26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/1

Sprawozdawca:

Christa SCHWENG

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że walka z bezrobociem młodzieży jest priorytetem politycznym. Aby dzisiejsza młodzież mogła kształtować Europę jutra, potrzebuje perspektyw na niezależne życie, wśród których znajduje się także miejsce pracy odpowiadające jej kwalifikacjom. Popyt na pracę mogą zwiększyć jedynie strategia ukierunkowana na wzrost, która ma na celu zwiększenie konkurencyjności i przywrócenie zaufania inwestorów i gospodarstw domowych, oraz zrównoważone inwestycje i program ożywienia koniunktury.

1.2

By zachęcić przedsiębiorstwa do zatrudniania nowych, często niedoświadczonych pracowników w niepewnych z gospodarczego punktu widzenia czasach, konieczne są odpowiednie zachęty. Należy do nich system kształcenia, który zapewnia podstawę umiejętności zawodowych i osobistych niezbędnych do rozpoczęcia kariery zawodowej, lepiej ukierunkowuje szkolenia zawodowe na potrzeby rynków pracy oraz pobudza ducha przedsiębiorczości. Tak samo potrzebny jest dynamiczny i sprzyjający włączeniu społecznemu rynek pracy, na którym poszukujący pracy dysponują kompetencjami mającymi zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności europejskiej gospodarki, spójności społecznej i dla wzrostu gospodarczego w długim okresie. Odpowiednie reformy muszą prowadzić do równowagi między elastycznością a bezpieczeństwem. Cel ten najlepiej jest osiągnąć poprzez włączenie partnerów społecznych.

1.3

Konieczne jest zapewnienie młodzieży wsparcia w wyborze zawodu przy pomocy wykwalifikowanych doradców. Analiza zapotrzebowania na siłę roboczą w średnim okresie, zwłaszcza na szczeblu lokalnym, może pozytywnie wpłynąć na wybór zawodu. Te państwa członkowskie, których system edukacji oferuje nie tylko kształcenie teoretyczne, lecz również praktyczne, w porównaniu z innymi państwami członkowskimi wyróżniały się stosunkowo niskim bezrobociem młodzieży w czasie kryzysu. EKES jest przekonany o skuteczności modeli szkolenia zawodowego opartych na doświadczeniu w miejscu pracy, takich jak np. system przemienny, istniejący już w niektórych państwach członkowskich. Te programy kształcenia są szczególnie skuteczne, gdy wszystkie zainteresowane podmioty (pracodawcy i pracownicy, organizacje reprezentujące ich interesy oraz władze publiczne) przyjmują za nie odpowiedzialność.

1.4

Przy przejściu od kształcenia do zatrudnienia istotna rola przypada także publicznym służbom zatrudnienia. Muszą one dysponować odpowiednimi zasobami finansowymi i ludzkimi, by nie tylko wspierać bezrobotnych podczas poszukiwania zatrudnienia, lecz również utrzymywać ścisłe kontakty z potencjalnymi pracodawcami.

1.5

Włączenie partnerów społecznych do strategii wzrostu, a także do reform rynku pracy, programów kształcenia i reform publicznych służb zatrudnienia, a także włączenie organizacji młodzieżowych w realizację gwarancji dla młodzieży, zapewnia akceptację szerokiej rzeszy obywateli i, tym samym, pokój społeczny. Jedynie decyzje, za którą wszyscy ponoszą wspólną odpowiedzialność, mogą doprowadzić do trwałych zmian.

2.1

Skuteczna walka z bezrobociem młodzieży jest obecnie jednym z największych wyzwań. Stopa bezrobocia osób w wieku 15–24 lat była zawsze wyższa niż w grupie wiekowej 24–65, lecz kryzys gospodarczy i finansowy dotknął zwłaszcza młodych ludzi, którzy poszukują możliwości wejścia na rynek pracy. Podczas gdy według Eurostatu (1) stopa bezrobocia młodzieży do końca 2008 r. była dwukrotnie wyższa od stopy bezrobocia ogółu ludności, to do końca 2012 r. pierwsza z tych wielkości była wyższa od drugiej już 2,6 razy.

2.2

Przyczyną tej sytuacji jest zmniejszenie zatrudnienia związane ze słabym lub ujemnym wzrostem, spadkiem popytu wewnętrznego, oszczędnościami i towarzyszącym im zamrożeniem zatrudnienia w sektorze publicznym, w połączeniu z brakiem wprowadzonych w odpowiednim czasie reform strukturalnych w dziedzinie kształcenia i rynku pracy oraz brakiem kwalifikacji czy też kwalifikacjami, na które nie ma zapotrzebowania na rynku pracy.

2.3

Stopa bezrobocia młodzieży określa udział liczby bezrobotnych w wieku 15–24 lat w liczbie ludności aktywnej zawodowo w tym samym wieku. W 2013 r. w UE-28 wynosiła ona 23,3 %. Dla Eurostatu (2) drugim wyznacznikiem jest wskaźnik bezrobocia młodzieży (czyli odsetek bezrobotnych w wieku 15–24 lat w łącznej populacji tej grupy wiekowej), który w 2013 r. wynosił dla UE 9,8 %. Wskaźnik ten pokazuje, że wiele młodych osób w tej grupie wiekowej kontynuuje edukację i nie może jeszcze podjąć pracy. W poszczególnych państwach członkowskich nasilenie się zjawiska bezrobocia młodzieży jest bardzo zróżnicowane: wskaźnik bezrobocia młodzieży wynosi od 4 % w Niemczech do 20,8 % w Hiszpanii, a stopa bezrobocia młodzieży waha się od 7,9 % w Niemczech do 58,3 % w Grecji.

2.4

Jakkolwiek należy jasno zaznaczyć, że stopa bezrobocia młodzieży nie wskazuje na to, jaki odsetek całej młodzieży pozostaje bez pracy, udział procentowy młodych ludzi poszukujących zatrudnienia pozostaje wysoki.

2.5

Wśród młodzieży na szczególną uwagę zasługuje grupa tzw. NEET (młodzież niekształcąca się, niepracująca ani nieszkoląca się). Według EUROFOUND (3) w większym stopniu grozi jej, że w przyszłości będzie znajdować jedynie niepewne zatrudnienie, a wczesna frustracja, jakiej doświadcza ta grupa, zwiększa jej podatność na ubóstwo, wykluczenie społeczne i radykalizację. Koszty braku udziału tych młodych ludzi w rynku pracy szacuje się na co najmniej 153 mld EUR, co jest równowartością 1,2 % europejskiego PKB.

2.6

W niektórych państwach członkowskich UE, niezależnie od wysokiego poziomu bezrobocia młodzieży, mamy do czynienia z coraz większą liczbą wolnych miejsc pracy, których nie udaje się obsadzić. Dotyczy to zarówno wykwalifikowanych pracowników w różnych branżach, wysoko wykwalifikowanych zawodów w dziedzinie matematyki, informatyki, nauk przyrodniczych i technologii, jak i stanowisk pracy na średnim szczeblu kierowniczym, gdzie poszukuje się osób posiadających kompetencje horyzontalne (m.in. zdolności komunikacyjne, umiejętność pracy zespołowej, przedsiębiorczość).

3.1.1

Od 2011 r. w komunikatach Komisji Europejskiej (4) przewija się pomysł gwarancji dla młodzieży. W kwietniu 2013 r. Rada UE zatwierdziła zalecenie dotyczące jej ustanowienia. Jej realizacja powinna zapewnić wszystkim młodym ludziom poniżej 25. roku życia dobrą ofertę zatrudnienia, ustawicznego szkolenia zawodowego, przyuczenia do zawodu lub praktyki zawodowej w ciągu czterech miesięcy od opuszczenia szkoły lub utraty miejsca pracy.

3.1.2

Większość środków na rzecz gwarancji dla młodzieży można współfinansować z Europejskiego Funduszu Społecznego. Ponadto z uwagi na wysoką stopę bezrobocia młodzieży na szczeblu regionalnym (ponad 25 % przynajmniej w jednym regionie) w 20 państwach członkowskich dostępne są dodatkowe środki z inicjatywy na rzecz zatrudnienia.

3.1.3

W ramach europejskiego semestru do zaleceń dla poszczególnych krajów włączyć należy ocenę i monitorowanie planów wdrażania, by zapewnić zgodność gwarancji dla młodzieży z celami strategii „Europa 2020”.

3.1.4

W 2013 r. Europejski Bank Inwestycyjny rozpoczął program „Kwalifikacje i zatrudnienie – inwestycje w młodzież”, na który przeznaczono 6 mld EUR. Również w latach 2014 i 2015 na program ten ma zostać przeznaczona ta sama kwota.

3.3.1

EKES zajmował się sytuacją młodych ludzi na rynku pracy w wielu opiniach (6), a także na wielu konferencjach i wysłuchaniach (7). W Centrum Monitorowania Rynku Pracy stosuje się nową metodę pracy, która polega na sporządzaniu badań pilotażowych na określone tematy. Zasięga się przy tym opinii zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w niektórych państwach członkowskich, by móc ocenić, czy europejskie strategie polityczne i środki przynoszą pożądane efekty. Ważna kwestia zatrudnienia młodzieży jest jedną z pierwszych, które ze względu na aktualność wybrano do badania pilotażowego.

3.3.2

W swej opinii w sprawie pakietu na rzecz zatrudnienia młodzieży (8) Komitet stwierdził, że „potrzeba faktycznej strategii na rzecz wzrostu na szczeblu unijnym i krajowym, by wspierać tworzenie większej ilości stabilniejszych miejsc pracy. Wymaga to skoordynowanego podejścia do wszystkich wysiłków i polityk zmierzających do wzmocnienia konkurencyjności i przywrócenia zaufania inwestorów i gospodarstw domowych”. Komitet stwierdził także, iż finansowanie gwarancji dla młodzieży kwotą 6 mld EUR będzie niewystarczające.

3.3.3

W opinii w sprawie ram jakości dla staży (9) Komitet wskazał, że staże są ważną drogą wejścia na rynek pracy, lecz nie stanowią panaceum w walce z bezrobociem młodzieży. Należy nie tylko w większym stopniu uwzględnić staże zawodowe w planach nauczania i zapewnić podstawową ochronę socjalną, lecz również opracować wytyczne, które umożliwiałyby zapoznanie się z możliwościami wsparcia, tak by móc ustanowić systemy staży zakładające współodpowiedzialność finansową.

3.3.4

Komitet z dużym zadowoleniem przyjął decyzję w sprawie wzmocnionej współpracy między publicznymi służbami zatrudnienia, również z powodu ich znaczenia w walce z bezrobociem młodzieży (10). Publiczne służby zatrudnienia muszą być w stanie reagować natychmiast w elastyczny i kreatywny sposób na zmiany w ich otoczeniu, a także łączyć krótkoterminowe interwencje z trwałymi rozwiązaniami. Musi to znaleźć odzwierciedlenie w ich odpowiednim potencjale i wystarczającym wsparciu finansowym. Publiczne służby zatrudnienia powinny bardziej koncentrować się na stronie podaży siły roboczej, gdyż pracodawcy mają do czynienia z narastającym problemem znalezienia niezbędnych pracowników.

3.3.5

W opinii w sprawie komunikatu „Działania na rzecz otwartej edukacji” (11) EKES podkreślił, że podejście cyfrowe w systemach edukacyjnych może przyczynić się do poprawy jakości i kreatywności w edukacji. Zaangażowanie nauczycieli w opracowanie i wdrażanie inicjatywy, w połączeniu z odpowiednim przygotowaniem, ma kluczowe znaczenie dla „otwarcia edukacji” w sposób innowacyjny, poprzez wykorzystanie nowych technologii i otwartych zasobów edukacyjnych w środowisku nauczania i uczenia się, które obejmuje wszystkich. Czynnikami decydującym dla powodzenia inicjatywy są także mobilizacja wszystkich podmiotów i wsparcie dla tworzenia w społeczeństwie „partnerstw na rzecz kształcenia”.

3.3.6

Członkowie Komitetu zalecają projekty opisane w następnych punktach. Ze względu na to, że wiele projektów jest stosunkowo nowych, często brakuje danych na temat ich efektywności i skuteczności, a zatem ocena opiera się wyłącznie na spostrzeżeniach członków Komitetu.

3.4.1

W ramach europejskiego semestru szesnastu państwom członkowskim zalecono modernizację systemu edukacji. W dwunastu przypadkach zalecono, by kształcenie zawodowe zostało w większym stopniu ukierunkowane na potrzeby rynku pracy i by wzmocniony został system przemienny.

3.4.2

Systemy kształcenia leżą w kompetencji państw członkowskich, co nie powinno się zmienić. Jednak szczebel UE może dać impuls do działania za pomocą wymiany doświadczeń, partnerskiego uczenia się i zachęt finansowych. Systemy kształcenia powinny być tak zorganizowane, by nie tylko wyposażyć młodych ludzi w podstawowe umiejętności, lecz również nauczyć ich, jak samodzielnie reagować na zmieniające się wymagania, tak by uczenie się przez całe życie stało się elementem ich kariery zawodowej.

3.4.3

Zapewnienie poradnictwa zawodowego i udzielanie informacji w odpowiednim czasie powinny pomóc w rozpoznaniu własnych talentów i kompetencji oraz zaznajomić z sytuacją na rynku pracy. Realizuje się takie projekty jak „Wiener Töchtertag” („wiedeński dzień córek”) (12), gdy dziewczynki idą do zakładu pracy, by zapoznać się z nowymi zawodami i możliwościami zatrudnienia. Tego rodzaju projekty mogą się również przyczynić do tego, że dziewczynki zaczną się interesować kształceniem o profilu technicznym.

3.4.4

Wczesne kończenie nauki ma wiele przyczyn i wymaga indywidualnie dobranych środków. Przykładami w tym zakresie są „Jugendcoaching” (13) w Austrii czy „Joblinge” (14) w Niemczech. Są to inicjatywy, dzięki którym młodzi ludzie zagrożeni wypadnięciem z systemu mogą skorzystać w odpowiednim czasie z indywidualnego poradnictwa i wsparcia w poszukiwaniu oferty kształcenia lub miejsca pracy.

3.4.5

W tych państwach europejskich, gdzie bezrobocie młodzieży jest niewielkie, daje się zauważyć, że system kształcenia jest bliski rynku pracy i przedsiębiorstw, a także oferuje poświadczone i możliwe do przeniesienia kwalifikacje zawodowe. W systemach tych, które przybierają różne formy, część kształcenia odbywa się w miejscu pracy, zaś pozostała część w szkole. Fakt ten został uznany przez instytucje UE i partnerów społecznych w UE, którzy wspierają europejski sojusz na rzecz przygotowania zawodowego (15). Przyuczanie do zawodu jest jednym z głównych elementów gwarancji dla młodzieży, a podstawą jego sukcesu jest szerokie partnerstwo z udziałem przedstawicieli przedsiębiorców, pracowników i sektora edukacji. Podczas wprowadzania systemu przemiennego, który jest ukierunkowany na potrzeby przedsiębiorstw, rynków pracy i młodych ludzi, istotne jest, by w jego organizacji i wdrażaniu uczestniczyły aktywnie instytucje bliskie przedsiębiorstwom. Dzięki ścisłemu włączeniu partnerów społecznych identyfikują się one z tym systemem i podtrzymują go (jako „współwłaściciele”). Także pracodawcy muszą ponosić odpowiedzialność i wykazywać gotowość do inwestowania. Chociaż inne państwa członkowskie nie mogą wprowadzić w krótkim czasie wszechstronnego systemu praktyk zawodowych, to można by wypróbować pojedyncze przemienne programy nauczania z udziałem stałej grupy przedsiębiorstw z tego samego sektora. Partnerzy społeczni z tej samej branży musieliby ustalić w tym celu wspólne standardy kształcenia i certyfikaty. Inną możliwością byłaby ściślejsza współpraca pomiędzy poszczególnymi szkołami, w ramach ich autonomii, a poszczególnymi przedsiębiorstwami, jak ma to miejsce np. w Polsce.

3.4.6

Malta poczyniła w ubiegłych latach znaczące kroki w tym kierunku, oferując kursy w Malta College of Arts, Science and Technology (MCAST), gdzie część kształcenia odbywa się bezpośrednio w przedsiębiorstwie. W ten sposób z 284 uczniów, którzy ukończyli praktyczne szkolenie w Lufthansa Malta, 163 znalazło miejsce pracy

3.4.7

Uznawanie nieformalnie uzyskanych kwalifikacji. Walidacja efektów uczenia się (zwłaszcza wiedzy, umiejętności i kompetencji) uzyskanych w wyniku uczenia się pozaformalnego i nieformalnego może odegrać ważną rolę w zwiększaniu zdolności do zatrudnienia i mobilności, a także zmotywować do uczenia się przez całe życie zwłaszcza osoby znajdujące się w gorszej sytuacji społeczno-ekonomicznej lub osoby nisko wykwalifikowane.

3.4.8

W okresie, gdy Unia Europejska zmaga się z poważnym kryzysem gospodarczym, którego skutkiem jest gwałtowny wzrost bezrobocia, zwłaszcza wśród młodzieży, oraz w związku ze starzeniem się społeczeństwa, walidacja stosownej wiedzy, umiejętności i kompetencji może okazać się jeszcze istotniejsza dla poprawy zdolności funkcjonowania rynku pracy, propagowania mobilności oraz zwiększania konkurencyjności i wzrostu gospodarczego.

3.5.1

Wydawanie kwalifikacji i kształcenie (zawodowe): brak doświadczenia zawodowego jest istotnym powodem, dla którego przedsiębiorstwa wahają się zatrudnić młodych ludzi w trudnych dla gospodarki czasach. Czysto teoretyczne zajęcia, podczas których nie wymaga się praktycznego zastosowania zdobytej wiedzy, coraz częściej okazują się przeszkodą w dostępie do rynku pracy.

3.5.2

„Thinking outside the box on recruitment” to litewski projekt, który ma na celu zwiększenie zdolności młodzieży do zatrudnienia i zorganizowanie dla niej praktyk w odpowiednich przedsiębiorstwach. Na podobnej zasadzie funkcjonuje projekt austriackiego urzędu pracy o nazwie „Implacementstiftungen”  (16), w ramach którego do przedsiębiorstw niepotrafiących zaspokoić swego zapotrzebowania na pracowników kieruje się osoby poszukujące zatrudnienia, którym brakuje jeszcze pełnego wykształcenia do podjęcia pracy na określonym stanowisku. Koszty kształcenia i utrzymania są rozłożone pomiędzy służby zatrudnienia i przedsiębiorstwo. Przeprowadzone oceny pokazują, że trzy miesiące po zakończeniu projektu około 75 % uczestników znajduje zatrudnienie.

3.5.3

Za pośrednictwem międzybranżowych porozumień między partnerami społecznymi od 2011 r. we Francji wprowadzono specjalne środki dla młodzieży posiadającej bądź nie (wyższe) wykształcenie, by wesprzeć ją w poszukiwaniu zatrudnienia. W ramach tej inicjatywy główny nacisk kładzie się na warsztaty dotyczące rekrutacji. Jedna z ocen wykazała, że 65-procentowy stopień integracji na rynku pracy dzięki udziałowi w projekcie przewyższa odnośny poziom w grupie porównawczej o 18 %.

3.5.4

W Irlandii młodym osobom, które przynajmniej przez 78 dni pobierały zasiłek socjalny, oferuje się za pośrednictwem programu „Jobbridge”  (17) trwające 6–9 miesięcy praktyki zawodowe w przedsiębiorstwach. Oprócz pomocy socjalnej praktykanci otrzymują 50 EUR tygodniowo. Krytycznie można się przy tym odnieść do faktu, że osoby, które na przykład nie tylko się kształcą, lecz są również zatrudnione w niepełnym wymiarze godzin, bezpośrednio po zakończeniu szkolenia nie mogą skorzystać z tego programu, gdyż nie pobierają zasiłków socjalnych. Zdaniem Komitetu za pomocą środków aktywizacji należy interweniować już na wcześniejszym etapie, gdyż długi okres oczekiwania wpływa zniechęcająco zamiast sprzyjać podjęciu pracy.

3.5.5

W 2011 r. Szkocka Rada ds. Organizacji Wolontariackich zainicjowała program „Community Jobs Scotland”. Jest on adresowany do młodych bezrobotnych i realizowany we współpracy z organizacjami pomocy społecznej, które na 6–9 miesięcy oferują młodzieży zarówno o wyższych, jak i podstawowych kwalifikacjach miejsca pracy w szeregu różnych sektorów. Młodzi ludzie zdobywają prawdziwe miejsce pracy, muszą się dobrze zaprezentować w procesie rekrutacyjnym, a także otrzymują wynagrodzenie i możliwość dalszego kształcenia. W programie wzięło udział ponad 4 tys. młodych osób wzięło udział w programie, z tego 47,3 % zostało bezpośrednio zatrudnionych, a 63,6 % mogło skorzystać pośrednio z dodatkowych szkoleń i wolontariatu.

3.5.6

W Danii związki zawodowe i fundusze zatrudnienia we współpracy z pracodawcami publicznymi i prywatnymi oferują praktyki zawodowe dla młodzieży posiadającej wykształcenie, by w ten sposób zdobyła doświadczenie zawodowe i specjalizację w swej dziedzinie. Spośród osób, które ukończyły taką praktykę zawodową, pracę podejmuje średnio 60 %, chociaż dokładniejsze liczby przedstawione zostaną dopiero po zakończeniu projektu w kwietniu 2014 r.

3.5.7

Wyróżniony przez MOP słoweński projekt „Moje Izjusnje”  (18) („Moje doświadczenie”) umożliwia uczniom i pracodawcom nawiązanie kontaktu za pośrednictwem platformy internetowej, na której uczniowie zamieszczają informacje o swoim doświadczeniu zawodowym. Wydawane są ponadto świadectwa, które potwierdzają uzyskane doświadczenie zawodowe.

3.5.8

W Hiszpanii fundacja Novia Salcedo – jako prywatna organizacja kulturalna non-profit – oferuje program dla praktykantów, którego celem jest wspieranie absolwentów szkół w przedsiębiorstwach, poprzez połączenie nauki teoretycznej z praktycznym doświadczeniem zawodowym. Ocena pokazała, że po ukończeniu programu ponad 52,23 % uczestników otrzymało umowę o pracę.

3.5.9

W Czechach pracodawcy i stowarzyszenia handlowe są partnerami projektu „Pospolu” („Razem”), który ma na celu zmianę organizacji kształcenia, a także wzmocnienie nauczania opartego o pracę poprzez zawieranie partnerstw między szkołami i przedsiębiorstwami, a także opracowywanie propozycji zmian programu nauczania. Projekt jest ukierunkowany przede wszystkim na kształcenie w dziedzinie mechaniki, elektrotechniki, inżynierii lądowej, transportu i informatyki.

3.5.10

W Portugalii sieć centrów technologii promuje dwa projekty („Pomyśl o przemyśle” oraz „F1 w szkołach”), które koncentrują się na nowych umiejętnościach przemysłowych potrzebnych na rynku pracy, z wykorzystaniem podejścia praktycznego. Przewiduje ono stosowanie narzędzi i maszyn oraz zdobycie wiedzy umożliwiającej zbudowanie prawdziwego minisamochodu Formuły 1, a także wprowadzenie tego pomysłu/projektu na rynek. Szkoły i zakłady przemysłowe utworzyły partnerstwa, których celem jest zmiana wyobrażenia młodych uczniów o karierze w przemyśle i ukierunkowanie ich na potrzeby rynku (19).

3.5.11

We Włoszech przez trzy lata 2014–2016 realizowany jest program, w ramach którego uczniowie ostatnich dwóch klas szkół średnich II stopnia mogą przebywać przez pewien okres w zakładach pracy dzięki lepszemu wykorzystaniu umowy przyuczenia do zawodu.

3.5.12

Promowanie mobilności: popularyzacja mobilności transgranicznej młodzieży w celu zdobycia doświadczenia zawodowego może się również przyczynić do wyeliminowania luki między czysto teoretycznym kształceniem a pierwszym miejscem pracy.

3.5.13

Przykładem jest umowa dwustronna między Niemcami a Hiszpanią, która przewiduje możliwości zatrudnienia i kształcenia do 2017 r. dla około 5 tys. młodych Hiszpanów. Za przykład posłużyć mogą również programy wsparcia „The job of my life” i „Make it in Germany”, które mają na celu przyciągnięcie młodzieży do Niemiec, tak by mogła zdobyć wykształcenie w zawodach, w których istnieje niedobór siły roboczej. Oferuje się jej ponadto bezpłatne przygotowawcze kursy języka niemieckiego w ojczyźnie, dodatek na pokrycie kosztów podroży i przeprowadzki, a także kurs języka niemieckiego w Niemczech, który przygotowuje do podjęcia praktyki zawodowej. Jeżeli po zakończeniu praktyki pracodawca jest zadowolony, możliwe jest 3–3,5-letnie dodatkowe kształcenie, w trakcie którego oprócz dodatku na naukę praktykant otrzymuje pomoc finansową i wsparcie w szkole, zakładzie pracy i życiu codziennym.

3.5.14

Program „Integration durch Austausch” (Integracja poprzez wymianę) wspiera integrację zawodową grup mających utrudniony dostęp do rynku pracy, umożliwiając zdobycie praktycznych doświadczeń zawodowych w innych państwach członkowskich UE. Z przeglądu śródokresowego tego programu współfinansowanego z EFS wynika, że 6 miesięcy po zakończeniu wymiany 41 % uczestników było zatrudnionych, 18 % brało udział w szkoleniu, 7 % uczyło się w szkole, a 4 % odbywało studia.

3.5.15

Reforma systemu EURES jest niezbędna, aby można było lepiej dostosować do siebie podaż i popyt na rynku pracy. EKES wypowie się na ten temat w oddzielnej opinii. Decydujące znaczenie będzie miało jednak to, by we wszystkich – a nie tylko w kilku – państwach członkowskich EURES pełnił funkcję instrumentu polityki rynku pracy i by tam również rozpowszechniano informacje o wolnych miejscach pracy. Dobrym przykładem promocji mobilności transgranicznej młodych osób jest inicjatywa „Your first EURES Job”  (20), w ramach której otrzymują pierwsze miejsce pracy (w przeciwieństwie do kształcenia czy praktyki zawodowej) dzięki zapomodze na pokrycie kosztów dodatkowych związanych z podjęciem pracy w innym kraju.

3.5.16

Dla lepszego dopasowywania umiejętności niezbędne jest zakładanie centrów monitorowania, które przewidują i rozpoznają na wczesnym etapie zapotrzebowanie na umiejętności. Muszą one powstawać w porozumieniu z partnerami społecznymi na szczeblu regionalnym i/lub sektorowym, by szybko reagować na różne zmiany gospodarcze, prawne i techniczne. Na szczeblach tych istnieje także lepsze zrozumienie wymogów przedsiębiorstw i rynku pracy.

3.6.1

Młodzież o szczególnych potrzebach potrzebuje też szczególnego wsparcia, by znaleźć zatrudnienie. W Austrii program „Jobcoaching”  (21) zapewnia osobom niepełnosprawnym lub mającym trudności w nauce wsparcie za pomocą indywidualnego doradztwa i opieki w pierwszych miesiącach wykonywania nowej pracy. Wsparcie to postrzega się jako ofertę dla młodzieży, a także przedsiębiorstw.

3.6.2

W Walii specjalnie dla młodzieży zaliczanej do grupy NEET opracowano projekt „Intermediate Labour Market”, który oferuje młodym osobom najbardziej oddalonym od rynku pracy dobrze zorganizowany program i możliwości zatrudnienia. W ten sposób mogą one zostać zmotywowane do podjęcia pracy, a także uzyskać ogólne wskazówki dotyczące postępowania, podstawowe kwalifikacje i pomoc przy rekrutacji. Łącznie z 249 uczestników 35 znalazło zatrudnienie.

3.6.3

Przykładem integracji osób, które są bardzo oddalone od rynku pracy, jest projekt U.S. Steel Kosice o nazwie „Equality of Opportunity”  (22). Dzięki niemu Romowie z okolic Koszyc zdobywają zatrudnienie i wykształcenie, często po raz pierwszy stykając się ze środowiskiem pracy. Od 2002 r. stworzono miejsca pracy dla ponad 150 Romów.

3.6.4

Belgijski program „Aktiva”  (23) przewiduje obniżenie składek pracowniczych na ubezpieczenia społeczne, a także dofinansowanie wynagrodzenia przez pięć kwartałów dla młodych nisko wykwalifikowanych osób poniżej 25. roku życia.

3.7.1

Według Instytutu Badań nad Przyszłością Pracy „w wielu krajach Europy od lat 80. zliberalizowano umowy o pracę na czas określony, by stworzyć więcej możliwości zatrudnienia, nie musząc jednocześnie kwestionować bardzo rozbudowanej w wielu krajach ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy” (24). Doprowadziło to do sytuacji, w której młodym ludziom coraz częściej oferuje się wyłącznie umowę o pracę na czas określony, bez możliwości przejścia na umowę o pracę na czas nieokreślony. W czasie kryzysu rozwinięty system ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy chroni raczej długoletnich niż młodych pracowników, lecz ze względu na niepewny klimat gospodarczy stanowi przeszkodę w przyjmowaniu młodej siły roboczej bez doświadczenia, co zwiększa segmentację rynku pracy.

3.7.2

Komitet zaleca zwłaszcza, by w państwach członkowskich o szczególnie dużym bezrobociu młodzieży przeprowadzono reformy rynku pracy z udziałem partnerów społecznych w celu znalezienia odpowiedniej równowagi pomiędzy elastycznością a bezpieczeństwem. Wprawdzie reformy przyniosą efekt dopiero w średnim okresie, jednak w przypadku poprawy koniunktury mogą przyczynić się znacząco do zmniejszenia bezrobocia młodzieży.

3.8.1

By ułatwić przedsiębiorstwom decyzję o zatrudnieniu młodych niedoświadczonych pracowników, pomocne mogą być dodatkowe zachęty, które często polegają na dofinansowaniu wynagrodzenia lub obniżeniu składek na systemy zabezpieczenia społecznego. Należy jednak uważać, aby nie doszło do zniekształcenia konkurencji ani do osłabienia systemów zabezpieczenia społecznego. Za przykład mogą posłużyć dodatki, jakie HRDA (25) wypłaca cypryjskim przedsiębiorstwom na programy kształcenia młodych pracowników. Zwłaszcza MŚP mogą w ten sposób przetrwać okres niezbędnego kształcenia i związany z nim spadek wydajności na etapie początkowym.

3.8.2

Fińska karta „Sanssi”  (26) jest poświadczeniem dla młodego bezrobotnego w wieku do 30 lat, że jego pracodawca może złożyć wniosek o 10-miesięczne dofinansowanie wynagrodzenia.

3.8.3

Węgry postanowiły, że będą oferować przedsiębiorstwom zachętę do zatrudniania osób poniżej 25. roku życia w formie obniżenia przez określony czas wynagrodzenia brutto i składek na ubezpieczenie społeczne.

3.8.4

We Włoszech przedsiębiorstwa zatrudniające na czas nieokreślony młodych ludzi w wieku 18–29 lat, którzy w okresie poprzednich co najmniej 6 miesięcy byli pozbawieni stałego zatrudnienia za wynagrodzeniem lub nie mają świadectwa ukończenia szkoły średniej lub zawodowej, płacą niższą składkę na ubezpieczenie społeczne przez okres 12 miesięcy.

3.9.1

Jednym z filarów planu działania na rzecz przedsiębiorczości do 2020 r. „Pobudzanie ducha przedsiębiorczości w Europie” (27) jest nauczanie przedsiębiorczości w celu promowania wzrostu, a także zakładania przedsiębiorstw. Młodzi ludzi uzyskują kształcenie w dziedzinie ekonomii i biznesu w ramach certyfikatu przedsiębiorczości (28), który po zdaniu egzaminu zastępuje certyfikat wymagany w Austrii do prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej.

3.9.2

W ramach „Junior Company Programme” uczniowie w wieku 15–19 lat zakładają prawdziwe przedsiębiorstwa na okres jednego roku szkolnego, a następnie oferują opracowane przez siebie produkty i usługi na prawdziwym rynku. W ten sposób zdobywają bezpośrednio umiejętności biznesowe.

3.9.3

Projekt „Extraordinary Education” TM umożliwia młodym ludziom wypróbowanie pomysłów biznesowych w swobodnym otoczeniu i uzyskanie podstawowych umiejętności biznesowych i komunikacyjnych, niezależnie od wieku czy języka.

3.9.4

By zapewnić nowym przedsiębiorstwom dostęp do finansowania, a także zmotywować je do tworzenia miejsc pracy, w Rumunii nowo powstałe przedsiębiorstwa zwalnia się z kosztów rejestracji działalności. Oferuje się ponadto ulgę podatkową dla 2–4 pracowników, kredyt w wysokości do 10 tys. EUR, który pokrywa 50 % biznesplanu, a także gwarancje rządowe dla 80 % zaciągniętego kredytu. W okresie od 2011 r. do marca 2014 r. założono łącznie 12  646 MŚP i stworzono 22  948 miejsc pracy. Spośród tych MŚP zamknięto jedynie 188. Ten udany program jest również kontynuowany w 2014 r.

26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/9

Sprawozdawca:

Jacek KRAWCZYK

Współsprawozdawca:

Sandy BOYLE

1.1

Zdaniem Komitetu skuteczne transatlantyckie partnerstwo handlowo-inwestycyjne (TTIP) może być ważnym czynnikiem generującym prawdziwy wzrost i zwiększającym optymizm. Zważywszy na ogólnie powolne tempo wychodzenia z kryzysu gospodarczo-finansowego, który rozpoczął się w 2008 r., wyważona umowa może przyczynić się do powrotu gospodarki europejskiej na ścieżkę wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy.

1.2

Komitet z zadowoleniem przyjmuje istotne możliwości, jakie oferuje szeroko zakrojona umowa handlowa między UE i USA, nie tylko w celu intensyfikacji wymiany handlowej i inwestycji po obu stronach Atlantyku, lecz także ze względu na jej potencjalny wkład w rozwój ulepszonych zasad i standardów światowych, wspierających sam system wielostronnego handlu.

1.3

Mając na względzie powszechne i uzasadnione żądanie obywateli europejskich dotyczące pełnej przejrzystości negocjacji handlowych, EKES zwraca uwagę Rady i Komisji na konieczność spójnego i ścisłego stosowania art. 218 TFUE, zwłaszcza jego ust. 10: „Parlament Europejski jest natychmiast i w pełni informowany na wszystkich etapach procedury”.

1.4

Zgodnie z traktatem lizbońskim Komisja powinna koniecznie uznać instytucjonalną rolę EKES-u w negocjacjach w sprawie TTIP. Konieczna jest całkowita przejrzystość i konsultacje z Komitetem i społeczeństwem obywatelskim, jeśli umowa ma cieszyć się szerokim poparciem społecznym. Teksty muszą być ujawniane odpowiednim podmiotom na jak najwcześniejszym etapie.

1.5

Istotne jest, by korzyści z TTIP były równomiernie rozłożone wśród przedsiębiorstw, pracowników, konsumentów i obywateli.

1.6

W miarę postępów w negocjacjach oraz po ogłoszeniu wyników oceny oddziaływania należy uaktualnić i monitorować prognozy statystyczne i gospodarcze.

1.7

Główne korzyści z TTIP dotyczą dziedziny regulacji. Bardzo ważne jest zobowiązanie obu stron, by TTIP nie prowadziło do obniżenia obecnych standardów. Realizacja tego zobowiązania będzie kluczowa dla uzyskania szerokiego poparcia publicznego i politycznego. Komitet zastrzega sobie prawo do oceny ewentualnych wyników negocjacji w świetle tych rozważań.

1.8

W przeciwieństwie do prawie wszystkich innych dwustronnych umów handlowych potencjalne oszczędności i korzyści z TTIP dotyczą barier pozataryfowych. Choć tylko ok. 20 % oszczędności będzie prawdopodobnie pochodzić z obniżenia ceł, należy zająć się problemem wysokich ceł w niektórych kluczowych sektorach. W odniesieniu do dostępu do rynku ważna jest wzajemność.

1.9

Szeroko zakrojony rozdział dotyczący handlu i rozwoju zrównoważonego jest konieczny; jest to bardzo ważny element dla społeczeństwa obywatelskiego po obu stronach Atlantyku.

1.10

Inwestycje transatlantyckie mogą być ważnym elementem stymulowania wzrostu. Propozycja włączenia mechanizmu rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem (ISDS) wzbudziła znaczące obawy szerokich rzeszy społeczeństwa po obu stronach Atlantyku. Komisja uruchomiła konsultacje publiczne on-line w sprawie „Ochrony inwestycji i ISDS w umowie o TTIP”, przy czym konieczny jest przejrzysty i szeroki dialog podczas tego procesu. EKES może odegrać pod tym względem ważną rolę.

1.11

TTIP cieszy się dużym zainteresowaniem wszystkich kręgów społeczeństwa obywatelskiego w UE i USA. EKES nawiązał już doskonałe kontakty z amerykańskimi przedsiębiorstwami, związkami zawodowymi oraz organizacjami rolniczymi, konsumenckimi i ekologicznymi. Istnieje wyraźna wola utrzymania i rozwinięcia tego stanowiska, a EKES dysponuje odpowiednimi możliwościami propagowania stałego dialogu i współpracy i zachęcania do nich.

1.12

Komitet wyraża zadowolenie w związku z tym, że grupa monitorująca złożona z trzech członków EKES-u uzyska dostęp do dokumentów na takich samych zasadach, jak doradcza grupa ekspertów utworzona przez Komisję. Komitet postrzega to jako uznanie pełnionej przez niego roli oficjalnej instytucji doradczej, zgodnie z Traktatem z Lizbony.

1.13

TTIP musi zostać uznane przez EKES za bieżący priorytet podczas całego okresu prowadzenia negocjacji i wdrażania jakiejkolwiek umowy. EKES powinien ściśle monitorować wszystkie aspekty negocjacji w sprawie TTIP. Należy przyjąć podejście oparte na projektach oraz określić dziedziny najkorzystniejsze dla przyszłych prac w ramach konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim UE i USA oraz Komisją Europejską.

1.14

Podejście do spójności regulacyjnej powinno być ambitne i przejrzyste, a podstawą do negocjacji powinny być najlepsze praktyki. Trzeba przestrzegać udzielanych przez obie strony gwarancji zachowania obowiązujących standardów.

1.15

Umowa powinna obejmować skuteczne mechanizmy i współpracę regulacyjną, by ułatwić wczesne konsultacje na temat nowych przepisów, które mogłyby mieć wpływ na interesy stron. Niezależnie od tego Unia Europejska, państwa członkowskie UE oraz USA powinny mieć nadal prawo do stanowienia regulacji na poziomie, który uznają za odpowiedni, w kwestiach takich jak ochrona zdrowia, konsumentów, pracowników i środowiska.

1.16

Obie strony powinny ambitnie podejść do kwestii ceł i dążyć do ich zniesienia lub stopniowego wyeliminowania, także w obszarach newralgicznych. Musi się to odbywać z korzyścią dla obydwu stron.

1.17

Prowadzenie dwustronnych negocjacji handlowych nie powinno osłabić zobowiązań UE wobec WTO ani wielostronnych porozumień globalnych.

1.18

Zdecydowany i ambitny rozdział na temat rozwoju zrównoważonego musi być zasadniczym składnikiem umowy. Główne elementy to:

1.19

EKES powinien ułatwić szeroko zakrojony dialog na temat ISDS po zakończeniu konsultacji Komisji w sprawie ochrony inwestycji i mechanizmu rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem w ramach TTIP. Aby zapewnić pomoc, Komisja powinna uściślić, w jaki sposób zamierza ocenić i uwzględnić wyniki konsultacji, oraz przedstawić wstępną definicję takich określeń, jak „błahy” (frivolous) w odniesieniu do zakładanego zakresu „wyeliminowania błahych skarg” (eliminating frivolous claims) lub „cel publiczny” (public purpose) w związku z wyjątkami przewidzianymi dla zakazu wywłaszczenia.

1.20

EKES powinien – w ramach bieżących prac nad projektem TTIP – opracować opinię z inicjatywy własnej w sprawie ISDS.

1.21

EKES wspiera włączenie rozdziału poświęconego MŚP.

1.22

Trzeba utrzymać specyfikę usług publicznych w UE zgodnie z zobowiązaniami wynikającymi z Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

1.23

Zapewnienie niezawodnych dostaw energii i dostępu do strategicznych surowców ma kluczowe znaczenie. TTIP powinno także promować cele w zakresie efektywności energetycznej i energii odnawialnej oraz gwarantować każdej ze stron prawo do utrzymania lub ustanowienia norm i przepisów w tej dziedzinie, jednocześnie dążąc do zbliżenia standardów wewnętrznych UE i USA.

1.24

Konieczne jest, aby równy poziom dostępu do zamówień publicznych obowiązywał po obu stronach Atlantyku. Prawo państw członkowskich UE oraz władz lokalnych i regionalnych do realizacji demokratycznie uzgodnionej polityki społecznej i polityki ochrony środowiska nie może zostać podważone w wyniku takich ustaleń.

1.25

Obie strony umowy powinny uznać, że promowanie i ochrona interesów konsumentów mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia szerokiego poparcia publicznego dla umowy.

1.26

Należy uwzględnić stosowane przez UE kryteria w dziedzinie rolnictwa i sektora rolno-spożywczego, a także poszanowanie zasady ostrożności, o której jest mowa w Traktacie z Lizbony.

1.27

W ramach TTIP należy znaleźć konkretny sposób uzyskania pewności prawnej dla przedsiębiorstw działających w ramach oznaczeń geograficznych.

1.28

Sesje informacyjne dla społeczeństwa obywatelskiego pod koniec każdej rundy negocjacji powinny odbywać się przez cały okres trwania negocjacji i trwać do ostatniego etapu konsultacji przed parafowaniem umowy. Tego rodzaju sesje informacyjne cieszyłyby się znacznie większym poparciem społecznym, gdyby Komisja Europejska jednoznacznie potwierdziła ich konsultacyjny charakter oraz zapewniła, że opinie zainteresowanych stron zostaną należycie uwzględnione przez negocjatorów.

1.29

Stabilny wspólny mechanizm monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie musi być zasadniczym składnikiem umowy. W odniesieniu do każdej ze stron należy ustanowić obowiązek konsultowania się ze społeczeństwem obywatelskim poprzez krajową grupę doradczą, by zapewnić zrównoważoną reprezentację interesów gospodarczych, społecznych i ekologicznych. EKES powinien być kluczowym elementem tego mechanizmu ze strony UE. Krajowa grupa doradcza powinna:

1.30

Konieczne są także ustalenia dotyczące wewnętrznych mechanizmów monitorowania obu stron, obejmujące spotkania co najmniej raz w roku w formie wspólnego organu w celu dokonania przeglądu wdrażania rozdziału o zrównoważonym rozwoju i wydawania wspólnych komunikatów i zaleceń dla stron.

1.31

Należy ustanowić Transatlantycki Dialog Pracowniczy i Transatlantycki Dialog Ekologiczny przewidziany przez Transatlantycką Radę Gospodarczą. Potwierdza to wezwanie EKES-u wyrażone w opinii z marca 2009 r. (1)

1.32

EKES powinien niezwłocznie ustanowić grupę kontaktową UE – USA.

2.1

Zapowiadając negocjacje w sprawie tego szeroko zakrojonego partnerstwa, przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso, przewodniczący Rady Europejskiej Herman Van Rompuy i prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama wyjaśnili, że „w ramach tych negocjacji Stany Zjednoczone i Unia Europejska będą miały możliwość nie tylko zintensyfikować wymianę handlową i inwestycje transatlantyckie, lecz także przyczynić się do opracowania światowych przepisów, które umocnią system handlu wielostronnego”.

2.2

Wypowiedzi te uwydatniły potencjał tego porozumienia w zakresie ustanowienia standardów w kontekście stosunków wielostronnych. Ostatnio UE otworzyła, a w niektórych przypadkach zakończyła, negocjacje w sprawie szeregu dwustronnych umów handlowych. Choć być może oferują one znaczne korzyści, EKES potwierdza, że zdecydowanie preferowane są ambitne porozumienia wielostronne negocjowane w ramach WTO. Ważne jest, by UE nadal stosowała to podejście i korzystała ze wstępnych osiągnięć konferencji ministerialnej z Bali w 2013 r.

3.1

Po obu stronach Atlantyku oraz po obu stronach sceny politycznej w Stanach Zjednoczonych istnieje olbrzymia wola polityczna doprowadzenia do pomyślnego zakończenia negocjacji w sprawie TTIP. Celem powinno być zakończenie negocjacji podczas obecnej kadencji amerykańskich władz.

3.2

Komitet potwierdza zaangażowanie w serdeczny i pozytywny przebieg tych rozmów, które stopniowo doprowadzą do pozytywnego wyniku. Zachęcającym sygnałem są zapewnienia obu stron, że negocjacje nie doprowadzą do obniżenia standardów. Zważywszy na bardzo delikatny charakter poruszanych kwestii i pilne żądania jak największej przejrzystości na wszystkich etapach negocjacji, zaobserwowane przez EKES w ostatnich miesiącach we wszystkich grupach europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, Komitet będzie ściśle monitorował negocjacje i oczekuje wymiany sprawdzonych rozwiązań w tej dziedzinie.

3.3

Komitet odnotowuje, że każdy etap negocjacji, aż po porozumienie końcowe, wymagać będzie dużego poparcia obywateli europejskich „bezpośrednio reprezentowanych na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim” (zob. art. 10 ust. 2 TUE). Z tego względu EKES domaga się od Rady i Komisji ścisłego stosowania procedur określonych w art. 218 TFUE, zwłaszcza w jego ust. 10: „Parlament Europejski jest natychmiast i w pełni informowany na wszystkich etapach procedury”. .

3.4

Potrzebne są znaczne wysiłki ze strony partnerów negocjacyjnych, by przeprowadzać regularne konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim i zapewnić mu aktualne informacje podczas całego procesu negocjacji. Istotna jest maksymalna przejrzystość w tej sprawie, a udostępnianie tekstów zainteresowanym podmiotom przy najbliższej możliwej sposobności ma żywotne znaczenie, gdyż umożliwi zgłaszanie konstruktywnych uwag na takim etapie, na którym będzie można uwzględnić ich zasadniczą treść w procesie negocjacji. Pozwoliłoby to również zapewnić płynność w okresie przejściowym, gdy zostanie wyznaczona nowa Komisja Europejska.

3.5

Stosunki transatlantyckie ucierpiały na doniesieniach o przypadkach szpiegowania przez NSA. Nawiązując do delikatnej kwestii NSA i trwających obecnie rozmów dotyczących umów handlowych, kanclerz Angela Merkel stwierdziła w Bundestagu (18 listopada): „Stosunki transatlantyckie, a więc również negocjacje dotyczące umowy o wolnym handlu, zostały obecnie bez wątpienia wystawione na próbę z powodu skierowanych przeciw USA oskarżeń. o dość poważnej naturze. Należy je wyjaśnić, a także – co jest nawet ważniejsze dla przyszłych stosunków – odbudować zaufanie”. Parlament Europejski przyjął rezolucję (2), w której jasno stwierdza się, że zgoda Parlamentu na umowę handlową UE – USA będzie niepewna, jeśli nieograniczony nadzór na masową skalę ze strony Agencji Bezpieczeństwa Narodowego USA nie zostanie powstrzymany. Komitet ma nadzieję, że problemy w tej dziedzinie można rozwiązać dzięki dyplomacji i dobrej woli.

3.6

Negocjacje TTIP będą papierkiem lakmusowym odbudowy niezbędnego zaufania. Trzeba przypomnieć o pozytywnym wydźwięku pisma Biura Wykonawczego Prezydenta do przewodniczącego Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych (marzec 2013 r.), w którym stwierdzono, że „potencjalne korzyści zdecydowanie uzasadniają podjęcie odpowiednich wysiłków”. W tym samym duchu Komitet podchodzi do własnych rozważań.

4.1

Wątpliwości co do osiągnięcia ostatecznego sukcesu są jak najbardziej uzasadnione, zwłaszcza w świetle wcześniejszych doświadczeń, w tym inicjatywy z 1998 r. promowanej przez sir Leona Brittana, a także w świetle niedawnego dialogu transatlantyckiego prowadzonego w ubiegłym dziesięcioleciu. Aby zapewnić obopólne korzyści z tej sytuacji, musimy przeprowadzić wspólne badania z myślą o dokładniejszej analizie perspektyw wzajemnego tworzenia miejsc pracy oraz analizie sektorów potencjalnej utraty zatrudnienia. Jednak nowe miejsca pracy nie powstaną bez wzrostu. Istotne w tym kontekście są również wnioski z badania Copenhagen Economics z 2010 r. w sprawie wpływu zewnętrznych BIZ UE, które ukazały wymierny negatywny wpływ na miejsca pracy.

4.2

Ambicją UE powinno być doprowadzenie do pomyślnych wyników negocjacji w sprawie TTIP. W odniesieniu do dostępu do rynku ważna jest wzajemność. Ostatnie badania (3), w tym ocena skutków przeprowadzona przez Komisję, pokazują, że korzyści przyniesie jedynie kompleksowe porozumienie.

4.3

Negocjacje powinny opierać się na osiągniętych już sukcesach. Szacuje się, że stosunki UE – USA już obecnie podtrzymują 13 mln miejsc pracy, generują prawie 3,9 bln USD inwestycji i stanowią 45 % światowego PKB.

4.4

Dokonano już istotnych prognoz statystycznych. Centrum ds. badań gospodarczych oszacowało, że kompleksowa umowa spowodowałaby wzrost PKB o 119 mld EUR w UE i 95 mld w Stanach Zjednoczonych.

Business Coalition for Transatlantic Trade oceniło, że dzięki TTIP powstałoby pół miliona wysoko płatnych miejsc pracy w UE i Stanach Zjednoczonych.

4.5

Jednakże istnieją również mniej optymistyczne prognozy; CEPR szacuje np., że większość nowych miejsc pracy powstanie w sektorach niewymagających kwalifikacji, a w sektorze elektroniki UE, w którym potrzeba wysokich kwalifikacji, nastąpi spadek. Według tych szacunków w wyniku restrukturyzacji gospodarczej spowodowanej wdrożeniem TTIP 0,2–0,5 % pracowników w UE będzie musiało zmienić pracę. Ważne jest rozpoznanie tych zmian na wczesnym etapie i podjęcie odpowiednich działań w dotkniętych nimi sektorach i państwach członkowskich, tak aby wskazać umiejętności, które można przekazać, a także zatrzymać wykwalifikowanych pracowników.

4.6

Nie da się uniknąć nierównomiernego wpływu zakończonego sukcesem TTIP, który wykazywałby różnice krajowe, regionalne i sektorowe. Dlatego też, wraz z rozwojem sytuacji podczas negocjacji, należy ciągle uaktualniać i monitorować prognozy statystyczne i dopasowywać oczekiwania do zmieniającej się rzeczywistości.

4.7

Komitet musi koniecznie zachęcać do przeprowadzenia niezbędnych ocen skutków i na bieżąco się z nimi zapoznawać, zwłaszcza w takich dziedzinach jak tworzenie miejsc pracy, mobilność pracowników i jakość zatrudnienia oraz stosowanie technologii.

4.8

Badania tego rodzaju stanowią już część procesu w UE (np. ocena wpływu handlu na zrównoważony rozwój, prowadzona obecnie dla Komisji Europejskiej (4)), lecz fundamentalne znaczenie ma zapewnienie otwartości, przejrzystości i charakteru sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz stałego wkładu społeczeństwa obywatelskiego. Komitet ma zamiar wnosić w ten proces jak zwykle regularny wkład. Rola społeczeństwa obywatelskiego musi zostać uznana w całym tym procesie, a ono samo należy na stałe i konstruktywnie do tego procesu włączyć. Niniejsza opinia stanowi wkład EKES-u w tej dziedzinie.

4.9

Komitet zastrzega sobie prawo oceny ewentualnych wyników negocjacji w świetle tych zobowiązań.

5.1

Mimo stosunkowo niskich ceł, niektóre taryfy są bardzo wysokie po obu stronach Atlantyku dla produktów wrażliwych, np. tytoniu, tekstyliów i odzieży, cukru, obuwia, produktów mlecznych i niektórych warzyw. Ponadto USA utrzymuje wysokie taryfy celne na przetwory spożywcze, rybne i mięsne oraz preparaty ze zbóż, makaron i czekoladę. Dla podmiotów z tych sektorów zniesienie taryf celnych byłoby szczególną zachętą do działalności eksportowej.

5.2

Ponadto handel transatlantycki charakteryzuje się znacznymi obrotami między przedsiębiorstwami oraz wymianą towarów pośrednich. Produkty końcowe są często wynikiem dość skomplikowanego łańcucha dostaw, w przypadku którego nawet niskie cła mogą mieć poważny wpływ na konkurencyjność. Dlatego też od pierwszego dnia wejścia w życie umowy należy znieść jak najwięcej ceł. W przypadku pozostałych ceł okres przejściowy nie powinien przekraczać 5 lat.

6.1

W Stanach Zjednoczonych i UE powszechnie uważa się, że największe korzyści z TTIP można osiągnąć w dziedzinie przepisów. EKES z zadowoleniem przyjmuje zdecydowane zobowiązanie ze strony głównego negocjatora UE Ignacia Garcii Bercery, by „te negocjacje nie polegały, powtarzam, nie polegały na obniżeniu standardów”.

6.2

Jest to zasadnicza kwestia dla EKES-u. To właśnie w kontekście tej wypowiedzi i faktu, że powtórzył ją główny negocjator ze strony Stanów Zjednoczonych Dan Mullaney podczas spotkania informacyjnego z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego w listopadzie 2013 r., EKES w niniejszej opinii nie uwydatnia kilku zagadnień, które by się pojawiły, gdyby zobowiązanie to nie zostało w pełni potwierdzone.

6.3

Stany Zjednoczone nie tylko są największym partnerem handlowym UE, lecz również podzielają z Europą wiele ideałów i wartości. Podobieństwa między UE a Stanami Zjednoczonymi zdecydowanie przeważają nad różnicami. Jest to rzadka sytuacja, a także doskonała podstawa do osiągnięcia ambitnych wyników. Jeśli chcemy w pełni uwolnić potencjał eksportowy, powinniśmy skupić się na wyeliminowaniu przeszkód pozataryfowych w sposób przynoszący obopólne korzyści, a zarazem utrzymać obecny poziom ochrony obywateli, konsumentów, pracowników i środowiska naturalnego oraz obecny poziom standardów. Powinniśmy z tego skorzystać.

6.4

Niemniej różnice występujące w podejściu do kwestii regulacji i wytyczania standardów będą musiały zostać głębiej przeanalizowane w wielu sektorach, np. w sektorze chemicznym, rolnym i farmaceutycznym, samochodowym, kosmetycznym i tekstylno-odzieżowym oraz w zakresie bezpieczeństwa żywności. W wielu obszarach powinno być możliwe uzyskanie wzajemnych korzyści dzięki większej spójności regulacyjnej, harmonizacji oraz wzajemnej uznawalności testów i ocen zgodności, by osiągnąć podobne wyniki w ramach podobnych procesów. Wszystkie one powinny uwzględniać normy międzynarodowe.

6.5

W celu ułatwienia handlu modernizacja procedur i współpracy celnej powinna doprowadzić do uproszczenia i likwidacji zbędnych opłat i inspekcji.

6.6

Istotnym elementem ściślejszej współpracy regulacyjnej między UE i Stanami Zjednoczonymi powinno być promowanie i wymiana najlepszych rozwiązań oraz zwiększenie bezpieczeństwa, zdrowia oraz dobrobytu gospodarczego ludności po obu stronach Atlantyku.

6.7

Równie ambitne powinny być negocjacje w sprawie barier technicznych w handlu (TBT), a rozdział poświęcony TBT+, zainspirowany dążeniem do nieobniżania norm, mógłby być jednym ze sposobów propagowania zaufania do obu systemów regulacyjnych.

6.8

Należy uwzględnić skuteczne mechanizmy zapobiegające nowym barierom dzięki wczesnym konsultacjom w sprawie regulacji, które mogłyby mieć znaczący wpływ na przemysł w USA i UE, o ile umożliwi to wkład wszystkich zainteresowanych stron, bez uszczerbku dla prawa do stanowienia przepisów zgodnie z poziomem ochrony zdrowia, obywateli i konsumentów, a także normami pracy i normami środowiskowymi uznanymi za odpowiednie przez strony z uwagi na ochronę interesu publicznego.

6.9

Rozwiązania w zakresie podejmowania decyzji dotyczących regulacji stosowane po obu stronach Atlantyku, jak też współpraca regulacyjna między UE i USA, muszą opierać się na pewnych zasadach, takich jak przejrzystość, rozliczalność i opracowywanie strategii politycznych w oparciu o informacje zebrane w neutralny i otwarty sposób od wszystkich grup społeczeństwa.

6.10

Różnice dotyczące zasad i standardów występujące między stronami można by znacznie zmniejszyć w przyszłych przepisach dzięki przeprowadzeniu na szeroką skalę i na wczesnym etapie dialogu i konsultacji. Może to zminimalizować różnice i zmniejszyć koszty ponoszone tak przez producentów, jak i konsumentów.

7.1

UE i USA odgrywają istotną rolę w dyskusjach na temat zrównoważonego rozwoju na poziomie globalnym, a także we współpracy międzynarodowej ukierunkowanej na osiągnięcie celów w tym zakresie. Jednocześnie ważne jest, by UE i USA prowadziły działania na rzecz trzech filarów zrównoważonego rozwoju (wzrost gospodarczy, rozwój społeczny i ochrona środowiska) z korzyścią dla ludności. W tym kontekście TTIP, a szczególnie jego część związana z handlem i rozwojem zrównoważonym, będzie okazją dla UE i USA do ponowienia zobowiązania do wspierania zrównoważonego rozwoju za pomocą swojej polityki oraz dzięki wzmocnionym przepływom handlowym i inwestycyjnym, dialogowi i współpracy w ramach przyszłej umowy.

7.2

Od grudnia 2009 r., zgodnie z traktatem lizbońskim (5), UE dąży do wprowadzenia rozdziału dotyczącego handlu i rozwoju zrównoważonego do wszystkich negocjowanych przez siebie umów handlowych. Praktyka ta cieszy się zdecydowanym poparciem EKES-u, a także Parlamentu Europejskiego.

7.3

Nowe porozumienie musi potwierdzić prawo stron do regulowania i ustanawiania własnych priorytetów, polityk i przepisów w zakresie rozwoju zrównoważonego, zgodnie z zobowiązaniami stron do przestrzegania norm i porozumień międzynarodowych.

7.4

Należy z zadowoleniem przyjąć często wspominane zobowiązanie Komisji, by nie dopuścić do obniżenia standardów UE w dziedzinie zdrowia, bezpieczeństwa, pracy, środowiska i ochrony konsumentów. EKES powinien również monitorować sytuację, by zobowiązania te zostały wypełnione.

7.5

Powinniśmy jednak pójść o krok dalej i przedstawić najważniejsze obawy oraz zaproponować pozytywne rozwiązania dotyczące m.in. kwestii społecznych. TTIP musi zostać uznane przez EKES za bieżący priorytet podczas całego okresu prowadzenia negocjacji i wdrażania porozumienia.

7.6

Strony powinny potwierdzić swoje zobowiązanie do skutecznego wdrażania i egzekwowania przepisów pracy. Powinny także potwierdzić zobowiązania wynikające z członkostwa w Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), w tym wynikające z Deklaracji MOP z 1998 r. dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy, o charakterze wiążącym dla wszystkich członków MOP. Osiem najważniejszych konwencji MOP (przyjętych w deklaracji ministerialnej WTO z Singapuru w 1996 r.) musi pozostać minimalną podstawą aspektów społecznych w jakimkolwiek rozdziale TTIP dotyczącym zrównoważonego rozwoju, jak to miało miejsce we wszystkich niedawnych negocjacjach UE dotyczących umów o wolnym handlu (6).

7.7

Unia zawsze propagowała agendę społeczną, urzeczywistniając swój rynek wewnętrzny, a EKES stanowi żywy przykład zobowiązania UE na rzecz dialogu i konsensusu. Szanując nieco inny model społeczny USA, Unia powinna jednak wyraźnie promować i chronić swój własny model oparty na solidarności społecznej.

7.8

Strony powinny uznać znaczenie globalnego zarządzania środowiskiem oraz zasad na rzecz sprostania wspólnym wyzwaniom ekologicznym. Powinny potwierdzić swoje zobowiązanie do skutecznego wdrażania i egzekwowania przepisów w dziedzinie ochrony środowiska. Ponadto strony powinny ponowić swoje zaangażowanie w podejmowanie dalszych kroków na rzecz zapewnienia i propagowania zachowania zasobów naturalnych, zrównoważonego gospodarowania i zarządzania nimi. W tym kontekście strony powinny również potwierdzić swoje zaangażowanie w wielostronne umowy środowiskowe.

7.9

TTIP powinno też stanowić okazję dla UE i USA do dalszego promowania handlu i inwestycji wspierających rozwój zrównoważony, np. liberalizacji handlu produktami i usługami ekologicznymi (zgodnie z inicjatywą z Davos z 24 stycznia 2014 r., w której uczestniczą obie strony), propagowania społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw itp.

7.10

W porównaniu z USA UE jeszcze nie uwzględniła kwestii pracy i środowiska objętych rozdziałem o zrównoważonym rozwoju w ramach ogólnej procedury rozstrzygania sporów. Zamiast tego kwestie te podlegają procedurze konsultacji, która nie może prowadzić do sankcji handlowych. Logika tego postępowania jest niejasna, a EKES wzywa Komisję do wyjaśnienia tej kwestii.

8.1

Po wejściu w życie traktatu lizbońskiego UE posiada teraz kompetencje w dziedzinie inwestycji. Nowe porozumienie zastąpiłoby wszystkie dwustronne umowy inwestycyjne zawarte między USA a dziewięcioma państwami członkowskimi.

8.2

Na poziomie stosunków wielostronnych UE i USA są stronami porozumienia WTO w sprawie środków dotyczących inwestycji i związanych z handlem (porozumienie TRIM). Niemniej dotyczy to wyłącznie środków w dziedzinie handlu towarami, a nie usług ani innych kluczowych dziedzin, które wyłoniły się w ostatnich 20 latach. Ponadto w kwietniu 2012 r. UE i Stany Zjednoczone zawarły umowę w sprawie ambitnych zasad inwestycyjnych, a także zachęciły inne państwa do pójścia w ich ślady.

8.3

Kwestia włączenia mechanizmu rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem (ISDS) wzbudziła spore zainteresowanie i obawy w społeczeństwie po obu stronach Atlantyku. Komitet z zadowoleniem przyjmuje uwzględnienie przez Komisję znacznych obaw społecznych w związku z agresywnymi sporami sądowymi (7) oraz decyzję Komisji o przeprowadzeniu oddzielnych konsultacji publicznych w sprawie ochrony inwestycji i ISDS, z uwagi na duże zainteresowanie opinii publicznej. Zainicjowanie konsultacji publicznych 27 marca 2014 r. jest dobrym przykładem działań, które zachęcają społeczeństwo obywatelskie do wypowiedzenia się w negocjacjach.

8.4

Zdaniem EKES-u zasadnicze znaczenie ma to, aby postanowienia dotyczące ISDS zaproponowane w TTIP nie stały na przeszkodzie państwom członkowskim w przyjmowaniu przepisów zgodnych z ich interesem publicznym. Komitet odnotowuje wysiłki na rzecz większej przejrzystości postępowania i opracuje opinię z inicjatywy własnej w sprawie postanowień dotyczących ISDS.

8.5

W punkcie 8 notatki informacyjnej z 3 października 2013 r. Komisja przedstawiła propozycje powstrzymania ewentualnego nadużywania procedur ISDS. Zdaniem Komitetu nie ma jasności prawnej co do definicji paru pojęć, między innymi takich jak „błahe skargi” (frivolous claims) i „cel publiczny” (public purpose). Istotne znaczenie ma pilne ustanowienie właściwej definicji.

8.6

Zdaniem EKES-u ważne jest, by stanowisko negocjacyjne UE przewidywało szereg warunków dotyczących włączenia ISDS do umowy, a jednym z nich powinny być odpowiednie postanowienia pozwalające państwom członkowskim „realizować bez dyskryminacji uzasadnione cele polityki publicznej, np. cele społeczne, ekologiczne, związane z bezpieczeństwem, ochroną konsumentów, stabilnością systemu finansowego, zdrowiem i bezpieczeństwem publicznym”. Ważne jest, by była to wiodąca zasada dla negocjatorów UE i by została wyraźnie uwzględniona w umowie.

9.1

W Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych MŚP i nowo powstające przedsiębiorstwa są kluczowymi motorami wzrostu i tworzenia miejsc pracy. Ponad 20 mln firm w UE i 28 mln w USA to MŚP. Po obu stronach Atlantyku MŚP są ważnym źródłem innowacji oraz nowych produktów i usług, i już obecnie czerpią korzyści z handlu transatlantyckiego.

9.2

TTIP będzie szczególnie cenne dla MŚP, zważywszy że bariery handlowe stanowią nadmierne obciążenia dla mniejszych firm, które mają mniej zasobów niż duże firmy, by sobie z nimi poradzić. Potencjalne korzyści dla MŚP obejmują taryfy celne, kwestie regulacyjne i bariery pozataryfowe, usługi, handel elektroniczny, zamówienia publiczne, ułatwienia celne i handlowe oraz prawa własności intelektualnej.

9.3

EKES wspiera włączenie rozdziału poświęconego MŚP do TTIP. Taki rozdział mógłby ustanowić mechanizmy współpracy obu stron, ułatwiające udział MŚP w handlu transatlantyckim. Postanowienia mogłyby także obejmować komitet ds. MŚP, utrzymujący kontakty ze środowiskiem małych przedsiębiorstw, oraz rozwój informacji i innych zasobów on-line, aby pomóc MŚP w zrozumieniu przepisów dotyczących umowy i sposobów korzystania z niej.

10.1

Zaufanie konsumentów ma kluczowe znaczenie dla sukcesu TTIP. Przekładałoby się ono na większą konsumpcję, co miałoby pozytywny wpływ na wzrost i miejsca pracy. Dlatego istotne jest, by konsumenci uzyskali gwarancje napawające zaufaniem do rynku transatlantyckiego. Dobrym początkiem jest wyraźne stwierdzenie, że obecne standardy nie zostaną obniżone. Wyzwanie polega na przełożeniu tych zobowiązań na praktykę, zapewnieniu jasnych ram prawnych pozwalających uniknąć obniżenia standardów oraz między innymi na należytym i terminowym informowaniu społeczeństwa obywatelskiego o procesie konwergencji regulacyjnej. Należy również ustanowić przepisy chroniące prawo obywateli do wniesienia o egzekwowanie takich postanowień w wypadku ich naruszenia.

10.2

Istnieją obawy, że otwarcie granic i usunięcie barier handlowych może doprowadzić do rozprzestrzenienia się skażonej żywności i jej negatywnych skutków. TTIP jest doskonałą okazją do opracowania jednolitego systemu ostrzegającego, obejmującego UE i USA. Celem byłaby poprawa ochrony konsumentów i zminimalizowanie negatywnego oddziaływania na handel w przypadku takiego skażenia.

10.3

Identyfikowalność składników żywności i ich produktów pochodnych jest konieczna dla zapewnienia bezpieczeństwa, jakości i świadomego wyboru konsumentów. TTIP jest też okazją dla UE i USA do lepszego zrozumienia złożonych globalnych łańcuchów i sieci dostaw żywności oraz rozwinięcia ambitnego, kompatybilnego i interoperacyjnego podejścia do zapewnienia identyfikowalności i autentyczności żywności, w tym systemów identyfikacji zwierząt.

10.4

Należy ustanowić obowiązkowe programy sprawozdawczości i wymiany informacji na temat nowych produktów, aby monitorować wprowadzanie na rynek przetworzonych nanomateriałów, dla których trzeba ustanowić obszerny wykaz podlegający kontroli publicznej.

11.1

Wiele danych statystycznych wskazuje, że intensyfikacja handlu i inwestycji w sektorze usług może być jednym z głównych źródeł wzrostu. Dlatego też ważne jest wynegocjowanie istotnych zobowiązań obu stron (również w zakresie usług finansowych). Lepszy dostęp do rynku jest uważany za priorytet dla przedsiębiorstw unijnych.

11.2

Konieczne jest także, by negocjacje w pełni uwzględniły specyfikę usług publicznych w UE, które muszą zostać utrzymane, zgodnie ze zobowiązaniami wynikającymi z Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

11.3

Współpraca regulacyjna powinna także obejmować usługi i zapewniać lepszą współpracę między organami regulacyjnymi, większą przejrzystość oraz wyeliminowanie zbędnych i uciążliwych wymogów.

12.1

Umowa powinna zawierać ambitne postanowienia na temat kwestii sanitarnych i fitosanitarnych (SPS), a USA i Unia Europejska powinny wynegocjować ambitny rozdział na temat SPS+.

12.2

Sposoby produkcji rolnej i rolno-spożywczej rozwijają się w całkiem różnych warunkach w USA i UE (jeśli chodzi np. o dobrostan zwierząt, przepisy dotyczące bezpieczeństwa żywności, korzystanie ze środków ochrony roślin). W USA decyzja o wprowadzeniu danego produktu na rynek opiera się wyłącznie na przesłankach naukowych, podczas gdy w Europie podstawą jest „zasada ostrożności”. Tę różnicę w podejściu należy mieć na uwadze podczas negocjacji.

12.3

Wspomniane powyżej zobowiązanie Komisji na rzecz tego, by nie obniżać norm UE, w tym norm służących utrzymaniu ochrony konsumentów, powinno nas uczulić na kwestie bezpieczeństwa żywności (informacje na temat GMO, hormony w żywności, oczyszczane chemicznie środki spożywcze itp.), tak by móc zawsze przestrzegać zasady ostrożności (zapisanej w traktacie lizbońskim). Dbając o większą zgodność systemów prawnych USA i UE, należy zarazem przestrzegać wysokich norm bezpieczeństwa żywności po obu stronach Atlantyku.

13.1

Zamówienia publiczne to szczególnie newralgiczna kwestia, lecz UE powinna przyjąć bardziej aktywne podejście w tym zakresie, ponieważ firmy z USA korzystają obecnie z większej otwartości rynku UE niż odwrotnie. Konieczne jest, by wszelkie porozumienia obejmowały równy poziom dostępu do zamówień publicznych po obu stronach Atlantyku.

13.2

Podczas negocjacji trzeba dopilnować, by prawo państw członkowskich UE oraz władz lokalnych i regionalnych do realizacji uzgodnionej na drodze demokratycznej polityki społecznej i polityki ochrony środowiska nie zostało podważone.

15.1

Zapewnienie niezawodnych dostaw energii ma kluczowe znaczenie. W TTIP należy uwzględnić postanowienia dotyczące bezpieczeństwa dostaw energii i strategicznych surowców, aby określić obecne i przyszłe zatory w dostawach i infrastrukturze, które mogą wpłynąć na handel energią, a także mechanizmy przeciwdziałania kryzysom i zakłóceniom w dostawach.

15.2

Efektywność energetyczna i propagowanie odnawialnych źródeł energii to fundamentalny aspekt polityki energetycznej UE i USA. TTIP powinno promować te cele i gwarantować każdej ze stron prawo do utrzymania lub ustanowienia norm i przepisów dotyczących charakterystyki energetycznej produktów i procesów, jednocześnie dążąc do zbliżenia standardów UE i USA.

17.1

Komitet uważa ustanowiony obecnie proces za cenny i przyjmuje go z zadowoleniem. W ramach tego procesu społeczeństwo obywatelskie jest w pełni informowane po każdej rundzie negocjacji. Zasadnicze znaczenie ma kontynuowanie konsultacji ze wszystkimi zainteresowanymi stronami oraz zaakceptowanie EKES-u jako kluczowego podmiotu w tym procesie. Niemniej społeczeństwo obywatelskie jest zaniepokojone niepotrzebnie poufnym charakterem tekstów podlegających negocjacjom, co jest przeszkodą w informowaniu o nich. Może to poważnie podważyć zaufanie społeczne do tych negocjacji i poparcie dla jakiegokolwiek porozumienia TTIP.

17.2

Transatlantycka Rada Gospodarcza oraz niedostatki i różnice w pięciu dialogach transatlantyckich (gospodarczym, konsumenckim, ustawodawczym, pracowniczym i ekologicznym) zostały uwydatnione w opinii EKES-u opublikowanej w marcu 2009 r. (8) Organy te, właściwie ustanowione i prawidłowo działające, mogą potencjalnie wnieść znaczny wkład w proces negocjacji, co widać na przykładzie transatlantyckiego dialogu przedsiębiorstw i konsumentów. Wobec tego EKES ponawia apel o rozpoczęcie transatlantyckiego dialogu pracowniczego i transatlantyckiego dialogu ekologicznego.

17.3

Jak stwierdzono powyżej, TTIP wzbudza nie tylko nadzieje, ale też i wątpliwości. Rola społeczeństwa obywatelskiego będzie miała fundamentalne znaczenie dla ewentualnego zatwierdzenia wyników negocjacji.

Dwustronne umowy handlowe nowej generacji podpisane przez UE zawierają mechanizm monitorowania stworzony z myślą o społeczeństwie obywatelskim.

17.4

Każdy z tych mechanizmów będzie rozwiązaniem sui generis, w zależności od faktycznych okoliczności. Niemniej EKES nalega, aby mechanizm taki jak najszybciej wprowadzono także dla TTIP oraz by skonsultowano się z Komitetem w kwestiach kształtu tego mechanizmu.

18.1

Niezbędne jest uznanie instytucjonalnej roli EKES-u w procesie negocjacji nad TTIP oraz utrzymanie regularnego dialogu między EKES-em, Komisją Europejską i Parlamentem Europejskim podczas całego procesu negocjacyjnego.

18.2

Traktat lizboński potwierdza rolę Komitetu jako pomostu między społeczeństwem obywatelskim a innymi instytucjami europejskimi, co stanowi zasadniczy element ścisłej współpracy między EKES-em a Komisją Europejską. Mając na uwadze potencjalne znaczenie TTIP, ważne jest, by:

18.3

Choć Stany Zjednoczone nie dysponują strukturą równoważną do EKES-u, niedawna wizyta robocza w Waszyngtonie w lutym 2014 r. dowiodła, że w kraju tym istnieje dojrzała struktura społeczeństwa obywatelskiego. Odpowiada ona istniejącej w EKES-ie strukturze składającej się z trzech Grup. TTIP stanowi wobec tego doskonałą okazję dla EKES-u, by dalej rozwinąć ustanowioną wcześniej politykę w zakresie nawiązywania kontaktów ze społeczeństwem obywatelskim w wymiarze transatlantyckim. W tym celu zaleca się w priorytetowej kolejności jak najszybsze ustanowienie grupy kontaktowej UE – USA.

18.4

Niniejsza opinia jest początkiem, a nie uwieńczeniem zaangażowania EKES-u w kwestie dotyczące TTIP. Jest wskazane, by Komitet zaangażował się w bieżący projekt, tak by mógł wziąć udział, z ramienia społeczeństwa obywatelskiego, w monitorowaniu procesu negocjacji TTIP. Projekt ten mógłby obejmować np. dalsze opinie, wysłuchania publiczne, seminaria, konferencje itd. dotyczące takich tematów jak zrównoważony rozwój, MŚP, ISDS, zamówienia publiczne i konkretne analizy sektorowe.

26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/20

Sprawozdawca:

Denis MEYNENT

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji „Wizja rynku wewnętrznego produktów przemysłowych”. Komunikat ten wpisuje się w niedawną, pożądaną tendencję zmierzającą w kierunku ustanowienia polityki przemysłowej na szczeblu UE, która znajduje szczególne odzwierciedlenie w komunikacie pt. „Działania na rzecz odrodzenia przemysłu europejskiego”.

1.2

Zdaniem EKES-u normy techniczne dotyczące produktów przemysłowych powinny podlegać demokratycznej, otwartej i przejrzystej regulacji i uwzględniać szeroki wachlarz zainteresowanych podmiotów, obejmujący co najmniej przedsiębiorstwa, w tym MŚP, pracowników lub ich przedstawicieli, konsumentów i organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska. Aby owo otwarcie stało się faktem, zasadne jest przyznanie tym zainteresowanym podmiotom, które nie posiadają wystarczających środków, wsparcia publicznego umożliwiającego udział w tym procesie.

1.3

Zakres „zasadniczych wymagań” związanych z ochroną interesu publicznego, które mogą przełożyć się na normy techniczne, nie powinien ograniczać się do bezpieczeństwa, ochrony zdrowia, ochrony środowiska naturalnego i ochrony konsumentów. Powinien on obejmować wszelki interes publiczny uznany za zasadny na mocy demokratycznej decyzji, a w szczególności społeczne i środowiskowe warunki produkcji, oraz interoperacyjność systemów technicznych i dostępność dla wszystkich użytkowników.

1.4

Normy techniczne muszą być przedmiotem regularnych przeglądów i usprawnień, które powinny być tym częstsze, im bardziej innowacyjny jest dany sektor. Zdaniem EKES-u nie należy spowalniać tych zmian, ale ograniczyć do minimum ich wpływ na przedsiębiorstwa, w szczególności MŚP.

1.5

Należy ocenić wpływ wniosków ustawodawczych na MŚP w duchu programu Small Business Act dla Europy (1). Zatem MŚP nie powinny być wyłączone ze stosowania norm regulacyjnych, gdyż normy te mają na celu ochronę interesu publicznego, niezależnego od wielkości przedsiębiorstwa, które zaprojektowało lub wytworzyło dany produkt, a także aby uniknąć tworzenia rynku dwóch prędkości.

1.6

EKES popiera propozycję Komisji, by w celu zharmonizowania produktów przemysłowych wykorzystać rozporządzenie, które ma jednolite i natychmiastowe zastosowanie na terenie całej Unii, raczej niż dyrektywę. Popiera także przekształcenie decyzji nr 768/2008/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w rozporządzenie o zastosowaniu ogólnym, gdyż uprości to strukturę regulacyjną i ułatwi jej zrozumienie, zwłaszcza przez MŚP.

1.7

EKES popiera bezpłatne udostępnianie streszczeń norm wszystkim zainteresowanym podmiotom, zwłaszcza MŚP.

1.8

EKES sugeruje Komisji, by z udziałem zainteresowanych stron wymienionych w punkcie 1.2 szeroko rozpowszechniała na rynku wewnętrznym i na rynkach państw trzecich informację o jakości produktów spełniających europejskie normy i o wysokim poziomie wymagań, które muszą spełniać, wykorzystując w tym celu środki przeznaczone na komunikację.

1.9

Przy zawieraniu umów o wolnym handlu należy bezwzględnie zachować demokratyczny, otwarty i przejrzysty charakter obecnych regulacji dotyczących norm technicznych stosujących się do produktów przemysłowych.

1.10

EKES opowiada się za utworzeniem scentralizowanej elektronicznej bazy danych służącej rozpowszechnianiu informacji dotyczących norm odnoszących się do poszczególnych produktów.

1.11

EKES popiera utworzenie instrumentu „nadzoru online” jednolitego rynku, który pozwoliłby działającym w dobrej wierze osobom zgłaszać władzom – w sposób poufny – przypadki niezgodności, których są świadkiem podczas projektowania, wytwarzanie lub przywozu produktów przemysłowych.

1.12

EKES uważa, że informacje techniczne o danym produkcie przemysłowym w formie papierowej stanowią trwały, autentyczny i uniemożliwiający podrobienie nośnik umowy; uważa także, że nośnik elektroniczny można zaakceptować jedynie, jeśli spełnia te same wymogi.

1.13

EKES zauważa, że nadal istnieją pewne przeszkody w swobodnym przepływie i wolnej konkurencji na rynku wewnętrznym produktów przemysłowych. EKES pragnąłby wzmocnienia nadzoru rynku. Należy zachęcać państwa członkowskie do większego ujednolicenia sankcji i do wprowadzenia porównywalnego poziomu i stopnia techniczności kontroli rynku i dystrybucji produktów i usług, by zwiększyć ich spójność w obrębie Europy.

2.1

W swoim komunikacie, będącym rozwinięciem komunikatu z października 2012 r., Komisja rozważa możliwe zmiany przepisów dotyczących rynku wewnętrznego produktów przemysłowych w kontekście umiędzynarodowiania się wymiany handlowej, zmian technicznych dotyczących produktów i wprowadzania na rynek nowych produktów i technologii. Należy przeprowadzić ocenę wpływu obecnego prawodawstwa na rynek produktów z punktu widzenia producentów i podmiotów gospodarczych działających na jednolitym rynku, na podstawie wyników konsultacji społecznych i analizy przypadków wymienionych w załączonym dokumencie roboczym służb Komisji (dostępnym jedynie w języku angielskim).

2.2

W dokumencie Komisji przedstawiono zmiany prawa unijnego dotyczącego produktów przemysłowych od czasu przyjęcia w 1985 r. „nowego podejścia” w dziedzinie harmonizacji prawodawstwa: unijny ustawodawca definiuje „zasadnicze wymagania” tj. cele w zakresie bezpieczeństwa, zdrowia, ochrony środowiska naturalnego i ochrony konsumentów, których przedsiębiorstwa muszą przestrzegać przy wprowadzaniu produktów na rynek Unii, przy jednoczesnym zapewnieniu najwyższego poziomu ochrony (art. 114 TFUE). W odniesieniu do tych „zasadniczych wymagań”, harmonizacja dokonuje się za pośrednictwem norm opracowanych przez europejskie organizacje normalizacyjne na podstawie mandatu udzielonego przez Komisję Europejską.

2.3

Produkty przemysłowe definiuje się jako produkty nieżywnościowe wytwarzane w drodze procesów przemysłowych, lecz komunikat odnosi się jedynie do tych, które nie były w ostatnim czasie przedmiotem działań legislacyjnych, przeglądu lub oceny. Komunikat nie dotyczy także produktów o bardzo specyficznym charakterze, które traktowane są oddzielnie, takie jak produkty farmaceutyczne.

2.4

Komisja jest zdania, że harmonizacja umożliwiła znaczący wzrost handlu przedmiotowymi produktami, który przekroczył tempo wzrostu łącznej wartości dodanej produkcji w latach 2000–2012. Wprowadzanie prawodawstwa na szczeblu UE sprzyjało ekonomii skali przy jednoczesnym zwiększaniu konkurencyjności przedsiębiorstw, gdyż pozwalało im unikać kosztów związanych z przestrzeganiem przepisów w związku z istnieniem różnych przepisów krajowych lub też – w niektórych wypadkach – z powodu ich braku.

2.5

Przepisy, które zgodnie z tym podejściem zostały wprowadzone od 1985 r. wzmocniły również zaufanie konsumentów do produktów europejskich.

3.1

Bezwzględnym wymogiem właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego produktów przemysłowych jest zaufanie konsumentów i użytkowników zawodowych wzdłuż łańcucha tworzenia wartości co do tego, że produkty te spełniają „zasadnicze wymagania” interesu publicznego. Wobec braku takiego zaufania transakcje ustają i następuje załamanie rynku – utrzymują się na nim jedynie produkty gorszej jakości (2).

3.2

Wymagania te obejmują ochronę zdrowia, bezpieczeństwo konsumentów i pracowników przemysłu, ochronę środowiska naturalnego i ochronę konsumentów, ale także w szerszym ujęciu wszelki interes publiczny uznany za zasadny na mocy demokratycznej decyzji, w szczególności społeczne i środowiskowe warunki produkcji, i interoperacyjność systemów technicznych i dostępność dla wszystkich użytkowników.

3.3

Te „zasadnicze wymagania” są wynikiem demokratycznego procesu podejmowania decyzji politycznej, który doprowadził do powstania przepisów ustawowych lub wykonawczych stanowiących podstawę ich legitymizacji. Organ publiczny ma prawo określić owe „zasadnicze wymagania” oraz dopilnować ich przestrzegania przez wszystkie podmioty na rynku wewnętrznym.

3.4

EKES postrzega normy techniczne wyrobów przemysłowych jako techniczne przełożenie tych „zasadniczych wymagań” interesu publicznego. W związku z tym stanowią one narzędzia polityki i muszą być w pełni uwzględnione jako takie. Są to przede wszystkim narzędzia polityki ogólnej, które służą osiągnięciu jednoznacznego celu interesu publicznego, w tym celów określonych w art. 114 TFUE, ale które nie ograniczają się jedynie do nich, lecz obejmują takie cele jak: zdrowie i bezpieczeństwo użytkownika (konsumenta lub pracownika w środowisku pracy), warunki pracy sprzyjające wydajności i motywacji pracowników, ochrona podatnych na zagrożenia, nieodnawialnych lub rzadkich zasobów naturalnych, (klimat, surowce mineralne, biosfera, żywe gatunki, woda), dobrostan zwierząt, poufność i integralność przekazu informacji i danych, interoperacyjność składowych elementów systemów złożonych, a także inne cele. określone w wyniku demokratycznej decyzji.

3.5

Po drugie są to także narzędzia polityki przemysłowej i strukturyzacji rynku. Zgodność z wyśrubowanymi normami technicznymi jest pozacenowym, opartym na jakości narzędziem różnicowania i konkurencyjności na rynku międzynarodowym. Dzięki antycypowaniu przyszłych potrzeb i zmian na rynku norma pomaga przedsiębiorcom europejskim być o krok dalej, wprowadzać innowacje i dysponować ofertą, która jest w niewielkim stopniu podatna na wahania cen, a więc jest rentowna, a zarazem tworzy wysokiej jakości miejsca pracy. Gdy dochodzi do zderzenia na rynku konkurujących norm (w szczególności w zakresie interoperacyjności), wybór danej normy niesie określone konsekwencje dla przedsiębiorstw, które czerpią z niej przewagę konkurencyjną. Tym samym wybór ten wpływa na lokalizację działalności gospodarczej i na powstające w związku z tym miejsca pracy.

3.6

Ten polityczny charakter norm technicznych produktów przemysłowych powoduje, że nie można ich traktować jako dziedziny zarezerwowanej wyłącznie dla prywatnych interesów i ekspertów technicznych. Przeciwnie, normy te muszą podlegać demokratycznej, otwartej i przejrzystej regulacji z udziałem wielu zainteresowanych stron. Owa regulacja obejmuje 5 następujących etapów decyzyjnych, które dotyczą:

3.7

Tego rodzaju uregulowanie powinno bazować na otwartych i uprawnionych instytucjach, które w sposób konkretny umożliwiałyby wszystkim zainteresowanym stronom wpływanie na podejmowane decyzje. Zdaniem EKES-u wykaz podmiotów uprawnionych do przyczynienia się do tego rodzaju uregulowania ma charakter otwarty, w zależności od konkretnego charakteru danej regulacji (na przykład norma dotycząca dobrostanu zwierząt hodowlanych nie będzie dotyczyła tych samych zainteresowanych stron co uregulowanie dotyczące interoperacyjności narzędzi komunikacji cyfrowej). Niemniej owa lista zainteresowanych stron obejmuje przynajmniej: przedsiębiorstwa, w tym MŚP, pracowników lub ich przedstawicieli, konsumentów oraz organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska.

3.8

Fakt, że normy techniczne są instrumentami polityki przemysłowej i konkurencyjności z uwagi na jakość i przewidywanie potrzeb technicznych, społecznych i środowiskowych, a także to, że stanowią one źródło innowacji technicznych sprawia, że należy poddawać je regularnym przeglądom i usprawnieniom, aby mogły wywiązać się z tej roli, i to tym częściej, im bardziej dany sektor jest innowacyjny. Komitet zaleca, by dążyć – w przypadku wysoce innowacyjnych sektorów o dużym potencjale rozwoju – do równoległego osiągnięcia celów dotyczących demokratycznej i społecznej legitymizacji procesu regulacyjnego i normatywnego, o których mowa w pkt. 3.2–3.7, oraz wysokiego tempa ustanawiania norm, a następnie ich aktualizacji. Niemniej należy ograniczyć do minimum skutki, jakie zmiany te będą miały dla przedsiębiorstw.

3.9

Wreszcie, normy techniczne wyrobów przemysłowych są uprzywilejowanym środkiem informowania i edukowania konsumenta (końcowego i pośredniego). Dostarczają mu one obiektywnych i rygorystycznych kryteriów do niezależnej oceny przydatności produktu do jego potrzeb. Tak poinformowany i wyedukowany konsument jest wrażliwy na traktowanie jakości jako cechy wyróżniającej, przyczyniając się w ten sposób do pozacenowej konkurencyjności przemysłu europejskiego opartej na wysokim poziomie kompetencji i motywacji pracowników. Normy te są zatem niezbędnym elementem symbiozy między dostawcami przemysłowymi wysokiej jakości a wymagającymi i rygorystycznymi konsumentami.

4.1

Stosowany do tej pory sposób regulowania zharmonizowanych norm przy pomocy dyrektyw powoduje brak stabilności i sprawia, że przedsiębiorstwa muszą stałe podejmować wysiłek dostosowawczy, który jest czasem zbędny. W istocie może to doprowadzić do tworzenia prawodawstwa, które będzie geograficznie zróżnicowane w zależności od danego państwa członkowskiego. Różnorodność ta wydaje się drugorzędna, ale jest ona istotna, jeśli weźmie się pod uwagę stopień szczegółowości wymagany do osiągnięcia zgodności wyrobu przemysłowego z daną normą. Na owe zróżnicowanie geograficzne nakłada się zróżnicowanie czasowe, w zależności od – różnych – terminów transpozycji dyrektywy do każdego z 28 prawodawstw krajowych. Zważywszy, że taki okres transpozycji może trwać 36 miesięcy, i że konieczność aktualizacji norm może pojawiać się równie często – lub nawet częściej w przypadku wysoce innowacyjnych sektorów – przedsiębiorstwa narażone są na stałą niepewność i zamieszanie związane z okresami przejściowymi.

4.2

W obliczu tego rodzaju sytuacji, szczególnie trudnej dla MŚP, które dysponują skromnymi środkami śledzenia regulacji, propozycja Komisji, by zamiast dyrektywy wykorzystać rozporządzenie, które ma jednolite i natychmiastowe zastosowanie na terenie całej Unii, jest jak najbardziej pożądana. EKES uważa takie rozwiązanie za bardzo pozytywne. Prawdopodobnie przyczyni się ono do wyeliminowania istotnego źródła niestabilności regulacyjnej i umożliwi zespołom badań, rozwoju i innowacji (BRI) działanie – w rytmie odpowiednim do tempa innowacji w każdym sektorze – w środowisku, które byłoby faktycznie jednolite dla 500 milionów konsumentów i przez wiele lat stabilne.

4.3

To rozumowanie uzasadnia również dlaczego, z punktu widzenia pomocniczości, zastosowanie rozporządzenia do określania norm technicznych produktów przemysłowych jest tym właśnie przypadkiem, w którym działanie na szczeblu UE jest wyraźnie bardziej skuteczne niż działanie na poziomie państw członkowskich.

4.4

EKES popiera również przekształcenie decyzji nr 768/2008/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w rozporządzenie mające ogólne zastosowanie. Stworzenie wspólnego zestawu definicji, terminów i pojęć mających horyzontalne zastosowanie do całej sektorowej normalizacji technicznej pozwala uniknąć powielania i powtarzania, ułatwia wprowadzanie zmian do tekstu i odpowiada dobrym praktykom w zakresie redagowania tekstów legislacyjnych.

4.5

Udział szerokiego grona zainteresowanych stron w pracach normalizacyjnych w ramach 5 etapów określonych w pkt. 3.6 jest celem leżącym w interesie publicznym. To szerokie grono obejmuje zainteresowane podmioty, które dysponują jedynie ograniczonymi środkami: związki zawodowe, MŚP i stowarzyszenia działające na rzecz konsumentów i ochrony środowiska. Dlatego EKES uważa, że zasadne jest wspieranie udziału zainteresowanych stron w tych pracach ze środków publicznych, w tym udzielenie im prawa do głosowania, by owo otwarcie procesu faktycznie nastąpiło.

4.6

EKES popiera nieodpłatne udostępnianie streszczeń norm. Nikt nie może zasłaniać się nieznajomością prawa, ale dostęp do norm technicznych jest obecnie odpłatny, i to jeszcze przed poznaniem w wystarczająco szczegółowym stopniu celów i zakresu normy – a więc jeszcze przed stwierdzeniem, czy stosuje się ona do danego przypadku. Jest to niekorzystne dla MŚP, ale także dla wszystkich zainteresowanych stron. Z tego względu EKES popiera takie rozwiązanie i domaga się zapewnienia ogólnego dostępu wszystkich zainteresowanych podmiotów do owych streszczeń.

4.7

EKES popiera ustanowienie centralnej elektronicznej bazy danych, która zapewniałaby w przypadku każdego produktu dostęp do wykazu norm, z którymi produkt ten jest zgodny, i która określałaby charakter certyfikacji poświadczającej ową zgodność (chodzi tu w szczególności o sprecyzowanie, czy chodzi o certyfikację własną czy też przez uprawnioną osobę trzecią). Z takiej bazy danych można by nieodpłatnie rozsyłać zarejestrowanym użytkownikom automatyczne powiadomienia e-mailem o wszelkich zmianach norm dotyczących danego produktu.

4.8

EKES jest za tym, by zainteresowane osoby miały możliwość zgłaszania władzom – w sposób poufny i za pośrednictwem instrumentu umożliwiającego nadzór online jednolitego rynku – przypadków niezgodności, których są świadkami podczas projektowania, wytwarzania lub przywozu produktów przemysłowych. Osoby zgłaszające przypadki naruszeń, które działają w dobrej wierze, powinny być chronione przed ewentualnym ściganiem lub sankcjami, na przykład przed zwolnieniami w przypadku pracowników. Tego rodzaju wspólny i dzielony nadzór rynku, wykorzystujący technologię internetową WEB 2.0, może przyczynić się do poprawy zdrowia i bezpieczeństwa użytkowników produktów przemysłowych rozprowadzanych w całej Unii, a także chroni przedsiębiorstwa, które przestrzegają przepisów, przed nadużyciami ze strony nieuczciwej konkurencji.

4.9

EKES uważa, że informacje techniczne dotyczące produktu przemysłowego stanowią element składowy umowy zakupu, zarówno jeśli chodzi o umożliwienie opartego na wiedzy, świadomego zakupu, jak i po nabyciu produktu, w przypadku awarii, wypadku lub nieosiągnięcia zapowiedzianych rezultatów. Nie są one „niepotrzebne” lub „nieestetyczne”, wbrew temu, co dowodzi komunikat Komisji. Przeciwnie, informacje te należy dostarczyć klientowi w formie trwałej, autentycznej i zabezpieczonej przed sfałszowaniem, a także czytelnej, niezależnie od zmian w dostępnych narzędziach elektronicznych na przestrzeni cyklu życia produktu. Z tego względu EKES uważa, że dokumentacja w formie papierowej, sporządzona w języku kraju, w którym odbywa się sprzedaż, i dostępna w miejscu sprzedaży oraz w ramach opakowania, spełnia te warunki. Jest także zdania, że nośnik elektroniczny może zostać uwzględniony wyłącznie, jeżeli spełnia wyżej wymienione warunki funkcjonalne.

4.10

EKES sugeruje Komisji, by z udziałem zainteresowanych stron wymienionych w punkcie 3.7 szeroko rozpowszechniała, zarówno na rynku wewnętrznym, jak i na rynkach państw trzecich, informacje o jakości produktów spełniających europejskie normy i o wysokim poziomie nałożonych na nie wymagań, i by wykorzystywała w tym celu środki przeznaczone na komunikację. Tym samym konsumenci i nabywcy zawodowi będą lepiej poinformowani o korzyściach związanych z wyborem tej oferty. Zapewni to obiektywną, wiarygodną i opartą na jakości konkurencyjną przewagę produktów projektowanych i wytwarzanych w Europie bądź zgodnych z normami europejskimi, a tym samym zapewni konkurencyjną przewagę europejskim przedsiębiorstwom i pracownikom.

4.11

Należy ocenić wpływ wniosków ustawodawczych na MŚP w duchu programu Small Business Act dla Europy (3). EKES zdecydowanie popiera stanowisko Komisji, by nie udzielać MŚP żadnych zwolnień w zakresie przepisów. Zagrożenie, jakie stwarza dany produkt dla zdrowia lub bezpieczeństwa konsumentów bądź użytkowników zawodowych, ochrona zasobów naturalnych, kompatybilność z istniejącymi systemami technicznymi – są to wszystko cele interesu publicznego, niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa, które zaprojektowało lub wytworzyło dany produkt. Ponadto istnieją całe sektory, w szczególności w odniesieniu do niektórych dóbr konsumpcyjnych, takich jak odzież lub wyposażenie domu, które są rozdrobnione i obejmują dużą liczbę MŚP. Nie można zaakceptować osłabienia wymogów normatywnych w odniesieniu do MŚP, gdyż sprowadzałoby się to de facto do udzielenia zwolnienia tym sektorom, które mają istotny skumulowany wpływ na konsumpcję i związane z tym ryzyko. Ponadto tego rodzaju zwolnienie doprowadziłoby do utworzenia rynku dwóch prędkości, na którym oferta MŚP byłaby (słusznie) traktowana jako oferta niższej jakości z uwagi na podleganie mniej rygorystycznym lub mniej licznym normom. Wzmocniłoby to niekorzystną pozycję konkurencyjną MŚP wobec dużych grup, które na dodatek korzystają z większych środków na reklamę.

4.12

EKES nie zgadza się z poglądem Komisji, zgodnie z którym przedsiębiorstwa byłyby nadmiernie obciążone zbyt częstymi zmianami norm. Częstotliwość zmian norm zależy od intensywności innowacji w danym sektorze i przyczynia się do pozacenowej konkurencyjności przemysłu europejskiego. Nie należy spowalniać tych zmian, niemniej EKES przyznaje, że MŚP powinny być lepiej o nich informowane, w razie potrzeby przy wykorzystaniu bazy danych, o której mowa w pkt. 4.7. Rozwiązanie Komisji, która przystąpiła do zmiany norm za pomocą rozporządzenia raczej niż dyrektywy, stanowi odpowiednią i wystarczającą odpowiedź na wyrażone obawy.

4.13

Zdaniem EKES-u, przy zawierania umów o wolnym handlu należy koniecznie uwzględnić historyczne doświadczenie, które było udziałem państw członkowskich Unii Europejskiej począwszy od 1993 r. w ciągu długiej i wciąż nie ukończonej drogi prowadzącej do urzeczywistnienia jednolitego rynku produktów przemysłowych. Doświadczenie to w pełni odzwierciedla polityczny – a tym samym demokratyczny, otwarty i przejrzysty – charakter regulacji norm technicznych. EKES wzywa zatem Komisję, aby podczas trwających obecnie negocjacji ustanowiła ramy instytucjonalne, które miałyby taki sam demokratyczny, otwarty i przejrzysty charakter, w ramach 5 etapów procesu normalizacji, a następnie kontroli zgodności określonych w pkt. 3.6 powyżej. Jeżeli normy dotyczące produktów oraz regulacje i decyzje chroniące interes publiczny są zgodne z prawem wspólnotowym i porozumieniami WTO, i jeśli sankcje za ich nieprzestrzeganie są także zgodne z nimi, to nie mogą one podlegać zaskarżeniu jako bariery pozataryfowe.

4.14

Osiągnięciu celów interesu publicznego za pośrednictwem norm technicznych wtedy, gdy łańcuch tworzenia wartości ma charakter międzynarodowy i wykracza poza zakres stosowania przepisów jednej jurysdykcji, rodzi szczególne trudności, które nie zostały jeszcze rozwiązane. EKES sugeruje, by skupić wysiłki w tym obszarze przede wszystkim na nabyciu i certyfikacji obiektywnych i wiarygodnych danych na temat produktu i jego fizycznym i społecznym procesie produkcji. Dane te, przekazane następnie wzdłuż łańcucha tworzenia wartości, mogłyby zostać skonfrontowane z „zasadniczymi wymaganiami” każdej jurysdykcji, przy pełnym poszanowaniu jej suwerenności.

4.15

Utrzymują się niektóre problemy związane z przeszkodami w swobodnym przepływie i wolnej konkurencji. Chodzi tu na przykład o patenty dotyczące standardów technicznych lub o skuteczność kontroli dotyczących wdrażania norm i prawodawstwa.

4.16

Jeśli patentem objęta jest innowacja, która stała się standardem technicznym, konieczne jest zapewnienie konkurentom dostępu do obowiązkowych licencji po rozsądnej cenie. Przepisy dotyczące własności intelektualnej powinny zapewnić autentyczną ochronę innowacji, a patenty bądź prawa autorskie nie powinny być wykorzystywane jako przeszkody dla konkurencji przemysłowej i innowacji. Zdaniem Komitetu należy zatem postrzegać rolę własności intelektualnej w kontekście promowania swobody przemieszczania się na jednolitym rynku, do której przyczyni się znacznie tak istotny dla EKES-u patent europejski o jednolitym skutku. EKES zauważa natomiast coś przeciwnego: w niektórych krajach pozaeuropejskich, w tym w Stanach Zjednoczonych Ameryki, wydawanie patentów nie zawsze wiąże się z badaniem czystości patentowej, co podważa ich nowatorski charakter, a przyznawanie trywialnych patentów stawia pod znakiem zapytania ich innowacyjny charakter. Ponadto patenty dotyczące abstrakcyjnych pojęć związanych z wyglądem i odczuciem (look and feel), niezależnie od technicznego sposobu ich osiągnięcia, są sprzeczne z samą istotą patentu na wynalazek, który odnosi się wyłącznie do sposobu osiągania rezultatu. Tego rodzaju sytuacja otwiera drogę do procesów będących nadużyciem prawa, w których europejskie przedsiębiorstwa stoją na słabszej pozycji.

4.17

Innym problemem są nie zawsze odpowiednie, proporcjonalne i odstraszające sankcje za naruszenie krajowych lub europejskich norm technicznych.

Sankcje, zarówno administracyjne, jak i karne, podobnie jak kontrola rynku, należą do kompetencji państw członkowskich; istnieje zatem niebezpieczeństwo, że ich różnorodność może doprowadzić do wyboru jurysdykcji ze względu na możliwość korzystniejszego rozstrzygnięcia sprawy przy wprowadzaniu nowych produktów na rynek europejski. W związku z tym wskazane jest, by „Niebieski przewodnik” (blue guide), wspólnotowy system szybkiego informowania (RAPEX), procedura SOLVIT lub inne podejmowane środki zachęcały do większej jednolitości sankcji i do porównywalnego poziomu i stopnia techniczności kontroli rynku i dystrybucji produktów i usług, by zwiększyć ich spójność w obrębie Europy. Komisja, która inicjuje procesy legislacyjne i monitoruje ich wdrażanie poprzez nadzorowanie działań państw członkowskich, może odwołać się do unijnego sądu w przypadku ich nieprzestrzegania. To do sądu wspólnotowego należy ostateczne zapewnienie pewnej spójności na poziomie europejskim, jeśli chodzi o przepisy państw członkowskich oraz o sprawowaną przez nie kontrolę rynków, produktów i usług.

4.18

EKES pragnąłby wzmocnienia nadzoru rynku.

4.18.1

W walce przeciwko bezprawnemu umieszczaniu oznakowania CE przez ewentualnych – źle poinformowanych lub pozbawionych skrupułów – producentów należałoby w szczególności poprawić kontrole celne związane z wejściem i wprowadzaniem produktów na rynek oraz zapewnić przestrzeganie przepisów w zakresie zgodności, co należy do obowiązku upoważnionych przedstawicieli, importerów i dystrybutorów, zgodnie z obowiązującym prawodawstwem wspólnotowym. Wskazanie na oznakowaniu CE numeru referencyjnego odpowiedzialnej osoby prawnej, który zapewniałby dostęp w trybie online do jej tożsamości prawnej i dokumentów dotyczących zgodności, może przyczyniać się do kontroli zgodności, w tym przez konsumentów zgłaszających przypadki naruszeń (pkt 4.8).

4.18.2

W sytuacji oszczędności budżetowych EKES zwraca uwagę na potrzebę zapewnienia organom odpowiedzialnym za nadzór rynku odpowiednich środków do wykonywania ich zadań. Powinny one skupić swe działania na obszarach. w których dochodzi do intensyfikacji prób oszustwa (porty, dystrybucja typu hard discount lub handel obwoźny) poprzez wzmocnienie współpracy administracyjnej, w szczególności w odniesieniu do walki z podrabianiem. Zgłaszanie przypadków naruszeń, o którym mowa w pkt. 4.8, może zwiększyć skuteczność tych działań niskim nakładem środków publicznych.

4.18.3

EKES wyraża zaniepokojenie, iż niektóre gospodarcze podmioty przemysłowe mogą mieć takie znaczenie dla działalności gospodarczej lub dla poziomu zatrudnienia danego państwa członkowskiego, że zagrożenie delokalizacją z ich strony może skłonić władze krajowe do odstąpienia od nałożenia jakichkolwiek sankcji na nie. Stworzyłoby to zagrożenie dla konsumentów i oznaczałoby nieuczciwą konkurencję wobec przedsiębiorstw i pracowników w całej Unii.

4.19

Zdaniem Komitetu wymóg regularnej sprawozdawczości i prowadzenie badań w terenie umożliwiłoby śledzenie z bliska rozwoju produktów, a organizacje konsumenckie i pracownicze są w stanie pełnić rolę podmiotów zgłaszających przypadki naruszeń, zwłaszcza w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa. Zatem powinny one brać udział we wszystkich etapach opracowywania i wdrażania norm.

26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/27

Sprawozdawca

Vladimíra DRBALOVÁ

Współsprawozdawca

Luis Miguel PARIZA CASTAÑOS

1.1

EKES popiera propozycję Komisji dotyczącą zastąpienia rozporządzenia 492/2011 i decyzji wykonawczej 2012/733/EU jednym instrumentem, który zwiększy przejrzystość, zapewni skuteczne automatyczne dopasowywanie, określi usługi wsparcia, wprowadzi system przekazywania informacji na temat niedoborów i nadwyżek siły roboczej, a także będzie działał na zasadzie niedyskryminacji i równego traktowania.

1.2

EKES zaleca, by KE ponownie zdefiniowała „sprawiedliwą mobilność” w art. 2 „Definicje”, w świetle nowych wzorców mobilności oraz większej potrzeby sprawiedliwej mobilności. Definicja ta musi być wyważona. Jako podstawę KE mogłaby wykorzystać już istniejące sformułowania z rozdziału 2 rozporządzenia 492/2011, a jednocześnie wyrazić zamiar zagwarantowania pełnego wsparcia dla osób, które pragną skorzystać ze swojego prawa do pracy w innych państwach członkowskich w oparciu o świadomy wybór.

1.3

EKES rozumie zamiar Komisji, by zapewnić nieomal kompletną ofertę wakatów na portalu EURES-u poprzez rozszerzenie zasady przejrzystości na organizacje inne niż publiczne służby zatrudnienia dzięki dobrowolnemu udziałowi partnerów EURES-u w sieci EURES na podstawie wspólnych minimalnych kryteriów. Obawia się jednak zagrożeń, które mogą wystąpić, jeśli nie zagwarantuje się przy tym, że usługodawcy prywatni będą musieli spełniać te same wymogi jakości jak publiczne służby zatrudnienia. Oprócz kryteriów wymienionych w załączniku, w razie potrzeby państwa członkowskie mogą wprowadzić kryteria dodatkowe, które jednak w żadnym wypadku nie mogą być dyskryminujące. Pod żadnym pozorem nie wolno dopuścić do tego, by uczestniczący usługodawcy prywatni oferowali swoje usługi odpłatnie.

1.4

Komitet zachęca państwa członkowskie do systematycznego udostępniania podstawowych informacji o sieci EURES i jej specjalnych służbach wsparcia, szczególnie dla pracowników przygranicznych i młodych ludzi, a także do lepszego promowania usług EURES i informowania o nich.

1.5

EKES z zadowoleniem przyjmuje położenie nacisku na rozwój i wspieranie współpracy transgranicznej oraz propozycję wykorzystania punktu kompleksowej obsługi do komunikacji z pracownikami transgranicznymi i pracodawcami w regionach przygranicznych. Zaleca wzmocnienie roli partnerstw EURES-T.

1.6

EKES wzywa do spójności i synergii z politykami UE, aby promować mobilność, zwłaszcza jeśli chodzi o tworzenie sieci publicznych służb zatrudnienia i środków wspierających swobodny przepływ obywateli i ich rodzin w obrębie UE. Jeśli chodzi o wdrażanie gwarancji dla młodzieży, Komitet popiera poszerzenie zakresu sieci EURES na kategorie obywateli poszukujących praktyk lub staży zawodowych bądź też innych możliwości obejmujących zawarcie umowy o pracę, pod warunkiem że są one zgodne z art. 45 i 46 TFUE, by umożliwić tym pracownikom pozostanie w państwie członkowskim w celu zatrudnienia, zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi regulującymi zatrudnienie obywateli tego państwa.

1.7

EKES przypomina też, że w świetle rozszerzonego zakresu EURES-u i jego nowej roli polegającej na usługach wsparcia, krajowe urzędy koordynacji powinny dysponować wystarczającą liczbą personelu i innymi zasobami niezbędnymi do wykonywania swoich prac, w tym właściwymi programami szkoleń dla pracowników.

1.8

EKES wzywa państwa członkowskie do wykorzystania wsparcia technicznego Komisji i do przestrzegania terminów sporządzenia wstępnego inwentarza krajowych systemów klasyfikacji. Umożliwi to porównanie wszystkich danych dotyczących klasyfikacji z europejską klasyfikacją umiejętności/kompetencji, kwalifikacji i zawodów (ESCO).

1.9

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że nowy system finansowania nie powinien narazić na szwank roli transgranicznych partnerstw EURES-u i uważa, że powinny one być nadal wspierane za pomocą horyzontalnych działań ogólnounijnych, z możliwością uzupełnienia ich z zasobów krajowych lub z EFS.

1.10

Jeżeli chodzi o gromadzenie danych i o wskaźniki, EKES wskazuje na potrzebę zwrócenia uwagi na to, jakie prawa i obowiązki nakładają regulacje na państwa członkowskie w zakresie przekazywania informacji i statystyk dotyczących np. pracowników mobilnych, gdy nie istnieją systemy monitorowania niektórych wskaźników. Komitet proponuje, by wskaźniki ilościowe zostały uzupełnione wskaźnikami jakościowymi.

1.11

EKES zwraca uwagę na kluczową rolę partnerów społecznych na wszystkich szczeblach, jako że są oni głównymi podmiotami na rynku pracy. Wzywa do uczynienia ich pełnymi partnerami, których rola obejmowałaby doradztwo i pomoc przedsiębiorstwom i pracownikom oraz informowanie o sprawach dotyczących przedsiębiorstw i warunkach pracy. Państwa członkowskie powinny wprowadzić systemy umożliwiające skuteczny udział partnerów społecznych w krajowych urzędach koordynacji, z uwzględnieniem praktyk krajowych i systemów legislacyjnych.

1.12

EKES wzywa Komisję do przedstawienia odpowiedniego pakietu legislacyjnego w celu poprawy koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych oraz uznawania i transferu praw nabytych przez pracowników.

1.13

W odniesieniu do ochrony danych, EKES zaleca, by Komisja Europejska uwzględniła zalecenia zawarte w opinii Europejskiego Inspektora Ochrony Danych (EIOD) z dnia 3 kwietnia 2014 r.

2.1

Gospodarka UE powoli wkracza znów na drogę wzrostu, a poziom bezrobocia jest względnie stabilny od połowy 2013 r. (1) Bezrobocie długoterminowe nadal rośnie ze względu na utrzymywanie się kryzysu. Bezrobocie wśród młodzieży osiągnęło alarmujący poziom; rośnie również ubóstwo wśród osób pracujących (2).

2.2

Sytuacja wymaga pilnego wdrożenia wszelkich środków i instrumentów na rzecz zwiększenia otwartości i dynamiki europejskich rynków pracy, aby lepiej dostosować podaż i popyt oraz zwiększyć mobilność siły roboczej w UE. Zwiększona mobilność wewnątrzunijna poszerzy pracownikom możliwości zatrudnienia i pomoże pracodawcom lepiej i szybciej obsadzać wolne miejsca pracy (3).

2.3

W programie na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia (4) Komisja podjęła reformę sieci EURES, aby ulepszyć proces dopasowywania pracowników i znajdowania miejsc pracy z myślą o europejskiej strategii zatrudnienia (w tym inicjatywa „Twoja pierwsza praca z EURES-em”).

2.4

O działaniach na rzecz wprowadzenia zmian w EURES-ie wspomniano także w sprawozdaniu na temat obywatelstwa UE (5). Są one także powiązane z inicjatywami Komisji na rzecz wspierania swobodnego przepływu pracowników w UE (6), utworzenia europejskiej sieci publicznych służb zatrudnienia (7), wdrażania pakietu środków na rzecz zatrudnienia (8) oraz wszelkich instrumentów służących zapewnieniu miejsc pracy dla młodych ludzi (9).

2.5

Zdaniem EKES-u swobodny przepływ pracowników w oparciu o zasadę niedyskryminacji i równego traktowania (10) oraz usunięcie pozostałych barier dla mobilności (11) są nadal priorytetami UE. W wielu zaleceniach dotyczących EURES-u (12) Komitet wzywał do przekształcenia sieci w instrument dopasowywania podaży i popytu na europejskim rynku pracy.

3.1

Sieć EURES uległa przeobrażeniu po decyzji (13) podjętej z inicjatywy własnej przez Komisję w 2012 r. Jednakże rozdział II rozporządzenia nr 492/2011 stanowiący europejskie ramy prawne dotyczące kojarzenia ofert zatrudnienia i wniosków o zatrudnienie oraz ich równoważenia, jak również wymiana między państwami członkowskimi informacji na temat wewnątrzunijnej mobilności pracowników pozostają niemal niezmienione od 1992 r. W kontekście nowo zaproponowanego rozporządzenia Karta EURES zostanie poddana przeglądowi. (14)

3.2

Nowe formy mobilności i zmiany technologiczne w zakresie przekazywania danych o wakatach, wykorzystywanie wielu zróżnicowanych kanałów rekrutacji przez poszukujących pracy i przez pracodawców, rosnąca rola pośredników rynku pracy, a także rosnąca liczba pracowników zdeterminowanych do wyjazdu za granicę za pracą: wszystko to wymaga pilnej i kompleksowej reformy funkcjonowania EURES-u.

3.3

Najbardziej optymalne dla szybkiej realizacji celów i zlikwidowania wskazanych niedostatków jest wprowadzenie nowych regulacji i stworzenie oddzielnego instrumentu. Ma to na celu przekształcenie EURES-u w prawdziwy instrument rekrutacji pracowników opierający się na zasadzie niedyskryminacji i równego traktowania. Sieć zostanie stopniowo rozszerzona na praktyki i staże (projekt pilotażowy „Twoja pierwsza praca z EURES-em”).

3.4

Przed przyjęciem decyzji w 2012 r. i w oparciu o ocenę EURES-u przeprowadzoną w 2010 r. (15), Komisja przeprowadziła konsultacje w sprawie obecnych niedociągnięć i przyszłych perspektyw rozwoju sieci. Skonsultowano się także z Komitetem Doradczym ds. Swobodnego Przepływu Pracowników, który miał odgrywać bardziej aktywną rolę w tym procesie.

3.5

W ocenie odnotowano szereg fundamentalnych niedostatków w EURES-ie. Najważniejsze z nich to: 1) niekompletny zbiór wakatów i życiorysów dostępnych na poziomie UE dla wszystkich państw członkowskich; 2) ograniczone możliwości kojarzenia pracowników i wakatów na portalu EURES; 3) nierówny dostęp do usług EURES w całej UE; 4) ograniczona dostępność pomocy w kojarzeniu, rekrutacji i znajdowaniu pracy dla pracowników i pracodawców; oraz 5) niewystarczająca wymiana informacji między państwami członkowskimi na temat niedoborów i nadwyżek siły roboczej.

3.6

EURES nie może dalej funkcjonować w swoim obecnym kształcie. Wszystkie państwa członkowskie poparły pomysł przeobrażenia EURES-u i wprowadzenia cyklu programowania oraz wspólnych wskaźników w odniesieniu do działalności EURES w celu zwiększenia przejrzystości wykonywania zadań, poszerzenia wymiany informacji i poprawy koordynacji działań.

3.7

Należy udostępniać podstawowe informacje na temat sieci EURES w całej Unii wszystkim osobom poszukującym pracy lub pracodawcom chcącym korzystać z przeznaczonych dla klientów usług w zakresie rekrutacji. Należy im także oferować dostęp do sieci EURES, a jej działania powinny być wspierane za pomocą wymiany informacji na temat niedoborów i nadwyżek na krajowych rynkach pracy.

3.8

Celem wniosku jest doprowadzenie do sytuacji, w której portal EURES miałby niemal pełną podaż wakatów, a osoby poszukujące pracy w całej Europie miałyby natychmiastowy dostęp do tych samych ogłoszeń. Jednocześnie istniałby także kompletny zasób życiorysów, spośród których zarejestrowani pracodawcy mogliby rekrutować pracowników.

3.9

Należy umożliwić prawidłowe automatyczne dopasowywanie przez portal EURES ofert zatrudnienia i życiorysów kandydatów we wszystkich państwach członkowskich, tłumaczenie na wszystkie języki oraz uwzględnienie umiejętności, zawodów i kwalifikacji zdobytych na szczeblu krajowym i sektorowym.

3.10

Wszelkie działania, które Komisja Europejska przeprowadzi w odniesieniu do sieci EURES skutkujące zapotrzebowaniem na zasoby ludzkie lub finansowe, wchodzą w zakres stosowania rozporządzenia ustanawiającego Europejski program na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych („EaSI”) (16) (na lata 2014–2020).

4.1.1

W świetle nowych wzorców mobilności i większej potrzeby sprawiedliwej mobilności KE powinna odpowiednio zdefiniować „sprawiedliwą mobilność”. Do tego celu Komisja mogłaby wykorzystać już istniejące sformułowania z rozdziału 2 rozporządzenia 492/2011, a jednocześnie stwierdzić wyraźnie, że sprawiedliwa mobilność obejmuje prawo do dostępu i korzystania z pełnej gamy ofert pracy w UE.

4.1.2

Koncepcja mobilności powinna zawsze uwzględniać poglądy danego państwa i panującą w nim sytuację, aby zapewnić możliwość skutecznego przemieszczania się talentów. Zgodnie z art. 26 wniosku państwa członkowskie powinny kształtować politykę w zakresie mobilności jako integralną część swojej polityki zatrudnienia.

4.2.1

EKES rozumie zamiar Komisji dotyczący rozszerzenia zasady przejrzystości na inne podmioty, obawia się jednak zagrożeń, które mogą wystąpić, jeżeli publiczne służby zatrudnienia, prywatne agencje pracy i inne organizacje świadczące usługi w zakresie zatrudnienia nie będą musiały odpowiadać tym samym kryteriom jakości (opartym na standardach publicznych służb zatrudnienia). System musi być przejrzysty i zapewniać poszanowanie zasady równego traktowania dla pragnących przystąpić do niego organizacji.

4.2.2

Jednocześnie wniosek wymaga od publicznych służb zatrudnienia i innych parterów EURES-u, by zapewniły lepszy dostęp do portalu EURES na swoich własnych portalach pracy. W niektórych krajach trudno jest skontaktować się z doradcą EURES. Wiele osób poszukujących pracy, a w szczególności ludzie młodzi, boryka się z barierami biurokratycznymi i finansowymi.

4.2.3

Ponadto niedawne doświadczenia pokazują, że świadomość istnienia sieci EURES i jej usług jest niska w wielu krajach, szczególnie wśród młodych ludzi. Natomiast tylko jedna trzecia pracodawców słyszała o sieci EURES przed skontaktowaniem się z nią. Państwa członkowskie powinny skuteczniej promować usługi EURES i informować o nich w celu zagwarantowania, że osoby decydujące się na podjęcie pracy w innym państwie będą w pełni poinformowane.

4.2.4

Komitet z zadowoleniem przyjmuje poszerzenie zakresu sieci EURES na kategorie obywateli, zwłaszcza ludzi młodych, poszukujących praktyk lub staży zawodowych bądź też innych możliwości obejmujących zawarcie umowy o pracę, zgodnie z art. 45 i 46 TFUE, by umożliwić tym pracownikom pozostanie w państwie członkowskim w celu zatrudnienia, zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi regulującymi zatrudnienie obywateli tego państwa.

4.2.5

EKES przyjmuje z zadowoleniem także położenie nacisku na wspieranie współpracy transgranicznej oraz wykorzystanie punktu kompleksowej obsługi do komunikacji z pracownikami transgranicznymi i pracodawcami w regionach przygranicznych. Zaleca korzystanie z tych punktów w odniesieniu do już funkcjonujących przedsiębiorstw.

4.2.6

Partnerstwa EURES-T, które obejmują publiczne służby zatrudnienia, związki zawodowe, regionalne organizacje pracodawców i, w niektórych przypadkach, samorządy lokalne i regionalne, powinny zostać wzmocnione, a ich rola dokładnie określona.

4.2.7

EKES zaleca objaśnienie związku między siecią EURES i SOLVIT, doradztwem na temat jednolitego rynku UE oraz portalem informacyjnym. Dotyczy to w szczególności postanowień (art. 7 ust. 4) dotyczących wsparcia z krajowych urzędów koordynacji w przypadku skarg na temat wakatów i rekrutacji w sieci EURES, a także współpracy z organami publicznymi takimi jak inspektoraty pracy.

4.3.1

Choć mechanizm równoważenia podaży i popytu został już zapisany w art. 13 rozporządzenia 492/2011 (17), nie ma obecnie automatycznej elektronicznej wymiany życiorysów i innych informacji na temat osób poszukujących pracy.

4.3.2

EKES przyznaje, że interoperacyjność nie wymaga harmonizacji krajowych systemów klasyfikacji na tym etapie. Wspiera jednak starania Komisji, by skłonić państwa członkowskie do przeprowadzenia wstępnego inwentarza swoich systemów klasyfikacji. Umożliwi to porównanie wszystkich danych dotyczących klasyfikacji z europejską klasyfikacją umiejętności/kompetencji, kwalifikacji i zawodów (ESCO), co posłuży za instrument automatycznej wymiany danych i pełnej interoperacyjności między władzami krajowymi.

4.4.1

Sieć EURES musi zapewnić kompleksowy pakiet usług dla swoich klientów (osób poszukujących pracy i pracodawców): zwiększanie świadomości, przekierowywanie informacji, wprowadzenie mechanizmów ułatwiających rejestrację, monitorowanie życiorysów i wakatów, automatyczne dopasowywanie, znajdowanie pracy, pomoc w rekrutacji, przekazywanie kandydatom danych kontaktowych odpowiednich organizacji, zwłaszcza związków zawodowych, do których mogą się zwrócić po uzyskaniu zatrudnienia.

4.4.2

Usługi dla pracowników i pracodawców powinny być bezpłatne.

4.4.3

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że państwa członkowskie będą musiały bardziej systematycznie wymieniać informacje na temat niedoborów i nadwyżek siły roboczej w kraju oraz na temat polityki w tej dziedzinie. Jednakże decyzje dotyczące takich polityk nie są objęte zakresem rozporządzenia.

4.4.4

Zdaniem EKES-u ważne jest wyraźne rozgraniczenie kompetencji i obowiązków europejskiego urzędu koordynacji, którego zadaniem jest tworzenie spójnych ram i dostarczanie przekrojowego wsparcia, od krajowych biur koordynacji, publicznych służb zatrudnienia i partnerów EURES-u.

4.4.5

Dzięki rozszerzeniu kompetencji EURES-u krajowe biura koordynacji będą wykonywały szereg nowych zadań, a w tym celu powinny dysponować wystarczającymi zasobami ludzkimi i finansowymi, włącznie z programami szkoleniowymi dla personelu wysokiej jakości. KE powinna zapewnić im jak najszerzej zakrojoną pomoc techniczną i doradztwo.

4.4.6

Korzystne byłoby przygotowywanie przez krajowe urzędy koordynacji programów prac dla organizacji zaangażowanych w prace sieci EURES w ich kraju. Programy te określałyby zaplanowane działania oraz dane dotyczące personelu i finansowania w celu wdrożenia tych działań oraz mechanizmów monitorowania i oceny planowanych działań.

4.5.1

Środki zawarte w rozporządzeniu muszą być zgodne z prawodawstwem UE na temat ochrony danych osobowych (18). Zgoda pracowników na publikowanie informacji na portalu EURES musi być wyraźna, jednoznaczna, dobrowolnie udzielona, konkretna i świadoma.

4.5.2

Celem jest zapewnienie zarówno a) efektywnej zgodności z regułami dotyczącymi ochrony podstawowych praw i wolności osób fizycznych oraz b) swobodnego przepływu danych osobowych między Państwami Członkowskimi a instytucjami i organami wspólnotowymi, jak i między instytucjami i organami wspólnotowymi. do celów związanych z wykonywaniem ich kompetencji.

4.5.3

EKES zwraca uwagę, że trwają konsultacje z Europejskim Inspektorem Ochrony Danych, odzwierciedlające nową i rozszerzoną rolę sieci EURES. EKES zaleca, by Komisja uwzględniła zalecenia i wnioski zawarte w opinii EIOD z 3 kwietnia br (19).

4.6.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że nowy system finansowania nie zagrozi ważnej roli transgranicznych partnerstw EURES-u, zwłaszcza w regionach, w których sytuacja jest szczególnie trudna, i uważa, że powinny one być nadal wspierane za pomocą horyzontalnych działań ogólnounijnych, z możliwością uzupełnienia z zasobów krajowych lub z EFS.

4.6.2

W odniesieniu do ESF należy jasno określić priorytety dotyczące EURES i zapewnić odpowiednie wsparcie. Procedury aplikowania o dotacje i przyznawania ich muszą pozostać spójne, przejrzyste i proste.

4.7.1

Komisja Europejska wspomina o nowym zdefiniowaniu roli partnerów społecznych (20). Powinni oni być w pełni zaangażowani w cykl programowania i sprawozdawczości oraz brać udział w posiedzeniach.

4.7.2

EKES podkreśla zasadniczą rolę partnerów społecznych na wszystkich poziomach jako głównych podmiotów na rynku pracy, którzy są głęboko zaangażowani w prace EURES-u mające na celu dostosowanie umiejętności do wakatów. Ich rola nie powinna ograniczać się do członków stowarzyszonych (21). Krajowe urzędy koordynacji, w szczególności, powinny zacieśnić współpracę z partnerami społecznymi i organizacjami zawodowymi. Komitet proponuje, by partnerzy społeczni na szczeblu europejskim i krajowym odpowiednio brali udział w działaniach urzędu europejskiego i krajowych urzędów koordynacji.

4.8.1

Aby zapewnić wystarczającą ilość informacji, na podstawie których można by ocenić wyniki sieci EURES, należy wprowadzić wspólne wskaźniki, aby zapewnić organizacjom uczestniczącym w sieci wytyczne pomagające określać ich wyniki. Wskaźniki te powinny również pomóc ocenić postępy w realizacji celów wyznaczonych dla całej sieci EURES. Ważne jest też uwzględnienie wskaźników jakościowych, takich jak jakość miejsc pracy, równość traktowania i prawa w zakresie zabezpieczeń społecznych. Należy zwrócić uwagę na to, jakie prawa i obowiązki nakłada rozporządzenie na państwa członkowskie w zakresie przekazywania informacji i statystyk dotyczących np. pracowników mobilnych, gdy nie istnieją dostępne systemy monitorowania niektórych wskaźników.

26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/34

Sprawozdawca:

Josef ZBOŘIL

Współsprawozdawca:

Sorin IONIŢĂ

1.1

W dziedzinie energii zachodzą w UE wielkie przemiany; europejska gospodarka i najbardziej narażeni konsumenci są coraz bardziej zagrożeni niepewnością dostaw i wysokimi cenami.

1.2

Intensywne szczelinowanie hydrauliczne („fracking”) budzi obawy dotyczące zdrowia publicznego i skutków dla środowiska. Istnieje potrzeba jak najlepszego informowania zainteresowanych społeczności w celu ułatwienia ich ochrony, jak również większego udziału lokalnego w podejmowaniu decyzji dotyczących poszczególnych projektów zgodnie z odpowiednimi wymogami prawnymi.

1.3

Polityczne wytyczne Komisji dotyczące niekonwencjonalnych metod wydobycia węglowodorów obejmują zestaw zasad, które państwa członkowskie mają wdrożyć w terminie sześciu miesięcy, oraz system późniejszego monitorowania. Przejrzystość dotycząca rozpoznawania i wydobycia jest niezwykle istotna dla minimalizacji ryzyka i zapewnienia akceptacji społecznej dla takich projektów.

1.4

EKES uważa, że dokumenty Komisji (komunikat i zalecenia) oparte są na realistycznym podejściu do zagadnienia, oraz że dalsze dyskusje na ten temat muszą opierać się na faktach i ustaleniach, ale trzeba wziąć także pod uwagę istotne czynniki subiektywne, takie jak postrzeganie ryzyka przez społeczeństwo. EKES przyjmuje wyważony punkt widzenia co do potencjalnej roli węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych w koszyku energetycznym UE.

1.5

EKES docenia proces „szybkich działań” i zalecenia ułatwiające rozpoczęcie przejrzystego procesu zatwierdzania działalności rozpoznawczej w krajach, które uważają, że wykorzystywanie węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych jest niezbędne do spełnienia ich wymogów energetycznych.

1.6

EKES uważa, że ramy te, jeśli zostaną prawidłowo wdrożone, będą wystarczające do wykorzystania na poziomie lokalnych społeczności i że przynajmniej na razie nie ma potrzeby przyjmowania osobnej dyrektywy dotyczącej gazu z łupków. Dorobek prawny UE dostarcza odpowiednich środków umożliwiających znalezienie rozwiązań w przypadku transgranicznych skutków szczelinowania hydraulicznego, gdyby takowe wystąpiły. W przyszłości, w przypadku gdy rozmiary takiej działalności znacznie się zwiększą, trzeba będzie ponownie rozważyć tę kwestię.

1.7

EKES pragnie podkreślić, że zasoby węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych, eksploatowane na mocy odpowiednich ram instytucjonalnych, mogą być czynnikiem wzrostu gospodarczego w Europie. Stosunkowo czyste, niezawodne i elastyczne wytwarzanie energii z paliw kopalnych jest konieczne w celu zapobiegania zachwianiu równowagi systemów elektroenergetycznych. Co więcej, częste kryzysy polityczne w krajach sąsiadujących z UE od wschodu pokazują, jak ważna jest taka dywersyfikacja źródeł zaopatrzenia w odpowiednim momencie.

1.8

EKES zaleca, by w dalszych dokumentach Komisji podkreślić szereg dodatkowych punktów dotyczących technologii szczelinowania hydraulicznego. Zużycie wody nie jest aż tak duże, jak się to czasem zakłada, choć działanie na obszarach o deficycie wody wymaga szczególnej uwagi. Stosowane chemikalia podlegają odpowiednim regulacjom (rozporządzenie REACH) i nie powinno się używać żadnych substancji niebezpiecznych. Należy właściwie zarządzać wyciekami gazu, co dotyczy także spalania gazu odpadowego. Zastosowanie ma zasada „zanieczyszczający płaci”.

1.9

EKES podkreśla, jak istotne dla sprawiedliwości społecznej i publicznej akceptowalności węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych jest to, by część wpływów z opłat koncesyjnych i podatków akcyzowych kierować w sposób przejrzysty i przewidywalny do budżetu zainteresowanych gmin, po to by zrekompensować im ewentualne negatywne efekty zewnętrzne, które mogą wystąpić.

2.1

W dziedzinie energii zachodzą w UE wielkie przemiany, uwarunkowane nakładającymi się na siebie czynnikami, takimi jak istotne przełomy technologiczne (dotyczące zarówno odnawialnych źródeł energii, jak i paliw kopalnych), poważne przesunięcia geopolityczne i ambitne cele polityki, co czasami prowadzi do złożonych interakcji, których skutki są trudne do rozwikłania. Choć źródła energii z pewnością się zwielokrotniły i zróżnicowały, europejska gospodarka i najbardziej narażeni konsumenci są coraz bardziej zagrożeni niepewnością dostaw i wysokimi cenami.

2.2

Jedną z nowych technik, które pojawiły się w ostatnich dziesięcioleciach, jest intensywne szczelinowanie hydrauliczne („fracking”), które w szybkim tempie rozwinęło się w USA, przynosząc niezaprzeczalne korzyści. Zwiększyły się dzięki niemu dostępne zasoby gazu ziemnego do wykorzystania w gospodarce oraz znacznie spadły ceny. Jednocześnie szczelinowanie budzi obawy dotyczące zdrowia publicznego i skutków dla środowiska, zaś opinia publiczna skarży się na niewystarczający poziom przejrzystości i konsultacji związanych z wydobyciem gazu łupkowego. Istnieje potrzeba lepszego informowania zainteresowanych społeczności, jak również większego udziału lokalnego w podejmowaniu decyzji dotyczących poszczególnych projektów, w tym w procesie oceny oddziaływania, zgodnie z obowiązującymi wymogami prawnymi.

2.3

EKES pragnie wzmocnić przekaz Komisji, zgodnie z którym zasoby węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych, eksploatowane na mocy odpowiednich ram instytucjonalnych, mogą być czynnikiem wzrostu gospodarczego w Europie. Doświadczenia z rozwoju odnawialnych źródeł energii wykazują, że aby uniknąć zachwiania równowagi systemów energii elektrycznej w przewidywalnej przyszłości nadal będzie potrzebne stosunkowo czyste, niezawodne i elastyczne wytwarzanie energii z paliw kopalnych. Co więcej, częste kryzysy polityczne w krajach sąsiadujących z UE od wschodu po raz kolejny pokazują, jak ważna jest dywersyfikacja źródeł zaopatrzenia.

3.1

Gospodarki europejskie oraz obywatele potrzebują bezpiecznych i niezawodnych dostaw zrównoważonej, przystępnej cenowo energii. Wysokie uzależnienie od importu i mała dywersyfikacja źródeł energii (między innymi) przyczyniły się do wzrostu cen w UE, zwłaszcza w porównaniu z niektórymi naszymi głównymi konkurentami.

3.2

Postęp technologiczny umożliwił dostęp do niekonwencjonalnych paliw kopalnych, których wydobycie było wcześniej zbyt skomplikowane technicznie lub zbyt kosztowne. W USA gaz ze źródeł niekonwencjonalnych stanowi obecnie 60 % całkowitego krajowego wydobycia gazu, zaś wydobycie gazu łupkowego przejawia najwyższe tempo wzrostu. Wynikiem tego były niższe ceny eksportowanego węgla, szczególnie do UE.

3.3

Potencjalne zasoby gazu ziemnego ze złóż łupków wzbudzają wielkie nadzieje w niektórych częściach Europy: gaz łupkowy może zastąpić paliwa kopalne emitujące większe ilości dwutlenku węgla, ograniczyć zależność od dostaw spoza EU oraz przynieść dodatkowe miejsca pracy, wzrost gospodarczy i dochody publiczne. W związku z powyższym niektóre państwa członkowskie aktywnie dążą do rozpoznawania złóż gazu łupkowego.

3.4

Jednocześnie ryzyko związane z intensywnym szczelinowaniem hydraulicznym (określanym także jako „fracking”) jest źródłem obaw dotyczących zdrowia publicznego i wpływu na środowisko. Znaczna część ludności uważa również, że poziom ostrożności, przejrzystości i konsultacji społecznych w odniesieniu do wydobycia gazu łupkowego jest niewystarczający. Niektóre państwa członkowskie postanowiły zakazać szczelinowania hydraulicznego lub ustanowić moratoria.

3.5

W odpowiedzi na obawy opinii publicznej Komisja zgodziła się opracować zasady bezpiecznego wydobycia węglowodorów niekonwencjonalnych w UE, które mają na celu:

3.6

Komunikatowi towarzyszy stanowiące uzupełnienie istniejącego dorobku prawnego UE zalecenie w sprawie podstawowych zasad rozpoznawania i wydobywania węglowodorów z zastosowaniem intensywnego szczelinowania hydraulicznego. Celem zalecenia jest umożliwienie bezpiecznego wykorzystania zasobów tych węglowodorów oraz zapewnienie równych szans dla przemysłu we wszystkich państwach członkowskich UE, które pragną z nich korzystać.

3.7

W oparciu o obecnie dostępne informacje wydaje się, że wydobycie gazu ziemnego ze złóż łupków ma w Europie największy potencjał w porównaniu z innymi niekonwencjonalnymi paliwami kopalnymi. Szacuje się, że złoża gazu łupkowego, którego wydobycie jest technicznie możliwe, zawierają około 16 bilionów metrów sześciennych gazu. Jest to o wiele więcej, niż w przypadku gazu zamkniętego (3 bln m3) lub metanu z pokładów węgla (2 bln m3). W miarę rozwoju projektów w zakresie rozpoznawania zyskamy większą wiedzę na temat zasobów, które można wydobyć w sposób opłacalny ze złóż łupków oraz z innych niekonwencjonalnych źródeł gazu i ropy naftowej.

3.8

Dla państw członkowskich charakteryzujących się wysoką zależnością od importu ta nowa technika byłaby szansą na dywersyfikację źródeł energii i zwiększenie bezpieczeństwa dostaw. Jednak nawet umiarkowany spadek lub uniknięcie wzrostu cen gazu – na przykład dzięki lepszej lub utrzymanej pozycji negocjacyjnej wobec dostawców gazu spoza UE – byłyby korzystne dla państw członkowskich. Działania związane z gazem łupkowym mogą również przynieść bezpośrednie lub pośrednie korzyści gospodarcze, na przykład w związku z regionalnymi inwestycjami w infrastrukturę, bezpośrednimi i pośrednimi możliwościami zatrudnienia oraz dochodami publicznymi z podatków, opłat i należności koncesyjnych.

3.9

Eksperci są zgodni co do tego, że wydobycie gazu łupkowego zazwyczaj prowadzi do większego śladu środowiskowego w porównaniu z wydobyciem gazu konwencjonalnego; wymaga ono bardziej intensywnej techniki stymulacji odwiertu, odbywa się głównie na lądzie i obejmuje znacznie większe obszary. Ponadto, ponieważ wydajność odwiertów gazu łupkowego jest niższa niż konwencjonalnych odwiertów, konieczne jest wywiercenie większej ich liczby. Niektóre z tych zagrożeń i skutków mogą być transgraniczne, na przykład w przypadku zanieczyszczenia wody i powietrza.

3.10

Owe zagrożenia dla środowiska, obejmujące także zagrożenia dla zdrowia, w różnym stopniu budzą obawy społeczne, w tym także zdecydowany sprzeciw wobec projektów w zakresie gazu łupkowego. Jako problem postrzegana jest w szczególności asymetria informacji między operatorami a właściwymi organami lub ogółem społeczeństwa, zwłaszcza w odniesieniu do składu płynu szczelinującego i warunków geologicznych, w jakich ma odbywać się szczelinowanie.

3.11

We wspomnianym zaleceniu zachęca się państwa członkowskie, aby podczas stosowania lub dostosowywania przepisów w zakresie węglowodorów uwzględniających intensywne szczelinowanie hydrauliczne zapewniły:

3.12

Zaleca się również, aby państwa członkowskie zapewniły – w odpowiednich przypadkach – stosowanie przez przedsiębiorstwa najlepszych dostępnych technik (BAT) i dobrych rozwiązań branżowych w celu zapobiegania występowaniu, kontrolowania i ograniczania skutków i zagrożeń wynikających z projektów w zakresie rozpoznawania i wydobycia. Ponadto Komisja prowadzi przegląd dokumentu referencyjnego (BREF) w sprawie odpadów wydobywczych na mocy dyrektywy w sprawie odpadów kopalnianych. Komitet wierzy, że zostanie on wkrótce opublikowany.

3.13

Aby ułatwić zaangażowanie społeczeństwa, Komisja ustanowi europejską sieć nauki i technologii ds. wydobycia niekonwencjonalnych węglowodorów, skupiającą przedstawicieli z sektorów przemysłowych, badawczych i akademickich oraz podmioty społeczeństwa obywatelskiego. Dalsze badania nad zrozumieniem, zapobieganiem i łagodzeniem wpływu na środowisko i zagrożeń związanych z rozpoznawaniem i wydobyciem gazu łupkowego zapowiedziano również w programie prac programu „Horyzont 2020” na lata 2014–2015.

3.14

Państwa członkowskie proszone są o zastosowanie w ciągu sześciu miesięcy zasad określonych w zaleceniu oraz o informowanie Komisji co roku, począwszy od 2015 r., o wprowadzanych środkach. Komisja będzie ściśle monitorować realizację zalecenia, korzystając z publicznie dostępnej tablicy wyników umożliwiającej porównanie sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich, oraz po 18 miesiącach dokona przeglądu skuteczności tej polityki.

4.1

EKES docenia zrównoważone podejście Komisji Europejskiej do kwestii wydobycia węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych. Dyskusja na ten temat musi być otwarta i opierać się na faktach i ustaleniach. Niemniej jednak trzeba wziąć także pod uwagę aspekty subiektywne, takie jak postrzeganie ryzyka przez społeczeństwo. Komunikat jest wyczerpujący, informacyjny, dobrze skonstruowany i podkreśla najważniejsze kwestie, którymi należy się zająć, jeśli chodzi o ochronę środowiska i zdrowia oraz ogólną akceptację społeczną. W wyważony sposób przedstawia potencjalną rolę węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych w koszyku energetycznym UE.

4.2

Ponieważ nie we wszystkich krajach UE występuje to źródło energii pierwotnej, należy przestrzegać zasady pomocniczości. Dorobek prawny UE dostarcza odpowiednich środków umożliwiających znalezienie rozwiązań w przypadku transgranicznych skutków szczelinowania hydraulicznego, gdyby takowe wystąpiły. EKES jest zdania, że obecne przepisy UE są adekwatne, gdyż uwzględniają większość aspektów związanych ze szczelinowaniem hydraulicznym; na razie nie ma potrzeby przyjmowania osobnej dyrektywy dotyczącej gazu z łupków. Gruntowne stosowanie istniejących zobowiązań prawnych jest bezpiecznym sposobem rozwoju tej nowej technologii wydobycia.

4.3

W UE występuje względny niedobór źródeł surowców, dlatego wszystkie dostępne zasoby trzeba wykorzystywać w jak najefektywniejszy sposób, jednocześnie uwzględniając zagrożenia dla zdrowia i środowiska. Z drugiej strony żadna ludzka działalność nie jest całkowicie pozbawiona ryzyka. Racjonalne zarządzanie ryzykiem musi stanowić integralną część wszystkich jej obszarów, w tym poszukiwania i wydobycia węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych.

4.4

Wysoki poziom przejrzystości w każdym projekcie związanym z rozpoznawaniem lub wydobyciem jest niezwykle istotny dla zapewnienia akceptacji społecznej dla nowych technologii. Przejrzystość powinna być egzekwowana od początkowych etapów projektu, gdyż aby móc realistycznie ocenić rozmiary zasobów i korzyści ekonomiczne z ich eksploatacji, trzeba prowadzić wiercenia poszukiwawcze na terenach wskazujących na potencjalne występowanie gazu w łupkach. Trzeba sporządzić gruntowną ocenę oddziaływania dotyczącą rozpoznawania. Bezpieczeństwo i zrównoważoność dostaw są podstawowymi filarami polityki energetycznej UE. Ponieważ jednak nierównowagi, którą powodują w systemie wiatrowe i słoneczne źródła energii, nie można jeszcze zrekompensować, nie narażając na szwank realizacji innych celów, takich jak obniżenie emisyjności czy zwiększenie efektywności, wykorzystanie gazu ze złóż niekonwencjonalnych wydaje się realną opcją umożliwiającą złagodzenie procesu transformacji energetyki.

4.5

Należy także wziąć pod uwagę względy geopolityczne, zwłaszcza w świetle ostatnich wydarzeń na Ukrainie, które nastąpiły po opublikowaniu komunikatu i zaleceń. Mogą one mieć wpływ na bezpieczeństwo dostaw energii w przypadku utrzymujących się napięć w bliskim sąsiedztwie UE lub wojny handlowej z Rosją. W grę wchodzi tu jednak także sytuacja w innych częściach świata, a także stopniowy spadek pozycji UE wśród największych bloków handlowych.

4.6

EKES przyznaje, że w ostatnich latach poczyniono postępy w niekonwencjonalnych technologiach wydobycia węglowodorów. W wiarygodny sposób zajęto się najważniejszymi obawami dotyczącymi środowiska i bezpieczeństwa i ograniczono ryzyko w kluczowych obszarach środowiskowych. Niemniej jednak należy ściśle monitorować zwłaszcza zagrożenie skażenia wody; należy zwrócić szczególną uwagę na obszary, na których występuje deficyt wody. EKES zaleca, by przy najbliższej okazji dokonać zmian w dokumentach Komisji, uwzględniając następujące wskazówki.

4.7

W ocenie projektów związanych z wydobyciem należy w pełni ująć korzyści płynące dla lokalnej społeczności (infrastruktura, miejsca pracy, podatki i opłaty koncesyjne itp.). Bardzo ważne jest – i jest to dobrą praktyką – by część wpływów z opłat koncesyjnych i podatków akcyzowych kierować w sposób przejrzysty i przewidywalny do budżetu gmin, najlepiej przy użyciu wzoru publicznie dostępnego do kontroli, po to by zrekompensować społecznościom lokalnym wszelkie negatywne skutki wywołane przez wydobycie i zmniejszyć ich sprzeciw wobec takich projektów. EKES zaleca, by włączyć ten punkt do zaleceń Komisji.

4.8

Należy w pełni naświetlić korzyści w zakresie ochrony klimatu: emisje z procesów spalania stanowiłyby mniej więcej połowę emisji ze spalania węgla. Rozważając tę kwestię, należy zdawać sobie sprawę ze skutków wycieków gazu na drodze od odwiertu do palnika, które w niektórych częściach świata są dość duże, lecz prawie nigdy nie są ujawniane. Nieoficjalnie eksperci przyznają, że wycieki gazu na źle zarządzanych polach gazowych sięgają aż 12–13 %, natomiast dzięki dobrym standardom operacyjnym można utrzymać tego rodzaju wycieki na poziomie poniżej 3 %!

4.9

Należy dokładnie oszacować ryzyko geologiczne i sejsmiczne w konkretnych basenach, lecz w komunikacie należałoby wspomnieć, że proces szczelinowania prowadzony jest w znacznie głębszych odwiertach niż wydobycie konwencjonalne, znacznie poniżej warstw wodonośnych w przypadku gazu łupkowego. Należy jednakże w dalszym ciągu pogłębiać wiedzę na temat średnio- i długofalowych zagrożeń wynikających z samej skali działań prowadzonych w ramach nowych technologii.

4.10

Komisja może również zechcieć wspomnieć, że zużycie wody na odwiert jest stosunkowo niskie, a duża część tej wody wraca na powierzchnię i zostaje ponownie wykorzystana lub prawidłowo uzdatniona. Stosowane chemikalia podlegają w UE rozporządzeniu REACH, a wyciekami gazu należy właściwie zarządzać, co dotyczy także spalania gazu odpadowego. Ponadto powierzchnia użytkowanych gruntów w stosunku do gęstości mocy innych pól gazowych jest znacznie niższa niż w przypadku instalacji wykorzystujących ogniwa fotowoltaiczne, wiatr lub biomasę. Ten aspekt jest obecnie poważnie niedoceniany przez zwolenników wszystkich rodzajów odnawialnych źródeł energii, choć często odgrywa on rolę przy podejmowaniu decyzji dotyczących wykonalności instalacji opartych o pierwotne źródła energii.

26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/39

Sprawozdawca:

Ulla SIRKEINEN

1.1

EKES stwierdza, że:

1.2

EKES popiera:

1.3

EKES zaleca:

2.1

Od marca 2008 r., kiedy to Rada Europejska wytyczyła na 2020 r. cele 20-20-20 w zakresie klimatu i energii, zaszło wiele zmian. Po pierwsze, miał miejsce najgorszy od czasu wojny kryzys gospodarczy, z którego Europa dopiero zaczęła powoli wychodzić. Po drugie, inni główni aktorzy nie poszli śladem UE, jeśli chodzi o przyjmowanie celów i środków na rzecz łagodzenia zmiany klimatu. Po trzecie, rewolucja związana z gazem łupkowym, która ma miejsce w USA, zmienia sytuację w energetyce, przynajmniej w sektorach gospodarczych USA związanych z gazem, a tym samym równowagę konkurencyjną. Po czwarte, w ostatnich kilku latach w dużych częściach UE gwałtownie wzrosły ceny detaliczne energii, co stało się zagrożeniem dla konkurencyjności przemysłu i dla odbiorców w mniej korzystnej sytuacji. Po piąte, w wyniku niedawnych wydarzeń politycznych na Ukrainie w pełnym świetle stanęła także niezwykle istotna kwestia zmniejszenia zależności UE od kopalnych źródeł energii z Rosji. Po szóste, nastąpił wręcz rewolucyjny rozwój technologii w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych, który sprawia, że produkcja energii niskoemisyjnej staje się coraz bardziej opłacalna. W związku z tym EKES zaleca Komisji, by szerzej rozpowszechniła swoją następującą analizę: „koszty przejścia na gospodarkę niskoemisyjną nie odbiegają znacząco od kosztów, które trzeba by było tak czy inaczej ponieść w związku z koniecznością odnowienia starzejącego się systemu energetycznego, ze względu na rosnące ceny paliw kopalnych i zobowiązania wynikające z obecnej polityki energetycznej i klimatycznej. (...) w okresie do 2030 r. spodziewany jest wzrost kosztów systemu energetycznego do poziomu równego ok. 14 % PKB w porównaniu z poziomem z roku 2010 wynoszącym ok. 12,8 % PKB. Koszty te zostaną jednak w znaczącym stopniu przesunięte z wydatków na paliwa na wydatki na innowacyjne urządzenia o wysokiej wartości dodanej, co pobudzi inwestycje w innowacyjne produkty i usługi i stworzy miejsca pracy, a także pobudzi wzrost oraz poprawi unijny bilans handlowy”. Po siódme, w niektórych państwach członkowskich opracowano przy bezpośrednim udziale społeczeństwa obywatelskiego ciekawe inicjatywy zdecentralizowanej produkcji energii w oparciu o energię ze źródeł odnawialnych. Jest przy tym oczywiste, że dzięki aktywnemu, bezpośredniemu włączeniu obywateli, gmin i regionów w produkcję energii otwierają się nowe regionalne możliwości uzyskania wartości dodanej, co znacznie zwiększa akceptację społeczną nowej polityki energetycznej i polityki przeciwdziałania zmianie klimatu. Wreszcie po ósme, coraz wyraźniej widać, że w przywództwie technologicznym w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych kryje się duży potencjał gospodarczy na przyszłość i że rozwój regionalny oraz polityka energetyczna mogą być ze sobą wzajemnie powiązane.

2.2

Dokonał się znaczący postęp na drodze do osiągnięcia celów wyznaczonych na 2020 r. W 2012 r. emisja gazów cieplarnianych spadła o 18 % w porównaniu z poziomem z 1990 r. Dzięki dotąd zatwierdzonym środkom do 2020 r. oczekuje się do 2020 r. dalszego spadku do poziomu niższego o 24 %, a do 2030 r. o 32 %. Udział energii ze źródeł odnawialnych w łącznym zużyciu energii wzrósł w 2012 r. do 13 %. Komisja Europejska liczy się obecnie z dalszym wzrostem do 21 % w 2020 r. i do 24 % w 2030 r. Energochłonność gospodarki UE spadła w latach 1995–2011 o 24 %, nawet jeśli wydaje się, iż orientacyjny cel poprawy efektywności energetycznej o 20 % nie zostanie osiągnięty. Te dane częściowo wyjaśnia przedłużająca się zła koniunktura gospodarcza, ucieczka emisji i lepsza efektywność energetyczna.

2.3

Stojące przed nami wyzwania są jednakże tym bardziej poważne i wymagają pilnych działań. Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) opublikował niedawno fragmenty swojego piątego sprawozdania oceniającego, z których wynika, że poziom emisji gazów cieplarnianych na świecie wzrósł do niespotykanego wcześniej poziomu pomimo prowadzonej polityki łagodzenia zmiany klimatu. Według IPCC jedynie duże zmiany technologiczne i instytucjonalne oraz znaczne inwestycje mogą pozostawić więcej niż cień szansy na to, że globalne ocieplenie nie przekroczy progu 2 stopni Celsjusza.

2.4

W 2008 r. Rada Europejska przyjęła cel ograniczenia do 2050 r. emisji gazów cieplarnianych o 80–95 %, zgodnie z międzynarodowym zobowiązaniem do zatrzymania globalnego ocieplenia na poziomie + 2 oC. Komisja Europejska przedstawiła odpowiednie plany działania w dziedzinie klimatu i energii do 2050 r.

2.5

EKES czynnie wspierał i uważnie śledził decyzje dotyczące polityki UE w dziedzinie klimatu i energii oraz wdrażanie tej polityki. Opublikował wiele opinii na związane z tym tematy, zarówno na wniosek instytucji, jak i z inicjatywy własnej Komitetu, poświęcone m.in. międzynarodowym negocjacjom w sprawie zmian klimatycznych (1), europejskiej wspólnocie energetycznej (2), kosztom energii (3), ubóstwu energetycznemu (4), a ostatnio instrumentom rynkowym na rzecz niskoemisyjnej, efektywnie wykorzystującej zasoby gospodarki (5).

2.6

Niniejsza opinia opiera się na wcześniejszych opiniach i stanowi ich uzupełnienie. Jak inne opinie EKES-u, jest ona kompromisem między różnymi rozbieżnymi poglądami. Odnosi się tylko do komunikatu w sprawie ram politycznych na okres 2020–2030 dotyczących klimatu i energii (6). EKES przedstawi oddzielne opinie w sprawie pozostałych części pakietu – reformy ETS (7), komunikatu w sprawie cen energii (8), zaleceń dotyczących eksploatacji gazu łupkowego (9) oraz komunikatu w sprawie odrodzenia przemysłu europejskiego (10).

3.1

W oparciu o plany działania w dziedzinie klimatu i energii do roku 2050, zieloną księgę do konsultacji społecznej oraz ocenę skutków Komisja przedstawiła pakiet propozycji ujętych w komunikacie w sprawie ram polityki w dziedzinie klimatu i energii do roku 2030 wspomnianym w punkcie 2.8.

3.2

Komisja proponuje cel redukcji emisji gazów cieplarnianych o 40 % w porównaniu z rokiem 1990. Sektor objęty unijnym systemem handlu emisjami będzie musiał obniżyć wielkość emisji gazów cieplarnianych w porównaniu z poziomem z 2005 r. o 43 %, a sektor nieobjęty tym systemem – o 30 %. Roczny wskaźnik obniżania maksymalnej dopuszczalnej wielkości emisji w ramach ETS zostanie zwiększony z obecnego poziomu 1,74 % do 2,2 % po roku 2020. Cel dla sektora nieobjętego systemem ETS zostanie rozdzielony pomiędzy państwa członkowskie zasadniczo w ten sam sposób, jaki stosuje się obecnie.

3.3

Komisja proponuje ustalenie celu dotyczącego udziału energii odnawialnej na poziomie co najmniej 27 % całkowitego zużycia energii w UE. Cel będzie wiążący dla UE, ale nie zostanie rozdzielony na państwa członkowskie, w związku z czym jest niejasne, kogo będzie można obarczyć odpowiedzialnością za brak jego realizacji. Udział energii ze źródeł odnawialnych w sektorze elektroenergetycznym ma wzrosnąć z aktualnego poziomu 21 % do 45 % w 2030 r.

3.4

Nie przedstawiono propozycji dotyczących efektywności energetycznej. W połowie 2014 r. przedstawiona zostanie ocena wdrażania dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej i na tej podstawie zostaną rozważone dalsze propozycje.

3.5

Komisja proponuje reformę systemu handlu uprawnieniami do emisji (11), polegającą na ustanowieniu rynkowej rezerwy stabilizacyjnej, i przedstawia projekt rozporządzenia w tej sprawie.

3.6

Porusza także kwestię konkurencji na zintegrowanych rynkach oraz wspierania bezpieczeństwa dostaw energii. Komisja przedstawiła oddzielny komunikat na temat cen energii  (12).

3.7

Proponuje się nową metodę zarządzania w oparciu o krajowe plany.

3.8

W celu lepszej oceny postępu zaproponowano szerszy zestaw wskaźników.

3.9

W komunikacie omawia się także główne polityki komplementarne – rolnictwo i wykorzystanie gruntów, wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla (CCS) oraz innowacje i finansowanie.

3.10

Na zakończenie Komisja krótko przedstawia międzynarodowy kontekst zmniejszania emisji gazów cieplarnianych.

4.1

EKES przyjmuje komunikat z zadowoleniem, ponieważ zmierza on do utrzymania przewidywalności celów polityki w dziedzinie klimatu i energii. Stabilność i przewidywalność ram regulacyjnych, a w szczególności ich spójne wdrażanie to warunek podejmowania długoterminowych decyzji i ogromnych inwestycji, które są konieczne, by nadać zmianom pożądany kierunek.

4.2

Istotnym elementem tej przewidywalności jest informacja, że kluczowe aspekty ram na okres do 2020 r. dotyczących klimatu i energii pozostaną niezmienione.

4.3

Jednocześnie w komunikacie uwzględniono także ogromne zmiany, jakie zaszły od czasu przyjęcia strategii na okres do 2020 r. Niezależnie od potrzeby przewidywalności, ze względu na zmieniający się kontekst międzynarodowy, konieczność odnowy gospodarczej, poprawy konkurencyjności oraz rosnące ceny energii niezbędne jest dostosowanie obecnej polityki.

4.4

Globalne ocieplenie stanowi bardzo poważne długoterminowe zagrożenie dla naszej planety, dla dobrostanu przyszłych pokoleń, a także dla całej gospodarki. Już dzisiaj jest ono dla nas bardzo kosztowne. UE musi skierować wysiłki na osiągnięcie celu obniżenia emisji gazów cieplarnianych o 80–95 % do 2050 r. EKES popiera propozycję Komisji, by cel na 2030 r. ustalić na poziomie 40 %, nawet jeśli może być to postrzegane jako cel ambitny. Zgodnie z opublikowaną wraz z komunikatem oceną skutków, by zmniejszenie emisji następowało zgodnie z założeniami przyjętymi na 2050 r., wystarczyłby cel na poziomie 35 %.

4.5

Gdy w 2008 r. wytyczono cel na 2020 r., który przewiduje ograniczenie emisji o 20 % w stosunku do wartości wyjściowej z 1990 r., wartości emisji wynosiły już o 10 % mniej niż wartość z roku początkowego 1990. Obecnie wydaje się, że do 2020 r. nastąpi spadek o 24 %, co oznacza ograniczenie emisji o 14 % w ciągu 11 lat. Trzeba by zatem osiągnąć 16-procentowy poziom redukcji w ciągu 10 lat, co może być wykonalne bez większych trudności dzięki postępowi technologicznemu, ograniczeniu kosztów wprowadzania energii ze źródeł odnawialnych oraz wzrostowi kosztów energii z paliw kopalnych. Niemniej wysiłki podejmowane od 1990 r. były znacznie łatwiejsze do zrealizowania z powodu spowolnienia gospodarki, szerokiej restrukturyzacji w gospodarkach państw byłego obozu socjalistycznego oraz w związku ze stosowaniem mechanizmów z Kioto.

4.6

Aby można było osiągnąć ten cel, nie wpływając negatywnie na inne aspekty – gospodarcze i społeczne – zrównoważonego rozwoju, niezwykle istotne jest zapewnienie najbardziej efektywnych pod względem kosztów środków wdrażania. Dlatego też EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że zgodnie z jego zaleceniami z 2008 r. Komisja nie przedstawia już żadnych wytycznych odnośnie do sektora biopaliw, który jest jednym z najbardziej kosztownych wariantów ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (13). W tym kontekście należałoby dokładnie zbadać i szeroko omówić wykorzystywanie elastycznych mechanizmów, które zgodnie z obecną propozycją Komisji miałyby zostać wyłączone po 2020 r. W tej ocenie trzeba by wziąć pod uwagę zauważone problemy, a także korzyści z globalnej efektywności pod względem kosztów oraz z rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie klimatu.

4.7

Strategie polityczne będą miały różny wpływ na różne sektory gospodarki. Dlatego środki powinny być opracowane i ukierunkowane z rozwagą, tak by zmniejszyć szkodliwe skutki i chronić najbardziej narażonych konsumentów energii. Przejście na gospodarkę niskoemisyjną musi być sprawiedliwe. Centralne są kwestie szkolenia, dobrej jakości miejsc pracy i udziału pracowników, a także przyjęcia – w stosownych przypadkach – środków kompensacyjnych.

4.8

EKES popiera również propozycję Komisji, by przyjąć wspólny cel 27 % udziału energii ze źródeł odnawialnych. O ile 40-procentowy cel ograniczenia emisji gazów cieplarnianych można postrzegać jako istotny sygnał polityki przeciwdziałania zmianie klimatu, między innymi z punktu widzenia zbliżających się negocjacji COP 20/COP 21, o tyle rozwój energii ze źródeł odnawialnych jest raczej celem polityki energetycznej, który ma służyć zmniejszeniu o wiele za dużej obecnie zależności od importu. Komitet odnosi się krytycznie do faktu, że nie wyznacza się indywidualnych wiążących celów dla poszczególnych państw członkowskich. Zupełnie niezrozumiałe jest, w jaki sposób Komisja, nie wyznaczając celów dla poszczególnych państw członkowskich, zamierza monitorować realizację tej wartości docelowej, a tym bardziej – w stosownych przypadkach – sankcjonować jej niedotrzymanie.

4.9

Poprawa efektywności energetycznej to najbardziej obiecująca droga do realizacji wszystkich celów w zakresie polityki energetycznej – środowiskowych, gospodarczych i dotyczących bezpieczeństwa dostaw – w sposób efektywny pod względem kosztów. Potencjał jest duży, ale potrzebne są radykalne działania. EKES oczekuje, że Komisja przedstawi skuteczne środki polityczne w oparciu o ocenę, którą przeprowadzi w tym roku, biorąc pod uwagę szeroki wachlarz zagadnień, które należy rozważyć w tej dziedzinie. Konieczne jest uwzględnienie doświadczeń płynących z obecnych, przyjętych dopiero niedawno, ram ustawodawczych. Jeśli chodzi o cele, można by rozważyć przyjęcie celów sektorowych, zwłaszcza z myślą o wykorzystaniu dużego potencjału sektorów budownictwa i transportu.

4.10

EKES przyjmuje z zadowoleniem zaproponowaną przez Komisję nową metodę zarządzania, zakładającą opracowanie planów krajowych w drodze powtarzalnego procesu. Opracowanie tych planów mogłoby być dobrą okazją, by w kwestie polityki energetycznej, a także w zobowiązania do jej wdrażania, włączyć nie tylko zainteresowane strony, ale i szersze kręgi społeczeństwa. Najważniejszym aspektem przedstawionych propozycji jest wymóg konsultacji z państwami sąsiadującymi, która powinna być obowiązkowa przed podjęciem na poziomie krajowym decyzji mogących mieć dalekosiężne konsekwencje dla innych stron. Mogłoby to stanowić istotny kroku ku faktycznej Europejskiej Wspólnocie Energetycznej. Łączenie różnych krajowych zasobów i podejść, a zatem różnych koszyków energetycznych, mogłoby przyczynić się do powstania efektywnych pod względem kosztów systemów i rynków regionalnych, a tym samym do zrównoważenia rynku, wystarczalności mocy wytwórczych i bezpieczeństwa dostaw. Dlatego też EKES wzywa państwa członkowskie do pozytywnej reakcji na skuteczną metodę zarządzania oraz ustalenia z Komisją i społeczeństwem obywatelskim, jak można ją wdrożyć. Ta nowa metoda zarządzania powinna być przejrzysta i obejmować angażowanie społeczeństwa obywatelskiego przy jednoczesnym minimalizowaniu dodatkowych obciążeń administracyjnych dla państw członkowskich.

4.11

Korzystanie przez państwa członkowskie z prawa do decydowania o własnym koszyku energetycznym ma służyć głównie zrównoważeniu i dywersyfikacji. Z obu tych powodów nadal konieczne będzie zwiększanie udziału odnawialnych źródeł energii, uzupełnianych innymi źródłami o niskiej emisyjności. Polityki UE nie mogą powstrzymywać państw członkowskich, które wyrażą taką wolę, przed korzystaniem z energii jądrowej lub eksploatacją lokalnych zasobów energii, w tym gazu ze źródeł niekonwencjonalnych.

4.12

Wskazane jest nasilenie pomocy państwom stowarzyszonym i objętym europejską polityką sąsiedztwa w budowaniu gospodarki niskoemisyjnej, ułatwienie im dostępu do właściwych technologii i wsparcie ośrodków badawczych specjalizujących się w tym zakresie w tych krajach.

4.13

W ostatnich tygodniach podkreślano bardzo wysoką zależność UE od kopalnych zasobów energetycznych pochodzących z niestabilnych źródeł. Problemem tym należy się pilnie zająć. Trzeba podjąć zdecydowane działania zmierzające do dywersyfikacji dostaw energii, tak jak opisano to w punkcie 4.10, wykorzystując przy tym zwłaszcza trwale dostępne, możliwie najbardziej wolne od emisji zasoby. Potrzebny jest też prawdziwy wewnętrzny rynek energii oraz wspólna zewnętrzna polityka energetyczna z myślą o dywersyfikacji źródeł dostaw.

4.14

EKES przyjmuje z zadowoleniem propozycję zastosowania szerszego zestawu wskaźników w celu dokładniejszej oceny postępu. Niewystarczające transgraniczne zdolności przesyłowe stanowią nadal najważniejszą przeszkodę na drodze do realizacji wewnętrznego rynku energii. Właściwym sposobem oceny postępu w tej dziedzinie jest monitorowanie rozwoju rozbieżności w zakresie cen energii między regionami i krajami.

4.15

Istotna rola Komisji w tym rozwoju polega na zapewnieniu równych warunków poprzez stopniowe zniesienie szkodliwych dotacji oraz kontrolę systemów wsparcia publicznego (14). Powinno to dotyczyć także środków wsparcia przewidzianych w ramach ETS w celu zrekompensowania gałęziom przemysłu, zagrożonym ucieczką emisji pośrednich, kosztów związanych ze zmianą klimatu, takich jak wzrost cen energii elektrycznej. Rekompensata ta powinna mieć miejsce w ramach ogólnounijnego systemu pozwalającego na zapobieganie zakłóceniom konkurencji między państwami członkowskimi. EKES sporządzi także oddzielną opinię na temat wniosku dotyczącego reformy ETS (15). Komisja musi również na szczeblu międzynarodowym opowiadać się za równymi warunkami działania, co oznacza, że kwestię tę należy uregulować między innymi w ramach negocjacji na forum WTO, a także z umowie TTIP.

4.16

Jednym z ważnych elementów krajowych planów w zakresie energii jest polityka dla sektora nieobjętego unijnym systemem handlu emisjami. Szczególnie istotne są sektory transportu i ogrzewania. Komitet wypowiadał się już wielokrotnie na temat polityki UE w dziedzinie biopaliw i odsyła do swoich opinii tej sprawie (16).

4.17

Rolnictwo i wykorzystanie gruntów przyczyniać się będą do łagodzenia zmiany klimatu, jednak polityka w tym zakresie wymaga większej analizy i refleksji. W dywersyfikacji źródeł energii powinna odgrywać rolę zrównoważona biomasa z sektora rolnictwa i leśnictwa. Gdyby sektor związany ze zmianą użytkowania gruntów miał zostać włączony do celów dla sektorów nieobjętych ETS, powinno się w pełni odliczyć wzrost netto lasów pochłaniających CO2.

4.18

W komunikacie zabrakło także informacji na temat postępów w zakresie tworzenia nowych zielonych miejsc pracy, co było istotnym celem w ramach celów 20-20-20. Dotychczasowe analizy wskazują na brak wpływu lub tylko niewielki pozytywny wpływ netto na zatrudnienie, tymczasem struktura zatrudnienia będzie się radykalnie zmieniać.

4.19

W UE miała prawdopodobnie miejsce szeroka ekologizacja istniejącej działalności, o czym świadczy np. znaczna poprawa efektywności energetycznej w przemyśle wytwórczym. Jak dotąd energochłonne gałęzie przemysłu były w stanie reagować zwiększeniem efektywności na wyzwania związane ze zmianą klimatu, jednak ze względu na to, że znaczna część potencjału została już wykorzystana, zagrożenie ucieczką emisji trzeba w przyszłości traktować jeszcze poważniej.

4.20

Wiele energochłonnych sektorów przemysłu w Europie konkuruje na otwartych rynkach światowych bez możliwości jednostronnego dodawania dodatkowych kosztów do swoich cen, a w związku z tym jest narażonych na ryzyko ucieczki emisji. Branże te są też w większości przypadków najbardziej energooszczędne i wydajne pod względem emisji na świecie. W takich okolicznościach przenoszenie wysokoemisyjnej produkcji do krajów trzecich mogłyby nawet doprowadzić do wzrostu emisji gazów cieplarnianych w skali światowej. Polityki UE nie powinny zatem powodować zwiększania kosztów energii, bezpośrednio lub pośrednio, w tych gałęziach przemysłu, albo powinny one zawierać wyraźne przepisy dotyczące kompensacji tych zwiększonych kosztów. Przepisy dotyczące zapobiegania przenoszeniu wysokoemisyjnej produkcji do krajów trzecich muszą zapewniać całkowicie bezpłatny przydział uprawnień do emisji w oparciu o technicznie osiągalne kryteria, dopóki nie zostanie dowiedzione, że nowe technologie skutkują znacznym ograniczeniem emisji w sposób rozsądny z ekonomicznego punktu widzenia.

4.21

Prawdziwe rozwiązanie problemów polityki w dziedzinie klimatu i energii stanowią innowacje. UE i państwa członkowskie, a także inne podmioty finansujące, muszą podjąć zdecydowane działania, by wykorzystać ten potencjał, wspierając zarówno wdrażanie nowych technologii, jak i próby podejmowane w zakresie bardziej ryzykownych przełomowych innowacji. Celów długoterminowych nie da się osiągnąć bez faktycznych skoków technologicznych w wielu sektorach. Aby można było wdrożyć te innowacje, potrzebny jest konkurencyjny sektor przemysłu, a dzięki dostosowaniu się do tego wyzwania przemysł będzie mógł pozostać konkurencyjny i rozszerzać się na nowe obszary. Kluczowym umożliwiającym to czynnikiem są wysokiej jakości szkolenia. Przemysł specjalizujący się w produkcji urządzeń dla gospodarki niskoemisyjnej może przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności europejskiej gospodarki i ułatwić dostępność tych urządzeń. Wymaga to integracji wysiłków badawczych i promujących.

4.22

Sprostanie wyzwaniom związanym ze zmianą klimatu oraz dalsze zapewnianie w Europie powszechnego dostępu do bezpiecznej energii po przystępnej cenie wymaga od wszystkich zmiany postaw i zachowania. Niezależnie od tego, jaki kierunek polityki wybiorą unijni decydenci, jej sprawne wdrażanie zależy od zaangażowania od samego początku wszystkich zainteresowanych stron. Jak wspomniano w punkcie 4.9, społeczeństwo obywatelskie może tu odegrać ważną rolę, a EKES może ją wspierać.

4.23

Najważniejszą kwestią w dziedzinie polityki klimatycznej jest jednak rozwój sytuacji na arenie międzynarodowej. Ramy polityki przedstawione w komunikacie znacznie obniżyłyby udział UE w światowej emisji gazów cieplarnianych z obecnego poziomu wynoszącego 11 %. Według MAE nawet obecna polityka pozwoliłaby osiągnąć do 2035 r. poziom 7 %. Na Europie spoczywa szczególna historyczna odpowiedzialność w kwestii przeciwdziałania zmianie klimatu, jednak sama nie będzie w stanie w znaczącym stopniu przyczynić się do ograniczenia zmiany do 2 oC. Nadrzędnym celem polityki UE jest doprowadzenie do ambitnego porozumienia na szczeblu międzynarodowym oraz jego skuteczne wdrożenie. Jeżeli ten cel nie zostanie osiągnięty, UE może zostać zmuszona do rozważenia zmiany swoich własnych strategii politycznych. Jednocześnie należy skierować dużo więcej uwagi i działań na przystosowanie się do zmiany klimatu – kwestii tej nie wolno dłużej zaniedbywać.

26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/46

Sprawozdawca:

Antonello PEZZINI

1.1

Komitet uważa, że unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) jest kluczowym instrumentem polityki klimatyczno-energetycznej UE, służącym zmniejszeniu emisji przemysłowych UE. Dlatego też wnosi o jego prawdziwe zreformowanie, by osiągnąć cele klimatyczne UE na 2020 r. i 2030 r., a także ochronić konkurencyjność przemysłu i uniknąć ucieczki inwestycji.

1.2

EKES popiera propozycję ustanowienia rezerwy zapewniającej stabilność rynku ETS na początku następnego okresu rozliczeniowego ETS w 2021 r., gdyż jest to jeden ze sposobów ewentualnego zaradzenia zmienności cen ETS po 2020 r.

1.3

Komitet podkreśla, że dnia 21 marca 2014 r. Rada Europejska zaapelowała zwłaszcza o środki pełnej rekompensaty kosztów bezpośrednich i pośrednich polityki przeciwdziałania zmianie klimatu w UE dla sektorów narażonych na globalną konkurencję aż do czasu ustanowienia w kompleksowej umowie międzynarodowej w sprawie klimatu równych warunków dla przemysłu europejskiego na szczeblu światowym.

1.4

EKES apeluje o:

1.5

Zdaniem Komitetu system handlu uprawnieniami do emisji nakłada się na inne europejskie i krajowe strategie polityczne w dziedzinie środowiska, klimatu, energii i rozwoju przemysłowego, które powinny zostać ściślej ze sobą skoordynowane w celu uzyskania pozytywnych efektów. EKES wnosi, by modyfikację tego systemu traktowano zatem w sposób bardziej zintegrowany z innymi przepisami odnoszącymi się do emisji gazów cieplarnianych i kosztów energii do celów przemysłowych.

1.6

EKES przypomina, że system ETS powinien zostać rozwinięty nie tylko jako narzędzie optymalizacji kosztów i promowania efektywności energetycznej we wszystkich sektorach, lecz również podnoszenia świadomości opinii publicznej, by:

1.7

Komitet podkreśla, że przemysł zawsze uczestniczył w stałym procesie innowacji w celu zmniejszenia zużycia energii i zwiększenia efektywności energetycznej. Oczywiste jest jednak, że zakłócenia rynku ETS, wraz z nadmiernym spadkiem ceny dwutlenku węgla, mogą utrudnić rozwój zrównoważonych innowacji naukowo-technologicznych.

1.8

Zdaniem EKES-u celem systemu EU ETS od lat 2020–2030 powinno być nie tylko ułatwianie ograniczenia, w sposób ekonomicznie wydajny, emisji dwutlenku węgla z instalacji i sektorów objętych systemem, zarówno poprzez inwestowanie w technologie niskoemisyjne, jak też zastosowanie energii ze źródeł odnawialnych i działanie na rzecz efektywności energetycznej, lecz również ułatwienie dostępu do międzynarodowego systemu kompensacji. Dzięki temu zmniejszono by emisje na światowym rynku dwutlenku węgla, między innymi z myślą o zawarciu kompleksowej umowy w sprawie klimatu w 2015 r., a także zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju wytyczonymi w programie na okres po 2015 r., które dotyczą zintegrowanego podejścia do rozwoju, równości, praw człowieka i pełnego zrównoważenia środowiskowego.

1.9

Komitet uważa, że trzeba ściśle powiązać przegląd systemu ETS proponowany od 2021 r., jako integralną część nowych ram polityki klimatycznej i energetycznej na 2030 r., z zastosowaniem programu „Horyzont 2020” oraz koordynacją programów krajowych, by przyspieszyć rozwój zrównoważonych innowacji technologicznych i utrzymać konkurencyjność przemysłu w Europie, zachęcając do nowych i ulepszonych instalacji przemysłowych.

1.10

EKES jest przekonany, że konieczne jest zwiększenie stabilności i elastyczności rynku emisji, a także jego otwartości na wszystkich dużych partnerów na szczeblu światowym. Dlatego też zwraca się do Komisji, Parlamentu Europejskiego i Rady o wytyczenie szczegółowych i skoordynowanych ram działania, by osiągnąć cel, którym jest stworzenie konkurencyjnego i zrównoważonego systemu przemysłu wytwórczego.

1.11

EKES podkreśla, że polityka obniżania emisyjności może zwiększyć zatrudnienie i wywrzeć pozytywny wpływ na zmniejszenie emisji oraz jakość powietrza. Wnosi, by czynniki te podkreślono podczas negocjacji międzynarodowych.

2.1

System handlu uprawnieniami do emisji Unii Europejskiej (EU ETS) powinien być kluczowym i skutecznym instrumentem zmniejszenia emisji związanych z energią w UE. By system ten był efektywny pod względem kosztów, musi opierać się na zasadach rynkowych, być w stanie pobudzić wzrost ceny dwutlenku węgla, lecz również wpływać pozytywnie na inwestycje w niskoemisyjne technologie, rozwój produkcji energii ze źródeł odnawialnych i wzrost efektywności energetycznej. Celem jest stworzenie konkurencyjnej gospodarki wytwórczej, która byłaby zgodna z celami zrównoważonego rozwoju przyjętymi przez wszystkich głównych partnerów na szczeblu światowym.

2.2

ETS przewiduje obecnie, że przedsiębiorstwom podlegającym obowiązkowi obniżenia emisji przyznawane są jednostki odpowiadające tonom CO2, które przedsiębiorstwa te mogą emitować, przy czym ich ilość będzie z roku na rok maleć (o –1,74 %). Od 2021 r. wskaźnik ten powinien wynosić 2,2 %.

2.3

W ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS), od czasu jego ustanowienia, ustala się na szczeblu UE cenę referencyjną dwutlenku węgla, która codziennie wpływa na decyzje operacyjne i strategiczne dotyczące inwestycji podejmowanych w celu ograniczenia emisji ze wszystkich sektorów gospodarki europejskiej, które są odpowiedzialne za mniej więcej połowę emisji gazów cieplarnianych w UE.

2.4

Jednakże w następstwie poważnego kryzysu gospodarczego oraz spowolnienia aktywności gospodarczej system doprowadził do strukturalnej nierównowagi popytu i podaży przydziałów emisji w ramach ETS, co przyniosło nadwyżkę przydziałów w wysokości 2 miliardów. Nierównowaga ta może się utrzymać przez ponad 10 lat.

2.5

Nadwyżka rynkowa doprowadziła do gwałtownego spadku cen w EU ETS z ok. 30 EUR/t CO2 do 13,09 EUR/t w 2010 r. i 11,45 EUR/t w 2011 r., zaś w 2012 r. średnia cena tony CO2 na świecie wynosiła ok. 5,82 EUR/t.

2.6

W wielu krajach europejskich podjęto różnorakie inicjatywy, takie jak białe i zielone certyfikaty we Włoszech, w celu zmniejszenia emisji dwutlenku węgla dzięki oszczędności i efektywności (białe certyfikaty) lub zastąpieniu węglowodorów jako energii pierwotnej źródłami energii odnawialnej (zielone certyfikaty) (1).

2.7

Przemysł zawsze uczestniczył w stałym procesie innowacji, by zmniejszyć zużycie energii i zwiększyć efektywność energetyczną. Jednak jest oczywiste, że nadmierne ograniczenie ceny dwutlenku węgla utrudniłoby rozwój zrównoważonych innowacji naukowo-technologicznych.

2.8

Zgodnie z obecnymi przepisami, opartymi na systemie ETS, podaż przydziałów emisji sprzedawanych na aukcji jest określona na wiele lat bez możliwości dostosowania jej do poważnych zmian zachodzących po stronie popytu. Prowadzi to do trwałej nierównowagi mającej niekorzystny wpływ na innowacje i inwestycje w nowe, niskoemisyjne technologie.

2.9

W grudniu 2013 r. Parlament Europejski i Rada omówiły zmiany, jakie należy wprowadzić do mechanizmu ETS i postanowiły upoważnić Komisję do jednorazowego przełożenia sprzedaży uprawnień do emisji w ilości nie większej niż 900 milionów, ustalając nowy termin na rok 2020, zamiast na trzyletni okres 2014–2016. Mogłoby to nastąpić w wyjątkowych okolicznościach oraz w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania rynku do czasu przyjęcia długookresowych środków strukturalnych.

2.10

Pomimo tego chwilowego postępu UE wciąż pozostaje daleka od rozwiązania problemu bardziej długookresowych nadwyżek.

2.11

Zdaniem Komisji rozwiązanie przewidujące utworzenie rezerwy zapewniającej stabilność rynku, która zaczęłaby funkcjonować od 2021 r., tzn. od etapu 4 EU ETS, pozwoliłoby uwzględnić obowiązujące przepisy. Zapewniłoby to lepsze zrównoważenie rynku, ceny emisji dwutlenku węgla byłyby ściślej skorelowane z celami ograniczenia jego emisji w średnim i długim okresie, a perspektywy byłyby stabilniejsze, zachęcając tym samym do inwestowania w technologie niskoemisyjne z korzyścią dla przedsiębiorstw, które były i nadal są zmuszone działać w warunkach wysokiej energochłonności.

2.12

Rezerwa ta powinna umożliwić zarówno rozwiązanie problemu nadwyżki uprawnień do emisji, która utworzyła się w ostatnich latach, jak też poprawić odporność systemu na poważne szoki, dostosowując automatycznie liczbę uprawnień sprzedawanych na aukcji.

2.13

Utworzenie wspomnianej rezerwy, być może lepszej niż odroczenie (ang. back-loading) uzgodnione niedawno na mocy decyzji o sprzedaży na aukcji 900 milionów uprawnień do emisji na okres 2019–2020, jest wspierane przez wiele różnych zainteresowanych stron. Zgodnie z proponowanymi przepisami, rezerwa funkcjonowałaby wyłącznie w oparciu o określone uprzednio mechanizmy, co nie pozostawiłoby Komisji ani państwom członkowskim żadnego zakresu uznania w odniesieniu do jej stosowania.

3.1

Komisja proponuje ustanowienie rezerwy zapewniającej stabilność rynku od początku kolejnego etapu EU ETS, rozpoczynającego się w 2021 r. Rezerwa ta, wraz z uzgodnionym niedawno odroczeniem (ang. back-loading) sprzedaży na aukcji 900 milionów uprawnień do emisji na okres 2019–2020, powinna:

3.2

Zgodnie z proponowanymi przepisami, określone uprzednio mechanizmy umożliwiające automatyczne dostosowanie liczby uprawnień sprzedawanych na aukcji nie pozostawiłyby Komisji ani państwom członkowskim żadnego zakresu uznania w odniesieniu do ich stosowania.

3.3

Propozycja dotycząca funkcjonowania systemu ETS od 2021 r. jest nierozłączną częścią nowych ram zaproponowanych przez Komisję w dziedzinie klimatu i energii do 2030 r. – na których temat EKES także sporządza opinię – obejmujących szereg aspektów, w tym zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 40 % w stosunku do 1990 r., wiążące cele na poziomie UE dotyczące zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych do co najmniej 27 %, bardziej ambitna polityka w zakresie efektywności energetycznej, nowy system zarządzania oraz szereg nowych wskaźników w celu zapewnienia konkurencyjnego i bezpiecznego systemu energetycznego.

4.1

Komitet zawsze ocenia pozytywnie „działania na rzecz zwiększenia sprzedaży uprawnień do emisji w drodze licytacji. Jest to zgodne z zasadą »zanieczyszczający płaci«, pozwala wyeliminować nadzwyczajne zyski, zachęca do inwestowania w instalacje i produkty zakładające niską emisję dwutlenku węgla, zapewnia ich finansowanie i w ten sposób wspiera innowacje”  (2).

4.2

EKES uważa, że zasadnicze znaczenie ma utrzymanie silnego systemu ETS jako podstawy polityki klimatycznej i energetycznej UE. Funkcjonowanie takiego systemu nie powinno wiązać się z upadkiem sektora wytwórczego i ucieczką inwestycji. Wszystko to można osiągnąć dzięki zreformowaniu systemu zarządzania rynkiem emisji jako skutecznego narzędzia obniżenia emisji w przemyśle i innych zainteresowanych sektorach, a także propagowaniu inwestycji w innowacyjne, niskoemisyjne i konkurencyjne technologie na szczeblu światowym.

4.3

Spora cześć obowiązujących środków ochrony przemysłu w ramach systemu EU ETS zostanie wycofana do 2021 r., a bezpłatne przydzielanie uprawnień zostanie całkowicie zniesione w 2027 r. Nowy cel dotyczący obniżenia emisji CO2, wytyczony na 2030 r. dla sektorów objętych EU ETS, może wiązać się z dodatkowymi obciążeniami dla przemysłu UE.

4.4

Dopóki w kompleksowej umowie międzynarodowej w sprawie zmiany klimatu nie ustanowione zostaną równe warunki dla przemysłu na szczeblu światowym, EU ETS powinien zostać opracowany ponownie, by zapewnić pełną rekompensatę bezpośrednich i pośrednich kosztów redukcji emisji dwutlenku węgla wynikających z polityki UE w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu sektorom narażonym na światową konkurencję. Takie podejście jest zgodne z konkluzjami Rady Europejskiej z 21 marca 2014 r., która zachęca do opracowania na lata 2020–2030 środków służących zapobieganiu potencjalnej ucieczce emisji oraz promowanie długoterminowego bezpieczeństwa planowania inwestycji przemysłowych, tak by zapewnić konkurencyjność europejskich sektorów energochłonnych.

4.5

W swojej opinii w sprawie planu działania prowadzącego do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r. (3) Komitet zaleca, aby Komisja przedstawiła nowy wyczerpujący pakiet środków, które mają zachęcić do nowych, masowych inwestycji niezbędnych do realizacji tych nowych celów. Pakiet ten powinien uwzględniać wzmocnienie systemu handlu emisjami (ETS) jako instrumentu optymalizacji kosztowej przy decyzjach inwestycyjnych, jak również inne instrumenty, których celem jest: promowanie efektywności energetycznej we wszystkich sektorach; podnoszenie świadomości konsumentów i rozwój umiejętności wykorzystywania przez nich swojej siły nabywczej, by wybierane były dobra i usługi zgodne z zasadami gospodarki niskoemisyjnej; wspieranie inwestycji w potrzebną infrastrukturę; wspieranie szkoleń i budowanie potencjału w głównych sektorach.

4.6

Zdaniem Komitetu również strategie i polityki wspólnotowe w zakresie środowiska naturalnego, klimatu, energii i rozwoju przemysłowego powinny zostać ściślej skoordynowane ze sobą w celu uzyskania korzystnych, synergicznych efektów. Utożsamianie kosztów emisji dwutlenku węgla wyłącznie z wartością uprawnień do emisji CO2 sprzedawanych na rynku ETS bez wzięcia pod uwagę kosztów innych instrumentów, takich jak zachęty do produkcji energii ze źródeł odnawialnych lub polityka efektywności energetycznej, może okazać się podejściem zbyt uproszczonym i niepełnym, a także prowadzić do ogólnego zniekształcenia ocen (4).

4.7

EKES zgadza się z konkluzjami z wiosennego posiedzenia Rady Europejskiej w 2014 r., dotyczącymi potrzeb przemysłu we wszystkich dziedzinach, od energii i konkurencji po handel i kształcenie, a zwłaszcza z zasadą mówiącą, że konkurencyjność przemysłu „musi być postrzegana w kontekście spójnej europejskiej polityki energetyczno-klimatycznej, m.in. poprzez zajęcie się problemem wysokich kosztów energii, w szczególności w odniesieniu do sektorów energochłonnych”.

4.8

System EU ETS powinien tworzyć wspólne ramy regulacyjne dla sektora energetycznego i sektorów wysoce energochłonnych, przeciwstawiając się utracie konkurencyjności za pomocą środków wspierających oraz dla ucieczki emisji, a także przyspieszyć wprowadzanie dalszych usprawnień w sektorach nieobjętych systemem ETS, które odpowiadają obecnie za ponad połowę emisji CO2 w UE, zwłaszcza w sektorach o dużym potencjale efektywności energetycznej, takich jak budownictwo i transport.

4.9

EKES stanowczo apeluje, by reformie systemu ETS towarzyszyły skuteczne środki pobudzające ożywienie gospodarcze za pomocą inwestycji w sektory o wysokim potencjale, takie jak infrastruktura i zielona gospodarka, a także w strategiczne sektory przemysłu, w tym badania i innowacje, zwłaszcza w sektor wytwórczy i sektor małych i średnich przedsiębiorstw.

4.10

EKES stanowczo podkreśla, że system ETS może być skutecznym instrumentem rynkowym ograniczania emisji gazów cieplarnianych w sposób ekonomicznie zrównoważony, przez co jest on w stanie zapewnić większą stabilność. Jest to możliwe dzięki ograniczeniu działań o charakterze uznaniowym i wprowadzeniu elastyczności zgodnie z uprzednio określonymi zasadami, w oparciu o kryteria przejrzystości, przewidywalności i prostoty, co sprawia, że podmioty rynkowe mogą uwzględnić w swoich zachowaniach oczekiwania związane z dostosowaniem podaży.

4.11

Aby system ETS był skuteczny, należy:

4.12

Zadaniem systemu EU ETS w latach 2020–2030 powinno być ułatwianie ograniczenia, w sposób ekonomicznie wydajny, emisji dwutlenku węgla z instalacji i sektorów objętych systemem, zarówno poprzez inwestowanie w technologie niskoemisyjne, jak też zastosowanie energii ze źródeł odnawialnych i silne zaangażowanie na rzecz efektywności energetycznej.

4.13

Cena rynkowa przydziałów emisji w ramach systemu ETS musi pozostać ważnym punktem odniesienia dla inwestycji w ograniczanie emisji.

4.14

W przyszłym systemie ETS powinien zostać utrzymany dostęp do międzynarodowych transakcji kompensacyjnych, ponieważ stanowią one wiarygodne środki skutecznego ograniczania emisji z wykorzystaniem możliwości utworzenia globalnego rynku emisji dwutlenku węgla.

4.15

Należy zachować poprawiony i wzmocniony mechanizm czystego rozwoju (Clean Development Mechanism – CDM) oraz odpowiednio wzmocnić związki pomiędzy systemem EU ETS a nowymi systemami, które powstają w innych częściach świata.

4.16

EKES uważa, że UE musi dołożyć starań, by stworzyć prawdziwy międzynarodowy rynek emisji, rozbudowując skuteczne mechanizmy handlu uprawnieniami do emisji dostępne dla wszystkich dużych partnerów na szczeblu światowym.

4.17

Powinno się szybko opracować i udostępnić nowe mechanizmy, które byłyby w sposób dobrowolny wykorzystywane przez rządy, zgodnie z wymogami krajowymi. Mechanizmy takie powinny zostać zaprojektowane w sposób pozwalający na uniknięcie, o ile to możliwe, zakłócania konkurencji między regionami w odniesieniu do dóbr, którymi handel odbywa się na poziomie globalnym.

4.18

W rzeczywistości system handlu uprawnieniami do emisji nakłada się na inne europejskie i krajowe strategie polityczne, takie jak zachęty na rzecz odnawialnych źródeł energii lub efektywności energetycznej, prowadząc do zakłóceń na rynku i nieskuteczności. Dlatego też modyfikację tego systemu należy traktować w sposób bardziej zintegrowany z innymi przepisami odnoszącymi się do emisji gazów cieplarnianych i kosztów energii do celów przemysłowych.

4.19

Jednostronne wybory prowadzą do wyższych kosztów związanych z CO2 (przede wszystkim kosztów energii) ponoszonych przez przedsiębiorstwa i mogą zagrozić konkurencyjności strategicznych sektorów wytwórczych, nie zapewniając przy tym rzeczywistego postępu z punktu widzenia klimatu. Wyniki niedawnych badań wskazują (6), że zmniejszenie emisji zanieczyszczeń, które udało się uzyskać w UE, zostało więcej niż zrównoważone na skutek wzrostu emisji „zawartych” w produktach importowanych do EU.

4.20

Komitet uważa, że chociaż niezwykle istotne jest osiągnięcie światowego porozumienia w sprawie zmiany klimatu w 2015 r., którego sygnatariuszami byłyby główne kraje odpowiedzialne za emisje, to za pomocą programu „Horyzont 2020” i koordynacji inwestycji krajowych trzeba kontynuować innowacje technologiczne, by utrzymać konkurencyjność przemysłu wytwórczego w Europie, zachęcając do nowych i lepszych instalacji przemysłowych.

4.20.1

Osiągnięcie tego celu wymaga wytyczenia szczegółowych i skoordynowanych ram potrzebnych działań, by stworzyć konkurencyjny i zrównoważony system przemysłu na szczeblu światowym. EKES wzywa zatem Komisję, Parlament i Radę do opracowania tychże ram zgodnie z milenijnymi celami rozwoju zrównoważonego, wskazanymi w programie ONZ na okres po 2015 roku.

4.21

Komitet podkreśla, że trzeba uwzględnić słabość ETS względem światowych sił gospodarczych. Jest jasne, że uzgodniona na szczeblu globalnym polityka klimatyczna (lub jej brak) zadecyduje o przyszłości ETS, rezultaty rozmów w 2015 r. będą miały kluczowe znaczenie, a radykalne środki zaradcze, których podjęcia wymaga ETS, nie mogą zostać wprowadzone bez bardziej jednoznacznie określonej polityki światowej.  (7)

4.22

EKES podkreśla, że ocena skutków do 2030 r. wskazuje, iż: „jeśli środki pochodzące z aukcji są ponownie wykorzystywane, a ceny uprawnień do emisji dwutlenku węgla są rozszerzone na wszystkie sektory, polityki w zakresie obniżenia emisyjności mogą doprowadzić do wzrostu zatrudnienia”  (8), a także, iż istotne są pozytywne skutki dla zmniejszenia emisji i jakości powietrza. Zwraca się zatem, by te czynniki podkreślono w negocjacjach międzynarodowych.

26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/52

Sprawozdawca:

Antonio POLICA

1.1

EKES uważa, że obserwowany ostatnio duży wzrost nielegalnego handlu dziką fauną i florą jest dla Unii Europejskiej nowym zagrożeniem z gospodarczego, środowiskowego i społecznego punktu widzenia, a także z punktu widzenia ochrony zdrowia publicznego oraz rodzimych gatunków zwierząt i roślin. EKES popiera zatem inicjatywę Parlamentu i Komisji, by opracować całościową i skoordynowaną strategię skuteczniejszej walki z tym przestępstwem.

1.2

EKES jest zdania, że podstawą strategii powinno być przestrzeganie, umocnienie oraz skoordynowanie już istniejących umów międzynarodowych (zwłaszcza CITES (1)), ustaw, rozporządzeń, polityk i instrumentów wykonawczych, co powinno prowadzić do ściślejszej integracji wszystkich zainteresowanych sektorów: ochrony środowiska, kontroli prowadzonej przez organy celne, systemu sądowego, walki z przestępczością zorganizowaną itp., a także do skuteczniejszej współpracy między krajami pochodzenia, tranzytu i rynku końcowego dzikiej fauny i flory.

1.3

Komitet jest przekonany, że wzmocniona koordynacja może być skuteczna jedynie wtedy, gdy będzie ją wspierać odpowiedni i jednolity system kształcenia i podnoszenia świadomości, adresowany do wszystkich organów na szczeblu UE i państw członkowskich zaangażowanych w zwalczanie nielegalnego handlu dziką fauną i florą.

1.4

EKES uważa, że zasadnicze znaczenie ma rola społeczeństwa obywatelskiego w zwalczaniu nielegalnego handlu dziką fauną i florą zarówno w krajach pochodzenia, jak i rynku końcowego. Zdaniem Komitetu szczególnie istotne jest czynne i świadome zaangażowanie konsumentów i sektora prywatnego na rzecz wprowadzenia systemu etykietowania i identyfikowalności.

1.5

Komitet uważa, że konieczne jest zaoferowanie ludności krajów trzecich zajmującej się takim handlem nowych, lepszych możliwości trwałego rozwoju i zatrudnienia.

1.6

Handel dziką fauną i florą to zjawisko, które wciąż się nasila ze względu na wysoką dochodowość i niskie zagrożenie sankcjami. Tego typu przestępczość pod względem spodziewanego zysku dla międzynarodowej przestępczości zorganizowanej porównywalna jest z handlem ludźmi, bronią i środkami odurzającymi, tymczasem środki zaangażowane w jej zwalczanie i priorytet nadawany jej zwalczaniu są znacznie niższe. Dodatkowo również w UE system kar jest niejednolity, co powoduje, że międzynarodowa przestępczość zorganizowana przenosi się do krajów o niskich sankcjach lub niskiej skuteczności działania właściwych służb.

1.7

EKES podkreśla w związku z tym potrzebę zaliczenia handlu dziką fauną i florą do przestępstw istotnych z punktu widzenia środków przeciwdziałania korupcji i praniu pieniędzy i ma nadzieję, że zostaną wprowadzone naprawdę skuteczne, proporcjonalne i zniechęcające sankcje, takie jak maksymalna kara pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej 4 lat.

2.1.1

Nielegalny handel dziką fauną i florą jest jedną z najpoważniejszych form przestępczości zorganizowanej, wraz z handlem ludźmi i bronią oraz obrotem środkami odurzającymi (2).

2.1.2

W 2013 r. kłusownictwo rozwinęło się na taką skalę, że zniweczyło postęp osiągnięty w ostatnich trzech dziesięcioleciach w odbudowie zagrożonych populacji, takich jak słonie, tygrysy i nosorożce, zagrażając ochronie różnorodności biologicznej i zrównoważonemu rozwojowi.

2.1.3

Udział nielegalnie pozyskanego drewna w światowym handlu drewnem wynosi do 30 %, a nielegalne pozyskiwanie drewna przyczynia się w ponad 50 % do deforestacji w Afryce Środkowej, Amazonii i Azji Południowo-Wschodniej, pozbawiając ludność tubylczą istotnych możliwości rozwoju.

2.1.4

Szacuje się, że wartość nielegalnych połowów osiąga 19 % odnotowanej wartości połowów.

2.1.5

Rozpowszechnienie nielegalnego handlu wiąże się z rosnącym popytem, zwłaszcza w niektórych krajach azjatyckich (np. Chinach, Wietnamie), na produkty z dzikiej fauny i flory, takie jak kość słoniowa, róg nosorożca i kości tygrysa.

2.2.1

Nielegalny handel dziką fauną i florą jest jedną z głównych przyczyn utraty różnorodności biologicznej na świecie: co roku setki milionów okazów rzadkich gatunków zwierząt i roślin jest zabieranych ze swego naturalnego środowiska i sprzedawanych na nielegalnych rynkach.

2.2.2

Nielegalna wycinka roślin na drewno jest przyczyną wylesiania najistotniejszych obszarów leśnych na świecie, utraty różnorodności biologicznej, wzrostu efektu cieplarnianego, konfliktów o kontrolę obszarów i zasobów, a także utraty siły gospodarczej przez społeczności tubylcze.

2.2.3

Nielegalne połowy powodują wyczerpywanie się zasobów rybnych, niszczą siedliska morskie, wywołują zakłócenie konkurencji i osłabiają społeczności nadbrzeżne, zwłaszcza w krajach rozwijających się.

2.2.4

Ryzyko wyginięcia dzikiej fauny i flory potęgują dodatkowe czynniki, takie jak niezrównoważone użytkowanie gruntów, zmiana klimatu, nadmierna eksploatacja roślin leczniczych i intensywna turystyka, zwłaszcza o charakterze łowieckim i grabieżczym.

2.2.5

Zglobalizowana konsumpcja może wywierać silną presję środowiskową na różnorodność biologiczną, wywołując degradację ekosystemów i zmniejszenie zdolności przetrwania gatunków rodzimych (4).

2.2.6

Nielegalny handel dziką fauną i florą stanowi zagrożenie dla zdrowia publicznego oraz dla rodzimych gatunków zwierząt i roślin. Gatunki zwierząt przywożone nielegalnie na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej nie podlegają certyfikacji przez kompetentne służby weterynaryjne, co może prowadzić do rozpowszechnienia się chorób, zwłaszcza wśród gatunków zwierząt hodowlanych. Unikanie odpowiedniej kontroli fitosanitarnej naraża rodzime gatunki roślin, zarówno uprawne, jak i dziko rosnące, na skażenie nowymi patogenami. Szacuje się ponadto, że 75 % nowych chorób zakaźnych jest pochodzenia zwierzęcego i że w przeważającej części pochodzi od dzikiej fauny i flory. Nielegalny handel takimi gatunkami zwiększa ryzyko światowych epidemii, takich jak ptasia grypa H5N1 i zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS) (5).

2.3.1

Konwencja Waszyngtońska (CITES) z 1973 r. reguluje handel pod kątem wywozu, ponownego wywozu, przywozu, tranzytu, przeładunku czy przetrzymywania w jakimkolwiek celu niektórych gatunków zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem. Celem konwencji jest ochrona i zrównoważone wykorzystanie tych populacji zwierząt i roślin w skali globalnej.

2.3.2

W rezolucji z dnia 26 kwietnia 2013 r. Komisja ONZ ds. Zapobiegania Przestępczości i Wymiaru Sprawiedliwości określiła handel dziką fauną i florą jako poważną formę zorganizowanej przestępczości, której dopuszczają się zorganizowane grupy przestępcze na szczeblu międzynarodowym.

2.3.3

Ponieważ stwierdzono, że niektóre bojówki finansują swoje działania z nielegalnego handlu dziką fauną i florą, Sekretarz Generalny ONZ (sprawozdanie S/2013/297) i Rada Bezpieczeństwa ONZ (rezolucja 2013/2121) uznali, że kłusownictwo i nielegalny handel dziką fauną i florą są jednym z czynników przyczyniających się do niestabilnej sytuacji w Afryce Subsaharyjskiej i zagrażających pokojowi i bezpieczeństwu. Ponadto w styczniu 2014 r. Rada Bezpieczeństwa po raz pierwszy przyjęła ukierunkowane sankcje przeciwko osobom zaangażowanym w handel dziką fauną i florą w Demokratycznej Republice Konga i Republice Środkowoafrykańskiej.

2.3.4

W czerwcu 2013 r. przywódcy G-8 zobowiązali się do przyjęcia środków przeciwdziałania nielegalnemu handlowi gatunkami chronionymi lub zagrożonymi oraz do wsparcia politycznego i gospodarczego kontroli terytorialnej i międzynarodowej granic, by stawić czoła korupcji i transgranicznej przestępczości zorganizowanej.

2.3.5

W rezolucji z 15 stycznia 2014 r. (2013/2747(INI)) Parlament Europejski zwrócił się do Komisji o opracowanie planu działania UE mającego na celu kontrolę nielegalnego handlu dziką fauną i florą, w którym wyznaczono by strategię działania wraz z jasnymi terminami i celami zarówno na terytorium państw członkowskich, jak i na szczeblu międzynarodowym.

2.3.6

W deklaracji londyńskiej (6) z lutego 2014 r. wyznaczono nowe, ambitniejsze cele walki z nielegalnym handlem dziką fauną i florą, do których należały zmiana obowiązujących przepisów mająca na celu zaliczenie kłusownictwa i nielegalnego handlu dziką fauną do poważnych przestępstw, rezygnacja z wykorzystywania gatunków zagrożonych wyginięciem, pogłębienie współpracy transgranicznej i koordynacja „sieci zwalczania nielegalnego handlu dziką fauną i florą” (7).

2.3.7

Deklaracja końcowa ze szczytu UE – Afryka z 2–3 kwietnia 2014 r. przewiduje zamiar podejmowania wspólnych działań na rzecz zwalczania przestępczości zorganizowanej, w tym nielegalnego handlu dziką fauną i florą.

3.1.1

EKES uważa, że obecne ramy prawne obowiązujące w krajach UE nie są jeszcze odpowiednie do skutecznego zwalczania przestępstw przeciwko środowisku naturalnemu, między innymi z powodu nieadekwatności przewidzianych kar.

3.2.1

W obecnej sytuacji międzynarodowej konieczne wydaje się opracowanie przepisów obowiązujących państwa członkowskie, określających jednolite kryteria skutecznej kontroli i monitorowania, między innymi w drodze koordynacji z konkretnymi przepisami prawa karnego dotyczącymi ochrony gatunków w środowisku naturalnym.

3.2.2

EKES popiera przyjęcie planu działania podobnego do przyjętych już planów zwalczania innych form przestępczości zorganizowanej, takich jak handel bronią lub ludźmi.

3.3.1

EKES przyjmuje z zadowoleniem większe zaangażowanie dyplomatyczne krajów, których dotyczy nielegalny handel dziką fauną i florą (głównie krajów pochodzenia, tranzytu i rynków zbytu), gdyż doprowadziło ono do niedawnego podpisania wspólnych deklaracji w celu podjęcia stanowczych i pilnych działań zmierzających do wyeliminowania popytu na produkty pozyskane z zagrożonych gatunków oraz ich podaży (8). Komitet ma nadzieję, że wspólnota międzynarodowa podejmie działania będące w stanie wyeliminować nielegalny rynek, które zapewnią zastosowanie wspólnych i pewnych ram prawnych oraz przyczynią się do zrównoważonej gospodarki zasobami naturalnymi, przy zaangażowaniu społeczności lokalnych.

3.3.2

EKES wzywa UE do promowania światowej strategii walki z handlem dziką fauną i florą w oparciu o określone na nowo cele ONZ-owskiej Agendy rozwoju po roku 2015.

3.4.1

Komitet uważa, że nielegalne towary można skuteczniej monitorować, przechwytywać i kontrolować na przejściach celnych dzięki koordynacji władz krajowych, działających w oparciu o jednolite przepisy, metody i cele. UE powinna propagować środki mające na celu ułatwienie współpracy opartej na synergii i wspólnych działań wywiadowczych właściwych organów w państwach członkowskich, by ujednolicić działalność i postępowanie, zapewniając również wsparcie dla nowych krajów partnerskich (np. tymczasowe doradztwo).

3.4.2

Jednakże nową formą nielegalnego handlu jest handel w internecie, który trudno jest kontrolować, a ponadto występuje niebezpieczeństwo wyrządzenia szkody także legalnym formom handlu. EKES odnotowuje z zainteresowaniem szereg dobrych praktyk, takich jak podpisanie protokołu zobowiązań pomiędzy włoską strażą leśną a dwoma największymi internetowymi portalami ogłoszeniowymi (eBay annunci oraz Subito.it), który przewiduje podawanie większej ilości informacji z korzyścią dla konsumentów, a także możliwość szybkiego wyeliminowania ogłoszeń uznanych za podejrzane. Protokół przewiduje też kontrolowanie ogłoszeń za pośrednictwem „filtrów”, które zezwalają na publikację tylko ogłoszeń umożliwiających identyfikowalność obiektów wystawionych na sprzedaż.

3.4.3

W ramach zaangażowania międzynarodowego należy przy okazji zawierania umów o wolnym handlu z krajami trzecimi przypominać o przestrzeganiu umów wielostronnych w dziedzinie ochrony środowiska i handlu w sektorze leśnictwa i rybołówstwa. Komitet uważa, że zasadnicze znaczenie ma realizacja celów Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES), którą sygnatariusze kierują się, podejmując konkretne działania przeciwko przemytowi niektórych gatunków zagrożonych wyginięciem i handlowi nimi.

3.4.4

Wpływowy charakter podmiotów należących do Międzynarodowego Konsorcjum ds. Zwalczania Przestępczości przeciwko Dzikiej Przyrodzie (ICCWC) (9), do których należą CITES, Interpol, Biuro NZ ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC), Światowa Organizacja Celna i Bank Światowy, może zagwarantować skuteczność działań mających na celu zwiększenie zdolności do zastosowania przepisów i przestrzegania postanowień porozumień w zakresie kontroli handlu dziką fauną i florą. Komitet uważa, że w działaniach informacyjnych, wspieraniu właściwych organów krajowych, a także – co nie mniej istotne – w szkoleniu w terenie urzędników i funkcjonariuszy odpowiedzialnych za kontrolę, Konsorcjum powinno skorzystać z pomocy najlepszych europejskich specjalistów.

3.4.5

Tworzenie i wzmacnianie państwa prawa w krajach pochodzenia dzikiej fauny i flory w połączeniu ze zwalczaniem korupcji jest zasadniczym warunkiem wyeliminowania nielegalnego handlu dziką fauną i florą. Dlatego też EKES życzyłby sobie bezpośredniego, również finansowego zaangażowania UE, które sprzyjałoby tworzeniu organów ścigania i sądownictwa oraz podnoszeniu świadomości władz lokalnych.

3.5.1

Skuteczna walka z nielegalnym handlem dziką fauną i florą wymaga dwojakich działań: na rzecz zmniejszenia podaży za pomocą strategii odstraszania i karania oszustw, a także na rzecz ograniczenia popytu. EKES uważa, że zasadnicze znaczenie ma w tym względzie czynne i świadome zaangażowanie sektora prywatnego i konsumentów.

3.5.2

Podobnie jak wspomniano w deklaracji londyńskiej, EKES jest zdania, że należy wprowadzić konkretne środki, tak by sektor prywatny postępował odpowiedzialnie, i wyraża nadzieję, że wprowadzony zostanie system etykietowania i identyfikowalności gwarantujący legalność handlu dziką fauną i florą i jego zgodność z zasadami zrównoważonego rozwoju (z punktu widzenia gospodarki, środowiska naturalnego i społeczności lokalnych). Za punkt odniesienia mogą posłużyć opracowane już systemy obowiązujące w odniesieniu do handlu kawiorem i drewnem tropikalnym (10).

3.5.3

EKES uważa, że równie konieczne jest informowanie i uświadamianie społeczeństwa obywatelskiego i konsumentów na temat bardzo poważnych szkód w środowisku spowodowanych przez nielegalny handel i ich wpływu na przyszłe pokolenia. Ponownie podkreśla swą gotowość do popularyzowania inicjatyw, które UE zechce przedsięwziąć w tym względzie, zarówno w różnych placówkach (szkołach, muzeach itd.), jak i za pośrednictwem sieci, konferencji, spotów reklamowych i filmów dokumentalnych, zarówno w UE, jak i poza nią, z wykorzystaniem sieci podmiotów społeczno-gospodarczych UE – Afryka utworzonej przy Komitecie.

3.6.1

EKES uważa, że szczególną uwagę w tym kontekście należy poświęcić gatunkom, których okazy, ze względu na wysoką wartość, przyciągają uwagę przestępczości zorganizowanej, co zagraża bezpieczeństwu wewnętrznemu, a nawet pokojowi na świecie. W tym kontekście należy zadbać o odpowiednie działania na poziomie unijnym i globalnym, poprzez współpracę z Europolem, Interpolem, innymi organizacjami i forami oraz kluczowymi krajami, których dotyczy problem.

3.6.2

EKES nie lekceważy faktu, że ostatnie światowe epidemie, takie jak ptasia grypa H5N1 oraz SARS, są pośrednią konsekwencją nielegalnego handlu dziką fauną i florą. W związku z tym wspomniane już systemy etykietowania i identyfikowalności wraz z odpowiednim mechanizmem kontroli weterynaryjnej i fitosanitarnej mogą się przyczynić do zwalczenia ich występowania i rozpowszechniania się w skali światowej.

3.7.1

Inicjatywy współpracy międzynarodowej w szerszym kontekście umów handlowych i/lub partnerstw z krajami trzecimi mogą stanowić decydujące narzędzie walki z takim handlem.

3.7.2

Organizacje pozarządowe mogą odgrywać zasadniczą rolę w kampaniach uświadamiających, które wspierają politykę mającą na celu zmniejszenie podaży, i stanowić ogniwo łączące instytucje z zainteresowaną ludnością.

3.7.3

Komitet podkreśla potrzebę zaoferowania ludności krajów trzecich uczestniczącej w nielegalnym handlu dziką fauną i florą nowych i lepszych możliwości zrównoważonego rozwoju i zatrudnienia, między innymi dzięki przekształceniu nielegalnej działalności w legalną, taką jak odpowiedzialna turystyka (11).

3.8.1

EKES uważa, że zbieranie, kompilacja i analiza informacji na temat zjawisk przestępczych (bank danych) przez międzynarodowe organy bezpieczeństwa (Europol, Interpol, UNODC) mogą przyczynić się do lepszego zrozumienia strategii przestępczości zorganizowanej i do zapobiegania jej działalności.

3.8.2

W tym kontekście Traffic (12) może odgrywać istotną rolę polegającą na uświadamianiu społeczności międzynarodowej i wspieraniu rozpowszechniania danych i informacji w sprawie nielegalnego handlu wśród wszystkich odnośnych organów władz i zainteresowanych podmiotów.

3.9.1

Zważywszy, że przestępstwa przeciwko środowisku naturalnemu są ściśle związane z korupcją i przepływem pieniędzy nielegalnego pochodzenia, Komitet podkreśla potrzebę zaliczenia nielegalnego handlu dziką fauną i florą do przestępstw istotnych z punktu widzenia środków przeciwdziałania praniu pieniędzy i walki z korupcją. Opowiada się zatem za zastosowaniem wytycznych opisujących wykorzystanie specjalnie opracowanych instrumentów finansowych (np. due dilligence), których celem jest skuteczniejsza identyfikowalność transakcji wspólnotowych i międzynarodowych.

3.9.2

EKES ma nadzieję, że wprowadzone zostaną naprawdę skuteczne, proporcjonalne i zniechęcające sankcje, przede wszystkim w celu przeciwdziałania handlowi na wielką skalę prowadzonemu przez międzynarodową przestępczość zorganizowaną. Dlatego też przepisy wydane przez UE muszą zaliczać nielegalny handel dziką fauną i florą do poważnych przestępstw zagrożonych maksymalną karą pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej 4 lat.

3.9.3

Dla EKES-u podstawowe znaczenie ma podniesienie świadomości wszystkich organów biorących udział w zwalczaniu nielegalnego handlu dziką fauną i florą za pomocą odpowiedniego przeszkolenia zarówno urzędników odpowiedzialnych za kontrolę, jak i sądów właściwych. Tego rodzaju działania powinny wchodzić w zakres nowych procesów koordynacji między władzami krajowymi UE i w razie możliwości powinny w nich uczestniczyć również władze z krajów trzecich.

26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/58

Sprawozdawca:

Edgardo Maria IOZIA

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) zgadza się z treścią komunikatu Komisji z 17 grudnia 2013 r. i uznaje za bardzo ważną kontynuację programów wsparcia rozwoju wydajnej i zrównoważonej mobilności miejskiej, takich jak Civitas, IEE i inne. Aby pogodzić ambitne projekty, takie jak ten, z ograniczonymi dostępnymi środkami finansowymi, konieczna jest ścisła, staranna analiza wszystkich możliwych rozwiązań dla niecierpiących zwłoki inicjatyw w dziedzinie zrównoważonej mobilności.

1.2

EKES uważa za niezbędne:

1.3

EKES zgadza się, że mobilność miejska odgrywa strategiczną rolę w procesie transformacji w kierunku miast inteligentnych, które byłyby na miarę człowieka, zdolne do podjęcia wyzwań środowiskowych i dostosowania się do nowych okoliczności, oraz podkreśla, że należy nieustannie przełamywać podejście sektorowe, które w wielu wypadkach nadal dziś jeszcze cechuje politykę transportową.

1.4

W działaniach, które zostaną przeprowadzone, należy odpowiednio uwzględnić konieczność zachowania równowagi między aspektami społecznymi, gospodarczymi i środowiskowymi, stanowiącymi trzy filary rozwoju zrównoważonego.

1.5

EKES nie ma nic przeciwko środkom w zakresie otwarcia na konkurencję i na rynek transportu miejskiego, pod warunkiem że chronione będą prawa pracowników, ich miejsca pracy, taryfy oraz gwarancje utrzymania sieci rozproszonej, a także zapewni się rzeczywistą poprawę usług. Należy stale prowadzić działania monitorujące, aby sprawdzać, czy warunki umów są ściśle wypełniane.

1.6

EKES uważa, że skuteczna, wydajna i zrównoważona polityka transportowa opiera się na następujących elementach:

1.7

EKES podkreśla istotne znaczenie ściślejszej współpracy między właściwymi organami publicznymi a obywatelami. Przypomina to, co Komisja stwierdziła w Planie działania na rzecz mobilności w miastach (1), podkreślając konieczność uwzględnienia zwłaszcza potrzeb w zakresie mobilności w grupach szczególnie narażonych, takich jak osoby starsze, grupy o niskich dochodach i osoby o ograniczonej możliwości poruszania się, które wymagają konkretnych strategii politycznych.

1.8

EKES jest zdania, że Komisja powinna była jeszcze raz z naciskiem przywołać te aspekty, stanowiące przykład dyskryminacji, której nie wolno tolerować. Komisja powinna wywiązać się ze zobowiązania do czuwania nad tym, by to podstawowe prawo europejskie, prawo do mobilności, było w państwach członkowskich gwarantowane wszystkim obywatelom bez żadnej dyskryminacji.

1.9

Komitet domaga się, aby stawiono czoła problemowi ubóstwa w zakresie mobilności i rozwiązano go, tak jak to Unia uczyniła w przypadku ubóstwa energetycznego i w innych dziedzinach; państwa członkowskie muszą przewidzieć środki na rzecz bardziej wrażliwych i uboższych grup społecznych. Prawo do mobilności przysługuje wszystkim i nie może się ograniczać tylko do zamożniejszych obywateli.

1.10

EKES zwraca uwagę na potencjał logistyki miejskiej jako czynnika poprawy skuteczności i zrównoważoności. Logistykę należy zatem odpowiednio uwzględnić w planowaniu miejskim i w przedsięwzięciach opartych na współpracy. EKES przyjmuje z zadowoleniem także inicjatywy planowane przez Komisję w tej dziedzinie.

1.11

EKES wnosi, by Komisja skupiła wszystkie inicjatywy i strategie dotyczące mobilności miejskiej w ramach jednego instrumentu. Istnieje co najmniej pięć portali poświęconych tej dziedzinie; na każdy z nich przeznaczane są specjalne zasoby, a ponadto ich skuteczność jest względna.

1.12

Europa i państwa członkowskie muszą opracować wspólną, zintegrowaną politykę, opartą na podzielanej przez wszystkich ambitnej wizji. Trzeba edukować obywateli w zakresie alternatywnych i mniej zanieczyszczających form transportu. Edukacja jest podstawową drogą zmiany. Umożliwia ponowne odkrywanie uroków spaceru po mieście, dojeżdżanie na rowerze do pracy czy na spotkanie z przyjaciółmi. Władze publiczne powinny stymulować zrównoważoną mobilność za pomocą inicjatyw kulturalnych, projektując szlaki historyczne lub architektoniczne w centrach miast, obejmujące zwiedzanie z przewodnikiem, czy wspierając organizowanie rajdów rowerzystów, które przyciągają uwagę ze względu na swój ożywiony charakter i zachęcają widzów do pójścia w ich ślady.

1.13

W najbliższych dziesięcioleciach architektura i urbanistyka współczesnych miast będą ulegały gruntownym zmianom. EKES zaleca rozpropagowanie wszelkich dostępnych środków. Dzięki ICT, innowacjom w dziedzinie rozwoju obszarów miejskich i inicjatywom lokalnym możliwe jest poprawienie mobilności i stworzenie miast, w których lepiej będzie się żyło przyszłym pokoleniom.

1.14

EKES zaleca, aby należycie wzięto pod uwagę konieczność równomiernego i jednolitego rozłożenia sieci transportu miejskiego, by nie zmuszać osób zamieszkałych na obszarach słabo obsługiwanych lub wcale nieobsługiwanych przez komunikację publiczną do pozostawania w izolacji w nowoczesnych gettach miejskich.

1.15

Należy rozwinąć ścisłą i spójną koordynację między wszystkimi publicznymi i prywatnymi instancjami decyzyjnymi na wszystkich szczeblach. Plany mobilności w miastach zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju, zbieżne z celami w zakresie klimatu, środowiska, energii, opieki zdrowotnej oraz oszczędności czasu i energii, będącymi zasadniczą siłą napędową gospodarki, powinny stać się w UE priorytetem na wszystkich poziomach.

1.16

EKES zaleca przyjęcie konkretnych działań zmierzających do utworzenia ścieżek dla rowerzystów i pieszych, przeznaczonych wyłącznie dla tego rodzaju mobilności zrównoważonej; ścieżki te powinny zostać zbudowane wszędzie tam, gdzie to możliwe, i powinny być połączone z intermodalnymi węzłami transportu publicznego.

2.1

Europa zalicza się do najbardziej zurbanizowanych regionów świata. Przeszło dwie trzecie jej mieszkańców żyje dziś na obszarach miejskich i odsetek ten stale rośnie (sprawozdanie Komisji Europejskiej z 2011 r. pt. „Miasta przyszłości”). W wielu miastach mobilność jest coraz bardziej utrudniona i coraz mniej zasobooszczędna; często cechują ją chroniczne zatory komunikacyjne, których roczny koszt szacuje się na 80 mld euro (całkowity koszt zatorów komunikacyjnych – zob. SEC(2011) 358 final), a także zła jakość powietrza, wypadki, zanieczyszczenie hałasem i wysokie emisje CO2. Mobilność miejska w Europie opiera się w dużej mierze na użyciu pojazdów prywatnych o napędzie konwencjonalnym.

2.2

Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Siim Kallas, który jest komisarzem odpowiedzialnym za mobilność i transport, stwierdził: „Rozwiązywanie problemów związanych z mobilnością w miastach jest obecnie jednym z najpoważniejszych wyzwań w dziedzinie transportu. Odniesiemy większy sukces, jeśli podejmiemy skoordynowane działania” (http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-1255_pl.htm).

2.3

Parlament Europejski i Rada UE uznały, że dla zwiększenia efektywności energetycznej i oszczędności energii konieczne jest przyjęcie właściwych strategii w sektorze transportu, aby zająć się problemem zużycia energii oraz emisji gazów cieplarnianych. Z myślą o tym przyjęto 23 kwietnia 2009 r. dyrektywę 2009/33/WE, która ma stymulować rynek ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów przeznaczonych do transportu drogowego, z uwzględnieniem oddziaływania na zużycie energii i na środowisko w całym cyklu życia.

2.4

Biała księga „Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu” COM(2011) 144 z 28 marca 2011 r. zmierza do stworzenia konkurencyjnego i nowoczesnego systemu transportowego stymulującego wzrost gospodarczy i zatrudnienie, do zmniejszenia zależności UE od ropy naftowej oraz do ograniczenia emisji CO2.

2.5

W UE transport jest odpowiedzialny obecnie za jedną czwartą łącznych emisji CO2 i znacząco przyczynia się, zwłaszcza na obszarach miejskich, do pogorszenia jakości powietrza (cząstki stałe, NOx, HC i CO). Stosowanie paliw alternatywnych wobec benzyny i oleju napędowego pozwoliłoby zmniejszyć oddziaływanie transportu miejskiego na środowisko, pod warunkiem że paliwa te będą produkowane w sposób zrównoważony.

2.6

W opinii „Plan działania na rzecz mobilności w miastach” (2) EKES w pełni poparł opublikowany przez Komisję Europejską w 2009 r. plan dotyczący mobilności w miastach, za pośrednictwem którego zaproponowała ona władzom lokalnym, regionalnym i krajowym ścieżki działań, które oferują jak najwyższą i jak najbardziej zrównoważoną jakość życia w obszarach miejskich. Niemniej jednak większość zaproponowanych środków nie miała charakteru wiążącego.

2.7

Wśród wytyczonych przez Komisję celów dotyczących konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu znajdują się „zmniejszenie o połowę liczby samochodów o napędzie konwencjonalnym w transporcie miejskim do 2030 r.; eliminacja ich z miast do 2050 r.; osiągnięcie zasadniczo wolnej od emisji CO2 logistyki w dużych ośrodkach miejskich do 2030 r.”, a także osiągnięcie do 2050 r. prawie zerowej liczby ofiar śmiertelnych w transporcie drogowym (3).

2.8

Spośród przedstawionych tu pokrótce inicjatyw podjętych przez Unię Europejską w dziedzinie zrównoważonej mobilności w miastach, w niniejszej opinii skupiono się na niedawnym komunikacie Komisji „Wspólne dążenie do osiągnięcia konkurencyjnej i zasobooszczędnej mobilności w miastach”. To właśnie zaczynając od miast, które charakteryzują się znaczną gęstością zaludnienia, można dokonać reorientacji aktualnego modelu rozwoju w kierunku bardziej efektywnego wykorzystania dostępnych zasobów.

2.9

Nowe wyzwania środowiskowe, które w niedalekiej przyszłości będą musiały zostać podjęte przez miasta i obywateli, sprawiły, że znaczenie kwestii mobilności miejskiej jeszcze bardziej wzrosło w związku z tworzeniem miast odpornych (transition town). Pojęcie odporności zastosowane do analizy polityki na rzecz mobilności w miastach powinno dostarczyć decydującego bodźca do skuteczniejszej integracji procesów przekształceń miast, a tym samym zagwarantować całościowe podejście do zarządzania, łączące politykę energetyczną, środowiskową i politykę na rzecz mobilności.

2.10

EKES popiera zastosowanie podejścia zintegrowanego, w ramach którego promowane będą środki w różnych sektorach, takich jak środowisko i zdrowie, czyste i zasobooszczędne technologie, poprawa infrastruktury, planowanie urbanistyczne i planowanie transportu, logistyka dostarczania towarów, innowacje i badania, bezpieczeństwo ruchu drogowego oraz uwrażliwianie opinii publicznej.

2.11

EKES podkreśla, jak ważne jest, by zwrócić szczególną uwagę na zmniejszanie liczby wypadków drogowych i poprawę zdrowia obywateli poprzez przyjęcie długofalowych strategii, które będą zmierzały do wdrożenia wszelkich stosownych środków z myślą o osiągnięciu ambitnych celów. Każde życie ludzkie uratowane dzięki tej polityce, każdy wypadek, którego uda się uniknąć, każdy ochroniony obywatel stanowią dla społeczeństwa nieoszacowaną wartość i to powinno stanowić kryterium oceny przy rozważaniu stopnia pilności określonych środków działania.

3.1

Strategie i inicjatywy europejskie były ukierunkowane na ułatwianie różnych form zrównoważonej mobilności miejskiej, aby sprzyjać innowacjom związanym z rodzajami i środkami transportu miejskiego, promowaniem intermodalnego systemu miejskiego, polityką na rzecz transportu publicznego oraz transportu pieszego i rowerowego, włączaniem kwestii mobilności miejskiej do zintegrowanych i strategicznych ram rozwoju miast. Niestety, dostępne fundusze uległy zmniejszeniu i nie wystarczają na inicjatywy, które koniecznie muszą zostać podjęte na różnych poziomach. Z kolei państwa członkowskie również obcięły środki kierowane do samorządów lokalnych, które w związku z tym musiały spowolnić realizację swoich planów ulepszania mobilności w miastach. Rzeczą naglącą jest radykalna zmiana kursu, powrót na właściwą drogę inwestycji i pracy, a przede wszystkim szybka poprawa jakości życia obywateli.

3.2

Inteligentne miasta i społeczności

3.3

Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz inteligentnych miast i społeczności stanowi kontynuację inicjatywy w zakresie inteligentnych miast i społeczności zapoczątkowanej w 2011 r. przez Komisję Europejską; zrzesza reprezentantów obywateli, przedsiębiorstw i społeczności oraz oferuje im przestrzeń, w której mogą identyfikować, opracowywać, wdrażać oraz urzeczywistniać nowatorskie rozwiązania. Zgodna z zasadami rozwoju zrównoważonego mobilność w miastach jest jednym z głównych zagadnień, na których partnerstwo to się skoncentruje. Inne kwestie to zrównoważone dzielnice i obszary zabudowane oraz infrastruktura i procesy zintegrowane w sektorach energii, ICT i transportu.

3.4

Civitas

3.5

Od 2002 r. inicjatywa Civitas, współfinansowana przez Komisję Europejską, ożywczo oddziaływała na miasta, umożliwiając wprowadzenie zrównoważonych systemów transportu w ponad 200 miastach europejskich. Dziś jest to sieć bardzo aktywnie działająca w tym sektorze. Komisja zamierza za pośrednictwem programu „Horyzont 2020” wzmocnić tę inicjatywę, sprzyjając wykorzystywaniu innowacyjnych technologii w celu przechodzenia na konkurencyjną i zasobooszczędną mobilność. EKES wielokrotnie podkreślał wagę tej i innych inicjatyw podjętych w zakresie wspierania zrównoważonej mobilności.

3.6

Transeuropejska sieć transportowa (TEN-T)

3.7

Unia Europejska wspiera realizację leżących we wspólnym interesie projektów w zakresie obszarów miejskich, takich jak np. projekty obejmujące poprawę operacji z zakresu logistyki miejskiej przeprowadzanych w ramach krajowego lub międzynarodowego łańcucha dostaw.

3.8

Porozumienie Burmistrzów

3.9

Przechodzenie na bardziej zrównoważone rodzaje transportu odbywa się bardzo powoli. Uruchomiona przez Komisję w 2008 r. inicjatywa Porozumienie Burmistrzów zachęca miasta będące jej sygnatariuszami, by włączały zagadnienia transportu i mobilności miejskiej do swoich planów działań na rzecz zrównoważonej energii, dbając o zaangażowanie obywateli, a ogólniej o udział społeczeństwa obywatelskiego (Wytyczne Porozumienia Burmistrzów dotyczące planów działań na rzecz zrównoważonej energii).

4.1

Komunikat skupia się na obecnych trudnościach związanych z mobilnością w miastach europejskich i na jej brak wydajności. Omawia się w nim takie problemy, jak poważne zatory komunikacyjne, wysokie emisje CO2, jakość powietrza, wypadki śmiertelne w miastach oraz skutki dla zdrowia ludzkiego.

4.2

Komunikat zmierza do zwiększenia wsparcia dla miast europejskich w ich wysiłkach zmierzających do rozwiązania problemów dotyczących mobilności miejskiej, aby zapewnić zrównoważony rozwój oraz zrealizować cele UE związane z tworzeniem bardziej konkurencyjnego i zasobooszczędnego europejskiego systemu transportowego.

4.3

Komisja wzmocni zatem swoje środki wsparcia w zakresie zrównoważonej mobilności w następujących dziedzinach wykazujących europejską wartość dodaną.

4.3.1

Wymiana doświadczeń i prezentacje sprawdzonych rozwiązań: stosowne środki służące rozpowszechnianiu najlepszych praktyk, specjalne portale internetowe, utworzenie grupy ekspertów to najważniejsze działania, jakie Komisja postanowiła podjąć w tym zakresie.

4.3.2

Dostarczenie ukierunkowanego wsparcia finansowego: dzięki unijnym funduszom strukturalnym i inwestycyjnym możliwe będzie przeprowadzenie konkretnych, wspólnie uzgodnionych działań, zwłaszcza w regionach znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji; z funduszy strukturalnych, Europejskiego Funduszu Społecznego i innych dostępnych funduszy w dalszym ciągu będą finansowane wydatki w zakresie transportu miejskiego.

4.4

Wspieranie badań naukowych i innowacji: inicjatywa Civitas 2020 w ramach programu „Horyzont 2020” umożliwi miastom, przedsiębiorstwom, środowisku akademickiemu i innym zainteresowanym stronom opracowywanie i wypróbowywanie nowych rozwiązań w dziedzinie mobilności w miastach.

4.4.1

Komisja proponuje w szczególności podjęcie takich oto kroków:

4.5

Zaangażowanie państw członkowskich: Komisja zachęca państwa członkowskie do tworzenia odpowiednich warunków, tak aby miasta i metropolie mogły opracowywać i wdrażać plany na rzecz zrównoważonej mobilności w miastach. Komisja kładzie największy nacisk na ten kierunek działania, dlatego bardzo ważne jest, aby państwa członkowskie zareagowały pozytywnie i podjęły stosowne zdecydowane kroki. Zasada pomocniczości jest w tym wypadku niezbędną strategią gwarantującą sukces, pod warunkiem że wszystkie zainteresowane strony z zaangażowaniem podejmą się swoich zadań.

4.6

Współpraca: Komisja formułuje szereg konkretnych zaleceń dotyczących prowadzenia działań skoordynowanych między wszystkimi poziomami sprawowania rządów oraz między sektorami publicznym i prywatnym w odniesieniu do czterech aspektów:

26.11.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 424/64

Sprawozdawca:

Richard ADAMS

1.1.

Ceny energii osiągnęły ogólnie rzecz biorąc rekordowo wysoki poziom i prawdopodobnie dalej będą rosły. Ma to dotkliwy wpływ na budżety wielu gospodarstw domowych w całej UE, a często także na budżety odbiorców przemysłowych. W komunikacie podkreślono potrzebę większej świadomości w społeczeństwie obywatelskim na temat tego, w jaki sposób struktura cen energii może pogodzić cele dotyczące przeciwdziałania zmianie klimatu z potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Bez tej świadomości nie ma co liczyć ani na wolę polityczną, ani na akceptację ze strony konsumentów.

1.2.

Ceny energii mogą stanowić dla przemysłu istotny czynnik konkurencyjności, lecz analiza gospodarcza konkurencyjności przemysłu nie powinna ograniczać się jedynie do tego aspektu. Należy również uwzględnić inne elementy, jak energochłonność, udział kosztów energii w całkowitych kosztach produkcji oraz marże zysku. Zasadnicze znaczenie ma konsekwentne w skali świata ograniczanie zmiany klimatu. Wiodąca rola Europy może powodować ryzyko utraty konkurencyjności, relokacji przemysłu i ucieczki emisji.

1.3.

Efektywność energetyczna, energia ze źródeł odnawialnych oraz inne lokalne źródła energii mogą poprawić bezpieczeństwo dostaw, lecz w każdym przypadku wiążą się z nimi czynniki kosztów, ryzyka, wpływu na środowisko i społecznej akceptacji. Ponieważ podejście i postawy różnią się w poszczególnych państwach, niezbędna jest przejrzysta analiza kosztów, zmiana i lepsza koordynacja instrumentów wsparcia (takich jak taryfy gwarantowane i regulacje ich dotyczące) w celu określenia możliwego do zaakceptowania koszyka energetycznego w każdym państwie członkowskim. Równie ważna jest współpraca z państwami sąsiadującymi.

1.4.

Trzeba zadbać o to, by przemysł także w przyszłości był w stanie, jak kiedyś, dostosować się do zmian, a także wspierać w szczególności zdolność sektora energii do przeprowadzenia niezbędnych inwestycji w systemie energetycznym. Będzie to wymagać zdecydowanego zaangażowania rządów, które musi być zgodne z europejskim wewnętrznym rynkiem energii.

1.5.

Należy ukończyć budowanie tego rynku, lecz jego pełen potencjał musi być wspierany odpowiednimi instrumentami rynkowymi, faktyczną koordynacją krajowej polityki energetycznej na poziomie UE oraz działaniami zmierzającymi w wyraźnie określonym wspólnym kierunku. Koniecznym warunkiem wstępnym jest ponowne położenie nacisku na przejrzyste i dokładne dane. Trzeba uwzględnić szczególną sytuację różnych państw członkowskich, np. kwestię istniejących „wysp energetycznych”, zaś przy kontroli cen należy wziąć pod uwagę fakt, że bez rozwiniętej infrastruktury, która wymaga znacznych inwestycji, nie da się urzeczywistnić wspólnego rynku wewnętrznego energii, a państwa nie będą mogły wykorzystywać jego atutów.

1.6.

Optymalizacja kosztów dzięki ściślejszej koordynacji i większej solidarności w UE jest kluczowa zwłaszcza z uwagi na fakt, iż kontrola polityki energetycznej pozostaje w bezpośredniej gestii państw członkowskich. Koordynacja była dość słaba w przeszłości, potrzeba więc nowego podejścia. Niezbędna jest też solidarność między państwami członkowskimi w obliczu rosnącej niepewności dostaw; należy ponadto położyć większy nacisk na dalsze wspólne badania i rozwój w celu rozwiązania ewidentnych problemów związanych z wytwarzaniem energii i łańcuchem dostaw.

1.7.

Zwiększanie płynności centrów obrotu gazem (tzw. hubów) przez grupy państw członkowskich może zoptymalizować i ograniczyć koszty, przyczyniając się do rozdzielenia cen ropy naftowej i gazu i zwiększenia elastyczności producentów.

1.8.

W celu zwiększenia koordynacji EKES wzywa do podjęcia działań i zapewnienia bezpośredniego wsparcia na rzecz szeroko zakrojonego programu obejmującego dialog na temat energii na poziomie europejskim. Należy uwzględnić tu konsumentów energii, zarówno gospodarstwa, jak i przemysł, a także handlowe i instytucjonalne podmioty łańcucha energetycznego, wraz z władzami lokalnymi, regionalnymi i krajowymi.

1.9.

Ten europejski dialog na temat energii – integrujący, reprezentatywny, niezależny i przejrzysty – powinien również stanowić podstawę nowego procesu zarządzania zaproponowanego przez Komisję na potrzeby realizacji celów z zakresu energii i klimatu określonych w pakiecie ramowym na 2030 rok.

2.1.

W ostatnich latach ceny energii, zwłaszcza energii elektrycznej, dla większości odbiorców indywidualnych i przemysłowych w UE rosły w tempie wyższym od inflacji. Wpływ tego wzrostu na budżet odczuły gospodarstwa domowe w całej Europie, a w niektórych państwach członkowskich znacznie zwiększyło się ubóstwo energetyczne. Niekorzystnie wpłynęło to także na konkurencyjność niektórych gałęzi przemysłu, zwłaszcza energochłonnych sektorów. W przeszłości przemysł często reagował na wysokie ceny poprawą efektywności energetycznej i specjalizacją w produkcji o wysokiej wartości dodanej, niemniej można zasadnie argumentować, że pole manewru w tej dziedzinie kurczy się. Sytuację dodatkowo utrudniło jeszcze pogorszenie koniunktury gospodarczej. Mimo zwiększania efektywności energetycznej i zmniejszania zużycia energii ceny dla większości odbiorców nadal rosną.

2.2.

W pakiecie przedstawionym przez Komisję w styczniu 2014 r. zawarto dwa ważne sprawozdania bezpośrednio nawiązujące do cen i kosztów. Jedno z nich to dokument roboczy służb Komisji w sprawie cen i kosztów energii, a drugi dotyczy związanych z energią zmian gospodarczych w Europie. W pakiecie wytyczono cele z zakresu energii i klimatu na okres do 2030 r. i stwierdzono, że uda się pogodzić ochronę klimatu, utrzymanie konkurencyjności przemysłu i udostępnienie obywatelom energii po przystępnych cenach. Będzie to wymagało wspólnego zrozumienia, uznania i propagowania konkretnych korzyści gospodarczych, społecznych i środowiskowych płynących z ograniczania emisji i ekologizacji gospodarki. W pakiecie zakłada się także w sposób dorozumiany uznanie żywotnego znaczenia pomocy publicznej oraz konieczności bardziej realistycznego podejścia do wyzwań, zwłaszcza jeśli chodzi o finansowanie. Komisja twierdzi, że „[wyznaczone] cele wysyłają wyraźny sygnał rynkom, zachęcając do prywatnych inwestycji w nowe rurociągi i sieci energetyczne bądź technologie niskoemisyjne” (1).

2.3.

W komunikacie w sprawie cen i kosztów energii, który jest przedmiotem niniejszej opinii, wskazano, za Międzynarodową Agencją Energetyczną (MAE) (2), że w wyniku szeregu czynników, jak ceny na rynkach światowych, niezbędne obszerne inwestycje w infrastrukturę i efektywność energetyczną oraz opłaty związane z polityką klimatyczną, cena energii pozostanie na obecnym rekordowo wysokim poziomie. Może to nie tyko mieć poważne konsekwencje dla konsumentów, ale oznacza także, że obecna cena hurtowa za jednostkę energii dla sektora energetycznego, wynosząca około 40 EUR za MWh, nie pozwoli sektorowi na przeprowadzenie inwestycji niezbędnych zarówno w celu zastąpienia starych zasobów, jak i przeciwdziałania zmianie klimatu. Niniejsza opinia skupia się na prawdopodobnej reakcji społeczeństwa obywatelskiego oraz na stopniu, w jakim możliwe jest wysłanie mocnych sygnałów rynkowych i zapewnienie odpowiedniej reakcji politycznej w celu osiągnięcia celów polityki.

3.1.

W ciągu pięciu lat od 2008 r. ceny detaliczne energii w Europie wzrosły, w niektórych państwach członkowskich nawet znacznie, mimo dość stabilnych hurtowych cen energii elektrycznej i niezmiennego poziomu hurtowych cen gazu. Skutki dla odbiorców indywidualnych i przemysłowych były znaczne, zwłaszcza w okresie załamania gospodarczego, i prawdopodobnie będą się nadal utrzymywać. Istnieją też istotne różnice między państwami członkowskimi, co oznacza, że niektórzy konsumenci płacą 250–400 % więcej niż inni. Duża część tych podwyżek wynika ze wzrostu kosztów przesyłu i dystrybucji oraz zwiększenia podatków i opłat. Niemniej jednak koszt energii pierwotnej nadal jest największym czynnikiem struktury cen.

3.2.

Rządy państw UE muszą do 2014 r. zakończyć tworzenie wewnętrznego rynku energii. Liberalizacja rynku przyczyni się do zwiększenia inwestycji oraz poprawy konkurencyjności i efektywności w szeregu dziedzin, co może przynieść korzyści w postaci obniżki cen. Odbiorcy indywidualni i przemysłowi (zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa) mogą obniżyć swe rachunki za energię, zmieniając dostawców na tańszych, jeżeli tych dostawców jest dostatecznie wielu.

3.3.

Rządy państw UE muszą także dalej rozwijać infrastrukturę energetyczną, dywersyfikować dostawy energii i drogi dostaw oraz przyjmować spójne stanowisko w negocjacjach z głównymi partnerami w zakresie energetyki.

3.4.

Państwa członkowskie powinny także zapewnić, by strategie energetyczne, za które płacą odbiorcy końcowi i podatnicy, były stosowane jak najefektywniej pod względem kosztów i zgodnie z najlepszymi praktykami.

3.5.

UE i rządy państw członkowskich powinny czynić większe starania na rzecz porównywalności kosztów sieci i praktyk. Konwergencja praktyk w dziedzinie sieci na poziomie europejskim może przyczynić się do zwiększenia efektywności i do zmniejszenia elementu ceny związanego z kosztami sieci.

3.6.

Odbiorcy indywidualni i przemysłowi mogą do pewnego stopnia przyczynić się do utrzymania kosztów energii na niskim poziomie poprzez poprawę efektywności energetycznej. Dobrowolne działania odbiorców indywidualnych polegające na dostosowaniu poziomu lub harmonogramu zużycia energii (reakcja na zapotrzebowanie) oraz innowacyjne technologie w dziedzinie energetyki mogą przyczynić się do oszczędności energii i środków finansowych.

3.7.

UE powinna kontynuować swoje starania w dyskusji z partnerami międzynarodowymi na temat dotacji związanych z energią oraz ograniczeń eksportowych, a także pomóc chronić niektórych odbiorców przemysłowych poprzez transfery fiskalne, zwolnienia oraz obniżki podatków i opłat.

3.8.

Zasadniczo Komisja opowiada się za urzeczywistnieniem jednolitego rynku energii w UE. Uważa, że gospodarstwa domowe i przemysł powinny podejmować działania w celu poprawy efektywności energetycznej, jak też przyjąć podejście oparte na reagowaniu na zapotrzebowanie oraz inne nowe technologie i innowacje w dziedzinie energetyki umożliwiające oszczędności energii i pieniędzy, a państwa członkowskie muszą znacząco zmodernizować przesył i dystrybucję. Zauważono, iż wzrost energii ze źródeł odnawialnych może mieć bezpośredni wpływ na poprawę bezpieczeństwa energetycznego. Uznaje się również, że problem ubóstwa energetycznego gospodarstw domowych w niektórych państwach członkowskich wymaga podjęcia działań, przede wszystkim za pomocą środków polityki społecznej. Należy także zareagować na ewentualne pogorszenie konkurencyjności przemysłu w dziedzinie energetyki, przede wszystkim na szczeblu WTO, poprzez ograniczanie dotowania energii przez kraje będące konkurentami UE na arenie międzynarodowej, a także poprzez inne transfery fiskalne.

4.1.

Strategia zaproponowana przez Komisję nasuwa trzy kluczowe pytania. Bez względu na urzeczywistnienie wewnętrznego rynku energii, czy można faktycznie uzasadnić kontynuowanie lub rozwijanie podejścia do „zielonej” gospodarki zgodnie z ramami na okres do 2030 r. i co oznaczałoby to dla cen i kosztów energii? Po drugie: czy społeczeństwo obywatelskie można przekonać, w drodze efektywnego dialogu społecznego, że takie podejście jest zasadne i możliwe do zaakceptowania? Po trzecie: czy możliwe będzie stymulowanie rynku w celu generowania w Europie inwestycji prywatnych w nowe rurociągi i sieci energetyczne oraz technologie niskoemisyjne?

4.2.

Energia – w różnych formach, w jakich występuje – jest przedmiotem największej pod względem wartości światowej wymiany handlowej. Ze względu na kluczową rolę energii w rozwoju gospodarczym, badania naukowe, eksploracja, rozwój oraz produkcja i dystrybucja energii będą z pewnością wymagały w najbliższej przyszłości ogromnych inwestycji. Odnosi się to również do podkreślonej przez ostatnie wydarzenia potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii, zgodnie z zasadą „światło nie może zgasnąć”, przy czym światło rozumiane jest jako element niezbędnej roli energii w nowoczesnych społeczeństwach. Trzeba jednak zdać sobie sprawę, że obecnie inne cele w polityce energetycznej, czy to na szczeblu krajowym czy unijnym, będą prawdopodobnie zależeć od bezpieczeństwa dostaw, co wymaga większej uwagi w komunikacie, gdyż może wiązać się także z dodatkowymi kosztami.

4.3.

Jednocześnie trzeba nadal uwzględniać i akcentować kilka istotnych czynników na poziomie globalnym, jeśli mamy sprostać krótko- i średnioterminowym kosztom przechodzenia na niskoemisyjną produkcję energii.

Nieuniknione jest przejście od paliw kopalnych na inne źródła energii. Istotnym czynnikiem jest tutaj tempo tej transformacji – musi być ono na tyle szybkie, by pozwolić na uniknięcie nadmiernych skutków dla środowiska, a jednocześnie umożliwić utrzymanie stabilnych struktur gospodarczych i społecznych. Kluczowe znaczenie będzie miało podjęcie wspólnych wysiłków na szczeblu globalnym, jak również utrzymanie zdolności UE do przyczynienia się do tej transformacji. Zasadnicze znaczenie ma konsekwentne w skali świata ograniczanie zmiany klimatu. Wiodąca rola Europy może powodować ryzyko utraty konkurencyjności, relokacji przemysłu i ucieczki emisji.

4.4.

Stało się już jasne, że rynki pozostawione same sobie często nie są w stanie sprostać problemom społecznym i ekologicznym. Nie jest to zresztą ich zadaniem. EKES sądzi, że rynki, choć nierzadko dobrze sobie radzą z krótkoterminowymi celami dotyczącymi kosztów i wydajności, muszą zostać przekształcone poprzez skuteczne instrumenty rynkowe, aby mogły również realizować priorytety społeczne (4). Wymaga to odpowiednich przepisów, wsparcia i zaangażowania ze strony społeczeństwa obywatelskiego oraz poważnego zobowiązania na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw.

4.5.

Jeżeli społeczeństwo nie zrozumie dylematu, przed którym stoi zarówno UE, jak i świat, nie pojawi się ani wola polityczna ani akceptacja ze strony konsumentów. Ceny będą prawdopodobnie nadal rosnąć, a konsumenci będą nadal usilnie przeciwko temu protestować. Wyzwanie polega na tym, by ograniczyć związane z tym skutki polityczne i społeczne.

4.6.

EKES uważa, że najbardziej skutecznym podejściem jest pełne zaangażowanie europejskich indywidualnych i przemysłowych odbiorców energii oraz gospodarczych i instytucjonalnych uczestników łańcucha energetycznego w czynny i twórczy dialog na temat tych zagadnień, co doprowadzi do podjęcia stosownych działań.

4.7.

W przedstawionym komunikacie takie podejście przejawia się w niewielkim stopniu. Chociaż wzmianki o „rynku” pojawiają się 41 razy, o „zaangażowaniu”, „obywatelach”, „dialogu” czy „konsultacji” wspomina się zaledwie kilkakrotnie, i to marginalnie. To samo można zaobserwować w dokumencie dotyczącym ram polityki na lata 2020–2030.

4.8.

W tej sprawie niezbędne są spójność i działanie. W dokumencie ramowym z 2011 r. pt. „Plan działania w zakresie energii do roku 2050” uznano znaczenie tej kwestii i omówiono ją szerzej (punkt 3.4: „Zaangażowanie społeczeństwa ma znaczenie kluczowe”). Działań jednak podjęto niewiele.

4.9.

EKES wzywa w związku z tym instytucje UE i państwa członkowskie do pilnego przyjęcia i wdrożenia ram dla europejskiego dialogu na temat energii, co Komitet postulował już w 2013 r. w opinii w sprawie potrzeb i metod udziału i zaangażowania obywateli w dziedzinie polityki energetycznej (5). Taki dialog odgrywałby rolę w ustanowieniu i utrzymaniu ogólnounijnego procesu zarządzania z myślą o realizacji celów z zakresu energii i klimatu.

4.10.

W procesie tym należy podkreślić następujące elementy:

4.11.

Wspomniano już o zróżnicowaniu cen energii w UE. Chociaż jest to częściowo powodowane różnicami w kosztach produkcji i dostaw, to innym istotnym czynnikiem odpowiedzialnym za taki stan rzeczy jest szeroki wachlarz podatków i opłat nakładanych na energię. We wszystkich państwach członkowskich opodatkowanie energii jest ważną częścią dochodów rządowych. Oznacza to, że nawet jeśli wykluczy się z tego opodatkowanie ropy naftowej, to istotnym wyzwaniem będzie znalezienie innych źródeł dochodów, by zastąpić ewentualne obniżenie podatków (6).

4.12.

Należy jednak odnotować, że wysokie opodatkowanie niektórych rodzajów energii jest obecnie akceptowane, aczkolwiek niechętnie. W UE opodatkowanie ropy stanowi ponad 55 % jej ceny w porównaniu na przykład do 14 % w USA i 41 % w Japonii.

4.13.

Trzeba uwzględnić szczególną sytuację różnych państw członkowskich, np. kwestię istniejących „wysp energetycznych”, zaś przy kontroli cen należy wziąć pod uwagę fakt, że bez rozwiniętej infrastruktury, która wymaga znacznych inwestycji, nie da się urzeczywistnić wspólnego rynku wewnętrznego energii, a państwa nie będą mogły wykorzystywać jego atutów.

5.1.

Wewnętrzny rynek energii jest szczególnie problematyczną kwestią, gdyż bezpieczeństwo dostaw energii należy do żywotnych interesów narodowych i, mimo postępów poczynionych w kierunku urzeczywistnienia wewnętrznego rynku energii, pozostaje w przeważającej mierze pod bezpośrednią kontrolą lub wpływem państwa. Czynniki technologiczne, geograficzne czy też związane z zasobami również przyczyniają się do trudności rynkowych, np. w porównaniu z wieloma kategoriami dóbr konsumpcyjnych.

5.1.1.

Cel dotyczący urzeczywistnienia jednolitego rynku energii elektrycznej i gazu wyznaczony w trzecim pakiecie energetycznym z 2009 r. nie zostanie zrealizowany, a istotne aspekty liberalizacji sektora energii okazały się trudne do wykonania. Osiągnięcie korzyści płynących z integracji rynku spotkało się z oporem rządów, przedsiębiorstw i społeczeństwa. W niektórych państwach członkowskich panuje przekonanie, że szeroko zakrojone zmiany w sposobie produkcji, dystrybucji i zużycia energii mogą mieć trudne do zaakceptowania skutki.

5.1.2.

Chociaż odnotowuje się zbliżenie cen hurtowych w Europie Środkowej i Zachodniej, ceny detaliczne wciąż są rozbieżne ze względu na to, iż państwa członkowskie stosują różne krajowe systemy wspierania inwestycji w sektorze energetycznym oraz z uwagi na zróżnicowane strategie krajowe dotyczące dystrybucji tych kosztów wśród konsumentów końcowych. W efekcie rozwija się „powierzchowny” rynek energii elektrycznej, który tylko optymalizuje funkcjonowanie obecnego systemu europejskiego. To jednak nie wystarczy. Potrzebny jest bowiem „głęboki” rynek, który będzie stymulował optymalne inwestycje na skalę europejską, zarówno po to, by w ogóle miały one miejsce, jak i po to, by zapewnić ich efektywność pod względem kosztów. Istotne znaczenie ma np. zmiana i lepsza koordynacja instrumentów wsparcia (takich jak taryfy gwarantowane i regulacje ich dotyczące).

5.1.3.

Wymaga to zwiększenia płynności rynkowej i ustalania cen – zwłaszcza gazu – za pośrednictwem hubów. Niektóre państwa członkowskie ustanowiły rynki obrotu gazem, ale rynkom tym wciąż brakuje wystarczającej płynności, by zapewnić rentowną alternatywę wobec wszechobecnej indeksacji w oparciu o ceny ropy naftowej, a także by zapewnić rynkowy system ustalania cen. Zatem należy koniecznie rozwijać regionalne centra obrotu gazem i poprawiać ich wzajemne połączenia pod względem zdolności przesyłowej, ustaleń umownych i dostępu do rynku; należy zwłaszcza rozwijać elastyczne transze dostaw. Zapewnienie producentom energii dostępu do rynków gazu sprawia, że mogą oni w bardziej elastyczny sposób optymalizować okresy wytwarzania energii. Mogą więc unikać wytwarzania energii w okresach przynoszących straty i utrzymywać konkurencyjność zakładów, co sprawi, że będą w mniejszym stopniu przerzucać niepokryte koszty na konsumentów.

5.1.4.

Nadal nie ma jasności co do szczegółowej struktury cen energii w państwach członkowskich. Prowadzone przez Komisję szczegółowe badania zmierzające do zwiększenia przejrzystości zarówno struktury cen energii, jak i rozmiaru i wpływu dotacji w zakresie energii będą miały kluczowe znaczenie dla stworzenia podstawy równych warunków działania pod względem produkcji i cen energii. Istnieje potrzeba ciągłego pozyskiwania danych dotyczących cen i kosztów energii na poziomie elektrowni, tak aby zwiększyć przejrzystość warunków działalności, z którymi mierzą się sektory przemysłowe, a także oprzeć politykę na solidnych danych. Zapewnienie przejrzystości jest niezbędne jako pierwszy krok w kierunku efektywnych pod względem kosztów decyzji politycznych i konstruktywnej dyskusji ze społeczeństwem. Odnosi się to również do struktury poziomu zysków dostawców energii. Brak odpowiednich danych statystycznych może podważyć wiarygodność decyzji przedstawianych jako oparte na dowodach. Takie dane statystyczne powinny być dostępne na wszystkich poziomach sprawowania rządów.

5.1.5.

Przemysł może (i miało to miejsce w przeszłości) inwestować w zmniejszanie intensywności wykorzystania energii. Inwestycje takie wymagają niemniej akceptowalnego poziomu zwrotu, a ponadto z czasem stają się coraz droższe.

5.1.6.

W przeszłości UE i państwa członkowskie chroniły słabsze gałęzie przemysłu, stosując szereg środków, jak przydział bezpłatnych uprawnień, zwolnienia z podatków i opłat oraz, w ograniczonych wypadkach, rekompensata. Ze względu na to, że różnice kosztów polityki klimatycznej UE i niektórych z jej największych partnerów handlowych nie zmniejszą się w najbliższej przyszłości, Komisja powinna ocenić obecne ramy i zbadać nowe sposoby podejścia, które byłyby w większym stopniu zbieżne z rynkiem wewnętrznym, tak aby pomóc sektorom wrażliwym.

5.1.7.

Ponieważ bezpieczeństwo energetyczne stanowi żywotny interes narodowy, rządy zaakceptują nadzwyczajne dodatkowe koszty, by zapewnić dostawy. Państwom członkowskim, kierującym się zasadą suwerenności, z trudem udaje się uzgodnić zadowalający proces zarządzania na poziomie UE, a więc są gotowe zaakceptować mniej optymalne struktury rynku. Niemniej solidarność ma kluczowe znaczenie w sytuacji niepewności energetycznej, by zapewnić trwałe dostawy energii.

5.1.8.

Ogólnie nie widać, by wysoce rozbieżne krajowe polityki energetyczne uwzględniały potrzebę głębszej integracji na szczeblu UE. Osłabia to wewnętrzny rynek energii i wysyła sprzeczne sygnały inwestycyjne. EKES uważa, że konieczny jest decydujący krok w kierunku prawdziwej europejskiej wspólnoty energetycznej, by skoordynować krajowe strategie energetyczne, szczególnie w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii w UE po najniższych kosztach.

5.2.1.

Zasadniczo koncepcja przestawienia się na bardziej zrównoważoną, zasobooszczędną gospodarkę jest dobrze ugruntowana. W praktyce jednak recesja gospodarcza, światowa konkurencja i brak porozumienia między państwami członkowskimi co do priorytetów wpłynęły niekorzystnie na tempo i skuteczność tej transformacji (7).

5.2.2.

Deklaracje polityczne o ekologizacji gospodarki często zawierały tylko gołosłowne poparcie dla unijnego celu zrównoważonego rozwoju i nie uwzględniały ani zakresu zmian gospodarczych i społecznych, które ona ze sobą przyniesie, ani przeszkód strukturalnych.

5.2.3.

Cel ten nierzadko mylnie interpretowano, sądząc, że wystarczy poprawić dotychczasową działalność gospodarczą, tak by była bardziej ekologiczna (np. poprzez obniżenie emisji dwutlenku węgla), i żywiono nadzieję, że w ten sposób zwiększy się wzrost i zatrudnienie. Ekologizacja gospodarki wymaga jednak o wiele głębszego przekształcenia wzorców produkcji i konsumpcji – a także stylu życia – niż społeczeństwo byłoby prawdopodobnie skłonne zaakceptować w ciągu zaledwie dziesięciolecia. Trzeba byłoby przekształcić praktycznie wszystkie rodzaje działalności gospodarczej i nie ma pewności, jaki byłby poziom wzrostu i zatrudnienia w okresie przejściowym między gospodarką tradycyjną a ekologiczną. Powinny temu towarzyszyć skoordynowane wysiłki w dziedzinie badań i rozwoju.

5.2.4.

Ponadto poważnie bagatelizuje się przeszkody utrudniające sprawną, skuteczną i korzystną ekologizację gospodarki. Ceny odgrywają rolę w następujących zagadnieniach: