10.7.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 198/1

1.1

We wcześniejszych opiniach oraz w ramach przygotowywania tzw. pakietu 20/20/20 EKES zdecydowanie poparł odnawialne źródła energii (OZE).

1.2

Wspieranie OZE na poziomie UE ma na celu zmniejszenie związanej z energią emisji gazów cieplarnianych (co wnosi wkład w rolę UE w ochronie klimatu) oraz ograniczenie uzależnienia od importu (co zwiększa bezpieczeństwo dostaw energii).

1.3

Rosnący udział nieciągłych OZE wywołał intensywne debaty na temat technicznych i gospodarczych skutków tego zjawiska. Na wniosek irlandzkiej prezydencji EKES zamierza wnieść więcej jasności i przejrzystości do rozważań dotyczących tego zagadnienia.

1.4

Gdy udział nieciągłych OZE w koszyku energetycznym przekracza pewien poziom, niezbędne staje się wprowadzenie do systemu energetycznego dodatkowych elementów, takich jak rozbudowa sieci, instalacje służące magazynowaniu i elastycznemu wykorzystaniu energii elektrycznej, a także moce rezerwowe. Dlatego Komitet zaleca położenie nacisku na rozwój i instalację tych jeszcze brakujących elementów.

1.5

Jeśli te komponenty nie są jeszcze dostępne, to czasami albo niemożliwe staje się wykorzystywanie wyprodukowanej energii, albo sieci i systemy kontroli mogą być nadmiernie obciążone. Skutkiem tego jest niewydajne użytkowanie istniejących instalacji oraz zagrożenia dla bezpieczeństwa dostaw energii i funkcjonowania europejskiego rynku energii.

1.6

Trzeba zatem starannie (ponownie) określić zasady wprowadzania OZE do systemu energetycznego, aby zapewnić bezpieczeństwo dostaw przez cały czas i zagwarantować, że produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych będzie odpowiadać zapotrzebowaniu.

1.7

Zwiększenie zdolności produkcji energii z nieciągłych OZE nadal wymaga znacznych inwestycji w stworzenie i obsługę brakujących elementów pełnego systemu. W szczególności rozwój i instalacja wystarczającej ogólnej pojemności magazynowej stanowi wyzwanie, szansę oraz absolutną konieczność.

1.8

W rezultacie natężenie wykorzystywania technologii produkcji energii z nieciągłych OZE może doprowadzić do znacznego wzrostu kosztów energii elektrycznej, które – jeśli zostaną przeniesione na konsumentów – mogłyby spowodować znaczny wzrost cen elektryczności.

1.9

Zrównoważony system energetyczny oparty w dużym stopniu na źródłach odnawialnych – mimo że niesie ze sobą dodatkowe koszty w porównaniu z obecnymi systemami opartymi na źródłach kopalnych – jest w perspektywie długoterminowej jedynym przyszłościowym rozwiązaniem. Należy także zauważyć, że wzrost kosztów jest nieunikniony ze względu na porozumienie co do internalizacji kosztów zewnętrznych oraz zaprzestania dotacji związanych z energią ze źródeł kopalnych.

1.10

Dlatego Komitet zaleca, by Komisja zleciła przeprowadzenie odpowiedniej dogłębnej analizy ekonomicznej problemu będącego przedmiotem niniejszej opinii, w której to analizie zbadano by otwarte kwestie pod kątem ilościowym.

1.11

Dalszymi skutkami gospodarczymi tego wzrostu kosztów będą (i) potencjalne osłabienie konkurencyjności europejskiego przemysłu oraz (ii) większe obciążenia, zwłaszcza słabszych grup społecznych.

1.12

W związku z tym istnieje ryzyko, że nastąpi dalsza delokalizacja działalności produkcyjnej do państw położonych poza UE, gdzie energia jest tańsza. Taki bieg wydarzeń nie tylko nie służyłby przeciwdziałaniu zmianie klimatu (ze względu na ucieczkę emisji), ale także naraziłby na szwank gospodarkę i dobrobyt UE.

1.13

Ponieważ mogą się pojawić dodatkowe koszty wynikające z nieodpowiednich dotacji i stosowania różnych zachęt w poszczególnych państwach europejskich, trzeba w sposób otwarty i przejrzysty omówić kwestię kosztów, w tym też alternatywne strategie energetyczne, nawiązując również do kosztów zewnętrznych różnych systemów energetycznych i powiązań między nimi.

1.14

Potrzebna jest zatem wspólna europejska polityka energetyczna i wewnętrzny rynek energii. Mogłoby to zapewnić podstawę wiarygodnych ram prawnych wzbudzających zaufanie oraz umożliwiających inwestycje energetyczne i tworzenie systemów ogólnoeuropejskich, co jest nadrzędnym celem wysiłków zmierzających do utworzenia europejskiej wspólnoty energetycznej.

1.15

Aby umożliwić technologiom OZE konkurowanie na wolnym rynku, potrzebny jest skuteczny i bardziej rynkowo ukierunkowany instrument wsparcia służący realizacji celów ekologicznych, społecznych i gospodarczych, uwzględniający możliwe koszty zewnętrzne i obejmujący całą UE.

1.16

W tym celu można by także wykorzystać odpowiednio ustalone opłaty (np. podatek) za emisję dwutlenku węgla. Komitet zaleca, by Komisja wspólnie z państwami członkowskimi opracowała odpowiednie inicjatywy polityczne dotyczące takiego instrumentu wsparcia. Pozwoliłoby to wyeliminować wszystkie inne instrumenty wspierające penetrację rynku przez różne źródła energii.

1.17

Ze względu na globalny charakter problemów związanych z klimatem oraz międzynarodową integrację gospodarczą trzeba w większym stopniu skupiać się na światowej sytuacji gospodarczej i światowych emisjach dwutlenku węgla. Podstawowe znaczenie mają zatem globalne porozumienia dotyczące ochrony klimatu.

1.18

Ważnym elementem dalszych działań byłoby nawiązanie dialogu publicznego – europejskiego dialogu energetycznego – nt. energii w całej Europie. Propozycję taką przedstawił Komitet w przyjętej niedawno opinii i została ona z zadowoleniem przyjęta przez Komisję. Wreszcie, zanim podjęte zostaną ostateczne decyzje o długofalowych skutkach, potrzebna jest analiza skutków planu działania w dziedzinie energii na rok 2050 dla gospodarki UE i jej konkurencyjności w świecie.

2.1

Komitet przyjmuje z zadowoleniem otrzymany od prezydencji irlandzkiej wniosek o opinię w sprawie tego poważnego problemu, który trzeba rozwiązać, jeśli chcemy osiągnąć cele wytyczone w planie działania w dziedzinie energii na rok 2050. We wcześniejszych opiniach oraz w ramach przygotowywania tzw. pakietu 20/20/20 EKES zdecydowanie poparł odnawialne źródła energii.

2.2

Ponadto Komitet analizował kwestie powiązane z tematyką niniejszej opinii, ostatnio w opinii w sprawie włączenia energii odnawialnej do rynku energii (CESE 1880/2012). Komitet apelował o dalsze tworzenie instalacji przekształcających energię z OZE w energię elektryczną, aczkolwiek w ramach zrównoważonego koszyka energetycznego. Zalecił, by w większym stopniu skupić się na gospodarczych i społecznych aspektach oraz na ograniczaniu wzrostu kosztów, przede wszystkim dzięki stosownym opłatom za emisję dwutlenku węgla, które powinny być jedynym wykorzystywanym instrumentem wsparcia. W niniejszej opinii zasadniczo przyjęto takie samo podejście.

2.3

Jeśli chodzi o kontekst i punkt wyjścia niniejszej opinii, należy poruszyć następujące kwestie:

3.1

Kluczową kwestią ekonomiczną, z jaką musi zmierzyć się każdy system dostaw energii, są koszty utworzenia i funkcjonowania całego systemu – od producentów energii po konsumentów – oraz ich wpływ na potencjał gospodarczy, konkurencyjność i zrównoważoność społeczną.

3.2

W ostatnich latach koszty znacznie wzrosły we wszystkich sektorach dostaw energii. Dotyczy to paliw kopalnych, takich jak ropa naftowa czy gaz (w przypadku których sytuację pogarszają podatki i inne opłaty), nowych elektrowni jądrowych, ze względu na duże dodatkowe koszty związane z systemami zabezpieczeń, a także szczególnie OZE, ze względu na znaczne dotacje i mechanizmy wsparcia niezbędne do penetracji rynku. Ponadto w pełnym systemie pojawiają się koszty pośrednie związane z rozwojem sieci, mocą regulacyjną i rezerwami mocy oraz koszty zewnętrzne, różne w zależności od danej technologii energetycznej.

3.3

Z powodu różnic między dotacjami i/lub podatkami stosowanymi w poszczególnych państwach członkowskich w odniesieniu do konkretnych źródeł energii, uzyskanie całościowego, ogólnounijnego obrazu kosztów związanych z każdym ze źródeł jest zadaniem szczególnie trudnym i złożonym. Kwestię tę omówiono także w punkcie 4.

3.4

W tej części opinii omawiane są oczekiwane koszty związane z rosnącym udziałem nieciągłych OZE, a w jej dalszej części przedstawiono możliwe skutki gospodarcze i zalecane działania. Choć także w przypadku innych źródeł energii koszty mogą wzrosnąć, obecne prognozy dotyczące przyszłego rozwoju sytuacji paliw kopalnych, zarówno jeśli chodzi o ich wykorzystywanie, jak i o koszty, w dużej mierze są odzwierciedleniem debat nad możliwościami związanymi z gazem i olejem łupkowym oraz znacznych różnic w cenie energii między państwami członkowskimi UE a np. USA. Choć może to być ważny czynnik w analizie korzyści i zagrożeń gospodarczych płynących z wzrostu produkcji energii z nieciągłych OZE, w niniejszej część opinii skupiono się na oczekiwanych kosztach związanych z większym wykorzystywaniem nieciągłych OZE.

3.5

Trzeba zaznaczyć, że są to jedynie wstępne rozważania, gdyż nie jest dostępna żadna niezależna i autorytatywna analiza zawierająca wszechstronny model kosztów energii, obejmujący nie tylko wszystkie znane koszty zewnętrzne, ale także uwzględniający istotny wpływ najnowszych odkryć, jeśli chodzi o pozyskiwanie i produkcję niekonwencjonalnych paliw kopalnych. Wreszcie, zanim podjęte zostaną ostateczne decyzje o długofalowych skutkach, Komisja powinna zlecić przeprowadzenie analizy ekonomicznej skutków planu działania w dziedzinie energii na rok 2050 dla gospodarki UE i jej konkurencyjności w świecie. Należałoby przy tym rozważyć także społeczno-ekonomiczne korzyści związane z energią ze źródeł odnawialnych.

3.6

Koszty zewnętrzne odgrywają kluczową rolę w debacie na temat różnych źródeł energii (a zwłaszcza energii jądrowej). Technologie OZE także mogą wiązać się z zagrożeniami (np. przerwanie zapory, materiały toksyczne) i kosztami zewnętrznymi (np. zajmowanie znacznych terenów). Ilościowa analiza tych czynników i powiązań między nimi (np. ze względu na rezerwowe elektrownie wykorzystujące paliwa kopalne) wykracza poza zakres niniejszej opinii, ale powinna stać się przedmiotem przyszłych debat.

3.7

Jeśli ilość wprowadzanej do systemu energii produkowanej z nieciągłych OZE będzie nadal rosnąć, pośrednie koszty systemowe przewyższą bezpośrednie koszty instalacji produkujących energię elektryczną. Choć bezpośrednie koszty takich zakładów znacznie spadły, to nadal zakłady te nie są konkurencyjne bez dotacji i powoduje to wzrost rachunków za energię. Jednakże wspomniane poniżej dodatkowe czynniki kosztowe całego systemu energetycznego zyskają istotnie na znaczeniu tylko w sytuacji, gdy wzrośnie relatywny udział OZE. Poniżej zostało to dogłębniej wyjaśnione.

3.8

Nieciągła produkcja. Energia wiatrowa i słoneczna są produkowane tylko wtedy, gdy wieje wiatr lub świeci słońce. Oznacza to że instalacje wykorzystywane do przekształcania nieciągłych OZE w energię elektryczną osiągają maksymalny poziom produkcji jedynie przez ograniczoną liczbę godzin rocznie; czas wykorzystania mocy zainstalowanej wynosi ok. 800–1 000 godzin w przypadku ogniw fotowoltaicznych (w Niemczech) oraz ok. 1 800–2 200 godzin w przypadku lądowej energii wiatrowej i ok. dwa razy więcej godzin w przypadku morskiej energii wiatrowej. Na przykład w 2011 r. produkcja energii z ogniw fotowoltaicznych i turbin wiatrowych w Niemczech (dane za „Energie Daten 2011”, Federalne Ministerstwo Gospodarki) wynosiła odpowiednio niewiele ponad 10 % i prawie 20 % teoretycznego łącznego rocznego potencjału energetycznego, który można byłoby osiągnąć przy stałej produkcji. Dla porównania elektrownie jądrowe i wykorzystujące paliwa kopalne mogą osiągnąć znacznie wyższy (80–90 %) poziom średniego rocznego użytkowania (tzn. ponad 7 000 godzin przy pełnym obciążeniu), co umożliwia ich wykorzystywanie do obsługi obciążenia podstawowego.

3.9

Nadwyżka mocy. Oznacza to, że aby zastąpić roczną średnią produkcję z tradycyjnych źródeł energii (kopalnych i jądrowych), wykorzystując nieciągłe źródła odnawialne, konieczne będzie zwiększenie zdolności produkcyjnej w stopniu znacznie przewyższającym szczytowe obciążenie roczne. Trzeba będzie zbudować i utrzymać znaczne instalacje produkcyjne posiadające nadwyżkę mocy oraz znaczne dodatkowe instalacje służące do przesyłu i dystrybucji. Przy tym potrzeba będzie jeszcze więcej tych instalacji ze względu na straty energii podczas magazynowania i ponownego wykorzystywania.

3.10

Dwa typowe przypadki. Skutki tej konieczności ilustrują dwie typowe sytuacje; z jednej strony, w danym okresie większość instalacji produkcyjnych dostarcza energii elektrycznej ( nadmierna podaż ), a z drugiej w danym okresie tylko niewystarczająca mniejszość tych instalacji działa ( nadmierny popyt ).

3.11

Nadmierna podaż. Z uwagi na potrzebę nadwyżki mocy w wypadku, gdy energia elektryczna produkowana z energii wiatrowej i słonecznej przekracza zdolność przesyłową sieci i aktualne zapotrzebowanie ze strony dostępnych w danym momencie konsumentów, możliwe są trzy warianty: albo produkcja zostaje częściowo zatrzymana (co oznacza że pewna potencjalna produkcja energii pozostaje niewykorzystana), albo sieć zostaje przeciążona, albo – jeśli istnieją niezbędne instalacje – nadwyżka energii elektrycznej może zostać zmagazynowana i następnie dostarczona konsumentom, gdy produkcja z energii wiatrowej lub słonecznej stanie się niewystarczająca. Oczekuje się, że elastyczność użytkowania energii może pomóc załagodzić tę sytuację (zob. pkt 3.16).

3.11.1

Przeciążenie sieci i bezpieczeństwo dostaw energii. Energia produkowana przez niemieckie elektrownie wiatrowe lub słoneczne już teraz od czasu do czasu przeciąża obecne sieci przesyłowe w krajach sąsiednich (zwłaszcza w Polsce, Republice Czeskiej, Słowacji i na Węgrzech; za portalem EurActiv z 21 stycznia 2013 r.), co jest źródłem niezadowolenia, stanowi zagrożenie dla funkcjonowania sieci i powoduje dodatkowe koszty ze względu na konieczność podejmowania działań zaradczych oraz inwestowania w systemy ochronne (takie jak przesuwniki fazowe). Istnieje ryzyko, że tolerancja napięcia zostanie znacznie przekroczona i pojawi się poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa dostaw.

3.11.2

Magazynowanie. Jeśli chcemy (i) uwolnić system energetyczny od przeciążeń związanych z nadmiernymi dostawami energii wynikającymi z nadwyżek mocy produkcyjnej będących nieodłącznym skutkiem coraz większego wykorzystywania nieciągłych OZE oraz (ii) magazynować tę energię do wykorzystania w przyszłości, rozwój i instalacja wystarczającej ogólnej pojemności magazynowej stanowi wyzwanie, szansę oraz absolutną konieczność.

3.11.3

Straty energii podczas jej magazynowania. Choć elektrownie szczytowo-pompowe cechują się najmniejszą utratą energii i są szeroko stosowane już od wielu dziesięcioleci, ze względu na czynniki ekonomiczne i naturalne oraz potrzebę akceptacji ze strony społeczeństwa obecnie możliwości szerszego i skutecznego wykorzystywania takich systemów w Europie są bardzo ograniczone. Inne systemy magazynowania energii nadające się do stosowania na szeroką skalę są nadal w fazie opracowywania. Prognozy sugerują, że dostawy energii elektrycznej z innowacyjnych instalacji magazynowych będą co najmniej dwa razy droższe od niemagazynowanej energii elektrycznej (Niels Ehlers, „Strommarktdesign angesichts des Ausbaus fluktuierender Stromerzeugung”, 2011 r.); oznacza to współczynnik strat wynoszący co najmniej dwa. W tej dziedzinie istnieje szczególnie duża potrzeba badań i rozwoju.

3.11.4

Opracowanie pełnego systemu dostaw energii elektrycznej musi być priorytetem. W rezultacie, aby móc dalej włączać do systemu instalacje produkujące energię z nieciągłych OZE, priorytetem będzie musiała być przede wszystkim instalacja i rozpoczęcie działania brakujących elementów pełnego systemu, w szczególności odpowiedniej infrastruktury przesyłowej i systemów magazynowania, a także systemów elastycznego użytkowania.

3.11.5

Wstępne działania. Jeśli nadal zasadne ma być priorytetowe wprowadzanie energii z OZE do sieci, to musi się to odbyć w taki sposób, by nie przekroczyć tolerancji napięcia sieci i by produkcja energii z OZE mogła zaspokajać zapotrzebowanie, nie zagrażając bezpieczeństwu dostaw energii. W przeciwnym razie konieczna byłaby zmiana zasad priorytetowego wprowadzania energii z OZE do sieci.

3.12

Nadmierny popyt. Ponieważ produkcja energii z OZE jest nieciągła, źródła te mogą wnosić jedynie ograniczony wkład w gwarantowaną zdolność produkcyjną, tzn. w zapewnianie zaspokojenia rocznego szczytowego zapotrzebowania na moc. Niemiecka Agencja Energetyczna (Dena) („Integration EE”, Dena, 2012 r.) szacuje, że wkład ten wynosi 5–10 % w przypadku energii wiatrowej oraz jedynie 1 % w przypadku energii słonecznej (w porównaniu z 92 % w przypadku elektrowni opalanych węglem brunatnym). Odsetki te mogą być niższe lub wyższe w zależności od położenia geograficznego i warunków klimatycznych w poszczególnych państwach.

3.13

Elektrownie rezerwowe. Oznacza to, że konwencjonalne elektrownie (elektrownie rezerwowe) nadal będą potrzebne, aby równoważyć niewystarczającą produkcję energii z OZE i zapewniać niezawodną zdolność produkcyjną, którą można regulować. Konwencjonalne elektrownie pozostaną niezbędne do czasu, gdy będziemy mieli wystarczająco dużo innowacyjnych instalacji magazynowania energii elektrycznej. Niektóre konwencjonalne technologie przestały już być opłacalne ekonomicznie, są jednak konieczne, by zapewnić stabilną pracę sieci. Jeśli te elektrownie rezerwowe wykorzystują paliwa kopalne (a nie na przykład wodór wytwarzany w procesie elektrolizy zasilanym energią ze źródeł odnawialnych), to trudniejsze staje się osiągnięcie celu wytyczonego w planie działania w dziedzinie energii na rok 2050.

3.13.1

Utrzymywanie zdolności produkcyjnych w rezerwie. W porównaniu ze zwykłymi elektrowniami obsługującymi obciążenie podstawowe elektrownie rezerwowe są mniej intensywnie wykorzystywane w ciągu roku i dlatego działają mniej wydajnie i mają wyższe zmienne koszty. Stąd też koszty ich całego cyklu życia są wyższe niż w przypadku zwykłych elektrowni. Zachęty ekonomiczne potrzebne do zapewnienia niezbędnych rezerwowych zdolności produkcyjnych są obecnie przedmiotem dyskusji (Veit Böckers et alt., „Braucht Deutschland Kapazitätsmechanismen für Kraftwerke? Eine Analyse des deutschen Marktes für Stromerzeugung”, Vierteljahrshefte zur Wirtschaftsforschung, 2012 r.).

3.14

Niwelowanie różnic regionalnych. Oprócz elektrowni rezerwowych i technologii magazynowania dalszym możliwym rozwiązaniem jest wyeliminowanie różnic regionalnych w zakresie nadmiernej podaży i nadmiernego popytu w określonych momentach, np. gdy wiatr wieje w Europie Północno-Zachodniej, ale nie w Południowo-Wschodniej. Wybór tego rozwiązania oznacza jednak, że regiony o wysokiej wietrzności będą musiały mieć w określonych momentach nadwyżki mocy wystarczające do zaspokojenia zapotrzebowania w regionach, w których w danym momencie brakuje wiatru, i że wszystkie te regiony będą połączone odpowiednimi liniami przesyłowymi.

3.15

Rozbudowa sieci przesyłowych energii elektrycznej. Ponieważ znaczna większość zdolności produkcji energii z OZE jest wprowadzana do sieci niskiego i średniego napięcia, konieczna będzie rozbudowa i wzmocnienie tych sieci. Przesuwniki fazowe i systemy kontroli (inteligentne sieci) także będą musiały zostać dostosowane do nowej roli sieci dystrybucyjnych. Ponadto pilnie potrzebne są inwestycje w sieci przesyłowe wysokiego napięcia, ponieważ niewystarczające połączenia międzysystemowe (np. między północą a południem Niemiec) prowadzą do niezaplanowanych przepływów energii, które zagrażają bezpieczeństwu działania systemów przesyłowych. Dzieje się tak po części dlatego, że większość elektrowni wiatrowych nie jest ulokowana w pobliżu dużych skupisk konsumentów czy instalacji magazynowych, a także dlatego że dodatkowe zdolności produkcyjne mogłyby umożliwić większą synchronizację w Europie pozwalającą częściowo zastąpić instalacje magazynowe i rezerwowe zdolności produkcyjne.

3.15.1

Zapewnienie ekonomicznie opłacalnego wykorzystywania europejskiego potencjału produkcji energii z OZE oraz jednocześnie zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw energii będzie zatem wymagało znacznej rozbudowy istniejących sieci elektroenergetycznych na poziomie lokalnym, krajowym i ponadnarodowym (europejskim), która umożliwi optymalizację użytkowania nieciągłej produkcji energii.

3.16

Zarządzanie popytem i elektromobilność. Przeniesienie popytu z okresów szczytu na okresy pozaszczytowe (funkcjonalne magazynowanie energii), w tym elektromobilność, to kolejne rozwiązanie, które może przyczynić się do łagodzenia skutków nieciągłej produkcji energii. Do tego celu można wykorzystać niektóre sposoby użytkowania energii elektrycznej, na przykład systemy klimatyzacji, systemy ciepłownicze i chłodnicze, elektrolizery oraz elektryczne piece do topienia. Innym rozwiązaniem może być elektromobilność z wykorzystaniem pojazdów elektrycznych. Należy ustalić, jakie zachęty finansowe, połączone z systemami inteligentnego opomiarowania, mogłyby zachęcić klientów do udostępnienia odpowiednich zdolności.

3.17

Koszt całego systemu. Gospodarka jako całość, tzn. zasadniczo konsumenci (i/lub podatnicy), niewątpliwie zostanie obciążona całością kosztów związanych z wykorzystywaniem nieciągłych OZE. Koszty te obejmują koszty cyklu życia co najmniej dwóch systemów dostaw energii: systemu elektrowni użytkujących OZE, z nieuchronnymi nadwyżkami mocy, które muszą zostać wykorzystane, a także drugiego systemu elektrowni wraz z konwencjonalnymi rezerwowymi zdolnościami produkcyjnymi, instalacjami magazynowania energii elektrycznej, nowymi zdolnościami przesyłowymi i zarządzaniem popytem ze strony odbiorców końcowych. Oczywiście koszty te trzeba rozważać na tle kosztów związanych z kontynuacją wykorzystywania paliw kopalnych (zob. pkt 3.3) oraz potencjalnych subwencji dla produkcji energii elektrycznej ze źródeł nieodnawialnych.

3.18

Warto zauważyć, że – o ile nie występują inne przyczyny – w państwach, w których istnieją proaktywne systemy wspierania nieciągłych OZE, np. w Niemczech i Danii, ceny elektryczności dla gospodarstw domowych już teraz są o ok. 40–60 % wyższe niż średnio w UE (Eurostat, 2012 r.). W rezultacie większe wykorzystywanie technologii produkcji energii z nieciągłych OZE zgodnie z celami planu działania w dziedzinie energii na rok 2050 doprowadzi do dalszego wzrostu kosztów energii elektrycznej, które – jeśli zostaną przeniesione na konsumentów – mogłyby, jak się wstępnie szacuje, spowodować znaczący wzrost cen elektryczności. Zob. w związku z tym zalecenie sformułowane w punkcie 3.5.

3.19

Pierwsza odpowiedź na pytanie prezydencji irlandzkiej brzmi zatem, że zwiększenie produkcji energii elektrycznej z nieciągłych OZE zgodnie z celami planu działania w dziedzinie energii na rok 2050 doprowadzi do znacznego wzrostu kosztów dla użytkowników energii. Jak dotąd w debacie publicznej zazwyczaj nie przyglądano się dokładnie kosztom całego systemu, ale skupiano uwagę jedynie na kosztach wprowadzania (nieciągłej) produkcji energii do sieci, które to koszty stanowią szacunkowo połowę łącznych kosztów.

4.1

Cały system użytkowania energii odnawialnej. Aby zapobiec możliwemu do uniknięcia marnotrawstwu zasobów finansowych oraz jeszcze wyższym cenom energii, priorytetem musi być planowanie, rozwój i budowa niezbędnych elementów całego systemu – instalacji magazynowych, sieci i elektrowni rezerwowych – na wystarczającą skalę, aby utorować drogę do zwiększenia wykorzystywania nieciągłych OZE. Przykład Niemiec i reakcja sąsiednich państw pokazuje, do czego prowadzi nieuwzględnienie tej zasady od samego początku.

4.1.1

Warunki dla dostawców energii. Oznacza to, że trzeba stworzyć taki pełen system użytkowania energii odnawialnej obejmujący całą UE, aby uniknąć konieczności zmiany zasad wprowadzania energii do sieci (zob. pkt 3.10.5). Na przykład można by wymagać od dostawców energii z nieciągłych OZE trzymania się planu produkcji określanego z jednodniowym wyprzedzeniem. Zadanie te może ułatwić możliwa synergia z systemami ciepłowniczymi i chłodniczymi oraz z systemami transportu.

4.2

W debacie na temat dalszych działań należy rozróżniać poszczególne kategorie, harmonogramy i obszary działania (choć są one powiązane), na przykład:

4.3

Wykaz priorytetów. Rozważając możliwe działania, trzeba zwracać większą uwagę na światowe tendencje i fakty, sporządzić jasną listę priorytetów w odniesieniu do kluczowych celów oraz przyhamować nasilającą się skłonność rządów różnych państw członkowskich do podejmowania niezharmonizowanych działań regulacyjnych (zob. pkt 4.7). Zamiast tego musimy budować zaufanie i w ten sposób uwolnić potencjalne zainteresowanie sektora prywatnego inwestycjami. W kolejnych akapitach zajmiemy się niektórymi aspektami tego zagadnienia.

4.4

Podejście globalne. Nadrzędnym celem europejskiej polityki dotyczącej energii i klimatu powinno być podjęcie właściwych działań i przekazanie właściwego przesłania w sposób, który w jak największym stopniu – pomimo aktualnych trudności (Kopenhaga, Cancun, Durban, Ad-Dauha) – sprzyja ograniczeniu do minimum wzrostu światowego poziomu stężenia CO2 , wzmocnieniu konkurencyjności UE w świecie oraz zapewnieniu jak najniższych cen energii na europejskich rynkach. Ponieważ klimat to zagadnienie o zasięgu światowym, podejście eurocentryczne nie jest celowe. Podjęcie się odgrywania pionierskiej roli może nie tylko sprzyjać inwestycjom i tworzeniu miejsc pracy, ale także osłabić naszą pozycję negocjacyjną i zakłócić nasze postrzeganie rzeczywistości.

4.5

Przejrzystość, społeczeństwo obywatelskie i interes konsumentów. Jeśli chcemy konstruktywnie włączyć społeczeństwo obywatelskie w te procesy (TEN/503) oraz wdrożyć politykę energetyczną ściślej nakierowaną na interesy konsumentów, potrzebna jest większa otwartość, a zwykli Europejczycy i decydenci polityczni muszą zostać lepiej zaznajomieni z danymi ilościowymi i korelacjami między nimi. Często utrudniają to jednostronne argumenty i informacje przedstawiane przez różne uprzywilejowane grupy interesu, które ukrywają negatywne aspekty zajmowanego przez siebie stanowiska. Komitet przyjmuje z zadowoleniem konkluzje Rady (w sprawie energii odnawialnej z 3 grudnia 2012 r.), ale jednocześnie chciałby zaapelować o przyjęcie bardziej ambitnego i otwartego podejścia do przekazywania informacji.

4.6

Europejski dialog energetyczny. Ważnym elementem dalszych działań byłoby nawiązanie dialogu publicznego nt. energii w całej Europie. Propozycję taką przedstawił Komitet w przyjętej niedawno opinii (TEN/503) i została ona z zadowoleniem przyjęta przez Komisję. Niezbędny jest udział obywateli oraz zrozumienie i akceptacja przez społeczeństwo różnorodnych zmian, którym będzie musiał ulec nasz system energetyczny w nadchodzących dziesięcioleciach. W związku z tym EKES, którego skład (i organizacje reprezentowane przez jego członków) stanowi odzwierciedlenie europejskiego społeczeństwa, jest w stanie dotrzeć do obywateli i zainteresowanych stron w państwach członkowskich i opracować kompleksowy program oparty na koncepcji demokracji uczestniczącej i praktycznych działaniach.

4.7

Europejska wspólnota energetyczna. Komitet potwierdza swoje zaangażowanie na rzecz europejskiej wspólnoty energetycznej (CESE 154/2012). Tylko taka wspólnota może skutecznie reprezentować stanowisko i interesy Europy w stosunkach z międzynarodowymi partnerami, jednocześnie maksymalnie wykorzystując odpowiednie warunki regionalne i klimatyczne. Ponadto jest to jedyny sposób koordynowania i ulepszania krajowych przepisów i instrumentów, które często są ze sobą sprzeczne, oraz jak najlepszego wdrażania rozwoju sieci w Europie i zarządzania nim.

4.8

Wewnętrzny rynek energii. Europejska wspólnota energetyczna zakłada istnienie wolnego wewnętrznego rynku energii (CESE 2527/2012), w tym energii ze źródeł odnawialnych. Zagwarantowałoby to, że – w kontekście całościowego przekształcenia systemu dostaw energii przewidzianego w planie działania w dziedzinie energii na rok 2050 – można byłoby dostosować produkcję energii elektrycznej do potrzeb konsumentów w jak najoszczędniejszy sposób, a inwestycje zostałyby dokonane we właściwym momencie, we właściwych miejscach (np. w regionach o odpowiednim klimacie) oraz w najbardziej ekonomiczne technologie produkcji energii elektrycznej. Energię ze źródeł odnawialnych trzeba zatem włączyć do europejskiego wewnętrznego rynku energii działającego zgodnie z zasadami wolnego rynku.

4.8.1

Konkurencyjna energia ze źródeł odnawialnych. Aby energia ze źródeł odnawialnych stała się konkurencyjna na rynku energii, emisje CO2 z paliw kopalnych muszą być w wystarczającym stopniu uwzględniane w cenach za pośrednictwem odpowiedniego i spójnego narzędzia określania cen lub instrumentu rynkowego. W średnim okresie należy zatem sprawić, by energia ze źródeł odnawialnych stała się konkurencyjna. Nieregulowane ceny energii oraz odpowiednie opłaty (np. podatki) za emisje dwutlenku węgla jako zachęta inwestycyjna powinny wystarczyć do realizacji tego celu. Oprócz stosownych opłat za korzystanie z sieci powinno to być koniecznym i wystarczającym warunkiem dokonywania w odpowiednim momencie i w odpowiednim miejscu odpowiednio dużych inwestycji w elektrownie rezerwowe, instalacje magazynowe i zarządzanie popytem. W takiej sytuacji dotacje byłyby potrzebne jedynie w odniesieniu do powiązanych z nowymi technologiami działań w zakresie badań, rozwoju i demonstracji.

4.9

Ostrożne podejście do dzielenia kosztów. Choć oczekiwany wzrost kosztów energii elektrycznej dopiero się zaczyna, omawiane, a nawet wdrażane, są już rozwiązania dla przypadków wyjątkowych. Z jednej strony Komitet apelował już (1) o ochronę grup społecznych o niskich dochodach przed ubóstwem energetycznym. Z drugiej strony najbardziej energochłonne sektory przemysłu potrzebują ochrony przez rosnącymi cenami energii, aby nie ucierpiała na tym ogólna konkurencyjność przedsiębiorstw; w przeciwnym razie produkcja w tych branżach przeniesie się poza Europę do państw, gdzie energia jest tańsza. Taki bieg wydarzeń (ze względu na ucieczkę emisji) z pewnością nie pomógłby w przeciwdziałaniu zmianie klimatu (TEN/492).

4.9.1

Jednakże wskutek tej sytuacji MŚP i grupy o średnich dochodach będą musiały dodatkowo ponosić koszty, których zaoszczędzono wybranym sektorom.

4.10

Unikanie deindustrializacji. Należy unikać dalszej deindustrializacji w UE. Obecnie stwarza ona wrażenie, że europejskie wysiłki na rzecz ograniczenia emisji CO2 przynoszą rezultaty. Jednakże to, co faktycznie ma miejsce, to ukryta forma ucieczki emisji: jeśli towary są produkowane w innym miejscu, a nie jak wcześniej w Europie, ślad węglowy produkcji jest taki sam, a nawet może się zwiększyć.

4.11

Więcej działań badawczo-rozwojowych zamiast pospiesznego i przedwczesnego szeroko zakrojonego wprowadzania do obrotu. Nie należy zacierać różnicy między badaniami, rozwojem i demonstracją a szeroko zakrojonym wprowadzaniem do obrotu i wsparciem; może to między innymi prowadzić nawet do takiej sytuacji rynkowej, która utrudni innowacje. Nadmierne dotacje dla energii fotowoltaicznej (np. w Niemczech, Frondel et al., „Economic impacts from the promotion of renewable technologies”, Energy Policy, 2010 r.) nie pomogły w wypracowaniu w UE konkurencyjnego systemu (Hardo Bruhns i Martin Keilhacker, „Energiewende – wohin führt der Weg”, Politik und Zeitgeschichte, 2011 r.). Tańsze panele słoneczne, które są teraz dostępne, pochodzą nie z Europy, ale z Chin. Musimy zatem skupić się na rozwijaniu wszystkich potencjalnie racjonalnych wariantów niskoemisyjnej produkcji energii, zwłaszcza ze źródeł, które mogą przyczynić się do zaspokajania obciążenia podstawowego, takich jak energia geotermalna i synteza jądrowa. Ani w Europie, ani w pozostałych regionach świata nie uda się raz na zawsze rozwiązać problemu energii do 2050 r.

4.12

Zapewnianie zachęt do inwestycji. W związku z obecnym kryzysem i potrzebą wypracowania pełnego systemu dostaw pilnie potrzebne są inwestycje w nowe technologie i infrastrukturę. Takie inwestycje wzmagają optymizm oraz pomagają w tworzeniu miejsc pracy i budowaniu zaufania. Dotyczy to także większości inwestycji w technologie niskoemisyjne, takie jak odnawialne źródła energii, pod warunkiem uwzględnienia pewnych ograniczeń i warunków, których część wspomniano już w niniejszej opinii. W szczególności w strategiach politycznych należy unikać zapisów wymagających stosowania konkretnych technologii, gdyż może to prowadzić do dalszego błędnego rozdzielania ograniczonych zasobów (patrz powyżej).

4.13

Zalecenie ogólne. Ogólnie zalecane jest zatem dokonanie przeglądu ram, na które składają się przepisy i ustanowione warunki, oraz zadbanie o to, by tworzyły one otoczenie sprzyjające badaniom naukowym, inwestycjom i innowacjom, wspierające rynek wewnętrzny oraz nie zagrażające bezpieczeństwu dostaw energii. Dotacje powinny być przyznawane głównie na działania badawcze, rozwojowe i demonstracyjne dotyczące technologii i systemów. Jednocześnie wsparcie dla konkurencyjności odnawialnych źródeł energii na rynku powinno wiązać się jedynie z kryterium kosztów zapobiegania emisji CO2 (opłaty za emisję dwutlenku węgla) (CESE 271/2008). Należy ponadto znieść wszelkie subwencje dla wykorzystywania paliw kopalnych.

4.14

Równe warunki działania dla światowej konkurencji. Aby zagwarantować, że podejście to wystarczająco przyczyni się do stawienia czoła światowym wyzwaniom związanym z klimatem bez dodatkowego utrudniania europejskim przedsiębiorstwom konkurowania na poziomie światowym, państwa z innych regionów świata muszą pilnie poczynić podobne wysiłki lub zgodzić się na realistyczne wspólne cele, by stworzyć sprawiedliwe i porównywalne globalne warunki konkurencji. Pomimo dotychczasowych rozczarowań Komitet wspiera stałe starania UE idące w tym kierunku.

4.15

Jednostronne działania Europy. Jednakże, jeśli wysiłki te się nie powiodą, pozostaje pytanie, jak długo UE może pozwolić sobie na jednostronne działania i dążenie do realizacji rygorystycznych celów, zanim poważnie zagrozi to jej własnej sile gospodarczej i zanim sama pozbawi się właśnie tych zasobów, których potrzebuje, aby przygotować się na zmianę klimatu – która w takim przypadku prawdopodobnie byłaby nieunikniona – oraz wszystkie związane z nią skutki gospodarcze i polityczne.

10.7.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 198/9

1.1

Zakończenie tworzenia jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej (SES) jest nieodłącznym elementem procesu zwiększania konkurencyjności gospodarki UE i stymulowania jej wzrostu dzięki dalszemu umocnieniu jednolitego rynku europejskiego. Celem SES jest zapewnienie obywatelom europejskim lepszych, bardziej efektywnych i pewnych podróży lotniczych.

1.2

Ze względu na kryzys utrzymujący się w sektorze lotniczym w UE, zwłaszcza w branży przewozów lotniczych, tym bardziej konieczne jest pilne wdrożenie SES. Sprawą najwyższej wagi jest doprowadzenie europejskich usług zarządzania ruchem lotniczym (ATM) do poziomu efektywności – w zakresie skuteczności działania, kwestii ekonomicznych, związanych z jakością, bezpieczeństwem i ochroną środowiska – porównywalnego z najlepszymi praktykami światowymi w tym zakresie.

1.3

Podobnie jak we wcześniejszych opiniach TEN/451 (z 20 czerwca 2011 r.) i TEN/354-355 (z 21 stycznia 2009 r.), EKES w pełni zgadza się, że potrzebne jest terminowe i kompleksowe wdrożenie SES oraz przewidzianych w jej ramach inicjatyw dotyczących badań w dziedzinie zarządzania ruchem lotniczym w kontekście jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej (SESAR) w zakresie pierwotnie uzgodnionym w latach 2004 i 2009. Instrumenty prawne, którymi dysponuje Komisja Europejska na mocy przepisów UE, są do tego celu wystarczające. Ze względu na utrzymujący się kryzys w sektorze lotniczym w UE, a zwłaszcza w branży przewozów lotniczych, można by zrewidować cele na 2025 r.

1.4

EKES ubolewa, że większość państw członkowskich, dla których wytyczono cele w zakresie skuteczności działania, nie wypełniło tych celów i nie poniosło z tego powodu żadnych konsekwencji prawnych. EKES ubolewa także, że większa część inicjatywy dotyczącej funkcjonalnych bloków przestrzeni powietrznej (FAB-ów) nie została zrealizowana i że nie dotrzymano wiążącego terminu 4 grudnia 2012 r.

1.5

W tym kontekście EKES przyjmuje z zadowoleniem plan Komisji, by wnieść jeszcze większą dynamikę w realizację SES poprzez nową inicjatywę zwaną SES II+.

1.6

EKES uważa, że przegląd obecnych ram prawnych SES powinien skupiać się nie tylko na rozwiązaniach instytucjonalnych i zwiększeniu jasności prawa, ale także na wzmocnieniu takich elementów jak:

1.7

Europejska branża przewozów lotniczych znajduje się w bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej, co już doprowadziło do utraty tysięcy miejsc pracy. Wdrożenie SES oraz poprawa efektywności jej funkcjonowania jest zatem istotne także dla utrzymania miejsc pracy na tym etapie łańcucha wartości w lotnictwie. Piąty filar SES jest w tym kontekście niezmiernie istotny, by odpowiednio stawić czoła wyzwaniom w dziedzinie zatrudnienia, mobilności pracowników, zmian w zarządzaniu personelem i szkoleń zawodowych. W związku z tym dialog społeczny powinien zostać wzmocniony i nie powinien ograniczać się wyłącznie do sektora ATM (zarządzania ruchem lotniczym), lecz musi być otwarty także dla innych partnerów społecznych – nie tylko przedstawicieli instytucji zapewniających służby żeglugi powietrznej (ANSP) – zaś merytorycznie obejmować także dyskusję na temat skutków społecznych dla pracowników w sektorze ATM, linii lotniczych i lotnisk, a także sposobów zachowania miejsc pracy w szerzej pojętym sektorze lotniczym w UE.

1.8

Państwa członkowskie – także te, w których wdrażanie SES przebiega wolniej – powinny przedstawić strategie dotyczące przyszłego rozwoju krajowych sektorów transportu lotniczego.

1.9

Zdaniem EKES-u należy nadal przywiązywać ogromną wagę do wysokiego poziomu bezpieczeństwa, jaki osiągnęło lotnictwo w UE. Kluczowe znaczenie ma zapewnienie, by działania niezbędne do osiągnięcia celów ekonomicznych nadal wspierały zwiększanie poziomu bezpieczeństwa.

2.1

Zakończenie realizacji projektu jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej (SES) jest nieodłącznym elementem procesu zwiększania konkurencyjności gospodarki UE i stymulowania jej wzrostu dzięki dalszemu umocnieniu jednolitego rynku europejskiego. SES ma na celu poprawę ogólnej efektywności sposobu organizacji europejskiej przestrzeni powietrznej i zarządzania nią; obejmuje to redukcję kosztów, poprawę bezpieczeństwa i przepustowości oraz ograniczenie wpływu na środowisko. Celem SES jest także zapewnienie obywatelom europejskim lepszych, bardziej efektywnych i pewnych podróży lotniczych.

2.2

Zgodnie z ostatnimi raportami Eurocontrolu (ACE Benchmarking Report 2010, Draft ACE Benchmarking Report 2011 i Draft PRU Report 2011) należy stwierdzić, że w latach 2007–2011 miało miejsce wiele zmian. W związku z tym w każdej analizie ogólnych zmian opłacalności ekonomicznej trzeba uwzględnić główne wydarzenia z tego okresu.

2.3

W 2010 r. roczne koszty spowodowane rozdrobnieniem europejskiej przestrzeni powietrznej wyniosły 4 mld EUR. Obejmuje to 19,4 mln minut opóźnień spowodowanych zarządzaniem przepływem ruchu lotniczego (ATFM) na trasie; ponadto każdy lot był średnio o 49 km dłuższy od bezpośredniej trasy lotu. Na poziomie europejskim ekonomiczny koszt zagregowanej godziny lotu nieznacznie wzrósł między rokiem 2006 a 2009 (tzn. +1 % rocznie w kategoriach realnych); wzrósł znacznie w 2010 r. (+4,6 % w kategoriach realnych), a następnie spadł w 2011 r. (-4,3 %) przed pierwszym okresem referencyjnym SES II. W 2010 r. koszty świadczenia usług ATM/CNS (zarządzanie ruchem lotniczym / łączność, nawigacja, nadzór) spadły o -4,8 % w kategoriach realnych, lecz zneutralizował to ostry wzrost jednostkowych kosztów opóźnień ATFM (+77,5 %), które dla odmiany spadły w 2011 r. o 42 %.

2.4

Szczególne znaczenie ma duża zmienność łącznych kosztów ponoszonych przez przewoźników lotniczych w związku ze służbami żeglugi powietrznej. Koszty te w 2010 r. wahały się od 849 do 179 EUR, czyli odnotowano ich ponad pięciokrotny wzrost/spadek. Ponadto koszty jednostkowe w przypadku pięciu największych instytucji zapewniających służby żeglugi powietrznej (ANSP), z których wszystkie działają w zasadniczo podobnych warunkach gospodarczych i operacyjnych, były bardzo zróżnicowane, wynosząc od 720 do 466 EUR. Te różnice jasno pokazują, że zarządzanie ruchem lotniczym (ATM) w Europie nie jest zoptymalizowane.

2.5

Wyniki osiągnięte w ramach SES I i SES II (wprowadzonych odpowiednio w latach 2004 i 2009) świadczą o tym, że zasady i ogólne ukierunkowane inicjatywy SES są właściwe i że poczyniono wysiłki, by zoptymalizować zasady zarządzania ruchem lotniczym, które zaczynają przynosić efekty. Jednakże systemy te mają też szereg słabości, przede wszystkim wynikających z niepodania przez państwa członkowskie jasnych informacji o ich aktualnych priorytetach w dziedzinie lotnictwa. Priorytety są zróżnicowane: od tworzenia wartości dodanej dla użytkowników przestrzeni powietrznej po maksymalizację własnych zysków z działalności lotniczej, a także wykorzystywanie lotnictwa jako narzędzia rozwoju regionalnego i mikroekonomicznego. W rezultacie zapewnianie służb żeglugi powietrznej w Europie nadal cechuje się znacznymi niedostatkami w zakresie efektywności i jakości, a przy tym nie ma jasnego wyjaśnienia dla tej sytuacji. Ponadto obecna struktura instytucjonalna nie jest idealna, gdyż wiele jej elementów się pokrywa, wiele jest braków, a działania poszczególnych zainteresowanych stron nie idą w jednym kierunku. Instytucjonalne ramy SES muszą zatem zostać wzmocnione.

2.6

Europejski system zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji (SESAR) to technologiczny element SES. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez wspólne przedsięwzięcie SESAR makroekonomiczne oddziaływanie SESAR-a mogłoby przynieść europejskiej gospodarce wzrost PKB o dodatkowe 419 mld EUR oraz spowodować powstanie 320 tys. miejsc pracy. Ukończenie realizacji systemu SESAR będzie wymagało dużych inwestycji ze strony wszystkich uczestników łańcucha wartości w lotnictwie. Inwestycje te trudno będzie uzasadnić, jeśli nie da się ustalić zadowalającego zwrotu z inwestycji w oparciu o zsynchronizowane rozmieszczanie elementów powietrznych i naziemnych, włączając w to użytkowników przestrzeni powietrznej, instytucje zapewniające służby żeglugi powietrznej (ANSP) i porty lotnicze. Ramy instytucjonalne muszą ewoluować, by zagwarantować skuteczne wdrożenie systemu SESAR, a jednocześnie wszystkie współpracujące strony muszą prowadzić solidne analizy kosztów i korzyści dotyczące projektów inwestycyjnych realizowanych kolejno w całym łańcuchu wartości w lotnictwie.

2.7

Komisja Europejska zamierza w związku z tym wydać pakiet legislacyjny (SES II+), którego podstawą będą istniejące inicjatywy SES i którego celem będzie dalsza poprawa opłacalności ekonomicznej, przepustowości, bezpieczeństwa i jakości regulacji.

2.8

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Komisję Europejską celem inicjatywy SES II+ będzie:

3.1

Podobnie jak we wcześniejszych opiniach TEN/451 (z 20 czerwca 2011 r.) i TEN/354-355 (z 21 stycznia 2009 r.), EKES w pełni zgadza się, że potrzebne jest terminowe i kompleksowe wdrożenie inicjatyw UE dotyczących jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej (SES) i systemu SESAR. Należy to uznać za tym pilniejsze, że sytuacja ekonomiczna wielu europejskich linii lotniczych jest obecnie bardzo zła.

3.2

EKES oczekuje, że nastąpi całkowite zakończenie wdrażania pakietu dotyczącego SES, tzn. w zakresie pierwotnie uzgodnionym w latach 2004 i 2009. Instrumenty prawne, którymi dysponuje Komisja Europejska na mocy przepisów UE, są do tego celu wystarczające.

3.3

W tym kontekście EKES przyjmuje z zadowoleniem plan Komisji, by wnieść jeszcze większą dynamikę w realizację inicjatywy dotyczącej SES. Niezbędne będzie, by wszystkie państwa członkowskie wywiązały się ze swych wcześniejszych zobowiązań politycznych dotyczących terminowego i pełnego wdrożenia SES. Zasadnicze znaczenie ma także to, by Komisja Europejska w trakcie całego procesu wdrażania nadal utrzymywała silne przywództwo i odpowiedzialność.

3.4

Mając na uwadze stosunkowo słabe wyniki w zakresie wdrażania SES po wejściu w życie SES I w kwietniu 2004 r. oraz SES II w grudniu 2009 r., EKES uważa, że przegląd obecnych ram prawnych SES powinien skupiać się nie tylko na rozwiązaniach instytucjonalnych, ale także na wzmocnieniu takich elementów jak:

4.1

EKES ubolewa nad tym, że znaczna liczba państw członkowskich, z przeznaczeniem dla których wytyczono cele, nie wypełniła celów w zakresie skuteczności działania i nie poniosła z tego powodu żadnych konsekwencji prawnych. Niedawno przedłożone krajowe plany skuteczności działania pokazują, że te państwa członkowskie określiły cele jeszcze bardziej mgliście. Dlatego też aby zapewnić stworzenie przez państwa członkowskie większej synergii w ramach ich funkcjonalnych bloków przestrzeni powietrznej (FAB-ów), a docelowo także między nimi, wyraźnie potrzebne są ambitne cele w zakresie skuteczności działania połączone ze skutecznym mechanizmem sankcji oraz jednoznaczne i jasne strategie państw członkowskich, wsparte przez niezbędną ogólnoeuropejską harmonizację prawa w tej dziedzinie. Projekt SES powinien stymulować opracowywanie niezbędnych wspólnych europejskich instrumentów prawnych (tzn. prawa cywilnego) oraz wspólnego podejścia do europejskiego sektora obrony powietrznej.

4.2

EKES sądzi, że na poziom UE i FAB-ów należy przekazać większe uprawnienia, co pomoże przezwyciężyć obecny problem polegający na tym, że państwa członkowskie skupiają się na ochronie swych krajowych instytucji zapewniających służby żeglugi powietrznej lub na wykorzystywaniu ich jako narzędzi gospodarki krajowej zamiast na tworzeniu wartości dodanej dla użytkowników przestrzeni powietrznej i klientów (pasażerów). Ogólnoeuropejskie cele w zakresie skuteczności działania powinny pomóc w zagwarantowaniu, że ambitne cele SES na 2020 r. zostaną osiągnięte oraz doprowadzą do postępów w kierunku zmniejszenia rozdrobnienia krajowych przestrzeni powietrznych – te cele to trzykrotny (w porównaniu z 2005 r.) wzrost przepustowości tam, gdzie to potrzebne, 10-procentowe ograniczenie oddziaływania lotów na środowisko oraz obniżenie o 50 % kosztów usług zarządzania ruchem lotniczym ponoszonych przez użytkowników przestrzeni powietrznej.

4.3

EKES podkreśla potrzebę ochrony niezależności unijnego organu oceny skuteczności działania. Jego działania powinny zostać oddzielone od działań Eurocontrolu i przekazane odrębnemu organowi UE działającemu pod egidą Komisji. UE powinna także przydzielić temu organowi większą rolę w procesie wytyczania celów w zakresie skuteczności działania dla całej UE oraz tworzenia krajowych planów skuteczności działania. Nie należy dłużej utrzymywać nadreprezentacji instytucji zapewniających służby żeglugi powietrznej.

4.4

EKES sądzi, że należy określić na szczeblu UE kary i zachęty, aby zapobiec nieprzestrzeganiu celów w zakresie skuteczności działania oraz zagwarantować oddzielenie tych celów od interesów krajowych. W szczególności trzeba przewidzieć powiązanie stopy zwrotu z inwestycji dokonywanych przez instytucje zapewniające służby żeglugi powietrznej i ich kapitału własnego z wynikami systemu skuteczności działania.

4.5

EKES ubolewa nad tym, że większa część inicjatywy dotyczącej funkcjonalnych bloków przestrzeni powietrznej (FAB-ów) nie została zrealizowana i że nie dotrzymano określonego prawem terminu (4 grudnia 2012 r.) dla SES II. Należy nadać nową dynamikę inicjatywom dotyczącym FAB-ów poprzez silniejsze odgórne sterowanie na poziomie UE. Szersze stosowanie podejścia odgórnego powinno zagwarantować, że FAB-y przyniosą prawdziwe korzyści, a nie będą jedynie pozorem działania, jak obecnie. W tym kontekście menedżerowi sieci SES należy przyznać uprawnienia do proponowania i wdrażania konkretnych projektów dotyczących FAB-ów, aby zoptymalizować zarządzanie FAB-ami, przestrzeń powietrzną oraz zasoby techniczne i ludzkie w oparciu o jasne terminy. Należy określić kary za nieprzestrzeganie wytycznych. Menedżer sieci oraz zainteresowani użytkownicy przestrzeni powietrznej powinni także otrzymać status obserwatorów w głównych organach FAB-ów.

4.6

Wkład państw członkowskich w działalność Komitetu ds. Jednolitej Przestrzeni Powietrznej zdominowany jest raczej przez interesy krajowe, a nie cele UE. Ostatnia decyzja tego Komitetu w sprawie systemu skuteczności działania i opłat na lata 2015–2019 to kolejny krok wstecz we wdrażaniu SES. EKES sugeruje, że status obserwatorów oraz prawo inicjatywy we wszystkich działaniach tego komitetu należy przyznać zarówno użytkownikom przestrzeni powietrznej, jak i instytucjom zapewniającym służby żeglugi powietrznej.

4.7

EKES ponownie przyjmuje z zadowoleniem zamiar Komisji, by spojrzeć świeżym okiem na oddzielenie pomocniczych usług zarządzania ruchem lotniczym jako na jedną z możliwości poprawy nastawienia na potrzeby klientów oraz wydajności. Należy wykorzystać narzędzia regulacyjne UE, aby przyspieszyć ten proces rozdzielania. W tym kontekście EKES ubolewa, że Komisja nie dotrzymała określonego prawem terminu 4 grudnia 2012 r., kiedy to powinna była opracować i przedstawić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie analizę oceniającą wpływ zastosowania mechanizmów rynkowych na zapewnianie usług w obszarze łączności, nawigacji, dozorowania i informacji lotniczej z prawnego, przemysłowego, gospodarczego i społecznego punktu widzenia oraz w zakresie bezpieczeństwa, z uwzględnieniem rozwoju funkcjonalnych bloków przestrzeni powietrznej oraz dostępnej technologii.

4.8

EKES sądzi, że prawodawstwo dotyczące SES II+ powinno dotyczyć oddzielenia podstawowych wiązanych usług świadczonych przez ANSP od usług pomocniczych, takich jak usługi w obszarze łączności, nawigacji, nadzoru (CNS), służby meteorologiczne (MET) i usługi szkoleniowe, oraz otwarcia rynku dla tych usług, co mogłoby przynieść poprawę efektywności i jakości oraz ogólną obniżkę kosztów. EKES odnotowuje, że znaczenie dalszej liberalizacji usług pomocniczych podkreślono także w ocenie skutków prawodawstwa dotyczącego SES II+ oraz podczas konferencji wysokiego szczebla nt. SES w Limassolu. Choć obowiązujące przepisy pozwalają na oddzielenie usług na poziomie krajowym, państwa członkowskie nadal są raczej niechętne wykorzystaniu tego narzędzia do poprawy skuteczności działania. Tam gdzie to możliwe, świadczenie usług CNS i MET powinno odbywać się na warunkach rynkowych i podlegać procedurom przetargowym. Ponadto warunków rynkowych nie należy łączyć z mechanizmem wyznaczania w ramach tego samego rynku, gdyż w takim wypadku dominujący stałby się ten właśnie mechanizm. Należy zakazać wszelkich lokalnych i dużych subsydiów skrośnych.

4.9

Nowa koncepcja Eurocontrolu dotycząca scentralizowanych usług zasługuje na należyte rozważenie, pod warunkiem że usługi te będą oparte na zadowalających uzasadnieniach biznesowych zaakceptowanych przez zainteresowane podmioty operacyjne (linie lotnicze, instytucje zapewniające służby żeglugi powietrznej i porty lotnicze) oraz realizowane na podstawie otwartych zaproszeń do składania ofert w celu zawarcia umowy o udzielenie zamówienia na czas określony z przedsiębiorstwami, które przedstawiły najlepszą ofertę.

4.10

EKES podkreśla, że rozdrobnienie infrastruktury świadczenia służb żeglugi powietrznej można by zmniejszyć dzięki wykorzystaniu centrów konsolidacyjnych. Użytecznym punktem wyjścia mogłaby być koncepcja tzw. wirtualnego centrum. Takie podejście przewiduje stosowanie w pełni znormalizowanych metod przez jednostki służb ruchu lotniczego działające z różnych lokalizacji, wykorzystujące w pełni znormalizowane, ale skalowalne metody działania, procedury i sprzęt w taki sposób, że użytkownicy przestrzeni powietrznej uznają je za jeden system. Taki efekt można też łatwo zaobserwować w obecnych programach SES, takich jak SERA i SESAR. Rozwiązania takie wspierają pełną techniczną i operacyjną interoperacyjność uczestniczących instytucji zapewniających służby żeglugi powietrznej, co z kolei pozwala na tymczasowe przenoszenie sektorów przypisanych danej jednostce do zakresu odpowiedzialności operacyjnej innej jednostki. W rezultacie umożliwiłoby to optymalizację wykorzystania ośrodków kontroli obszaru (ACC) w nocy i zapewnienie optymalnej skuteczności działania w każdym momencie.

4.11

EKES sądzi w związku z tym, że prawodawstwo dotyczące SES II+ powinno zapewniać odpowiednie ramy legislacyjne, by kierować i sterować wdrażaniem rozwiązań normalizacyjnych w konsekwentny i spójny sposób. W ramach FAB-ów utworzony powinien zostać wspólny organ sterujący, aby zapewnić spójne i skoordynowane działanie. Rozwiązania normalizacyjne stanowią realistyczny i skuteczny sposób na osiągnięcie ogólnounijnych celów dotyczących skuteczności działania.

4.12

EKES przyjmuje z zadowoleniem plany Komisji, by zwiększyć zakres zadań i uprawnień menedżera sieci SES. W tym kontekście niezbędne będzie umożliwienie użytkownikom przestrzeni powietrznej uczestnictwa w podejmowaniu strategicznych decyzji mających wpływ na skuteczność działania sieci oraz przyznanie instytucjom zapewniającym służby żeglugi powietrznej pewnej roli w podejmowaniu decyzji dotyczących lokalnej skuteczności działania.

4.13

EKES odnotowuje fakt, że Komisja planuje poszerzyć zakres działania Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA) na wszystkie kwestie związane z regulacjami technicznymi i nadzorem, w tym dziedziny niezwiązane z bezpieczeństwem. EKES zgadza się, że może to być właściwe podejście, ale obawia się, że nadmierne obciążenie EASA nowymi zadaniami – nawet jeśli określi się priorytety w oparciu o analizę ryzyka – mogłoby przynieść więcej problemów niż korzyści i odwieść uwagę EASA od jej głównej misji dotyczącej bezpieczeństwa. EKES sądzi zatem, że poszerzenie zakresu działań EASA nie powinno być obecnie priorytetem. Uważa, że zamiast tego można by rozwiązać problem potencjalnego powielania się ram stworzonych dla EASA i SES dzięki odpowiednim mechanizmom koordynacji między EASA, Eurocontrolem a Komisją, nawet bez zmiany ram instytucjonalnych.

4.14

Rola Eurocontrolu w operacyjnym wdrożeniu SES jest bardzo istotna. Aby zapewnić w przyszłości skuteczne działanie scentralizowanych usług, takich jak te świadczone przez menedżera sieci, konieczny będzie przegląd obecnej konwencji w sprawie Eurocontrolu.

4.15

Jeśli chodzi o SESAR, EKES podkreśla znaczenie zapewnienia wystarczającego finansowania publicznego w celu wsparcia zsynchronizowanego rozmieszczania elementów powietrznych i naziemnych. Ponadto podejmując decyzje co do priorytetów – w oparciu o solidne uzasadnienia biznesowe – należy przyznać istotną rolę w zarządzaniu wdrażaniem systemu SESAR inwestorom operacyjnym (użytkownikom przestrzeni powietrznej, instytucjom zapewniającym służby żeglugi powietrznej i portom lotniczym). EKES podkreśla znaczenie wdrożenia SESAR jako kluczowego europejskiego projektu infrastrukturalnego. Komitet wyraża najwyższe zaniepokojenie możliwością cięć w budżecie instrumentu „Łącząc Europę”, które mogą zagrozić kontynuacji wdrażania SESAR. Niezmiernie ważne jest także opracowanie możliwych w przyszłości modeli finansowania wdrożenia SESAR w lotnictwie wojskowym.

4.16

EKES nie popiera propozycji Komisji, by wprowadzić modulację cen w odniesieniu do tras o dużym natężeniu ruchu. Nie doprowadziłoby to de facto do żadnych usprawnień w wykorzystaniu przestrzeni powietrznej; ponadto jako że wprowadzenie tego rozwiązania mogłoby zmusić operatorów statków powietrznych do latania na dłuższych trasach, byłoby to sprzeczne z celami UE dotyczącymi ograniczenia emisji jako sposobu na przeciwdziałanie zmianie klimatu. System taki byłby ponadto niesprawiedliwy, gdyż operatorzy ci już płacą za natężenie ruchu, ponosząc pośrednie koszty opóźnień. Takie podejście oznaczałoby podwójne sankcje, co jest całkowicie nie do przyjęcia, zwłaszcza że operatorzy statków powietrznych wykorzystują opłaty trasowe do finansowania unowocześniania infrastruktury, co powinno ostatecznie ograniczyć natężenie ruchu.

4.17

EKES uważa, że zamiast tego modulacja cen powinna być nakierowana na zachęcenie operatorów statków powietrznych do kupna wyposażenia potrzebnego do poprawy ogólnej skuteczności działania systemu zarządzania ruchem lotniczym. Można by to osiągnąć, wykorzystując środki publiczne do ograniczenia opłat pobieranych od użytkowników dla tych operatorów, którzy szybko dokonają inwestycji w technologie SESAR. Temu podejściu mogłyby następnie towarzyszyć dalsze rozwiązania, takie jak koncepcja zapewniania najlepszej obsługi podmiotom o najlepszym wyposażeniu (best equipped, best served), która cieszy się pełnym poparciem EKES-u.

5.1

Europejska branża przewozów lotniczych znajduje się w bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej, co już doprowadziło do utraty tysięcy miejsc pracy. Wdrożenie SES oraz poprawa efektywności jej funkcjonowania są zatem istotne także dla utrzymania miejsc pracy na tym etapie łańcucha wartości w lotnictwie. Piąty filar SES jest w tym kontekście niezmierne istotny, by odpowiednio stawić czoła wyzwaniom w dziedzinie zatrudnienia, mobilności pracowników, zmian w zarządzaniu personelem i szkoleń zawodowych. W związku z tym dialog społeczny powinien zostać wzmocniony i nie powinien ograniczać się wyłącznie do sektora ATM, lecz musi być otwarty także dla innych partnerów społecznych – nie tylko przedstawicieli instytucji zapewniających służby żeglugi powietrznej (ANSP) – zaś merytorycznie obejmować także dyskusję na temat skutków społecznych dla pracowników w sektorze ATM, linii lotniczych i lotnisk, a także sposobów zachowania miejsc pracy w szerzej pojętym sektorze lotniczym w UE.

5.2

EKES wyraża głębokie przekonanie, że skuteczny stały dialog społeczny jest niezbędnym elementem wspierającym proces przemian. Jeśli pracownicy nie będą w pełni zaangażowani w te przemiany, ryzyko niepowodzenia znacznie wzrośnie. W szczególności nowe technologie i koncepcje operacyjne opracowywane przez SESAR zmienią tradycyjną rolę kontrolerów ruchu lotniczego, którzy będą pełnić funkcję zarządzających ruchem lotniczym.

5.3

Istotne jest, by dialog społeczny w ramach SES odzwierciedlał interesy wszystkich stron uczestniczących w jej wdrażaniu. Dlatego zauważalna obecnie dominacja przedstawicieli ANSP jest nieuzasadniona i niesie ze sobą niebezpieczeństwo jeszcze większej dyskryminacji innych ważnych podmiotów tej branży.

10.7.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 198/14

1.1

Sektor technicznych wyrobów włókienniczych, w którym odnotowano w UE pozytywne tendencje w gospodarce i zatrudnieniu, jest przykładem tradycyjnej branży będącej w stanie przeobrazić się i przyjąć nowy model biznesowy w pełni dostosowany do wymogów nowej rewolucji przemysłowej (idącej w kierunku przemysłu bardziej inteligentnego, sprzyjającego włączeniu społecznemu i zgodnego z ideą zrównoważonego rozwoju).

1.2

Materiały i technologie włókiennicze to kluczowe innowacje, które mogą pomóc w rozwiązaniu wielu wyzwań społecznych. Sektor technicznych wyrobów włókienniczych wspomaga inne sektory, proponując i oferując im:

1.3

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zwraca uwagę Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego na główne czynniki sukcesu, które trzeba rozwijać, by wesprzeć rozwój tego obiecującego sektora:

—

włókniny, z tempem wzrostu wynoszącym 60 % w ostatnim dziesięcioleciu,

—

kompozyty, z tempem wzrostu wynoszącym 75 % w ostatnim dziesięcioleciu.

—

Coraz większy poziom działalności badawczo-rozwojowej i innowacji w przedsiębiorstwach, niezależnie od ich wielkości.

—

Skuteczne wspólne narzędzia wspierania innowacji na poziomie krajowym (klastry włókiennicze, ośrodki badawczo-rozwojowe itd.), zwłaszcza w Niemczech, Francji, Belgii, Włoszech, Hiszpanii, Niderlandach i Polsce.

—

Skuteczne wspólne narzędzia na poziomie UE: platforma technologiczna przemysłu włókienniczego i odzieżowego oraz liczne projekty oparte na współpracy doprowadziły do owocnej wymiany między rynkami danych produktów, przedsiębiorstwami włókienniczymi i badaczami; europejska sieć obejmująca główne instytuty włókiennictwa (Textranet), sieci uniwersyteckie (AUTEX) oraz sieć głównych innowacyjnych regionów włókienniczych.

—

Unijni liderzy na rozwijających się rynkach (Freudenberg czy Fiberweb, jeśli chodzi o włókniny).

—

Wiodąca pozycja UE w produkcji maszyn włókienniczych – 75-procentowy udział w rynku światowym.

—

Różnorodność zastosowań, która jest atutem w okresach słabego wzrostu.

—

Silne wsparcie rynku środków ochrony indywidualnej uznawanego przez Komisję za jeden z sześciu wiodących rynków.

—

Wskaźniki finansowe lepsze niż w przypadku innych przedsiębiorstw sektora włókienniczego i odzieżowego (większa wartość dodana w przeliczeniu na pracownika, większe przepływy pieniężne, wyższe marże itd.).

—

Kontrola nad wiodącymi międzynarodowymi targami branżowymi Techtextil.

—

Rosnące zapotrzebowanie użytkowników końcowych na wyroby włókiennicze pozwalające zapewnić wygodę i monitorowanie w ramach aktywnego trybu życia, ograniczyć emisje gazów cieplarnianych w transporcie (dzięki zmniejszeniu wagi) i budownictwie (dzięki izolacji termicznej), usprawnić technologie medyczne (profilaktyka zakażeń szpitalnych, implanty, monitorowanie stanu zdrowia) itd.

—

Ścisła współpraca między producentami i klientami w celu zaspokojenia szczegółowo określonych potrzeb (rozwiązania dostosowane do potrzeb) oraz dokonywania innowacji stymulowanych konkretnym zapotrzebowaniem.

—

Rosnące zapotrzebowanie na poprawę możliwości recyklingu, na przykład jeśli chodzi o zastępowanie pianki włókninami, materiały kompozytowe i filtry powietrza dla kabin pojazdów.

—

Szybki wzrost zużycia technicznych wyrobów włókienniczych na mieszkańca na całym świecie, a zwłaszcza w Chinach, Indiach i Brazylii.

—

Małe i średnie przedsiębiorstwa o ograniczonych możliwościach inwestowania.

—

Trudniejszy dostęp do kredytów.

—

Nieatrakcyjność przemysłu włókienniczego dla młodych absolwentów.

—

Spadek produkcji włókien naturalnych i chemicznych w UE prowadzący do trudności we wprowadzaniu innowacji ze względu na małą liczbę dostępnych klas włókien oraz rosnące ryzyko uzależnienia od importu.

—

Obecnie słabe w porównaniu z tradycyjnymi materiałami możliwości recyklingu technicznych wyrobów włókienniczych.

—

Wysoka energochłonność przemysłu.

—

Specjalizacja w zakresie dojrzałych rynków zastosowań, takich jak Mobiltech (z uwagi na trudną sytuację przemysłu motoryzacyjnego w UE) czy Hometech – w szczególności dywany, tkaniny dekoracyjne i materace.

—

Niedostatek surowców i ich rosnące ceny (szczególnie włókien syntetycznych, regenerowanych czy nieorganicznych, polimerów, przędzy i włókien ciągłych).

—

Wzrost kosztów energii (gazu i elektryczności) w UE może doprowadzić do przeniesienia do USA lub Azji zakładów produkcyjnych przez producentów potrzebujących większych ilości energii (producentów włókien chemicznych i włóknin, farbiarnie i wykańczalnie itd.).

—

Rosnąca konkurencja ze strony krajów wschodzących oraz coraz większe utrudnienia w dostępie do rynków tych państw. Azja już w 2010 r. stała się regionem o największej produkcji wyrażonej w tonach, zwiększywszy o 2,6 razy wielkość produkcji.

—

Rosnąca presja cenowa, zwłaszcza na rynkach dojrzałych.

—

Coraz większe zagrożenie podrabianiem i kopiowaniem wyrobów.

—

propagowanie sprawdzonych rozwiązań w zakresie transferu technologii między sektorami (owocnej wymiany);

—

starania o poprawę efektywności energetycznej produkcji;

—

zdolność do łączenia innowacji technologicznych i nietechnologicznych, np. pas lędźwiowy powinien być nie tylko skuteczny, ale też estetyczny dla pacjenta;

—

zdolność do wspierania kreatywności w fazie projektowania, wykorzystania wyrobów/materiałów oraz postępowania ze zużytymi wyrobami/materiałami;

—

doświadczenia w zakresie podnoszenia kwalifikacji pracowników w celu zdobycia nowych rynków;

—

upowszechnianie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w codziennym życiu dzięki inteligentnym wyrobom włókienniczym komunikującym się z otoczeniem: na przykład „inteligentne” ubrania dla osób starszych monitorujące podstawowe parametry życiowe i przekazujące dane do szpitali umożliwią tym osobom pozostanie we własnym domu.

—

zdolności wprowadzania na rynek odpowiednich i innowacyjnych towarów i usług dla osób niepełnosprawnych, chorych lub starszych: dostosowanych do potrzeb ubrań, ubrań zapobiegających upadkom, specjalnego sprzętu sportowego i wypoczynkowego;

—

wynikającej z personalizacji zdolności zapewniania rozwiązań problemów demograficznych i społecznych generujących zapotrzebowanie na bardziej specjalistyczne i dostosowane do indywidualnych wymagań produkty i usługi (por. niektóre projekty europejskiej inicjatywy badań nad towarami konsumpcyjnymi Prosumer.net).

—

ograniczając emisje CO2 dzięki lżejszym materiałom w transporcie (kompozytom w aeronautyce i włóknom węglowym w przemyśle motoryzacyjnym);

—

oferując konkretne rozwiązania wykorzystujące wyroby włókiennicze, np. w zakresie filtracji, wzmacniania i izolacji w celu poprawy efektywności energetycznej w mieszkalnictwie i budownictwie;

—

przetwarzając butelki PET, by wyprodukować poliester.

—

opracowując produkty i metody produkcji, miały na uwadze ideę ekoprojektowania;

—

przeprowadzały ocenę cyklu życia swych produktów, co będzie coraz ważniejsze w przyszłości, gdyż dotychczas recykling tradycyjnych materiałów, takich jak metale, jest często tańszy.

—

pierwsza dotyczy opracowania w UE, w związku z przewidywanym końcem epoki ropy naftowej, nadającego się do recyklingu włókna węglowego wytwarzanego z włókien naturalnych (5);

—

druga dotyczy opracowania metod recyklingu, które umożliwiałyby pełny recykling wyrobów włókienniczych z tkanin mieszanych (80–90 %);

—

trzecia – bardziej ambitna – dotyczy wspierania przemysłu i społeczności naukowej w opracowaniu odpowiednich procesów wykorzystywania węgla z CO2 jako zasobu, np. poprzez przekształcanie go z wykorzystaniem przyspieszonej fotosyntezy lub innych technologii. Badania takie są już prowadzone w kontekście innych zastosowań, ale należy je nasilić (w kierunku „gospodarki opartej na CO2” (6)).

—

wyzwania społeczne,

—

wiodąca pozycja w zakresie technologii wspomagających i przemysłowych,

—

doskonała baza naukowa.

—

zwiększenie udziału przemysłu i MŚP oraz korzyści dla nich;

—

więcej mniejszych projektów o mniejszym obciążeniu administracyjnym (maks. czas trwania 2 lata, od 3 do 6 partnerów);

—

jasne zobowiązanie do wspierania innowacji, w tym innowacji nietechnologicznych.

—

opracowanie prostego, przyjaznego dla MŚP sposobu informowania o programach badawczo-rozwojowych powiązanych z nowymi produktami i nowymi materiałami, ponieważ duża część z nich jest powiązana z włókiennictwem;

—

wspieranie współpracy w zakresie badań oraz struktur innowacyjnych obejmujących przemysł i środowiska naukowe (np. europejska platforma technologiczna na rzecz przyszłości przemysłu włókienniczego i odzieżowego, rady i sieci na poziomie krajowym, klastry innowacyjne na poziomie regionalnym);

—

zadbanie o komunikację i interakcje między takimi strukturami w całej UE oraz podobnymi strukturami w innych sektorach, aby zachęcać do innowacji międzysektorowych;

—

zaproponowanie nowego, ambitnego finansowania w programie „Horyzont 2020” dla recyklingu towarów włókienniczych (zarówno odpadów produkcyjnych, jak i gotowych towarów), aby poprawić wyniki przemysłu włókienniczego w zakresie recyklingu w porównaniu z przemysłem papierniczym czy szklanym; przegląd dyrektywy o odpadach jest okazją do uporządkowania sektora recyklingu towarów włókienniczych;

—

nasilenie badań naukowych dotyczących traktowania CO2 jako zasobu, w tym badań dotyczących przyspieszonej fotosyntezy.

—

zwracając większą uwagę na inwestycje (a nie tylko na eksport);

—

zwracając większą uwagę na wszystkie pozycje taryfowe, które nie zostały włączone do działów 50–63 (od przędzy po odzież), takie jak na przykład tkaniny z włókien szklanych ((HS 70.19) czy produkty higieniczne z włóknin (HS 96.19);

—

dokładniej analizując problemy, jakie napotykają przedsiębiorstwa w UE, starające się o dostęp do zagranicznych zamówień publicznych w takich dziedzinach jak odzież robocza, szpitale itd.

—

włączając, na przykład do przyszłego porozumienia transatlantyckiego, zobowiązania dotyczące normalizacji.

—

prowadząc działania dyplomatyczne dotyczące surowców, miała na uwadze, gdy to konieczne, surowce krytyczne dla sektora technicznych wyrobów włókienniczych;

—

zachęcała do produkcji włókien naturalnych – z lnu, konopi, wełny, celulozy – i biopolimerów, aby zapewnić sektorowi technicznych wyrobów włókienniczych dostęp do surowców z produkcji wewnętrznej.

—

Opinia uzupełniająca w sprawie komunikatu „Przyszłość sektora wyrobów włókienniczych i odzieżowych w poszerzonej Unii Europejskiej” (CCMI/009), przyjęta 7 czerwca 2004 r., sprawozdawca: Michel NOLLET.

—

Opinia w sprawie komunikatu „Przyszłość sektora tekstylnego i odzieżowego w rozszerzonej Unii Europejskiej” (INT/220), przyjęta 1 lipca 2004 r., sprawozdawca: Antonello PEZZINI.

—

Raport informacyjny CCMI w sprawie zmian w europejskim przemyśle włókienniczym i obuwniczym (CCMI/041), przyjęty 4 lutego 2008 r., sprawozdawca: Claudio CAPPELLINI.

—

Opinia w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie nazewnictwa włókien tekstylnych i etykietowania wyrobów włókienniczych (INT/477), przyjęta 16 grudnia 2009 r., sprawozdawca: Claudio CAPPELLINI.

10.7.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 198/26

1.1

Arktyka przechodzi obecnie okres głębokich zmian. Zmiana klimatu ma znaczący wpływ na globalne ocieplenie i topnienie pokrywy lodowej w tym regionie, co z kolei wpływa na warunki pogodowe i zmiany środowiskowe na całym świecie. Kwestie te jednocześnie oddziałują na gospodarkę globalną, ponieważ stwarzają możliwości działalności gospodarczej w tym bogatym w zasoby regionie. Świat zaczął przyglądać się regionowi Arktyki, którego wrażliwy ekosystem i ludność wymagają odpowiedniej ochrony i uwagi. Zmiany te mogą mieć skutki geopolityczne.

1.2

EKES wzywa UE do opracowania jasnej strategii wobec Arktyki oraz wiarygodnego zaangażowania się we współpracę z państwami w tym regionie. Arktyka ma ogromne znaczenie dla UE, a UE może w dużym stopniu przyczynić się do współpracy w tym regionie. Komitet wzywa do inwestowania w odpowiedzialną działalność gospodarczą opartą na wiedzy na temat chłodnego klimatu oraz do rozwoju infrastruktury. Apeluje także o kontynuowanie współpracy w zakresie badań nad zmianą klimatu oraz o podjęcie zdecydowanych wysiłków na rzecz ochrony wrażliwego środowiska w tym regionie.

1.3

Należy wzmocnić pozycję Rady Arktycznej, a także pozycję UE w tej Radzie. Społeczeństwo obywatelskie powinno być szerzej zaangażowane we współpracę arktyczną. Potrzebna jest większa otwartość i zdecydowane wysiłki na rzecz poprawy komunikacji w ramach współpracy arktycznej.

1.4

Wysłuchanie publiczne, które Komitet zorganizował w północnej Finlandii (Rovaniemi) we współpracy z Centrum Arktycznym Uniwersytetu Lapońskiego (1) miało dla EKES-u dużą wartość. Komitet pragnie wnieść wkład we współpracę arktyczną i politykę UE wobec Arktyki, a także wzmocnić swoje powiązania ze społeczeństwem obywatelskim w tym regionie.

2.1

Znaczenie strategiczne Arktyki znacznie wzrosło, podobnie jak zainteresowanie świata tym regionem. Dlatego też ważne jest, by UE jak najszybciej zakończyła prace nad swoją polityką wobec Arktyki, aby mogła brać udział jako wiarygodny i konstruktywny podmiot i prekursor we współpracy w regionie Arktyki. UE powinna pokazać swoje zaangażowanie w kwestię Arktyki i we współpracę w tym regionie. Należy położyć nacisk przede wszystkim na północne części arktycznych państw członkowskich UE oraz na wzmocnienie współpracy z państwami arktycznymi, głównie z państwami sąsiadującymi leżącymi w Europie (w tym z Grenlandią). Sytuacja wymaga w pełni rozwiniętej strategii UE wobec Arktyki.

Konieczna jest koncentracja zasobów UE przeznaczonych dla regionu Arktyki w jednym miejscu lub ich efektywna koordynacja, w tym pozycji w budżecie UE dotyczącej regionu Arktyki, aby zapewnić wiarygodne wdrażanie polityki/strategii UE wobec Arktyki.

2.2

Polityka/strategia UE wobec Arktyki oraz strategie państw arktycznych powinny być ze sobą spójne. Zarządzanie w regionie Arktyki należy rozwijać i wdrażać w oparciu o konstruktywną współpracę z tymi państwami i kluczowymi partnerami. Współpraca i współistnienie w regionie Arktyki powinny w miarę możliwości opierać się na porozumieniach międzynarodowych i współpracy w ramach organizacji międzynarodowych (w tym ONZ, IMO, FAO i MOP). Współpracę ułatwia fakt, że uczestniczące w niej kraje ratyfikowały już najważniejsze z tych porozumień mających znaczenie dla Arktyki.

2.3

Nie można pozwolić, by wyścig trwający w regionie Arktyki przekształcił się w konflikt. UE powinna propagować dialog w sprawie międzynarodowego mechanizmu prawnego służącego rozwiązywaniu sporów, który byłby wiążący dla wszystkich zainteresowanych stron. Jest to jeden z powodów, dla których należy (zgodnie z propozycją z 2010 r. popartą przez Parlament Europejski (3)) jak najszybciej zorganizować pod egidą Rady Arktycznej szczyt arktyczny, umożliwiający kluczowym podmiotom zainteresowanym tym regionem i współpracą szansę na omówienie przyszłości regionu i osiągnięcie wzajemnego zrozumienia zasad współpracy w regionie. Takie szczyty powinny odbywać się w przyszłości regularnie, zaś udana współpraca między podmiotami w regionie Arktyki będzie wymagać skutecznych narzędzi, takich jak wspólna sieć komunikacji i monitorowania oparta na nowoczesnej technologii.

2.4

EKES zgadza się, że należy wzmocnić pozycję Rady Arktycznej i że powinna ona dysponować mandatem do działania jako międzynarodowe forum negocjacji na temat kluczowych kwestii arktycznych. Warunkiem udanej współpracy w ramach Rady Arktycznej jest równe traktowanie wszystkich państw arktycznych.

UE powinna mieć silniejszą pozycję w tej Radzie, ponieważ udział UE pozwoliłby na wniesienie większego wkładu w jej prace i wzmocnienie jej wpływu. UE może wnieść znaczący wkład we współpracę. Jedną z możliwości wzmocnienia pozycji UE jest uzyskanie statusu obserwatora, a arktyczne państwa członkowskie UE powinny uwzględniać w Radzie również poglądy UE.

UE powinna także dążyć do wzmocnienia współpracy w ramach Euro-Arktycznej Rady Morza Barentsa (oraz Rady Regionalnej Morza Barentsa), ponieważ odgrywają one kluczową rolę w relacjach transgranicznych między 13 należącymi do niej regionami (w Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji) leżącymi nad bogatym w zasoby Morzem Barentsa. UE powinna propagować współpracę między różnymi forami współpracy regionalnej oraz wykorzystanie ich wiedzy fachowej. Chodzi między innymi o podmioty wymienione w punkcie 4, takie jak Nordycka Rada Ministrów, Rada Państw Morza Bałtyckiego lub nordycko-bałtycka ósemka.

2.5

EKES zgadza się co do potrzeby zgromadzenia bardziej kompleksowych i wiarygodnych danych dotyczących zmian klimatycznych zachodzących na całym świecie i w Arktyce, która ma unikalne warunki środowiskowe i wrażliwe ekosystemy. Należy w dalszym ciągu kłaść zdecydowany nacisk na badania naukowe i monitorowanie w odniesieniu do zmiany klimatu oraz kwestii ekologicznych, środowiskowych i meteorologicznych. Ocena wpływu zmian klimatu na Arktykę (ACIA), ocena wpływu zmiany klimatu na śnieg, wodę, pokrywę lodową i wieczną zmarzlinę w regionie Arktyki (SWIPA), program Ice2sea, unijny projekt dotyczący śladu arktycznego i oceny polityki oraz udział w sieci stałej obserwacji Arktyki (SAON) mogą posłużyć do pobudzenia współpracy badawczej w regionie Arktyki. Należy zwiększyć efektywność ugruntowanych i dobrze funkcjonujących unijnych sieci współpracy w zakresie badań i monitorowania, aby poszerzyć wiedzę i wzmocnić potencjał.

2.5.1

Dotychczas badania skupiały się w dużej mierze na łagodzeniu zmiany klimatu i zarządzaniu nią w różnych częściach świata, lecz wydaje się, że zmiana klimatu i jej skutki już osiągnęły punkt, w którym niemal nie można ich powstrzymać (4). Dlatego też należy położyć większy nacisk na badania nad zachowaniem środowiska arktycznego i zrównoważoną gospodarką zasobami naturalnymi, a także dostosowaniem się do skutków społeczno-gospodarczych zmiany klimatu. Działalność badawcza i wyniki badań powinny być ogłaszane publicznie, badania powinny obejmować wszystkie aspekty danego zagadnienia, powinny być jawne i otwarte na społeczeństwo obywatelskie oraz badaczy ze wszystkich krajów UE (zob. też punkt 2.9).

2.5.2

Badania na temat Arktyki powinny być w większym stopniu uwzględniane w programach badawczych UE. Należy na nie przeznaczyć odrębne środki w ramach finansowych UE na lata 2014–2020.

2.6

Region Arktyki ma istotne znaczenie gospodarcze dla lokalnej ludności, dla całej Europy i dla całego świata. Przedsiębiorczość w regionie, w tym branża przetwórcza i przedsiębiorstwa na obszarach wiejskich, należy wspierać na różne sposoby, np. poprzez inicjatywy takie jak ArcticStartup i szkolenia. Powinno się promować inwestycje. Jeżeli chodzi o wydobycie surowców i inne rodzaje działalności gospodarczej, UE powinna inwestować w technologie dostosowane do warunków arktycznych oraz w rozwijanie i wykorzystywanie odpowiedniej wiedzy na temat chłodnego klimatu. Obejmuje to odwierty głębinowe na morzu, przemysł górniczy i morski, projektowanie i budowę statków i sprzętu, a także technologię związaną z portami, dokami i transportem.

2.6.1

Rozwój infrastruktury, a zwłaszcza transportu kolejowego, drogowego, powietrznego i morskiego oraz sieci przesyłowych energii, powinien także opierać się na technologii i wiedzy dostosowanej do surowych warunków środowiskowych Arktyki. Utworzenie dobrze funkcjonującej infrastruktury/logistyki (zarówno na odcinku północ-południe, jak i zachód-wschód) ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju regionu Arktyki.

2.6.2

Inne ważne dziedziny rozwoju, które wymagają finansowania w regionie, to budowa osiedli dla ludności, wykorzystanie technologii informacyjnych na obszarach o niskiej gęstości zaludnienia (kształcenie na odległość, elektroniczne usługi opieki zdrowotnej) oraz turystyka.

2.6.3

Rozwijając żeglugę Północną Drogą Morską, jako efektywną kosztowo i pod pewnymi względami bezpieczniejszą alternatywę do trasy południowej przez Kanał Sueski, UE powinna należycie uwzględnić zagadnienia związane z ochroną środowiska. UE powinna prowadzić działania na rzecz udostępnienia nowych tras żeglugi w regionie Arktyki w ramach zasady „nieszkodliwego przepływu”, zgodnie z porozumieniami międzynarodowymi (UNCLOS), także w przypadkach, gdy trasy przebiegają przez wyłączne strefy ekonomiczne różnych państw. Ma to kluczowe znaczenie dla rozwoju transportu towarowego i pasażerskiego w regionie.

2.6.4

UE powinna w większym stopniu włączyć te priorytety do strategii „Europa 2020” na rzecz wzrostu oraz do innych programów, takich jak „Unia innowacji” i „Horyzont 2020”. Unijna polityka regionalna oraz polityka spójności, a także programy Interreg i ENPI mają duże znaczenie dla najbardziej wysuniętych na północ regionów UE. Konieczne jest, by nadal skutecznie docierały one do tych regionów oraz do regionów sąsiednich, wspierając działalność społeczno-gospodarczą oraz promując współpracę transgraniczną.

2.6.5

UE musi też inwestować w inicjatywy dotyczące współpracy w regionie, w porozumieniu ze swoimi partnerami. Projekt partnerstwa w dziedzinie transportu Wymiaru Północnego wymaga szczególnej uwagi i wystarczających zasobów, ponieważ może wspierać rozwój tras transportowych z bogatego w zasoby regionu Morza Barentsa, także na rynki europejskie. Niezbędne jest na przykład niezwłoczne rozwinięcie połączeń lądowych pomiędzy UE a kluczowymi portami Arktyki, takimi jak Murmańsk czy Narvik. Projekty takie należy uznać za pilne. (zob. także punkty 2.6.1 i 2.6.3)

Ukierunkowanie zasobów na propagowanie działalności gospodarczej w regionie może pozytywnie wpłynąć na zatrudnienie, wzrost gospodarczy oraz dobrobyt ludności lokalnej.

2.7

Ważne jest, by zapewnić równowagę między ochroną środowiska a działalnością gospodarczą w regionie Arktyki. UE powinna podjąć zdecydowane wysiłki, by pomóc państwom arktycznym osiągnąć tę równowagę, ze względu na szczególną wrażliwość ekosystemu tego regionu. Działalność w Arktyce powinna być zgodna z najwyższymi międzynarodowymi standardami zrównoważonego rozwoju, których wymagają warunki w regionie. Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw ma kluczowe znaczenie, podobnie jak wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych. Przedsiębiorstwa powinny postępować odpowiedzialnie i ostrożnie, zwłaszcza w miejscach o szczególnych walorach przyrodniczych, które są święte dla ludności tubylczej. Odpowiedzialnie i ostrożnie należy postępować także w sektorze rybołówstwa, dbając o zrównoważoną eksploatację głębinowych zasobów rybnych w oparciu o przepisy UE dotyczące połowów oceanicznych, odpowiednie wytyczne FAO, wspólny komunikat JOIN(2012) 19 final i towarzyszący mu dokument roboczy służb Komisji SWD(2012) 182 final oraz ewentualnie porozumienie w ramach Komisji ds. Rybołówstwa Północno-Wschodniego Atlantyku (NEAFC/CPANE) (5). Jest to konieczne dla utrzymania dynamiki i dobrobytu w regionie Arktyki.

2.7.1

Unijne wytyczne i doświadczenia w zakresie ocen oddziaływania na środowisko oraz polityki morskiej powinny zostać udostępnione na potrzeby współpracy arktycznej. Oprócz dokonywania ocen wpływu działalności gospodarczej na środowisko, należy także zawsze oceniać wpływ na gospodarkę.

2.7.2

UE powinna działać na rzecz zapewnienia pełnego wdrożenia nowego porozumienia Rady Arktycznej w sprawie zapobiegania wyciekom ropy naftowej oraz rozpoczęcia negocjacji w sprawie zasad dotyczących odwiertów.

2.7.3

Konieczne jest także pomyślne zakończenie negocjacji w sprawie kodeksu żeglugi IMO dla regionów polarnych (kodeks polarny). Jeżeli chodzi o arktyczne trasy żeglugi, UE powinna udostępnić swoje usługi nadzoru satelitarnego Galileo, aby poprawić nawigację i bezpieczeństwo, w miarę możliwości łącząc ten system z innymi podobnymi systemami.

2.8

EKES zdecydowanie popiera dialog zainaugurowany przez UE z Samami i innymi ludami tubylczymi oraz z grupami interesu w regionie Arktyki. Należy podjąć zdecydowane wysiłki na rzecz utrzymania i wzmocnienia tego dialogu. Konieczne jest respektowanie dziedzictwa kulturowego i tradycyjnych warunków życia (w tym hodowli reniferów) ludności tubylczej. Mieszkańcy regionu należą jednak głównie do grup nietubylczych (ok. 90 %), dlatego też powinno się jednocześnie rozszerzyć dialog na ogół ludności. EKES zgadza się również ze spostrzeżeniem poczynionym w komunikacie z czerwca 2012 r., że „Arktyka oferuje zarówno wyzwania, jak i możliwości, które w dużej mierze wpłyną na życie kolejnych pokoleń obywateli Europy”. Zmiany w regionie Arktyki będą miały wpływ na warunki życia ludności nie tylko w tym regionie i w regionach sąsiednich, lecz także w innych częściach świata (np. potencjał gospodarczy, częstsze występowanie ekstremalnych warunków pogodowych spowodowanych zmianą klimatu, zmiany prądów oceanicznych, podnoszenie się poziomu morza, susze, silne opady deszczu i śniegu).

2.8.1

Społeczeństwo obywatelskie musi być szeroko i regularnie włączane w prace nad kwestiami związanymi z Arktyką, wraz z ludami tubylczymi. Poszczególne podmioty społeczne, w tym przedsiębiorstwa, pracownicy i konserwatorzy przyrody powinni być angażowani w działania wielostronne i unijne związane z Arktyką. Należy zorganizować dialog, dyskusje przy okrągłym stole i wysłuchania z udziałem różnych grup społeczeństwa obywatelskiego.

2.8.2

EKES zaleca, by UE prowadziła prace na rzecz zwiększenia udziału społeczeństwa obywatelskiego na kilku poziomach:

2.8.3

Celem EKES-u jest wzięcie udziału w tych pracach oraz przedstawienie poglądów i propozycji zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w UE. EKES zamierza również wzmocnić swoje powiązania ze społeczeństwem obywatelskim w regionie Arktyki, zarówno w obrębie UE, jak i poza jej granicami. Celem jest wspieranie głosu i zorganizowanej reprezentacji społeczeństwa obywatelskiego w państwach arktycznych. Należy również podjąć kroki na rzecz zapewnienia przestrzeni, w której podmioty szczebla lokalnego i niższego niż regionalny będą mogły wyrazić swoje poglądy na szczeblu UE.

2.9

EKES zgadza się z opinią, że potrzeba więcej przejrzystości i informacji publicznej na temat Arktyki oraz współpracy w tym regionie. UE powinna więc wezwać do stworzenia skutecznej strategii komunikacyjnej dotyczącej współpracy arktycznej. W tym celu EKES w pełni popiera propozycję utworzenia unijnego ośrodka informacji o Arktyce, przedstawioną przez Komisję w 2008 r. (6), która została odnotowana przez Radę Ministrów w 2009 r. (7), a następnie przez Parlament Europejski (8). Ośrodek ten odpowiadałby przede wszystkim za dostarczanie informacji na temat wyników badań i innych działań związanych ze współpracą w regionie Arktyki. Inicjatywa ta jest ważna szczególnie pod względem zwiększenia przejrzystości. Należy z zadowoleniem przyjąć fakt, że Komisja Europejska powierzyła Centrum Arktycznemu Uniwersytetu Lapońskiego zadanie przeprowadzenia prac przygotowawczych nad ośrodkiem. Ośrodek informacji mógłby działać na zasadzie sieci, z udziałem arktycznych organów ds. badań i komunikacji z Europy i innych części świata. Społeczeństwo obywatelskie powinno również odgrywać tutaj odpowiednią rolę.

3.1.1

Większa część tego regionu leży na Oceanie Arktycznym, który jest w przeważającej mierze pokryty lodem – Biegun Północny znajduje się na środku Oceanu. Morze Barentsa, Morze Karskie, Morze Grenlandzkie, Morze Norweskie, Morze Beauforta, Morze Łaptiewów i niektóre inne baseny morskie są częścią Oceanu Arktycznego. Ocean Arktyczny otoczony jest szelfami kontynentalnymi. Osiem państw arktycznych – Kanada, Dania (w tym Grenlandia), Finlandia, Norwegia (w tym Svalbard), Rosja, Szwecja i Stany Zjednoczone (w tym Alaska) – częściowo znajduje się na północy arktycznego koła podbiegunowego i posiada duże obszary Arktyki. Islandia jedynie dotyka arktycznego koła podbiegunowego. Przynajmniej pięć z tych państw – Norwegia, Rosja, Kanada, Dania/Grenlandia i Stany Zjednoczone („arktyczna piątka”) – posiada wybrzeże na Oceanie Arktycznym. Wśród państw arktycznych znajdują się trzy państwa członkowskie UE: Finlandia, Szwecja i Dania. Norwegia i Islandia są nienależącymi do UE członkami EOG, natomiast Islandia złożyła wniosek o przystąpienie do UE. Stany Zjednoczone, Rosja i Kanada są strategicznymi partnerami UE. Grenlandia należy do Danii, lecz dysponuje rozległą autonomią od 2009 r.; nie jest ona częścią UE, lecz zawarła z nią umowę o partnerstwie.

3.1.2

Arktyka ma powierzchnię 145 mln km2 i liczy ok. 4 mln mieszkańców (większość z nich w Rosji). Ok. 10 % z nich należy do grup tubylczych (np. Samowie, Innuici, Nieńcy, Aleuci, Atabaskowie i Gwich’in). Samowie z Finlandii i Szwecji są jedynymi ludami tubylczymi mieszkającymi w granicach UE. Położony na północnym zachodzie Rosji Murmańsk jest największym portem Arktyki (9). W regionie funkcjonują społeczności i struktury planowania lokalnego, czego przykładem jest rada regionalna ds. programu rozwoju wiejskiego Laponii na lata 2014–2020 (10). W regionie praktykowane jest również rolnictwo, leśnictwo, hodowla zwierząt na futra i różne rodzaje działalności gospodarczej dostosowane do surowego klimatu Arktyki (11).

3.2.1

Arktyka jest tradycyjnie stabilnym regionem, zaś współistnienie państw arktycznych opiera się na konstruktywnej współpracy i zaufaniu. Arktyka ma duże znaczenie z geopolitycznego punktu widzenia, a zainteresowanie regionem znacznie wzrosło w ostatnich latach w państwach arktycznych, Europie i na świecie. Z różnych powodów region przechodzi okres głębokich zmian.

3.2.2

Zmiana klimatu na całym świecie, a przede wszystkim globalne ocieplenie, spowodowane działalnością człowieka mają szczególne znaczenie i postępują szybko w regionie Arktyki. Powodują topnienie pokrywy lodowej i rozmarzanie wiecznej zmarzliny, co z kolei wzmaga efekt cieplarniany na całym świecie (częściowo w związku z uwalnianiem się gazu metanowego). Efekt cieplarniany powoduje nasilenie ekstremalnych warunków pogodowych, zmiany w prądach wietrznych i oceanicznych, podnoszenie się poziomu morza, częstsze występowanie przedłużających się susz oraz silne opady deszczu i śniegu w różnych częściach świata. Topnienie lodu, zwłaszcza w regionie Antarktyki i Grenlandii, może spowodować podniesienie poziomu morza o 1–2 m. Do września 2012 r. arktyczna pokrywa lodowa rekordowo się zmniejszyła (do 3,41 mln km2). Lód gruntowy topnieje szczególnie szybko (ok. 70 % stopniało od 1980 r.) i jest zastępowany cienkim lodem, który utrzymuje się przez rok. Latem 2008 r. Ocean Arktyczny był w 65 % pozbawiony lodu, a duże obszary lodu mogą stopnieć w nadchodzących kilku dekadach (12).

3.2.3

W regionie znajduje się wiele niewykorzystanych surowców naturalnych, zarówno w oceanie, jak i na lądzie. Pokrywa lodowa, która staje się coraz cieńsza i zmniejsza się w wyniku ocieplenia atmosfery, a także rozwój i stosowanie nowych technologii, stwarzają coraz większe możliwości w zakresie wydobycia nowych węglowodorów (ropy, gazu) i innych głębinowych złóż surowców mineralnych. Przykładowo jedna czwarta odkrytych światowych złóż gazu i 80 % odkrytych rosyjskich złóż gazu ziemnego znajduje się w regionie Arktyki. Szacuje się, że 13 % nieodkrytych złóż ropy na świecie, 30 % nieodkrytych złóż gazu oraz 20 % złóż gazu ciekłego znajduje się w tym regionie.

3.2.4

Większość największych światowych przedsiębiorstw naftowych i gazowych prowadzi działalność w Arktyce, istnieją już rozliczne instalacje odwiertów ropy na morzu, a nawet poszukuje się i bada możliwości odwiertów bardziej na północ (na przykład Norwegia ma 89 takich miejsc na Morzu Barentsa i wkrótce rozpocznie odwierty w dziewięciu nowych miejscach). Rosnące znaczenie energii łupkowej wcale nie zmniejsza atrakcyjności tych źródeł.

3.2.5

Od kilku dziesięcioleci prowadzi się intensywne wydobycie metali i minerałów w różnych częściach Arktyki, gdzie znajdują się znaczące ilości nieodkrytych złóż. Przykładowo 90 % wydobycia rud żelaza UE i 20 % światowego wydobycia niklu pochodzi z Arktyki, głównie z regionu Morza Barentsa. Arktyka ma również znaczącą ilość lasów, które są kluczowym odnawialnym zasobem naturalnym.

3.2.6

Ok. jedna czwarta światowych zasobów ryb znajduje się w Arktyce. Rosnąca temperatura wody ma wpływ na przemieszczanie się ryb, co z kolei wpływa na rybołówstwo. Ryby kierują się coraz bardziej na północ na wcześniej nieeksploatowane wody.

3.2.7

W miarę jak pokrywa lodowa staje się coraz bardziej krucha, a temperatura atmosfery wzrasta, powstają możliwości otwarcia/rozwoju nowych tras żeglugi (Przejście Północno-Zachodnie i Północna Droga Morska) biegnących przez Ocean Arktyczny i z Azji Wschodniej. Trasy te są ok. 40 % krótsze niż obecne szlaki morskie do krajów graniczących z Oceanem Atlantyckim i państw położonych na wybrzeżach azjatyckich. Zmniejszy to znacznie koszty ruchu tranzytowego i związane z nim emisje dwutlenku węgla. Znaczny odsetek światowych przewozów oceanicznych odbywa się na statkach UE, zaś ok. 90 % światowych przewozów oceanicznych ma miejsce na tradycyjnym szlaku biegnącym przez morza południowe. W 2012 r. czterdzieści sześć statków przepłynęło Północną Drogą Morską z Morza Barentsa do Cieśniny Beringa. Nasila się transport towarowy, choć nadal istnieją poważne wątpliwości co do korzystania z tego szlaku, przede wszystkim jeśli chodzi o zasady nawigacji, koszty, bezpieczeństwo i ekstremalne warunki pogodowe w regionie.

3.2.8

Potencjał gospodarczy jest ogromny, a Arktyka mogłaby przekształcić się w kluczowy region dla gospodarki światowej ze względu na swoje zasoby energetyczne i surowcowe, a także nowe szlaki transportu morskiego.

3.2.9

Warunki środowiskowe w regionie Arktyki są unikalne, a jej ekosystem jest delikatny i wrażliwy. Wysiłki na rzecz lepszego radzenia sobie ze zmianami w środowisku oraz zapobiegania katastrofom ekologicznym wywołanym działalnością gospodarczą człowieka (wycieki ropy itp.) to priorytety współpracy regionalnej.

3.2.10

Zmiany te mają wpływ na warunki życia ludności tubylczej i innych mieszkańców Arktyki oraz sąsiednich regionów. Zmieniające się warunki pogodowe i środowiskowe, wyraźne możliwości gospodarcze i coraz większa liczba interesów geopolitycznych i związanych z bezpieczeństwem wpływają także na życie ludzi w innych miejscach Europy i na świecie.

3.2.11

Znalezienie w Arktyce strategicznej równowagi między zagrożeniami a szansami można uznać za ważne dla przyszłości całego świata.

4.1

Wszystkie osiem państw arktycznych ma swoją własną strategię wobec Arktyki (13). Skupiają się one na podobnych priorytetach: polityczne i gospodarcze znaczenie Arktyki dla tych państw; określona pozycja danego państwa w regionie; warunki naturalne i ekosystem; potrzeba współpracy na rzecz rozwijania zarządzania regionem w sposób zrównoważony. Wszystkie te strategie przyjmują za kluczowy punkt wyjścia potencjał regionu Arktyki w zakresie energii, surowców i rozwoju szlaków tranzytowych. Państwa nawiązały też stosunki dwustronne, aby chronić i wspierać swoje wspólne interesy w regionie Arktyki. Zgromadzenie Parlamentarne NATO wydało rezolucję w sprawie Arktyki w październiku 2012 r. (14)

4.2

Istnieją cztery regionalne fora współpracy na Północy:

Rada Arktyczna  (15) jest najważniejszym instrumentem współpracy regionalnej i składa się z ośmiu członków (państwa arktyczne, w tym Wyspy Owcze i Grenlandia jako terytoria zależne Danii), sześciu stałych uczestników (fora współpracy między ludami tubylczymi krajów arktycznych) (16) i znacznej liczby obserwatorów (Holandia, Hiszpania, Wielka Brytania, Polska, Francja, Niemcy oraz 18 organizacji międzyrządowych i pozarządowych). UE, Włochy, Chiny, Indie, Korea Południowa i Singapur wystąpiły o status stałych obserwatorów. W ostatnich latach Chiny znacznie nasiliły swoją działalność wobec regionu Arktyki i państw w tym regionie. Państwa członkowskie Rady Arktycznej zawarły porozumienia takie jak umowa dotycząca akcji poszukiwawczo-ratowniczych na morzu. Dąży się do zwiększenia roli Rady jako instrumentu współpracy międzynarodowej, nadając jej większe kompetencje i wagę.

4.3

Euro-Arktyczna Rada Morza Barentsa  (17) obejmuje europejski region arktyczny i subarktyczny. Propaguje współpracę w bogatym w zasoby regionie Morza Barentsa, który wymaga lepszych tras transportowych na rynki europejskie i światowe. W skład Rady wchodzi siedmiu członków: Finlandia, Norwegia, Szwecja, Dania, Islandia, Rosja i Komisja Europejska. Rada obejmuje również Radę Regionu Morza Barentsa (BRC) (18), która składa się z 13 subregionów Morza Barentsa i ma na celu ułatwianie praktycznej współpracy.

4.4

Nordycka Rada Ministrów  (19) (i Rada Nordycka) ma własną strategię wobec Arktyki. Pięć państw nordyckich tradycyjnie prowadzi ścisłą i daleko idącą współpracę, a także posiada kompetencje i wiedzę na temat warunków na północy. Grenlandia bierze udział w tej współpracy jako pełnoprawny członek.

4.5

Rada Państw Morza Bałtyckiego (RPMB) (20) utrzymuje współpracę między ośmioma państwami w regionie Morza Bałtyckiego. UE ma własną makroregionalną strategię UE dla regionu Morza Bałtyckiego (EUSBSR).

4.6

Wymiar Północny  (21), który jest wspólną polityką UE, Islandii, Norwegii i Rosji, obejmuje duży obszar geograficzny, w tym europejskie regiony arktyczne i subarktyczne od północno-zachodniej Rosji na wschodzie po Islandię i Grenlandię na zachodzie. Współpraca opiera się na czterech partnerstwach tematycznych (NDEP, NDPHS, NDPTL i NDPC) i oddzielnym „arktycznym oknie”. Partnerstwo na rzecz transportu i logistyki w ramach wymiaru północnego (NDPTL), w ramach którego opracowuje się obecnie propozycję regionalnej sieci transportowej, ma znaczenie dla współpracy arktycznej. Partnerstwo na rzecz środowiska w ramach Wymiaru Północnego (NDEP) także odgrywa kluczową rolę w regionie Arktyki, m.in. zapewnia ramy umożliwiające skuteczne usunięcie odpadów radioaktywnych na Półwyspie Kolskim. Trzecie posiedzenie ministrów spraw zagranicznych Wymiaru Północnego odbyło się w lutym 2013 r. w Brukseli (22). Rada Biznesu Wymiaru Północnego (23) prowadzi przede wszystkim działalność na rzecz poprawy warunków inwestowania w regionie i zwiększenia jego konkurencyjności. Stany Zjednoczone i Kanada mają status obserwatora na posiedzeniach Wymiaru Północnego.

4.7

Parlamentarzyści państw regionu Arktyki uczestniczą we wszystkich wyżej wymienionych forach współpracy, a także regularnie współpracują w ramach Konferencji Parlamentarzystów Regionu Arktycznego (CPAR).

4.8

Sześć forów współpracy ludów tubylczych regionu prowadzi regularną współpracę.

4.9

Międzynarodowa Fundacja Polarna (IPF) prowadzi międzynarodową współpracę między stronami zainteresowanymi kwestiami arktycznymi, a we wrześniu 2012 r. zorganizowała sympozjum na temat przyszłości Arktyki w siedzibie Komitetu Regionów.

5.1

Współpraca w kwestiach dotyczących regionu Arktyki opierała się dotąd w jak największym stopniu na porozumieniach międzynarodowych i była prowadzona w ramach forów międzynarodowych.

5.2

Najważniejszym porozumieniem międzynarodowym dotyczącym regionu Arktyki jest Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza (UNCLOS) z 1982 r. (24), która dotyczy obszarów oceanicznych i morskich leżących pomiędzy niezależnymi państwami i na mocy której utworzono Komisję Granic Szelfu Kontynentalnego (CLCS).

5.3

Poprzez te porozumienia państwa graniczące z Oceanem Arktycznym próbują wypracować wspólne stanowisko dotyczące granic swoich wód terytorialnych oraz wyłącznych stref ekonomicznych (w tym 200 mil morskich poza szelfem kontynentalnym). Dokłada się starań na rzecz uniknięcia sporów terytorialnych, lecz niektóre geograficzne punkty sporne pozostają bez rozwiązania. Istnieje ryzyko, że konflikty te mogą się nasilić. W 2008 r. państwa nadbrzeżne doszły do porozumienia w sprawie wspólnej deklaracji w Ilulissat na Grenlandii, podkreślając suwerenne prawo wszystkich państw-sygnatariuszy do regulowania działalności we własnych wyłącznych strefach ekonomicznych.

5.4

Rozwój potencjalnych szlaków żeglugowych – Przejście Północno-Zachodnie (które przebiega przez wyłączną strefę ekonomiczną Kanady) oraz Północna Droga Morska (który przebiega przez wyłączną strefę ekonomiczną Rosji) – oraz infrastruktura, warunki i bezpieczeństwo podczas korzystania z nich są obecnie szeroko badane i omawiane w ramach różnych forów współpracy. Celem jest osiągnięcie jak najlepszego wzajemnego zrozumienia między stronami, jeżeli chodzi o zasady korzystania z tych szlaków i zarządzania nimi. Istnieją porozumienia międzynarodowe w tej sprawie, np. UNCLOS i porozumienie Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) (25) w sprawie prawa nieszkodliwego przepływu. Trwają też prace nad kodeksem polarnym IMO.

5.5

Kwestie związane ze zmianą klimatu i rozwojem zrównoważonym mają szczególne znaczenie w regionie Arktyki. Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) (26) jest nadal kluczowym punktem wyjścia dla stosunków międzynarodowych. Ma to również bardzo istotne skutki dla Arktyki.

Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP)  (27) uruchomił własny program monitorowania Arktyki.

5.6

Organizacje ochrony środowiska są aktywnie zaangażowane w te prace. Greenpeace zaproponował, by działalność gospodarcza nie była bezwarunkowo dopuszczana w regionie Arktyki bez wcześniejszego porozumienia w sprawie zasad ochrony regionu.

6.1

UE ma istotne i coraz ważniejsze interesy geopolityczne, ekologiczne i gospodarcze w regionie Arktyki. Jest stroną współpracy w regionie, m.in. ze względu na arktyczne państwa członkowskie.

6.2

Polityka UE wobec Arktyki jest nadal w opracowaniu. Nabrała rozpędu w 2008 r., głównie z inicjatywy Parlamentu Europejskiego (28). Komisja wydała dwa komunikaty (w 2008 i 2012 r.) w tej sprawie (zob. przypis 2 i 7). Rada Ministrów wydała dwie rezolucje (w 2008 i 2009 r.) (29). Rada omówiła obecną sytuację na posiedzeniu w dniu 31 stycznia 2013 r.

6.3

W 2008 r. i w czerwcu 2012 r. UE ogłosiła zamiar przyjęcia kompleksowego podejścia do polityki wobec Arktyki, obejmującego trzy kluczowe cele:

Polityka ta opiera się obecnie na trzech kluczowych pojęciach: wiedza, odpowiedzialność, zaangażowanie.

6.4

W ramach stosunków dwustronnych z państwami arktycznymi UE prowadzi także współpracę w tym regionie. UE ma odrębne porozumienie z Grenlandią, ważną rolę w regionie Arktyki odgrywa też wielostronna współpraca w ramach Wymiaru Północnego.

6.5

Wiele istniejących programów UE można również wprowadzić w regionie Arktyki. W latach 2007–2013 UE zainwestowała ok. 1,4 mld EUR w propagowanie rozwoju zrównoważonego w regionie Arktyki i w regionach sąsiednich. Współpraca w zakresie badań naukowych jest traktowana priorytetowo: szósty program ramowy w zakresie badań, który rozpoczął się w 2002 r., obejmował projekty związane z Arktyką. W ostatnich latach UE zainwestowała ponad 200 mln EUR w badania związane z Arktyką. Jest też zaangażowana w wiele wspólnych projektów, przede wszystkim w obrębie siódmego programu ramowego w zakresie badań  (30). Istnieje dobrze funkcjonująca sieć ułatwiająca współpracę między poszczególnymi instytutami badawczymi (w UE i poza nią). Główne projekty badawcze w latach 2008–2012 oraz programy finansowania współpracy regionalnej na lata 2007–2013 zostały ujęte w wykazie (31). W regionie Arktyki przeprowadzono szereg projektów w ramach unijnej polityki regionalnej, programu Interreg i europejskiej współpracy terytorialnej, wytycznych w sprawie krajowej pomocy regionalnej oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI). Instrument „Łącząc Europę” i TEN-T nie obejmują Arktyki.

Komisja Europejska postanowiła ostatnio zbadać, w jaki sposób można w UE uporządkować informacje dotyczące badań nad Arktyką. Rozważa się utworzenie ośrodka informacji o Arktyce.

6.6

UE jest stroną Wymiaru Północnego i członkiem Euro-Arktycznej Rady Morza Barentsa. Jest obserwatorem ad hoc w Radzie Arktycznej i ubiega się o status stałego obserwatora. UE jest od kilku lat pełnoprawnym uczestnikiem prac poszczególnych grup roboczych Rady.

6.7

Posłowie do Parlamentu Europejskiego uczestniczą w Konferencji Parlamentarzystów Regionu Arktycznego (CPAR) (zob. punkt 3.3.7) i biorą udział we współpracy parlamentarnej czterech rad regionalnych Północy i Wymiaru Północnego. Parlament Europejski wydał dwie rezolucje w sprawie Arktyki (w 2008 i 2011 r.) (zob. przypis 9 i P6_TA(2008)0474).

6.8

UE zainaugurowała regularny dialog z organizacjami regionu reprezentującymi ludy tubylcze i innymi grupami społeczeństwa obywatelskiego. Uczestniczy także w działaniach Międzynarodowej Fundacji Polarnej (IPF).

6.9

EKES wydał opinie mające znaczenie dla współpracy arktycznej, w tym opinie w sprawie Wymiaru Północnego, polityki regionalnej i morskiej, rozwoju zrównoważonego oraz stosunków z krajami sąsiednimi. EKES nawiązał relacje instytucjonalne ze społeczeństwem obywatelskim Norwegii, Islandii i Rosji (za pośrednictwem Komitetu Konsultacyjnego ds. Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Wspólnego Komitetu Konsultacyjnego z Islandią i Izby Społecznej Federacji Rosyjskiej), a także zorganizował dwa fora Wymiaru Północnego na rzecz społeczeństwa obywatelskiego (w 2002 i 2006 r.) oraz spotkanie zainteresowanych stron w związku z posiedzeniem ministerialnym Wymiaru Północnego w lutym 2013 r.

10.7.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 198/34

1.1

EKES opowiada się za planem przedstawionym przez Komisję i popiera jej wysiłki na rzecz znalezienia konkretnych rozwiązań w celu zmniejszenia oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania. Prawdziwy postęp możliwy jest jedynie wówczas, jeśli państwa członkowskie postanowią zwrócić większą uwagę na zwiększenie skuteczności służb podatkowych, przyznając na ten cel wystarczające zasoby ludzkie i finansowe, i zapewnią ich lepszą koordynację.

1.2

EKES zaleca Komisji i Radzie, by włączyły do dorocznej analizy wzrostu i semestru europejskiego kwestie oszustw podatkowych i unikania opodatkowania oraz agresywnego planowania podatkowego, a także by wdrożyły konkretne środki zwalczania tych zjawisk, tak by zapewnić postępy w zakresie płacenia i ściągania podatków, sprawić by były one sprawiedliwsze, poprawić redystrybucję i sprawniej zwalczać ubóstwo.

1.3

EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji, by wpisywać na czarną listę państwa, które działając w rajach podatkowych, nie przestrzegają zasad dobrych rządów w dziedzinie opodatkowania, i postuluje, by wspólne kryteria pozwalające na identyfikację tych państw i terytoriów zostały ustalone na poziomie europejskim, tak by uniknąć różnic w ich stosowaniu na poziomie krajowym. Na czarną listę należałoby wpisywać nie tylko państwa trzecie, lecz powinna ona dotyczyć również terytoriów lub jurysdykcji należących do państw członkowskich, a także przedsiębiorstw, które działają w tych strefach.

1.4

Zdaniem Komitetu Komisja mogłaby uzupełnić wnioski dotyczące wpisywania na czarną listę o kary dla przedsiębiorstw, polegające na przykład na ich wykluczaniu z zamówień publicznych lub pozbawianiu ich finansowania unijnego lub pomocy państwa.

1.5

EKES uważa, że agresywne planowanie podatkowe, powodując erozję podstawy opodatkowania, a w konsekwencji zmuszając państwa członkowskie do podnoszenia poziomu opodatkowania, stanowi samo w sobie praktykę niemoralną, która poważnie wpływa na funkcjonowanie rynku wewnętrznego, zniechęcając do prawidłowej konkurencji między przedsiębiorstwami ogólnie, a zwłaszcza między małymi i średnimi przedsiębiorstwami, a także burzy sprawiedliwość systemu podatkowego wobec podatników. Biorąc pod uwagę złożony charakter tego zjawiska, konieczne jest dostatecznie jasne sprecyzowanie wniosków Komisji dotyczących ogólnej zasady zwalczania nadużyć oraz zdefiniowanie pojęcia „sztucznych” dwustronnych porozumień, tak by można je było z łatwością stosować we wszystkich państwach członkowskich.

1.6

EKES docenia znaczenie starań Komisji o wynegocjowanie umów między państwami ościennymi a UE dotyczących dobrych rządów w dziedzinie opodatkowania. Zaleca, aby Rada upoważniła Komisję do prowadzenia tych negocjacji, gdyż te środki mogą się okazać niezwykle użyteczne do walki z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od płacenia podatków.

1.7

EKES zaleca, by Komisja i państwa członkowskie kontynuowały zadanie polegające na uproszczeniu i ujednoliceniu istniejących ram prawnych, zarówno na poziomie europejskim, jak i na poziomie poszczególnych państw. Uproszczone i bardziej zharmonizowane ramy prawne w dziedzinie opodatkowania, które zagwarantują sprawiedliwe opodatkowanie, uzupełnione o nowoczesne narzędzia informatyczne w celu weryfikacji, kontroli i wymiany danych, pozwoliłyby znacząco zmniejszyć możliwość popełniania oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania.

1.8

EKES zaleca Komisji, Radzie i Parlamentowi Europejskiemu zniechęcać państwa członkowskie do utrzymywania między sobą dużych różnic w poziomie opodatkowania, bezpośredniego lub pośredniego, ponieważ sprzyja to konkurencji podatkowej.

1.9

EKES z zadowoleniem przyjmuje decyzję Komisji dotyczącą przeanalizowania możliwości wprowadzenia europejskiego systemu TIN. EKES ponawia już sformułowaną w wielu swoich opiniach prośbę do państw członkowskich o zharmonizowanie systemu opodatkowania pośredniego. Zachęca Komisję do sporządzenia wniosków w tej dziedzinie. Takie ujednolicenie, równolegle do wprowadzenia europejskiego systemu TIN, pozwoliłoby znacząco zmniejszyć oszustwa podatkowe typu „znikający podmiot gospodarczy”.

2.1

Oszustwa podatkowe i uchylanie się od opodatkowania, ale także uchylanie się od opodatkowania poprzez stosowanie metody agresywnego planowania podatkowego napędzają rosnące nierówności wywołane kryzysem gospodarczym i programami oszczędnościowymi. Stanowią też poważne zagrożenie dla państw członkowskich UE, które starają się zapewnić skuteczne działania systemów podatkowych w celu zapewnienia środków finansowych na służby użyteczności publicznej, redystrybucję bogactwa oraz zwalczanie ubóstwa, unikając jednocześnie konkurencji podatkowej między państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Ocenia się, że skala finansowa strat ponoszonych z tego tytułu przez państwa członkowskie przekracza 1 000 miliardów euro rocznie (1).

2.2

Dnia 2 marca 2012 r. Rada Europejska wezwała Radę i Komisję Europejską do przygotowania konkretnych środków w celu zwalczania oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania.

2.3

W czerwcu 2012 r. Komisja przyjęła komunikat (2), w którym zawarte są wskazówki dotyczące sposobów poprawy przestrzegania zobowiązań fiskalnych oraz ograniczenia oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania. W niniejszym komunikacie Komisja planowała przedstawienie planu działania na rzecz konsolidacji zwalczania oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania.

2.4

W grudniu 2012 r. Komisja przedstawiła rzeczony plan działania, który zawiera ostatnio podjęte inicjatywy oraz nowe środki, które mogą być wprowadzone w krótszej lub dłuższej perspektywie czasowej. Planowi temu towarzyszy zalecenie Komisji dotyczące środków mających zachęcać kraje trzecie do stosowania minimalnych standardów dobrego zarządzania w sprawach podatkowych (3) oraz zalecenie Komisji w sprawie agresywnego planowania podatkowego (4).

3.1

EKES opowiada się za planem przedstawionym przez Komisję i popiera jej wysiłki na rzecz znalezienia konkretnych rozwiązań w celu zmniejszenia oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania (5). Jednakże Komitet wyraża swój sceptycyzm odnoszący się do realizacji niektórych z zaproponowanych środków, biorąc pod uwagę istniejące między państwami członkowskimi liczne różnice, które powodują, że decyzje na szczeblu Rady są podejmowane powoli. Ponadto zmniejszenie w większości państw członkowskich zasobów finansowych i kadrowych w organach podatkowych (6) z powodu wprowadzanych w ostatnich latach oszczędności, stanowi główną przeszkodę we wprowadzeniu w życie tych nowych środków. Prawdziwy postęp możliwy jest jedynie wówczas, jeśli państwa członkowskie zwrócą większą uwagę na zwiększenie skuteczności służb podatkowych, w oparciu o wystarczające zasoby ludzkie i finansowe, i zapewnią ich lepszą koordynację.

3.2

Przyczyną istotnej części strat w systemie ściągania podatków generowanej przez szarą strefę gospodarki jest agresywne planowanie podatkowe. Komisja przyznaje, że w tych praktykach wykorzystuje się niespójności między systemami podatkowymi dwóch lub większej liczby państw członkowskich. O ile w skali światowej takie działanie jest uznawane za uprawnione, stanowi ono pogwałcenie zasady społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. EKES uważa, że agresywne planowanie podatkowe, powodując erozję podstawy opodatkowania, a w konsekwencji zmuszając państwa członkowskie do podnoszenia poziomu opodatkowania, stanowi samo w sobie praktykę niemoralną, która poważnie wpływa na funkcjonowanie rynku wewnętrznego, zniechęcając do prawidłowej konkurencji między przedsiębiorstwami ogólnie, a zwłaszcza między małymi i średnimi przedsiębiorstwami, a także burzy sprawiedliwość systemu podatkowego wobec podatników.

3.3

EKES z zadowoleniem przyjmuje zalecenie Komisji dotyczące agresywnego planowania podatkowego, ale ocenia, że zaproponowane środki na rzecz zwalczania tego procederu są niewystarczające. Biorąc pod uwagę złożony charakter tego zjawiska (agresywnego planowania podatkowego), stosowanie w umowach między państwami członkowskimi ogólnego przepisu o zwalczaniu nadużyć i definicji „sztucznych” dwustronnych porozumień może się okazać trudne. EKES ocenia też, że zaproponowane środki przyniosą państwom członkowskim więcej problemów przy ich wprowadzaniu, niż gdyby natychmiast zaprzestano stosowania takich umów, zwłaszcza tych, które dotyczą jurysdykcji uważanych za raje podatkowe lub nieprzestrzegających minimalnych norm w zakresie dobrych rządów w dziedzinie opodatkowania.

3.4

Komisja proponuje państwom członkowskim przyjęcie zespołu kryteriów pozwalających zidentyfikować państwo trzecie nieprzestrzegające norm minimalnych w zakresie dobrych rządów w dziedzinie opodatkowania i wpisać takie państwo na czarną listę. EKES zwraca uwagę na fakt, że niniejszy środek musi obejmować także obszary należące do państw członkowskich i przedsiębiorstwa, które kontynuowałyby prowadzenie transakcji z jednostkami znajdującymi się na terenie takiego terytorium.

3.5

Komisja zaproponowała zmiany do niektórych dyrektyw (7) w celu uzupełnienia braków, które mogłyby zachęcać do oszustw podatkowych i uchylania się od płacenia podatków. Ponadto Komisja wniosła do Rady o udzielenie jej pełnomocnictwa do przeprowadzenia negocjacji porozumień w dziedzinie współpracy podatkowej i zwalczania oszustw z czterema ościennymi państwami trzecimi oraz do podpisania projektu umowy między UE i państwami członkowskimi z jednej strony a Lichtensteinem z drugiej strony. EKES zaleca, aby Rada uwzględniła jego propozycje jak najszybciej, gdyż te środki mogą się okazać niezwykle użyteczne do walki z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od płacenia podatków.

3.6

Zdaniem EKES-u Komisja i państwa członkowskie w ramach realizacji planu działania powinny kontynuować zadanie polegające na uproszczeniu i ujednoliceniu istniejących ram prawnych, zarówno na poziomie europejskim, jak i na poziomie poszczególnych państw. Uproszczone i bardziej zharmonizowane ramy prawne w dziedzinie opodatkowania, które zagwarantują sprawiedliwe opodatkowanie, uzupełnione o nowoczesne narzędzia informatyczne w celu weryfikacji, kontroli i wymiany danych oraz dobrze wyszkolony personel pozwoliłyby znacząco zmniejszyć możliwość popełniania oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania. Pozwoliłoby to na zmniejszenie obciążenia administracyjnego i podatkowego zarówno w odniesieniu do przedsiębiorstw, jak i obywateli, oraz przełożyłoby się na bezpośrednie korzyści w kontekście dochodów państwowych.

3.7

EKES zaleca Komisji, Radzie i Parlamentowi Europejskiemu zniechęcać państwa członkowskie do utrzymywania między sobą dużych różnic w poziomie opodatkowania, bezpośredniego lub pośredniego, ponieważ sprzyja to konkurencji podatkowej. Jednocześnie EKES zwraca uwagę na bezpośrednie powiązanie między poziomem opodatkowania a unikaniem płacenia podatków. Skuteczne zwalczanie oszustw podatkowych i uchylania się od płacenia podatków, a także agresywnego planowania podatkowego może doprowadzić do zmniejszenia ogólnego poziomu opodatkowania, z korzyścią dla wszystkich podatników.

4.1

Komisja przyznaje, że, ze względu na swobody przysługujące przedsiębiorstwom działającym w obszarze rynku wewnętrznego, mogą one zawierać umowy z jurysdykcjami uważanymi za raje podatkowe, wykorzystując do tego celu państwa członkowskie o najsłabiej rozwiniętych systemach sankcji. Zjawisko takie powoduje erozję podstawy opodatkowania państw członkowskich i zakłóca warunki prawidłowej konkurencji między przedsiębiorstwami ogólnie, a zwłaszcza między małymi i średnimi przedsiębiorstwami, zniekształcając funkcjonowanie rynku wewnętrznego. EKES zachęca Komisję i państwa członkowskie do wpisywania na czarną listę przedsiębiorstw, które prowadzą tego typu praktyki. Oprócz środków stosowanych na poziomie krajowym, państwa członkowskie powinny przewidzieć takie kroki jak zawieszenie praw tych przedsiębiorstw do przystępowania do ogłoszeń o przetargach publicznych albo odmowę przyznania pomocy państwa – w przypadku, gdy o nią wystąpią.

4.2

Zgodnie z oceną Komisji agresywne planowanie podatkowe powoduje połowę rejestrowanych przez państwa członkowskie strat wynikających z działań w szarej strefie gospodarki. Zdaniem EKES-u środki zaproponowane przez Komisję w celu zwalczania tych działań są niewystarczające (8), dlatego zaleca ich doprecyzowanie poprzez skonkretyzowanie sformułowania ogólnego przepisu dotyczącego zwalczania nadużyć oraz definicji „sztucznych” porozumień. W ten sposób państwa członkowskie będą mogły szybko przystąpić do realizacji tych wytycznych, unikając tworzenia skomplikowanych sytuacji na poziomie prawnym, w przypadkach sporów związanych z agresywnym planowaniem podatkowym.

4.3

EKES ocenia, że propozycja Komisji dotycząca stworzenia platformy na rzecz dobrych rządów w dziedzinie opodatkowania jest korzystna. Zaleca też, aby Komisja włączyła do uczestnictwa w tej platformie partnerów społecznych, szczególnie takich, których członkami są pracownicy organów administracji finansowej dysponujący bogatym doświadczeniem w dziedzinie zwalczania oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania. Należy również wyjaśnić, w jaki sposób platforma będzie współpracować z innymi strukturami, które działają w dziedzinie podatkowej na poziomie europejskim.

4.4

W ramach koordynowanych przez OECD negocjacji nad kodeksem postępowania w zakresie opodatkowania przedsiębiorstw, Komisja zaproponowała, że podejmie działania na rzecz wycofania z obowiązujących dyrektyw przepisów, które – w pewnych sytuacjach – dają możliwość agresywnego planowania podatkowego lub nie pozwalają wprowadzić odpowiednich rozwiązań, zezwalając na podwójny brak opodatkowania. EKES z zadowoleniem przyjmuje niniejszą inicjatywę Komisji i zaleca jak najszybsze podjęcie tych działań.

4.5

Komisja proponuje pogłębienie prac nad specjalnymi systemami podatkowymi dla osób pracujących za granicą oraz osób o wysokim statusie finansowym, gdyż ma to negatywny wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz powoduje zmniejszenie ogólnych przychodów z tytułu opodatkowania. EKES zachęca państwa członkowskie do zniesienia tych specjalnych systemów podatkowych. EKES ponawia ponadto swoje wezwanie (już sformułowane w innych opiniach (9) skierowanych do instytucji UE) do przyjęcia środków zapobiegających nadużywaniu „zasady siedziby”, które polega na nadawaniu fikcyjnego statusu zamieszkania lub własności, co umożliwia właścicielom spółek holdingowych nieprowadzących żadnej działalności lub przedsiębiorstw działających na zasadzie „skrzynki pocztowej” niepłacenie podatków w kraju zamieszkania.

4.6

EKES wyraża zadowolenie z uruchomienia portalu „TIN on EUROPA”. Ten instrument pozwala każdej osobie trzeciej, zwłaszcza instytucjom finansowym, szybką, łatwą i prawidłową identyfikację i rejestrację numerów TIN (TIN – tax identification number; [numer identyfikacji podatkowej, NIP]). Ponadto niniejszy portal może przyczynić się do skuteczniejszej automatycznej wymiany informacji. Uwzględniając decyzję Komisji dotyczącą przeanalizowania możliwości wprowadzenia europejskiego systemu TIN, EKES ponawia już sformułowaną w wielu swoich opiniach prośbę do państw członkowskich o zharmonizowanie systemu opodatkowania pośredniego. EKES zachęca Komisję do sporządzenia wniosków w tej dziedzinie. Takie ujednolicenie, równolegle do wprowadzenia europejskiego systemu TIN, pozwoliłoby znacząco zmniejszyć oszustwa podatkowe typu „znikający podmiot gospodarczy”, ponieważ taki instrument w przyszłości mógłby stać się uniwersalnym identyfikatorem podatnika w odniesieniu do wszystkich rodzajów podatków.

4.7

Komisja rozpoczęła prace nad normalizacją formularzy w celu wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania. Opracowano aplikację informatyczną do administrowania tymi standardowymi formularzami we wszystkich językach UE, która została udostępniona w dniu 1 stycznia 2013 r. EKES docenia fakt, że ten nowy format może odegrać ważną rolę we współpracy administracyjnej między państwami członkowskimi w dziedzinie opodatkowania, zwłaszcza wówczas, gdy rozwój systemu informatycznego pozwoli na automatyczną wymianę informacji.

4.8

EKES szczególnie docenia decyzję Komisji dotyczącą przeglądu dyrektywy w sprawie spółek dominujących i spółek zależnych oraz przeanalizowania przepisów w sprawie zapobiegania nadużyciom zawartych w innych dyrektywach. Ten przegląd jest niezbędny, aby zapewnić realizację zalecenia Komisji w sprawie agresywnego planowania podatkowego. EKES zaleca państwom członkowskim, by poparły wysiłki Komisji, co pozwoli na przeprowadzenie tego przeglądu w odpowiednim terminie. W ramach tego przeglądu należy zobowiązać przedsiębiorstwa międzynarodowe do prowadzenia oddzielnych systemów księgowości w każdym z państw, w których prowadzą działalność, oraz do wyszczególnienia osiągniętej wielkości produkcji oraz zysków. Przedstawienie danych księgowych w tej formie ułatwiłoby zidentyfikowanie przedsiębiorstw, które nadużywają cen transferowych lub propagują agresywne planowanie podatkowe. EKES zaleca również ustanowienie przepisów dotyczących opodatkowania zysków przedsiębiorstw w oparciu o zestaw wspólnych zasad.

4.9

EKES popiera wysiłki Komisji na rzecz wprowadzenia narzędzi informatycznych opracowanych przez UE na forum OECD. Jeśli OECD zatwierdziłaby opracowane przez UE formularze elektroniczne służące spontanicznej wymianie informacji oraz przekazywaniu informacji zwrotnej w dziedzinie podatków bezpośrednich, to stanowiłyby one niezwykle użyteczne narzędzia zwalczania poważnych przypadków oszustw lub uchylania się od opodatkowania.

4.10

Komisja proponuje opracowanie kodeksu podatnika europejskiego, w którym przedstawione zostaną najlepsze praktyki istniejące w państwach członkowskich w celu zwiększenia zaufania między administracjami podatkowymi i podatnikami, tak by zapewnić przejrzystość praw i obowiązków podatników oraz położyć nacisk na podejście skierowane na usługi. EKES zwraca uwagę na fakt, że uproszczenie systemów podatkowych mogłoby zmniejszyć obciążenia administracyjne spoczywające na podatnikach i przedsiębiorstwach, i zapewniłoby wzrost poziomu ich zaufania. Państwa członkowskie powinny przewidzieć zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla dobrych podatników, zarówno osób fizycznych, jak i przedsiębiorstw, i wzrost obciążeń dla tych, którzy naruszają prawo. Generalnie wiadomo, że to przede wszystkim wielkie korporacje transnarodowe mają na sumieniu działania związane z agresywnym planowaniem podatkowym.

4.11

Komisja zaleca państwom członkowskim propagowanie koncepcji punktów kompleksowej obsługi, które pozwolą na przekazywanie podatnikom, w tym podatnikom niebędącym rezydentami, informacji na temat wszystkich rodzajów podatków. EKES popiera propozycję Komisji i ocenia, że taka inicjatywa pozwoli usunąć część przeszkód, które piętrzą się przed płatnikami prowadzącymi działalność transgraniczną. Ponadto poprzez centralizację danych z punktów kompleksowej obsługi we wszystkich państwach członkowskich Komisja będzie w stanie zbudować europejski portal internetowy poświęcony podatkom na wzór sieci e-Justice.

4.12

Komisja proponuje, by w oparciu o zebrane doświadczenie Eurofisc w zakresie zwalczania oszustw związanych z VAT, dzięki szybkiej wymianie informacji, ta sieć została poszerzona w przyszłości o dane dotyczące podatków bezpośrednich. Zdaniem EKES-u rozszerzenie Eurofisc-u na dziedzinę podatków bezpośrednich pozwoli uzupełnić zestaw instrumentów zwalczania oszustw podatkowych, uchylania się od podatków oraz agresywnego planowania podatkowego istniejących w chwili obecnej w UE.

4.13

EKES popiera pomysł ujednolicenia definicji pewnych rodzajów przestępstw podatkowych i sankcji administracyjnych i karnych z nimi związanych w odniesieniu do wszystkich rodzajów podatków. Utworzenie takiego ujednolicenia pozwoliłoby zniechęcić przedsiębiorstwa do wykorzystywania obecnej sytuacji w celu prowadzenia działalności w państwach członkowskich, które mają najsłabiej rozwinięte systemy sankcji. Komisja zaproponowała dokonanie analizy, czy takie ujednolicenie jest korzystne.

4.14

Komisja w komunikacie z czerwca 2012 r. przedstawiła pewną liczbę możliwych do podjęcia działań, których Rada nie uznała za priorytetowe. Zdaniem EKES-u zapewnienie bezpośredniego dostępu do krajowych baz danych w zakresie podatków bezpośrednich – jedna z propozycji Komisji – stanowiłoby jeden z najsilniejszych instrumentów oddanych do dyspozycji państw członkowskich w celu zwalczania oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania. Komisja proponuje więc ocenę możliwości wprowadzenia jednolitego instrumentu prawnego na potrzeby współpracy administracyjnej w dziedzinie wszystkich rodzajów podatków. EKES popiera niniejsze propozycje Komisji, jako że mogą one przyczynić się do zwiększenia skuteczności zwalczania oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania.

10.7.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 198/39

1.1

Komitet jest przekonany, że kultura i kreatywność stanowią dla Europy:

1.2

EKES uważa, że – wobec coraz większej roli sektora kreatywnego i sektora kultury (SKK) w rozwoju gospodarki europejskiej i w jej prognozach międzynarodowych – konieczna jest strategia średnio- i długookresowa mająca na celu zapewnienie:

1.3

EKES zwraca się do Komisji, by uważnie skontrolowała zastosowanie wspólnotowego dorobku prawnego w SKK, zwłaszcza gdy chodzi o odpowiednie reguły polityki konkurencji, prawa własności intelektualnej i prawo pracy, a także o ochronę klauzul umów międzynarodowych zawartych przez UE z państwami trzecimi.

1.4

Komitet proponuje Komisji, by rozważyła możliwości i sposoby organizacji poszerzonego forum zainteresowanych stron sektora kreatywnego i sektora kultury w celu lepszego wskazania – między innymi za pomocą wspólnych prognoz – wszystkich podmiotów w tej dziedzinie, określenia istotnych elementów strategicznego średnio- i długookresowego planu działania z myślą o ożywieniu wzrostu i stworzeniu wysokiej jakości miejsc pracy. Tenże plan powinien się opierać na przekrojowej strategii na szczeblu lokalnym, regionalnym i europejskim i obejmować czynny udział państw członkowskich, władz lokalnych i regionalnych, partnerów społecznych oraz społeczeństwa obywatelskiego.

1.5

Komitet wnosi o natychmiastowe rozpoczęcie konkretnych inicjatyw na rzecz zwalczania niepewnych form zatrudnienia w SKK, zapewnienia wszystkim pracownikom w tym sektorze sprawiedliwych warunków pracy, zwłaszcza w wypadku samozatrudnienia lub nietypowego zatrudnienia odbywającego się w systemie podwykonawstwa, a szczególnie pracy dorywczej, by zagwarantować powszechny, pewny i równy dostęp do sieci cyfrowych.

1.6

EKES zwraca uwagę Komisji na potrzebę dostosowania ram regulacyjnych do specyfiki SKK, zwłaszcza w dziedzinie własności intelektualnej, a także na potrzebę uproszczenia administracyjnego i podatkowego oraz równego traktowania podatku VAT w odniesieniu do komunikacji papierowej i cyfrowej, szczególnie dla małych przedsiębiorstw tego sektora.

1.7

Zdaniem EKES-u należy zastanowić się nad możliwością stworzenia struktur dialogu ze społeczeństwem obywatelskim, ukierunkowanych na obywateli, wykorzystując możliwości Europejskiego Roku Obywateli.

2.1

Sektor kultury i sektor kreatywny są w Europie niezbędnym zasobem strategicznym. Doskonałość i konkurencyjność Europy w tych sektorach jest wynikiem starań artystów, autorów, twórców, profesjonalistów i przedsiębiorców, czyli podmiotów posiadających zarówno tradycyjne, jak i innowacyjne zdolności, a także kompetencje formalne i nieformalne, które należy, chronić, wspierać i promować.

2.2

Komitet podkreślił już, że „W strategii »Europa 2020« uznaje się, że europejska branża kultury i branża twórcza (PTK) odgrywają kluczową rolę we wzroście i konkurencyjności oraz mają istotne znaczenie dla przyszłości Unii Europejskiej i jej obywateli. […] Są one również czynnikiem przewagi komparatywnej, którego nie można odtworzyć w innych dziedzinach, oraz czynnikiem rozwoju lokalnego i motorem przemian przemysłowych” (1).

2.3

Zgodnie z definicjami zawartymi w zielonej księdze z 2010 r. (2)„»Przedsiębiorstwa branży kultury« są to przedsiębiorstwa produkujące i rozpowszechniające towary i usługi, które w momencie ich opracowywania postrzegane są jako mające specyficzne atrybuty, zastosowanie lub cel, które obejmują lub niosą ze sobą ekspresję kulturalną, niezależną od ich wartości handlowej”, a zgodnie z konwencją UNESCO z 2005 r. (3)„»Przedsiębiorstwa branży twórczej« są to przedsiębiorstwa wykorzystujące kulturę jako materiał i posiadające wymiar kulturowy, ale których produkty mają głównie charakter użytkowy. Należą do nich architektura i projektowanie, które włączają elementy kreatywne w szersze procesy, a także ich sektory, takie jak grafika, projektowanie mody lub reklama”.

2.4

Określenie dziedzin, które wchodzą w skład sektora kultury i/lub sektora kreatywnego, jest jednak wciąż niejasne (4), co utrudnia ustalenie ich rzeczywistego znaczenia dla rozwoju zatrudnienia i wzrostu produktu krajowego brutto.

2.5

W propozycji dotyczącej programu ramowego „Kreatywna Europa” (5), na temat której Komitet miał już okazję się wypowiedzieć (6), jako sektor kultury i sektor kreatywny określono (art. 2) „wszystkie sektory, których działalność opiera się na wartościach kulturowych lub artystycznej i twórczej ekspresji, niezależnie od tego, czy ta działalność ma charakter zorientowany czy niezorientowany na rynek i bez względu na rodzaj struktury, która ją prowadzi”. W zakres ten powinny wchodzić wyraźnie przemysł wydawniczy i graficzny, media drukowane i cyfrowe.

2.6

W 2008 r. wspomniane sektory składały się na 4,5 % całego europejskiego PKB i było w nich zatrudnionych ok. 3,8 % siły roboczej, czyli ponad 8,5 mln pracowników (7).

2.7

Parlament Europejski zgadza się z powyższą definicją i dodaje wyraźnie dwa elementy: muzea i modę.

2.8

Chociaż sektor kultury i sektor kreatywny mają bardzo duże – i coraz większe – znaczenie dla europejskiej produkcji gospodarczej i wywierają znaczny wpływ na zatrudnienie (8), wielość definicji sporządzonych przez WIPO, OECD, UNCTAD, UNESCO i Radę Europy uniemożliwia oparcie się na pewnych podstawach i na statystykach porównywalnych w skali międzynarodowej: w UE odsetek PKB waha się od 2,6 %, (zielona księga), 3,3 % (program „Kreatywna Europa”) i 4,5 % (9) aż do 6,5 % (Rada Europy), a liczba zatrudnionych od ponad 5 mln i 8,5 mln (10) do prawie 18 mln (11).

2.9

Zróżnicowanie europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego wyraża się poprzez specyficzne struktury tego sektora, który cechuje się dużym nagromadzeniem małych i średnich przedsiębiorstw, a także mikroprzedsiębiorstw, odpowiedzialnych za około 80 % całej produkcji. Duże przedsiębiorstwa stanowią wśród nich mniej niż 1 %, lecz zatrudniają ponad 40 % pracowników (12).

2.10

Taki kształt sektora kultury i sektora kreatywnego w Europie stwarza wielorakie problemy: od rozwoju umiejętności po dostęp do finansowania; od promowania nowych modeli biznesowych po ochronę praw własności intelektualnej; od trudności z dostępem do rynków międzynarodowych po poprawę powiązania z innymi sektorami, nie wspominając o trudnościach związanych ze wzajemnym uznawaniem kwalifikacji (formalnych i nieformalnych itp.) (13).

2.11

O ile w Europie sektory składające się na trzon o charakterze nieprzemysłowym, czyli sztuki wizualne i widowiskowe, a także dziedzictwo historyczno-artystyczne, zachowują często duże znaczenie strategiczne, w Stanach Zjednoczonych istotne są przede wszystkim sektory przemysłowe w dużym stopniu ukierunkowane na rynek.

2.12

Amerykański model wydaje się naturalnym punktem odniesienia dla tych krajów, w których głównym przedmiotem troski jest stworzenie systemu produkcji kulturalnej w niewielkim stopniu zależnym od finansów publicznych, a w dużym stopniu ukierunkowanym na zysk.

2.13

Jako punkt odniesienia, nie tylko w kontekście azjatyckim, można postrzegać Japonię, gdyż z czasem wypracowała ona sobie wielowiekową tradycję specyficznych form produkcji wraz z nowymi i oryginalnymi formami przemysłu kultury, które są adresowane do szerokiego grona odbiorców i mają zapewnić popularność rynkową.

2.14

Olbrzymich inwestycji infrastrukturalnych w dziedzinie kultury dokonuje się w Chinach, w oparciu o określoną strategię, która ogranicza napływ amerykańskich treści kulturalnych i której towarzyszy duże zainteresowanie europejskimi modelami organizacji, a także rolą działań publicznych w kształtowaniu i wspieraniu lokalnych systemów kultury.

2.15

W Indiach najszybciej rozwija się przemysł kinowy, w którym nastąpił niewiarygodny wręcz wzrost obrotów, chociaż opiera się on w dużej mierze na tradycyjnej kulturze Indii i dlatego też nie jest zbyt interesujący dla odbiorców spoza tego kręgu kulturowego.

2.16

Ameryka Łacińska przeżywa obecnie imponujący wzrost swego przemysłu kultury, między innymi dzięki wpływowi kultury hiszpańskiej w Stanach Zjednoczonych oraz szybkiemu wzrostowi gospodarczemu i demograficznemu Meksyku, podczas gdy w Brazylii następuje rozkwit kultury, nie tylko w sektorze muzycznym. Ponadto Afryka rozwija swojego oryginalnego ducha kultury, korzystając między innymi z wielu kontaktów z ogólnoeuropejskim światem kultury. Interakcja między oboma kontynentami, a także edukacja artystyczna mogą nas wiele nauczyć o życiu codziennym i całokształcie kultury danego regionu, znosząc bariery utrudniające współpracę.

2.17

EKES nieustannie podkreśla znaczenie rozpoczęcia strategii mającej na celu pełne wykorzystanie potencjału sektora kultury i zawodów kreatywnych w UE dla ożywienia zatrudnienia i wzrostu. Już w 2004 r. w opinii sporządzonej na wniosek komisarz Viviane Reding zwrócono uwagę na szereg problemów europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego (14). Stanowisko to podkreślano i analizowano w wielu następnych opiniach (15).

2.18

Europa odgrywa wiodącą rolę w eksporcie produktów sektora kreatywnego. By utrzymać tę pozycję, musimy inwestować w zdolność tych sektorów do działania poza granicami krajowymi – tak brzmiało przesłanie Rady z 12 maja 2009 r. i rezolucji Parlamentu z 12 maja 2011 r.

3.1

Komitet ma świadomość, że doskonałość i konkurencyjność Europy w sektorze kultury i sektorze kreatywnym jest wynikiem starań artystów, autorów, twórców, profesjonalistów, przedsiębiorstw i podmiotów posiadających zarówno tradycyjne, jak i innowacyjne zdolności, a także kompetencje formalne i nieformalne, które należy, chronić, wspierać i promować.

3.2

EKES jest przekonany, że kultura i kreatywność w swych różnorodnych formach wyrazu stanowią kluczowy element tożsamości i legitymacji UE. Jest to jedność w różnorodności kultury i kreatywności, które muszą być cechą charakterystyczną rozwoju europejskiej gospodarki opartej na wiedzy.

3.3

Dla respektowania i promowania europejskiej tożsamości kulturowej oraz dla zapewnienia pełnej zgodności SKK z zasadami zrównoważonego rozwoju, środki UE na rzecz SKK muszą zostać przedsięwzięte z poszanowaniem europejskiego modelu społecznego, zasad demokracji i norm ochrony środowiska.

3.4

Z wielu analiz przeprowadzonych na szczeblu europejskim i krajowym jasno wynika, że przed sektorem kultury i sektorem kreatywnym (SKK) stoją wspólne wyzwania:

3.5

EKES uważa, że sektor kultury i sektor kreatywny, ze względu na ich znaczenie i złożoność, wymagają spójnego wspólnotowego planu strategicznego realizowanego przez znacznie dłuższy czas i obejmującego szczegółowe krajowe i regionalne programy prac oraz wymierne cele. Realizacja tychże celów byłaby weryfikowana na podstawie harmonogramu monitorowanego przez Komisję i Parlament, w którym określono by wkład i zakres odpowiedzialności poszczególnych poziomów działania: lokalnego, regionalnego, krajowego i wspólnotowego.

3.6

Komitet apeluje zatem do Komisji, by opracowała nową skoordynowaną strategię średnio- i długookresową, opierającą się na wspólnej wizji do 2020 r., która uwzględniałaby w pełni specyfikę SKK i ustanawiała pewne ramy, niezbędne dla innowacyjnych inwestycji w tychże sektorach i dla rozwoju wykwalifikowanych zasobów ludzkich.

3.7

Ponadto wspomniana strategia musi uwzględniać fakt, że SKK cechują się nieproporcjonalnie dużym odsetkiem nietypowego zatrudnienia, zwłaszcza pracy dorywczej, które obejmuje pracę tymczasową na zlecenie, dużą liczbę samozatrudnionych i mikroprzedsiębiorstw, często jednoosobowych, a także sporą grupę MŚP zatrudniających mniej niż 10 pracowników (16). Wynagrodzenie pracowników tego sektora jest zatem często nieregularne, a czasami zbliża się do granicy ubóstwa lub pozostaje poniżej tej granicy.

3.8

Wielu pracowników boryka się z trudnymi warunkami pracy i brakiem praw do podstawowej ochrony socjalnej. Szczególnie dyskryminowane są kobiety, które stanowią duży odsetek siły roboczej w tym sektorze. Dyskryminacja ta dotyczy przede wszystkim warunków zatrudnienia i pracy, które cechują się dużymi nierównościami płac i wynagrodzeń.

3.9

W sektorze pracuje stosunkowo duża liczba samozatrudnionych. Ta kategoria często dzieli się na dwie odmienne grupy: na wysoko wykwalifikowanych i doświadczonych profesjonalistów, którzy mają silną pozycję na rynku, oraz na osoby prowadzące działalność na własny rachunek, których status opiera się wykonywaniu pracy po niskich kosztach, by obniżyć obciążenia administracyjne i finansowe klientów. MOP już od dłuższego czasu alarmuje, że w tym sektorze zdarzają się nadużycia (17).

3.9.1

Prawdą jest również, że kryzys gospodarczy dotyka całego SKK z powodu środków oszczędnościowych i niespotykanych do tej pory cięć, które dotyczą wsparcia publicznego na kulturę w całej Europie.

3.10

Zdaniem EKES-u środki omówione w jego opiniach w sprawie antycypowania procesów restrukturyzacji należy zastosować również w SKK (18). Technologie i modele biznesowe w tym sektorze szybko się zmieniają i wiele dużych przedsiębiorstw przeprowadza reorganizację produkcji w związku z cyfryzacją prasy drukowanej, obniżką wsparcia publicznego, przejęciami i połączeniami.

3.11

Zmiany mają bezpośredni wpływ na pracowników SKK, często w formie zwolnień, presji na wynagrodzenie, programów wczesnych emerytur, szerszego wykorzystania pracy tymczasowej, pogorszenia warunków pracy i nasilenia się stresu, skrócenia czasu trwania umów o pracę oraz braku informacji i konsultacji z pracownikami.

3.12

Komitet uważa, że dla zagwarantowania różnorodności i bogactwa kulturowego UE należy unikać nadmiernej koncentracji zarówno w zakresie produkcji, jak i dystrybucji. EKES proponuje, by dano pierwszeństwo sieciom cyfrowym i metaokręgom, które umożliwiają osiągnięcie masy krytycznej inwestycji, rozwój badań i penetrację rynków międzynarodowych, tak by utrzymać zatrudnienie.

3.13

Zdaniem EKES-u konieczne są również wspólne wysiłki na szczeblu wspólnotowym i krajowym, by wesprzeć programy szkolenia i doskonalenia kwalifikacji zawodowych pracowników reprezentujących nowe i zaktualizowane specjalizacje zawodowe, poprzez uczenie się przez całe życie, tak by uwzględnić przemiany zachodzące w sektorze oraz rozwinąć odpowiednie umiejętności i wiedzę fachową. Przyspieszenie inwestycji w modernizację systemów kształcenia i szkolenia artystów, projektantów i pracowników SKK jest konieczne do utrzymania wyjątkowej pozycji UE i osiągnięcia celów strategii „Europa 2020”.

3.13.1

Działania te stają się jeszcze pilniejsze z uwagi na głębokie przemiany związane z rozwojem światowej konkurencji, widoczne również w dziedzinie pracy umysłowej, które wymagają opracowywania coraz nowszych koncepcji i metod wykonywania pracy w dużej mierze opartej na wiedzy, takich jak europejskie spółdzielnie wiedzy.

3.14

Skoro Komisja podkreśla, że „instytucje finansowe muszą poszerzyć wiedzę o potencjale gospodarczym tych sektorów i rozwinąć swoje możliwości oceny przedsiębiorstw, w oparciu o wartości niematerialne”, to powinno to dotyczyć przede wszystkim ram budżetu wspólnotowego na lata 2014–2020 i doprowadzić do usunięcia niejasności, które są znamienne dla programu Erasmus, a także do zmiany kształtu programów i instrumentów działania wspólnotowego (funduszy strukturalnych, EBI, EFI itp.), by uwzględnić innowacje o innym charakterze niż technologiczny i dać im pierwszeństwo oraz umożliwić ekspansję międzynarodowej konkurencyjności SKK.

3.15

Opracowanie przyszłej polityki spójności od 2014 r. powinno opierać się na projektach i badaniach dotyczących zastosowania instrumentów, które uwalniają cały potencjał sektorów przemysłu kreatywnego. Zdaniem EKES-u sektor kultury i sektor kreatywny powinny zostać włączone do zintegrowanej strategii rozwoju regionalnego lub lokalnego, we współpracy z władzami publicznymi i istotnymi przedstawicielami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

3.16

Niezbędne są ramy wspólnotowe ułatwiające mobilność artystów i twórców, ich dzieł, usług i systemów dystrybucji, wraz z wzajemnym uznawaniem kwalifikacji, a także z zaawansowanymi instrumentami edukacyjnymi i szkoleniowymi w europejskiej przestrzeni kulturalnej i kreatywnej oraz poza nią, które to ramy wprowadzałyby w życie zalecenia sporządzone przez grupę ekspertów Komisji ds. mobilności artystów (19).

3.17

EKES podkreśla, że sektor kultury i sektor kreatywny przyczyniają się do restrukturyzacji gospodarek lokalnych, sprzyjając powstawaniu nowych obszarów działalności gospodarczej, tworzeniu nowych i trwałych miejsc pracy (20), a także zwiększając atrakcyjność regionów i miast europejskich, jak stwierdzono w badaniu „The rise of the creative class” („Narodziny klasy kreatywnej”) (21).

3.18

Głównym elementem nowej strategii na rzecz SKK powinien być zdaniem EKES-u wspólnotowy plan działania „Creative Europe Open to the World-CEOW”, który zapewniałby udział artystów oraz przemysłu kultury i przemysłu kreatywnego, zwłaszcza MŚP, w kluczowych rynkach międzynarodowych dzięki stworzeniu specjalnych systemów i ułatwień wymiany z krajami trzecimi, a także zawarciu ścisłych i wiążących klauzul w umowach dwustronnych i wielostronnych UE.

4.1.1

Państwa członkowskie i Komisja powinny przyjąć – z pełnym wsparciem i aktywnym zaangażowaniem partnerów społecznych – konkretne środki regulacyjne dostosowane do specyfiki SKK, do których należałyby odpowiednie reguły konkurencji zapobiegające nadmiernej koncentracji rynku, a także chroniące różnorodność kulturową, szeroki wybór dla konsumentów i wielorakie formy przedsiębiorczości.

4.1.2

Państwa członkowskie powinny zmniejszyć obciążenia administracyjne i biurokratyczne, które dotyczą zwłaszcza MŚP w sektorze kultury i w sektorze kreatywnym, a także osób samozatrudnionych, poprzez uproszczenie procedur świadczenia usług oraz ułatwienie mobilności usług, artystów i podmiotów działających w obszarze kultury.

4.2.1

Również wtedy, gdy SKK są ukierunkowane przede wszystkim na rynek, są one zawsze owocem pracy indywidualnych twórców, autorów, artystów, aktorów i wykonawców, którzy potrzebują łatwego dostępu do finansowania i kredytu. Istotne jest zatem powiązanie wsparcia finansowego dla SKK z tworzeniem i utrzymaniem dobrych warunków pracy dla wszystkich kategorii pracowników, między innymi z finansowego punktu widzenia.

4.2.2

Zasadnicze znaczenie ma zatem stworzenie otoczenia podatkowego, które wspierałoby rozwój MŚP i samozatrudnionych, wraz z odstępstwami od podwójnego opodatkowania w wypadku mobilności transgranicznej i transnarodowej, a także z odpowiednimi systemami zabezpieczenia społecznego.

4.2.3

UE i państwa członkowskie powinny zachęcać do współpracy między sektorem publicznym i prywatnym, by zapewnić zgodność funkcjonowania SKK z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz promować różnorodność kulturową towarów i usług.

4.2.4

UE i państwa członkowskie powinny wspierać analizę porównawczą zasad dotyczących gwarancji, pożyczek, inwestycji i zachęt do eksportu, by ułatwić dostęp do prywatnych mechanizmów finansowania projektów SKK i wesprzeć powiązania między sektorami niekomercyjnymi, które często korzystają ze środków publicznych, a sektorami w większym stopniu ukierunkowanymi na biznes, takimi jak wzornictwo, moda i reklama.

4.2.4.1

EKES zaleca sporządzenie:

4.3.1

Rozwój nowych modeli biznesowych wymaga przyjęcia nowych postaci cyfryzacji, remiksowania, łączenia form i próbkowania (ang. mashing and sampling), czyli zdolności do przetworzenia multimedialnych plików cyfrowych, które zawierają jeden element lub wszystkie elementy tekstu, grafiki, nagrania, wideo lub animacji zaczerpniętych z już istniejących źródeł, w nowe dzieło pochodne lub próbkę.

4.3.2

Model „kreatywność na rzecz jakości społecznej” („creativity for social quality”) odnosi się w istocie do kultury, terytorium i społeczeństwa w okręgach twórczych, łącząc w sobie środki na rzecz wykorzystania wiedzy oraz promowania roli projektantów jako pośredników procesu interakcji między rozwojem, technologią i produkcją lub też podmiotów ułatwiających ten proces.

4.3.3

EKES uważa, że konieczne jest propagowanie nowych modeli biznesowych, w których wzornictwo zostałoby włączone do łańcucha wartości, a wszystkie podmioty byłyby w stanie wnieść wartość do produktów i procesów, które można uznać za europejską doskonałość na rynkach światowych.

4.3.4

Zdaniem EKES-u istotne znaczenie ma również zachęcanie do mobilności transgranicznej i transnarodowej, rozwijanie zdolności przyciągania profesjonalistów i talentów, transferu wiedzy, wymiany doświadczeń i umiejętności z zakresu przedsiębiorczości, a także promowanie tworzenia sieci i klastrów między różnymi podmiotami i sektorami gospodarki w UE.

10.7.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 198/45

1.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje plan działania w sprawie zrównoważonej konkurencyjności branży budowlanej, opublikowany przez Komisję w lipcu 2012 r.

1.2

EKES uznaje strategiczne znaczenie branży budowlanej dla gospodarki europejskiej pod względem jej udziału w PKB, roli budownictwa w tworzeniu zatrudnienia, a także w generowaniu wzrostu gospodarczego.

1.3

EKES postrzega branżę budowlaną jako ważny czynnik ograniczania unijnego popytu na energię, zmniejszania śladu ekologicznego ludzkości i przyczyniania się do łagodzenia zmiany klimatu i dostosowywania się do jej skutków. EKES oczekuje, że plan działania ułatwi branży sprostanie tym tak istotnym dla społeczeństwa wyzwaniom.

1.4

Branża budowlana, która generuje prawie 10 % PKB UE, jest kluczem do zdrowej gospodarki. Dążąc do osiągnięcia wzrostu, krajowi decydenci polityczni muszą zająć się branżą budowlaną, tak jak uczyniła to Komisja za pośrednictwem swojego komunikatu, i dostrzec, że branża ta może tworzyć wzrost i zatrudnienie i przyczyniać się do ochrony środowiska – które się słusznie obywatelom UE należą – jeśli tylko stworzy się jej odpowiednie warunki finansowe i regulacyjne.

Zdaniem EKES-u branża budowlana nie potrzebuje bezpośredniej pomocy finansowej w rodzaju subsydiów, natomiast celem planu działania powinno być stworzenie ram politycznych i regulacyjnych umożliwiających optymalne przyczynianie się tej branży do osiągnięcia wzrostu gospodarczego, dobrostanu społecznego i zarządzania środowiskowego, co obejmuje dbałość o odpowiedni przepływ inwestycji publicznych i prywatnego finansowania w celu wspierania wykonalnych projektów, a także zapewnienie finansowania gospodarek państw członkowskich w większości przez kredyty bankowe dzięki wprowadzeniu takich natychmiastowych i skutecznych środków, które poprawią dostęp MŚP do kredytów, w tym poprzez ustanowienie specjalnych mechanizmów gwarancji i regwarancji.

1.5

Prostota, stabilność i spójność unijnych ram regulacyjnych i normalizacyjnych jest także kluczowym czynnikiem wewnętrznej i zewnętrznej konkurencyjności branży budowlanej w Europie.

1.6

EKES ma pełną świadomość, że podczas gdy środki oszczędnościowe równoważą luki strukturalne, to nie prowadzą one do przywrócenia wzrostu, lecz przeciwnie, w wielu krajach pogarszają jeszcze kryzys gospodarczy. Niezbędne są inwestycje w zrównoważone budownictwo i infrastrukturę, by zapewnić Europie perspektywy wzrostu i zatrudnienia.

1.7

Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie zwraca się do Komisji, Parlamentu Europejskiego, Rady i rządów państw członkowskich, by postrzegały inwestycje w zrównoważone budownictwo i w niezbędną infrastrukturę jako strategiczny czynnik przyszłego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, a nie jako po prostu kolejną formę wydatkowania pieniędzy publicznych. Ponadto EKES zaleca, by nie uwzględniać tego rodzaju inwestycji przy ocenie stopnia spełnienia przez dany kraj kryteriów określonych w pakcie stabilności i wzrostu.

1.8

Renowacja starzejących się zasobów budowlanych w UE oferuje duże możliwości ograniczenia popytu na energię z myślą o osiągnięciu celów UE dotyczących ograniczenia o 20 % emisji gazów cieplarnianych i zmniejszenia o 20 % popytu na energię. Tego rodzaju działania ograniczyłyby także import kopalnych źródeł energii i sprawiłyby, że więcej bogactw UE pozostawałoby w Europie, przyczyniając się tym samym do utrzymania i tworzenia zatrudnienia podczas trwającego kryzysu finansowo-gospodarczego. By zrealizować ten potencjał poszczególne państwa muszą zapewnić odpowiednie bodźce finansowe i fiskalne, by zachęcać rynek do większych oszczędności energii i zmniejszyć niedobór kwalifikacji.

1.9

Innym istotnym wyzwaniem jest modernizacja europejskiej infrastruktury transportowej, energetycznej i szerokopasmowej, by zaspokoić potrzeby przyszłych generacji i zapewnić konkurencyjność i atrakcyjność Europy na arenie światowej jako celu bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Bez uznania przez rządy znaczenia tych inwestycji Europie grozi opóźnienie w stosunku do reszty świata, zarówno gospodarcze, jak i pod względem dobrostanu społecznego.

1.10

Zmiany demograficzne stawiają środowisko zbudowane przed nowymi wyzwaniami, z którymi branża ta będzie musiała się uporać. Chodzi tu między innymi o skutki starzenia się społeczeństwa dla dostępu do środowiska zbudowanego. EKES odnotowuje w tym miejscu działania prowadzone z upoważnienia Komisji Europejskiej przez Europejski Komitet Normalizacyjny, by przystosować odpowiednie normy do zasad „projektowania dla wszystkich”. Ponadto branża budowlana stoi przed wyzwaniem związanym ze starzeniem się siły roboczej. W tym kontekście EKES przypomina strategię „Europa 2020” na rzecz zatrudnienia i inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu (1) oraz wyzwanie, jakie starzenie się społeczeństwa stawia przed całą gospodarką.

1.11

Oprócz tego, że sektor budownictwa przyczynia się do łagodzenia zmiany klimatu, dostosowanie się do skutków zmiany klimatu tworzy nowe problemy w środowisku zbudowanym, którymi sektor będzie się musiał zająć. Obejmują one skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych, które wymagają bardziej odpornego środowiska zbudowanego oraz odpowiednich struktur ochronnych. EKES podkreśla, że należy to uwzględnić w obowiązujących obecnie znormalizowanych metodologiach technicznych, takich jak Eurokody.

1.12

Branża budowlana może odegrać kluczową rolę w sprostaniu tym wyzwaniom pod warunkiem zapewnienia wymaganych inwestycji. Chociaż obligacje projektowe pomagają w pozyskiwaniu dodatkowego finansowania prywatnego projektów, nie mogą zastąpić inwestycji publicznych.

1.13

Wiele przedsiębiorstw branży budowlanej, zwłaszcza MŚP, znajduje się pod ogromną presją z powodu opóźnień w płatnościach ze strony klientów reprezentujących sektor publiczny, a także prywatny. By zapewnić tym spółkom przetrwanie należy należycie wdrożyć dyrektywę 2011/7/UE w sprawie opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych. Aby należycie wprowadzić w życie postanowienia dyrektywy 2011/7/UE i zrealizować jej cele, EKES kładzie szczególny nacisk na zmniejszenie do 30 dni maksymalnego terminu uregulowania płatności/odbioru w przetargach oraz na zagwarantowanie wypełniania tego zobowiązania w formie faktycznego uregulowania faktur, poprzez przyjęcie odpowiednich środków budżetowych i administracyjnych (zwłaszcza dotyczących uzyskiwania kredytów bankowych w celu uregulowania odsetek). EKES zgadza się, że priorytetowe znaczenie ma rozwiązanie problemu odsetek zarejestrowanych przed transpozycją dyrektywy 2011/7/UE. Bardzo poważne opóźnienia w płatnościach faktur w związku z różnymi przetargami publicznymi kładą się cieniem na konkurencyjność, rentowność i stabilność przedsiębiorstw. Chodzi zwłaszcza o to, by te kraje, które do tej pory miały krótsze terminy wypłat, nie wykorzystały przewidzianych w dyrektywie odstępstw do przedłużenia tych okresów. W tym kontekście EKES zaleca, by maksymalny dozwolony termin uregulowania płatności faktur (w tym ich przyjęcia i weryfikacji) wynosił 30 dni.

1.14

EKES podkreśla, że aby nie przekreślić ani nie ograniczać szans na ożywienie gospodarcze, należy wznowić i wzmocnić kredyty bankowe dla inwestorów i gospodarki realnej. Zaleca, by uniknąć nadmiernego nadzoru ostrożnościowego przy udzielaniu kredytów i nie dawać pierwszeństwa rozwijaniu lokat w formie papierów wartościowych ze szkodą dla kredytów dla przesiębiorstw, które przetrwały okres kryzysu. Kredyty pomostowe są niezbędne do codziennego przetrwania wielu firm, zwłaszcza MŚP. W związku z tym stosowane obecnie przez banki ograniczenia w przyznawaniu pożyczek faktycznie zagrażają przetrwaniu tych przedsiębiorstw. By nie pogarszać jeszcze obecnych trudności z uzyskaniem pożyczek, finansowe normy ostrożnościowe, w rodzaju tych wprowadzonych umową Bazylea III, nie powinny prowadzić do dalszych ograniczeń w kredytowaniu przez banki gospodarki realnej. Aby to osiągnąć, pożyczanie tanich pieniędzy z EBI należy obwarunkować obowiązkiem wykorzystania znacznej ich część na gospodarkę realną.

1.15

Zapewnienie dobrych warunków pracy jest bardzo istotne dla tworzenia zrównoważonej i konkurencyjnej branży budowlanej. W konkluzji sprawozdania Atkinsa z 1993 r. (2) stwierdzono, że zależność sektora budowlanego od niepewnych form zatrudnienia, takich jak fikcyjna praca na własny rachunek, jest czynnikiem zniechęcającym do wydajności. A zatem plan działania powinien także określać strategie stabilizacji zatrudnienia w branży i zwalczania nielegalnych praktyk takich jak pozorne samozatrudnienie.

1.16

Niezależnie od form zatrudnienia należy wprowadzić zachęty do podnoszenia umiejętności siły roboczej i oferowania możliwości uczenia się przez całe życie.

1.17

Obchodzenie regulacji i zobowiązań społecznych zakłóca funkcjonowanie rynku budownictwa. Należy zatem zapewnić równe reguły konkurencji oparte na zgodności z istniejącymi regulacjami i warunkami socjalnymi obowiązującymi w państwie przyjmującym. W tym celu należy zastosować odpowiednie mechanizmy egzekwowania, by zadbać o stosowanie warunków państwa przyjmującego.

1.18

EKES wzywa instytucje europejskie i państwa członkowskie do bardziej zdecydowanej polityki i podjęcia konkretnych działań, by zwalczać wpływ korupcji i organizacji kryminalnych na udzielanie zamówień publicznych, zwłaszcza w dziedzinie dużych projektów infrastrukturalnych. Wywieranie takiego wpływu za pomocą pogróżek i przemocy prowadzi do niemożliwej do zaakceptowania, nieuczciwej konkurencji ograniczającej wolność i demokrację.

1.19

Komitet podkreśla, że należy pozwolić państwom członkowskim na stosowanie obecnych i dodatkowych środków kontroli lub formalności administracyjnych, które okazały się skuteczne i konieczne. Obejmuje to obowiązek zapewnienia, by takie kontrole, mechanizmy monitorowania i egzekwowania oraz skuteczne i adekwatne inspekcje były faktycznie prowadzone, tak by zadbać o zgodność z prawem krajowym oraz dyrektywą o delegowaniu pracowników (96/71/WE).

1.20

Należy zapewnić pracownikom migrującym minimalne warunki socjalne i/lub równe traktowanie na podstawie warunków i regulacji obowiązujących w państwie przyjmującym. Należy także wprowadzić odpowiednie mechanizmy egzekwowania w celu zwalczania dumpingu socjalnego i nierównego traktowania pracowników migrujących w odniesieniu do przepisów prawa.

1.21

Badania i rozwój muszą odgrywać istotniejszą rolę w branży budowlanej jako narzędzie zwiększania wydajności. Należy prowadzić politykę na rzecz ciągłych innowacji, zwiększonej wydajności opartej na kompetencjach siły roboczej, inteligentnych nowych produktów i inteligentnej organizacji pracy, a także wysokiej jakości miejsc pracy. Pod tym względem technologia środowiskowa może by jednym z motorów nowego rozwoju.

1.22

EKES popiera wprowadzenie we wszystkich państwach członkowskich sprawiedliwych i wyważonych warunków umowy obejmujących przedsiębiorstwa spoza UE działające na unijnym rynku budowlanym. Promowanie najkorzystniejszej ekonomicznie oferty (zamiast „najniższej ceny”), a także konsekwentne odrzucanie rażąco niskich ofert, to niezbędne filary skutecznej i uczciwej konkurencji.

1.23

Aby branża budowlana mogła lepiej przyczyniać się do rozwoju zrównoważonego EKES zaleca przeprowadzanie oceny i wyceny aktywów na podstawie ich całego cyklu życia. W stosownych przypadkach tego rodzaju oceny powinny być oparte na normach opracowanych przez Europejski Komitet Normalizacyjny bądź przez niego przyjętych.

1.24

EKES z zadowoleniem przyjmuje utworzenie przez UE strategicznego forum wysokiego szczebla i wyraża gotowość udziału w nim z myślą o zwiększeniu spójności polityk UE dotyczących branży budowlanej.

2.1

Branża budowlana w UE-27 dotkliwie odczuwa skutki kryzysu finansowego, który wybuchł w 2008 r. i doprowadził do pogorszenia koniunktury gospodarczej w budownictwie. Początek kryzysu zadłużeniowego w strefie euro i wprowadzenie programów oszczędnościowych w wielu państwach członkowskich opóźniły powrót na ścieżkę wzrostu.

2.2

Niemniej w 2011 r. branża budowlana osiągnęła obrót w wysokości 1 208 mld EUR, co stanowi 9,6 % PKB UE-27 i 51,5 % nakładów brutto na środki trwałe (3).

2.3

W branży budowlanej działa 3,1 mln przedsiębiorstw – 95 % z nich to MŚP zatrudniające mniej niż 20 pracowników, a 93 % z nich zatrudnia mniej niż 10 pracowników.

2.4

Budownictwo jest największym pracodawcą spośród wszystkich sektorów przemysłowych w Europie: w 2011 r. zatrudniało 14,6 mln pracowników, co stanowi 7 % całkowitego zatrudnienia i 30,7 % zatrudnienia w przemyśle. Od 2008 r. zatrudnienie w tej branży systematycznie spada.

2.5

Biorąc pod uwagę efekt mnożnikowy (jedna osoba zatrudniona w budownictwie tworzy zatrudnienie dla dwóch osób pracujących w innym sektorze), 43,8 mln pracowników w UE jest pośrednio lub bezpośrednio zależnych od branży budowlanej.

2.6

Na sektor budowlany w różnych państwach członkowskich wpływa ten sam rodzaj czynników gospodarczych, do których można zasadniczo zaliczyć:

2.7

Działanie na rzecz konsolidacji budżetowej i fiskalnej oraz istotne cięcia w inwestycjach w celu rozwiązania kryzysu zadłużeniowego osłabiają wysiłki podejmowane przez poszczególne państwa.

2.8

Zachwiało to jeszcze bardziej wciąż kruchym zaufaniem przedsiębiorstw i konsumentów.

2.9

Przewiduje się, że całkowita produkcja budowlana obniży się o ponad 2 % w 2012 r. w wyniku spadków we wszystkich segmentach tej branży.

2.10

Przeprowadzona przez Bank Światowy analiza wymienia branżę budowlaną wśród sektorów, w których korupcja i przestępczość zorganizowana objawiają się:

Państwa członkowskie UE określiły zjawiska korupcji jako przejawiające się:

3.1

Proponowana strategia ma na celu:

3.2

Celem niniejszego wniosku jest:

3.3

Proponowany plan działania koncentruje się na następujących pięciu celach:

3.4

Co się tyczy zarządzania, to proponuje się utworzenie trójstronnego forum strategicznego (z udziałem Komisji, państw członkowskich i zainteresowanych stron) w celu monitorowania postępów we wdrażaniu strategii.

4.1.1

Łagodzenie zmian klimatu i przystosowanie się do ich skutków oraz zmniejszanie śladu ekologicznego ludzkości.

Działalność budowlana ma charakter lokalny i cechuje się wysoką pracochłonnością. Z tego względu nie można przenieść produkcji na inne kontynenty, co daje nam pewność, że miejsca pracy pozostaną w Europie.

Praca 43,8 mln osób w UE-27 jest wciąż pośrednio lub bezpośrednio zależna od branży budowlanej.

Duża liczba mikroprzedsiębiorstw i MŚP działających w branży budowlanej oznacza, że działalność ta jest głęboko zakorzeniona w społecznościach lokalnych i odzwierciedla różnorodność lokalnych tradycji i kultur.

W wielu państwach członkowskich branża budowlana, wraz z instytucjami kształcenia zawodowego, odgrywa centralną rolę w przyuczaniu do zawodu, zapewniając tym samym mobilność społeczną.

4.2.1

W wielu krajach branżę budowlaną ograniczają uregulowania, które utrudniają tworzenie partnerstw między przedsiębiorstwami, np. przepisy dotyczące odpowiedzialności, a ponadto złożony łańcuch wartości oraz duże prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktów i braku efektywności, co stanowi przeszkodę w zwiększeniu konkurencyjności.

4.2.2

Pomimo niedawno notowanego postępu, na przykład publikacji manifestu pt. Building Prosperity for the Future of Europe [Budowanie dobrobytu dla przyszłości Europy] – pierwotnie opublikowanego w listopadzie 2010 r. przez nieformalną platformę, jaką jest Europejskie Forum Budowlane [European Construction Forum], a następnie ponownie opublikowanego w styczniu 2013 r. specjalnie pod kątem komunikatu Komisji – branża ta składa się z tak wielu różnych zainteresowanych podmiotów, że trudno jest koordynować wszystkie zróżnicowane poglądy i przemawiać jednym głosem na szczeblu krajowym czy europejskim.

4.2.3

Niekiedy sektor ten poddaje się spekulacyjnym boomom budowlanym, jak w przypadku kilku państw członkowskich w pierwszej dekadzie XXI wieku, które są napędzane dostępnością niskooprocentowanego kredytu na projekty deweloperskie.

4.2.4

Podejmowane w ramach polityki środki mające na celu propagowanie szczególnych rodzajów budownictwa, takie jak zachęty fiskalne do renowacji służących zwiększaniu efektywności energetycznej lub do przeróbek technicznych bądź taryfy gwarantowane służące wspieraniu mikrogeneracji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych mają często nieprzewidywalny i krótkoterminowy charakter. Ponadto często rezygnuje się z nich zanim ich korzyści staną się odczuwalne.

4.2.5

Najniższa cena jest tradycyjnie podstawą udzielania zamówień publicznych. Tego rodzaju presja na obniżanie cen oferty przetargowej zniechęca przedsiębiorstwa do wprowadzania innowacji procesów i do inwestowania w nowe, innowacyjne materiały. Ponadto procedury przetargowe rzadko zezwalają na przedstawianie wariantów. Brak tej możliwości oraz restrykcyjne systemy ubezpieczenia są dodatkową przeszkodą w zwiększaniu innowacyjności.

4.2.6

Branża budowlana niewiele inwestuje w badania i rozwój w porównaniu z innymi gałęziami przemysłu z uwagi na rozdrobnienie tego sektora, wysoce uregulowany i normatywny charakter prac budowlanych i tradycyjnie małe marże zysku w budownictwie. Niemniej EKES odnotowuje utworzenie publiczno-prywatnego partnerstwa na rzecz efektywności energetycznej, które łączy wsparcie UE dla badań i rozwoju z współfinansowaniem przez sektor prywatny.

4.2.7

Pomimo dokonanego w ostatnich latach ogromnego postępu branża budowlana nadal ma problem wizerunkowy, toteż priorytetem pozostaje faktyczna poprawa bezpieczeństwa i higieny pracy. Ogólniej rzecz biorąc, pomimo pogorszenia koniunktury branża ta nadal nie przyciąga dostatecznej liczby wykwalifikowanych absolwentów studiów inżynieryjnych. Zmiany demograficzne tylko nasilą ten problem. Sektor ten musi sam uporać się z problemem wizerunku i przyciągnąć młodych i wykwalifikowanych pracowników.

4.3.1

Charakterystyka energetyczna zasobów budowlanych oferuje tej branży ogromne możliwości zwiększenia działalności z wykorzystaniem istniejących technologii. Niemniej rządy krajowe muszą dostrzec ten potencjał i zapewnić odpowiednie wsparcie finansowe i zachęty fiskalne.

4.3.2

Państwa członkowskie oraz Unia Europejska powinny koordynować realizowane na szeroką skalę programy inwestycyjne dotyczące kluczowej infrastruktury i budynków, przyznając na ten cel większe środki niż zaproponowano w instrumencie „Łącząc Europę” w kontekście następnych wieloletnich ram finansowych.

4.3.3

W średniej i długiej perspektywie branża ta może przyczynić się do osiągnięcia zrównoważonej i niskoemisyjnej gospodarki, jeżeli wprowadzi się niezbędne zachęty regulacyjne i finansowe.

4.3.4

Sektor budowlany będzie odgrywać pierwszoplanową rolę w sprostaniu wyzwaniom związanym z łagodzeniem zmiany klimatu i przystosowaniem się do niej.

4.3.5

Rozwój nowych technologii opartych na informatyce, takich jak modelowanie informacji o budynku (BIM) pomaga pobudzać innowacje i zwiększać efektywność branży.

4.4.1

Głównym zagrożeniem dla branży budowlanej jest brak inwestycji publicznych i prywatnych, co już doprowadziło do bankructwa skądinąd rentownych przedsiębiorstw, a od 2008 r. do znaczącego spadku zatrudnienia. Przedłużająca się recesja w budownictwie doprowadzi do trwałego odpływu architektów, projektantów, inżynierów i rzemieślników.

4.4.2

Jeszcze innym zagrożeniem związanym z wyżej opisaną sytuacją jest starzenie się siły roboczej i brak wykwalifikowanych młodych pracowników, którzy mogliby ją zastąpić. Według danych z Niemiec w 2011 r. 44 % siły roboczej miało ponad 45 lat.

4.4.3

Jeszcze innym zagrożeniem jest pojawienie się na rynku zamówień publicznych UE wykonawców z krajów trzecich. Spółki te, będące często własnością państwa, wykorzystują finansowanie oferowane przez kraj macierzysty do podcinania uczciwej konkurencji, tak jak miało to miejsce w przypadku budowy autostrady A2 w Polsce w 2009 r. z udziałem chińskiej firmy państwowej. Tego rodzaju nieuczciwa konkurencja pogarsza jakość budownictwa oraz obniża wynagrodzenia lokalnych pracowników tej branży.

4.4.4

Wywierana przez władze presja na oszczędność środków przy udzielaniu zamówień publicznych często prowadzi do przedstawiania rażąco niskich ofert. Tego rodzaju przetargi obniżają jakość środowiska zbudowanego, zagrażają społecznemu dobrobytowi pracowników i na dłuższą metę zwiększają koszty.

4.4.5

Budownictwo jest już wysoce uregulowaną działalnością i to z całkiem zasadnych względów, lecz jeśli nie będziemy koordynować przyjmowanego na szczeblu UE prawodawstwa dotyczącego tego sektora, to może ono przynieść skutki odwrotne do zamierzonych.

4.4.6

Jedną z głównych cech budownictwa w UE jest wysoce mobilny charakter zatrudnienia. Wykorzystywanie siły roboczej z innych krajów, zwłaszcza osób samozatrudnionych i pracowników czasowo delegowanych, nie powinno stanowić formy dumpingu socjalnego, które stosuje się, by uniknąć płacenia składek na ubezpieczenie społeczne i obejść zobowiązania socjalne obowiązujące w kraju przyjmującym.

4.4.7

Istotnym wyzwaniem dla branży materiałów budowlanych jest przyszły dostęp do surowców, a także efektywna gospodarka zasobami.

5.1

Na wysłuchaniu zorganizowanym przez komisję CCMI 19 grudnia 2012 r. podkreślono następujące główne aspekty:

6.1

Przewiduje się, że rozwój branży budowlanej będzie obejmować:

6.2

Konieczne jest utworzenie „łańcucha troficznego” w branży budowlanej między zainteresowanymi podmiotami: należy zaangażować spółki budowlane, planistów, architektów, projektantów, developerów itp. w dziedziny wiedzy takie jak finanse, ubezpieczenia, udzielanie zamówień, marketing i edukacja.

6.3

W celu zwalczania zjawiska korupcji i zorganizowanej przestępczości spółki budowlane proponują szeroki zakres działań i reform strukturalnych obejmujących:

10.7.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 198/51

1.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie zewnętrznych stosunków w dziedzinie lotnictwa. Mając na uwadze coraz większą zależność Europy od handlu zewnętrznego oraz kluczową rolę portów lotniczych w połączeniach między naszym kontynentem a resztą świata, EKES w pełni popiera ambitny plan w dziedzinie lotnictwa.

1.2

Szczególnie liczy na gwałtowny postęp w budowaniu poszerzonej jednolitej przestrzeni lotniczej obejmującej naszych sąsiadów na Bliskim Wschodzie, Europę Wschodnią, Rosję, Turcję oraz – po drugiej stronie Morza Śródziemnego – państwa Afryki Północnej. Stworzyłoby to szanse rozwoju dla lotnisk drugorzędnych i regionalnych z uwagi na bliskość geograficzną tych rynków i fakt, że wiele z nich przeżywa boom gospodarczy.

1.3

Komitet zdecydowanie popiera także ambitny program liberalizacji, który będzie realizowany z krajami BRIC i ASEAN. Ma on dać przewoźnikom europejskim możliwość natężenia współpracy z innymi liniami lotniczymi i skierować dodatkowy ruch do portów lotniczych w Europie.

1.4

Komisja słusznie podkreśla potrzebę zapewnienia równych warunków w branży przewoźników lotniczych. W komunikacie wśród elementów zakłócających konkurencję, którymi należy się zająć, wymieniono podatki nakładane na sektor lotnictwa, niestosowną pomoc państwa, zatłoczenie lotnisk i przestrzeni powietrznej, odpowiedzialność związaną z ochroną konsumentów oraz koszty emisji dwutlenku węgla.

1.5

EKES podziela obawy Komisji w związku z potrzebą inwestowania w przepustowość portów lotniczych. Należy pilnie zagwarantować przepustowość portów lotniczych w Unii Europejskiej, aby nie utraciły konkurencyjności w stosunku do innych regionów odnotowujących wzrost; pozwoli to zapobiec sytuacji przeniesienia ruchu lotniczego do sąsiednich regionów.

2.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie zewnętrznych stosunków w dziedzinie lotnictwa.

2.2

Komitet całkowicie zgadza się, iż lotnictwo odgrywa fundamentalną rolę w gospodarce europejskiej, zarówno z perspektywy obywateli, jak i przemysłu. Sektor lotnictwa zapewnia 5,1 mln miejsc pracy i wytwarza 365 mld EUR, czyli 2,4 % europejskiego PKB, przez co ma zasadniczy wpływ na wzrost gospodarczy i poziom zatrudnienia w Unii.

2.3

W wyniku wysiłków podejmowanych przez Komisję i UE, zawarto 1 000 dwustronnych umów o komunikacji lotniczej ze 117 państwami spoza UE. Poczyniono postępy w rozwijaniu szerszej wspólnej przestrzeni lotniczej wraz z krajami sąsiedzkimi. Podpisano już umowy z Bałkanami Zachodnimi, Marokiem, Jordanią, Gruzją i Mołdawią.

2.4

Niemniej przechodzenie z dwustronnych stosunków między państwami członkowskimi UE a krajami partnerskimi w kierunku kombinacji dwustronnych umów oraz umów zawieranych na poziomie unijnym doprowadziło do niejakiego zamieszania wśród krajów partnerskich, a interesy UE nie zawsze definiowano i nie zawsze ich broniono w najlepszy sposób.

2.5

Ponadto rozdrobnienie na poziomie krajowym powoduje, że sektor lotnictwa nadal w nadmiernym stopniu podlega interesom lokalnym i zależy od inicjatyw ad hoc opartych na indywidualnych upoważnieniach do negocjacji warunków skutecznego wejścia na rynek oraz wzrostu. Tempo nieskoordynowanej liberalizacji rynku między państwami członkowskimi UE a niektórymi państwami spoza UE, a także wyraźny zamiar niektórych państw członkowskich, by dalej przyznawać krajom trzecim – na zasadzie dwustronnej – prawa przewozowe bez otrzymywania współmiernych praw w zamian lub bez uwzględnienia implikacji takich działań dla całej UE, może doprowadzić do sytuacji, w której za kilka lat za późno już będzie na działania, jeśli teraz nie wdrożymy ambitniejszej i skuteczniejszej polityki zewnętrznej UE.

2.6

Rada udzieliła też Komisji upoważnienia do negocjacji kompleksowych umów z Australią i Nową Zelandią. Negocjacje te nie zostały jeszcze ukończone. W chwili obecnej jedynie dwie europejskie linie latają do Australii: British Airways i Virgin Atlantic. Wcześniej tych przewoźników było więcej.

2.7

EKES z zadowoleniem przyjmuje obszerne konkluzje Rady w sprawie wniosku Komisji (1), lecz sądzi, że państwa członkowskie mogłyby wyraźniej wyrażać poparcie dla niektórych kluczowych procesów negocjacyjnych prowadzonych przez UE, np. upoważniając Komisję do normalizacji napiętych stosunków w dziedzinie lotnictwa z Rosją.

2.8

Ameryka Łacińska to szybko rozwijający się rynek, a połączenie LAN i TAM stanowi realne zagrożenie dla Iberii, TAP-u i innych linii europejskich obsługujących ten region. Pilnym krokiem jest podpisanie jak najwcześniej umowy z Brazylią.

3.1

Pomimo wzrostu tanich przewoźników lotniczych oferujących loty na drugorzędne porty lotnicze, europejskie węzły mają istotne znaczenie dla lotnictwa w wymiarze międzynarodowym i dla stosunków zewnętrznych w tej dziedzinie, gdyż porozumienia dotyczące przewozów lotniczych często koncentrują się właśnie na nich.

3.2

Rozwój głównych węzłów w takich miejscach, jak Abu Dhabi i Dubaj, jest niebezpieczny z punktu widzenia konkurencyjności unijnych lotów długodystansowych. Dla przykładu, podpisana niedawno umowa między Quantas a Emirates poważnie zagraża europejskiej branży przewoźników lotniczych.

3.3

Aby węzeł był rentowny, musi istnieć spory popyt lokalny oraz rozbudowana sieć połączeń dowozowych. Właśnie dlatego najlepiej funkcjonujące węzły zlokalizowane są zazwyczaj w portach lotniczych dużych miast, które stają się coraz bardziej zatłoczone i nie są w stanie się dalej rozwijać, głównie z powodów zagadnień związanych ze środowiskiem.

3.4

Niektóre europejskie węzły lotnicze już obecnie ograniczają liczbę możliwych do obsłużenia tras dowozowych ze względu na brak przepustowości. Należy skutecznie zająć się tym problemem, jeśli pragniemy utrzymać konkurencyjność Europy w tym obszarze.

4.1

Przewoźnicy unijni, z których wielu boryka się z trudnościami finansowymi, tracą na konkurencyjności w sytuacji, gdy obciążenia ekonomiczne, zwiększające jednostkowe koszty produkcji, są wyższe niż w przypadku przewoźników z innych regionów na świecie.

4.2

Należy uwzględnić zarówno cały łańcuch wartości w sektorze lotnictwa (porty lotnicze, instytucje zapewniające służby żeglugi powietrznej, producentów, systemy rezerwacji komputerowych, podmioty prowadzące działalność w zakresie obsługi naziemnej itp.), zaś oceniając konkurencyjność unijnego sektora lotnictwa, a zwłaszcza unijnych linii lotniczych na świecie, trzeba wziąć pod uwagę strukturę kosztową, poziom konkurencji w innych częściach łańcucha wartości oraz mechanizmy finansowania infrastruktury na innych kluczowych rynkach.

4.3

W kontekście unijnym nie udało się stworzyć równych warunków na szczeblu państw członkowskich oraz lokalnym lub regionalnym, ponieważ np. nie zapobiegnięto licznym przypadkom, w których małe porty lotnicze udzielały przewoźnikom lotniczym specjalnych taryf, nie przestrzegając zasady testu prywatnego inwestora. Wszczęte ostatnio dogłębne postępowania w sprawach potencjalnej pomocy państwa przydzielonej przewoźnikom lotniczym w regionalnych portach lotniczych w kilku państwach członkowskich dowodzą konieczności podjęcia pilnych działań w celu sfinalizowania wciąż odkładanych w czasie wytycznych KE w sprawie pomocy państwa dla portów lotniczych. Przyjęte niedawno przepisy UE regulujące kwestie zabezpieczeń społecznych pracowników mobilnych, takich jak załogi latające, również usprawnią funkcjonowanie jednolitego rynku. Komisja podjęła już działania w wielu przypadkach domniemania nieuczciwej konkurencji.

5.1

Według szacunków pochodzących z niezależnego badania przeprowadzonego dla Komisji zawarcie kolejnych kompleksowych umów o transporcie lotniczym na szczeblu UE z krajami sąsiadującymi i kluczowymi partnerami, w szczególności z szybko rozwijających się rynków lub rynków o ograniczonym dostępie, przyniosłoby znaczące korzyści gospodarcze na poziomie ponad 12 mld EUR rocznie.

5.2

Dla UE utrzymanie silnej i konkurencyjnej branży lotniczej łączącej UE ze światem ma znaczenie strategiczne. Najszybciej rozwijające się rynki lotnictwa znajdują się dziś poza Europą, dlatego też kluczowe jest, aby branża europejska miała możliwość rozwijać się także na tych rynkach.

5.3

Ważne jest, aby zyskać pewność, że w miarę upływu czasu efektem tego procesu będzie prawdziwie zintegrowany wspólny obszar lotniczy, w ramach którego także relacje między samymi krajami sąsiadującymi staną się otwarte i zintegrowane. Rozpatrywanie przez Radę osobnych upoważnień udzielanych do negocjowania umów z poszczególnymi krajami nie ma już sensu. Dużo skuteczniejszym rozwiązaniem byłoby nadanie Komisji jednego upoważnienia do prowadzenia negocjacji ze wszystkimi pozostałymi krajami sąsiadującymi, przy czym negocjacje te nadal prowadzone byłyby osobno z każdym państwem.

5.4

W ramach trzeciego filara (kompleksowe umowy z kluczowymi partnerami) wynegocjowano szereg ważnych umów. Jest to jednakże również obszar, w którym nie osiągnięto jeszcze kilku kluczowych celów, tj. w kwestii umów UE ze Stanami Zjednoczonymi i UE z Kanadą dotyczących liberalizacji przepisów o prawach własności przewoźników lotniczych i o sprawowaniu kontroli nad tymi przewoźnikami.

5.5

Większość krajów wciąż zachowuje przepisy, zgodnie z którymi udziałowcami większościowymi przewoźników powietrznych muszą być obywatele danego kraju i to oni muszą sprawować kontrolę nad tymi przewoźnikami, przez co przewoźnicy lotniczy pozbawiani są dostępu do szerszej gamy inwestorów i rynków kapitałowych. W efekcie sektor lotniczy funkcjonuje według sztucznie wymuszonego modelu, niespotykanego w innych branżach. Na przykład w Stanach Zjednoczonych ilość akcji z prawem głosu przewoźników lotniczych posiadana przez podmioty zagraniczne nie może przekraczać 25 %. Te narodowościowe ograniczenia w zakresie praw własności i sprawowania kontroli doprowadziły do powstania trzech globalnych aliansów przewoźników lotniczych (Star Alliance, SkyTeam i Oneworld), a ściślej mówiąc wspólnych przedsięwzięć utworzonych przez niektórych z ich członków na niektórych trasach. Model ten sprawdza się jako najbliższy kształtowi globalnego przewoźnika lotniczego.

5.6

Natomiast na mocy obowiązujących przepisów unijnych przewoźnicy unijni nie podlegają narodowościowym ograniczeniom w kwestii prawa własności i sprawowania kontroli, a prawa ich własności może nabyć dowolny podmiot z UE.

5.7

Trend konsolidacyjny w Europie jest wyjątkowy, a wyjątkowość ta wynika z faktu, że transgraniczne fuzje i wykupienia dopuszcza się jedynie w UE, a przepisy dotyczące praw własności i sprawowania kontroli zasadniczo nie zmieniły swojego kształtu od czasu ich wynegocjowania w 1944 r. w ramach Konwencji chicagowskiej. Trudności wynikające z bieżącego kształtu przepisów dotyczących praw własności i sprawowania kontroli są znaczące i wymagają negocjacji z krajami partnerskimi oraz wysoce złożonych struktur zarządzania. Członkowie aliansów współpracują coraz ściślej, aby zapewnić klientom płynne, zintegrowane, globalne połączenia sieciowe wykorzystujące wiele węzłów.

5.8

Nadszedł czas, aby podjąć kolejne kroki przewidziane w umowie o transporcie lotniczym między UE i USA w celu liberalizacji przepisów o prawach własności i sprawowaniu kontroli, aby umożliwić przewoźnikom lotniczym przyciąganie inwestycji niezależnie od narodowości inwestora.

6.1

UE powinna nadal odważnie promować otwartość i liberalizację w sektorze lotnictwa, jednocześnie dopilnowując, aby towarzyszył im zadowalający poziom konwergencji regulacyjnej. W negocjacjach z krajami partnerskimi należy także poświęcić należytą uwagę normom pracy i ochrony środowiska oraz poszanowaniu dla konwencji i umów międzynarodowych w obu obszarach, tak aby zapobiec zakłóceniom rynku i nie dopuścić do „równania w dół”. Ważne jest, aby przewoźnicy lotniczy obsługujący Europę stosowali się do przepisów i regulacji MOP.

6.2

Mając na uwadze coraz większą zależność Europy od handlu zewnętrznego oraz kluczową rolę portów lotniczych w połączeniach między naszym kontynentem a resztą świata, EKES w pełni popiera ambitny plan w dziedzinie liberalizacji lotnictwa.

6.3

Aby zmaksymalizować korzyści, Unia powinna jak najszybciej podjąć działania (jeszcze przed nasileniem działań liberalizacyjnych między rynkami wschodzącymi). Zapewni jej to przewagę wynikającą z bycia pionierem w tej dziedzinie. Służyłoby to ochronie i wzmocnieniu pozycji europejskiego rynku lotniczego w wymiarze międzynarodowym. W przeciwnym razie UE grozi kompletne pominięcie w przyszłym przepływie globalnego ruchu lotniczego.

6.4

Pozycja lidera w liberalizacji lotnictwa miałaby również istotne znaczenie dla rozpowszechniania europejskich norm technicznych, co mogłoby przynieść znaczące korzyści europejskiemu przemysłowi lotniczemu.

6.5

EKES od dawna popiera zniesienie ograniczeń w zakresie własności i kontroli (2), aby zapewnić przewoźnikom lotniczym dostęp do szerszej gamy inwestorów i rynków kapitałowych. Ze względu na znaczenie tych dwóch rynków, zdecydowane realizowanie tej polityki powinno początkowo koncentrować się na wprowadzeniu dalszych zmian do umów UE – USA. Może to potencjalnie stanowić wyznacznik nowej, postchicagowskiej epoki w lotnictwie.

6.6

Komisja będzie musiała wykazać, że skoordynowane podejście do negocjacji przyniesie wyniki szybciej, tak iż nie powstaną zbytnie opóźnienia w korzystaniu z nadarzających się okazji w porównaniu z umowami dwustronnymi. Niestety opóźnia się podpisanie dwustronnej umowy z Brazylią. Należy też wspomnieć, że na państwach członkowskich również spoczywa odpowiedzialność za wzmocnienie polityki UE w zakresie zewnętrznych stosunków w dziedzinie lotnictwa. Komisja potrzebuje silniejszego mandatu negocjacyjnego, zwłaszcza gdy propaguje zasady rynkowe UE w rozmowach z państwami i regionami, w których lotnictwo działa na podstawie zupełnie innych norm.

6.7

Jeśli jeden z bliskowschodnich przewoźników przejmie indyjskie linie lotnicze, które borykają się obecnie z trudnościami finansowymi, będzie to kolejnym ciosem dla pozycji sektora europejskiego.

7.1

Europejska branża przewozów towarowych i przesyłek ekspresowych, zważywszy na jej specyfikę, jest w szczególności poszkodowana na arenie światowej ze względu na surowe ograniczenia zawarte w dwustronnych umowach o komunikacji lotniczej; należy zatem potraktować ją wysoce priorytetowo w walce z ograniczeniami dostępu do rynków.

7.2

EKES liczy szczególnie na gwałtowny postęp w tworzeniu poszerzonej jednolitej przestrzeni lotniczej obejmującej naszych sąsiadów na Bliskim Wschodzie, Europę Wschodnią, Rosję, Turcję oraz – po drugiej stronie Morza Śródziemnego – państwa Afryki Północnej. Stworzyłoby to szanse rozwoju dla lotnisk drugorzędnych i regionalnych z uwagi na bliskość geograficzną tych rynków i fakt, że wiele z nich przeżywa boom gospodarczy. Pozytywny i pragmatyczny program współpracy z Turcją umożliwiłby poczynienie korzystnego dla obydwu stron postępu w rozwiązaniu konkretnych problemów w regionie. W szczególności należy rozwiązać kwestię dwustronnej umowy o bezpieczeństwie.

7.3

Komitet zdecydowanie popiera również ambitny plan liberalizacji, który będzie realizowany z państwami BRIC i ASEAN. Kraje te szybko stają się głównymi dostawcami surowców oraz gotowych wyrobów i usług, a ich społeczeństwa w coraz większym stopniu nastawione są na podróże. Kompleksowe umowy o transporcie lotniczym z Chinami, Indiami, Japonią i Ameryką Łacińską, które należy kontynuować, wykazały znaczące korzyści gospodarcze. Liberalizacja ruchu powietrznego dałaby przewoźnikom europejskim możliwość natężenia współpracy z innymi liniami lotniczymi w tych regionach i skierowałaby dodatkowy ruch do portów lotniczych w Europie.

7.4

Ważne jest również, by wszelkie umowy opierały się na zasadzie wzajemności i oferowały korzyści zarówno UE, jak i krajom trzecim. W tym kontekście Rosja powinna jak najszybciej wykazać swoje zaangażowanie w realizację porozumienia z 2011 r. przewidującego wdrożenie „Uzgodnionych zasad modernizacji istniejącego systemu korzystania z tras transsyberyjskich”. Komisja, ze wsparciem państw członkowskich, powinna podjąć niezbędne działania, jeśli zobowiązania te nie zostaną wypełnione.

7.5

Relacje z państwami z Zatoki Perskiej w ostatnich latach ograniczały się do jednostronnego procesu otwarcia rynków unijnych na przewoźników z Zatoki Perskiej, co doprowadziło do znaczącego zachwiania równowagi pod kątem możliwości biznesowych. Z uwagi na ryzyko dalszej utraty przewozów, w kolejnych negocjacjach nie zaleca się skupiania uwagi na tych państwach.

8.1

EKES podziela obawy Komisji w związku z potrzebą inwestowania w przepustowość portów lotniczych. Niemniej ten fragment wniosku wymaga dalszego wyjaśnienia, jakie działania należy podjąć, aby osiągnąć planowane cele; ponadto należy wyraźniej wskazać związek ze wcześniejszym wnioskiem Komisji w sprawie pakietu dotyczącego portów lotniczych (3).

8.2

Należy pilnie zagwarantować przepustowość portów lotniczych w Unii Europejskiej, aby nie utracić konkurencyjności w stosunku do innych regionów odnotowujących wzrost; pozwoli to zapobiec sytuacji przeniesienia ruchu lotniczego do sąsiednich regionów.

8.3

Straty gospodarki europejskiej zaczną się, jeszcze zanim popyt przewyższy podaż. Według Eurocontrol, gdy węzły lotnicze zaczynają wykorzystywać ponad 75 % teoretycznej maksymalnej przepustowości, ich zdolność skutecznego radzenia sobie ze złymi warunkami pogodowymi i opóźnieniami spowodowanymi problemami operacyjnymi oraz zdolność zapewniania niezawodnych połączeń gwałtownie maleje.

8.4

Ponadto w godzinach szczytu pasażerowie płacą więcej, niż płaciliby w sytuacji większej przepustowości. Dla przykładu, Komisja Transportu w Izbie Gmin Zjednoczonego Królestwa uzyskała ostatnio informację, iż koszty taryf lotniczych dla pasażerów mogą sięgnąć w 2030 r. nawet 1,2 mld GBP, jeśli nie rozbuduje się portów lotniczych w południowo-wschodniej Anglii.

8.5

Przepustowość lotnisk należy monitorować na szczeblu UE, jak też należy wdrożyć wytyczne unijne, które zapewnią wspólne kompleksowe ramy władzom lokalnym rozważającym programy rozbudowy portów lotniczych.

8.6

Choć rozwijanie przepustowości na największych lotniskach jest absolutną koniecznością w długiej perspektywie, istnieje także potrzeba jak najlepszego wykorzystania istniejącej przepustowości, zwłaszcza w odniesieniu do przydziału czasowego. Należy umożliwić portom lotniczym reagowanie na zmiany podaży i popytu oraz przydzielanie czasu na start i lądowanie w sposób, który zagwarantuje optymalne wyniki gospodarcze. W tym kontekście jest ważne, aby związany z przydziałem czasowym aspekt pakietu dotyczącego portów lotniczych (4) nadal sprzyjał uzyskiwaniu lepszych wyników w zakresie wykorzystania przepustowości portów lotniczych, dzięki uwzględnianiu lokalnej specyfiki w przydzielaniu czasu na start i lądowanie. Dla niektórych portów lotniczych jest to w istocie jedyna możliwość rozwoju w przyszłości. Pasy startowe na największych lotniskach często wykorzystywane są w maksymalnym stopniu, choć pobliskie lotniska regionalne nadal dysponują sporą przepustowością.

8.7

Porty lotnicze niebędące węzłami mogą też odgrywać ważną rolę w zmniejszaniu zagęszczenia ruchu na głównych węzłach lotniczych UE, co pozwala sektorowi europejskiemu utrzymać wiodącą pozycję. Ze względu na czas potrzebny na rozbudowę pasów startowych lub infrastruktury terminali na największych lotniskach, częstsze korzystanie z portów lotniczych niebędących węzłami oraz odpowiednie inwestowanie w nie mogą stanowić szybszą odpowiedź na problemy związane z ograniczoną przepustowością. Dobrze rozwinięta sieć takich mniejszych lotnisk i lotnisk regionalnych poprawi również bezpieczeństwo pasażerów, między innymi gwarantując zapewnienie sieci lotnisk awaryjnych bądź zastępczych na wypadek pogorszenia pogody lub wystąpienia innych przyczyn.

8.8

EKES ponawia także apel o bezzwłoczne wprowadzenie jednolitego obszaru ochrony, co wygeneruje spore oszczędności zarówno kosztów ponoszonych przez przewoźników lotniczych, jak i czasu podróżujących. Temat ten powinien zostać potraktowany priorytetowo i omówiony z kluczowymi partnerami.

9.1

Aby jednolita europejska przestrzeń powietrzna stała się faktem, potrzeba funkcjonalnych bloków przestrzeni powietrznej (FAB). Wszystkie FAB miały być operacyjne 4 grudnia 2012 r. Mając na uwadze znaczenie tej kwestii dla optymalizacji zapewniania służb żeglugi powietrznej i dla skutecznego zarządzania natężeniem ruchu powietrznego, Komisja musi koniecznie rozpocząć postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości wobec państw członkowskich, które nie zrealizowały wyznaczonych celów.

9.2

Szybkie i spójne wdrożenie wniosków Komisji może posłużyć zrównoważonemu wzrostowi tego sektora i tym samym w pełni przyczynić się do ożywienia gospodarki europejskiej.

10.1

Kompleksowe umowy o komunikacji lotniczej z krajami sąsiadującymi oraz głównymi partnerami o podobnych zapatrywaniach powinny obejmować kwestię synchronizacji warunków stwarzanych przez przepisy prawa dla uczciwej konkurencji i zrównoważonego rozwoju branży lotniczej, w tym kluczowe aspekty, takie jak bezpieczeństwo, ochrona, środowisko i przepisy gospodarcze.

10.2

Nie jest jeszcze jasne, jaką formę miałby przyjąć proponowany nowy instrument ochrony interesów europejskich przed nieuczciwymi praktykami; powinien on niemniej przypominać szerzej zakrojoną procedurę dochodzenia roszczeń skierowaną przeciwko „ukrytym dotacjom” odzwierciedlanym w cenach. Przypuszczalnie uzyskałby on ciężar prawny dzięki „klauzulom o uczciwej konkurencji” uwzględnianym w umowach, które Komisja zamierza podpisać z państwami trzecimi.

10.3

Komisja słusznie wskazuje, że zapewnianiu równych warunków w skali międzynarodowej muszą towarzyszyć podobne wysiłki w Europie. Europejski sektor lotniczy podlega coraz większym obciążeniom i niespójnościom regulacyjnym. W komunikacie wśród elementów zakłócających konkurencję, którymi należy się zająć, słusznie wymieniono podatki nakładane na sektor lotnictwa, niestosowną pomoc państwa, zatłoczenie lotnisk i przestrzeni powietrznej, odpowiedzialność związaną z ochroną konsumentów oraz koszty emisji dwutlenku węgla.

10.4

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (ETS) zasługuje na szczególną uwagę. Okazał się bardzo sporną kwestią w dyskusjach nad polityką w zakresie zewnętrznych stosunków w dziedzinie lotnictwa. Chiny i Indie odmówiły przestrzegania jego zasad, a Kongres USA przyjął prawo zakazujące amerykańskim przewoźnikom lotniczym przestrzegania tych norm unijnych. Choć zapewnienie zrównoważenia środowiskowego ma fundamentalne znaczenie, UE musi dać ICAO możliwość wypracowania globalnego rozwiązania, które wszystkie kraje partnerskie będą mogły zaakceptować jesienią 2013 r. na forum Zgromadzenia ICAO, gdyż w przeciwnym razie unijny sektor lotniczy będzie musiał zmierzyć się z niekorzystnymi warunkami konkurencji (5).

10.7.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 198/56

1.1

EKES stale opowiadał się za większym wykorzystaniem energii odnawialnych – także w postaci bioenergii. Niemniej już w opinii na temat dyrektywy w sprawie energii odnawialnej krytycznie ocenił stosowanie agropaliw w dziedzinie mobilności. Dlatego też przyjmuje obecnie z zadowoleniem zamiar Komisji dotyczący ograniczenia udziału konwencjonalnych biopaliw do 5 %.

1.2

Komisja zamierza promować wykorzystywanie produktów odpadowych i ubocznych w charakterze źródeł energii przy produkcji paliw. EKES zasadniczo pozytywnie ocenia to zamierzenie, ale i tu trzeba bardzo uważać, by politykę tę realizować spójnie i nie doprowadzić do nowych problemów. Jednak właśnie w tym zakresie EKES dostrzega we wniosku Komisji pewne ryzyko.

1.3

Choć biomasa jest odnawialna, to grunty, na których się ją uprawia, są zasobem ograniczonym. Zrozumiałe więc, że czynnik pośredniej zmiany użytkowania gruntów spowodowanej korzystaniem z biopaliw (tzw. czynnik ILUC) – o ile chodzi tu o konkurowanie o grunty – jest uwzględniany w tworzeniu strategii i polityki w tym zakresie. Należy zauważyć, że tego typu zmiany lub konkurowanie o grunty dokonują się tylko wtedy, gdy dotychczasowa produkcja żywności bądź paszy zostaje zastąpiona np. produkcją bioenergii, natomiast nie mamy z nimi do czynienia w przypadku regionalnych przesunięć w uprawach.

1.4

Przyjęte przez Komisję podejście oparte na czynniku ILUC jest częścią oceny porównawczej kopalnych i biogenicznych źródeł energii. Przy czym ocenę tę ukierunkowano wyłącznie na aspekt emisji gazów cieplarnianych. Kwestie takie, jak np. bezpieczeństwo dostaw czy też wyczerpanie paliw kopalnych, nie pasują do tego matematycznego schematu, więc je pominięto. Jednak przez to podejście ILUC nie spełnia wymogów polityki zrównoważonego rozwoju.

1.5

Podejście w oparciu o czynnik ILUC jest także wątpliwe z tego względu, że dotyczy ono jedynie ciekłych źródeł energii, pomija zaś źródła gazowe i stałe, na co EKES nie może się zgodzić.

1.6

Przez to, że we wniosku Komisji olejom roślinnym przypisuje się czynnik ILUC, – co oznacza, że należy dążyć do ich ograniczenia – stawia się pod znakiem zapytania zarówno produkcję białka w Europie, jak i dobrze przemyślane bezpośrednie wykorzystanie olejów roślinnych do celów energetycznych. Tymczasem jest to nieuzasadnione, ponieważ oleje roślinne nie są produktem głównym, lecz produktem ubocznym pożądanego rozwoju upraw roślin białkowych w Europie. Uprawianie w Europie roślin oleistych, będących źródłem zarazem i paszy białkowej, i olejów roślinnych, i w efekcie zastępujących importowaną soję, w ramach zrównoważonego rolnictwa należy propagować – a nie ograniczać.

1.7

W przypadku biopaliw określanych mianem „zaawansowanych”, które Komisja chce teraz wspierać, EKES dostrzega zagrożenie polegające na tym, że produkty cenne dla potencjalnego wiązania dwutlenku węgla – jak drewno, słoma i liście – zostaną użyte do produkcji paliw, co doprowadzi do wzrostu stężenia CO2 w atmosferze (por. punkt 4).

1.8

W proponowanej zmianie dyrektywy w sprawie energii odnawialnej EKES nie dostrzega obiecującego fundamentu dla strategii na rzecz faktycznego zminimalizowania zużycia paliw kopalnych, poprawy bezpieczeństwa dostaw w Europie i wkładu w ochronę klimatu.

1.9

Wszelkiego rodzaju biopaliwa nie są w dłuższej perspektywie sposobem na panujące obecnie nadmierne zużycie energii. Już choćby ze względu na ich ograniczoną dostępność biopaliwa nie będą mogły zastąpić paliw kopalnych. Chodzi tu – zwłaszcza w odniesieniu do transportu samochodowego osób, w którym pojawiają się już alternatywy do paliw płynnych – najwyżej o rozwiązanie przejściowe, w dodatku obciążone potencjalnie ogromnymi niepożądanymi efektami ubocznymi. Nie zmienia to zatem faktu, że bezwzględnie musimy ograniczyć zużycie energii jako takiej – niezależnie od jej źródła.

1.10

EKES jest świadom, że obecnie w niektórych dziedzinach mobilności oraz w rolnictwie i leśnictwie nie ma jeszcze realnej alternatywy dla paliw płynnych. Czyste oleje roślinne mogą tu posłużyć jako praktyczne rozwiązanie, ale ponieważ poziom ich produkcji jest ograniczony, to i zakres ich stosowania trzeba bardzo starannie zaplanować.

1.11

Także komunikat Komisji „Czysta energia dla transportu: europejska strategia w zakresie paliw alternatywnych” (1), powiązany strategicznie z polityką w zakresie biopaliw, nie przedstawia wystarczających rozwiązań (2).

1.12

Ogółem EKES zwraca uwagę na wyraźną niespójność pomiędzy różnymi obszarami polityki Komisji, którą należy się bezzwłocznie zająć. Komitet apeluje do Komisji, by gruntownie przemyślała swoją politykę bioenergetyczną, szczególnie w sektorze transportu. Należy przy tym zwrócić uwagę na ograniczoną dostępność zasobu gruntów – a więc i biomasy, na bilans energetyczny i efektywność energetyczną poszczególnych rodzajów bioenergii – a więc i różny poziom ograniczania emisji gazów cieplarnianych – oraz na rachunek ekonomiczny. Zdecydowanie więcej uwagi trzeba poświęcić stratom energii w procesach konwersji, należy także rozwijać i wspierać rozwiązania alternatywne wobec silników spalinowych w sektorze transportu (np. elektromobilność, technologie wodorowe) oraz opracować odrębną europejską strategię na rzecz zrównoważonej europejskiej produkcji białka i olejów roślinnych oraz ich wykorzystania.

2.1

W dyrektywie 2009/28/WE („dyrektywa w sprawie energii ze źródeł odnawialnych”) ustalono wiążące cele w zakresie rozwoju zastosowań energii z takich źródeł; do roku 2020 jej udział w zużyciu energii ma wynieść 20 %. Państwom członkowskim przyznano szeroki zakres swobody przy wdrażaniu tej dyrektywy, tak aby same mogły decydować o tym, w którym sektorze (energia elektryczna, ogrzewanie/chłodzenie lub transport) chcą podejmować działania.

2.2

Nie dotyczy to jednak sektora transportu, w którym ustalono minimalny wiążący 10-procentowy udział energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii. Początkowo planowano wprowadzenie obowiązkowego wypełnienia tego udziału biopaliwami (3), lecz po krytycznych uwagach ze strony EKES-u i Parlamentu Europejskiego dopuszczono również inne formy energii odnawialnych (np. energię elektryczną ze źródeł odnawialnych do eksploatacji samochodów i pojazdów kolejowych, biogaz itd.).

2.3

Przedstawione obecnie poprawki wynikają z opublikowanego w 2010 r. sprawozdania Komisji w sprawie pośredniej zmiany użytkowania gruntów spowodowanej korzystaniem z biopaliw oraz biopłynów (4), w którym stwierdzono, że „należy potraktować zagadnienie pośredniej zmiany użytkowania gruntów spowodowanej przez biopaliwa w sposób całościowy (…)”.

2.4

Zasadniczo EKES podtrzymuje swoje krytyczne stanowisko wobec stosowania paliw pochodzenia roślinnego w transporcie, niemniej teraz należy ograniczyć konwencjonalne agropaliwa i przestawić się na tzw. zaawansowane biopaliwa, w których przypadku nie występuje ryzyko pośredniej zmiany użytkowania gruntów. W przypadku tych biopaliw, zdefiniowanych przez Komisję jako „zaawansowane”, chodzi o paliwa ciekłe, które są wytwarzane na przykład z odpadów biogennych, materiałów odpadowych lub z alg. Zgodnie z wizją Komisji należy promować produkcję tych biopaliw, ponieważ nie są one obecnie dostępne w handlu w dużych ilościach. Należy zapewnić zachęty poprzez nadanie zaawansowanym biopaliwom większego – w porównaniu z konwencjonalnymi agropaliwami – znaczenia w realizacji 10-procentowego celu wyznaczonego sektorowi transportu w dyrektywie 2009/28/WE.

2.5

Za pomocą swoich wniosków Komisja zamierza osiągnąć następujące cele:

3.1

W swojej opinii (5) na temat ówczesnego wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie energii ze źródeł odnawialnych EKES z zadowoleniem przyjął i poparł ogólne ukierunkowanie dyrektywy. Natomiast wykorzystanie bioenergii w sektorze transportu ocenił krytycznie.

3.2

Europa potrzebuje konsekwentnego rozwijania odnawialnych źródeł energii, ale jednocześnie konsekwentnego oszczędzania energii, skutecznych i szeroko zakrojonych udoskonaleń w energetyce, jak i strukturalnych zmian w różnych dziedzinach, np. w polityce transportowej.

3.3

Komitet odrzucił jednak szczególne traktowanie sektora transportu i skoncentrowanie się na agropaliwach, uzasadniając to między innymi tym, że „uznanie za cel strategiczny częściowego zastąpienia oleju napędowego lub benzyny agropaliwami jest jednym z najmniej efektywnych i najdroższych działań na rzecz ochrony klimatu i oznacza obecnie skrajnie błędną alokację środków finansowych. EKES nie potrafi zrozumieć, dlaczego właśnie najdroższe środki mają być najintensywniej wspierane politycznie, zwłaszcza że poza kwestiami ekonomicznymi pozostaje jeszcze szereg nierozwiązanych kwestii ekologicznych i społecznych (…). Dlatego też Komitet odrzuca osobny cel 10 % dla agropaliw” (6). Pod tym względem nic się nie zmieniło.

3.4

Przede wszystkim jednak Komisja nie powinna ograniczać się do politycznego celu zakładającego udział agropaliw na poziomie 10 %. Prawdziwym celem Komisji powinno być raczej opracowanie spójnej polityki, która długookresowo zmierzałaby do możliwie całkowitego zastąpienia wykorzystywanych obecnie paliw kopalnych.

3.5

Przy obecnym natężeniu ruchu agropaliwa tylko w minimalnym stopniu przyczyniłyby się do osiągnięcia tego celu. Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) wyliczyła, że w celu zaspokojenia obecnego zapotrzebowania światowego sektora transportu na energię należałoby przeznaczyć na produkcję agropoliw 2/3 światowych zasobów gruntów rolnych.

3.6

Wpływ oddziaływania takiej polityki na pośrednią zmianę użytkowania gruntów jest oczywisty.

3.7

Wszelkiego rodzaju biopaliwa nie są więc w dłuższej perspektywie sposobem na panujące dziś nadmierne zużycie energii. Już choćby ze względu na ich ograniczoną dostępność biopaliwa tylko w bardzo niewielkim stopniu będą mogły zastąpić paliwa kopalne. Szczególnie w odniesieniu do transportu samochodowego osób, w którym pojawiają się już alternatywy do paliw płynnych, mamy tu zatem do czynienia najwyżej z rozwiązaniem przejściowym, w dodatku obciążonym potencjalnie ogromnymi niepożądanymi efektami ubocznymi. Nie zmienia to faktu, że bezwzględnie musimy ograniczyć zużycie energii jako takiej – niezależnie od jej źródła.

3.8

Krytycznie zdystansowane stanowisko EKES-u wobec wniosku Komisji z 2008 r. wynikało właśnie z kwestii pośrednich zmian sposobu użytkowania gruntów. EKES z zadowoleniem przyjmuje więc obecne podejście, które zakłada ograniczenie wykorzystania konwencjonalnych agropaliw.

Podejście oparte na czynniku ILUC – choć uzasadnione – ma wiele wad.

3.9

Od strony teoretycznej podejście Komisji w oparciu o czynnik ILUC jest zrozumiałe: w sytuacji, gdy na gruntach rolnych dotychczasowe uprawy roślin przeznaczonych do spożycia lub pasz zostają zastąpione nowymi uprawami (takimi jak agropaliwa, lecz także rośliny mające służyć jako surowce), dotychczasowe uprawy należy przenieść w inne miejsce, co może mieć niekorzystne skutki ekologiczne lub społeczne.

3.10

Dlatego zrozumiałe jest uwzględnienie tego czynnika pośredniej zmiany użytkowania gruntów (tzw. czynnika ILUC) przy kształtowaniu strategii i polityki w tym zakresie.

3.11

W analizie przeprowadzonej na zlecenie Komisji ocenia się, że w całej Unii Europejskiej samo tylko zwiększenie udziału agropaliw w zużyciu energii z poniżej 5 % do 10 % spowoduje pośrednią zmianę użytkowania gruntów na obszarze 1,4 mln ha.

3.12

EKES zwraca uwagę Komisji, Parlamentu Europejskiego i Rady na to, że pośrednia zmiana sposobu użytkowania gruntów nie wynika wyłącznie ze stosowania paliw ciekłych. Taka zmiana jest raczej nieodłącznym elementem wykorzystywania biomasy, jako że nie mamy tu do czynienia z materiałami odpadowymi.

3.13

Oznaczałoby to, że podejście zbliżone do obecnego podejścia do paliw płynnych należałoby konsekwentnie zastosować również do gazowych i stałych źródeł energii. Na przykład w Niemczech oprócz 1,2 mln ha powierzchni uprawnej, na której w 2011 r. uprawiano rośliny do produkcji konwencjonalnych agropaliw, obecnie na około 1 mln ha uprawia się rośliny (głównie kukurydzę) do produkcji biogazu. Gdy uprawy służą produkcji paliw, czynnik ILUC się nalicza, ale gdy służą produkcji elektryczności – wówczas nie. To nielogiczne i niekonsekwentne.

3.14

EKES uważa, że w sektorze transportu tylko wtedy rozsądnie jest sięgać po te źródła energii, które, jak biomasa, wymagają przeznaczenia oddzielnych gruntów, gdy brak innych realistycznych alternatyw. Biomasa jest co prawda odnawialna, lecz ze względu na zapotrzebowanie na grunty jej dostępność jest ograniczona.

3.15

Często alternatywne rozwiązania już istnieją lub czekają na opracowanie, np. w ramach elektromobilności, gdzie za pomocą energii wiatrowej i słonecznej można wytwarzać prąd, nie obciążając zanadto zasobów gruntów. Dla przykładu – żeby rocznie wyprodukować 10 GWh energii elektrycznej, potrzeba albo 400 ha gruntów obsianych kukurydzą, albo 8 ha powierzchni dachowej z zamontowanymi instalacjami fotowoltaicznymi, albo 0,3 ha dla obsługi elektrowni wiatrowych. Innymi słowy: tam, gdzie na przykład elektromobilność jest rozwiązaniem możliwym, a także ekonomicznie opłacalnym i dającym się zastosować w praktyce, należy ją nadal rozwijać i wykorzystywać, tak aby w miarę możliwości wyeliminować lub ograniczyć konkurowanie o grunty.

3.16

EKES nie dostrzega we wniosku Komisji żadnej konsekwentnej ogólnej koncepcji – ani jeśli chodzi o bioenergię, ani jeśli chodzi o rozwiązanie wielokrotnie zgłaszanych problemów w dziedzinie transportu, a mianowicie, że: