EUR na badania i technologię w dziedzinie obrony – odnotowano stopniowy spadek tych wydatków o 27 % od 2006 r., a wydatki na badania i technologię w ramach współpracy spadły o ponad 30 %. Jednocześnie USA przeznaczały na badania i technologię w dziedzinie obronności 9 mld EUR rocznie, Rosja podwoiła swe wydatki na badania i rozwój w zakresie obronności w latach 2012–2014, a najnowsze dane wskazują, że Chiny również zwiększyły swoje inwestycje na badania i rozwój w dziedzinie obronności (1).

2.4.

Europejski Fundusz Obronny, który jest częścią europejskiego planu działań w sektorze obrony (2), ma pomóc państwom członkowskim w koordynowaniu i lepszym wykorzystywaniu środków finansowych, które są skłonne wydać na obronność, począwszy od badań i rozwoju aż po nabywanie zdolności obronnych, a równocześnie pozwoli to uniknąć powielania działań. EKES już wcześniej wyraził poparcie dla utworzenia Europejskiej Unii Obrony i z zadowoleniem przyjął utworzenie Europejskiego Funduszu Obronnego (3).

2.5.

Europejski Fundusz Obronny obejmuje dwa różne, lecz uzupełniające się piony: pion badawczy i pion w zakresie zdolności. Oba zarządzane są przez radę ds. koordynacji. Pion badawczy będzie w pełni finansowany z budżetu UE i będzie wspierać projekty realizowane w ramach współpracy na rzecz rozwoju zdolności obronnych w następstwie porozumienia osiągniętego przez państwa członkowskie. Pion w zakresie zdolności będzie finansowany głównie z wkładów państw członkowskich.

2.6.

EKES odnotowuje, że w obecnym środowisku bezpieczeństwa zdominowanym przez ataki terrorystyczne w Europie, wojnę hybrydową i ataki cybernetyczne coraz trudniej jest dokonywać rozróżnienia między bezpieczeństwem wewnętrznym i zewnętrznym, które stają się coraz bardziej współzależne.

3.1.

Zdolności obronne i zdolność do ochrony naszych granic zewnętrznych są ściśle powiązane z silną bazą przemysłową. EKES zaleca w związku z tym, by działania podejmowane na poziomie UE w celu wspierania zbiorowej obrony umożliwiały utrzymanie przemysłu w Europie. Strategie biznesowe mogą skłonić przemysł obronny do wyboru podwykonawców spoza UE, co sprawi, że część ich łańcucha dostaw znajdzie się za granicą. Komitet uważa, że należy w jak największym stopniu ograniczyć wykorzystanie środków europejskich na wspieranie zagranicznych wykonawców, a decyzje biznesowe nie powinny być podejmowane kosztem autonomii strategicznej.

3.2.

Priorytetem Europejskiego Funduszu Obronnego powinno być zwiększanie konkurencyjności przemysłu europejskiego, a jednocześnie rozwijanie technologii, które mają kluczowe znaczenie dla istnienia i samowystarczalności przemysłu obronnego UE.

3.3.

Sektor obronny przechodzi obecnie rewolucję związaną ze sztuczną inteligencją, dużymi zbiorami danych i technologiami chmury obliczeniowej, atakami cybernetycznymi, pojazdami bezzałogowymi, zagrożeniami hybrydowymi i ponadnarodowymi itd. Te nowe rodzaje technologii i zagrożeń wymagają nowych rodzajów środków zaradczych. Jedna rzecz nie ulega wątpliwości: współpraca pozwoli nam lepiej sprostać i przeciwdziałać tym wyzwaniom. Potrzebna jest systematyczniejsza współpraca oraz wspólne wysiłki mające na celu opracowanie technologii i skoordynowanych działań w zakresie zakupu zdolności.

3.4.

EKES zaznacza, że istnieje silna zachęta gospodarcza do zwiększenia współpracy. Sektor obrony zatrudnia – bezpośrednio lub pośrednio – ponad 1,4 mln osób posiadających wysokie kwalifikacje, a każde zainwestowane euro generuje stopę zwrotu w wysokości 1,6. Brak koordynacji w tej dziedzinie kosztuje Europę 25–100 mld EUR rocznie (4).

3.5.

Ten brak współpracy prowadzi do dużej liczby redundantnych systemów uzbrojenia, braku korzyści skali w przemyśle obronnym i mniejszej zdolności do rozmieszczenia naszych sił zbrojnych. W UE funkcjonuje 178 różnych systemów broni, w porównaniu z 30 rodzajami w USA. Istnieje też 17 różnych typów czołgów podstawowych w UE – w porównaniu z jednym rodzajem w USA. Pokazuje to wyraźny brak efektywności wydatków w budżecie obronnym oraz brak interoperacyjności sprzętu obronnego.

3.6.

EKES przypomina, że wykwalifikowana siła robocza jest podstawą efektywnych badań i technologii związanych z obronnością. Ambitne i solidne szkolenie i kształcenie zawodowe w przemyśle obronnym ma kluczowe znaczenie dla sukcesu projektów, które zmierzają do opracowania najnowszych technologii.

3.7.

EKES wskazuje, że istnieją pomyślne precedensy wspólnej współpracy wojskowej w zakresie badań i zakupów. Eurofighter Typhoon, pocisk Meteor, niszczyciel typu Horizon i fregata typu FREMM to tylko kilka przykładów tego rodzaju projektu.

3.8.

EKES nie ma jasności co do tego, w jaki sposób państwa członkowskie, które zobowiążą się do realizacji projektów rozwojowych, będą mogły udowodnić, że „[…] istnieje uzasadnione oczekiwanie, że wyniki rozwoju zostaną zakupione w drodze zamówień publicznych”, zważywszy, że wojskowe badania naukowe dostarczają licznych przykładów projektów, które mimo że zostały opracowane, nie zostały później zakupione przez państwa w drodze zamówień publicznych (5). Możliwość współfinansowania z budżetu UE wczesnego etapu rozwoju nowych zdolności ma na celu zmniejszenie ryzyka przemysłowego, jednak cel ten można osiągnąć wyłącznie wtedy, gdy klienci zobowiążą się do nabycia pomyślnie rozwiniętych zdolności.

3.9.

28 państw członkowskich łącznie zajmuje drugie miejsce na świecie pod względem wielkości wydatków na obronność wojskową. Jednak pomimo że wszystkie główne potęgi zwiększyły swoje wydatki na obronę, w okresie 2005–2015 wydatki na obronność w UE-27 spadły o prawie 11 % (6). Tylko 4 spośród 28 państw członkowskich osiągają cel NATO w zakresie wydatków na obronność wynoszący 2 % PKB. W budżetach krajowych nastąpiło znaczne obniżenie wydatków na badania i technologie obronne. W latach 2006–2013 wydatki na badania i technologie obronne w 27 państwach członkowskich, które wnoszą wkład w Europejską Agencję Obrony, zmniejszyły się o 27 % (7).

3.10.

EKES uważa, że problem przedsiębiorstw zbrojeniowych w Zjednoczonym Królestwie musi zostać rozwiązany na wczesnym etapie z uwagi na ich zainteresowanie europejskimi programami na rzecz rozwoju i ważną rolę Zjednoczonego Królestwa w sferze obronności. UE jest zainteresowana zachowaniem brytyjskiej wiedzy fachowej.

3.11.

Chociaż KE zapewnia finansowanie dla pionu badawczego, to państwa członkowskie pozostają odpowiedzialne za decyzje w sprawie zamówień publicznych na zdolności wojskowe i za inwestycje w tym względzie. W całym tym programie to faktycznie przemysł realizuje badania i rozwój w dziedzinie obronności oraz rozwija zdolności obronne. Zdaniem EKES-u KE powinna nie tylko zapewnić finansowanie przemysłu obronnego, ale również budować ramy lepszej komunikacji między wszystkimi podmiotami sektorowymi zaangażowanymi w unijny przemysł obronny.

4.1.

EKES jest zdania, że państwa członkowskie zachowają główną rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa oraz że nie zmieni tego żadna z obecnych inicjatyw na szczeblu europejskim.

4.2.

EKES uważa, że Europejski Fundusz Obronny powinien być wyłącznie programem opartym na konkurencyjności, w którym najbardziej odpowiednie i konkurencyjne projekty są finansowane niezależnie od względów społecznych lub geograficznych. Niemniej jednak należy podjąć kroki w celu zapewnienia równego dostępu dla wszystkich państw członkowskich i zachęcać mniejsze przedsiębiorstwa do współpracy transgranicznej.

4.3.

EKES uważa, że MŚP odgrywają kluczową rolę w naszej gospodarce. Pozytywnie ocenia wspieranie MŚP oraz innych średniej wielkości przedsiębiorstw zaangażowanych w przemysł obronny. Ponadto przedsiębiorstwa typu start-up i małe przedsiębiorstwa są często źródłem innowacji w nowatorskich obszarach takich jak technologie informacyjne i telekomunikacyjne (ICT) czy bezpieczeństwo cybernetyczne. EKES zdecydowanie popiera takie podejście i uważa, że niezwykle istotne jest, aby głównym celem była równość szans dla wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw, bez względu na kraj ich pochodzenia.

4.4.

EKES rozumie, że Europejski Fundusz Obrony ma na celu wspieranie konkurencyjności europejskiego przemysłu obronnego. Jakkolwiek Komisja Europejska powinna promować podejście obejmujące w działaniach funduszu wszystkie zainteresowane podmioty, nie powinien on być wykorzystywany jako fundusz rozwoju regionalnego. Mogłoby to prowadzić do rozproszenia zasobów, a zatem nie byłoby skuteczne w zwalczaniu rozdrobnienia europejskich systemów obrony.

4.5.

Jeżeli chodzi o otwartość dla wszystkich rodzajów firm, fundusz ten nie powinien być przeznaczony wyłącznie dla dużych podmiotów. Znaczna część funduszu powinna być skierowana do MŚP, na przykład poprzez określenie mniejszych projektów. EKES z zadowoleniem przyjąłby również wprowadzenie mechanizmów, takich jak system premiowy, które zwiększyłyby współpracę transgraniczną MŚP.

4.6.

EKES rozumie uzasadnienie finansowania w 100 % ze środków unijnych badań i technologii związanych z obronnością, w odróżnieniu od tradycyjnego współfinansowania przez UE działań cywilnych. Bardzo ograniczona liczba klientów (przede wszystkim w postaci krajowych ministerstw obrony) utrudnia przedsiębiorstwom zmniejszenie ryzyka związanego z opracowywaniem nowych produktów na bardziej przewidywalnym rynku. Niezależnie od tego, czy przyszły fundusz zostanie, tak jak inne fundusze badawcze, uwzględniony w kolejnych WRF, trzeba będzie uwzględnić tę specyfikę.

4.7.

Jesteśmy głęboko przekonani, że utworzenie Europejskiego Funduszu Obronnego będzie silną zachętą dla państw członkowskich do kupowania europejskich produktów w ramach przyszłych zamówień obronnych, a w ten sposób pozwoli zapewnić rozwój gospodarczy oraz ochronę bazy przemysłowej i umiejętności niezbędnych dla utrzymania globalnej zdolności wojskowej. EKES popiera pomysł, by państwa członkowskie zobowiązały się do zakupu technologii i zdolności tworzonych w ramach udanych projektów Europejskiego Funduszu Obronnego w dziedzinie badań i technologii.

5.1.

EKES zaleca, by państwa członkowskie wraz z KE i Europejską Agencją Obrony przygotowały wspólne planowanie obronne i plan kluczowych zdolności w celu wskazania priorytetów w zakresie badań i technologii oraz określenia niezbędnych zdolności wojskowych, zarówno w odniesieniu do państw członkowskich, jak i europejskiej obrony.

5.2.

Z uwagi na bardzo niewielkie doświadczenie w realizacji tego rodzaju programów (zasadniczo jedynie projekt pilotażowy i rozpoczęcie działania przygotowawczego) Unia Europejska nie opracowała swojej propozycji na podstawie jasnych wskaźników i nie posiada jeszcze jasnego planu kluczowych zdolności. Plan ten zostanie opracowany w 2018 r.

5.3.

Plan w zakresie kluczowych zdolności powinien zapewnić, by UE zmierzała w kierunku strategicznej autonomii, i określić, jakie technologie muszą zostać opracowane, aby Unia Europejska mogła utrzymać pozycję lidera w zakresie kluczowych zdolności i zerwać z zależnością od podmiotów zewnętrznych. EKES uważa, że rozwój technologii i zdolności, które wykraczają poza indywidualne potrzeby państw członkowskich, ma istotne znaczenie dla powodzenia Europejskiego Funduszu Obronnego.