10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/1

Sprawozdawca:

Thierry LIBAERT

1.1.

Opracowując niniejszą opinię EKES wyraża pragnienie, by społeczeństwo wkroczyło na drogę transformacji gospodarczej, odchodząc od nadmiernej eksploatacji zasobów i marnotrawstwa i przechodząc na etap bardziej zrównoważony, ukierunkowany na docenianie raczej jakości niż ilości, a także charakteryzujący się bardziej intensywnym zatrudnieniem. EKES potwierdza, że pragnie, by Europa wykazała się inicjatywą w zakresie tworzenia nowych form gospodarki.

1.2.

EKES uważa, że gospodarkę opartą na funkcjonalności należy wspierać, ponieważ umożliwia ona stawienie czoła wszystkim lub części wymienionych wyzwań. Nie jest ona celem samym w sobie, lecz środkiem do osiągnięcia nowych celów związanych z modelem konsumpcji.

1.3.

Ponieważ wiele korzyści gospodarczych, środowiskowych i społecznych przypisywanych gospodarce opartej na funkcjonalności wzbudza liczne wątpliwości lub jest nieznanych, należy przeprowadzić kompleksową ocenę rodzajów produktów lub usług, z myślą o określeniu atutów tejże gospodarki, a także, w stosownych przypadkach, warunków niezbędnych do jej odpowiedniego rozwoju.

1.4.

Należy również wspierać informowanie o wpływie (środowiskowym, społecznym, gospodarczym itd.) towaru lub usługi nabytych dzięki rozwiązaniu oferowanemu w ramach gospodarki opartej na funkcjonalności – „dostęp” lub „użytkowanie” zamiast „własności”. W ten sposób konsument będzie mógł zdecydować, czy bardziej odpowiada mu zakup produktu czy też usługi oraz dokonać świadomego wyboru. W tym kontekście kluczowe znaczenie ma jakość i wiarygodność informacji dostarczanych przez przedsiębiorstwa. Dlatego należy określić, jakie organy i mechanizmy będą gwarantami takich informacji w oczach konsumentów.

1.5.

EKES zaleca, by państwa członkowskie i zainteresowane strony działały na rzecz odpowiedzialnej konsumpcji, przede wszystkim na etapie kształcenia, kładąc szczególny nacisk na gospodarkę opartą na funkcjonalności. Może ona przyczynić się do realizacji wielu aktualnych zadań związanych z konsumpcją, pod warunkiem że jej rozwój zostanie inteligentnie poprowadzony.

1.6.

Ogólnie rzecz biorąc, EKES zaleca przyspieszenie badań oraz działań dotyczących nowych modeli produkcji i konsumpcji powiązanych z gospodarką opartą na funkcjonalności:

1.7.

Europejski pakiet ustawodawczy umożliwiłby zorganizowanie ofert gospodarki opartej na funkcjonalności, zwłaszcza w powiązaniu z nową problematyką dotyczącą konsumpcji – konsumpcją współdzieloną, zużyciem, zrozumieniem tych modeli przez konsumenta oraz kontekstem prawnym i fiskalnym w większym stopniu sprzyjającym przedsiębiorstwom innowacyjnym.

1.8.

Dążenie do decentralizacji gospodarki opartej na funkcjonalności pozwala sprostać nowym wyzwaniom w zakresie zrównoważonego rozwoju regionów, poprzez eksperymentowanie z nowymi modelami biznesowymi. Gospodarka oparta na funkcjonalności umożliwia uwydatnić atuty regionów, wyjść poza standaryzację produkcji seryjnej, częściowo odpowiedzialnej za rozczarowanie wynikające z obecnego modelu konsumpcji, a także uwzględnić wszystkie koszty zewnętrzne systemu produkcyjnego. Również miasta, ze względu na swoją gęstość, sprzyjającą łączeniu zasobów i dzieleniu się kosztami, są jednym z obszarów najlepiej przygotowanych do opracowywania rozwiązań w dziedzinie gospodarki opartej na funkcjonalności.

1.9.

Aby rozwiązać problem zasadniczego przejścia na nowy model gospodarczy, co spowoduje poważne konsekwencje systemowe w wielu dziedzinach, zaleca się, aby w EKES-ie powstała nowa stała przekrojowa struktura w celu analizowania tego procesu.

1.10.

Przydatna mogłaby okazać się platforma wymiany na poziomie europejskim, służąca eksponowaniu inicjatyw w dziedzinie gospodarki opartej na funkcjonalności, jako że pozytywne przykłady wciąż są nieliczne i nie zawsze cieszą się widocznością, na jaką zasługują. Platformę taką można by włączyć w projekt europejskiej platformy w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym, zatwierdzonej przez Komitet podczas głosowania nad opinią w sprawie pakietu gospodarki o obiegu zamkniętym przedstawionego przez Komisję Europejską.

1.11.

Gospodarka oparta na funkcjonalności może umożliwić reorganizację poszczególnych wartości wchodzących w skład wartości danego towaru. Należy bowiem znaleźć sposób współistnienia w ramach gospodarki opartej na funkcjonalności nie tylko wartości użytkowania, lecz również wartości w kategoriach pracy.

1.12.

Zasadnicze znaczenie będzie miało doprecyzowanie i uproszczenie wyzwań w dziedzinie ubezpieczenia modeli gospodarki opartej na funkcjonalności, dlatego powinno one być bardziej jednoznaczne dla konsumenta końcowego, z myślą o rozwijaniu nowych ofert tej gospodarki.

2.1.

Gospodarka oparta na funkcjonalności ma na celu propagowanie użytkowania towarów zamiast ich posiadania. Chodzi jednak o wykroczenie poza zwykłe połączenie „usług” dodanych z „produktem” i o uznanie wszystkich zmian dotyczących konsumpcji a związanych z lepszym uwzględnieniem użytkownika końcowego i bardziej zasobooszczędnymi modelami gospodarczymi, przy osiąganiu nawet dodatkowych korzyści dla regionów. Rozumując w ten sposób, przedsiębiorstwa nie sprzedają już produktu, lecz jego funkcję, za którą konsument płaci w zależności od użytkowania. W związku z tym producenci a priori powinni być zainteresowani tym, by tworzyć w ramach swojego modelu biznesowego produkty trwałe, dające się naprawić i łatwe w utrzymaniu, oraz by zapewnić odpowiedni łańcuch produkcji i logistyki.

2.1.1.

Wpisany w taką sytuację paradygmat gospodarczy nadal opiera się na koncepcji, że wartość wynika z korzyści odniesionych z użytkowania, ale także z samego produktu czy usługi lub z ich postrzegania przez innych, a więc ich wartości w kategoriach pracy lub wymiany.

2.1.2.

W tradycyjnym modelu gospodarczym producenci tworzą wartość, a konsumenci, poprzez samą konsumpcję, niszczą ją. W gospodarce opartej na funkcjonalności interesy obu stron powinny być takie same, albo przynajmniej zbieżne, by obie strony mogły zachować wartość, a nawet ją tworzyć. W kontekście obecnej rewolucji cyfrowej, uzyskiwanie i wykorzystywanie danych pozyskanych dzięki znajomości sposobów, na jakie wykorzystują je konsumenci i producenci, to niektóre z nowych zasobów i wartości stworzonych przed obie strony.

2.1.3.

Nowa sytuacja powstająca wokół wciąż jeszcze teoretycznej postaci „prosumenta” (neologizm wiążący dwie historycznie odrębne role producenta i konsumenta) odzwierciedla tę zmianę stosunków gospodarczych, wcześniej w znacznym stopniu liniowych lub wertykalnych, w bardziej rozgałęzione lub horyzontalne modele i organizacje.

2.1.4.

Gospodarka oparta na funkcjonalności może sprzyjać dematerializacji gospodarki poprzez uwzględnienie wszystkich kosztów w cenie końcowej. Powinna sprzyjać rozdzieleniu działalności gospodarczej od wpływu na środowisko.

2.2.

Dwie szkoły teoretyczne opracowały dwa mniej lub bardziej udane modele zastosowania koncepcji gospodarki opartej na funkcjonalności. Pierwszy z nich nawiązuje do oferty usługi, w ramach której kładzie się największy nacisk na użytkowanie, a także odnosi się do ogólnej koncepcji gospodarki usługowej. Choć ponownie definiuje stosunki własności, w żadnym stopniu nie kwestionuje produktów. Drugi model skupia się na efektach zewnętrznych gospodarki opartej na funkcjonalności, pozwalających znaleźć nowe rozwiązania, w ramach których sprzedaż towarów i usług postrzega się jako całość (zadając pytanie o pracę, a nawet produkcję zasobów niematerialnych, zwłaszcza z punktu widzenia regionu), i w ramach których nieodłączną częścią rozwiązania jest konsument.

2.3.

EKES pragnie przyjąć wyważone podejście. Nie chodzi tutaj o powszechne promowanie gospodarki opartej o funkcjonalności, lecz o upowszechnianie jej tam, gdzie może stanowić odpowiedź na nowe, wspomniane już wyzwania.

3.1.

Gospodarka oparta na funkcjonalności jest interesująca, ponieważ może teoretycznie, a przynajmniej pod pewnymi warunkami, stanowić odpowiedź na wiele wyzwań związanych z obecną konsumpcją, zarówno gospodarczych, jak i społecznych, środowiskowych czy kulturowych.

3.2.

W ramach zintegrowanego podejścia, a w szczególności na szczeblu regionalnym, gospodarka oparta na funkcjonalności może przynieść dodatkowe korzyści lub pozytywne efekty zewnętrzne. Za przykład może tu posłużyć sytuacja, w której niektóre samorządy terytorialne – za pomocą przekrojowych i opartych na współpracy metod pracy – uwzględniają w swoich usługach oświetlenia publicznego wyniki gospodarcze i bezpieczeństwo przestrzeni publicznych, a także zmniejszenie zanieczyszczenia świetlnego i zużycia energii. Połączenie tych różnych celów zamiast optymalizacji jednego tylko parametru umożliwia stawienie czoła licznym wyzwaniom przy zachowaniu kontroli nad kosztami.

3.2.1.

Poprzez łączenie inwestycji gospodarka oparta na funkcjonalności jest sposobem na upowszechnianie innowacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, w szczególności jeśli chodzi o ekologiczne lub czyste innowacje technologiczne. Te ostatnie często wymagają większych nakładów kapitałowych niż rozwiązania konwencjonalne i dlatego sprzyja im model gospodarczy służący upowszechnianiu ich za pośrednictwem konsumentów, którzy w ujęciu indywidualnym nie dysponowaliby wystarczającymi środkami finansowymi. Na przykład umowa o poprawę efektywności energetycznej pozwoli użytkownikowi na dysponowanie często drogimi technologiami i usługami w zakresie efektywności energetycznej za skromną, uiszczaną co miesiąc, opłatę.

3.3.

Jeśli chodzi o środowisko, obecne modele konsumpcji oparte na własności indywidualnej prowadzą do niepełnego wykorzystania dóbr i w związku z tym do znacznego marnotrawstwa zasobów naturalnych (np. obecnie samochód pozostaje niewykorzystany się przez 95 % czasu, a w mieście jest on zazwyczaj wykorzystywany przez niewiele więcej niż jedną osobę (1,2 osoby).

3.3.1.

Nabycie usługi w zakresie mobilności (miejsce w samochodzie przez daną liczbę kilometrów, pojazd na określony czas i kilometraż itp.) pozwala lepiej wykorzystać te zasoby. Dlatego gospodarka oparta na funkcjonalności może zwiększyć użytkowanie wielu dóbr konsumpcyjnych, a tym samym stworzyć większą wartość przy mniejszym śladzie środowiskowym.

3.3.2.

Ceny usług gospodarki opartej na funkcjonalności, przy których ustalaniu uwzględnia się wszystkie koszty produktów i usług, a nie tylko koszt krańcowy, pozwalają użytkownikowi lepiej zrozumieć rzeczywiste koszty. Umożliwia to wysłanie sygnału cenowego bardziej zbliżonego do rzeczywistych skutków produkcji i zachęcanie do bardziej odpowiedzialnych zachowań (np. płacąc za jedną godzinę współdzielenia pojazdu użytkownik pokrywa koszt amortyzacji samochodu oraz płaci za jego ubezpieczenie, parking, paliwo itp., a więc pokrywa proporcjonalną część wszystkich kosztów. Dzięki temu konsument będzie bardziej wyczulony na rozsądne korzystanie z pojazdu, w przeciwieństwie do eksploatowania go przez „właścicieli”, którzy jako jedyny koszt użytkowania postrzegają powszechnie wyłącznie paliwo).

3.4.

Ze społecznego punktu widzenia gospodarka oparta na funkcjonalności, poprzez obniżenie kosztów dostępu do produktu lub usługi, niezależnie od tego, czy ma to miejsce dzięki połączonej inwestycji czy poprzez ograniczenie kosztów pożądanego użytkowania jedynie do kosztu dostępu, może umożliwić większej liczbie konsumentów dostęp do usług, które do tej pory pozostawały dla nich niedostępne. Kluczowym zagadnieniem zarówno z punktu widzenia ekonomicznego, jak i prawnego czy związanego z ubezpieczeniem, jest zatem postać inwestora i właściciela kapitału udostępnionego użytkownikom. W tej kwestii zasadnicze znaczenie wydają się mieć wyzwania związane z nowymi przepisami, które będzie trzeba opracować.

3.4.1.

Mamy do czynienia z wieloma wyzwaniami społecznymi, które, podobnie jak wyzwania w obszarze ochrony środowiska, należy dokładnie przeanalizować, aby zdecydować, czy w danej dziedzinie warto korzystać z rozwiązań gospodarki opartej na funkcjonalności, czy też nie, a zwłaszcza by określić warunki wdrażania gospodarki opartej na funkcjonalności na rzecz postępu społecznego.

3.5.

Nie bez znaczenia jest zmiana paradygmatu wiążąca się z przejściem od „własności” do „dostępu”. Chodzi o zmianę modelu konsumpcji z modelu opartego na ostentacji i pragnieniu naśladowania na konsumpcję spokojniejszą, w mniejszym stopniu opierającą się na mechanizmach kompulsywnych, a w każdym razie mniej zależną od własności dóbr materialnych.

3.6.

Technologia cyfrowa może poszerzyć zakres gospodarki opartej na funkcjonalności umożliwiając jej wyjście z domeny zarezerwowanej dla przedsiębiorców, a przynajmniej dla nich stworzonej. Poprzez obniżenie kosztów rozpowszechniania i wdrażania, możliwości w obszarze cyfrowym mogą przynieść rozwiązania w zakresie gospodarki opartej na funkcjonalności wszystkim i w różnych dziedzinach (muzyka, mobilność, sprzęt, mieszkalnictwo itp.). Z tej perspektywy i z myślą o ułatwieniu współistnienia z istniejącym modelem gospodarczym, należy szybko opracować i wdrożyć odpowiednie ramy podatkowe i regulacyjne.

3.7.

Z ostatnich prac i wniosków z doświadczeń wynika, że praktyki w dziedzinie gospodarki opartej na funkcjonalności sprawdzają się i są przyjmowane wtedy, gdy rozwiązania takie ulepszają doświadczenie użytkownika i jakość życia konsumenta, a nie tylko na podstawie kryteriów ekonomicznych i środowiskowych. Za przykład mogą tu posłużyć systemy współdzielenia pojazdów w powiązaniu z kluczowym problemem parkowania w centrum miasta, który to problem systemy te umożliwiają rozwiązać, a także strumieniowa transmisja wideo dająca prawie natychmiastowy dostęp do bogatego katalogu.

4.1.

Gospodarka oparta na funkcjonalności może w określonych przypadkach prowadzić do przyspieszenia tempa konsumpcji i wymiany produktów. W sektorach telefonii komórkowej oraz sprzedaży pojazdów będących w wynajmie długoterminowym nie można intuicyjnie stwierdzić, czy modele te (wynajem długoterminowy, z reguły z opcją zakupu) przyczyniają się do wydłużenia okresu eksploatacji produktów lub ulepszenia recyklingu po wycofaniu z eksploatacji.

4.2.

Choć realizacji konkretnych przykładów podejmują się najczęściej duże grupy producenckie, to bardziej tradycyjne sektory, takie jak rolnictwo, np. poprzez zakupy grupowe, lecz także przedsiębiorstwa typu start-up, mają do odegrania ważną rolę w ugruntowaniu pozycji gospodarki opartej na funkcjonalności w społeczeństwie i jej upowszechnianiu. Wydaje się ponadto, że dzięki tej koncepcji i jej realizacji również MŚP mogą znaleźć nowe rozwiązania dla swoich klientów. Z kolei struktury zorganizowane na zasadzie spółdzielni mogą sprzyjać bardziej horyzontalnym sposobom zarządzania, w które w pełni zaangażowany jest użytkownik.

4.3.

Poprzez obniżenie kosztów dostępu do produktu lub usługi, gospodarka oparta na funkcjonalności może przynieść korzyści obywatelom o najniższych dochodach. Umożliwia ona zwłaszcza pewną swobodę i elastyczność w dostępie do usług i produktów. Jednocześnie jednak może pogorszyć sytuację tych najuboższych obywateli, jeżeli nie byliby w stanie opłacić praw dostępu, użytkowania czy abonamentu na usługę. Z tego punktu widzenia oraz w kontekście rosnącej niepewności w wielu krajach europejskich, osoby najuboższe mogą preferować własność jako formułę oferującą większe bezpieczeństwo. Ponadto jeśli chodzi o dostęp do pewnych produktów lub usług, jego nierówny charakter nie wynika jedynie z kapitału gospodarczego (zasoby finansowe), lecz również z kapitału kulturowego lub związanego z wykształceniem (pochodzenie społeczne, szkolenia).

4.4.

Z perspektywy społecznej, gospodarka oparta na funkcjonalności może jeszcze bardziej uzależnić konsumenta, a więc i obywatela, od organizacji gospodarczych lub od pewnego systemu technicznego i gospodarczego. Po zarejestrowaniu się w charakterze użytkownika danej usługi trudno jest udostępniony produkt naprawić, zmienić, zmodyfikować itp., lub wręcz jest to niemożliwe. Jeżeli usługi nie będą w wystarczającym stopniu włączać użytkowników w opracowywanie rozwiniętych rozwiązań, gospodarka oparta na funkcjonalności może zwiększyć kontrolę zewnętrzną. Należałoby poszukiwać modeli gospodarczych i modeli zarządzania sprzyjających upodmiotowieniu konsumentów (w ich wyborach, praktykach i użytkowaniu produktów), a także je upowszechniać.

4.5.

Technologia cyfrowa może umożliwić rozszerzenie zakresu stosowania gospodarki opartej na funkcjonalności na ogół konsumentów. Budzi jednak również szereg wątpliwości dotyczących przechwytywania wartości przez niektóre platformy, optymalizacji opodatkowania lub jego unikania, poszanowania prawa do prywatności (zwłaszcza jeśli chodzi o wykorzystanie zgromadzonych danych), koncentracji gospodarczej (monopol platform), a także zagadnień związanych z pracą (o czym była już mowa w pkt 1.6).

4.6.

Zwykłe przejście na gospodarkę usługową nie może uchronić gospodarki opartej na funkcjonalności przed takimi zagrożeniami. Przezwyciężenie tych trudności może umożliwić bardziej zintegrowane podejście do gospodarki opartej na funkcjonalności, w ramach którego kwestionowano by zarówno zarządzanie przedsiębiorstwem, jak i pracę i stosunek do terytorium, a także uwzględniano by konsumenta na etapie projektowania i całego cyklu życia produktu.

4.7.

Jednak w przypadku niektórych z tych zagadnień, w szczególności w zakresie konkurencji lub poszanowania prywatności, z pewnością konieczna jest interwencja prawna.

5.1.

Unia Europejska powinna zająć się zagadnieniem gospodarki opartej na funkcjonalności z wielu powodów. Mają one charakter środowiskowy, społeczny, kulturowy, a także gospodarczy. W ramach tej refleksji ważne są ponadto wyzwania cyfrowe i, ogólnie rzecz biorąc, powiązania z nowymi modelami biznesowymi, takimi jak konsumpcja współdzielona, gospodarka o obiegu zamkniętym itp., zwłaszcza w odniesieniu do szybkości wprowadzanych zmian na dużą skalę.

5.2.

W Europie gospodarka oparta na funkcjonalności zdaje się otwierać przed przedsiębiorstwami możliwości tworzenia wartości dodanej i upowszechniania zdecydowanych rozwiązań w zakresie zatrudnienia (zwłaszcza na późniejszych etapach, w sektorach konserwacji, naprawy itp., ale także na etapach wczesnych – w opracowywaniu innowacyjnych modeli gospodarczych i projektowaniu usług powiązanych), a w szczególności wzmocnienia konkurencyjności niektórych sektorów. Gospodarka oparta na funkcjonalności, w ramach której zamiast standardowej i niedostosowanej produkcji rozwijane są oferty usług najlepiej odpowiadających potrzebom konsumentów, może pomóc przywrócić więź zaufania między przedsiębiorstwami a konsumentami oraz nadać nowe znaczenie konsumpcji.

5.3.

Podczas gdy działy innowacji dużych przedsiębiorstw, samorządy i liczni eksperci nawołują do upowszechniania gospodarki opartej na funkcjonalności, ze zdumieniem obserwujemy słaby odzew na poziomie europejskim. Mimo że gospodarka oparta na funkcjonalności znajduje się w samym sercu gospodarki o obiegu zamkniętym, w żaden sposób nie nawiązuje się do niej w niedawnym sprawozdaniu Komisji pt. „Zamknięcie obiegu”.

5.3.1.

Mimo wspomnianych wątpliwości i ograniczeń, w niepewnej sytuacji politycznej i gospodarczej panującej obecnie w Europie, gospodarka oparta na funkcjonalności jest dla kontynentu szansą na docenienie i pogłębienie fachowej wiedzy oraz kompetencji licznych podmiotów.

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/6

Sprawozdawca:

Antonio GARCÍA DEL RIEGO

1.1.

EKES zachęca Komisję do kontynuowania działań na rzecz opracowania wniosków dotyczących strategii politycznych mających na celu powstawanie innowacyjnych i szybko rozwijających się przedsiębiorstw oraz zaleca, aby inicjatywy te były prowadzone, kierowane i koordynowane przez pojedynczą jednostkę odpowiedzialną za ocenę, monitorowanie i osiąganie synergii między innowacyjnymi strategiami politycznymi realizowanymi przez różne dyrekcje generalne. Takie wnioski dotyczące strategii politycznych powinny wzmacniać jednolity rynek, wspierać klastry i ekosystemy, w których tworzone są innowacyjne przedsiębiorstwa typu start-up, rozwijać element kapitałowy europejskich rynków kapitałowych, zachęcać do uwzględniania w programach akademickich perspektywy przyszłościowych zawodów oraz minimalizować koszty i biurokrację związane z rozpoczynaniem nowego przedsięwzięcia.

1.1.1.

Komisja powinna kontynuować swoje prace, egzekwując obowiązujące przepisy dotyczące jednolitego rynku: długoterminowe projekty harmonizacji, na przykład standardów w zakresie rachunkowości i upadłości, automatyczne uznawanie kwalifikacji zawodowych i stopni naukowych, przyspieszone wdrażanie strategii jednolitego rynku cyfrowego oraz pełna realizacja unii rynków kapitałowych (1) znacząco pomogłyby UE w pełni wykorzystać potencjał prawdziwego jednolitego rynku. Proste i skuteczne przepisy dotyczące umów transgranicznych powinny wpłynąć stymulująco na transgraniczny handel elektroniczny, zmniejszając rozdrobnienie przepisów prawa konsumenckiego i ograniczając koszty przestrzegania przepisów przez przedsiębiorstwa.

1.1.2.

Należy dalej zwiększać finansowanie kapitałem własnym w celu wspierania przedsiębiorstw typu start-up w fazie rozwoju. Oprócz innych czynników wiąże się to z większą neutralnością systemu podatkowego, w którym finansowanie dłużne i kapitałowe traktowane będzie jednakowo przez umożliwienie odliczania zarówno odsetek, jak i wypłaty dywidend (2). Przedsiębiorstwa typu start-up powinny mieć możliwość korzystania z pakietów „opcji na akcje” do przyciągania i zatrzymywania talentów.

1.1.3.

Należy stworzyć i krzewić kulturę kapitałową, w tym przez inicjatywy edukacyjne i inicjatywy o charakterze nieustawodawczym. W europejskim systemie finansowym trzeba opracować płynne produkty inwestycyjne odpowiednie dla inwestorów detalicznych, tak by zachęcić ich do inwestowania w innowacyjne małe przedsiębiorstwa.

1.1.4.

Ograniczenie biurokracji i nadmiernie rygorystycznego wdrażania ma również kluczowe znaczenie dla minimalizacji obciążeń administracyjnych i unikania zbędnych kosztów oraz nieefektywności czasowej przedsiębiorców.

1.1.5.

Należy wzmocnić i przyspieszyć rozwój nowych rodzajów współpracy w państwach członkowskich między uczelniami wyższymi a przedsiębiorstwami reprezentującymi zarówno duży przemysł, jak i mniejsze firmy, podejmując nowatorskie środki polityczne, tak by UE stała się magnesem dla talentów.

1.1.5.1.

EKES zachęca Komisję, by eliminować wszelkie ograniczenia prawne dotyczące wymian studentów i młodych przedsiębiorców (3), na przykład przez utworzenie programu Erasmus dla młodych przedsiębiorców.

1.1.5.2.

W celu polepszenia dostępu do informacji o obiecujących przedsiębiorstwach, EKES zaleca utworzenie opartej na platformie bazy informacji, zintegrowanej z Europejskim Centrum Doradztwa Inwestycyjnego (ECDI) oraz Europejskim Portalem Projektów Inwestycyjnych (EPPI) (4). Zawierałaby informacje o szybko rozwijających się przedsiębiorstwach europejskich z różnych sektorów, wybieranych w oparciu o obiektywne i przejrzyste kryteria, pozwalające na porównywanie przedsiębiorstw i benchmarking.

1.1.6.

EKES uważa, że wymiana i ocena dobrych praktyk zapewnia cenne źródło informacji umożliwiające eksperymentowanie z nowymi strategiami politycznymi (5).

1.2.

Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI) oraz Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) zostały poproszone o wspieranie innowacyjnych przedsiębiorstw za pomocą specjalnego kapitału wysokiego ryzyka i kapitału zalążkowego, tak by ułatwiać transfer technologii z uniwersytetów i ośrodków badawczych. Może to być zorganizowane w formie gwarancji pierwszego kredytu, które mogłyby pomóc przezwyciężyć początkowy opór wobec finansowania prywatnego.

1.3.

Kluczową rolę we wspomaganiu innowacyjnych projektów we wzroście i wchodzeniu na rynek powinien odgrywać Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) wielkości 21 mld EUR, utworzony z gwarancji UE i kapitału Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Ponadto EFIS może być wzorem dla przyszłych budżetów UE w przechodzeniu z tradycyjnego sposobu finansowania opartego na dotacjach na bardziej skuteczny model inwestycyjny, w którym „przyciąga się” fundusze na projekty. EFIS z powodzeniem finansuje projekty z dziedzin stosunkowo ryzykownych, które mogły zostać z łatwością przeoczone (6).

1.4.

EKES apeluje o stworzenie szerszego zestawu narzędzi do stymulowania inwestycji w fazie wzrostu, obejmującego fundusze asymetryczne, zakładające różne stopy zwrotu dla różnych grup inwestorów, oraz alternatywne instrumenty finansowania, takie jak finansowanie społecznościowe (7). Aby ułatwić europejskim MŚP dostęp do rynków, należałoby także rozważyć tworzenie alternatywnych systemów obrotu.

1.5.

Komisja powinna zająć się kwestią różnic regulacyjnych między UE i USA w odniesieniu do traktowania inwestycji w oprogramowanie i usunąć przeszkody prawne, które utrudniają europejskiemu sektorowi finansowemu inwestowanie w rozwój cyfrowy.

2.1.

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) są kluczowym elementem europejskiej gospodarki, istotnie przyczyniającym się do tworzenia miejsc pracy i wzrostu gospodarczego (8).

2.1.1.

W 2015 r. ponad 22,3 mln MŚP w Unii Europejskiej stanowiło 99,8 % wszystkich przedsiębiorstw niefinansowych, zatrudniało 90 mln osób (66,9 % ogółu zatrudnionych), wytwarzało 57,8 % całkowitej wartości dodanej (9) i zapewniało 85 % nowych miejsc pracy. Europa musi dbać o tworzenie nowych MŚP, które zajmą miejsce 200 tys. przedsiębiorstw ogłaszających każdego roku upadłość (10), co dotyka 1,7 mln pracowników. Z punktu widzenia przyszłego wzrostu gospodarczego ważniejsze są jednak przedsiębiorstwa, które chcą wprowadzać innowacje, rozwijać się i eksportować.

2.2.

Tworzenie szybko rozwijających się przedsiębiorstw typu start-up ma kluczowe znaczenie ze względu na ich ukierunkowanie na innowacje w szybko rozwijających się sektorach o wysokiej wartości dodanej. Właśnie te przedsiębiorstwa będą tworzyć w przyszłości miejsca pracy i pobudzać większą wydajność, co ma podstawowe znaczenie dla poprawy poziomu życia. Mimo iż Europa odnotowuje sukcesy w niektórych dziedzinach, pozostaje w tyle, jeśli chodzi o przechodzenie z etapu start-up do etapu scale-up, które ostatecznie powinno prowadzić do wzrostu i tworzenia miejsc pracy, których Europa potrzebuje (11).

2.3.

Niniejsza opinia z inicjatywy własnej koncentruje się na przedsiębiorstwach typu scale-up: szybko rozwijających się przedsiębiorstwach o średnim rocznym wzroście zatrudnienia (lub obrotów) wynoszącym powyżej 20 % w okresie trzech lat oraz zatrudniających 10 lub więcej pracowników na początku okresu obserwacji (12). Podstawową cechą przedsiębiorstw scale-up jest to, że realizują modele biznesowe, które są wysoce skalowalne. Skalowalność to zdolność do rozwoju pod względem dostępu do rynku, przychodów i struktury budowana na przykład poprzez szybkie powielanie modelu biznesowego na różnych rynkach lub nowe sposoby zarządzania.

2.3.1.

Badanie OECD obejmujące 11 krajów (13) wykazało, że choć przedsiębiorstwa typu scale-up stanowiły mniej niż 10 % firm we wszystkich 11 krajach, to stworzyły do dwóch trzecich wszystkich nowych miejsc pracy (14).

2.4.

Przedsiębiorstwa typu start-up są z reguły mniej rentowne w perspektywie krótkoterminowej i są uzależnione od finansowania zewnętrznego. Jeśli te innowacyjne przedsiębiorstwa nie będą w stanie finansować swoich planów rozwoju, nie uda im się rozwinąć, a podstawowy potencjał w zakresie wzrostu produktywności i tworzenia miejsc pracy zostanie prawdopodobnie zahamowany.

2.4.1.

Według analizy Banku Światowego (15) średni odsetek zagrożonych kredytów MŚP na rynkach rozwiniętych w 2007 r. wynosił 6,93 %, czyli ponad dwa razy więcej niż w przypadku kredytów dla dużych przedsiębiorstw (2,54 %). Liczba kredytów zagrożonych dramatycznie wzrosła podczas kryzysu w Portugalii, Hiszpanii, we Włoszech i w Irlandii, do poziomu między 10 % a 25 %.

2.4.1.1.

Polityki zachęcające banki do udzielania kredytów firmom obarczonym większym ryzykiem, w szczególności spółkom na wczesnym etapie rozwoju z ograniczonym zabezpieczeniem, mogłyby doprowadzić do stworzenia grupy ryzykownych banków, ograniczenia kredytów i rosnącej niestabilności finansowej (16).

2.5.

Europa musi skupić się na sprawnym funkcjonowaniu szwankującego obecnie procesu przechodzenia do kolejnych etapów finansowania.

2.5.1.

Przechodzenie do kolejnych etapów finansowania dzieli się na cztery fazy: faza start-up (finansowanie z grantów, kapitałów zalążkowych, przez rodzinę i przyjaciół), budowanie kapitału własnego (finansowanie społecznościowe, mikrofinansowanie, anioły biznesu), trwały wzrost (sekurytyzacja, private equity, kapitał wysokiego ryzyka, inwestorzy instytucjonalni, emisje długu na rynku niepublicznym) i faza wyjścia (przejęcie, publiczne rynki kapitałowe).

3.1.

Dobrze funkcjonujące innowacyjne ekosystemy, które wspierają rozwój przedsiębiorstw typu scale-up, charakteryzują się silnymi, wzajemnie powiązanymi sieciami instytucji badawczych i edukacyjnych, dużych przedsiębiorstw i inwestorów kapitału wysokiego ryzyka, a także obecnością talentów w dziedzinie kreatywności i przedsiębiorczości (17).

3.1.1.

Zazwyczaj przedsiębiorstwa typu start-up powstają w ośrodkach technologicznych tworzonych przy wysokiej klasy uniwersytetach, które odgrywają kluczową rolę w rozwijaniu dynamicznego otoczenia biznesu, ponieważ są źródłem talentów zarówno pod postacią studentów, jak i pracowników naukowych. Potężne, dobrze połączone klastry zwiększają wydajność przedsiębiorstw, kierują innowacjami i napędzają je oraz stymulują powstawanie nowych przedsiębiorstw. USA i Chiny, a także niektóre ośrodki w Europie, prowadzą długoterminową batalię o przyciąganie talentów i kapitału oraz wspieranie innowacji.

3.1.2.

Jednakże rozdrobnienie europejskich rynków pracy utrudnia spontaniczne przechodzenie od etapu start-up do etapu scale-up. W tym kontekście niezmiernie istotne wydaje się zarówno zwiększanie mobilności pracowników w obrębie UE, jak i przyciąganie z krajów trzecich talentów, które posłużą potem za magnes, tworząc w ten sposób pozytywne sprzężenia zwrotne.

3.1.3.

Należy zachęcać do uruchomienia programu Erasmus dla młodych przedsiębiorców. Program ten wpasowuje się w wytyczną wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, ułatwiałby mobilność i zostałby dobrze odebrany przez przedsiębiorstwa.

3.1.3.1.

Niedawno przyjęto pewne strategie polityczne w celu przyciągnięcia talentów spoza UE. Wprowadzony w 2009 r. system niebieskiej karty przyspieszył przypływ wykwalifikowanych pracowników pracujących dla unijnego pracodawcy (18). Na szczeblu krajowym niektóre państwa europejskie utworzyły już specjalne procedury wizowe dla przedsiębiorców, a inne zaczynają wdrażać takie procedury (19).

3.1.4.

Wyjątkowo udanym przykładem ośrodka technologicznego jest Oxbridge, która to nazwa odnosi się do regionu wpływów obejmującego uniwersytety w Oxford i Cambridge w Zjednoczonym Królestwie. Środowisko zaangażowane w działania w obszarze zaawansowanych technologii w Zjednoczonym Królestwie nie przestało rozwijać się i wprowadzać innowacji w przedłużającym się okresie recesji gospodarczej i stagnacji w latach 2008–2012 (20).

3.1.4.1.

Jednak wiele uniwersytetów w Europie nie ma pozycji, struktury ani woli, by tworzyć warunki do rozwoju przedsięwzięć na terenie kampusów lub orędować na rzecz takiego programu u rządów (21). Władze uczelni i rządy powinny tworzyć powiązania z przemysłem, inwestować w biura transferu technologii na terenie kampusów i w kształcenie w dziedzinie przedsiębiorczości (22).

3.1.5.

Przedsiębiorstwa typu spin-off utworzone w wyniku transferu technologii z uniwersytetów napotykają trudności w rozwoju z powodu braku pieniędzy i wyspecjalizowanego zarządzania. Istotne jest zatem, by mogły liczyć na instytucjonalne wsparcie publiczne, aby przezwyciężyć początkową niechęć inwestorów prywatnych do inwestowania w przedsiębiorstwa typu spin-off o profilu technicznym, jako że są one postrzegane jako ryzykowne i o zbyt technicznym charakterze, a ich istota często nie jest zbyt dobre rozumiana.

3.2.

Mimo podobnego poziomu wykształcenia Europejczycy znacznie rzadziej zakładają nowe przedsiębiorstwa niż Amerykanie. Wielorakie przyczyny tego stanu rzeczy obejmują dużą niechęć do ryzyka, wysoki poziom obciążeń administracyjnych, niewystarczająco rozwinięte programy kształcenia związanego z przedsiębiorczością, niewystarczającą rozwiniętą kulturę drugich szans oraz brak kultury inwestycji na niepublicznym rynku kapitałowym. Należy również zwrócić uwagę na wczesne rozwijanie kultury przedsiębiorczości na poziomie szkoły podstawowej i średniej.

3.2.1.

Zakładając nowe przedsiębiorstwo, Europejczycy najbardziej boją się upadłości: 43 % w porównaniu do 19 % w Stanach Zjednoczonych. W Stanach Zjednoczonych (23) gotowości do podejmowania ryzyka sprzyja dość skuteczny i bezsankcyjny system procedur upadłościowych dotyczących przedsiębiorstw, a także ogólnie większa akceptacja dla porażek ponoszonych przez przedsiębiorstwa. Krzewienie bardziej przedsiębiorczych postaw powinno stać się priorytetem dla decydentów politycznych i instytucji edukacyjnych.

3.2.1.1.

Niedawne badanie pokazuje, że przedsiębiorstwa zakładane przez osoby po raz kolejny podejmujące działalność gospodarczą odnotowują większy obrót i wzrost zatrudnienia, a także mają większe szanse na uzyskanie zewnętrznego finansowania (24). W Hiszpanii sukces odnosi tylko 20 % przedsiębiorców, którzy tworzą pierwsze przedsiębiorstwo typu start-up; w przypadku tych, którzy podejmują drugą próbę, współczynnik sukcesu wzrasta do zaskakujących 80 %.

3.3.

Szybko rozwijającym się i innowacyjnym przedsiębiorstwom częściej odmawia się finansowania kredytami bankowymi, ponieważ brakuje im kapitału stanowiącego kluczową część ocen kredytowych banków (25). Finansowanie kapitałem własnym ma zatem fundamentalne znaczenie dla przedsiębiorstw typu start-up oraz dla przedsiębiorstw planujących znaczną ekspansję, ale objętych prognozami niepewnych lub ujemnych przepływów pieniężnych. Należy zatem uzupełniać kredyty bankowe, zwiększając różnorodność i elastyczność źródeł finansowania, ze szczególnym uwzględnieniem roli finansowania kapitałem własnym.

3.4.

W Europie należy stworzyć i krzewić kulturę kapitałową, a w europejskich systemach finansowych należy opracować produkty inwestycyjne odpowiednie dla inwestorów detalicznych i zapewnić im płynność niezbędną do inwestowania w innowacyjne małe przedsiębiorstwa.

3.4.1.

Ze względu na brak finansowania na późniejszym etapie europejskie przedsiębiorstwa typu start-up nie mogą utrzymać tempa wzrostu swoich odpowiedników ze Stanów Zjednoczonych i aby przetrwać, muszą wcześniej generować przychody albo są sprzedawane na przedwczesnym etapie po obniżonej cenie. W istocie, do 2009 r. tylko 5 % europejskich przedsiębiorstw nowo utworzonych od 1980 r. znalazło się wśród 1 000 spółek o największej kapitalizacji. W USA ten odsetek wynosił 22 % (26).

3.4.1.1.

Warto zauważyć, że ponad połowa łącznego kapitału wysokiego ryzyka na świecie jest dystrybuowana w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy w Europie tylko 15 %. W 2013 r. w Stanach Zjednoczonych zapewniono 26 mld EUR kapitału wysokiego ryzyka, podczas gdy w Europie kwota ta wyniosła 5 mld EUR, natomiast inwestorzy działający w charakterze aniołów biznesu udzielili przedsiębiorstwom typu start-up wsparcia w wysokości 6 mld EUR w Europie oraz 20 mld EUR w Stanach Zjednoczonych.

3.4.1.2.

UE odczuwa więc duże niedobory kapitału w finansowaniu ze strony aniołów biznesu i kapitału wysokiego ryzyka, które w Stanach Zjednoczonych jest odpowiednio trzy i pięć razy wyższe. Jest to kluczowa różnica, ponieważ to ten rodzaj kapitału potrzebny jest do przekształcania firm w większe i lepiej prosperujące przedsiębiorstwa.

3.4.1.3.

Główną tego przyczyną jest duże rozdrobnienie sektora kapitału wysokiego ryzyka na poszczególne kraje UE. Przeciętny europejski fundusz kapitału wysokiego ryzyka dysponuje około 60 mld EUR i jest o połowę mniejszy od średniej wielkości funduszu tego typu w USA, a 90 % inwestycji kapitału wysokiego ryzyka skupiona jest zaledwie w ośmiu państwach członkowskich UE (Danii, Finlandii, Francji, Niemczech, Niderlandach, Hiszpanii, Szwecji i Zjednoczonym Królestwie) (27). Ze względu na różnorodność przepisów w państwach członkowskich fundusze kapitału wysokiego ryzyka ponoszą wysokie koszty w pozyskiwaniu środków w całej Europie, są zatem małe i posiadają mniej kapitału na wspieranie rozwoju przedsiębiorstw. Gdyby europejskie rynki wysokiego ryzyka były tak rozwinięte, jak rynki w USA, w latach 2008–2013 przedsiębiorstwa mogłyby mieć dostęp do funduszy większych o 90 mld EUR (28).

3.4.1.4.

Problem stanowi także niewystarczające zaangażowanie inwestorów prywatnych. Przez ostatnie dziesięć lat europejski sektor kapitału wysokiego ryzyka zaczął w coraz większym stopniu zależeć od instytucji sektora publicznego, które dokonały 31 % (29) wszystkich inwestycji w 2015 r., w porównaniu z zaledwie 15 % (30) w roku 2007. Celem nie powinno być ograniczanie pieniędzy publicznych, ale zwiększanie prywatnych źródeł. Jeśli ten sektor ma stać się samowystarczalny w perspektywie długoterminowej, należy rozszerzyć i zdywersyfikować bazę inwestorów.

3.4.1.5.

Jako zachętę do zawiązywania partnerstw publiczno-prywatnych można by rozważyć fundusze asymetryczne. Są to fundusze kapitału wysokiego ryzyka, w których inwestorzy korzystają z różnych warunków i stóp zwrotu, w zależności od swoich celów inwestycyjnych, z uwzględnieniem różnych interesów partnerów w różnych formach współpracy. Tego typu fundusze istnieją już w Finlandii, Grecji, Zjednoczonym Królestwie i Niderlandach.

3.4.2.

Aby ułatwić europejskim MŚP dostęp do rynków, należałoby także rozważyć tworzenie alternatywnych systemów obrotu. Powinny one pozwalać na niskie koszty notowań i elastyczne podejście do potrzeb mniejszych, dynamicznych przedsiębiorstw. Dobrymi przykładami są londyński Alternative Investment Market (AIM), paryski Nouveau Marché lub madrycki Mercado Alternativo Bursatil (MAB). Taki elastyczny system może stać się mieczem obosiecznym. Małym przedsiębiorstwom łatwiej jest wprowadzać akcje na giełdę, ale z drugiej strony niedoświadczonym inwestorom może być trudno oceniać dokładny profil ryzyka danego przedsiębiorstwa.

3.4.3.

Zdolność przedsiębiorstw unijnych do inwestowania w rozwój technologii w porównaniu z ich odpowiednikami w USA ograniczają niekiedy szczegółowe regulacje dotyczące danego sektora. Na przykład istnieje asymetria uregulowań prawnych między europejskimi, amerykańskimi a szwajcarskimi podmiotami finansowymi w zakresie niezbędnych inwestycji w oprogramowanie i inne wartości niematerialne i prawne, które mają kluczowe znaczenie dla rozwoju cyfrowego.

3.4.3.1.

Sektor bankowy jest zdecydowanie największym sektorem IT na świecie: na innowacje IT przeznacza się 700 mld USD – sektor finansowy wydaje jedną piątą z tej kwoty i odpowiada za 5–10 % inwestycji (31). W rezultacie banki są jednym z głównych podmiotów w kontekście cyfryzacji oraz głównym źródłem finansowania gospodarki cyfrowej.

3.4.3.2.

Niemniej jednak ramy regulacyjne penalizują te bardzo potrzebne inwestycje w IT. Rozporządzenie finansowe powinno traktować oprogramowanie jak zwykłe aktywa i nie powinno zmuszać banków UE do potrącania tych inwestycji ze względu na wymogi kapitałowe.

3.5.

Różne zasady opodatkowania obowiązujące w poszczególnych państwach członkowskich i w odniesieniu do poszczególnych rodzajów finansowania stanowią przeszkodę w rozwoju ogólnoeuropejskich rynków kapitałowych, co wpływa zarówno na inwestorów, jak i na emitentów.

3.5.1.

Większość systemów opodatkowania osób prawnych w Europie faworyzuje raczej finansowanie dłużne niż kapitałowe, umożliwiając odliczanie kosztów odsetek od podatku; nie stosuje się odliczeń z tytułu wypłat dywidendy w przypadku kapitału własnego. Taka nierównowaga na korzyść długu mogłaby zostać zniwelowana przez ulgi podatkowe dotyczące kosztów zarówno finansowania kapitałowego, jak i finansowania dłużnego (32).

3.5.1.1.

Zachęty podatkowe odgrywają istotną rolę w zapewnianiu finansowania dla szybko rozwijających się przedsiębiorstw na wczesnym etapie rozwoju i kilka rządów na świecie ustanowiło ulgi podatkowe dla osób i firm, które inwestują w przedsiębiorstwa typu start-up zajmujące się zaawansowaną technologią lub kwalifikowane fundusze kapitału wysokiego ryzyka (33).

3.5.1.2.

Tradycyjnie atrakcyjną formą korzyści dla pracowników i przedsiębiorców w firmach typu start-up jest tworzenie programów opcji na akcje, ponieważ wielu z nich zrezygnowałoby wówczas z dodatkowego wynagrodzenia. W większości państw członkowskich zasady opodatkowania opcji na akcje są bardzo niekorzystne, ponieważ takie opcje są traktowane jako dochód i opodatkowane według krańcowej stopy podatkowej. Należałoby zachęcać do stosowania preferencyjnych zasad opodatkowania opcji na akcje, podobnie jak traktuje się pakiety motywacyjne (Incentive Stock Options) (34) w Stanach Zjednoczonych.

3.5.2.

Przestrzeganie zobowiązań wynikających z podatku VAT jest kosztowne dla przedsiębiorstw, w szczególności jeśli przedsiębiorstwo prowadzi transgraniczną sprzedaż towarów lub usług. EKES z zadowoleniem przyjmuje do wiadomości, że w ramach swojej strategii jednolitego rynku cyfrowego Komisja zapowiedziała przedstawienie do końca 2016 r. wniosków legislacyjnych w celu zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorstw, wynikających z różnych systemów podatku VAT. Jednym ze środków proponowanych przez Komisję jest wprowadzenie progu wolnego od podatku VAT, aby pomóc przedsiębiorstwom typu start-up i mikroprzedsiębiorstwom (35).

3.6.

Uwolnienie pełnego potencjału jednolitego rynku ma kluczowe znaczenie dla możliwości oferowania przez przedsiębiorstwa typu start-up swoich usług i produktów w całej UE na wczesnym etapie działalności, a także szybkiego rozwoju umożliwiającego im konkurowanie na światowych rynkach.

3.6.1.

Priorytetem w strategii jednolitego rynku cyfrowego są proste i skuteczne przepisy dotyczące umów transgranicznych dla konsumentów i przedsiębiorców. Sprzyjałyby rozwojowi transgranicznego handlu elektronicznego w UE, eliminując rozdrobnienie przepisów w dziedzinie prawa umów konsumenckich. Likwidacja barier wynikających z różnic w prawie umów zwiększyłaby konsumpcję w UE o 18 mld EUR, a produkt krajowy brutto wzrósłby w porównaniu z obecnym poziomem o 4 mld EUR (36).

3.7.

Niepotrzebne obciążenia administracyjne są również przyczyną dodatkowych kosztów i nieefektywności czasowej po stronie przedsiębiorców.

3.7.1.

W latach 2013–2015 średni koszt rozpoczęcia działalności gospodarczej w UE wynosił 4,1 % PKB na mieszkańca, natomiast w Stanach Zjednoczonych 1,17 % (37).

3.7.2.

Jeśli chodzi o czas potrzebny na założenie przedsiębiorstwa, w UE cała procedura trwa średnio 11,6 dnia. W Stanach Zjednoczonych założenie działalności gospodarczej zajmuje tylko sześć dni.

3.8.

Kolejnym powodem, dla którego w Europie nie powstaje wystarczająco dużo szybko rosnących firm, jest asymetria informacyjna. Inwestorzy nie mają pełnego obrazu wszystkich możliwości inwestycyjnych. Ponadto inwestorzy spoza Europy napotykają dodatkowe ograniczenia, próbując zrozumieć specyfikę poszczególnych rynków krajowych. Specjalny portal, zintegrowany z Europejskim Centrum Doradztwa Inwestycyjnego (ECDI) i Europejskim Portalem Projektów Inwestycyjnych (EPPI) (38), pomagałby zauważać szybko rozwijające się projekty i zmniejszać asymetrię informacyjną.

4.1.

Niektóre kraje opracowały dobre praktyki wspierania przedsiębiorstw typu start-up i scale-up. EKES zaleca Komisji uważne przeanalizowanie możliwości zastosowania tych praktyk w skali europejskiej.

4.1.1.

Niemcy wymagają, by przedsiębiorstwa przystępowały do niemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej (IHK), która zapewnia w zamian wsparcie i doradztwo (39).

4.1.2.

Należy także zbadać rządowe programy gwarancji kredytowych, takie jak we Włoszech, Zjednoczonym Królestwie, Polsce i Francji, a także przeanalizować państwowe współfinansowanie, takie jak w Niemczech i Szwecji (40).

4.1.3.

Zjednoczone Królestwo organizuje programy zachęt podatkowych w celu zwiększenia przepływu funduszy do bardziej ryzykownych aktywów w ramach swoich programów EIS, SEIS i VCT (41).

4.1.4.

Region Piemont we Włoszech utworzył sieci w 12 klastrach przemysłowych, skupiające przedsiębiorstwa, uczelnie wyższe i władze lokalne (42).

4.1.5.

W Kraju Basków w Hiszpanii spółdzielnia Elkar-lan promuje tworzenie kolejnych spółdzielni poprzez pełną analizę rentowności projektu, szkolenie oraz dostęp do dotacji i pomocy finansowej (43).

4.1.6.

Cyfryzacja usług rządowych, jak wskazuje przykład Estonii, mogłaby być przełomem we wspieraniu rozwoju zaawansowanych technologicznie innowacyjnych przedsiębiorstw. Rozwój administracji elektronicznej wywarłby ogromny wpływ w skali ogólnoeuropejskiej.

4.1.7.

W dobie gospodarki opartej na danych, przewaga konkurencyjna może opierać się na wartościach niematerialnych, które są trudne do oszacowania i wyceny z wykorzystaniem tradycyjnych mechanizmów finansowania. Brytyjski urząd ds. własności intelektualnej opracował sposoby identyfikacji i pomiaru tych aktywów w kategoriach przepływu środków pieniężnych (44).

4.1.8.

W Zjednoczonym Królestwie specjalny zespół w ramach Tech City UK o nazwie Future Fifty wspiera 50 najlepszych przedsiębiorstw cyfrowych kraju, znajdujących się w fazie wzrostu. Program zapewnia dostęp do wiedzy fachowej w sektorze instytucji rządowych i samorządowych i w sektorze prywatnym, tworzy powiązania z bazą inwestorów instytucjonalnych Zjednoczonego Królestwa i oferuje odpowiednio dostosowane wsparcie, by pomóc przedsiębiorstwom szybko wzrastać i tworzyć podstawy do gotowości do IPO (45), połączeń i przejęć oraz globalnego rozwoju (46).

4.1.9.

W 2015 r. amerykański rząd federalny wprowadził program STEM, który ma zachęcać dzieci do studiowania nauk ścisłych, technologii, inżynierii i matematyki (Science, Technology, Engineering, Maths). Kluczowym elementem jest przygotowanie uczniów do przyszłych potrzeb rynku pracy (47). Rośnie zainteresowanie przekazywalnymi umiejętnościami i programem STEAM, gdzie A dotyczyłoby sztuki (Arts).

5.1.

Komisja Europejska podjęła znaczne wysiłki w celu wspierania przedsiębiorców, realizując w ciągu ostatnich kilku lat wiele inicjatyw, które były prowadzone przez różne dyrekcje generalne, w szczególności DG ds. Sieci Komunikacyjnych, Treści i Technologii (48), DG ds. Edukacji i Kultury (49), DG ds. Rynku Wewnętrznego, Przemysłu, Przedsiębiorczości i MŚP (50), DG ds. Badań i Innowacji (51) i DG ds. Stabilności Finansowej, Usług Finansowych i Unii Rynków Kapitałowych (52).

5.2.

Wiele z tych inicjatyw wprowadzono niedawno i jest jeszcze zbyt wcześnie, by oceniać ich efekty. Niemniej EKES uważa, że działania Komisji zmierzają we właściwym kierunku i zachęca ją do dalszych prac w tym względzie, w konsultacji z odpowiednimi zainteresowanymi stronami na poziomie europejskim i krajowym.

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/14

Sprawozdawca:

Vladimíra DRBALOVÁ

1.1.

Komitet uważa za kluczowe, by przedsiębiorstwa były przejrzyste, i wspiera wszelkie inicjatywy prowadzące do stabilnego i przewidywalnego rozwoju przedsiębiorstw. Przejrzystość jest ważna dla wszystkich zainteresowanych stron, dla samych przedsiębiorstw i poprawy ich wizerunku oraz dla wzmocnienia zaufania pracowników, konsumentów i inwestorów.

1.2.

Komitet uznaje, że większość przedsiębiorstw działających w UE jest rzeczywiście przejrzysta. Mimo to szereg niedawnych skandali pokazuje, że należy jeszcze ulepszyć przejrzystość, by stała się, ogólnie rzecz biorąc, częścią strategii zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw. W coraz większym stopniu inwestorzy i akcjonariusze zwracają uwagę nie tylko na wskaźniki rentowności przedsiębiorstw, ale także na wskaźniki jakościowe z zakresu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (1), które pomagają ograniczyć zagrożenia społeczne oraz zapewnić zrównoważony rozwój przedsiębiorstwa. Aby zaspokoić potrzeby przedsiębiorstw i pozostałych zainteresowanych stron, informacje powinny być istotne, zaś ich pozyskiwanie nie powinno być kosztowne.

1.3.

Komitet zauważa, że rządy państw członkowskich powinny motywować i zachęcać przedsiębiorstwa do uczynienia z przejrzystości atutu i wspierać je w spełnianiu wymagań dotyczących przejrzystości, ponieważ stanowi ona również doskonałą szansę dla biznesu.

1.4.

Komitet jest zdania, że należy skupić się zarówno na celowości, jak i zakresie podawanych informacji oraz ich jakości i prawdziwości. Poprawa przejrzystości powinna być zorientowana zarówno na osiąganie celów, jak i na proces sprawozdawczości i publikowania informacji. Oprócz podawania informacji na temat wyników osiągniętych w przeszłości sprawozdawczość powinna wybiegać w przyszłość.

1.5.

Komitet zaleca, by Komisja określiła dalsze kroki, które umożliwiłyby przedsiębiorstwom spełnienie obowiązków w zakresie przejrzystości i zachowanie globalnej konkurencyjności.

1.6.

Ogólnie EKES rozumie, że małe i średnie przedsiębiorstwa działają w odmiennych warunkach. W związku z tym należy uprościć stosowane wobec nich zasady, by umożliwić im prowadzenie sprawozdawczości w bardziej odpowiedni sposób, aby zapewnić pełną przejrzystość. EKES z zadowoleniem przyjmuje projekt wspierający budowanie zdolności, który ma pomóc MŚP sprostać tym wyzwaniom.

1.7.

Komitet jest zdania, że jakakolwiek następna inicjatywa dotycząca ujawniania informacji powinna skupić się na informacjach rzeczywiście potrzebnych zainteresowanym stronom, które powinny obejmować wspólny zestaw wskaźników, a jednocześnie uwzględniać rodzaj firmy i sektor, w którym działa.

1.8.

Komitet podkreśla, że społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw (SOP) oraz polityka przejrzystości wewnątrz przedsiębiorstwa nie będą skuteczne bez zaangażowania pracowników. W związku z tym powinni oni uczestniczyć w konsultacjach z partnerami społecznymi.

1.9.

W miarę jak rośnie rzesza odbiorców sprawozdawczości przedsiębiorstw, coraz więcej grup zainteresowanych podmiotów pragnie zapoznać się z większą liczbą aspektów dotyczących spraw korporacyjnych. Komitet uważa w związku z tym, że istotne jest zweryfikowanie obecnego modelu sprawozdawczości i uczynienie go adekwatnym do jego celu.

2.1.

W 2010 r. Komisja opublikowała komunikat zawierający 50 propozycji na rzecz poprawy rynku wewnętrznego. Stwierdzono w nim, że także przedsiębiorstwa muszą dołączyć do wspólnych wysiłków przez wykazanie swojej odpowiedzialności oraz przejrzystości, i to zarówno wobec swoich pracowników i akcjonariuszy, jak i wobec społeczeństwa ogółem. Komisja podkreśliła, że zarządzanie przedsiębiorstwami można jeszcze poprawić, zwłaszcza w odniesieniu do składu zarządów i zróżnicowania tego składu, w tym udziału kobiet, w celu poprawy zatrudnienia, przedsiębiorczości i handlu (2). Etykę i wartości biznesowe uznano za czynnik ożywienia gospodarczego.

2.2.

W 2011 r. Komisja opublikowała odnowioną strategię UE na lata 2011–2014 dotyczącą społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (SOP) (3). Przedstawiła w niej nową definicję SOP, określając ją jako „odpowiedzialność przedsiębiorstw za ich wpływ na społeczeństwo”. Jednym z elementów tej strategii jest plan działania dążący do zintegrowania sprawozdawczości finansowej i społecznej.

2.3.

W 2012 r. Komitet przyjął opinię w sprawie odnowionej strategii UE dotyczącej społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (4). Podkreślił w niej, że w trudnym klimacie gospodarczym i politycznym inicjatywa polityczna dotycząca SOP jest szansą na pozytywną współpracę ze światem biznesu. Ważne jest rozpoznanie różnych motywów działalności w zakresie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. W komunikacie przedstawia się rozmaite korzyści, które powinno się bardziej popularyzować, wraz z przykładami sprawdzonych rozwiązań, aby informować i zachęcać przedsiębiorstwa do podejmowania większych zobowiązań na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw.

2.4.

W ostatnich latach EKES sporządził wiele innych opinii, które są wymienione w niniejszym dokumencie. Podkreśla w nich znaczenie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, przejrzystości, ujawniania informacji niefinansowej oraz zaangażowania w ten proces odpowiednich zainteresowanych stron – inwestorów, konsumentów, pracowników, przedstawicieli związków zawodowych i organizacji pozarządowych. W niniejszej opinii Komitet pragnie skupić się na właściwych ramach dla całego tego procesu.

3.1.

Kryzys gospodarczy z 2008 r. i jego skutki społeczne w pewnym stopniu podważyły zaufanie obywateli do przedsiębiorstw. Uwaga opinii publicznej i inwestorów skupiła się na społecznych i etycznych aspektach działalności firm. Więcej grup zainteresowanych podmiotów pragnie się obecnie zapoznać z większą liczbą aspektów dotyczących spraw korporacyjnych.

3.2.

Inwestorom zależy na przejrzystości i kontroli nad inwestycjami. Chcą wiedzieć, jaki negatywny lub pozytywny wpływ mają ich pieniądze na środowisko i społeczeństwo. Najważniejszymi źródłami informacji niefinansowych dla inwestorów są sprawozdania dotyczące stabilności/SOP i sprawozdania roczne. Jakościowe oświadczenia dotyczące strategii są ważne dla oceny wynagrodzenia finansowego, ale za niezbędne uważa się kluczowe wskaźniki skuteczności działania (KWSD).

3.3.

Pracownicy są pierwszymi ofiarami przedsiębiorstw, które zwracają bardzo małą uwagę na przepisy prawne. Są także pierwszymi ofiarami ich braku przejrzystości. A przecież pracownicy odgrywają kapitalną rolę w rozwoju przedsiębiorstw: ich bezpieczeństwo zatrudnienia, wynagrodzenie, zdrowie i warunki pracy są od niego zależne. Mają oni prawo domagać się przejrzystości, a także informowania ich o decyzjach dotyczących finansowej sytuacji przedsiębiorstwa i jego polityki społecznej, środowiskowej i gospodarczej. Mają także prawo domagać się udziału w podejmowaniu tych decyzji.

3.4.

Konsumenci chcą przejrzystości i oczekują jej w określonych, istotnych dla siebie obszarach. Prowadzenie polityki przejrzystości zdecydowanie leży w interesie przedsiębiorstw tam, gdzie w grę wchodzą stosunki z innymi zainteresowanymi stronami (pracownikami, obywatelami i konsumentami). Często oznacza to po prostu dostarczanie klientom faktów i pomaganie im w podejmowaniu świadomych decyzji kupna. W końcowym efekcie lojalność bardziej świadomych klientów (5) zaskarbią sobie te przedsiębiorstwa, które tak właśnie postępują. Przemysł spożywczy jest wysoce wrażliwy na kwestię przejrzystości. Najnowsze badanie przeprowadzone przez Centre for Food Integrity (CFI) (6) [Ośrodek Integralności Żywności] dowodzi, że większa przejrzystość wzmacnia zaufanie konsumentów do żywności, i wskazuje wyraźną drogę ku osiągnięciu tego celu.

3.5.

W kontekście globalizacji wielu partnerom biznesowym i zainteresowanym podmiotom zależy na uzyskiwaniu więcej informacji z wielu krajów na temat szerszego zakresu spraw korporacyjnych.

3.6.

Przejrzystość przyczynia się do budowania zaufania, a przedsiębiorstwa potrzebują zaufania społeczeństwa. Często jednak istnieje rozdźwięk między oczekiwaniami obywateli a tym, jak odbierają działania przedsiębiorstw. Różnicę tę można częściowo przypisać nieodpowiedzialnemu zachowaniu niektórych przedsiębiorstw, a także wyolbrzymianiu przez niektóre firmy swoich zasług w sferze społecznej lub środowiskowej. Niewystarczające uświadomienie społeczeństwu sukcesów odnoszonych przez przedsiębiorstwa oraz ograniczeń, jakie napotykają w swojej działalności, również przyczynia się do powstawania tej rozbieżności.

3.7.

Dlatego też Komisja Europejska zainicjowała w 2009 r. serię warsztatów na temat przejrzystości przedsiębiorstw. Europejskie przedsiębiorstwa odebrały to jako inicjatywę, która pojawiła się w odpowiednim momencie, czyli w trakcie kryzysu, kiedy to przejrzystość i ogólnie rzecz biorąc społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw mogłyby pomóc w przywróceniu społecznego zaufania do biznesu, częściowo nadszarpniętego przez trwający kryzys. Inicjatywa była skierowana do różnych grup zainteresowanych stron (pracodawców, związków zawodowych, organizacji pozarządowych i mediów) i miała posłużyć ukierunkowaniu dalszych działań Komisji.

3.7.1.

Wnioski wyciągnięte z inicjatywy:

4.1.

W strategii UE dotyczącej społecznej odpowiedzialności biznesu Komisja stwierdza, że ujawnianie informacji społecznych i środowiskowych, w tym informacji dotyczących klimatu, może ułatwić komunikację z zainteresowanymi stronami oraz identyfikację istotnych zagrożeń dotyczących zrównoważonego rozwoju. Chodzi tutaj o istotny element odpowiedzialności, który może wywrzeć pozytywny wpływ na budowanie zaufania społecznego do przedsiębiorstw. Aby potrzeby przedsiębiorstw i pozostałych zainteresowanych stron zostały zaspokojone, podana informacja musi być istotna.

4.1.1.

Komisja stwierdza również, że informacje społeczne i środowiskowe ujawniane są przez coraz większą liczbę spółek. Małe i średnie przedsiębiorstwa często udostępniają tego rodzaju informacje w sposób nieformalny i na zasadzie dobrowolności. Jedno ze źródeł szacuje, że około 2 500 przedsiębiorstw europejskich publikuje sprawozdania dotyczące odpowiedzialności społecznej bądź zrównoważonego rozwoju, co w skali ogólnoświatowej stawia UE na wiodącej pozycji (7).

4.2.

W 2013 r. z inicjatywy Parlamentu Europejskiego Komisja opracowała wniosek ustawodawczy w sprawie przejrzystości informacji dotyczących kwestii społecznych i środowiskowych przekazywanych przez przedsiębiorstwa ze wszystkich sektorów  (8). Celem zmiany tzw. dyrektyw o rachunkowości było określenie w stosunku do niektórych dużych spółek (do których zalicza się obecnie ok. 6 tys. spółek i podmiotów w UE) wymagań w odniesieniu do ujawniania w sprawozdaniu rocznym istotnych informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności.

4.2.1.

Transpozycja dyrektywy do prawa krajowego odbywa się w niektórych państwach w konsultacji z przedsiębiorstwami, by przy jej wprowadzaniu wykorzystać elastyczność dyrektywy, nie wykroczyć poza jej zakres, zapewnić przedsiębiorstwom pewność prawa i zadbać o to, by odpowiadała rzeczywistym potrzebom przedsiębiorstw. W związku z powyższym EKES opracował opinię (9), w której podkreśla prawo do wykorzystania tego elastycznego i odpowiedniego mechanizmu do poprawy komunikacji z akcjonariuszami, inwestorami, pracownikami i innymi zainteresowanymi stronami. Wyraża w niej również zadowolenie, że wniosek dotyczy tylko dużych spółek, aby uniknąć dodatkowego obciążania mniejszych przedsiębiorstw.

4.2.2.

Komisja opracowuje obecnie niewiążące wytyczne w sprawie sprawozdawczości niefinansowej na podstawie wyników konsultacji publicznych. W celu ułatwienia dalszych konsultacji z zainteresowanymi stronami (10) Komisja opublikowała przykładowy dokument informacyjny określający kluczowe zasady ujawniania informacji niefinansowych. Zgłaszane informacje niefinansowe powinny być istotne, wiarygodne, wyważone i zrozumiałe, kompleksowe i zwięzłe, strategiczne i perspektywiczne, jakościowe i ilościowe oraz spójne. Powinny być także skierowane do zainteresowanych stron i dostosowane do konkretnych przedsiębiorstw i sektorów.

4.3.

Zgodnie ze strategią „Europa 2020”, wzywającą do poprawy otoczenia biznesowego w Europie, Komisja opublikowała w 2014 r. wniosek dotyczący dyrektywy mającej na celu wspieranie stworzenia nowoczesnych i skutecznych ram ładu korporacyjnego dla europejskich przedsiębiorstw, inwestorów i pracowników  (11), które muszą być dostosowane do potrzeb współczesnego społeczeństwa oraz do zmieniającego się otoczenia gospodarczego.

4.3.1.

Wniosek powinien wesprzeć długofalową stabilność spółek w UE oraz perspektywę długoterminową dla akcjonariuszy, zapewniając lepsze warunki działania spółkom, których akcje notowane są na regulowanych giełdach UE. W swojej opinii (12) Komitet podkreśla, że wniosek doprowadzi do stworzenia bardziej stabilnego i zrównoważonego ładu korporacyjnego i środowiska inwestycyjnego w Europie. Zwraca ponadto uwagę, że w części poświęconej ocenie skutków Komisja argumentuje, że jej propozycje jedynie nieznacznie zwiększą obciążenie administracyjne spółek notowanych na rynku regulowanym. Oszacowanie, w jakim stopniu udało się tę równowagę zachować, będzie istotnym elementem ewaluacji tej dyrektywy.

4.4.

W październiku 2015 r. Komisja opublikowała swoją nową strategię „Handel z korzyścią dla wszystkich: w kierunku bardziej odpowiedzialnej polityki handlowej i inwestycyjnej UE”, która zawiera wizję kierunku polityki UE odzwierciedlającą konieczność prowadzenia bardziej odpowiedzialnej i przejrzystej polityki handlowej.

4.4.1.

W rozdziale poświęconym polityce handlowej i inwestycyjnej opartej na wartościach Komisja deklaruje wzmocnienie praw konsumentów przez rozwój inicjatyw w obszarze odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw i należytej staranności w łańcuchach produkcji, z naciskiem na przestrzeganie praw człowieka – włącznie z prawami pracowniczymi – oraz środowiskowe aspekty łańcuchów wartości. Komisja chce iść drogą wzmocnienia wymiaru zrównoważonego rozwoju w umowach o wolnym handlu.

4.4.2.

W opinii w sprawie godnej pracy w światowych łańcuchach dostaw (13) EKES stwierdza, że „posiada bogate doświadczenie w obszarze zrównoważoności, gdyż uczestniczył we wdrażaniu i monitorowaniu określonych rozdziałów w ramach umów o wolnym handlu oraz był zaangażowany w działania wielu komitetów społeczeństwa obywatelskiego, co umożliwia mu występowanie z propozycjami w zakresie sprawiedliwej równowagi między niezbędnymi wymogami prawnymi w dziedzinie praw człowieka i praw pracowniczych, przejrzystości i walki z korupcją a niezbędnym zakresem elastyczności dla przedsiębiorstw wielonarodowych, jeśli chodzi o skuteczne organizowanie i rozwijanie ich światowych łańcuchów dostaw dostosowanych do rozmaitych uwarunkowań lokalnych”.

4.4.3.

Wyższe standardy dotyczące publikowania sprawozdań na temat kwestii niefinansowych mogą być istotną kwestią w polityce handlowej. Regulacje na szczeblu światowym, w tym porozumienia handlowe, powinny zwiększyć przejrzystość w zakresie publikowania informacji niefinansowych w krajach takich, jak Stany Zjednoczone i Chiny, aby zapewnić równe warunki działania dla przedsiębiorstw europejskich.

4.4.4.

Komisja Europejska planuje zwiększenie środków zachęcających do ujawniania informacji dotyczących należytej staranności, zwłaszcza skierowanych do przedsiębiorstw wielonarodowych. Zamierza także przyjąć bardziej ambitne podejście do wydobycia minerałów na obszarach dotkniętych konfliktami  (14), poszukiwać nowych obszarów wzmocnionego partnerstwa na rzecz odpowiedzialnych łańcuchów wartości oraz opublikować przegląd sprawozdań przedsiębiorstw na temat odpowiedzialnych łańcuchów wartości.

4.4.5.

Ponadto można się spodziewać sformułowania nowych wymogów wobec przedsiębiorstw w związku z wymaganiami Komisji dotyczącymi etycznego handlu oraz wspierania i ochrony praw człowieka. Jest to związane z wdrażaniem planu działania Komisji w zakresie praw człowieka 2015–2018 (15). W konkluzjach Rady do Spraw Zagranicznych (czerwiec 2016 r.) podkreśla się istotną rolę przejrzystości przedsiębiorstw w umożliwianiu rynkom uznawania praw człowieka, zachęcania do ich poszanowania i nagradzania takich postaw.

4.5.

W styczniu 2016 r. Komisja przedłożyła swój pakiet środków przeciwdziałających unikaniu opodatkowania, którego celem jest zagwarantowanie efektywnego opodatkowania i zwiększenie przejrzystości podatków.

4.5.1.

Jednym z monitorowanych obszarów, który dotyczyć będzie przedsiębiorstw i grup wielonarodowych, jest tzw. sprawozdawczość w podziale na kraje (country-by-country reporting – obowiązek opracowania i przekazania administracji podatkowej wykazu realizowanych w ramach grupy transakcji, wraz z danymi o dochodach, zyskach, zapłaconych podatkach dochodowych itp.). Na obecnym etapie pakiet obejmuje udostępnianie sobie informacji przez administracje podatkowe państw członkowskich.

4.6.

Na początku kwietnia 2016 r. (16) Komisja zaproponowała, by przedsiębiorstwa wielonarodowe publikowały osobne sprawozdanie na temat płaconego przez nie podatku dochodowego, wraz z innymi informacjami podatkowymi. Przedsiębiorstwa wielonarodowe o skonsolidowanym obrocie netto przewyższającym 750 mln EUR będą musiały – bez względu na to, czy ich siedziba znajduje się na terenie UE, czy poza nią – spełnić te dodatkowe wymagania w zakresie przejrzystości. Obowiązek ten odnosi się również do ich oddziałów i jednostek zależnych. W tym kontekście EKES przyjął właśnie opinię w sprawie zwalczania oszustw podatkowych (17), w której zachęca Komisję do podjęcia bardziej ambitnych działań w zakresie wymogu przejrzystości podatkowej spółek poprzez obniżenie progu obrotów, wynoszącego obecnie 750 mln EUR, lub przygotowanie harmonogramu przewidującego stopniowe zmniejszanie tego progu.

4.6.1.

Komisja powinna jednak wziąć pod uwagę zasady dotyczące rynku wewnętrznego UE i konkurencyjność Unii. Jednostronne wymagania w ramach UE mogłyby prowadzić do niezamierzonych skutków, w przypadku gdyby przedsiębiorstwa spoza UE były wolne od tego obowiązku. W związku z tym obowiązek ten powinien objąć przedsiębiorstwa spoza UE w ramach negocjacji dotyczących międzynarodowych umów handlowych.

4.7.

Komisja Europejska współpracuje z innymi organizacjami międzynarodowymi, takimi jak Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP), WHO i Bank Światowy, a także wzmacnia synergię z ich instrumentami w celu zapewnienia dobrego ładu korporacyjnego, przejrzystości i odpowiedzialności przedsiębiorstw (18). Narzędzia te są poddawane regularnym przeglądom i stawiają wymogi dotyczące odpowiedzialności i przejrzystości przedsiębiorstw w obszarach ich polityki społecznej, środowiskowej oraz w zakresie praw człowieka, skłaniają do działań zapobiegawczych oraz analizowania ryzyka, jak również definiowania środków stosowanych w ramach polityki ostrożności. Narzędzia te są ukierunkowane przede wszystkim na przedsiębiorstwa wielonarodowe, mają jednak również służyć jako podpowiedź dla spółek na szczeblu krajowym. Wszelkie zmiany do tych instrumentów powinny skupić się zwłaszcza na ich lepszym stosowaniu.

4.8.

Rosnące światowe i europejskie wymagania w zakresie przejrzystości przedsiębiorstw przenoszą się na przedsiębiorstwa działające w poszczególnych państwach członkowskich. Rola Komisji Europejskiej powinna polegać na prowadzeniu i koordynowaniu polityk państw członkowskich UE, ograniczając tym samym ryzyko rozbieżnego podejścia (19).

4.8.1.

Strategia Komisji w zakresie odpowiedzialności przedsiębiorstw oraz jej zalecenia dla poszczególnych państw członkowskich często prowadzą do przyjęcia na szczeblu krajowym założenia, że to państwo powinno kierować odpowiedzialną przedsiębiorczością i przejrzystością i ją nadzorować.

4.8.2.

Przedsiębiorstwa uznają, że to one same dostarczają impulsu do działania w sposób przejrzysty i odpowiedzialny. Zostało to także uznane w komunikacie Komisji pt. „Realizacja partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia: uczynienie Europy liderem w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw” (20).

4.8.3.

Podstawowym obowiązkiem każdego przedsiębiorstwa jest kreowanie wartości nie tylko dla swoich udziałowców, lecz także pracowników, otoczenia i społeczności, a także tworzenie i utrzymanie miejsc pracy. Dlatego też państwa członkowskie powinny zapewniać im sprzyjające warunki i wspierać je w ich wysiłkach na rzecz odpowiedzialności i przejrzystości.

5.1.

Komitet przyznaje, że sprawozdawczość niefinansowa ma bardzo duże znaczenie dla sprawozdawczości przedsiębiorstw, ponieważ pomaga w tworzeniu kompletnego obrazu spraw korporacyjnych.

5.2.

Otoczenie regulacyjne dla prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa staje się coraz bardziej złożone. Aby lepiej zaspokajać potrzeby zainteresowanych stron należy określić odpowiednie ramy sprawozdawczości przedsiębiorstw, a jednocześnie unikać niepotrzebnych obciążeń administracyjnych i finansowych. Należy również promować społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw i przejrzystość i wykorzystywać je jako okazję dla przedsiębiorstw do unikania ryzyka społecznego i zapewnienia sobie zrównoważonego rozwoju.

5.3.

W ostatniej dekadzie kładzie się coraz większy nacisk na różne aspekty informacji niefinansowych. Istnieje szereg ram międzynarodowych regulujących ujawnianie informacji społecznych i środowiskowych, np. Globalna Inicjatywa Sprawozdawcza (Global Reporting Initiative – GRI).

5.4.

Powstaje pytanie, czy wszystkim zainteresowanym podmiotom wystarczy takie samo sprawozdanie, czy potrzebują raczej zestawu sprawozdań. Czy powinno istnieć wiele różnych sprawozdań, czy też należy przyjąć koncepcję pojedynczego kompleksowego sprawozdania – taką jak koncepcja Core&More (21) zaproponowana przez Europejską Federację Księgowych (FEE) w 2015 r.?

5.5.

Dyskusje na temat przyszłych potrzeb w zakresie sprawozdawczości przedsiębiorstw powinny uwzględnić różne potrzeby informacyjne różnych grup zainteresowanych podmiotów, w zależności od wielkości i charakteru danego podmiotu raportującego.

5.6.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stwierdził w opinii w sprawie ujawniania informacji niefinansowych, że „należy zwrócić się do Komisji o zainicjowanie lub ułatwienie procesu obejmującego podejście »wielopodmiotowe« (22), aby lepiej określić główne wytyczne i normy odniesienia ułatwiające porównywanie, a w dłuższej perspektywie czasowej także harmonizację”.

5.6.1.

Komitet w tym względzie podkreślił już potrzebę zastosowania środków naprawczych przeciwdziałających wypaczeniu wartości przedsiębiorstw z powodu myślenia w kategoriach krótkoterminowych. Ponadto EKES wezwał w opinii w sprawie udziału pracowników (23) do wskazania kierunków polityki europejskiej, które służyłyby pokonaniu dominującego obecnie podejścia polegającego na jednostronnym zapewnieniu przejrzystości przedsiębiorstwa akcjonariuszom, poprzez szersze postrzeganie przedsiębiorstwa jako „zrównoważonego” w interesie jego długofalowego rozwoju.

5.7.

Nawet jeżeli przyszłość zrównoważonych przedsiębiorstw będzie ściśle powiązana ze środowiskiem społecznym i poszanowaniem konsumentów, wszelkie dalsze inicjatywy dotyczące ujawniania informacji powinny skupiać się na realnych potrzebach zainteresowanych stron.

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/21

Sprawozdawca:

Simo TIAINEN

1.1.

Wspólna polityka rolna (WPR) od półwiecza pomaga tworzyć Unię Europejską. W chwili obecnej powrót do spraw podstawowych powinien stwarzać okazję do opracowania nowej długofalowej wizji WPR, która zapewni jasne i konkretne wytyczne nie tylko rolnikom, ale też milionom obywateli. Jak Komitet konsekwentnie stwierdzał, przyszła WPR powinna bronić europejskiego modelu rolnictwa, który opiera się na zasadach suwerenności żywnościowej, zrównoważonego rozwoju oraz dostosowywania się do rzeczywistych potrzeb europejskich obywateli – rolników, pracowników rolnictwa i konsumentów.

1.2.

EKES przyjmuje z zadowoleniem wstępne dyskusje i przemyślenia dotyczące przyszłości WPR po 2020 r. Choć cele WPR, w 1957 r. określone w Traktacie i od tamtej pory nie zmieniane, a także nowe wyzwania, którym WPR musi stawić czoła, nigdy nie były równie aktualne jak dzisiaj, ogromne znaczenie ma dokonanie dogłębnej analizy obecnej WPR i skutków poprzednich reform. Celem niniejszej opinii jest przedstawienie sugestii i wzięcie udziału w refleksji nad przyszłością WPR.

1.3.

Przede wszystkim, ze względu na złożoność WPR i trudności z wdrożeniem ostatniej reformy, rolnicy potrzebują stabilności politycznej i długofalowej wizji polityki rolnej. Zwłaszcza w ramach tworzonych przez traktat z Lizbony bez wątpienia potrzebne będzie wiele lat na refleksję, omówienie celów i wyzwań oraz znalezienie rozwiązań. Dlatego instytucje europejskie powinny szybko uzgodnić wydłużenie okresu obowiązywania obecnej WPR o co najmniej dwa lata.

1.4.

WPR powinna silniej wspierać rozpoczynanie działalności przez młodych i nowych rolników i rolniczki – nie tylko poprzez specjalne narzędzia, ale także dzięki prawdziwej stabilności polityki. Rolnicy potrzebują więcej stabilności, aby móc dokonywać inwestycji na dziesięciolecia i stawiać czoła wyzwaniu wymiany pokoleń.

1.5.

Przyszła WPR powinna uwzględniać, z jednej strony, różnorodność modeli rolnictwa i regionalną specyfikę, a z drugiej, różnorodność swych celów gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Krajowa produkcja żywności i krajowe rolnictwo są ważne dla każdego narodu na świecie i stanowią element jego kultury. Europejska polityka żywnościowa powinna opierać się na zdrowej i wysokiej jakości żywności oraz tworzyć synergie ze wspólną polityką rolną. Jedną z głównych zasad WPR powinno być utrzymanie żywotnego i zrównoważonego rolnictwa we wszystkich regionach UE.

1.6.

Uproszczenie powinno być pierwszym podstawowym priorytetem przyszłej reformy WPR. Wdrażanie WPR powinno przebiegać płynniej i trzeba opracować bardziej racjonalne systemy kontroli i sankcji. Niezwykle ważne jest zapewnienie terminowości płatności dla rolników.

1.7.

Jako że WPR jest jedyną polityką obejmującą bezpośrednie interwencje na poziomie unijnym, a osłabienie preferencji wspólnotowej spowoduje spadek cen producentów, przyszła WPR musi być w stanie reagować na wszystkie stojące przed nią wyzwania, w tym zawirowania na rynku. Konieczne jest zatem nowe ukierunkowanie polityki tak, aby stawić czoła wszystkim tym nowym wyzwaniom oraz zapewnić odpowiednie narzędzia na poziomie europejskim.

1.8.

W 2017 r. Komisja Europejska będzie kontynuować prace i prowadzić szerokie konsultacje w sprawie uproszczenia i modernizacji WPR. Ważne jest, by europejskie społeczeństwo obywatelskie odgrywało aktywną rolę w tym procesie. EKES powinien powołać grupę analityczną w celu śledzenia tego procesu i wnoszenia w niego wkładu.

2.1.

Rolnictwo ma kluczowe znaczenie dla stawienia czoła przyszłym wyzwaniom strategicznym, gospodarczym, środowiskowym i społecznym. WPR była i jest udanym przedsięwzięciem UE, przede wszystkim z uwagi na to, że europejscy konsumenci od dziesięcioleci mogą korzystać z bezpieczniejszej żywności po malejących cenach. Jednakże na niektórych obszarach pojawiły się problemy związane z różnorodnością biologiczną, środowiskiem i krajobrazami, które trzeba rozwiązać. Produkcja wysokiej jakości żywności w ramach zrównoważonego rolnictwa to zagadnienie bardzo ważne dla obywateli i konsumentów. Aby można było spełnić te oczekiwania, potrzebna jest wspólna polityka rolna gwarantująca zdrową i bezpieczną żywność, wysoką jakość po uczciwych cenach, ochronę środowiska, ochronę krajobrazową i dynamiczną gospodarkę na obszarach wiejskich.

2.2.

Kiedy rolnicy produkują żywność w naszym rynkowo zorientowanym społeczeństwie, a tym samym zapewniają bezpieczeństwo żywnościowe, wywierają także wpływ na dostępność i jakość wody oraz jakość powietrza i gleby, czy też całe środowisko naturalne, a także zapewniają miejsca pracy na obszarach wiejskich i utrzymują wiejskie krajobrazy. Wiele tych efektów ubocznych należy postrzegać jako dobra publiczne.

2.3.

Rolnictwo i leśnictwo są ściśle ze sobą powiązane jako sposoby użytkowania gruntów obejmujące dużą część terytorium. Dlatego też leśnictwo często ma udział w dostarczaniu dóbr publicznych.

2.4.

Czynniki wpływające na wspólną politykę rolną po 2020 r. to przede wszystkim wyzwania, przed jakimi stoi rolnictwo, ale także fakt, że jest to problematyka europejska, wiążąca się z określonym procesem reform i dostępnością określonych środków budżetowych, a przede wszystkim jasną wizją na następne dekady.

2.5.

Wspólna polityka rolna zawsze była jedną z głównych strategii politycznych UE. WPR jest zasadniczo przedmiotem zainteresowania europejskiego społeczeństwa obywatelskiego. Dlatego ważne jest, by EKES aktywnie zaangażował się w przygotowywanie kolejnej reformy WPR, odnoszącej się do okresu po 2020 r.

3.1.

Biorąc pod uwagę przewidywane światowe trendy demograficzne, w 2050 r. do wyżywienia będzie około 9 mld osób. Wraz z poprawą poziomu życia w szeregu regionów świata obserwujemy wzrost zapotrzebowania na żywność i przestawianie się na sposób żywienia obejmujący więcej produktów pochodzenia zwierzęcego. W rezultacie zapotrzebowanie na żywność będzie w 2050 r. dwa razy większe niż obecnie. UE musi przyjąć swą odpowiedzialność za światowe bezpieczeństwo żywnościowe, jednak eksport europejskich produktów rolnych nie rozwiąże problemu głodu na świecie. Warto zauważyć, że bezpieczeństwo żywnościowe powinno opierać się na zrównoważonych lokalnych systemach żywnościowych. Każdy naród musi ponosić odpowiedzialność za swe własne bezpieczeństwo żywnościowe, co zaleca także FAO. EKES uznaje za niezbędne, by UE koncentrowała się także na transferze wiedzy i wymianie doświadczeń na temat tego, jak w innych częściach świata można lokalnie i w sposób zrównoważony produkować większą ilość lepszej żywności.

3.2.

Jednocześnie przewiduje się, że zapotrzebowanie na żywność w Europie pozostanie na tym samym poziomie, ale będzie zróżnicowane z punktu widzenia jakości, cech zdrowotnych, etyki, pochodzenia itd.

3.3.

We wszystkich regionach rolnictwo i środowisko są na wiele różnych sposobów ściśle ze sobą powiązane. Rolnictwo i leśnictwo są niezbędne dla ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, dobrej jakości wody i gleby oraz ograniczania zanieczyszczenia środowiska.

3.4.

W ramach polityki klimatyczno-energetycznej UE ustanowiono cel dotyczący dalszego zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w zużywanej energii do przynajmniej 27 % do 2030 r. Udział ten ma wzrosnąć w przyszłości. Rolnictwo i leśnictwo mogą zapewnić biomasę potrzebną, by osiągnąć ten cel w kontekście gospodarki opartej na zielonym wzroście. Same muszą też zwiększyć swą efektywność energetyczną.

3.5.

Dnia 20 lipca 2016 r. Komisja przedstawiła pakiet wniosków ustawodawczych określających szczegółowe zasady dotyczące ram polityki klimatyczno-energetycznej UE do 2030 r. Będzie to stanowić odpowiedź UE dotyczącą łagodzenia zmiany klimatu, zgodnie z ustaleniami z COP 21 z grudnia 2015 r. Rolnictwo i leśnictwo są częścią rozwiązania, gdyż pozwalają ograniczyć emisje i magazynować dwutlenek węgla w glebie lub drewnie. Aby stawić czoła wyzwaniu dotyczącemu bezpieczeństwa żywnościowego i łagodzić zmianę klimatu, niezbędne będą zielony wzrost, agroekologiczne podejście oraz zrównoważona intensyfikacja w ramach wydajnej produkcji rolnej. Ponadto przystosowanie się do zmiany klimatu będzie miało kluczowe znaczenie dla przyszłości rolnictwa.

3.6.

Rolnictwo i leśnictwo oraz wszystkie związane z nimi formy biogospodarki są niezwykle ważne dla utrzymania dynamiki obszarów wiejskich i wzmocnienia harmonijnego rozwoju tych obszarów. Są one istotne z punktu widzenia zatrudnienia, kultury, spójności terytorialnej i turystyki na obszarach wiejskich w całej UE. Wyludnianie się terenów i starzenie się społeczeństwa to nadal dominujące tendencje demograficzne na wielu obszarach oddalonych, w regionach górskich czy na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Polityki publiczne, a zwłaszcza WPR, powinny przewidywać działania mające na celu utrzymanie rolnictwa i wspieranie producentów w całej UE, w tym w regionach o szczególnych problemach. Płatności dla gospodarstw rolnych na obszarach wiejskich o naturalnych utrudnieniach są niezbędne dla rozwoju obszarów wiejskich. Przy braku takich płatności działalność rolnicza na tych obszarach nie byłaby rentowna.

3.7.

Synergie między dwoma filarami WPR są ważne i należy je wzmocnić. Najnowsza reforma wzmocniła powiązania i spójność między wszystkimi europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi i należy podtrzymać tę tendencję.

3.8.

EKES popiera szersze i obowiązkowe stosowanie metody CLLD (rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność) w ramach wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych z myślą o harmonijnym rozwoju obszarów wiejskich. Korzystanie z lokalnych grup działania (LGD) jako partnerstw lokalnych, z udziałem rolników, w celu wyszukiwania i finansowania lokalnych projektów pozytywnie wpływa na jakość życia ludności. Pomogłoby to skutecznie zapobiegać wyludnianiu się wiejskich obszarów UE i starzeniu się ludności je zamieszkującej.

3.9.

Wymiana pokoleń jest kluczowa dla utrzymania działalności rolniczej, zatem należy poprzez wszystkie dostępne narzędzia wspierać podejmowanie działalności przez młodych i nowych rolników i rolniczki. Płatności powiązane z produkcją także są niezbędne w tych sektorach lub regionach, w których określone rodzaje działalności rolniczej lub określone sektory rolnictwa są szczególne ważne z powodów gospodarczych, społecznych lub środowiskowych. WPR powinna też być wyraźnie nastawiona na wspieranie produkcji i rolników aktywnych zawodowo.

3.10.

Rolnictwo jest szczególnym rodzajem działalności gospodarczej, który nie podlega normalnym prawom ekonomicznym. W gospodarce rynkowej zmiany cen i dochodów wynikają ze zmian podaży i popytu. Jednak żywność ze swej natury należy do artykułów pierwszej potrzeby, a co za tym idzie ceny żywności nie są elastyczne. Ani też podaż żywności nie jest w stanie szybko reagować na zmiany cen. W związku z tym w razie nieoczekiwanych zmian w wielkości produkcji często niezbędny jest dłuższy okres czasu i duże zmiany cen, aby przewrócić równowagę na rynku. Z tych powodów rynki rolne uważane są za charakteryzujące się dużą zmiennością. Można by również przetestować inne innowacyjne mechanizmy rynkowe.

3.11.

Konsumenci oczekują bezpiecznej, zrównoważonej i pożywnej żywności wysokiej jakości. Chcą także przystępnych cen żywności, zwłaszcza po kryzysie gospodarczym. Wielu konsumentów docenia identyfikowalność żywności oraz żywność produkowaną lokalnie. Specjalne badanie Eurobarometru 410 pokazuje, że znaczna większość ankietowanych we wszystkich państw członkowskich uważa za niezbędne informacje o pochodzeniu mięsa. Stawienie czoła temu wyzwaniu jest obowiązkiem wszystkich zainteresowanych stron w łańcuchu żywnościowych.

3.12.

Przyszła WPR, podobnie jak inne strategie polityczne UE, powinna być zgodna z celami zrównoważonego rozwoju. WPR jest istotna w kontekście wielu tych celów, ale najbardziej istotna dla celu 2 „Eliminacja głodu, zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego i lepszego wyżywienia oraz promowanie zrównoważonego rolnictwa”.

3.13.

Rola handlu międzynarodowego bez wątpienia wzrośnie w przyszłości. Niemniej niedawny rosyjski zakaz przywozu produktów spożywczych pochodzących z Unii Europejskiej doprowadził do istotnej niepewności w handlu międzynarodowym. Rosyjskie embargo postawiło unijne rynki rolne pod ogromną presją, szczególnie w niektórych państwach członkowskich. Stawienie czoła wyzwaniom związanym z niepewnością w handlu międzynarodowym będzie miało kluczowe znaczenie dla przyszłości rolnictwa.

3.14.

W ostatnich latach nastąpiła zmiana układu sił przetargowych w łańcuchu dostaw żywności, głównie na korzyść sektora detalicznego oraz kilku firm transnarodowych, ze szkodą dla dostawców, zwłaszcza rolników. Przyszła WPR powinna zwiększyć siłę przetargową rolników.

4.1.

Rolnictwo ma kluczowe znaczenie dla UE. Cele wspólnej polityki rolnej zostały określone w pierwotnym traktacie rzymskim w 1957 r. Nadal są ważne. Doszły do tego nowe wyzwania – takie jak kwestie ochrony środowiska, rozwoju obszarów wiejskich, a także jakości i zdrowia, oraz problematyka głodu na świecie – a mimo tego traktaty wciąż nie zostały dostosowane, by je uwzględnić.

4.2.

WPR jest podstawową europejską i zintegrowaną polityką, która jest coraz bardziej powiązana z innymi strategiami politycznymi dotyczącymi np. zatrudnienia, środowiska, klimatu, konkurencji, budżetu, handlu i badań naukowych o określonej europejskiej wartości dodanej.

4.3.

WPR jest warunkiem koniecznym urzeczywistnienia jednolitego rynku w sektorze spożywczym w UE. Europejski przemysł spożywczy jest największym sektorem przemysłowym w UE i zapewnia ponad 5 mln miejsc pracy.

4.4.

Złożoność i pomocniczość to kluczowe słowa, jeśli chodzi o dostosowywanie się do potrzeb wszystkich sektorów i obszarów. Cechy te jeszcze wzmocniła ostatnia reforma. Przygotowywanie i negocjowanie wspólnych zasad na podstawie traktatu lizbońskiego oraz przy udziale 28 państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego było szczególnie skomplikowanym zadaniem.

4.5.

Nie przeprowadzono jeszcze oceny obecnie obowiązujących środków z zakresu WPR. Ocena pierwszego roku wdrażania obowiązku zazieleniania jeszcze trwa, podobnie jak ocena dotycząca obszarów proekologicznych. Ważne jest zatem, aby nie rozpocząć zbyt szybko kolejnej reformy WPR bez jasnej i dokładnej oceny obecnej WPR, umożliwiającej zbadanie, wjakim stopniu środki polityczne pozwoliły osiągnąć wytyczone cele. Niezbędna jest zatem odpowiednia ocena, zwłaszcza tych środków, w przypadku których potrzeba więcej czasu, by zobaczyć rezultaty (chodzi np. o wymogi dotyczące zazieleniania).

4.6.

Ostatnia reforma została zapoczątkowana w 2010 r., a jej wdrożenie rozpoczęto w 2015 r., zatem przeprowadzenie reformy zajęło pięć lat. W obecnej kadencji Komisji i Parlamentu Europejskiego nie będzie dość czasu na zakończenie kolejnej reformy WPR, która mogłaby być wdrażana od 2021 r. Potrzeby jest okres przejściowy, aby obecna WPR mogła obowiązywać przez wystarczający czas po 2020 r.

4.7.

WPR od 1962 r. opiera się na trzech podstawowych zasadach: jedności rynku, preferowaniu produktów wspólnotowych i solidarności finansowej. Jednolity rynek jest dziś faktem, ale preferencję dla rolnictwa wspólnotowego i solidarność finansową trzeba potwierdzić na poziomie politycznym.

4.8.

W kontekście globalizacji USA wykorzystuje wsparcie finansowe, by promować swe rolnictwo za pośrednictwem konsumentów dzięki programowi bonów żywnościowych i „Buy American Act” (ustawie „Kupuj amerykańskie”). Unia Europejska powinna wdrożyć środki wzajemne i mogłaby podkreślić strategiczne znaczenie preferencji dla produktów europejskich, przyjmując ustawę „Kupuj europejskie”.

5.1.

Wyjście Zjednoczonego Królestwa z UE będzie miało ogromny wpływ na UE, a zwłaszcza jednolity rynek i handel międzynarodowy, a zatem także na przyszłość WPR. Podczas negocjacji w sprawie Brexitu, jeśli Zjednoczone Królestwo miałoby opuścić unię celną UE, należy wykorzystać obecne przepływy handlowe jako kluczowe kryterium przy podziale kontyngentu UE 28 w ramach WTO między Zjednoczone Królestwo a nową UE.

5.2.

Od czasu reformy z 1992 r., wraz z wprowadzeniem płatności bezpośrednich, konkurencyjność stała się najważniejszym priorytetem WPR. Jednak aby zwiększać konkurencyjność, wydajność i zrównoważoność, potrzebne są nowe zachęty koncentrujące się na promowaniu innowacji (rozwoju, upowszechniania i wykorzystywania nowych technologii).

5.3.

Sektor rolny potrzebuje dużych inwestycji, które można osiągnąć, jeśli oczekiwane dochody są wystarczające, a ryzyko gospodarcze do przyjęcia. W obecnej sytuacji wspieranie dochodów gospodarstw rolnych poprzez płatności bezpośrednie jest niezbędne.

5.4.

Producenci unijni nie są już odizolowani od rynku światowego i panującej na nim większej zmienności cen. Ponadto z uwagi na nasiloną mobilność towarów i osób rolnictwo narażone jest na ekstremalne zjawiska przyrodnicze oraz więcej problemów związanych ze zdrowiem (pandemie), co może oznaczać znaczne straty w produkcji. WPR powinna zapewnić specjalne narzędzia umożliwiające sektorowi rolnemu ograniczenie tych zagrożeń i radzenie sobie z nimi.

5.5.

W obecnej WPR dostępne są pewne narzędzia zarządzania ryzykiem. Ceny interwencyjne, prywatne przechowywanie, propagowanie rynków terminowych oraz narzędzia dostępne w ramach jednolitej wspólnej organizacji rynku należy utrzymać, względnie dalej rozwinąć.

5.6.

Wyraźna jest jednak potrzeba opracowania nowych narzędzi:

5.7.

Kwestie dotyczące środowiska są jednoznacznie priorytetem w rolnictwie. W związku z tym podczas ostatniej reformy wprowadzono zazielenianie. Decydenci często podkreślają tę ważną zmianę w WPR. Środowiskowy wymiar WPR jest zarówno globalny, jak i złożony, gdyż rolnictwo wpływa na glebę, wodę, różnorodność biologiczną, leśnictwo i emisje CO2. Bardziej skuteczna polityka powinna być bardziej zrozumiała, wykonalna i prostsza dla rolników.

5.8.

Potrzebne są płatności wynagradzające rolników za zapewnianie dóbr publicznych (a zwłaszcza usług ekosystemowych).

5.9.

Szczególnie niderlandzka prezydencja UE promowała ideę wspólnej polityki żywnościowej. Nowa WPR dowodzi uznania przez UE tego, że rolnictwo europejskie musi osiągnąć wyższy poziom zrównoważonej produkcji wysokiej jakości bezpiecznej żywności. WPR wspiera dystrybucję owoców i mleka w szkołach w celu promowanie dobrych nawyków żywieniowych od najmłodszych lat. Promuje również produkcję ekologiczną poprzez umożliwienie świadomego wyboru dzięki jasnym zasadom etykietowania oraz specjalnym systemom wsparcia w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich.

5.10.

Obecnie promowanie zdrowia publicznego, zdrowego odżywiania się i zdrowego stylu życia należy do kompetencji krajowych. UE musi jednak zapewnić wszystkim obywatelom Europy dostęp do zdrowej żywności o wysokiej jakości za pomocą zrównoważonych systemów żywnościowych. Mając na uwadze, że europejskie działania uzupełniają i koordynują działania krajowe, trzeba stworzyć więcej synergii między WPR a przyszłą europejską polityką żywnościową.

5.11.

Biorąc pod uwagę oczekiwania obywateli i popyt wśród konsumentów, należy podjąć szczególne działania, aby opracować lokalne systemy żywnościowe, a więc krótkie łańcuchy dostaw, zwłaszcza w dziedzinie żywienia zbiorowego.

5.12.

Od 1990 r. ślad środowiskowy rolnictwa się zmniejszył. Niemniej nadal istnieje potrzeba ograniczenia do 2030 r. emisji z rolnictwa. Trzeba to zrobić zgodnie z europejskim modelem rolnictwa oraz stosując racjonalną pod względem kosztów strategię redukcji emisji. Istnieje możliwość zwiększenia zawartości węgla organicznego w glebie oraz zastąpienia energii ze źródeł kopalnych i produktów petrochemicznych produktami rolnymi i leśnymi.

5.13.

Należy dostrzec wielorakie cele sektora rolnego i sektora użytkowania gruntów (z ich mniejszym potencjałem łagodzenia skutków emisji) oraz konieczność zapewnienia spójności między unijnymi celami w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego i celami z zakresu zmiany klimatu (1).

5.14.

Na poziomie gospodarstw, w stacjach doświadczalnych i w laboratoriach stale odkrywane są ważne innowacje. Trzeba nasilić działania z zakresu badań i rozwoju, aby pokierować przemianami w rolnictwie w kierunku bardziej zrównoważonych systemów. Kluczowe znaczenie ma także zaznajamianie innych zainteresowanych stron z tymi innowacjami. Należy promować usługi upowszechniania wiedzy, współpracę między zainteresowanymi stronami oraz inne środki rozpropagowywania innowacji i dzielenia się najlepszymi praktykami.

5.15.

W następnym okresie programowania należy wzmocnić unijny program badawczy w dziedzinie rolnictwa, aby uwzględnić wyzwania związane z żywnością i geostrategiczne znaczenie żywności w XXI wieku. Gospodarka cyfrowa mogłaby oznaczać kolejną rewolucję w rolnictwie po zielonej rewolucji z XX wieku.

5.16.

Istnieją wyraźne dowody nieprawidłowego działania łańcucha dostaw w prawie każdym państwie członkowskim ze względu na wysoką koncentrację na dalszych etapach łańcucha. Wartość dodana nie rozkłada się sprawiedliwie między podmiotami łańcucha dostaw żywności.

5.17.

UE ma kompetencje w dziedzinie konkurencji i jednolitego rynku, zatem problem ten należałoby rozwiązać na poziomie unijnym. Komisja Europejska powinna zaproponować europejskie ramy prawne dotyczące nawiązywania stosunków umownych w łańcuchu dostaw i prawnych możliwości organizacji działań zbiorowych przez rolników. Organizacje producentów są faktycznie ważnymi podmiotami w łańcuchu dostaw żywności i przyczyniają się do wzmocnienia pozycji producentów. Przyszła WPR powinna zwiększyć siłę przetargową organizacji producentów. Należy również uwzględnić wyniki prac grupy zadaniowej ds. rynków rolnych (AMTF).

5.18.

WPR musi być dostosowana do rzeczywistości i szybkości następowania zmian w gospodarce. Odnośnie do WPR, należy dopracować artykuły 219–222 rozporządzenia (UE) nr 1308/2013 tak, aby były one praktyczne i wykonalne dla Komisji i producenta.

5.19.

Handel światowy i otwarte rynki wzmacniają konkurencyjność i mogą obniżyć ceny żywności. Niemniej sprawiedliwy handel ma dla UE ogromne znaczenie, aby móc konkurować, stosując takie same metody produkcji i przepisy, jakie obowiązują w państwach trzecich. Bariery pozataryfowe mogą zagrozić międzynarodowemu rozwojowi. W licznych i różnorodnych rozwiązaniach mających pozwolić osiągnąć globalne bezpieczeństwo żywnościowe, handel ma do odegrania swoją rolę, jeśli chodzi o zwiększanie eksportu produktów rolnych.

5.20.

Tym niemniej WPR i polityka handlowa powinny umożliwić europejskim producentom równe szanse w konkurowaniu z produktami importowanymi. UE powinna zatem wymagać, by produkty przywożone do UE spełniały te same standardy co produkty unijne.

5.21.

Do tej pory WPR była finansowana na poziomie europejskim. Na WPR przeznacza się dużą część budżetu UE (38 % w 2015 r.), ale stanowi to jedynie 0,4 % europejskich wydatków publicznych. Budżet WPR jest niższy niż analogiczny budżet USA czy Chin. Ponadto przez wiele lat pozostawał na tym samym poziomie lub malał pomimo rozszerzenia UE. WPR musi stawić czoła wielu istotnym wyzwaniom, które pojawią się w przyszłości. Konieczne jest zatem zwiększenie budżetu na politykę rolną na poziomie europejskim.

5.22.

Niektóre aspekty budżetu europejskiego, takie jak jednoroczność, stanowią duże przeszkodę w kształtowaniu WPR. Przeszkody te są ograniczeniem dla funduszy wspólnego inwestowania czy środków kryzysowych. Ponadto podział środków budżetowych jest źródłem napięć politycznych i może powodować nieefektywność.

5.23.

Uproszczenie było priorytetem w odniesieniu do WPR od wielu lat, a zwłaszcza w pierwszych latach wdrażania reformy WPR z 2013 r. Niemniej uproszczenie powinno też być pierwszym podstawowym priorytetem przyszłej reformy WPR. W szczególności trzeba ulepszyć odpowiednie systemy kontroli i proporcjonalnych sankcji. Obecnie płatności na środki z zakresu zazieleniania i wzajemnej zgodności bywają obniżane w sposób nieuzasadniony i nieproporcjonalny. Niezwykle ważne jest zapewnienie terminowej wypłaty wsparcia bezpośredniego dla rolników.

5.24.

W ostatnich dziesięcioleciach struktura WPR opierała się na dwóch filarach. Filar I jest finansowany w całości przez UE, a filar II jest współfinansowany i dostosowywany do potrzeb każdego państwa za pomocą programów wieloletnich. Zróżnicowanie państw członkowskich i regionów oraz ich różne potrzeby sprawiają, że konieczne jest utrzymanie dwufilarowej struktury w przyszłej WPR.

5.25.

W programie prac na 2017 r. opublikowanym 25 października 2016 r. Komisja stwierdza, że będzie prowadzić prace i szerokie konsultacje w sprawie uproszczenia i modernizacji WPR w celu maksymalizacji jej wkładu w realizację dziesięciu priorytetów Komisji oraz celów zrównoważonego rozwoju. Ważne jest, by europejskie społeczeństwo obywatelskie było aktywnie angażowane w ten proces.

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/28

Sprawozdawca:

Thierry LIBAERT

1.1.

Łagodna sugestia [ang. nudges, tj. impulsy] jest dodatkowym narzędziem polityki publicznej w stosunku do narzędzi już używanych przez europejskie organy publiczne (informowanie i podnoszenie świadomości, bodźce finansowe, ustawodawstwo i wzorcowość). Jawi się jednak jako narzędzie wyjątkowo użyteczne, jeśli chodzi o podejmowanie niektórych wyzwań społecznych, środowiskowych i gospodarczych.

1.2.

Należy zachęcać do stosowania łagodnej sugestii w polityce publicznej w uzupełnieniu do tradycyjnych narzędzi, a w szczególności wykorzystywać proponowaną przez nią zmianę podejścia do indywidualnych zachowań. Łagodna sugestia mogłaby zatem stać się częścią ogólnych strategii polityki publicznej i przyspieszać ich wdrażanie mniejszym kosztem. Elastyczność i prostota łagodnej sugestii sprawiają, że można ją stosować w różnych sytuacjach i przez różne kategorie podmiotów jednocześnie: przez organ międzyrządowy, jednostki wewnętrzne poszczególnych ministerstw, samorządy terytorialne, organizacje pozarządowe, podmioty prywatne itp.

1.3.

W szczególności należy nadać priorytet łagodnej sugestii, która odpowiada celom środowiskowym, społecznym itp. (transformacja sektora energetycznego, transformacja ekologiczna, walka z marnotrawstwem zasobów, dobrostan społeczny, poprawa stanu zdrowia ludności itp.). Łagodna sugestia może stanowić element środków odpowiadających wcześniej określonym celom zbiorowym, w przypadku których tradycyjne narzędzia polityki publicznej okazują się nieskuteczne lub zbyt kosztowne.

1.4.

Należy sprzyjać wymianie informacji i dobrych praktyk w zakresie łagodnej sugestii między wszystkimi kategoriami potencjalnie zainteresowanych podmiotów (organy publiczne, samorządy, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia, organizacje pozarządowe itd.) na szczeblu europejskim. Można by zaplanować stworzenie platformy zbierającej informacje na temat takich inicjatyw lub powołanie poświęconego im centrum monitorowania.

1.5.

Należy prowadzić pogłębioną analizę zróżnicowanego oddziaływania łagodnej sugestii w zależności od kultury, profilu społeczno-gospodarczego, warunków lokalnych itp. Pozwoliłoby to lepiej zrozumieć korzyści i ograniczenia rozpowszechniania i transpozycji impulsów w poszczególnych państwach, sektorach itd. Warto by zwłaszcza gruntowniej zbadać kwestię tego, jak długo trwa oddziaływanie łagodnej sugestii na zachowanie.

1.6.

Określenie ogólnych warunków stosowania łagodnej sugestii pozwoliłoby ograniczyć jej negatywny wpływ i zagwarantować jej akceptowalność etyczną. Można by ująć łagodną sugestię w karcie dobrych praktyk współtworzonej z różnymi zainteresowanymi stronami i przyjętej na szczeblu europejskim, a następnie wdrożonej przez państwa członkowskie. Można by również opublikować wskazówki i rozprowadzić je wśród zainteresowanych podmiotów.

1.7.

Wskazane byłoby prowadzenie procedur informacyjnych na temat używania różnych rodzajów impulsów, gwarantujących ich przejrzystość dla osób, wobec których są stosowane. Aby impulsy zostały jak najlepiej przyjęte, muszą zostać zrozumiane, przedyskutowane i być podzielane. Pozwoliłoby to uniknąć „nadużyć” i ryzyka manipulacji w ich stosowaniu.

1.8.

Trzeba zadbać o stworzenie rzeczywistego kodeksu etycznego dotyczącego stosowania łagodnej sugestii, aby uniknąć jej nieodpowiedzialnego wykorzystywania do niewłaściwych celów. Przy wprowadzaniu łagodnej sugestii należy spełnić cztery warunki dotyczące: przejrzystości procesu; elastyczności względem zainteresowanych osób, które powinny zawsze mieć swobodę wyboru takiego czy innego zachowania; wiarygodności podawanych im informacji oraz niewzbudzania poczucia winy w jednostkach.

1.9.

Należy opracować mechanizmy nadzorowania i oceny łagodnej sugestii w zależności od różnych kryteriów (społecznych, środowiskowych, gospodarczych). W tym kontekście można by przewidzieć pierwszy etap eksperymentu, aby zrozumieć dokładny wpływ danego impulsu w zależności od jego charakteru, zakładanych odbiorców, kontekstu itp. Taki pierwszy etap umożliwiłby szybkie dostosowanie, jeżeli wyniki łagodnej sugestii okazałyby się rozczarowujące, bądź nawet rezygnację z niej, jeśli uzna się ją za nieskuteczną.

1.10.

Należy zachęcać do uwzględniania w toku kształcenia (podstawowego i ustawicznego) dyscyplin należących do ekonomii behawioralnej. Pozwoliłoby to poprawić znajomość tego narzędzia i zachęcać do jego racjonalnego i krytycznego stosowania przez różne grupy (urzędnicy publiczni, pracownicy przedsiębiorstw, osoby wyłonione w wyborach itp.). Wiąże się to także z otwarciem dyscyplin akademickich, ponieważ łagodna sugestia opiera się na podejściu przekrojowym.

1.11.

Konieczne jest zapewnienie pewnego stopnia elastyczności w stosowaniu impulsów, aby można było jak najlepiej wykorzystać ich potencjał. Podobnie jak inne narzędzia, którymi dysponują organy publiczne, łagodna sugestia nie jest ani cudownym środkiem, ani narzędziem zupełnie nowym, może jednak okazać się doskonałym uzupełnieniem i być bardzo przydatna w zmianie niektórych zachowań. Jej głównym atutem jest zachęcanie do uwzględnienia wymiaru psychologicznego zachowań podczas opracowywania publicznych strategii politycznych, zamiast ograniczania się do ich „racjonalności ekonomicznej”.

1.12.

Należy zorganizować z inicjatywy EKES-u pierwszą europejską konferencję w sprawie łagodnej sugestii, która stanowiłaby niepowtarzalną okazję do wymiany doświadczeń między podmiotami zainteresowanymi tym narzędziem w Unii Europejskiej.

1.13.

Należy utworzyć w EKES-ie – by móc reagować na radykalne przestawienie się na nowy model gospodarczy, które będzie miało znaczące skutki systemowe w wielu dziedzinach – nowy stały organ o charakterze przekrojowym, którego zadaniem będzie analizowanie tych zmian, w tym koncepcji impulsu i innych, pokrewnych kwestii, takich jak gospodarka o obiegu zamkniętym, gospodarka dzielenia się i gospodarka oparta na funkcjonalności.

2.1.

Organy publiczne mają tradycyjnie do dyspozycji cztery rodzaje narzędzi umożliwiających zmianę zachowań jednostek: informowanie i podnoszenie świadomości, bodźce finansowe, ustawodawstwo (zakaz lub obowiązek) i wzorcowość. Jednak te cztery narzędzia mają swoje ograniczenia, zwłaszcza jeżeli chodzi o odpowiedzialne zachowanie i odpowiedzialną konsumpcję, które zakładają mniejsze zużycie zasobów naturalnych. W konsekwencji często występuje rozdźwięk między świadomością jednostek a ich codziennym zachowaniem.

2.2.

Nauki ekonomiczne i behawioralne, dyscypliny zajmujące się zrozumieniem czynników wpływu na zachowania jednostek, zbadały przyczyny tego rozdźwięku między zamierzeniami a działaniem. Według badaczy z tych dziedzin wiele czynników determinuje indywidualne działania. Jesteśmy istotami złożonymi, o ograniczonej racjonalności, w znacznej mierze kierującymi się emocjami, ulegającymi wpływom innych osób i poddającym się interakcjom społecznym, lecz również kontekstowi i środowisku, w którym podejmujemy decyzje.

2.3.

W ostatecznym rozrachunku nasze decyzje i zachowania wynikają w większości przypadków z tego, co Daniel Kahneman, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, określa mianem naszego „systemu 1”: sposobu myślenia w znacznej mierze nieświadomego, automatycznego, niezwykle szybkiego, który pozwala nam podejmować rozliczne codzienne decyzje przy minimalnym wysiłku i bez rozpraszania uwagi, lecz który opiera się na stereotypach i powiązaniach i jest częstokroć daleki od matematycznej racjonalności.

3.1.

W ekonomii behawioralnej (ang. behavioral economics) uważa się zatem, że tradycyjne dźwignie polityki publicznej mogą okazać się niedostateczne, aby zmienić zachowania, ponieważ nie uwzględniają różnych wymiarów mających potencjalny wpływ na podejmowanie decyzji. Wychodząc z takiego założenia, dwóch profesorów amerykańskich, Richard Thaler (profesor ekonomii z Chicago i ekspert w dziedzinie ekonomii behawioralnej) oraz Cass Sunstein (profesor prawa na Harvardzie), wydało w 2008 r. pierwszą publikację na temat łagodnej sugestii (1), w której zaprezentowano pogląd, że zmiany zachowania muszą opierać się na „łagodnych bodźcach”. Autorzy definiują łagodną sugestię jako „każdy aspekt struktury wyboru, który w sposób przewidywalny zmienia zachowanie ludzi bez zakazywania żadnej opcji lub bez istotnej zmiany bodźców finansowych”. Aby działanie można było uznać za łagodną sugestię, powinno ono być łatwe do uniknięcia, gdyż impulsy nie mają przymusowego charakteru.

3.2.

Celem impulsu jest stworzenie „struktur wyboru”, które opierają się na wyborze uznawanym za korzystny dla jednostki lub społeczności, bez zmiany ani liczby, ani charakteru dostępnych opcji. Chodzi o ukierunkowanie konsumenta lub użytkownika na dokonanie wyboru uznawanego za lepszy. Łagodna sugestia łączy w sobie trzy cechy: całkowitą wolność wyboru pozostawioną jednostkom, prostotę zastosowania i ograniczony koszt interwencji.

3.3.

Impulsy wzbudzają coraz większe zainteresowanie organów publicznych w niektórych krajach, ponieważ mają dwie podstawowe zalety: nie ograniczają indywidualnych swobód i mają ograniczony koszt, a ich oddziaływanie może być znaczne. Mogą zatem stanowić dodatkowe narzędzie wpisujące się w ramy polityki publicznej mającej na celu nadanie indywidualnym zachowaniom rysu większej „odpowiedzialności” za zdrowie, środowisko itp. Łagodna sugestia umożliwia jednostce uproszczony wybór ułatwiający podjęcie decyzji.

4.1.

Wybór domyślny. Chodzi o zaproponowanie domyślnego wyboru automatycznego, który jest uznawany za najbardziej pożądany przez organ wdrażający, lecz również jest najprostszy w zastosowaniu. Opiera się na bezwładności zachowań jednostek. Dotyczy to na przykład deklaracji dotyczących podatku od dochodu we Francji, gdzie od 2005 r. uznaje się domyślnie, że każde gospodarstwo domowe posiada telewizor. Szacuje się, że w ten sposób odsetek nadużyć spadł z 6 % do 1 %. Wybór domyślny jest również coraz częściej stosowany przez banki, dostawców energii i inne przedsiębiorstwa, które proponują raczej faktury elektroniczne niż papierowe, domyślnie stosują druk dwustronny itp.

4.2.

Siła normy społecznej jest uważana przez zwolenników łagodnej sugestii za potężny czynnik determinujący zachowanie. Może być zatem wykorzystywana do zachęcania jednostek do podejmowania działań w określonym kierunku. Chodzi zwłaszcza o podkreślenie zachowania występującego u większości jednostek w bliskim otoczeniu (sąsiedzi, koledzy itp.). Tego rodzaju sygnał ma skłonić jednostki do zachowywania się w ten sam sposób, aby podporządkować się normie społecznej. W 2011 r. dostawca energii Opower w Stanach Zjednoczonych przeprowadził eksperyment. Na podstawie informacji na temat zużycia energii w 600 000 gospodarstwach domowych przesłano im pisma z informacją typu: „w ostatnim miesiącu zużyli Państwo o 15 % energii elektrycznej więcej niż Pana/Pani najoszczędniejsi sąsiedzi”. Wykresy umożliwiały porównanie zużycia energii elektrycznej w swoim domu ze zużyciem sąsiadów i innych konsumentów wraz z uśmiechniętą buźką w przypadku spadku zużycia. Zdaniem Opower po wysłaniu takich pism średni spadek zużycia energii elektrycznej wyniósł 2 % w gospodarstwach uczestniczących w eksperymencie, co dało łącznie oszczędności na kwotę 250 mln USD (2). Wiele tego rodzaju doświadczeń pokazuje, że osiągnięte wyniki wahają się od 1 do 20 % oszczędności w zużyciu energii.

4.3.

Ryzyko straty ma za zadanie wskazać stratę (przede wszystkim finansową), którą może ponieść jednostka, jeżeli nie zmieni swojego zachowania, na przykład w dziedzinie zużycia energii. Chodzi na przykład o wskazanie orientacyjnej kwoty, którą jednostka traci, nie zmieniając swoich praktyk, lub odwrotnie, kwoty, którą może zyskać, jeżeli zmieni praktyki. Straty te można także zilustrować za pomocą wskaźników niefinansowych (kalorii, emisji CO2 itd.).

4.4.

Współzawodnictwo, które polega na przykład na organizowaniu konkursów, aby zachęcić do niektórych praktyk, takich jak walka z marnotrawstwem. Francuska organizacja pozarządowa Prioriterre chce zwiększyć świadomość na temat oszczędzania energii. W tym celu organizuje każdego roku konkurs pt. „Rodziny z pozytywną energią”, w którym w 2014 r. wzięło udział około 7 500 rodzin. Ich zadanie polegało na zmniejszeniu zużycia energii o 8 %, aby zdobyć różne nagrody (3).

4.5.

Wykorzystywanie zabawy i prezentacji o charakterze rozrywkowym. Jednym z najbardziej znanych impulsów, zastosowanym przez port lotniczy w Amsterdamie, było namalowanie much w środku pisuarów, aby zachęcić mężczyzn do lepszego celowania. W 2009 r. Volkswagen przekształcił w Sztokholmie schody prowadzące do wyjścia ze stacji Odenplant w gigantyczne klawisze pianina. Każde nadepnięcie na stopień uruchamiało dźwięk muzyki (4). Celem było zachęcenie użytkowników do używania tych schodów zamiast schodów ruchomych. W Korei Południowej oznakowanie poziome informuje o ryzyku nadwagi u osób używających schodów ruchomych.

4.6.

Łagodna sugestia może również mieć na celu zmianę prezentacji wyborów lub wyglądu niektórych produktów, aby zwrócić uwagę na te, które uznaje się za najzdrowsze, najbardziej ekologiczne itp. Impulsy tego typu mogą czasami zbliżać się do koncepcji etykietowania. W stołówkach przeprowadzono wiele eksperymentów mających zachęcić klientów do zdrowszego jedzenia. W tym celu zdrowe potrawy umieszczano na początku lady, co w niektórych przypadkach pozwalało dwukrotnie zwiększyć ich spożycie w stosunku do sytuacji, gdy znajdowały się w środku lub na końcu lady. W innych stołówkach podejmowano działania na rzecz ograniczenia marnotrawstwa, ograniczając wielkość talerzy: talerze są również wypełnione, lecz podana ilość jest mniejsza (przy założeniu, że klienci zawsze mogą nałożyć sobie dokładkę, jeżeli sobie tego życzą) (5).

5.1.

Od 2008 r. coraz więcej krajów interesuje się potencjałem narzędzi polityki publicznej w postaci łagodnej sugestii, która łączy w sobie potrójną obietnicę: że jest lepiej akceptowana przez opinię publiczną niż normy lub opłaty, że jest mało kosztowna i wreszcie, że jest skuteczna. W następnych punktach przytoczono pewne ich przykłady.

5.2.

W 2010 r. brytyjski rząd Davida Camerona utworzył Zespół ds. Analizy Behawioralnej (Behavioural Insights Team) z Davidem Halpernem na czele, którego zadanie polegało na zastosowaniu nauk behawioralnych w brytyjskich strategiach polityki publicznej. Zespół zmienił na przykład stronę rządowej witryny internetowej umożliwiającą dawstwo organów. Na stronie informowano: „Każdego dnia tysiące ludzi, którzy widzą tę stronę, decydują się zarejestrować” i umieszczono logo NHS (National Health Service), brytyjskiego zakładu ubezpieczeń społecznych. W ciągu roku odsetek osób, które przystąpiły do programu, wzrósł z 2,3 % do 3,2 % (+96 000 osób). Od 2014 r. Jednostka ds. Łagodnej Sugestii (Nudge Unit) działa w sposób niezależny, doradza rządom zagranicznym, samorządom terytorialnym, przedsiębiorstwom itp. (6).

5.3.

W 2014 r. również administracja Baracka Obamy uruchomiła Zespół ds. Łagodnej Sugestii (Nudge Squad) pod dyrekcją Mayi Shankar. W dekrecie opublikowanym we wrześniu 2015 r. prezydent Obama „zachęca” departamenty i agencje rządowe do wykorzystywania osiągnięć nauk behawioralnych (7). Rządy Singapuru, Australii i Niemiec również powołały zespoły ekspertów z zakresu ekonomii behawioralnej.

5.4.

We Francji, Sekretariat Generalny ds. Modernizacji Działań Publicznych (SGMAP) i Dyrekcja Generalna ds. Finansów Publicznych (DGFIP) (8) przeprowadzają od 2013 r. liczne eksperymenty powiązane z łagodną sugestią.

5.5.

Komisja Europejska utworzyła we Wspólnym Centrum Badawczym Jednostkę ds. Prognozowania i Analizy Behawioralnej pod kierownictwem Xaviera Troussarda. Jednostka ta opublikowała między innymi w 2016 r. sprawozdanie, w którym podkreśliła, że polityka publiczna w Unii Europejskiej w coraz większym zakresie wykorzystuje osiągnięcia ekonomii behawioralnej (9). Uznała ona za pożądane rozwijanie wymiany opinii na ten temat między światem polityki a środowiskami uniwersyteckimi. Przede wszystkim zaleciła, aby zwiększyć wykorzystanie narzędzi ekonomii behawioralnej na wszystkich etapach prowadzenia polityki publicznej przy jednoczesnej poprawie komunikacji w zakresie ich wykorzystywania i wiedzy na temat ich oddziaływania.

6.1.

Łagodna sugestia ma swoje ograniczenia. Wymaga ogromnej skrupulatności na etapie opracowywania i wdrażania oraz budzi pytania zarówno techniczne, jak i etyczne. Nie może zastępować konieczności informowania obywateli i działań pedagogicznych mających na celu uświadamianie wyborów ani też klasycznych form działania organów publicznych, jakimi są prawo i dźwignie bodźców ekonomicznych. Ponadto nie można lekceważyć ryzyka i ograniczeń związanych z jej stosowaniem.

6.2.

Obecnie nie ma wielu badań dotyczących skuteczności impulsów, zwłaszcza w perspektywie średnio- i długoterminowej. W niektórych położono nacisk na niejednorodność indywidualnych reakcji na to narzędzie. W eksperymencie przeprowadzonym przez Opower gospodarstwa, których zużycie energii było i tak już niższe od średniej, miały na przykład tendencję do zwiększania zużycia energii elektrycznej, kiedy otrzymały informację o swojej pozycji. Natomiast u mieszkańców, którzy dowiadują się, że zużywają dużo więcej energii elektrycznej niż sąsiedzi, impuls może wywoływać poczucie winy lub niższości. Według niektórych badań reakcje na łagodną sugestię mogą również różnić się w zależności od uznawanych wartości i od opinii jednostek (10), lecz także w zależności od kontekstu politycznego i kulturowego. Ogólnie rzecz biorąc, przeprowadzone badania pokazują, że oddziaływanie impulsów jest zróżnicowane w zależności od grup adresatów, od kultur i konkretnych uwarunkowań. Konieczne jest zatem bezpośrednie lub wyrywkowe oszacowanie skutków łagodnej sugestii.

6.3.

Rodzi się również pytanie o to, jak długo trwa oddziaływanie impulsów. Jeżeli chodzi o zużycie wody i energii elektrycznej, badania pokazują, że powtarzalność norm społecznych spada wraz z upływem czasu, nawet jeśli po kilku latach wciąż utrzymuje się w jakimś stopniu (11). Długofalowy efekt impulsów zależy od ich zdolności do dogłębnej zmiany nawyków. Nie ma powodu, aby sądzić, że po zmianie opcji domyślnej, jeżeli zostanie ona utrzymana, zachowania nie utrzymają się. Problem dotyczy raczej możliwości osiągania dalszych postępów lub dostosowań. Wydaje się bowiem, że łatwiej jest stopniowo dostosować opłatę lub normę niż opcję domyślną.

6.4.

Impulsy mogą wywołać negatywne skutki, które wyrażają się w tym, że jednostka może mieć tendencję do działania w sposób bardziej szlachetny po tym, jak zachowała się źle, i odwrotnie. Na przykład z eksperymentów wynika, że po zakupie „ekologicznych” dóbr konsumpcyjnych może, w pewnych okolicznościach, nastąpić wzrost częstotliwości zachowań negatywnych, takich jak oszustwo lub kradzież (12). Wysiłki mające na celu zachęcenie do szlachetnych zachowań w niektórych dziedzinach mogą zatem mieć negatywne konsekwencje w innych dziedzinach. Takie przewrotne skutki, jeżeli się potwierdzą, bardzo utrudnią ocenę ogólnego oddziaływania łagodnej sugestii. Są one zapewne dosyć rzadkie i nie podważają korzyści wynikających ze stosowania impulsów. Jednak nie należy wykluczać możliwości wystąpienia takich skutków.

6.5.

Skuteczność impulsu ustala się w stosunku do pożądanego zachowania, co rodzi pytanie o definicję i pomiar tego, co jest pożądane. Może być bowiem bardzo trudno poznać oceny obywateli w kwestii ich własnego szczęścia. Łagodna sugestia wiąże się zatem z pytaniem, kto podejmuje decyzję o osiąganym celu, a zatem o to, co jest pożądane dla jednostki lub dla społeczeństwa. Decydent publiczny może ukierunkować ten cel oraz impuls w oportunistyczny sposób, lecz również w sposób mniej zamierzony, na przykład z powodu braku informacji.

6.6.

Wreszcie niekiedy trudno jest określić granicę między informowaniem, komunikowaniem a manipulacją. Na przykład spośród licznych hoteli zachęcających swoich klientów do ponownego używania ręczników, niektóre przedstawiają w tym celu świadomie „naciągane” dane dotyczące liczby użytkowników, którzy już to robią (13). Celem takich komunikatów nie jest oszukanie odbiorców, lecz stworzenie w pewnym sensie samospełniającej się przepowiedni, tak aby komunikaty te stały się prawdą. Niemniej w ten sposób skłania się klientów do opierania zachowań na kłamstwie. Takie wykorzystywanie kłamstwa, nawet jeżeli prowadzi do bardziej szlachetnych zachowań, nie wydaje się być akceptowane moralnie, zwłaszcza wśród decydentów politycznych. Może również zaszkodzić reputacji decydenta i docelowo ograniczyć skuteczność łagodnej sugestii w wyniku paternalistycznego traktowania konsumentów.

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/33

Sprawozdawca:

Carlos TRIAS PINTÓ

Współsprawozdawca:

Mihai MANOLIU

1.1.

Wyłaniający się kształt zdecentralizowanej gospodarki cyfrowej sugeruje, że znaczna część nowej wymiany gospodarczej peer-to-peer będzie ściśle związana z kontaktami społecznymi i zakorzeniona w społecznościach, co doprowadzi do zmiany charakteru takich doświadczeń jak podjęcie działalności czy wykonywanie pracy zgodnie z zasadą „demokratyzacji sposobu, w jaki produkujemy, konsumujemy, rządzimy czy też rozwiązujemy nasze problemy społeczne”. Jednocześnie nie można dopuścić do tego, by temu procesowi towarzyszyły niepewność zatrudnienia i unikanie opodatkowania i by wartość dodana przeszła masowo od podmiotów przemysłowych do właścicieli prywatnych platform cyfrowych (1).

1.2.

Z uwagi na ten nowy paradygmat EKES zachęca Komisję do opracowania bardziej szczegółowej i kompleksowej koncepcji gospodarki dzielenia się, by uniknąć zniekształconej wizji utożsamiającej ją z gospodarką cyfrową. Gospodarka dzielenia się, która podobnie jak gospodarka społeczna cechuje się demokratyczną i partycypacyjną dynamiką, wykazuje następujące cechy:

1.3.

W ogólnym rozrachunku gospodarka dzielenia się obejmuje różne modele, które cechują za każdym razem odrębne formy wnoszenia wkładu i odrębne wyzwania. Na przykład „gospodarka dostępu” wnosi na rynek właściwości niedostatecznie wykorzystywane oraz umożliwia większy wybór konsumentom i bardziej efektywne wykorzystanie zasobów, niesie jednak ze sobą ryzyko pobudzenia produkcji światowej z powodu „efektu odbicia”. W ramach „gospodarki na żądanie” następuje rozdrobnienie siły roboczej, co powoduje wprawdzie większą elastyczność, ale jednocześnie zwiększa zagrożenie niepewnością zatrudnienia. Z kolei „gospodarka prezentów” (ang. gift economy), w ramach której społeczności bezinteresownie dzielą się dobrami i usługami, choć umożliwia wzmocnienie wspólnot, często pozostaje niezauważona przez organy administracji.

1.4.

Platformy cyfrowe, zwłaszcza te wspierające działalność zarobkową, zasługują na wnikliwą uwagę ze strony Komisji Europejskiej, gdyż pozwoli to uregulować i zharmonizować ich działalność, a także zagwarantować równe szanse w oparciu o przejrzystość, informowanie, pełny dostęp, niedyskryminację i odpowiednie wykorzystanie danych. Konkretnie, konieczne jest przedefiniowanie koncepcji zależności prawnej w odniesieniu do zależności ekonomicznej pracowników i zagwarantowanie praw pracowniczych niezależnie od formy działalności.

1.5.

Zadanie polega zatem na rozróżnieniu poszczególnych form tej gospodarki i zaproponowaniu zróżnicowanych podejść regulacyjnych (2), z preferencją dla tych inicjatyw cyfrowych, które opierają się na demokratycznym, solidarnym i pluralistycznym zarządzaniu, zgodnie z innowacją społeczną. W związku z tym konieczne jest informowanie konsumentów o wartościach określających tożsamość, a także o przyjętych formach organizacji i zarządzania. W tym względzie EKES zaleca przeprowadzenie badań jakościowych w sieci kontaktów nawiązanych przez jego przedstawicieli w samym środowisku gospodarki dzielenia się.

1.6.

EKES opowiada się zatem za opracowaniem konkretnej metodologii w celu uregulowania i zmierzenia nowej gospodarki za pomocą innych norm. W związku z tym, z punktu widzenia symetrii informacyjnej, kluczową wagę ma wartość zaufania. Konieczne jest również zaostrzenie kryteriów przejrzystości, uczciwości i obiektywności na etapie oceny produktu lub usługi, co umożliwi wyjście poza samo automatyczne zastosowanie algorytmów.

1.7.

EKES zaleca również powołanie niezależnej europejskiej agencji ratingowej platform cyfrowych, której kompetencje zostałyby ujednolicone we wszystkich państwach członkowskich i która mogłaby ocenić zarządzanie nimi pod względem konkurencji, zatrudnienia i opodatkowania.

1.8.

Jednocześnie podejście do gospodarki dzielenia się przyjęte w komunikacie pomija zasadnicze kwestie z nią związane, takie jak waluty wirtualne i społeczne jako instrumenty operacyjne tejże gospodarki, wiedza, informacja i energia jako jej przedmioty, a także rola, między innymi, współtworzenia i innowacji technologicznej w tejże gospodarce.

1.9.

Wziąwszy pod uwagę złożony sposób podejmowania kwestii gospodarki dzielenia się w obecnym kontekście, EKES zaleca, by zadbano o zrównoważone współistnienie modeli gwarantujących jej pełny rozwój bez negatywnych skutków ubocznych na rynku, zwłaszcza w odniesieniu do ochrony konkurencji, opodatkowania i wysokiej jakości zatrudnienia. W tym celu niezbędne jest opracowanie odpowiednich ram śledzenia i monitorowania nowych parametrów gospodarki dzielenia się z udziałem zainteresowanych stron (organizacji przedsiębiorców, organizacji związkowych, organizacji konsumentów itd.).

1.10.

Wreszcie, by sprostać przejściu na nową gospodarkę o istotnych konsekwencjach systemowych, zaleca się, by EKES utworzył stały organ o charakterze horyzontalnym, który zajmowałby się analizą tych nowych zjawisk i który dołączyłby do wysiłków Komisji Europejskiej, Komitetu Regionów i Parlamentu Europejskiego.

2.1.

Kultura społeczna, nawyki konsumpcyjne i formy zaspokajania potrzeb konsumentów podlegają procesowi głębokich przemian. Konsumpcja ulega zmianie i racjonalizacji w oparciu o szerszą partycypację, podczas gdy czynniki cenowe przeplatają się z oddziaływaniem środowiskowym i społecznym produktów i usług, na co wszystko dodatkowo oddziałują internet i sieci społecznościowe.

2.2.

Posiadanie dóbr do użytku osobistego, twarda waluta oraz stałe zatrudnienie na miejscu za wynagrodzeniem ustąpią miejsca wymianie wirtualnej, wspólnemu dostępowi, pieniądzom cyfrowym oraz większej elastyczności siły roboczej.

2.3.

Na etapie przejścia do nowych form produkcji i konsumpcji niektóre sektory działalności gospodarczej zostały zrównane z ziemią przez potężne tsunami spowodowane pojawieniem się nowych podmiotów. Dla niektórych z tych podmiotów motywacją jest współpraca i zaangażowanie na rzecz wspólnoty, a niektóre kierują się po prostu możliwościami biznesowymi (nie zawsze respektując zasadę równych szans).

2.4.

Ze względu na to, że pojawiło się wiele głosów opowiadających się za nowymi ramami planowania (3) konsumpcji współdzielonej (która sprzyja zastosowaniu technologii cyfrowej w celu wykorzystania zdecentralizowanych, wolnych mocy przerobowych zamiast tworzenia nowych scentralizowanych monopoli), Komisja Europejska postanowiła wprowadzić europejski program dotyczący gospodarki dzielenia się, gdy zaobserwowała, że władze lokalne i krajowe w UE radzą sobie z tą sytuacją za pomocą wielu różnych środków regulacyjnych. Jest to związane z tym, że konsumpcja współdzielona przybiera wiele różnych form stosownie do danego sektora.

2.5.

To niejednolite podejście do nowych modeli biznesowych wywołuje brak bezpieczeństwa (pod względem gospodarczym lub prawnym, w odniesieniu do siły roboczej itd.) i niepewność (co się tyczy zaufania, nowych instrumentów cyfrowych, takich jak blockchains, sieci bezpieczeństwa i prywatności) wśród tradycyjnych operatorów, nowych usługodawców i konsumentów, ograniczając innowację, tworzenie miejsc pracy i wzrost.

2.6.

W związku z tym Komisja Europejska opublikowała następujące wytyczne w celu wspomożenia podmiotów rynkowych i władz publicznych w różnych państwach członkowskich:

3.1.

Komisja wprowadza dezorientację, traktując tak samo platformy cyfrowe i gospodarkę dzielenia się i nie podejmując kwestii powiązania gospodarki dzielenia się z interesem ogólnym poprzez uznanie pozytywnych skutków wynikających z zastosowania wartości współpracy i solidarności.

3.2.

W komunikacie Komisji pominięto kwestię, która powinna być jego głównym przedmiotem. Nie uwzględniono mianowicie uzasadnionych oczekiwań zainteresowanych stron, by opracować model i parametry jasnych i przejrzystych ram prawnych, w obrębie których różnorakie formy gospodarki dzielenia się będą się mogły rozwijać i funkcjonować na obszarze europejskim, będą wspierane i wdrażane oraz będą się cieszyć większą wiarygodnością i zaufaniem.

3.3.

Model gospodarki cyfrowej cechuje się czterema elementami: delokalizacją działalności, kluczową rolą platform cyfrowych, znaczeniem sieci i masowym wykorzystaniem danych (4) Chociaż chodzi o odmienne obszary, przeplata się ona z gospodarką dzielenia się, gdyż często działają one w podobnym środowisku: sieci partycypacyjne, o zacierających się granicach między sferą osobistą a zawodową, między stabilnym i okazjonalnym zatrudnieniem, a także pracą na własny rachunek i pracą najemną itd.

3.4.

By ułatwić definicję tych koncepcji, EKES proponuje, by Komisja Europejska uwzględniła pojęcie nieodwzajemnionego działania prospołecznego gospodarki dzielenia się, w którym wyraźnie wyróżnia się wspólne wykorzystanie nienastawione na zysk i tworzy przestrzeń interakcji w celu konsumpcji, produkcji, finansowania i wymiany wiedzy.

3.5.

Krótko mówiąc, model gospodarki dzielenia się zakłada sam w sobie zmianę o charakterze nie tylko gospodarczym, lecz również społecznym i środowiskowym. Tak stwierdza się w komunikacie, odnosząc się do zrównoważenia i przestawienia się na gospodarkę o obiegu zamkniętym czy też opisując rynki społeczne jako przestrzenie właściwe dla gospodarki dzielenia się.

3.6.

Pominięcie tych okoliczności oznacza połowiczne omówienie obecnego znaczenia inicjatyw dzielenia się, jak zdarza się również wtedy, gdy analizę ogranicza się do wymiany usług lub do platform współpracy, nie uwzględniając takich aspektów, jak recyrkulacja i wymiana dóbr, optymalizacja wykorzystania aktywów czy też tworzenie więzi społecznych.

3.7.

Jeżeli chodzi o kwestie związane z niepewnością co do zastosowania ram prawnych w celu regulacji inicjatyw gospodarki dzielenia się, wspomniane przez Komisję trudności są oczywiste, lecz równie niewątpliwe jest dążenie do normalizacji i dostosowania nowego modelu gospodarczego do tradycyjnych kryteriów oceny. Może to wymagać wysiłków na rzecz opracowania nowych kryteriów i norm postępowania prawnego, podatkowego i dotyczącego zatrudnienia, zwłaszcza z punktu widzenia przejścia do nowego modelu produkcji i konsumpcji, który wiąże się z przedefiniowaniem zaangażowanych podmiotów.

3.8.

Jednocześnie będzie można mówić o nowej, bardziej integrującej gospodarce sprzyjającej spójności społecznej dopiero wtedy, gdy wszystkich obywateli wyposaży się w umiejętności cyfrowe i finansowe umożliwiające dostęp do niej i korzystanie z niej. Ponadto polityka publiczna powinna zapewniać pełny dostęp dla osób najbardziej narażonych na wykluczenie cyfrowe, w tym szczególnie dla osób niepełnosprawnych.

3.9.

Wreszcie, EKES nie może pominąć następujących aspektów, które nie zostały omówione w komunikacie Komisji:

4.1.1.

EKES uważa, że zgodnie z obowiązującymi przepisami UE, zwłaszcza z dyrektywą usługową i dyrektywą o handlu elektronicznym, państwa członkowskie muszą promować dostęp do rynków opartych na współpracy, gdyż bardziej zróżnicowana oferta stymuluje konsumpcję, i w razie konieczności wprowadzić ograniczenia uzasadnione wyłącznie przez interes publiczny, które należałoby należycie umotywować. Można się spodziewać, że dojdzie do kolizji przepisów, gdyż gospodarka dzielenia się tworzy nowe formy świadczenia już znanych usług, które tradycyjnie były w dużym stopniu regulowane.

4.1.2.

Trzeba w tym kontekście zaznaczyć, że ze względu na to, iż gospodarka dzielenia się jest mozaiką różnych inicjatyw nieograniczonych ani przestrzennie, ani czasowo, muszą one podlegać otwartemu i zdelokalizowanemu traktowaniu, w związku z czym wszelkie ograniczenia oparte na surowych kryteriach terytorialnych mogą prowadzić do konkurencji podatkowej i socjalnej zakłócającej jej korzystne oddziaływanie.

4.1.3.

Zatem zamiast szafować argumentem transgranicznym dotyczącym dostępu do rynku, gospodarkę dzielenia się należy rozpatrywać jako wyraz upodmiotowienia obywateli (wzmocnienie kapitału ludzkiego), któremu muszą towarzyszyć dwa podstawowe aspekty: z jednej strony, zasada harmonizacji zapobiegająca zróżnicowanemu traktowaniu wywołującemu nową asymetrię rynku, a z drugiej strony, potrzeba poczynienia postępów w odniesieniu do praktyk wspólnej regulacji (5) (modele: regulacja peer-to-peer, organy samoregulujące się i regulacja delegowana za pomocą danych).

4.1.4.

Podobnie jak Komisja, EKES opowiada się za elastyczniejszym uregulowaniem rynków usług (nowe definicje pracy w gospodarce dzielenia się) i dlatego też apeluje, by w każdym państwie członkowskim oceniono zasadność i proporcjonalność przepisów stosujących się do gospodarki dzielenia się zgodnie z celami interesu publicznego (przepisy mające na celu zaradzenie niedoskonałościom rynku, prowadzące do wzrostu zaufania), z uwzględnieniem specyficznych cech różnych modeli biznesowych i instrumentów związanych z dostępem, jakością i bezpieczeństwem.

4.1.5.

EKES podkreśla również, że specyfika modelu wiąże się z zastosowaniem narzędzi oceny usługodawców i ich reputacji. Chociaż spełniają one cel interesu publicznego polegający na zmniejszeniu ryzyka konsumentów związanego z niesymetrycznością informacji, to mogą także prowadzić do negatywnej selekcji i ryzyka moralnego. W tym względzie władze publiczne i zarządzający platformami cyfrowymi powinni zadbać o jakość i wiarygodność informacji, ocen i opinii dotyczących platform współpracy, posługując się niezależnymi organami kontroli.

4.1.6.

EKES popiera ideę, że ustanowienie pułapów w celu odróżnienia, sektor po sektorze, świadczenia usług profesjonalnych od nieprofesjonalnych może prowadzić do sporządzenia metodologii przydatnej do pokonania rozdrobnienia rynków UE. Jednak może to nie być tak skuteczne jak się przypuszcza, jeżeli chodzi o włączenie działalności nieprofesjonalnej peer-to-peer.

4.2.1.

EKES uważa, że utrzymanie obecnego systemu odpowiedzialności (6) pośredników ma kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarki cyfrowej w Unii Europejskiej.

4.2.2.

Zwiększenie wiarygodności i zaufania ma kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarki dzielenia się, w związku z czym EKES nalega, podobnie jak Komisja w komunikacie, by przyjęto restrykcyjne środki dobrowolne w celu zwalczenia nielegalnych treści online za pomocą powiązanych lub podstawowych działań, nie rezygnując z korzyści związanych ze zwolnieniem z odpowiedzialności.

4.2.3.

Jednak EKES podkreśla, że stosowne jest wyczerpujące zajęcie się kwestią działalności współdzielonej, niezależnie od kluczowej wartości, jaką przypisuje się platformom cyfrowym, tak by nie oddalić jej za bardzo od leżącego u jej podstaw ducha obywatelskiego.

4.3.1.

W nowym scenariuszu, w którym dochodzi do zatarcia się granic między producentem a konsumentem („generujący upodmiotowienie osób, współtwórcy, fundatorzy finansowania crowdingowego, peers, klienci”), EKES opowiada się za systemem gwarantującym prawa konsumentów. Jednak, zważywszy na specyfikę gospodarki dzielenia się, nie należy ograniczać wielości oferowanych przez nią inicjatyw.

4.3.2.

W związku z tym do generowanych przez nią kontaktów wielostronnych należy włączyć kontakty związane z pojawieniem się postaci prosumenta (jest to największy wkład finansowy w gospodarkę dzielenia się, który wymaga ochrony, zabezpieczenia i doprecyzowania), który ma odgrywać znaczącą rolę w gospodarce dzielenia się, podobnie jak procesy tworzenia wspólnej wartości, przede wszystkim z punktu widzenia gospodarki o obiegu zamkniętym i funkcjonalności.

4.3.3.

EKES zawsze opowiadał się za równymi warunkami konkurencji. Zgodnie z zasadami stosowanymi w wypadku nieuczciwych praktyk handlowych czynnikami, które trzeba wziąć pod uwagę przy nierestrykcyjnym rozróżnieniu na konsumenta i handlowca (7), są: częstość usług, cel zarobkowy i łączny obrót.

4.3.4.

EKES popiera to podejście, chociaż ostrzega, że konieczne będzie dokonanie przeglądu związanej z tym perspektywy, a także zastanowienie się nad stosownością innych czynników w zakresie zastosowania kryteriów odpowiedniej kategoryzacji. Nie będzie ono miało wyczerpującego charakteru, wziąwszy pod uwagę złożoność i różnorodność form gospodarki dzielenia się, a także trudność z określeniem jej przyszłości (model, który powinien być niezależny, możliwy do przeniesienia, uniwersalny i korzystny dla innowacji).

4.3.5.

EKES podkreśla, że najlepszym sposobem zwiększenia zaufania konsumentów jest wzrost wiarygodności i zaufania do świadczenia usług peer-to-peer („bezpieczna przystań” dla specyficznych platform współkonsumpcji, która umożliwia świadczenia, szkolenia, ubezpieczenie i inne formy ochrony) za pomocą odpowiednich (8) usług oceny online i zewnętrznych certyfikatów (znak jakości) oraz nowego systemu „postępowań arbitrażowych w sprawach cywilnych”. To stwierdzenie jest ściśle związane z pewnością i reputacją harmonijnego rozwoju gospodarki dzielenia się w nowym systemie współrzędnych gospodarczych, społecznych i środowiskowych.

4.4.1.

W ramach europejskiego filaru praw socjalnych EKES popiera jednoznacznie przegląd dorobku prawnego w celu zagwarantowania sprawiedliwych warunków pracy i odpowiedniej ochrony socjalnej w oparciu o skumulowane kryteria podporządkowania usługodawcy, charakteru pracy i wynagrodzenia.

4.4.2.

Konkretniej rzecz ujmując, trzeba ustanowić z poszanowaniem krajowych kompetencji przepisy prawne dla pracowników, które dokładnie określałyby ich status: godziwe wynagrodzenie i prawo do udziału w negocjacjach zbiorowych, ochronę przed arbitralnością i prawo do wylogowania się w celu utrzymania czasu pracy cyfrowej w granicach zapewniających godność itd.

4.4.3.

Ponadto EKES opowiada się za wnikliwszym przeanalizowaniem modeli pracy gospodarki dzielenia się, które są związane z nieodwzajemnionym działaniem prospołecznym.

4.4.4.

Specyfika gospodarki dzielenia się jako czynnika zatrudnienia musi zostać podobnie omówiona we wszystkich państwach członkowskich, tak by promowana polityka nie podważała praktyki współpracy i była oparta na silniejszym duchu przedsiębiorczości w zakresie tworzenia nowych przedsiębiorstw, niezależności i infrastruktury.

4.5.1.

Mając świadomość ryzyka związanego z agresywnym planowaniem podatkowym i brakiem przejrzystości podatkowej w dziedzinie gospodarki cyfrowej, EKES opowiada się za umocnieniem systemu kontroli przepływów handlowych przez platformy cyfrowe, gdyż mogą one prześledzić produkt lub usługę i ułatwić uzyskiwanie dochodów podatkowych. Przykład Estonii, w której używa się platform wspólnych pojazdów, mógłby zostać wykorzystany przez resztę państw członkowskich.

4.5.2.

Dostosowanie podatków, szczególnie VAT, do modeli gospodarki dzielenia się będzie wymagać znacznych zmian. Jednocześnie platformy cyfrowe, których dochody pochodzą głównie ze sprzedaży danych osób indywidualnych przedsiębiorstwom handlowym, powinny całkowicie podlegać podatkowi od osób prawnych tam, gdzie prowadzona jest działalność, co zapobiegłoby konkurencji podatkowej między państwami członkowskimi.

4.5.3.

Mając świadomość wagi dobrego zarządzania podatkowego, EKES opowiada się za stworzeniem instrumentów ad hoc (punktów kompleksowej obsługi i wymiany informacji online), a także środków uproszczenia procedur administracyjnych, harmonizacji, przejrzystości i współpracy między organami administracji podatkowej.

4.6.1.

Zaproponowane w komunikacie działania monitorujące są dostosowane do realizowanego celu. EKES opowiada się zwłaszcza za pogłębieniem dialogu między zainteresowanymi stronami (organizacjami związkowymi, organizacjami przedsiębiorców, organizacjami konsumentów itd.) w celu wskazania dobrych praktyk i rozwinięcia inicjatyw samoregulacji i wspólnej regulacji dotyczących nowych aspektów gospodarki dzielenia się (9) w skali europejskiej (na przykład w sektorze zakwaterowania, transportu, nieruchomości komercyjnych, opieki zdrowotnej i dostaw energii).

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/40

Samodzielny sprawozdawca:

Elżbieta SZADZIŃSKA

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny z zadowoleniem przyjmuje roczny program prac Unii w zakresie normalizacji europejskiej na rok 2017, który jest częścią kompleksowego pakietu w sprawie normalizacji.

1.2.

Przedstawiony przez Komisję roczny plan jest kontynuacją i uzupełnieniem działań przewidzianych w planie na rok 2016, co do których Komitet już przedstawił uwagi w swoich poprzednich opiniach (1).

1.3.

Komitet nie po raz pierwszy podkreśla znaczenie norm dla wzrostu konkurencyjności jednolitego rynku i rozwoju innowacyjnych produktów i usług oraz podnoszenia ich jakości i bezpieczeństwa z korzyścią dla konsumentów, pracowników, przedsiębiorstw i środowiska.

1.4.

Komitet, jako przedstawiciel zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, popiera taki system normalizacyjny, który odpowiada na potrzeby zarówno społeczeństwa, jak i gospodarki.

1.5.

Komitet ponownie przypomina, że zapewnienie pluralizmu europejskiego systemu normalizacji poprzez włączenie organizacji, o których mowa w załączniku III do rozporządzenia (UE) nr 1025/2012, jest gwarancją zwiększenia przejrzystości i dostępu do tego systemu. Uczestnictwo przedstawicieli społeczeństwa w systemie normalizacji nie powinno ograniczać się do poziomu unijnego, ale krajowe systemy normalizacyjne również powinny być otwarte dla tych interesariuszy.

1.6.

Opracowywane są normy wspierające przepisy i politykę UE (normy związane z „nowym podejściem legislacyjnym”, unia energetyczna itp.). Ponadto rozwój cyfryzacji w przemyśle, łańcuchu dostaw i usługach sprawia, że normy ICT i normy dotyczące usług są kluczowe dla prowadzenia działalności w różnych sektorach gospodarki. Komisja uznała w związku z tym, że działania w tych dwóch obszarach będą priorytetem, co spotkało się z poparciem Komitetu.

1.7.

Jednocześnie Komitet zwraca uwagę, że konieczne jest wsparcie konkurencyjności MŚP poprzez ich udział w procesie opracowywania i wdrażania norm, jak również poprzez odpowiednie działania edukacyjne podnoszące świadomość na temat korzyści płynących z norm.

1.8.

Prowadzone aktualnie przez Komisję negocjacje TTIP oraz zakończone negocjacje CETA pokazują, że normalizacja, ze względu na różne systemy, stanowi główny punkt dyskusji. Dlatego zdaniem Komitetu należy informować interesariuszy o różnicach pomiędzy systemami normalizacyjnymi stron negocjujących oraz wskazywać na potencjalne zagrożenia, jak i korzyści wynikające z tych różnic.

1.9.

Komitet popiera propozycję nawiązania dialogu międzyinstytucjonalnego w sprawie normalizacji, czemu dał już wyraz w poprzedniej opinii (2).

1.10.

Również za godną poparcia uznaje propozycję Komisji przeprowadzenia badania nad wpływem norm na gospodarkę i społeczeństwo.

2.1.

Zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1025/2012 Komisja w komunikacie przedstawiła roczny program prac Unii na 2017 r. w zakresie normalizacji europejskiej.

2.2.

Roczny program stanowi część kompleksowego pakietu obejmującego komunikat Komisji „Normy europejskie dla XXI wieku”, dokument roboczy służb Komisji poświęcony normalizacji usług oraz komunikat w sprawie określonego w art. 24 wymogu przedstawienia sprawozdania z wykonania rozporządzenia.

2.3.

Program prac w zakresie normalizacji na rok 2017 uzupełnia działania przedstawione w planie na rok 2016, z których większość jest na etapie wdrażania.

2.4.

Wśród strategicznych priorytetów normalizacji europejskiej na rok 2017 znalazły się:

2.5.

Komisja podejmie ponadto następujące działania służące powiększeniu bazy dowodowej rocznego cyklu zarządzania unijną polityką normalizacyjną:

3.1.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje kolejny roczny program prac w zakresie normalizacji, gdyż jak już wielokrotnie podkreślał, zastosowanie norm w produkcji i usługach przyczynia się do wzrostu konkurencyjności na jednolitym rynku.

3.2.

Komitet pozytywnie ocenia fakt kontynuacji działań Komisji przedstawionych w planie ubiegłorocznym, co pozwala na zachowanie ciągłości i realizację priorytetów strategii jednolitego rynku.

3.2.1.

Roczny program prac na 2017 rok uszczegółowia i uzupełnia realizowane już priorytety. Celem takiego działania jest dostosowanie systemu normalizacji europejskiej do zmieniającej się sytuacji międzynarodowej i wyzwań na rynku globalnym.

4.1.

W epoce szybkiego rozwoju technik informatycznych konieczne jest opracowanie odpowiednich norm, które zapewnią interoperacyjność i bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni.

4.1.1.

Takie technologie, jak: łączność 5G, przetwarzanie w chmurze, internet rzeczy (IoT), technologie dużych zbiorów danych są wykorzystywane w takich obszarach, jak: e-zdrowie, inteligentna energia, inteligentne miasta, zaawansowane technologie i inteligentne fabryki, zintegrowane z siecią i zautomatyzowane pojazdy i wymagają norm bezpieczeństwa cybernetycznego, zarządzania ryzykiem i wytycznych kontrolnych dla organów nadzorczych i regulatorów.

4.1.2.

Poziom bezpieczeństwa, ochrony danych i dostępność w internecie rzeczy wymagają jeszcze poprawy. Normalizacja w tej dziedzinie może być warunkiem wstępnym dla interoperacyjności IoT oraz zapewnienia konsumentom bezpieczeństwa w sieci, ochrony danych i dostępności.

4.2.

Komitet przyjmuje z zadowoleniem fakt, że Komisja, zanim skieruje do europejskich organizacji normalizacyjnych wnioski o opracowanie nowych norm w zakresie usług, zwróci się o dokonanie kontroli odpowiednich norm już istniejących.

4.2.1.

Równocześnie Komitet uważa, że korzystna dla przyszłych prac jest praktyka informowania zainteresowanych stron, nad którymi z mandatów Komisji wciąż trwają prace, a które dobiegły końca lub zostały uchylone.

4.2.2.

Przeprowadzając ocenę istniejących norm, należy brać pod uwagę, czy odpowiadają one szczególnym potrzebom grup wrażliwych, jak na przykład osoby niepełnosprawne. Przykładem mogą być normy dotyczące podpisu elektronicznego, które nie spełniają potrzeb konsumentów niepełnosprawnych. W takim przypadku zalecenie opracowania nowej normy byłoby uzasadnione.

4.2.3.

Podczas uruchamiania nowych procesów normalizacji należy w stosownych przypadkach uwzględniać szczególne potrzeby grup wrażliwych, takich jak osoby niepełnosprawne, w ramach definicji pojęć dotyczących procesu normalizacji. Należy także przyjąć nową procedurę, która w razie potrzeby umożliwiłaby ekspertom ds. dostępności i organizacjom działającym w dziedzinie niepełnosprawności bezpłatny udział w procesach normalizacji.

4.3.

Komitet wielokrotnie podkreślał istotny wpływ norm na jakość produktów i usług na jednolitym rynku, dlatego też pozytywnie ocenia plany Komisji zmierzające do usprawnienia opracowywania norm dla usług w oparciu o monitorowanie norm krajowych i potrzeb rynku oraz identyfikowanie obszarów, w których występuje potrzeba nowych norm.

4.3.1.

Komitet zgadza się z sugestią Komisji, aby krajowe jednostki normalizacyjne podejmując decyzje o opracowaniu normy krajowej dotyczącej usług, wzięły pod uwagę wymiar europejski i zastanowiły się, czy nie korzystniej byłoby opracować normę europejską. Mogłoby się to przyczynić do usunięcia barier i potencjalnych konfliktów w obszarze usług.

4.4.

Coraz większa powszechność usług online, zarówno prywatnych, jak i publicznych (szpitale, placówki opiekuńcze, inteligentny transport itp.), wymaga takich rozwiązań technicznych, które zapewnią konsumentom większą anonimowość i ograniczą ryzyko nadmiernego przetwarzania ich danych.

4.5.

Przyszłe prace normalizacyjne powinny przyczynić się do podniesienia jakości, dostępności i bezpieczeństwa usług transportowych, jak również ograniczenia zanieczyszczenia środowiska powodowanego przez środki transportu.

4.6.

W obszarze energetyki działania Komisji będą zmierzały do łączenia infrastruktury, zróżnicowania źródeł energii, ograniczenia zużycia energii i promowania technologii przyjaznych dla klimatu.

4.6.1.

Komitet przychyla się do opinii, że opracowanie jednolitych norm dla inteligentnych sieci energetycznych poprawi interoperacyjność sieci, a optymalizacja wszystkich jej elementów przyczyni się do obniżenia kosztów i zwiększenia efektywności oraz zintegrowania rozproszonych źródeł energii, w tym energii odnawialnej. W efekcie pozwoli to końcowym użytkownikom na pełne korzystanie z inteligentnych systemów energetycznych.

4.7.

Komitet z zadowoleniem odnotowuje fakt, iż w dokumencie Komisji podniesiono problem biodegradowalności opakowań z tworzyw sztucznych, produkcji zrównoważonych chemikaliów z surowców wtórnych oraz metod oceny ryzyka dla substancji nie ujętych w wykazie, a stosowanych przy produkcji wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.

4.7.1.

Biorąc pod uwagę wysokie ryzyko, normy dotyczące powyższych obszarów powinny zawierać surowe wymagania chroniące zarówno zdrowie konsumentów, jak i środowisko.

5.1.

Komisja zachęca europejskie organizacje normalizacyjne do światowej promocji norm międzynarodowych i europejskich, jako wsparcie dla przemysłu europejskiego i ułatwienie dostępu do rynku.

5.2.

W sytuacji, gdy wynegocjowane porozumienie CETA z Kanadą budzi w państwach członkowskich kontrowersje, a negocjacje TTIP wciąż trwają, konieczne jest stałe podkreślanie roli norm w światowym obrocie handlowym.

5.2.1.

Dialog z pozaeuropejskimi partnerami (Chiny, Indie itd.), oprócz korzyści zniesienia barier technicznych w handlu, powinien przyczynić się do popularyzacji europejskiego modelu normalizacji, wymiany informacji pomiędzy europejskimi i krajowymi organizacjami normalizacyjnymi oraz implementacji norm ISO i IEC, a w sektorach, gdzie normalizacja międzynarodowa jest niewystarczająca lub nieistniejąca – do rozwoju i wdrażania norm europejskich.

6.1.

Komitet popiera ideę ścisłego powiązania normalizacji z badaniami naukowymi i przełożenia wiedzy na normy.

6.2.

Dialog pomiędzy instytutami badawczymi a komitetami technicznymi CEN i CENELEC oraz ETSI w ramach programu „Horyzont 2020” powinien zaowocować zwiększeniem innowacyjności.

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/44

Sprawozdawca generalny:

Daniel MAREELS

1.1.

EKES może, w okolicznościach i pod warunkami określonymi poniżej, poprzeć propozycję Komisji, by datę wejścia w życie rozporządzenia w sprawie PRIIP (1) odroczyć o jeden rok, tj. do dnia 1 stycznia 2018 r.

1.2.

Rozporządzenie w sprawie PRIIP zawiera środki mające na celu zwiększenie ochrony klientów i inwestorów indywidualnych oraz przywrócenie zaufania konsumentów do sektora usług finansowych poprzez zwiększenie przejrzystości na rynku inwestycji detalicznych. Zobowiązuje ono twórców detalicznych produktów zbiorowego inwestowania i ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych (PRIIP) do sporządzenia dokumentu zawierającego kluczowe informacje (KID (2)).

1.3.

O odroczenie zaapelował Parlament Europejski i większość państw członkowskich po odrzuceniu przez Parlament dnia 14 września 2016 r. aktu delegowanego (3) Komisji dotyczącego PRIIP. Ten akt delegowany miał na celu określenie regulacyjnych standardów technicznych dotyczących dokumentów zawierających kluczowe informacje dla PRIIP, w oparciu o propozycje opracowane przez wspólne europejskie urzędy nadzoru.

1.4.

EKES już we wcześniejszej opinii (4) pozytywnie odniósł się do utworzenia PRIIP oraz podkreślił znaczenie aktu ustawodawczego, w którym po raz pierwszy reguluje się wszystkie typy złożonych produktów finansowych i zapewnia ich porównywalność niezależnie od rodzaju twórcy produktu inwestycyjnego (banku, zakładu ubezpieczeń lub spółki inwestycyjnej).

1.5.

Przy tej samej okazji Komitet apelował też o stworzenie jednolitego rynku finansowego, na którym przekazywane byłyby jasne, dokładne, proste i porównywalne informacje. Jednolity, uproszczony i ustandardyzowany system informacji umożliwia ich porównywalność i zrozumiałość, a przez to zwiększa przejrzystość rynku i jego skuteczność (5).

1.6.

Zdaniem Komitetu, jeśli nie zostanie wybrane odroczenie, pod znakiem zapytania może stanąć realizacja najważniejszych celów wyznaczonych w tym obszarze (zob. uwagi powyżej i poniżej), co zdecydowanie byłoby niepożądane. Komitet zgadza się, że przewidziane w rozporządzeniu w sprawie PRIIP większa przejrzystość i harmonizacja informacji, których udostępnianie jest obowiązkowe, przyniosą korzyści wewnętrznemu rynkowi usług finansowych poprzez zapewnienie równych warunków działania w przypadku różnych produktów i kanałów dystrybucji. Tym samym rozporządzenie to będzie korzystne nie tylko dla konsumentów i inwestorów detalicznych, ale przyczyni się również do dalszej odbudowy zaufania konsumentów do sektora usług finansowych. Ponadto odrzucenie aktu delegowanego mniej niż 4 miesiące przed wejściem w życie tekstów dla podmiotów rynkowych prowadziłoby do niepewności prawnej i bardzo poważnych problemów z wdrażaniem.

1.7.

Jeśli chodzi o wybrany okres jednego roku, Komitet uważa, że z tych samych powodów można go poprzeć, zwłaszcza że moment wejścia w życie pokryje się w ten sposób z wejściem w życie nowych uregulowań MiFID II. Zdaniem Komitetu niezbędne jest, by odroczenie to pozostało wyjątkiem i było jednorazowe, a zyskany tak okres został wykorzystany do opracowania i opublikowania ostatecznego aktu delegowanego, i to w możliwie najkrótszym czasie. Rzeczywiście ważne jest jak najszybsze stworzenie jasnych i pewnych warunków, zarówno dla podmiotów rynkowych, jak i dla klientów i inwestorów detalicznych.

1.8.

Zdaniem Komitetu działania te nie mogą stanowić zagrożenia dla celów i wdrażania rozporządzenia w sprawie PRIIP. Dlatego konieczne jest, aby ewentualne dostosowania aktu delegowanego wpisywały się w te ramy. Jest to tym ważniejsze, że przegląd rozporządzenia w sprawie PRIIP będzie miał miejsce już po jednym roku i będzie można wówczas zwrócić uwagę na ewentualne problemy w oparciu o pierwsze doświadczenia z praktyki i nadzoru. Dostosowania te muszą od samego początku przyczyniać się do skutecznego zwiększenia zaufania konsumentów. Jednocześnie powinny być zgodne z zasadami przewidzianymi w przyszłych uregulowaniach MiFID.

2.1.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1286/2014 w sprawie PRIIP (6) wprowadziło środki mające na celu zwiększenie przejrzystości na detalicznym rynku inwestycyjnym. W szczególności rozporządzenie to zobowiązuje twórców PRIIP do sporządzania dokumentu zawierającego kluczowe informacje.

2.2.

Rozporządzenie to przyznaje europejskim urzędom nadzoru (7) uprawnienia do opracowywania regulacyjnych standardów technicznych precyzujących elementy dokumentów zawierających kluczowe informacje.

2.3.

Po przedstawieniu przez europejskie urzędy nadzoru wspólnego projektu regulacyjnych standardów technicznych Komisji przyjęła pod koniec czerwca 2016 r. akt delegowany służący faktycznemu urzeczywistnieniu tychże standardów.

2.4.

Parlament Europejski w rezolucji z dnia 14 września 2016 r. zgłosił sprzeciw wobec aktu delegowanego przyjętego przez Komisję (8). Parlament wezwał Komisję do dokonania przeglądu przepisów dotyczących PRIIP o większej liczbie opcji, scenariuszy wyników oraz ostrzeżenia przed błędnym zrozumieniem.

2.5.

Ponadto Parlament Europejski i zdecydowana większość państw członkowskich zwróciły się o odroczenie daty rozpoczęcia stosowania rozporządzenia.

2.6.

W omawianym w niniejszej opinii wniosku dotyczącym rozporządzenia proponuje się odroczenie wejścia w życie całego rozporządzenia o jeden rok, do dnia 1 stycznia 2018 r.

3.1.

Ogólnie rzecz biorąc, rozporządzenie w sprawie PRIIP ma na celu zwiększenie ochrony klientów i inwestorów indywidualnych, zwłaszcza tych inwestujących w PRIIP. Przewidziana w rozporządzeniu większa przejrzystość i harmonizacja informacji, których udostępnianie jest obowiązkowe, przyniosą też korzyści wewnętrznemu rynkowi usług finansowych poprzez zapewnienie równych warunków działania w przypadku różnych produktów i kanałów dystrybucji. Przyczyni się to również do odbudowy zaufania konsumentów do sektora usług finansowych.

3.2.

Dla osiągnięcia tych celów w rozporządzeniu nakłada się wymóg, by twórcy PRIIP spełniali jednolity zbiór wymogów w zakresie ujawniania informacji o produkcie oraz by inwestorzy i klienci indywidualni otrzymywali dokument zawierający kluczowe informacje na temat oferowanych PRIIP. Powinno to umożliwić inwestorom indywidualnym lepsze zrozumienie gospodarczego charakteru danego produktu oraz związanego z nim ryzyka w celu porównania różnych ofert.

3.3.

W pierwotnym tekście rozporządzania przewidziano, że wejdzie ono w życie pod koniec 2016 r. Termin ten zasadniczo obowiązuje także w odniesieniu do środków wykonawczych, które Komisja przyjęła w połowie tego roku poprzez akt wykonawczy, na podstawie projektu regulacyjnych standardów technicznych europejskich urzędów nadzoru. Regulacyjne standardy techniczne dotyczą prezentacji i treści dokumentów zawierających kluczowe informacje, standardowego formatu dokumentów zawierających kluczowe informacje, metody prezentacji ryzyka i zysku oraz obliczania kosztów, a także warunków i minimalnej częstotliwości dokonywania przeglądu informacji zawartych w dokumentach zawierających kluczowe informacje oraz warunków spełniania wymogów dotyczących przekazywania inwestorom indywidualnym dokumentów zawierających kluczowe informacje.

3.4.

W okresie analizy wniosku Rada nie zgłosiła żadnych zastrzeżeń do aktu delegowanego, ale Parlament Europejski odrzucił jego tekst w rezolucji z dnia 14 września 2016 r. (9).

3.5.

Chociaż rozporządzenie w sprawie PRIIP jest bezpośrednio stosowane od końca grudnia 2016 r., a sporządzanie dokumentów zawierających kluczowe informacje nie jest uzależnione od przyjęcia aktu delegowanego, Parlament wezwał jednocześnie do odroczenia wejście w życie tego rozporządzenia. Znaczna większość państw członkowskich również zgłosiła taki wniosek. Zwrócono przy tym uwagę, że brak standardów technicznych mógłby utrudnić sprawne stosowanie tego rozporządzenia.

3.6.

W tych okolicznościach Komitet może zasadniczo zgodzić się z odroczeniem wejścia w życie rozporządzenia. W przeciwnym wypadku powstałoby ryzyko, że główne cele (zob. uwagi powyżej i poniżej) nie zostałyby zrealizowane lub zostałyby zrealizowane w niewystarczającym stopniu. Ponadto odrzucenie aktu delegowanego miało miejsce mniej niż 4 miesiące przed wejściem w życie tekstów, co prowadziłoby do niepewności prawnej dla podmiotów rynkowych i bardzo poważnych problemów z wdrażaniem.

3.7.

Ponadto EKES przypomina swą wcześniejszą opinię w sprawie PRIIP, w której pozytywnie odniósł się do przedłożonych propozycji i przyjętego podejścia (10). EKES przy tej okazji podkreślił znaczenie aktu ustawodawczego, w którym po raz pierwszy reguluje się wszystkie typy złożonych produktów finansowych i zapewnia ich porównywalność niezależnie od rodzaju twórcy produktu inwestycyjnego (banku, zakładu ubezpieczeń lub spółki inwestycyjnej).

3.8.

Komitet apelował też o stworzenie jednolitego rynku finansowego, na którym przekazywane byłyby jasne, dokładne, proste i porównywalne informacje (11). Zauważył też, że jednolity, uproszczony i ustandardyzowany system informacji umożliwia ich porównywalność i zrozumiałość, a przez to zwiększa przejrzystość rynku i jego skuteczność (12). Komitet dodaje obecnie, że przyszłe regulacyjne standardy techniczne muszą już od samego początku skutecznie przyczyniać się do zwiększenia zaufania konsumentów. Musi zatem być jasne, które produkty są złożone, konsumenci muszą móc podejmować świadome decyzje i trzeba mieć na uwadze aspekty dotyczące kosztów i zysku. Aby uniknąć niespójności, należy uwzględnić tutaj zasady, jakie mają znaleźć się w przyszłych uregulowaniach MiFID (13).

3.9.

Komitet jest ponadto zdania, że można poprzeć wybrany okres jednego roku, o ile odroczenie to pozostanie wyjątkiem i będzie jednorazowe, a zyskany tak okres zostanie wykorzystany do opracowania i opublikowania ostatecznego aktu delegowanego. Należy tego dokonać w możliwie najkrótszym czasie, aby jak najszybciej zapewnić jasność i pewność dla podmiotów rynkowych, klientów i inwestorów detalicznych.

3.10.

Co więcej, wybrany okres jednego roku oznacza, że moment wejścia w życie rozporządzenia w sprawie PRIIP ponownie pokryje się z wejściem w życie uregulowań MiFID II (14), które też przynoszą korzyści konsumentom. Wejście w życie MiFID II również zostało wcześniej odroczone o jeden rok (15), co Komitet poparł (16).

3.11.

Przy tym działania te nie mogą stanowić zagrożenia dla wcześniej wytyczonych celów, które Komitet popiera. Dlatego konieczne jest, aby ewentualne dostosowania aktu delegowanego wpisywały się w obecne ramy PRIIP.

3.12.

Poza tym, i w stosownych przypadkach, właściwe wydaje się, by poczekać na przegląd rozporządzenia w sprawie PRIIP, który w związku z obecnie proponowanym odroczeniem wejścia w życie będzie miał miejsce zaledwie rok po wejściu w życie rozporządzenia w sprawie PRIIP (17). Będzie można wówczas uwzględnić pierwsze doświadczenia z praktyki i nadzoru.

„A.

mając na uwadze, że niezwykle istotne jest zapewnienie konsumentom porównywalnych informacji dotyczących produktów inwestycyjnych w celu wspierania równych warunków działania na rynku, niezależnie od rodzaju pośrednika finansowego, który tworzy te produkty lub wprowadza je do obrotu;

B.

mając na uwadze, że usunięcie ryzyka kredytowego z obliczania klasyfikacji ryzyka produktów ubezpieczeniowych byłoby mylące dla inwestorów;

C.

mając na uwadze, że nadal konieczne jest wyjaśnienie, jak traktować produkty o większej liczbie opcji, szczególnie w kontekście wyraźnego wyłączenia przyznanego funduszom UCITS na mocy rozporządzenia (UE) nr 1286/2014;

D.

mając na uwadze, że metodologia obliczania przyszłych scenariuszy wyników zastosowana w akcie delegowanym przyjętym przez Komisję zawiera błędy, w związku z czym nie spełnia wynikającego z rozporządzenia (UE) nr 1286/2014 wymogu przekazywania informacji, które są »dokładne, rzetelne, jasne […] i nie wprowadzają […] w błąd«, i w szczególności nie pokazuje w przypadku niektórych PRIIP – nawet w scenariuszu niekorzystnym i nawet dla produktów, które regularnie powodowały straty w zalecanym minimalnym okresie utrzymywania – że inwestorzy mogą stracić pieniądze;

E.

mając na uwadze, że brak w rozporządzeniu delegowanym szczegółowych wytycznych dotyczących »ostrzeżenia przed błędnym zrozumieniem« stwarza poważne ryzyko niespójnego wdrożenia tego elementu w dokumencie zawierającym kluczowe informacje na całym jednolitym rynku;

F.

mając na uwadze, że Parlament nadal uważa, iż konieczna jest dalsza standaryzacja sytuacji, w których należy stosować ostrzeżenie przed błędnym zrozumieniem, w formie dodatkowego mandatu upoważniającego do wprowadzania regulacyjnych standardów technicznych;

G.

mając na uwadze, że jeżeli zasady określone w rozporządzeniu delegowanym pozostaną niezmienione, istnieje ryzyko, iż staną się one sprzeczne z duchem i celem przepisów mających zapewnić inwestorom indywidualnym jasne, porównywalne i zrozumiałe informacje na temat PRIIP, które nie będą wprowadzały ich w błąd;

H.

mając na uwadze, że w piśmie z dnia 30 czerwca 2016 r. skierowanym do Komisji przez przewodniczącego Komisji Gospodarczej i Monetarnej zespół negocjacyjny Parlamentu zwrócił się do Komisji o ocenę, czy konieczne jest odroczenie wdrożenia rozporządzenia (UE) nr 1286/2014;”,

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/48

Sprawozdawca

Giuseppe GUERINI

Współsprawozdawca

Michael IKRATH

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny z zadowoleniem przyjmuje wysiłki Komisji Europejskiej i państw członkowskich podejmowane w ostatnich latach w celu pokonania stagnacji gospodarczej. Zarazem jednak domaga się od instytucji UE, by opracowując i wdrażając kompleksową strategię finansowania gospodarki realnej, wykazywały się większą stanowczością.

1.2.

Zdaniem Komitetu trzeba zadbać o to, by europejskie inwestycje przynosiły korzyści przede wszystkim gospodarce realnej, która wyróżnia się zdolnościami innowacyjnymi, wzrostem i odpowiedzialnością społeczną.

1.3.

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) są ważnymi filarami europejskiej gospodarki. Zapewnienie zadowalającego dostępu MŚP i szybko rozwijających się przedsiębiorstw do finansowania jest zatem decydującym warunkiem zarówno ich rozwoju, jak i innowacji, wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, gwarantowania europejskiej konkurencyjności i przyjęcia na siebie odpowiedzialności społecznej. W UE kredyty są istotnym źródłem finansowania dla MŚP. W związku z potrzebą rozwinięcia nowych dziedzin wzrostu i zapewnienia Europie pozycji lidera innowacji konieczne jest znalezienie nowych dróg finansowania w celu wsparcia przedsiębiorstw typu start-up, innowacyjnych MŚP i szybko rozwijających się przedsiębiorstw typu scale-up.

1.4.

EKES opowiada się za rozwojem europejskiego funduszu venture capital (EuVECA) i europejskiego funduszu na rzecz przedsiębiorczości społecznej (EuSEF) i wskazuje, że konieczne jest przy tym zapewnienie ochrony inwestorów.

1.5.

EKES jest przekonany, że tradycyjne finansowanie pożyczkowe przedsiębiorstw wymienionych w pkt 1.2 wymaga uzupełnienia o alternatywne metody finansowania, takie jak kapitał wysokiego ryzyka, finansowanie społecznościowe, kapitał private equity itd. W związku z tym UE musi przedsięwziąć konkretne i konsekwentne środki, by z jednej strony umożliwić ponownie bankom wypełnienie swej podstawowej misji, którą jest finansowanie gospodarki realnej, a z drugiej strony, znacznie poprawić możliwości finansowania za pomocą kapitału własnego i przez rynki kapitałowe, a także – dzięki budowie unii rynków kapitałowych – wyeliminować utrudniające to przeszkody.

1.6.

EKES z zadowoleniem przyjmuje więc inicjatywę Komisji Europejskiej dotyczącą przyspieszenia przeglądu rozporządzeń w sprawie europejskich funduszy venture capital (EuVECA) i w sprawie europejskich funduszy na rzecz przedsiębiorczości społecznej (EuSEF).

1.7.

EKES jest zdania, że wybór instrumentu rozporządzenia zmniejsza zasadniczo ryzyko rozbieżnych interpretacji na poziomie krajowym, co może ułatwić stworzenie unii rynków kapitałowych. Ponadto opowiada się za wyeliminowaniem różnic w interpretacji występujących na szczeblu krajowym.

1.8.

EKES wzywa ponadto Unię Europejską, by podjęła starania w celu umocnienia synergii między celami strategii „Europa 2020” takimi jak jednolity rynek cyfrowy i unia energetyczna oraz COP 21 a siedemnastoma celami rozwoju zrównoważonego ONZ, by zapewnić inwestycje długoterminowe o większej skuteczności. Pogłębienie integracji gospodarczej w celu zapewnienia globalnej konkurencyjności UE musi mieć priorytetowe znaczenie we wszystkich strategiach inwestycyjnych.

1.9.

EKES stwierdza, że zamiast inwestować w gospodarkę realną pewne części sektora finansowego preferują alternatywne cele inwestycyjne. Wziąwszy pod uwagę, że są one ukierunkowane na maksymalny wzrost zwrotu z inwestycji, są one często związane z wysokim ryzykiem spekulacji. Przyczyniają się do tego również przepisy dotyczące kapitału własnego europejskich banków, które wyraźnie dają pierwszeństwo inwestycjom w papiery wartościowe, zwłaszcza obligacje skarbowe, a nie finansowaniu kredytowemu przedsiębiorstw. Należy ponadto stwierdzić, że prawodawstwo UE do tej pory w niepokojąco małym stopniu przyczyniło się do uregulowania czysto spekulacyjnych przedsiębiorstw finansowych (funduszy hedgingowych, równoległych podmiotów bankowych). Dlatego też EKES zaleca organom UE zdecydowane promowanie inwestycji produkcyjnych w gospodarkę realną i przeciwdziałanie spekulacjom finansowym o wysokim profilu ryzyka. Aktualnym przykładem tego trendu jest fakt, że na tegorocznym spotkaniu MFW w Waszyngtonie głównym tematem było finansowanie zielonej gospodarki (green finance). Chiny uznały już wcześniej tę nową dziedzinę i podkreśliły ją w ramach swego przewodnictwa w G20. Zachęca się zatem UE, by również w ramach EuVECA/EuSEF przedsięwzięła środki mające na celu przeforsowanie i wzmocnienie finansowania zielonej gospodarki (w następstwie COP21) w celu wczesnego przeciwdziałania spekulacjom finansowym w tej dziedzinie (green finance) (1).

1.10.

W przypadku omawianego rozporządzenia EKES wskazuje, że na szczeblu UE istnieje obecnie wiele znaczących źródeł finansowania, takich jak na przykład InnovFin w ramach programu „Horyzont 2020”, COSME czy EaSI, by wymienić zaledwie te najważniejsze oprócz europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS). EKES oczekuje zatem, że ukierunkowując na nowo EuVECA i EuSEF, zapewni się ścisłą koordynację. Trzeba zadbać o to, by Komisja znacznie złagodziła dotąd bardzo ograniczone kryteria dostępu i inne restrykcyjne warunki, by wyraźnie zwiększyć skuteczność funduszy w zakresie realizacji celów. Należy się kierować dążeniem do dużej elastyczności.

1.11.

EKES żywi nadzieję, że przegląd doprowadzi również do zmian przepisów kredytowych zawartych w pakiecie Bazylea III, przy tym obok tak zwanego współczynnika wsparcia MŚP („SME Supporting Factor”) do CRR musi zostać włączony również współczynnik dotyczący wsparcia przedsiębiorstw społecznych („Social Enterprises Supporting Factor”). W ten sposób powinno się zmniejszyć wymogi w zakresie funduszy własnych w odniesieniu do ryzyka kredytowego przy zaangażowaniu finansowym w przedsiębiorstwa społeczne.

1.12.

EKES zachęca, by umożliwiono tworzenie funduszu funduszy w celu poszerzenia udziału w takich funduszach inwestycyjnych. Może się on przyczynić do wzrostu zaangażowania inwestorów nieinstytucjonalnych – również w formie stowarzyszeń zainteresowanych stron – tworząc fundusze gwarancyjne wspierane za pomocą środków publicznych i zarządzane na szczeblu europejskim. Takie fundusze powinny wspierać inwestycje w przedsiębiorstwa i instytucje o silniejszym ukierunkowaniu społecznym.

1.13.

Zdaniem EKES-u równie ważne jest stworzenie warunków ramowych, w których mogłyby się pozytywnie rozwijać cele finansowania społecznych funduszy inwestycyjnych, takie jak przedsiębiorstwa społeczne i organizacje sektora społecznego. Wymaga to wyeliminowania przeszkód, które poważnie utrudniają tym podmiotom działanie na rynku na równych zasadach. Szczególnie konieczne są innowacyjne instrumenty, które umożliwiają sektorowi publicznemu podejmowanie inicjatyw ukierunkowanych społecznie w ramach współpracy biznesowej z przedsiębiorstwami społecznymi lub organizacjami sektora społecznego.

1.14.

Zgodnie z opinią TEN/584 w sprawie potencjału e-seniorów EKES apeluje, by w ramach przeglądu EuVECA i EusSEF ułatwić dostęp do finansowania dla tzw. srebrnej gospodarki. Miałoby to pozytywny wpływ na budżety poszczególnych krajów, w których aktywne starsze osoby zakładające przedsiębiorstwa odciążyłyby system emerytalny. W ten sposób powstaje nowy łańcuch wartości, który zapewnia państwu nowe źródła dochodów. Dotyczy to również kobiet (2), które zakładają i prowadzą przedsiębiorstwa typu start-up, przedsiębiorstwa społeczne itd.

2.1.

Celem wniosku jest skoordynowanie funduszy EuVECA i EuSEF ze środkami, które przedsięwzięto już na szczeblu UE w celu przyspieszenia ożywienia gospodarczego (np. z planem inwestycyjnym dla Europy, planem działania dotyczącym unii rynków kapitałowych, Europejskim Funduszem na rzecz Inwestycji Strategicznych).

2.2.

Zdaniem Komisji dostęp do kapitału wysokiego ryzyka i kapitału przedsiębiorczości społecznej jest kluczem do tego, by sfinansować wzrost przedsiębiorstw typu start- up, innowacyjnych MŚP i przedsiębiorstw społecznych.

2.3.

Jednak jeżeli chodzi o kapitał podwyższonego ryzyka, UE pozostaje daleko w tyle za USA, zamiast nadrabiać dystans.

2.4.

Dlatego też Komisja zmienia ramy EuVECA i EuSEF już przed początkowo planowanym przeglądem (w 2017 r.), by zadbać o to, że – w koordynacji z innymi środkami – przyczynią się one znacznie do wsparcia kapitału wysokiego ryzyka i inwestycji społecznych w całej UE.

2.5.

Propozycja zmiany skupia się na następujących postanowieniach: (i) w jaki sposób inwestować fundusze w aktywa; (ii) w jaki sposób zarządzający zarządzają funduszami; (iii) interakcje między rozporządzeniami a innymi istniejącymi aktami normatywnymi w zakresie funduszy inwestycyjnych; (iv) wymogi, które fundusze muszą spełniać, by mogły korzystać z paszportu umożliwiającego działalność transgraniczną.

2.6.

Wniosek Komisji opiera się na art. 114 TFUE i na kompleksowej ocenie skutków (3).

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji Europejskiej dotyczącą przeprowadzenia przeglądu rozporządzeń w sprawie europejskich funduszy venture capital (EuVECA) i w sprawie europejskich funduszy na rzecz przedsiębiorczości społecznej (EuSEF); w odniesieniu do obu EKES wypowiedział się już pozytywnie przy okazji pierwszych wniosków dotyczących ich wprowadzenia w 2012 r. w swoich opiniach w sprawie europejskich funduszy venture capital (4) i europejskich funduszy na rzecz przedsiębiorczości społecznej (5), w szczególności w świetle opinii w sprawie planu działania UE na rzecz unii rynków kapitałowych (6).

3.2.

EKES aprobuje i popiera propagowanie finansowania nowych przedsiębiorstw. Grupą docelową są MŚP, przede wszystkim przedsiębiorstwa typu start-up, przedsiębiorstwa jednoosobowe, o zdolnościach innowacyjnych, nie tylko w fazie początkowej, lecz przede wszystkim w 2. i 3. fazie wzrostu. W szczególności priorytetem muszą być te MŚP, które mogą szybko rosnąć, ale są zbyt małe dla rynku kapitałowego i nie spełniają kryteriów uzyskania kredytu. Równie ważny jest nacisk na przedsiębiorstwa realizujące cele społeczne i mające zrównoważony model działalności gospodarczej (przedsiębiorca społeczny).

3.3.

EKES uważa za konieczne, aby organy UE i państwa członkowskie ustanowiły środki na rzecz rozwoju instrumentów kapitałowych, inwestycyjnych i finansowych dla działalności gospodarczej, służące uzupełnieniu kredytów bankowych. Należy również przyznać, że liczne banki europejskie – szczególnie regionalne banki detaliczne, takie jak spółdzielnie i instytucje oszczędnościowe w państwach członkowskich – przedsięwzięły środki wspierające nowe przedsiębiorstwa i zaliczają się do najważniejszych kapitałodawców dla przedsiębiorców społecznych i innowacyjnych przedsiębiorstw typu start-up (7).

3.4.

Należy jednak stwierdzić, że często nie tylko MŚP, lecz także przedsiębiorcy społeczni i przedsiębiorstwa typu start-up dysponują zbyt małymi zasobami kapitałowymi. Nie mogą więc spełnić kryteriów zdolności kredytowej, skrajnie zaostrzonych w szczególności przez CRD IV/CRR, w odniesieniu do kredytów bankowych. Ten niezadowalający stan może się jeszcze pogorszyć w wyniku pakietu Bazylea IV.

3.5.

W tym kontekście EKES jest zdania, że aktualizacja rozporządzeń EuVECA i EuSEF jest racjonalnym, lecz nie jedynym koniecznym środkiem. Oprócz poprawy tych rozporządzeń muszą zostać podjęte dalsze kroki, aby stworzyć bardziej dynamiczną kulturę inwestowania, nastawioną na wszystkie formy przedsiębiorstw obecne aktualnie na rynku. Służy to z jednej strony umocnieniu przedsiębiorczości, a z drugiej pomaga w urzeczywistnieniu filaru socjalnego UE.

3.6.

Należy krytycznie stwierdzić, że część świata finansowego nie jest w żadnym stopniu zainteresowana zrównoważonym finansowaniem gospodarki realnej, lecz inwestuje wyłącznie tam, gdzie bezpośrednio można uzyskać wysoki zysk, i to często w bardzo krótkim okresie, jak na przykład między kupnem a odsprzedażą przedsiębiorstw. Organy UE nie zrobiły wiele, aby ograniczyć skutki działalności tego rodzaju czysto spekulacyjnych funduszy czy banków inwestycyjnych (fundusze hedgingowe, banki pośredniczące) i poddać je konsekwentnemu systemowi regulacji.

3.7.

Instytucje UE powinny zwiększyć atrakcyjność inwestowania w przedsiębiorczość w gospodarce realnej – a nie tylko w instrumenty finansowe – na przykład poprzez zachęty podatkowe, i przedłożyć ambitną agendę rozwoju.

3.8.

Podobnie jak Komisja, EKES jest zdania, że dzięki dalszemu rozwojowi funduszy EuVECA i EuSEF innowacyjne przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy społeczni, a także MŚP w ogóle uzyskają dostęp do kredytów bankowych, a finansowanie kredytem i kapitałem wysokiego ryzyka będzie mogło zostać połączone, z pozytywnym efektem dźwigni. EKES zaleca rozwijanie „europejskiej drogi funduszy venture capital”.

3.9.

W analizie europejskiego funduszu venture capital należy ponadto stwierdzić, że 8 z 11 najaktywniejszych funduszy jest wspieranych ze środków publicznych lub w każdym razie przy znacznym udziale instytucji publicznych, przy czym poszczególne państwa członkowskie postępują w różny sposób. EKES zaleca zatem, aby przy ukierunkowaniu funduszy uwzględnić centralne projekty europejskie, takie jak plan działania na rzecz jednolitego rynku cyfrowego, unii energetycznej, a także utworzenie filaru socjalnego UE.

3.10.

Konieczne jest, aby skoordynować nowe ukierunkowanie środków w ramach EuVECA i EuSEF z następującymi instrumentami: a) Europejskim Funduszem Inwestycyjnym; b) inicjatywą na rzecz unii rynków kapitałowych; c) europejskim funduszem inwestycji strategicznych (który coraz bardziej zyskuje na znaczeniu, jednak być może powinien być silniej uwzględniony przez krajowe systemy gospodarcze i bankowe, które nie wykorzystują jeszcze w pełni jego potencjału).

3.11.

Wniosek dotyczący przeglądu rozporządzeń w sprawie EuVECA i EuSEF przyczynia się do urzeczywistnienia głównego celu polityki UE – poprawy możliwości dostępu do kredytu dla MŚP i przedsiębiorstw społecznych. EKES jest zatem zdania, że dotyczące tej dziedziny przepisy kredytowe zawarte w pakiecie Bazylea III, które UE wdrożyła za pomocą dyrektywy (CRD 4) i rozporządzenia (CRR) muszą zostać zmienione; przy tym obok tak zwanego współczynnika wsparcia MŚP („SME Supporting Factor”) do CRR musi zostać włączony również współczynnik dotyczący wsparcia przedsiębiorstw społecznych („Social Enterprises Supporting Factor”), aby radykalnie zmniejszyć wymogi dotyczące funduszy własnych na potrzeby ryzyka kredytowego przy zaangażowaniu finansowym przedsiębiorstw społecznych. Chodzi o łatwe do wyznaczenia współczynniki, które nie generują żadnych kosztów dla finansów publicznych państw członkowskich. EKES uważa to za niezbędne, gdyż MŚP są kręgosłupem gospodarki UE i stanowią gwarancję globalnej konkurencyjności UE. Są tym samym kluczem do wzrostu i zatrudnienia.

3.12.

Należy pamiętać, że w bardzo wielu innych przypadkach nie tylko przedsiębiorstwa gospodarki społecznej, lecz także różne MŚP, charakteryzują się silnym powiązaniem ze społecznością lokalną; mogą one być zainteresowane inwestowaniem na przykład w instytucje społeczne lub w spółdzielcze dostawy energii ze źródeł odnawialnych (8). Obecna konfiguracja rozporządzeń dotyczących funduszy EuVECA i EuSEF dopuszcza jedynie udział inwestorów branżowych. Jednak jeżeli dąży się do rozpowszechnienia inwestycji, zdaniem EKES-u warto poszerzyć krąg potencjalnie zainteresowanych inwestorów.

3.13.

Nie kwestionując konieczności zagwarantowania należytej ochrony inwestorom, można by umożliwić uczestnictwo w tych funduszach również zmotywowanym inwestorom nieinstytucjonalnym. Zyskują już popularność alternatywne procedury pozyskiwania kapitału, jak na przykład finansowanie społecznościowe, które często ma miejsce w sposób całkowicie nieformalny i bez wyraźnych przepisów. Umiarkowane otwarcie funduszy EuVECA i EuSEF również na inwestorów nieinstytucjonalnych mogłoby być jednak interesujące, przy czym mogłaby zostać nawet przewidziana możliwość zorganizowania inwestorów nieinstytucjonalnych w jednolite grupy.

3.14.

Trzeba też poświęcić uwagę średnim przedsiębiorstwom (do 499 pracowników); w żadnym razie nie mogą one zostać zaniedbane, tak aby ich wzrost – który jest często skutkiem rozwoju przedsiębiorstw pierwotnie rozpoczynających działalność jako MŚP – został skonsolidowany i w miarę możliwości był dalej umacniany.

3.15.

We wniosku należycie uwzględnia się zasadę pomocniczości; działania na poziomie UE (zamiast na poziomie poszczególnych państw) wykorzystujące fundusze EuVECA i EuSEF są pożądane po to, aby stworzyć zharmonizowane ramy na poziomie europejskim, nie ograniczając zbytnio swobody państw członkowskich w zakresie ogólnego podejścia do tematyki kapitału wysokiego ryzyka. W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje formę rozporządzenia. Silniej zharmonizowane ramy mogłyby pomóc zapobiegać koncentracji kapitału wysokiego ryzyka w kilku państwach członkowskich i przyczynić się do większego rozpowszechnienia geograficznego i silniejszego oddziaływania. Obecnie inwestycje dokonane w formie kapitału wysokiego ryzyka stanowią tylko 0,1 % PKB UE i koncentrują się na kilku państwach członkowskich.

3.16.

Zapewnienie zarządzającym alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi zgodnie z dyrektywą 2011/61/UE dostępu do funduszy EuVECA i EuSEF wydaje się odpowiednim rozwiązaniem, służącym rzeczywistemu stosowaniu i oddziaływaniu tych funduszy poprzez nawiązanie do już istniejących przepisów na poziomie europejskim.

3.17.

Jakościowe i ilościowe rozpowszechnienie możliwości dostępu przedsiębiorstw do funduszy jest zatem w pełni zgodne z przyjętym przez Komisję ogólnym podejściem do wzmocnienia obu funduszy.

3.18.

Racjonalna wydaje się też decyzja, aby w odniesieniu do dostępu do funduszy utrzymać minimalny próg inwestycji. Jednak powinny być promowane mechanizmy rozpowszechniania uczestnictwa: możliwa propozycja polegałaby na tym, aby umożliwić utworzenie funduszu funduszy, która to możliwość jest zresztą też wymieniona w analizie Komisji Europejskiej, dołączonej do wniosku dotyczącego przeglądu tych rozporządzeń.

3.19.

Godne uznania jest proponowane ograniczenie kosztów administracyjnych rejestracji, w szczególności w zakresie, w jakim ma ono na celu usuwanie przeszkód biurokratycznych na rzecz pełnej realizacji działań promowanych przez Komisję, aby uniknąć odstraszającego oddziaływania kosztów dostępu na potencjalnie zainteresowanych inwestorów. Ci ostatni powinni móc się skupić na potencjale rozwojowym przedsiębiorstw, które uzyskują dostęp do kapitału wysokiego ryzyka, a nie na kosztach dostępu do nadmiernie skomplikowanego systemu.

3.20.

Techniczna regulacja dotycząca zasobów własnych, którymi muszą dysponować inwestorzy, aby uzyskać dostęp do funduszy zostaje słusznie powierzona organowi technicznemu, jakim jest ESMA. Jest on w stanie najlepiej zagwarantować wysoki poziom regulacji w bardzo technicznym obszarze. EKES oczekuje, że te wtórne przepisy wykonawcze będą mogły zostać wydane w oparciu o dialog z zainteresowanymi stronami i z zaangażowaniem partnerów społecznych, tak aby mieli oni okazję wnieść uwagi i komentarze do wstępnej wersji tekstów, m.in. w kontekście uproszczenia nadmiernie rozbudowanych regulacji.

3.21.

Fundusze EuVECA i EuSEF mogłyby odgrywać ważną rolę podczas ukierunkowania i klasyfikacji inwestycji, przede wszystkim w obszarze innowacji, innowacji społecznych i zrównoważenia środowiskowego zgodnie z obecnymi priorytetami Komisji Europejskiej. W tym kontekście bardzo racjonalne mogłoby być wprowadzenie funduszu gwarancji, w celu wsparcia i promocji inwestycji w obszarach o bardzo dużej wartości społecznej i środowiskowej, a także o wartości w dziedzinie zatrudnienia, utrzymywanych ze środków publicznych i najlepiej zarządzanych na poziomie europejskim. EKES podkreśla na koniec, że Komisja Europejska musi podjąć wysiłki w celu zapewnienia kompleksowych środków wspierających opracowanie ogólnej, całościowej strategii. Zastosowanie pojedynczych środków jest już niewystarczające do podniesienia konkurencyjności gospodarek europejskich w coraz bardziej złożonym globalnym otoczeniu.

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/53

Sprawozdawca:

Petru Sorin DANDEA

1.1.

EKES popiera propozycję Komisji, aby przedłużyć obecny Europejski program statystyczny (EPS) na lata 2018–2020.

1.2.

Zdaniem Komitetu preferowany wariant polityczny wybrany przez Komisję najlepiej zaspokaja wymogi użytkowników danych. Przyczyni się również do rozwoju produktów statystycznych przydatnych dla decydentów politycznych, którzy tym samym będą dysponować większym wsparciem statystycznym podczas kształtowania polityki w ramach europejskiego semestru.

1.3.

EKES uważa, że ulepszenie istniejących produktów i opracowanie nowych jest konieczne dla pomiaru postępów UE w zakresie 17 celów i 169 zadań strategii zrównoważonego rozwoju ONZ i musi stanowić priorytet Europejskiego Systemu Statystycznego (ESS).

1.4.

Komitet ponawia swoją wcześniejszą propozycję (1) i zaleca, by Komisja wykorzystała stworzoną przez rozporządzenie okazję do wprowadzenia środków umożliwiających rozwinięcie na poziomie UE i państw członkowskich badań statystycznych, które pozwoliłyby ocenić ekonomiczną wartość pracy wolontariackiej. EKES uważa, że podejście metodologiczne powinno opierać się na podręczniku Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącym mierzalnej oceny pracy wolontariuszy.

1.5.

Komitet jest zdania, że nowe produkty statystyczne zaproponowane przez Komisję w celu oceny stopnia globalizacji powinny obejmować badania statystyczne mierzące pozytywne lub negatywne skutki dla jednolitego rynku, takie jak skutki delokalizacji dla unijnego rynku pracy lub presja wywierana na stosunki pracy, szczególnie w europejskim sektorze przemysłu i usług, przez nieuczciwą konkurencję opartą na taniej sile roboczej i nieprzestrzeganiu standardów Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP).

1.6.

EKES popiera propozycję Komisji, by rozpocząć prace badawcze nad przyszłym unijnym sondażem społecznym. Sondaż ten powinien również uwzględnić dane na temat adekwatności i zrównoważoności systemów zabezpieczenia społecznego w nowej sytuacji demograficznej.

1.7.

Z uwagi na wzrost przepływów migracyjnych EKES zaleca, by szybko określono i usunięto uchybienia w badaniach statystycznych dotyczących migracji i azylu. Należy w pełni wdrożyć, we współpracy z krajowymi urzędami statystycznymi, program prac w zakresie włączenia w główny nurt statystyki dotyczącej migracji.

1.8.

EKES zaleca państwom członkowskim zwiększenie inwestycji w rozwój ESS, tak by system ten mógł sprostać coraz większemu zapotrzebowaniu na dane statystyczne, które musi również być w stanie szybko opracowywać i rozpowszechniać.

1.9.

EKES przypomina o wysuniętej we wcześniejszych opiniach (2) propozycji dotyczącej dysponowania przez Eurostat i krajowe urzędy statystyczne możliwie najlepszymi zasobami ludzkimi, finansowymi i IT, ponieważ jest to niezbędne do realizacji coraz bardziej wymagających zadań związanych z zapewnieniem wysokiej jakości informacji statystycznych w coraz krótszych terminach.

1.10.

EKES zwraca uwagę, że wysiłki Komisji i ESS na rzecz poprawy jakości danych statystycznych i opracowania nowych produktów statystycznych nie mogą prowadzić do nadmiernego zwiększenia obciążenia administracyjnego dla dostawców danych, gospodarstw domowych ani przedsiębiorstw.

1.11.

EKES popiera propozycję Komisji dotyczącą regularnego dialogu, który powinien mieć miejsce między użytkownikami danych a ESS, gdyż partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą wnieść istotny wkład w poprawę produktów statystycznych, tak aby można było lepiej reagować na wnioski o dane.

2.1.

Przedłożony przez Komisję wniosek dotyczący rozporządzenia (3) zmienia rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 99/2013 w sprawie Europejskiego programu statystycznego 2013–2017 poprzez przedłużenie go na lata 2018–2020.

2.2.

Rozporządzenie (WE) nr 223/2009 stanowi, że Europejski program statystyczny musi zapewniać ramy w zakresie opracowywania, tworzenia i rozpowszechniania statystyki europejskiej na okres odpowiadający okresowi wieloletnich ram finansowych. Rozporządzenie (UE) nr 99/2013 obejmuje tylko lata 2013–2017, podczas gdy obecne wieloletnie ramy finansowe sięgają roku 2020. W związku z tym należy przedłużyć Europejski program statystyczny do 2020 r.

2.3.

Celem wniosku jest przedłużenie EPS na lata 2018–2020 oraz zapewnienie wsparcia finansowego, które jest niezbędne, aby ESS mógł:

2.4.

Po przeprowadzeniu oceny skutków i konsultacji z zainteresowanymi stronami (4) Komisja wybrała spośród pięciu pierwotnych opcji preferowany wariant strategiczny. Wybrany wariant 2c miałby najbardziej korzystny wpływ na aktualność, a nowe działania skupiałyby się na ulepszonej aktualności statystyk dotyczących nierówności, ubóstwa, deprywacji materialnej, a także energii i środowiska.

2.5.

Budżet przeznaczony na przedłużenie programu (2018–2020) wynosi 218,1 mln EUR.

3.1.

Zważywszy na konieczność dopasowania Europejskiego programu statystycznego do wieloletnich ram finansowych, EKES popiera propozycję Komisji, aby rozszerzyć obecny EPS na lata 2018–2020.

3.2.

Preferowany wariant wybrany przez Komisję powinien ściślej dostosować wskaźniki statystyczne do 10 priorytetów politycznych Komisji poprzez poprawę obecnych narzędzi statystycznych i opracowanie nowych produktów. Zdaniem Komitetu opcja ta najlepiej zaspokaja wymogi użytkowników danych, przyczyni się ona również do rozwoju produktów statystycznych przydatnych dla decydentów politycznych, którzy tym samym będą dysponować większym wsparciem statystycznym podczas kształtowania polityki w ramach europejskiego semestru.

3.3.

EKES popiera inicjatywę mającą na celu włączenie do nowych produktów statystycznych badań pomiaru postępów w realizacji celów zrównoważonego rozwoju ONZ. Ulepszenie istniejących produktów i opracowanie nowych jest konieczne dla pomiaru postępów UE w zakresie 17 celów i 169 zadań strategii zrównoważonego rozwoju ONZ i musi stanowić priorytet Europejskiego Systemu Statystycznego.

3.4.

Przez długi czas produkt krajowy brutto (PKB) był wskaźnikiem statystycznym stosowanym do pomiaru rozwoju na szczeblu światowym. Komisja uznała ograniczenia tego wskaźnika w odniesieniu do właściwej oceny rozwoju społecznego czy środowiskowego w komunikacie z 2009 r. (5). EKES powtarza propozycje wysunięte w opiniach przygotowanych zarówno w tamtym czasie, jak i później (6), uważając je za niezwykle istotne dla wniosku Komisji dotyczącego rozporządzenia.

3.5.

Komitet ponawia swoją wcześniejszą propozycję (7) i zaleca, by Komisja wykorzystała stworzoną przez rozporządzenie okazję do wprowadzenia środków umożliwiających rozwinięcie na poziomie UE i państw członkowskich badań statystycznych, które pozwoliłyby ocenić ekonomiczną wartość pracy wolontariackiej. Podejście metodologiczne powinno opierać się na podręczniku MOP dotyczącym mierzalnej oceny pracy wolontariuszy. Opisowo zdefiniowano w nim tę formę pracy i wskazano na jej trzy główne cechy charakterystyczne. Pracę wolontariacką określa się mianowicie jako działania, które mają produktywny charakter, są nieodpłatne, nieobowiązkowe i nie przynoszą korzyści gospodarstwu domowemu wolontariusza.

3.6.

Rachunki narodowe muszą w większym stopniu uwzględniać wskaźniki społeczne i środowiskowe. EKES wzywa Komisję do kontynuowania prac w tej dziedzinie w ramach EPS 2018–2020.

3.7.

W odniesieniu do nowych produktów statystycznych mierzących globalizację, zdaniem EKES-u powinny one obejmować badania statystyczne mierzące pozytywne lub negatywne skutki dla jednolitego rynku, takie jak skutki delokalizacji dla unijnego rynku pracy lub presja, jaką dla stosunków pracy, szczególnie w europejskim sektorze przemysłu i usług, wywiera nieuczciwa konkurencja wiążąca się z wykorzystaniem taniej siły roboczej i nieprzestrzeganiem standardów Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP).

3.8.

EKES sądzi, że zaufanie użytkowników danych statystycznych może wzrosnąć, jeśli rządy państw członkowskich wdrożą przedstawione przez Europejską Radę Konsultacyjną ds. Zarządzania Statystyką (ESGAB) zalecenie (8) w sprawie zobowiązań dotyczących zaufania do statystyki.

3.9.

EKES popiera propozycję Komisji, by rozpocząć prace badawcze nad przyszłym unijnym sondażem społecznym. Biorąc pod uwagę starzenie się społeczeństwa w Europie, sondaż ten powinien również zawierać dane na temat adekwatności i zrównoważoności systemów zabezpieczenia społecznego w nowej sytuacji demograficznej. Należy jak najszybciej wskazać i zniwelować niedociągnięcia w badaniach statystycznych dotyczących migracji i azylu.

3.10.

EKES przypomina o wysuniętej we wcześniejszych opiniach (9) propozycji dotyczącej dysponowania przez Eurostat i krajowe urzędy statystyczne możliwie najlepszymi zasobami ludzkimi, finansowymi i IT, ponieważ jest to niezbędne do realizacji coraz bardziej wymagających zadań związanych z zapewnieniem wysokiej jakości informacji statystycznych w coraz krótszych terminach. EKES zaleca państwom członkowskim zwiększenie inwestycji w rozwój ESS, tak by system ten mógł sprostać coraz większemu zapotrzebowaniu na statystyki, które musi również być w stanie szybko opracowywać i rozpowszechniać.

3.11.

EKES zwraca uwagę, że wysiłki Komisji i ESS na rzecz poprawy jakości danych statystycznych i opracowania nowych produktów statystycznych nie mogą prowadzić do znacznego zwiększenia obciążenia administracyjnego dla dostawców danych, gospodarstw domowych ani przedsiębiorstw.

3.12.

EKES popiera propozycję Komisji dotyczącą regularnego dialogu, który powinien mieć miejsce między użytkownikami danych a ESS. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą wnieść kluczowy wkład w poprawę produktów statystycznych, tak aby można było lepiej reagować na wnioski o dane. Propozycję w tej sprawie przedstawiła ESGAB w swoim rocznym sprawozdaniu za rok 2016.

10.3.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 75/57

Sprawozdawca:

Alberto MAZZOLA

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zdecydowanie popiera inicjatywę Komisji dotyczącą przedłużenia okresu obowiązywania Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) oraz uznaje jego cel i znaczenie dla zapewnienia stabilności i pewności dla inwestorów i promotorów projektów. Komitet przychylnie odnosi się również do przedłużenia ram czasowych i finansowania EFIS, tak aby uwzględnić nawet dłuższą perspektywę i mieć pewność, że interwencje są systematyczne i nieprzerwane.

1.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje pozytywne wyniki pierwszego roku EFIS, jeżeli chodzi o bezpośrednie uruchomienie przewidzianej kwoty inwestycji, i w szczególności uznaje za sukces segment inwestycyjny MŚP. Centrum Monitorowania Jednolitego Rynku działające przy Komitecie powinno stale monitorować, przy użyciu wskaźników wpływu, wykorzystanie środków EFIS na rzecz MŚP.

1.3.

Zdaniem Komitetu, EFIS 2.0 powinien dążyć do jeszcze większego zaangażowania prywatnego kapitału, aby przekroczyć osiągnięty w pierwszym roku poziom 62 %. W związku z tym Komitet proponuje, aby dogłębnie rozważyć rozszerzenie zakresu funduszu na inne branże finansów niż banki, tj. rynek obligacji oraz fundusze ubezpieczeniowe i emerytalne. Europejskie i międzynarodowe fundusze ubezpieczeniowe i emerytalne mogłyby odgrywać kluczową rolę w inwestycjach.

1.4.

EKES podkreśla znaczenie utrzymania ukierunkowania na rynek, poważnego rozważenia społecznych skutków EFIS i jego wpływu na zatrudnienie, wzmocnienia dodatkowości EFIS w porównaniu z innymi instrumentami UE i normalnej działalności EBI. EKES ubolewa, że EFIS nie zapewnia inwestowania funduszy w krajach o największych potrzebach. Komitet apeluje, aby EFIS zapewniał zrównoważony geograficznie zasięg w UE, przy uwzględnieniu całej działalności gospodarczej każdego kraju, tworzenia nowych miejsc pracy oraz ukierunkowanego na popyt i na rynek charakteru inicjatyw, bez wyznaczania kwot z góry i przy utrzymaniu dostatecznej elastyczności wśród sektorów, w których jest wykorzystywany.