9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/1

1.1

Rekreacja wodna z użyciem jednostek pływających (żaglówek, łodzi motorowych, kajaków, kanadyjek itd.) lub w innej formie (windsurfing, kitesurfing, nurkowanie, wędkarstwo) uprawiana jest w Europie od wielu lat przez wszystkie warstwy społeczne. W związku z tym nie należy jej traktować tylko jako wakacyjnej rozrywki, gdyż przyczynia się ona do rozwoju i przekazywania wartości sportowych, kulturalnych, ekologicznych i społecznych. Powszechna rekreacja wodna w Europie odgrywa istotną rolę społeczną i wspiera wartości Unii Europejskiej.

1.2

Dzięki rekreacji wodnej zwłaszcza młode pokolenie może nauczyć się szanowania przyrody, wartości wspólnej pracy, odpowiedzialności; młodzi ludzie mogą się spotykać, uprawiać ciekawy i niedrogi sport, poznać – dzięki turystyce wodnej – nowe miejsca, dotrzeć do obszarów morskich o szczególnej wartości. Od niedawna rekreacja wodna spełnia też funkcję terapeutyczną w wypadku osób niepełnosprawnych i osób, które straciły pewność siebie, przyczyniając się do ich ponownej integracji i odzyskania utraconego poczucia bezpieczeństwa.

1.3

Punktem wyjścia niniejszej opinii jest stwierdzenie Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES-u), że jednolity rynek europejski w dziedzinie rekreacji wodnej jest jeszcze niedoskonały. Wysłuchanie publiczne, które odbyło się w październiku 2012 r. przy okazji międzynarodowego salonu nautycznego w Genui (Włochy), z udziałem przedstawicieli Komisji i Parlamentu Europejskiego, przemysłu, pracowników, użytkowników i konsumentów, środowisk akademickich i stowarzyszeń ekologicznych, wykazało liczne trudności istniejące jeszcze w tej dziedzinie na rynku europejskim. EKES zachęca zatem Komisję Europejską do rozważenia działań zaproponowanych w niniejszej opinii, które są niezbędne do uzupełnienia jednolitego rynku i przezwyciężenia barier i innych ograniczeń istniejących jeszcze na poziomie krajowym i międzynarodowym.

1.4

W ciągu ostatnich lat, stojących pod znakiem kryzysu, w europejskim przemyśle sektora rekreacji wodnej odnotowano znaczny spadek produkcji w poszczególnych krajach rzędu 40–60 %, któremu towarzyszyła utrata 46 tys. miejsc pracy i spadek całkowitych przychodów z produkcji o ok. 3–4,5 mld euro. Pomimo to jest on nadal najznaczniejszym sektorem w skali globalnej, gdzie widoczne jest osłabienie konkurencji amerykańskiej i rozwój krajów wschodzących, takich jak Brazylia, Chiny i Turcja.

1.5

EKES uważa, że nie można zmarnować takiego bogactwa umiejętności i zdolności innowacji, dzięki którym przedsiębiorstwa przetrwały, nastawiając się w większym stopniu na eksport dotyczący jednak prawie wyłącznie produktów z najwyższej półki.

1.6

Na Morzu Śródziemnym koncentruje się ponad 70 % światowej turystyki wodnej, dzięki której w państwach nadbrzeżnych powstały duże korzyści. Przeszkodę w rozwoju tej turystyki stanowią różnice między przepisami poszczególnych krajów, na przykład w zakresie rejestracji jednostek pływających, patentów żeglarskich, środków bezpieczeństwa, podatków, by wymienić tylko najważniejsze.

1.7

Chociaż EKES ma świadomość różnic w postrzeganiu tej kwestii między krajami o długoletniej tradycji morskiej, zaleca Komisji, by znalazła wspólne rozwiązania, i uważa, że szczególnie korzystne dla tego sektora byłoby zastosowanie zasady regulującej rynek wewnętrzny, polegającej na unikaniu dyskryminacji bezpośredniej lub pośredniej, do przepływu usług i osób.

1.8

W Europie wymogi w zakresie bezpieczeństwa i ochrony środowiska dotyczące budowy jednostek pływających są zharmonizowane na poziomie europejskim, natomiast ramy prawne dotyczące nawigacji z użyciem tychże jednostek różnią się znacznie między krajami, jeśli chodzi o warunki (patenty żeglarskie, rejestracja, przepisy bezpieczeństwa, wyposażenie ratunkowe, podatki itd.). Te różnice między krajami są przyczyną rozdrobnienia jednolitego rynku europejskiego oraz zamieszania z punktu widzenia podmiotów gospodarczych i użytkowników, a także swego rodzaju nieuczciwej konkurencji. Najjaskrawszym przykładem jest tu z pewnością Morze Śródziemne, gdzie od Hiszpanii, poprzez Francję, Włochy, Słowenię, Chorwację aż po Grecję żegluga podlega w każdym kraju innym przepisom. Takie różnice w traktowaniu nie istnieją w wypadku innych środków transportu, takich jak samochód, pociąg czy samolot.

1.9

Podczas ciekawego wysłuchania w ramach międzynarodowych targów nautycznych w Genui przedstawiciele tej branży przemysłu w całej jej różnorodności, przedstawiciele pracowników sektora i organizacje ochrony środowiska zwrócili się jednomyślnie i zdecydowanie do Unii Europejskiej, by przyjęła inicjatywy wspierające ich działalność.

1.10

Poza reprezentowaniem sektora, dla którego przetrwania zasadnicze znaczenie mają innowacje, badania i rozwój, w przeciwieństwie do wielu innych sektorów przemysł sektora rekreacji wodnej nie wymaga nadzwyczajnych środków czy też pomocy gospodarczej, lecz wyłącznie inicjatyw i działań, aby urzeczywistnić jednolity rynek europejski w tym obszarze.

1.11

EKES podziela obawy przedstawicieli tego sektora i zwraca się do Komisji, by przyjęciu zmienionej dyrektywy nr 94/25/WE w sprawie jednostek pływających o długości do 24 m towarzyszyły dalsze inicjatywy, które należy włączyć do specjalnego planu działań. Bardzo korzystne byłoby sporządzenie z udziałem wszystkich zainteresowanych stron zielonej księgi w sprawie środków, jakie należy przyjąć w odniesieniu do przemysłu sektora rekreacji wodnej, po czym należałoby opracować plan działania zgodny z ogólnymi zasadami nowej europejskiej polityki przemysłowej (1) oraz europejskiej polityki na rzecz turystyki zrównoważonej (2).

1.12

EKES zwraca zwłaszcza uwagę na niektóre zagadnienia, które należy omówić i rozwiązać:

2.1

Przemysł sektora rekreacji wodnej w Europie to obecnie 37 tys. przedsiębiorstw zatrudniających bezpośrednio 234 tys. osób i generujących roczne przychody w wysokości 20 mld euro (2011 r.). 97 % firm to MŚP; wielkich zorganizowanych grup jest ok. dziesięciu. Kryzys gospodarczy i finansowy lat 2008–2009 spowodował średni spadek sprzedaży i produkcji rzędu 40–60 % we wszystkich segmentach. Od 2009 r. kryzys gospodarczy spowodował likwidację ponad 46 tys. miejsc pracy i spadek całkowitych przychodów z produkcji w tym sektorze o ok. 3–4,5 mld euro. W tej samej proporcji spadła liczba miejsc pracy w wielkich firmach i w MŚP. Do likwidacji miejsc pracy i do spadku przychodów doszło głównie w przemysłowym segmencie omawianego sektora (czyli w stoczniach oraz w zakładach produkujących akcesoria i części). Usługi (wynajem/wypożyczanie jednostek pływających, naprawa i konserwacja, przystanie i porty turystyczne), które dotąd zasadniczo opierały się kryzysowi, począwszy od tego roku również zaczęły odczuwać jego skutki. Choć kryzys znacznie zmienił sytuację na scenie międzynarodowej, Europa nadal pozostaje światowym liderem w tej dziedzinie; jednocześnie słabnie konkurencja amerykańska, a wzrasta – ze strony krajów wschodzących, takich jak Brazylia, Chiny i Turcja (3).

2.2

Działalność przemysłowa w omawianym sektorze obejmuje cały zakres produkcji stoczniowej jednostek pływających, od małych łodzi do super jachtów, których długość przekracza 100 m. Przemysł sektora rekreacji wodnej produkuje jednak zasadniczo jednostki poniżej 24 m długości (których budowa regulowana jest dyrektywą 94/25/WE). Jednostki te wykorzystywane są do różnych celów. Mogą to być jednostki rekreacyjne, małe profesjonalne łodzie do użytku straży przybrzeżnej, policji morskiej i służb celnych, małe statki pasażerskie używane w regionach turystycznych i na wyspach, łodzie specjalistyczne. Przemysł produkuje wyposażenie i części (silniki i systemy napędowe, wyposażenie pokładowe, urządzenia elektroniczne i systemy nawigacji, żagle, farby, inne elementy wyposażenia), akcesoria żeglarskie (wyposażenie ratunkowe, wyroby włókiennicze itd.) oraz wyposażenie do uprawiania sportów wodnych (nurkowanie, windsurfing, kitesurfing, żeglarstwo, kanadyjkarstwo/kajakarstwo itd.).

2.3

Działalność usługowa ma wiele różnych form, gdyż obejmuje zarządzanie 4 500 europejskimi portami turystycznymi i przystaniami (oferującymi 1,75 mln miejsc, podczas gdy flota europejska liczy 6,3 mln jednostek) oraz ich rozwój, a także handel statkami i ich konserwację, wypożyczanie i wynajem jednostek morskich i rzecznych (z załogą lub bez), szkoły żeglarstwa, ekspertów ds. morskich, usługi finansowe i ubezpieczeniowe przeznaczone specjalnie dla żeglarstwa itd.

2.4

Obecnie w Europie rekreacji wodnej oddaje się 48 mln osób, z czego 36 mln używa łodzi (motorowych lub żaglowych) (4). Osoby te reprezentują różne kategorie społeczne w każdym kraju: rekreacja tego rodzaju, choć często szkodzą jej rozpowszechniane przez media niesłuszne skojarzenia z luksusem, nie jest zastrzeżona dla elity społecznej. Można tu na pewno mówić przede wszystkim o powszechnym charakterze tej rekreacji.

2.5

Ponadto od ok. dziesięciu lat w środowisku tym zaobserwować można zjawisko wzrostu średniego wieku w stopniu analogicznym do europejskich tendencji demograficznych, co jest niepokojące z punktu widzenia przyszłości przemysłu sektora rekreacji wodnej.

2.6

W wielu krajach europejskich przedsiębiorstwa sektora rekreacji wodnej i federacje sportowe podejmują od wielu lat wspólnie inicjatywy, aby zaproponować młodemu pokoleniu poznanie tej dziedziny. Celem tych inicjatyw jest propagowanie omawianego rodzaju rekreacji w formie sportu i turystyki jako sektora zawodowego i proponowanie uczniom i studentom doświadczeń zawodowych i staży w firmach. Te inicjatywy krajowe mogłyby zostać przeszczepione na poziom europejski poprzez organizację wspólnych działań upowszechniających rekreację wodną przy okazji takich wydarzeń jak europejski dzień morza, 20 maja 2013 r. (5).

2.7

Europa, która liczy 66 tys. km wybrzeża, jest najpopularniejszym na świecie celem podróży dla osób uprawiających żeglarstwo rekreacyjne. Rekreacja wodna, zazwyczaj związana z morzem, jest jednak uprawiana także wewnątrz kontynentu, szczególnie intensywnie w niektórych krajach, na 27 tys. km wewnętrznych szlaków wodnych i na jeziorach (w Europie jest 128 jezior o powierzchni ponad 100 km2). Samo Morze Śródziemne przyciąga 70 % światowego żeglarstwa czarterowego na jednostkach wszystkich kategorii wielkości.

2.8

Przemysł europejski jest otwarty i konkurencyjny; dwie trzecie produkcji trafia na rynek wewnętrzny, zaś eksport kierowany jest na rynki tradycyjne, takie jak Stany Zjednoczone, Kanada, Australia i Nowa Zelandia. Na skutek załamania się popytu w tych krajach coraz bardziej wzrasta eksport produktów przemysłu europejskiego na rynki wschodzące w Azji (głównie do Chin) i w Ameryce Łacińskiej (głównie do Brazylii), gdzie popyt jest duży, ale władze lokalne dążą do ochrony i rozwoju przemysłu krajowego. Trudności administracyjne i formalności związane z importem w Azji zniechęcają producentów, zwłaszcza europejskie MŚP. Oznaczenie CE, którym opatrzone są produkty europejskie, raczej nie jest uznawane, a stocznie muszą przedstawiać własną dokumentację techniczną w celu uzyskania lokalnej homologacji, co stwarza poważne problemy dla przedsiębiorstw europejskich tego sektora w zakresie ochrony własności intelektualnej, obciążając nadmiernymi kosztami MŚP, a duże przedsiębiorstwa skłania do delokalizacji.

3.1

W 1994 r. przyjęta została dyrektywa dotycząca rekreacyjnych jednostek pływających (dyrektywa nr 94/25/WE), która umożliwiła harmonizację na poziomie europejskim wymogów bezpieczeństwa dla jednostek rekreacyjnych o długości od 2,5 m do 24 m. Dyrektywa ta została zmieniona w 2003 r. (dyrektywą 2003/44/WE): dodano do niej nowe wymogi o charakterze ekologicznym (np. ograniczenie poziomu emisji gazów i hałasu przez silniki statków) i objęto zakresem jej stosowania prywatne jednostki pływające, a konkretnie skutery wodne.

3.2

Na przestrzeni 15 lat stosowania dyrektywa dotycząca rekreacyjnych jednostek pływających wpłynęła na opracowanie, na poziomie międzynarodowym, ponad 60 norm harmonizacyjnych EN-ISO odnoszących się do jednostek pływających i do skuterów wodnych. Te europejskie normy są obecnie używane jako techniczne punkty odniesienia na poziomie międzynarodowym. Dyrektywa 94/25/WE pozwoliła także na utworzenie jednolitego rynku europejskiego jednostek rekreacyjnych, ułatwiając handel, konkurencję i wymianę wewnątrzeuropejską. EKES zwraca się do Komisji o przedstawienie spójnych propozycji umożliwiających stworzenie jednolitego rynku europejskiego usług w sektorze rekreacji wodnej i powstanie konwergencji warunków dla rekreacji i nawigacji w Europie.

3.3

Dyrektywa nr 94/25/WE jest obecnie poddawana przeglądowi i trwają na jej temat dyskusje między Parlamentem Europejskim a Radą (wniosek w sprawie dyrektywy COM(2011) 456 final). Główne zmiany dotyczą dalszego ograniczenia emisji gazów przez silniki statków, wymogu instalowania na pokładzie zbiorników lub systemów oczyszczania ścieków oraz dostosowania do wymogów nowych europejskich ram prawnych dotyczących wprowadzania zharmonizowanych produktów do obrotu (decyzja nr 768/2008 i rozporządzenie nr 765/2008/WE). EKES pozytywnie zaopiniował wniosek dotyczący tego przeglądu dyrektywy (6).

3.4

Według EKES-u nowa dyrektywa jest okazją do refleksji nad zmianą obecnego podziału na kategorie rekreacyjnych jednostek pływających. W dyrektywie przewidziano bowiem podział na cztery kategorie projektowe, zależnie od ich zdolności do sprostania na morzu określonym warunkom meteorologicznym (siła wiatru i wysokość fal). Parlament Europejski zwrócił się do Komisji Europejskiej o przeprowadzenie badań technicznych dotyczących stosowności i możliwości zmiany obecnego systemu kategorii projektowych, tak by odzwierciedlał on dużą różnorodność jednostek rekreacyjnych dostępnych obecnie na rynku, a także zawierał dokładne informacje dla użytkowników na temat cech jednostek pływających. Zarówno europejski przemysł sektora rekreacji wodnej, jak i europejska federacja użytkowników poparli inicjatywę Parlamentu Europejskiego (7). EKES zwraca się do Komisji o przeprowadzenie odpowiednich badań.

3.5

Jeżeli chodzi o transport morski, Komisja Europejska podjęła przegląd dyrektywy 2009/45/WE w sprawie reguł i norm bezpieczeństwa statków pasażerskich o długości przekraczającej 24 m, zbudowanych z materiałów metalowych i przeznaczonych do podróży krajowych. Jednak obecnie większość takich statków budowana jest z innych materiałów niż stal (zwłaszcza z włókien szklanych i kompozytów), w związku z czym podlegają one prawodawstwu krajowemu. Przygotowywany przez Komisję Europejską wniosek dotyczący uproszczenia tej dyrektywy mógłby, zdaniem EKES-u, doprowadzić do rozszerzenia zakresu jej stosowania na statki pasażerskie o długości poniżej 24 m i/lub zbudowane z materiałów niemetalowych. Trzeba zadbać o to, by rozszerzenie zakresu zastosowania nie przyniosło szkód europejskim stoczniom, w których powstają niewielkie statki pasażerskie.

4.1

Europejski przemysł sektora rekreacji wodnej szybko zareagował na głęboki kryzys finansowy i jego poważne skutki gospodarcze, podejmując niezbędne środki w celu znalezienia nowych rynków zbytu poza rynkami tradycyjnymi (Europa, Ameryka Północna, Australia i Nowa Zelandia); zainwestowano w opracowanie nowych modeli i w nowe technologie, by zaoferować innowacyjne produkty, ograniczyć koszty produkcji i obronić w ten sposób pozycję światowego lidera. Ponadto ceny nowych statków są obecnie bardziej konkurencyjne dla konsumentów.

4.2

Należy zająć się problemem finansowania zarówno produkcji przemysłowej, jak i zakupu jednostek pływających, uwzględniając trudności europejskiego systemu bankowego. Jednym ze skutków kryzysu w tym sektorze było odłożenie popytu, co jest zjawiskiem normalnym w wypadku produktów niebędących towarami pierwszej potrzeby. Ponadto system bankowy nie zapewnia już finansowania w oparciu o wartość jednostek pływających, w obawie przed znacznym spadkiem tej wartości. Kryzys spowodował też stagnację na rynku produktów używanych ze względu na wystawienie na sprzedaż po bardzo niskich cenach jednostek będących w posiadaniu banków. Również leasing, bardzo popularny w tym sektorze, przeżywa kryzys. Sytuacja przemysłu sektora rekreacji wodnej przypomina sytuację innych sektorów, np. sektora nieruchomości w Hiszpanii.

4.3

Przed kryzysem na rynkach tradycyjnych sprzedawano ok. 80 % produkcji europejskiej w tym sektorze; pozostałe 20% przeznaczone było dla rynków wschodzących. Spadek sprzedaży o 40–60 % na rynkach tradycyjnych oraz obecna stagnacja na tych rynkach tylko w niewielkim stopniu zostały skompensowane wzrostem sprzedaży na rynkach wschodzących. Ponadto znaczna liczba stoczni proponujących najprostsze jednostki rekreacyjne (np. łodzie i jednostki pneumatyczne) nie może znaleźć nowych możliwości zbytu na rynkach wschodzących, gdyż nie ma tam popytu na tego rodzaju produkty (z powodu cen lub ze względu na fakt, że kultura rekreacji wodnej nie istnieje jeszcze w nisko i średnio sytuowanych grupach społeczeństwa w tych krajach). Europejski przemysł sektora rekreacji wodnej stoi zatem raczej wobec problemu popytu niż konkurencji na tych rynkach.

4.4

W Europie ramy prawne regulujące rekreację wodną ustalane są w znacznym stopniu na poziomie krajowym. O ile budowa jednostek rekreacyjnych została zharmonizowana na poziomie europejskim, o tyle warunki korzystania z nich (np. patent żeglarski, rejestracja, wyposażenie ratunkowe, przepisy podatkowe w tym sektorze itd.) znacznie się różnią w poszczególnych krajach. EKES uważa, że w tym wypadku zasada pomocniczości jest przeszkodą dla rozwoju jednolitego rynku europejskiego.

4.5

Nadzór nad rynkiem na poziomie europejskim wydaje się obecnie wysoce niezadowalający. W Europie sprzedaje się wiele jednostek rekreacyjnych nieodpowiadających europejskim normom w zakresie hałasu i emisji, a ich importerzy nie są kontrolowani przez organy nadzoru rynku, co prowadzi do nieuczciwej konkurencji.

4.6

Szczególną uwagę w swoich pracach Komisja winna przywiązywać do rozwoju przemysłu i usług związanych z sektorem rekreacji wodnej, zgodnego z zasadami ekologii i ochrony krajobrazu, a zwłaszcza zachowania zasobów przyrodniczych i naturalnych ekosystemów, walki z hałasem na wodach śródlądowych, zanieczyszczania akwenów odpadami komunalnymi i technologicznymi, bezpieczeństwem osób korzystających z różnorodnych form rekreacji wodnej i związanej z wodą itd.

5.1

EKES zorganizował wysłuchanie publiczne w trakcie międzynarodowego salonu nautycznego w Genui (październik 2012 r.), podczas którego – dzięki licznemu udziałowi specjalistów – zapoznał się z punktem widzenia, problemami i oczekiwaniami różnych podmiotów europejskich działających w sektorze rekreacji wodnej.

5.2

Pomimo obecnego kryzysu gospodarczego, dzięki wprowadzanym nieustannie przez przedsiębiorstwa innowacjom europejski przemysł sektora rekreacji wodnej jest dziś światowym liderem. Obecne trudności w uzyskaniu finansowania od systemu bankowego podważają zdolność europejskich przedsiębiorstw do inwestycji w badania, rozwój i innowacje. Innowacje mają wciąż największe znaczenie dla utrzymania wiodącej roli europejskiego przemysłu sektora rekreacji wodnej. Konieczne jest ułatwienie przedsiębiorstwom tego sektora korzystania z funduszy europejskich w zakresie badań, rozwoju i innowacji, które są obecnie łatwo dostępne dla innych środków transportu, a trudno – dla sektora rekreacji wodnej. Na szczeblu krajowym należy dążyć do zwolnienia z podatku inwestycji w badania i rozwój oraz innowacje. Innowacyjność w tym sektorze nie dotyczy tylko technologii, ale także eksploatacji, konserwacji i usług takich jak wynajem jednostek czy finansowanie rekreacji wodnej.

5.3

Sytuacja w Europie jest bardzo zróżnicowana, jeżeli chodzi o koncesje państwowe dla przedsiębiorstw sektora rekreacji wodnej. W niektórych krajach warunki przyznawania koncesji (są one albo zbyt krótkoterminowe, albo towarzyszy im niepewność co do ich przedłużenia) ograniczają inwestycje w portach turystycznych. EKES zaleca, by UE opracowała wytyczne w celu ułatwienia inwestycji przedsiębiorstw europejskich w tym sektorze.

5.4

Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego turystyka weszła w zakres kompetencji europejskich i UE może w związku z tym podejmować w tej dziedzinie inicjatywy. Komisja Europejska zapowiedziała opublikowanie w 2013 r. strategii w zakresie turystyki przybrzeżnej i morskiej. Strategia ta powinna być wsparciem dla żeglarstwa rekreacyjnego w Europie i umożliwić zmierzenie się z niektórymi problemami, które zostaną wskazane w przyszłym dokumencie, jak różnice w przepisach dotyczących patentów, rejestracji lub wymogów bezpieczeństwa, by wprowadzić środki pozwalające na konwergencję standardów w dziedzinie żeglarstwa rekreacyjnego w Europie.

5.5

EKES przyjmuje z zadowoleniem rozwój coraz większej liczby morskich obszarów chronionych w Europie, a zwłaszcza w basenie Morza Śródziemnego, który wywołuje jednak niepewność co do przepisów dotyczących żeglarstwa. Zaleca, by na szczeblu UE ujednolicono zasady dostępu rekreacyjnych jednostek pływających do morskich obszarów chronionych, tak by użytkownicy od samego początku wiedzieli, czy ich jednostka jest odpowiednio wyposażona do żeglowania na takim obszarze, czy też nie.

5.6

Aby poprawić bezpieczeństwo, użyteczne byłoby zgromadzenie na poziomie europejskim danych dotyczących wypadków w jednej wspólnej bazie danych, co pozwoliłoby na wspólną i porównawczą analizę i lepsze zrozumienie ryzyka związanego z uprawianiem rekreacji wodnej, aby wprowadzić zasady lepiej przystosowane do stwierdzonych zagrożeń. EKES zwraca się do Komisji o przedstawienie wzoru gromadzenia danych, uzgodnionego z państwami członkowskimi, aby uzyskać jednolite i porównywalne informacje.

5.7

Ponadto podstawowe znaczenie ma kwestia szkolenia zawodowego i uznawania odpowiednich kwalifikacji na szczeblu europejskim. Szkolenie w zawodach związanych z żeglarstwem (zwłaszcza dla praktykantów w przemyśle oraz w zawodach usługowych związanych z naprawą i konserwacją) nie jest dostępne wszędzie w Europie. Należy zastanowić się, w jaki sposób opracować programy szkoleń uznawanych na poziomie europejskim, aby zapewnić wysoką jakość szkoleń i sprzyjać większej mobilności pracowników w Europie oraz przyciągnąć młodzież do zawodów żeglarskich. Pożądane jest stworzenie europejskiego „paszportu” w zakresie szkoleń, jak uczyniono to w wypadku inżynierów górników; partnerzy społeczni powinni przyczyniać się do rozwoju systemu uznawania kwalifikacji na poziomie europejskim; można by np. zaproponować projekt pilotażowy w ramach europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym ECVET (European Credit system for Vocational Education and Training) (8). Z podejścia europejskiego skorzystałyby także sektory szkolenia załóg i ekspertyzy morskiej, co umożliwiłoby otwarcie rynku pracy w UE. Przemysł sektora rekreacji wodnej poniósł w przeszłości straty z powodu słabej dostrzegalności i wiedzy o związanych z nim zawodach w szkołach i uczelniach, co ograniczyło także wiedzę o możliwościach kariery zawodowej w tym sektorze. W wielu krajach europejskich nie istnieją nawet odrębne umowy społeczne dotyczące sektora rekreacji wodnej, co zmniejsza jego atrakcyjność.

5.8

W europejskim przemyśle żeglarskim od 15 lat stosuje się międzynarodowe normy ISO zharmonizowane na mocy dyrektywy nr 94/25/WE. Zasadnicze znaczenie ma to, by zastosowanie norm międzynarodowych takiego rodzaju jak ISO wspierano jako jedyny techniczny system odniesienia na poziomie międzynarodowym dla rekreacyjnych jednostek pływających, by uniknąć mnożenia się norm krajowych (brazylijskich, chińskich itp.), które mogą prowadzić do dalszej fragmentacji wymogów technicznych, stanowiąc prawdziwą barierę.

5.9

UE może i musi bronić swego przemysłu sektora rekreacji wodnej poprzez udoskonalenie i poprawę skuteczności bezpośrednich i pośrednich metod kontroli i nadzoru rynku, ułatwiając eksporterom dostęp do rynków pozaeuropejskich. Tytułem przykładu, negocjacje handlowe prowadzone między UE a Mercosurem powinny być okazją do przeciwdziałania protekcjonizmowi i bardzo wygórowanym opłatom celnym nakładanym przez niektóre kraje Ameryki Południowej w celu ograniczenia dostępu do ich rynku.

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/8

1.1

Nastały trudne czasy dla znacznej części europejskiego przemysłu. Niemniej coraz większa liczba przedsiębiorstw w Europie i innych częściach świata przygotowuje się do sprostania wielu obecnym wyzwaniom, w tym wpływowi przemian demograficznych, zmianie klimatu i – szczególnie – zrównoważonym celom w zakresie obniżenia emisji.

1.2

EKES pragnie podkreślić zmianę mentalności, która toruje drogę do nowych lub dostosowanych modeli biznesu. Kwestia zrównoważonego rozwoju ma strategiczne znaczenie w Światowej Radzie Biznesu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju, w ramach inicjatyw realizowanych wspólnie przez przedsiębiorstwa na szczeblu krajowym, a także w kontekście przygotowania na szczeblu UE sektorowych planów działania dotyczących przejścia na gospodarkę niskoemisyjną. Zmiany w ukierunkowaniu i strukturze przedsiębiorstw oraz w międzynarodowych łańcuchach wartości prowadzą do powstania nowych modeli biznesu.

1.3

Istotnym elementem jest proaktywne zaangażowanie liderów biznesu, które wpływa również na stosunki na wyższym i niższym szczeblu produkcji. Na wszystkich poziomach widać zaangażowanie i wprowadzane są innowacje, którym sprzyjają interaktywny dialog z radami zakładowymi i specjalne programy w przedsiębiorstwach, a także sektorowy dialog społeczny na szczeblu krajowym i europejskim.

1.4

W procesie przestawiania się na gospodarkę niskoemisyjną należy zadbać o aktualizację umiejętności i dostępność miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji, tak by w jak największym stopniu uniknąć przerw w zatrudnieniu czy też czasowego bezrobocia. Konieczne jest wprowadzenie w przedsiębiorstwach programów unijnych, krajowych i regionalnych, a także działań dostosowanych do indywidualnych potrzeb.

1.5

Nowe perspektywy i nowa dynamika zwiększą odporność przedsiębiorstw i łańcuchów wartości, zapewniając inwestycje i zatrudnienie. Gospodarka niskoemisyjna wymaga stałej, precyzyjnej koordynacji podmiotów publicznych i prywatnych, w tym ustaleń finansowych. Polityka publiczna powinna wykorzystywać spostrzeżenia i praktyki sektora prywatnego, a także uwzględniać ukierunkowane podejście opracowane w przedsiębiorstwach, które często wyprzedza praktykę rządu.

1.6

By wesprzeć inicjatywę na rzecz wzrostu, EKES apeluje do UE i państw członkowskich o zastanowienie się nad wykorzystaniem obecnie niespożytkowanych lub całkowicie nowych środków jako źródła finansowania pilnych działań. Komisja powinna zachęcać do B+R oraz innowacji, nadając priorytetowe znaczenie inicjatywom na rzecz zmniejszenia emisji dwutlenku węgla w ramach przyszłego programu „Horyzont 2020”, którego finansowania absolutnie nie należy zmniejszać. Komisja powinna również zachęcać do ustanowienia operacyjnych partnerstw publiczno-prywatnych w ścisłej współpracy z europejskimi platformami technologicznymi i sektorami przemysłowymi, które obejmują cały łańcuch innowacji.

1.7

Spójność ma kluczowe znaczenie. EKES podkreśla potrzebę sporządzenia odpowiednio określonych, spójnych i długoterminowych ram UE, które zostałyby omówione ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, a także uniknięcia nadmiernej regulacji, ścisłego powiązania B+R i innowacji z polityką energetyczną i klimatyczną, a także skutecznej infrastruktury energetycznej i pojemności magazynowej. Należy wziąć pod uwagę sprawdzone rozwiązania oraz skuteczne, wspólnie uzgodnione programy. Takie ramy unijne zwiększą również akceptację wśród ogółu obywateli i bezpośrednio zainteresowanych osób.

1.8

UE odpowiada za około 10 % światowych emisji gazów cieplarnianych. Odsetek ten spadnie do około 5 % w latach 2040–2050. Nie ulega wątpliwości, że UE odgrywa wiodącą rolę w światowych negocjacjach w sprawie wiążącego porozumienia dotyczącego zmiany klimatu. EKES podkreśla jednak, że należy unikać zakłóceń. Dopóty, dopóki nie ma równych warunków działania w zakresie ograniczania emisji gazów cieplarnianych i cen CO2, nierównościom między UE a resztą świata trzeba zaradzić za pomocą europejskich środków dla sektorów globalnych.

1.9

Należy uwzględnić najnowszy rozwój sytuacji. EKES wzywa do uaktualnienia oceny celów dotyczących zmniejszenia emisji dwutlenku węgla, biorąc pod uwagę niepokojące przesunięcie się działalności przemysłowej do krajów trzecich, zwłaszcza do Stanów Zjednoczonych prowadzących pragmatyczną i dalekowzroczną politykę energetyczną, która okazuje się mieć szkodliwy wpływ na europejskie inwestycje i zatrudnienie.

1.10

Otwarte, uczące się społeczeństwo wymaga elastycznych form uczestnictwa, przepisów i obowiązków. Trzeba stworzyć nową kulturę innowacji przy udziale zainteresowanych grup. Jej celem musi być uzyskanie podstawowego konsensusu w społeczeństwie. Konieczne jest dogłębne zrozumienie wyzwań i uznanie faktu, że złożone problemy dotykające współczesnego świata można rozwiązać wyłącznie dzięki współdziałaniu przemysłu, nauki, społeczeństwa i polityki. Włączyć w te działania należy wszystkie zainteresowane strony: przedsiębiorstwa i ich pracowników, organizacje pozarządowe, partnerów społecznych, dostawców, klientów i konsumentów. Niezbędne jest zapewnienie przejrzystości.

1.11

EKES podkreśla, że sposoby podejścia przedstawione w niniejszej opinii muszą zostać uwzględnione w przyszłej polityce przemysłowej i w innych odpowiednich obszarach polityki. W dziedzinie polityki przeciwdziałania zmianie klimatu i konkurencyjności UE powinna ściśle współpracować z przemysłem nad rozwiązaniami opartymi na wykonalności pod względem technicznym i gospodarczym.

2.1

Technologia i innowacja, zglobalizowane rynki finansowe i handel, produkty wykonane na zamówienie, dynamiczne łańcuchy wartości i recykling to kluczowe aspekty dzisiejszej gospodarki.

2.2

Jednocześnie rosnąca liczba ludności na świecie, różnice w dochodach oraz problemy związane z surowcami, wodą i żywnością stanowią dodatkowe wyzwania. W międzynarodowym programie politycznym istotne miejsce zajmuje zmiana klimatu, zrównoważony rozwój i energia – pod względem efektywności, wymogów ograniczenia emisji dwutlenku węgla, energii odnawialnej i dostępu do zasobów. Kwestię nowych celów trzeba poruszyć w atmosferze niepewności związanej z niskim wzrostem w Europie.

2.3

Korporacje wielonarodowe i ich pracownicy, a także łańcuchy wartości na wyższym i niższym szczeblu produkcji coraz częściej muszą stawiać czoła tej złożonej sytuacji. Europejskie łańcuchy wartości nadal należą do wiodących na świecie i ich pozycję należy zabezpieczyć.

2.4

W niniejszej opinii omówiono pewne bieżące trendy, jeżeli chodzi o sposób myślenia i podejście przyjmowane w sektorach i przedsiębiorstwach, które torują drogę do nowych modeli biznesu. Stojącym przed nami poważnym wyzwaniom możemy sprostać wyłącznie, przyjmując podejście zarówno publiczne, jak i prywatne, oparte na wspólnie uzgodnionych analizach, precyzyjnej koordynacji i inicjatywach na rzecz wzrostu i trwałego zatrudnienia. Zainteresowane strony z sektora prywatnego i publicznego muszą współpracować ze sobą jako partnerzy w ramach dalszych działań.

2.5

Panuje powszechna zgoda co do tego, że wzrost emisji CO2 w ciągu wielu dziesięcioleci spowodował znaczny efekt cieplarniany, w tym wzrost średniej temperatury, znaczącą zmianę typu pogody i dodatkowe nieprzewidywalne skutki, takie jak wyższy poziom morza, a także zmiany w ekologii i ekosystemach, które mają (negatywny) wpływ na rolnictwo i prowadzą do nieproporcjonalnego wzrostu cen żywności, a także do głodu i ubóstwa.

2.6

Problemy związane ze zmianą klimatu nasilają się (1). Bez względu na to, jak skomplikowane może się to wydawać, ogólnie wiadomo, że wskazane jest ukierunkowanie na całym świecie polityki w zakresie CO2 oraz planów działania dotyczących przejścia na gospodarkę niskoemisyjną.

2.7

Pomimo braku stabilnych długoterminowych ram wiele korporacji podejmuje działania w celu opracowania zrównoważonych strategii biznesowych na wyższym i niższym szczeblu produkcji, a także wytworzenia bardziej zrównoważonych, niskoemisyjnych produktów i usług. Zachodzą również duże zmiany w związku z restrukturyzacją, optymalizacją i przeprojektowaniem. Nacisk na technologię i innowację niskoemisyjną ma kluczowe znaczenie dla znalezienia rozwiązań, które mogłyby zostać zastosowane na całym świecie.

2.8

Łańcuchy wartości są nadal dużym atutem społeczno-gospodarczym Europy. Zrównoważona produkcja może się opierać tylko na konkurencyjności, innowacji, nowych umiejętnościach i wysokiej jakości zatrudnieniu. Kluczowe technologie wspomagające, takie jak biotechnologia, nanotechnologia i nowe materiały, są tym bardziej konieczne, że gwałtownie spadające koszty komunikacji i koordynacji ułatwiają rozproszenie geograficzne różnych działań w łańcuchach wartości. Chociaż nie jest to linearny proces, często pociąga on za sobą delokalizację pracochłonnej i cyfrowej działalności.

2.9

W coraz większej liczbie przedsiębiorstw rozpowszechnia się przekonanie, że słynne hasło z lat 90. „Ludzie, planeta, zysk”, które znowu znalazło się w centrum zainteresowania, powinno służyć za wytyczną pomimo często złożonych dylematów i sprzecznych wyborów. Dzięki temu możliwe będzie przygotowanie sterowanych przez przedsiębiorstwa odpowiedzi gospodarczych, społecznych i środowiskowych na globalne przekonania, zmiany i wskaźniki.

2.10

Wprowadzane w różnych krajach ukierunkowane podejście sterowane przez przedsiębiorstwa wzmocni pozycję firm mających siedzibę w Europie. Można je postrzegać jako strategiczne podejście na przyszłość, które wiąże się z zaangażowaniem dyrektorów generalnych, rad dyrektorów, pracowników, dostawców i klientów, związków zawodowych, innych partnerów społecznych i zainteresowanych stron.

3.1

Niegdysiejszą dominację świata zachodniego zastępuje dzisiaj policentryczność, która ma szereg różnych centrów ciężkości. Korporacje wielonarodowe są w wielu przypadkach ogniwem łączącym poszczególne centra. Sytuacja światowej gospodarki podlega stale zmiennej (zakłócającej) presji ze strony bodźców politycznych i gospodarczych.

3.2

Na sytuację wpływają również cele w dziedzinie zmiany klimatu i energii. Narody Zjednoczone, OECD i UE, a także sektor prywatny sporządzają analizy i opracowują pożądaną politykę w odpowiedzi na te nowe wyzwania. Zadaniem Komisji i Rady jest przyjęcie na siebie wiodącej roli w opracowywaniu programu, określaniu zasad gry i tworzeniu warunków do inwestycji i innowacji.

3.3

Indeks zrównoważonego rozwoju Dow Jones z 1999 r. i globalna inicjatywa sprawozdawcza przyczyniają się do pogłębienia świadomości na temat zrównoważonego rozwoju, podobnie jak czyni to wiele innych podmiotów, w tym wiodące przedsiębiorstwa i ich pracownicy, partnerzy społeczni oraz wszelkiego rodzaju organizacje pozarządowe. Światowa Rada Biznesu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (WBCSD) w Genewie to aktywna sieć przedsiębiorstw, która ustala ich poglądy na temat światowych negocjacji w sprawie zmiany klimatu. Odgrywa ona również wiodącą rolę w opracowywaniu nowego podejścia dla przedsiębiorstw oraz w łączeniu różnorodnych projektów wśród firm. Do jej głównych inicjatyw należały: „Vision 2050” w 2010 r. oraz „Changing Pace” w 2012 r., w ramach której wyjaśniono rolę regulacji w zachęcaniu do odpowiedniego postępowania przedsiębiorstw (2).

3.4

Zgodnie z „Changing Pace” rządy muszą dokonać wyboru priorytetów, ustanowić zasady określające te priorytety pod kątem celów wzrostu i siły nabywczej, a także określić, w jaki sposób osiągnąć najlepsze wyniki. Podstawowym celem przedsiębiorstw jest „zapewnienie coraz większej liczbie ludzi stale udoskonalanych towarów i usług po przystępnych cenach, bez naruszania zasad zrównoważonego rozwoju i w sposób, który prowadzi do tworzenia miejsc pracy oraz wartości gospodarczej” (3).

3.5

W ramach inicjatywy „Changing Pace” wskazano średnio- i długoterminowe megatrendy globalne, kierunki polityki publicznej i cele, a także przedstawiono punkt widzenia przedsiębiorstw na temat wariantów politycznych. W rozdziale „People’s values” jasno omówiono, na czym polega odpowiedzialność obywateli i konsumentów.

3.6

Istnieje wyraźny rozdźwięk między powszechnie przyjętymi analizami a celami, które rządy w rzeczywistości realizują. Obecny kryzys będzie prawdopodobnie nadmiernym obciążeniem dla gospodarki europejskiej, gdyż wiele przedsiębiorstw musi dostosować swą zdolność produkcyjną do malejącego popytu w świecie zachodnim i – jak się wydaje – w Chinach i Japonii.

3.7

UE odgrywa wiodącą rolę w przeciwdziałaniu zmianie klimatu i rozwoju efektywności energetycznej dzięki przyjęciu protokołu z Kioto i wdrożeniu przepisów prawnych. Jednocześnie inne główne podmioty na świecie nie przyjęły jeszcze porównywalnych zasad, a tym bardziej wiążącego ustawodawstwa. Ta niezrównoważona i niezadowalająca sytuacja nadal trwa pomimo ostatnich konferencji ONZ. Niejasna dla przemysłu UE sytuacja powoduje niepewność i niepokój pracowników zainteresowanych przedsiębiorstw. Niezbędne jest dobrze skoordynowane i wyważone podejście oparte na współpracy między podmiotami publicznymi i prywatnymi.

3.8

Przedsiębiorstwa przeprowadzają obecnie racjonalizację. Chociaż technologia, innowacja i silne łańcuchy wartości zapewniają dobre wyniki, towarzyszą im szkodliwe skutki dla przedsiębiorstw i zatrudnienia. Stopa bezrobocia osiągnęła nienotowany dotąd poziom w całej Europie, a zatrudnienie wśród młodzieży jest prawie wszędzie powodem do niepokoju. Pilnie potrzebne jest stworzenie nowych perspektyw.

3.9

Kryzys na europejskim rynku pracy wpływa na perspektywy realizacji ambitnej polityki przeciwdziałania zmianie klimatu. Masowe zwolnienia w przemyśle, a także niewielki dostęp młodych ludzi do rynku pracy lub wręcz brak takiego dostępu utrudniają przepływ wiedzy i know-how, które są niezbędne do przestawienia się na gospodarkę niskoemisyjną.

3.10

Z drugiej strony, powszechna świadomość zmiany klimatu i innych wyzwań stwarza nowe możliwości. Przedsiębiorstwa europejskie zaczynają stopniowo uwzględniać ten program w swoich strategiach i starają się uzyskać przewagę konkurencyjną. Podobny rozwój sytuacji można zaobserwować wśród wiodących przedsiębiorstw w USA, Japonii, a nawet w krajach wschodzących, takich jak Chiny. W wielu europejskich przedsiębiorstwach, od kadry kierowniczej po załogę fabryki, panuje przekonanie, że zmiany te odniosą skutek, prowadząc do sytuacji korzystnej dla wszystkich. Najciekawsze wyniki uzyskano dzięki procesowi „od kołyski po kołyskę” oraz rozwojowi gospodarki obiegowej wykorzystującej skromne zasoby i materiały.

3.11

Podsumowując, EKES nalega na skuteczną koordynację analiz, stanowisk i programów zainteresowanych stron z sektora publicznego i prywatnego. Na wielu szczeblach – światowym, europejskim, krajowym i regionalnym – ma to kluczowe znaczenie dla utrzymania konkurencyjności gospodarki europejskiej, a także zapewnienia zrównoważonego rozwoju i innowacji społecznych. Rozwiązaniem jest technologia i innowacja, a także dbałość o uaktualnione kompetencje, umiejętności i zarządzanie.

4.1

W ramach swej kultury korporacyjnej, polityki społecznej odpowiedzialności i procesów zarządzania ryzykiem przedsiębiorstwa coraz częściej uwzględniają cele rozwoju zrównoważonego. Podobnie jak na szczeblu światowym szereg wiodących przedsiębiorstw przyjęło zasady „Changing pace” (4), na szczeblu sektorowym i na szczeblu przedsiębiorstw w Europie realizuje się pokrewne inicjatywy.

4.2

Trend ten rozpowszechnia się z różną szybkością w poszczególnych sektorach i przedsiębiorstwach. Wiele wysiłku i czasu wymaga wprowadzenie nowego sposobu myślenia, który sprzyjałby na nowo zdefiniowanym celom, zwłaszcza w okresie spowolnionego wzrostu. Szersze trendy społeczne, wyrażane przez organizacje pozarządowe i przez krytycznie nastawionych konsumentów, również przyczyniają się do nowego podejścia i do nowych metod.

4.3

O rozwoju tym mówią badania Komisji i ekspertów. W zeszłym roku w sprawozdaniu stwierdzono: „Jeżeli chodzi o ogólną zgodność przemysłu UE z zasadami ochrony środowiska, w ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci poczyniono znaczne postępy w kierunku oddzielenia wzrostu gospodarczego od wpływu na środowisko, przy czym dużą rolę w tym procesie odegrały bardziej zrównoważony rozwój i efektywne gospodarowanie zasobami w przemyśle” (5).

4.4

Z myślą o zwiększeniu przyszłej odporności przedsiębiorstw dyrektorzy generalni i rady zarządu często angażują się w takie procesy, przyjmując na siebie bezpośrednią odpowiedzialność, która zapewnia lepszą strukturę i ukierunkowanie przedsiębiorstw. W sieci WBCSD powszechne jest osobiste zaangażowanie. Przedsiębiorstwa w różnych krajach idą za tym przykładem. Powiązanie przedsiębiorstw ze zrównoważonym rozwojem jest coraz bardziej widoczne i odczuwalne.

4.5

Europejskie przedsiębiorstwa podejmują wiele inicjatyw w celu powiązania celów ochrony środowiska z odpornością gospodarczą. Proces, który został zapoczątkowany w Europie Północnej, przybiera na sile i stopniowo rozpowszechnia się na całym kontynencie. Cele poszczególnych przedsiębiorstw wyrażane są w deklaracjach misji i projektach, a także w ramach współpracy z pracownikami akademickimi, organizacjami pozarządowymi, partnerami społecznymi itp. Do organizacji krajowych należą:

4.6

Wciąż istnieją znaczne różnice w podejściu, wynikające z etapu rozwoju gospodarczego i ze stopnia, w jakim gospodarki krajowe i B+R powiązane są z rozwojem sytuacji poza kontekstem krajowym i europejskim. W najbliższej przyszłości przedsiębiorstwa w całej Europie będą działać w tych samych globalnych ramach, co będzie wymagać podobnego podejścia i podobnych rozwiązań. Za pomocą zarządzania, a także kształcenia i szkolenia, trzeba będzie się przygotować do tej nowej sytuacji.

4.7

Można wskazać pewne wspólne elementy:

5.1

Strategie rozwoju niskoemisyjnego będą odgrywać główną rolę w propagowaniu zrównoważonego wzrostu. Wiążą się one również z polityką przemysłową UE.

5.2

Przemysł europejski musi obecnie realizować wiele złożonych celów politycznych i stosować szeroki zakres złożonych instrumentów na szczeblu europejskim, krajowym i nawet lokalnym, koncentrując się na zmniejszeniu emisji CO2, a także na energii odnawialnej i efektywności energetycznej. Cele i instrumenty są czasami niejasne i nieodpowiednio zintegrowane, a także się powielają. By być skutecznym i opłacalnym, przemysł wymaga prostszej, a także bardziej przewidywalnej i zintegrowanej polityki.

5.3

Proces przestawiania się na zrównoważoną gospodarkę niskoemisyjną zachodzi głównie dzięki wysiłkom na rzecz ograniczenia kosztów w wyniku wzrostu cen ropy i energii, który nastąpił przed rozwinięciem się kultury ochrony środowiska w obawie przed konsekwencjami (faktycznymi lub oczekiwanymi) zmiany klimatu związanej z emisją gazów cieplarnianych.

5.4

Zdaniem EKES-u spójne ramy UE na rzecz pewniejszych, a także bardziej konkurencyjnych i niskoemisyjnych dostaw energii, konsekwentnie wdrożone w państwach członkowskich, powinny się składać z czterech głównych elementów:

5.5

System handlu emisjami UE będzie najistotniejszym instrumentem osiągnięcia celów w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w zharmonizowany i oszczędny sposób. Powinien zostać wprowadzony w oparciu o mechanizmy rynkowe. EKES odnotowuje, że konieczne jest wciąż rozwiązanie trzech kluczowych kwestii:

5.6

Ponadto istnieje szeroki konsensus co do tego, że potrzebne są duże nakłady inwestycyjne na początku budowy infrastruktury publicznej, tzn. europejskiej sieci energetycznej. Kluczowe znaczenie będzie miało zaangażowanie podmiotów publicznych na rzecz zapewnienia wstępnych inwestycji i zwiększenia zaufania inwestorów prywatnych. Kwestię tę należy omówić w Radzie i powinna ona stanowić element inicjatywy UE na rzecz wzrostu.

5.7

Powinno to również złagodzić widoczną tendencję do delokalizacji niektórych sektorów działalności przemysłowej w Europie do innych regionów świata, pomimo faktu, że strategia „Europa 2020” i jej wdrażanie uwzględniają ryzyko ucieczki emisji.

5.8

Wszelkie propozycje poprawy strukturalnej systemu handlu emisjami powinny brać pod uwagę kwestie wspomniane w punktach 5.4 i 5.5. Obecna debata na temat dostosowania systemu handlu emisjami w niewystarczającym stopniu dotyczy rozwiązania tych problemów czy też zmiany systemu. Po 2020 r. zmiana wytycznych powinna doprowadzić do stabilnej ceny CO2, dzięki której uczestnicy rynku będą w stanie planować długofalowe decyzje inwestycyjne dotyczące rozwiązań niskoemisyjnych. Ulepszenie struktury systemu handlu emisjami sprawiłoby, że krótkoterminowa interwencja polityczna byłaby niepotrzebna.

5.9

Należy poprawić strukturę systemu handlu emisjami również w celu zwiększenia jego akceptacji przez pracowników i ogół społeczeństwa. O ile oczekuje się, że tradycyjne miejsca pracy szybko znikną, nie powstały jeszcze w pełni nowe zielone, niskoemisyjne miejsca pracy. Nadmiernie gwałtowne zmiany oznaczają, że przestawienie się na gospodarkę niskoemisyjną jest często postrzegane jako zagrożenie dla tradycyjnych obszarów produkcji. Na różnych szczeblach konieczny jest dialog społeczny mający na celu propagowanie przejrzystości i akceptacji przez zainteresowanych, a także rozpoczęcie programów kształcenia i przekwalifikowania dla wszystkich pracowników, tak by dostosować ich umiejętności do zmieniających się wymogów rynku pracy.

5.10

Najistotniejsze jest, by nowa polityka B+R oraz polityka innowacji koncentrowały się na tworzeniu wartości w złożonych (międzynarodowych) łańcuchach wartości, których celem jest gospodarka niskoemisyjna. Należy poszerzyć obecne podejście do technologii. Zmiana klimatu, wyczerpywanie się strategicznych zasobów i związany z tym wzrost cen wymagają zmiany myślenia w sektorze energetycznym i surowcowym. Trzeba również wziąć pod uwagę proces nadrabiania zaległości w krajach wschodzących i rozwijających się, w tym transfer technologii. Rośnie popyt na zasoby, podczas gdy restrukturyzacja systemów energetycznych i bardziej efektywne użytkowanie zasobów są ryzykowne i bardzo kosztowne. Osiągnięcie sukcesu będzie również zależeć od różnych, ściśle ze sobą powiązanych sektorów przemysłu i dziedzin kompetencji. Wszystkie te czynniki pilnie wymagają spójnego podejścia do technologii w UE (6), któremu sprzyjałyby konsekwentne decyzje polityczne.

5.11

Zintegrowane podejście wykracza poza etap produkcji i ma na celu poprawę efektów działalności środowiskowej na każdym z etapów cyklu życia, tzn. na etapie projektowania, pozyskiwania surowców, montażu, dystrybucji i unieszkodliwiania. Podmioty publiczne i prywatne muszą omawiać zintegrowaną politykę produktową, którą należy dokładnie określić w celu uniknięcia nadmiernej regulacji. Do dostępnych narzędzi należą w stosownych wypadkach porozumienia między producentami i rządami lub UE w sprawie oznakowań ekologicznych, etykietowania ekologicznego, ekoprojektów, zakazów stosowania substancji i oznakowań śladu ekologicznego. By być skuteczne, oznakowania muszą zawierać odpowiednie i wiarygodne informacje dla konsumentów, między innymi zgodnie z dyrektywą w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych, którą należy odpowiednio wdrożyć.

5.12

Duże wydatki na podstawowe i stosowane B+R są również niezbędnym warunkiem zapewnienia pewnych, konkurencyjnych w skali świata, przystępnych cenowo i efektywnych dostaw energii dla Europy, gwarantowanych przez wydajną infrastrukturę energetyczną i odpowiednie przepisy (7).

5.13

Innowacja systemów ponad granicami sektorowymi oraz zintegrowane łańcuchy tworzenia wartości wpływają na przedsiębiorstwa, wziąwszy pod uwagę, że w dłuższej perspektywie należy obniżyć emisje z opartych na paliwach kopalnych światowych systemów energetycznych, a niedobór surowców będzie wymagać gospodarki oszczędnej pod względem zasobów. Zrównoważony rozwój zyskuje stopniowo na znaczeniu na wszystkich rynkach. Zaciera on tradycyjne granice między sektorami i prowadzi do nowych łańcuchów tworzenia wartości.

5.14

Obecna debata zachęca również do podejmowania coraz większej liczby inicjatyw oddolnych w przedsiębiorstwach. Zarówno duże przedsiębiorstwa, jak i MŚP opracowują niskoemisyjne strategie i modele biznesowe dla całego łańcucha wartości. Antycypowanie przyszłych wymogów energetycznych przyniesie również przewagę konkurencyjną, co wymaga odpowiednich przepisów. Wewnętrzne opracowywanie nowatorskich pomysłów i procesów innowacji w produkcji i organizacji, od kadry zarządzającej po załogę fabryki, staje się stałą praktyką w wielu przedsiębiorstwach.

5.15

Można wymienić następujące przykłady:

5.15.1

Zważywszy, że środowisko zbudowane składa się na znaczną część końcowego zapotrzebowania na energię, zużycie energii ze źródeł kopalnych można znacznie ograniczyć w opłacalny sposób, poprawiając charakterystykę energetyczną nowych i starych budynków, między innymi poprzez izolację i lepsze techniki ogrzewania. Innym przykładem są projekty przedsiębiorstw i gmin polegające na budowie infrastruktury przesyłu energii oraz na przesyle produkowanej lokalnie zrównoważonej energii. Te aspekty, wraz z ich szczególnym kontekstem, zostaną omówione w oddzielnej opinii EKES-u (8).

5.15.2

Stowarzyszenie Eurocoal proponuje trójstopniową strategię czystego węgla odzwierciedlającą wyniki planu działania w dziedzinie energii na rok 2050 i obejmującą: wprowadzenie najnowocześniejszej technologii w energetyce węglowej i tym samym obniżenie emisji, rozwój wydajnej i elastycznej technologii następnej generacji, a także demonstrację i instalację technologii wychwytywania i składowania CO2 (CCS) oraz przesyłu CO2 wraz z CCS dla innych paliw i sektorów. Można także zwiększyć możliwości eksportu technologii czystego węgla z UE.

5.15.3

Przemysł związany z leśnictwem, który opiera się na surowcach odnawialnych i wykorzystuje energię odnawialną, jest bardzo proaktywny. By zapewnić jego sukces, niezbędny jest pakiet dotyczący polityki dla poszczególnych sektorów, w tym B+R mający na celu wprowadzenie na rynek przełomowych technologii i nowych produktów. Trzeba zapewnić odpowiednią równowagę między surowcami a ich wykorzystaniem w celach energetycznych. Polityka musi odpowiadać innowacjom na świecie, innym obszarom polityki, a także cyklom inwestycji przemysłowych.

5.15.4

Podejmowane są obecnie inicjatywy przekrojowe. Trzeba zapewnić pierwszoplanowe potraktowanie partnerstw publiczno-prywatnych, takich jak m.in. SPIRE (Sustainable Process Industry through Resource and Energy Efficiency) i EMIRI (Energy Materials Industrial Research Initiative), a także ich odpowiednie finansowanie w ramach programu „Horyzont 2020”.

5.16

Obecnie na szczeblu UE wiele innych sektorów opracowuje długoterminowe plany działania dotyczące przejścia na gospodarkę niskoemisyjną.

5.17

Przestawienie się Europy na biogospodarkę będzie również częścią rozwiązania, stanowiąc istotny krok w rozwoju gospodarki niskoemisyjnej. Przedsiębiorstwa opracowują nowe bioprodukty i rozwiązania, które odpowiadają coraz większym oczekiwaniom i coraz bardziej wymagającym specyfikacjom.

6.1

Takim procesom jak te opisane powyżej muszą towarzyszyć odpowiednie ramy i warunki technologiczne, gospodarcze i społeczne. Należą do nich ukierunkowane programy badawcze i inwestycyjne w przedsiębiorstwach oraz odpowiednio dostosowany dialog zarówno na szczeblu sektorów, jak i przedsiębiorstw, z udziałem władz publicznych – krajowych i unijnych – oraz szeregu zainteresowanych stron.

6.2

By wesprzeć inicjatywę na rzecz wzrostu, UE i państwa członkowskie powinny rozważyć wykorzystanie obecnie niespożytkowanych lub całkowicie nowych środków jako źródła finansowania pilnych działań. Siódmy i ósmy program ramowy powinny sprzyjać przełomowym technologiom i innowacyjnym projektom, a EBI powinien również odgrywać rolę pomocniczą. Ponadto EKES zaleca omówienie ulg podatkowych jako ewentualnego instrumentu w tym zakresie.

6.3

Platformy technologiczne UE, z których większość jest inicjowana przez przemysł, umożliwiają kontakt przedsiębiorstwom, instytutom badawczym i pracownikom naukowym, a także wymianę poglądów publicznych na temat przyszłych innowacji (9). Odgrywają kluczową rolę w analizie światowych trendów i oczekiwań, a także we wspólnym wytyczaniu celów i horyzontów czasowych.

6.4

Wytyczenie celów rynkowych wymaga dyskusji i badań z udziałem dostawców i klientów, a także zainteresowanych stron, takich jak partnerzy społeczni, organizacje pozarządowe, władze regionalne i konsumenci. UE i rządy odpowiadają za przepisy i regulacje, lecz nie powinno to być nigdy działanie jednostronne. Musi się ono wiązać z możliwymi do realizacji planami działania, bieżącymi procesami i planami wiodących przedsiębiorstw (10). Wymaga to stałej wymiany analiz i testowania poglądów między sektorem publicznym i prywatnym.

6.5

Dyskusja polityczna często koncentruje się przede wszystkim na inicjatywach oddolnych UE (lub rządów) związanych ze zmianą klimatu, przemianami demograficznymi, zdrowiem, żywnością, wodą itp., pomijając obecną sytuację w przedsiębiorstwach. EKES apeluje o uwzględnienie analiz i rozwiązań sektora prywatnego, w którym często panują te same obawy. Są to inwestycje prywatne wspierane przez wykwalifikowaną siłę roboczą, które będą niezbędne do rozwiązania największych problemów.

6.6

W procesach modernizacji trzeba uwzględnić cele społeczne przedsiębiorstw oraz potrzebę zapewnienia zaangażowania pracowników. Za pośrednictwem sektorowych i międzysektorowych komitetów ds. dialogu społecznego, UE i państwa członkowskie powinny propagować i wdrażać środki na rzecz społecznie akceptowanego przejścia na gospodarkę niskoemisyjną. Oprócz nacisku na umiejętności potrzebne pracownikom, w tym pracownikom najemnym (11), należy uwzględnić aspekty ilościowe i horyzont czasowy.

6.7

Zaktualizowany program nauczania, programy edukacyjne i szkoleniowe, a także przyuczanie do zawodu mogą odzwierciedlać wspólne zaangażowanie rządów i administracji, przedsiębiorstw, personelu i przedstawicieli pracowników na rzecz przezwyciężenia niespotykanego dotąd poziomu bezrobocia.

6.8

Głównym, jeżeli nie decydującym czynnikiem są równe szanse na całym świecie, które zapewnić mogą na przykład światowe normy i certyfikaty, przejrzyste przepisy, symetria w dostępie do rynków, ochrona własności intelektualnej i podobny poziom ochrony konsumentów. Konieczne jest również przestrzeganie podstawowych praw pracowniczych. Wspomniane aspekty powinny być integralną częścią europejskiej polityki handlowej (12).

6.9

EKES uważa, że wszystkie podmioty powinny dostrzec proces, w ramach którego przedsiębiorstwa i ich grupy wprowadzają dobrowolne wymogi i procedury, gdyż odpowiednio wczesne osiągnięcie pożądanych celów może się wiązać z bardzo dużym obciążeniem.

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/16

1.1

EKES stwierdza, że duże przedsiębiorstwa handlu detalicznego tworzą we wszystkich krajach oligopol. Zgodnie z danymi statystycznymi dotyczącymi udziału w rynku, garstka detalistów kontroluje wszędzie większość rynku. Zdaniem EKES-u oligopol zapewnia należącym do niego przedsiębiorstwom olbrzymią siłę przetargową w stosunku do dostawców, dzięki której mogą narzucić im warunki handlowe, które nie są w żadnym razie wyważone.

1.2

EKES stwierdza, że przedsiębiorstwa wchodzące w skład oligopolu konkurują ze sobą wyłącznie o konsumentów. Rywalizują ze sobą w celu zdobycia klientów, lecz – jeżeli chodzi o dostawców – nie można dostrzec żadnej konkurencji. Niemniej nawet walka przedsiębiorstw o konsumentów jest związana przede wszystkim z cenami sprzedaży detalicznej i nie uwzględnia w wystarczającym stopniu różnych aspektów społecznych i środowiskowych składających się na ogólną jakość (1).

1.3

EKES odnotowuje, że kształtowanie się cen i marż poszczególnych podmiotów jest bardzo niejasne. W istocie ze względu na rabaty otrzymywane przez duże przedsiębiorstwa handlu detalicznego od dostawców, cena zakupu płacona dostawcy nie stanowi odzwierciedlenia jego rzeczywistych dochodów uzyskanych z danego produktu.

1.4

EKES jest przekonany, że w sytuacji, gdy kontrahent może narzucić warunki swym partnerom handlowym, swoboda zawierania umów nie istnieje. EKES uważa, że wyrazem braku prawdziwej swobody zawierania umów jest stosowanie przez wielkich detalistów nieuczciwych i antykonkurencyjnych praktyk wobec dostawców środków spożywczych. Nieuczciwe praktyki handlowe są szkodliwe nie tylko dla producentów, lecz również konsumentów (zwłaszcza w dłuższej perspektywie). Ogólnie, obecna skala tych praktyk jest niekorzystna z punktu widzenia interesu publicznego, a – ściślej mówiąc – interesu gospodarczego państw.

1.5

Zdaniem EKES-u szczególnie niepokojące nieuczciwe praktyki występują wyłącznie w ramach stosunków dużych przedsiębiorstw handlu detalicznego z dostawcami środków spożywczych. Nie są stosowane ani przez przemysł spożywczy wobec rolników, ani przez wielkich detalistów wobec dostawców towarów innych niż środki spożywcze.

1.6

EKES odnotowuje, że w niektórych państwach członkowskich rolnicy i przetwórcy zostali ukarani przez krajowy organ ds. konkurencji za próbę utworzenia grup producentów, gdyż znaczenie tych grup zostało ocenione wyłącznie na podstawie produkcji krajowej.

1.7

EKES odnotowuje porażkę mechanizmów rynkowych, gdyż sytuacja coraz bardziej się pogarsza w ramach systemu, który nie podlega wystarczającym regulacjom.

1.8

EKES uważa, że samoregulacja nie jest wystarczającym środkiem zaradczym wobec stwierdzonych zakłóceń. To nie kodeks etyczny przywróci równowagę stosunkom handlowym. Sam charakter nieuczciwych praktyk wymaga wprowadzenia prawnego zakazu ich stosowania i go uzasadnia.

1.9

EKES apeluje do Komisji Europejskiej, by zaczęła się zajmować kwestią oligopoli, przeanalizowała ich rzeczywiste znaczenie i wpływy, określiła, w jakim stopniu ich oddziaływanie można porównać do monopoli i – co za tym idzie – by odpowiednio zmieniła zasady regulowania konkurencji.

1.10

EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o uznanie braku swobody zawierania umów w stosunkach dużych przedsiębiorstw handlu detalicznego z dostawcami środków spożywczych.

1.11

EKES wnosi, by Komisja Europejska zaproponowała rozwiązania mające na celu zwiększenie przejrzystości systemu. Idealnym rozwiązaniem byłoby uwzględnienie wspomnianych rabatów wielkich detalistów na wcześniejszym etapie, czyli zobowiązanie ich do wliczenia ceny różnych usług opłacanych przez dostawców do ceny zakupu produktu. Pokazałoby to, ile dostawca w rzeczywistości otrzymał za swój produkt.

1.12

EKES zwraca się do Komisji o przedstawienie krajowym organom ds. konkurencji jasnych wytycznych, tak by podczas oceny siły przetargowej grup producentów uwzględniały odnośny rynek, czyli wszystkie produkty żywnościowe tej samej kategorii, oferowane na rynku danego kraju, a nie wyłącznie produkty wytworzone w tym kraju.

1.13

EKES apeluje do Komisji Europejskiej o porzucenie idei samoregulacji i o zaproponowanie wiążącego aktu prawnego w celu poprawy sytuacji w łańcuchu dostaw żywności poprzez zachęcanie do niezakłóconej konkurencji. Koncepcja regulacji nie powinna się opierać na ochronie konkurencji, lecz umożliwiać państwu, którego interes gospodarczy jest zagrożony, podjęcie działań w charakterze powoda w ramach procedur administracyjnych i sądowych.

1.14

Wreszcie, EKES uważa, że należy stanowić prawo kładące nacisk na wybór społeczny, które wykraczałoby poza same mechanizmy rynkowe, tak by powstrzymać tendencję do koncentracji coraz silniejszych wielkich przedsiębiorstw handlu detalicznego i rozpowszechnić inne formy handlu, takie jak niezależni drobni detaliści, lokalne targi czy też sprzedaż bezpośrednią „od producenta do konsumenta”. W tym kontekście EKES zwraca się do Komisji Europejskiej, by w przygotowywanych dokumentach dotyczących przeciwdziałania marnotrawstwu żywności poświęciła szczególną uwagę sektorom o krótkim łańcuchu dystrybucji.

2.2.1

Duże przedsiębiorstwa handlu detalicznego zaczęły się szybko rozwijać około 30 lat temu, co było ściśle związane z procesem globalizacji. W istocie większość wielkich detalistów, którzy kontrolują obecnie rynek detaliczny, to firmy wielonarodowe. Są one w stanie czerpać o wiele większe korzyści z nowych warunków wynikających z globalizacji niż małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP).

2.2.2

Rozwój korporacji wielonarodowych (w tym wielkich detalistów) następuje często kosztem MŚP. W wielu sektorach garstka dużych przedsiębiorstw wielonarodowych kontroluje zasadniczą część danego rynku. Oprócz przedsiębiorstw detalicznych dotyczy to na przykład przemysłu farmaceutycznego i spożywczego, producentów nasion (4), przetwórców ropy naftowej, sektora bankowego itd. Korporacje wielonarodowe nie są monopolistami. W większości przypadków muszą zmierzyć się na tym samym rynku z konkurencją ze strony innych przedsiębiorstw wielonarodowych, a nawet MŚP, wskutek czego nie uważa się, by miały dominującą pozycję (5).

2.2.3

Duże europejskie przedsiębiorstwa detaliczne uczestniczą aktywnie w zdobywaniu światowego rynku. Detalista brytyjski Tesco, detaliści francuscy Auchan i Carrefour, niemieckie i austriackie korporacje wielonarodowe Kaufland, Lidl, Metro i Billa, a także przedsiębiorstwo holenderskie Ahold prowadzą działalność w wielu krajach.

2.2.4

W konsekwencji garstka detalistów skutecznie kontroluje rynek detaliczny środków spożywczych w różnych krajach. Na przykład w Niemczech cztery przedsiębiorstwa kontrolują 85 % rynku, w Wielkiej Brytanii również cztery – 76 %, w Austrii trzy – 82 %, a we Francji i Holandii pięć – 65 % rynku itd (6). Sytuacja ta świadczy o tym, że – z jednej strony – żaden detalista nie odpowiada oficjalnej definicji pozycji dominującej, lecz – z drugiej strony – od trzech do pięciu przedsiębiorstw handlowych kontroluje zasadniczą część rynku i tworzy oligopol.

2.2.5

Członkowie oligopolu niewątpliwie ze sobą konkurują, lecz jedynie o konsumentów. Jeżeli chodzi o dostawców, konkurencja ta jest zupełnie niewidoczna, zwłaszcza w wypadku MŚP. W przeciwieństwie do dostawców, których jest o wiele więcej, nabywcy mają olbrzymi wybór. Innymi słowy, dostawcy muszą czynić niezwykłe starania i iść na duże ustępstwa, by móc dostarczać towary, podczas gdy nabywcy wybierają tych, którzy są najbardziej elastyczni w odniesieniu do warunków.

2.2.5.1

Niemniej zrozumiałe dążenie producenta do uzyskania sprawiedliwej części wytworzonej wartości dodanej w ramach zdrowych i lojalnych stosunków handlowych ze swymi dystrybutorami wymaga również, by zwracał on uwagę na oczekiwania konsumentów sygnalizowane mu przez dystrybutorów. Producent będzie miał zatem silniejszą pozycję przetargową, jeżeli był w stanie unowocześnić przygotowanie i prezentację produktu oraz dostosować je do tychże oczekiwań.

2.3.1

Dzięki swej sile nabywczej wielcy dystrybutorzy są zatem w stanie dyktować warunki umowne, które można często określić nadużyciem tej siły. Te warunki umowne są również nazywane „nieuczciwymi” praktykami handlowymi, a ich niepełny wykaz był już wielokrotnie sporządzany. Oprócz stałej presji na cenę zakupu (jak najniższą), opóźnień w płatnościach czy też nadmiernie wydłużonych terminów płatności, wielcy detaliści zmienili również całkowicie za pomocą nieuczciwych praktyk klasyczny model współpracy między dostawcą a nabywcą. Upraszczając nieco, można powiedzieć, że kontrahenci tradycyjnie umawiali się co do ilości i ceny towarów, które mają zostać dostarczone, oraz co do innych niezbędnych warunków. Następnie dostawca je dostarczał, a nabywca za nie płacił. Wraz z pojawieniem się wielkich detalistów, model ten radykalnie się zmienił. Obecnie dostawcy, którzy otrzymują coraz niższą zapłatę za swoje produkty, są zobowiązani płacić coraz więcej lub zapewnić inne formy rekompensaty w zamian za usługę nabywcy. Zatem ci, którzy powinni otrzymywać pieniądze, dostają faktury. Warto zauważyć, że wielkim detalistom udało się narzucić ten nowy, obecnie powszechnie akceptowany model i że nikt – a zwłaszcza właściwe organy – się temu nie dziwi.

2.3.2

Zasadniczo można stwierdzić, że najpowszechniejsze nieuczciwe praktyki dotyczą dwóch aspektów stosunków między dostawcą a nabywcą (7). Pierwszy dotyczy przeniesienia z nabywcy na dostawcę kosztów handlowych, czyli kosztów promocji, marketingu, wyposażenia sklepów, dystrybucji i zarządzania poszczególnymi sklepami. Detaliści osiągają ten cel za pomocą różnych opłat nakładanych na dostawców, na przykład za umieszczenie towarów w swym katalogu produktów czy też ulotki reklamowe. Jeżeli chodzi o drugi aspekt, dystrybutor przenosi na dostawcę koszt ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej, co w praktyce oznacza późniejszą korektę ceny zakupu stosownie do sprzedaży danego towaru konsumentom końcowym, tak że wszystkie różnice w stosunku do pożądanej wysokości ceny są pokrywane przez dostawcę. Drugi cel realizuje się za pomocą złożonego systemu ustalania końcowej ceny netto (różnych rodzajów bonusów zwrotnych). Oba mechanizmy zniekształcają prosty schemat handlowy, zgodnie z którym koszty produkcji ponosi producent, a koszty handlowe – handlowiec.

2.3.3

Ten nowy model stosunków między detalistami a dostawcami został wprowadzony pod pretekstem ściślejszej współpracy handlowej z uwagi na zaostrzenie konkurencji na rynku detalicznym. Zgodnie z rozumowaniem wielkich detalistów w interesie dostawcy powinien leżeć wzrost sprzedaży ich produktów, w związku z czym w pełni uzasadnione jest to, że partycypują w kosztach wprowadzenia ich na rynek. Chociaż nie wszyscy zgadzają się z tym podejściem, dostawcy muszą je zaakceptować. Niemniej wielcy detaliści nie ograniczają się tylko do tego i poszerzona współpraca handlowa jest przedmiotem jeszcze bardziej skandalicznych nadużyć. Albo faktury za faktycznie wyświadczone usługi są wyraźnie zawyżone, albo nabywcy wystawiają faktury za całkowicie fikcyjne usługi. Tę drugą praktykę nazywa się „bezpodstawnym fakturowaniem”, gdyż nie wiąże się ona z żadną rekompensatą. Za przykład niech posłuży „płatność za stabilną współpracę”, „płatność za wystawienie faktury”, „płatność za uregulowanie faktury” czy też „udział w kosztach imprezy firmowej”. Chociaż wydaje się to niewiarygodne, tak zatytułowane faktury były wysyłane przez wielkich detalistów dostawcom środków spożywczych.

2.3.3.1

Posłowie francuscy sporządzili listę ponad 500 uzasadnień podawanych przez centrale zakupów w celu uzyskania dodatkowych korzyści od swych dostawców (8).

2.3.3.2

Zgodnie ze Stowarzyszeniem Przemysłu Spożywczego (FoodDrinkEurope) i Europejskim Stowarzyszeniem Marek (AIM) w 2009 r. 84 % europejskich dostawców wielkich detalistów padło ofiarą naruszenia warunków umownych, 77 % z nich zagrożono usunięciem towarów z katalogu produktów danego przedsiębiorstwa, chyba że zapewniliby im nieuzasadnione korzyści, 63 % doświadczyło spadku zafakturowanych cen bez uzasadnionej przyczyny handlowej, a 60 % zostało zmuszonych do dokonania płatności bez otrzymania faktycznej rekompensaty.

2.3.4

Fakturowanie przez wielkich detalistów rabatów udzielanych przez dostawców sprawia, że system cen jest całkowicie nieprzejrzysty. Ani dostawca, ani obserwator zewnętrzny nie może poznać prawdziwej ceny zakupu. Praktyki handlowe oparte na stosowaniu „podwójnej marży zysku” są przyczyną poważnych problemów konsumentów i dostawców (9). Trzeba by wprowadzić bardziej przejrzysty system.

2.4.1

Dostawcy akceptują bardzo niekorzystny dla nich system, gdyż nie mają wyboru. By sprzedać produkty, nie mogą obyć się bez wielkich detalistów, dlatego też podpisują umowy sprzedaży dopóty, dopóki współpraca zapewnia im minimalną marżę. W istocie nieuczciwe praktyki stosowane przez duże przedsiębiorstwa handlu detalicznego są prawie identyczne, w związku z czym nie można powiedzieć, by lepszym rozwiązaniem było podjęcie współpracy z jakimś innym wielkim detalistą. Stosunki handlowe utrzymywane są w atmosferze strachu (przed usunięciem produktów z katalogu towarów), co stwierdza się nawet w oficjalnych dokumentach (10).

2.4.2

Zastosowanie nieuczciwych warunków umownych zazwyczaj uznaje się za nieetyczne. Niemniej, zważywszy na przedstawione powyżej praktyki, określenie to wydaje się niewystarczające. W sytuacji, gdy warunki handlowe dyktuje silniejsza strona, lub gdy druga strona nie ma faktycznej możliwości ich odrzucenia, stosowniej byłoby mówić o szantażu lub haraczu. W tych okolicznościach również niestosowne jest mówienie o swobodzie zawierania umów, na którą powołują się często detaliści i właściwe organy. Podobnie jak nie można stwierdzić, by swoboda zawierania umów istniała w ramach stosunków między naturalnymi monopolami (dostawcami energii elektrycznej lub gazu itp.) a konsumentami, ułudą jest również takie określanie rzeczywistych stosunków między wielkimi detalistami a dostawcami środków spożywczych.

2.5.1

Zastosowanie nieuczciwych praktyk przez wielkich detalistów ma negatywny wpływ nie tylko na dostawców, lecz również na konsumentów. Dostawcy, zwłaszcza MŚP, znajdują się często w bardzo trudnej sytuacji finansowej, która może prowadzić do likwidacji przedsiębiorstwa, co czasami ma miejsce. Duże przedsiębiorstwa spożywcze o wiele lepiej sobie radzą, gdyż są w stanie zrekompensować sobie skromne zyski z danego produktu dużym wolumenem dostaw. Ponadto te wielonarodowe korporacje spożywcze dysponują również dużą siłą przetargową – wielcy detaliści nie mogą obyć się bez ich produktów i, co za tym idzie, nie mogą ich traktować tak samo jak MŚP. W rezultacie, na przykład we Francji, dostawy około 20 wielkich grup wielonarodowych składają się na 70–80 % obrotów supermarketów (11).

2.5.2

Co się tyczy konsumentów, którzy są – jak twierdzą właściwe organy – beneficjentami tego systemu, rzeczywistość jest o wiele mniej różowa, niż się nas przekonuje. Kilka czynników sugeruje, że zastosowanie nieuczciwych praktyk wobec dostawców odbija się również na konsumentach. Z jednej strony, nie zawsze korzystają oni na niskiej cenie zakupu (12), a z drugiej strony, wybór jest bardziej ograniczony, innowacje rzadsze, a jakość wielu produktów żywnościowych pogarsza się wskutek stałej presji na cenę zakupu i – ostatecznie – cena detaliczna również rośnie (13).

2.5.2.1

Wielcy detaliści mają również duże oddziaływanie społeczne, gdyż ich funkcjonowanie podważyło niektóre niezmienne elementy życia społecznego. Na przykład, niedziela nie jest już tak święta jak wcześniej, gdyż hipermarkety i supermarkety są czynne przez wszystkie dni tygodnia, bądź nawet 24 godziny na dobę, co niesie ze sobą wszystkie konsekwencje związane z warunkami pracy.

2.5.3

Oprócz sektora żywnościowego zjawisko wielkich detalistów dotyczy również wielu innych dziedzin. Niemniej ofiarą nieuczciwych praktyk padają przede wszystkim producenci środków spożywczych. Istnieje prawdopodobnie wiele przyczyn tego zjawiska, z których jedną jest z pewnością większy wybór rynków zbytu dla producentów produktów innych niż żywność. Oprócz wielkich detalistów producenci odzieży, różnych urządzeń gospodarstwa domowego, książek czy też wyposażenia sportowego dysponują siecią wyspecjalizowanych sklepów. Zrozumiałe jest zatem zajęcie się przede wszystkim stosunkami między dużymi przedsiębiorstwami handlu detalicznego a dostawcami środków spożywczych.

2.5.4

Przedstawione nieuczciwe praktyki są również znacznie rzadsze w stosunkach między rolnikami a przemysłem spożywczym, w których przedsiębiorstwa tego sektora dysponują również dużą siłą nabywczą. O ile, z jednej strony, negocjacje w sprawie ceny zakupu są często dosyć ciężkie, to z drugiej strony, przemysłowiec nie wymaga zazwyczaj od swego dostawcy surowców, by partycypował w kosztach zakupu nowej linii technologicznej do butelkowania, w przeciwieństwie do wielkiego detalisty, który regularnie wymaga od swego dostawcy opłaty za modernizację starego sklepu czy też otwarcie nowego.

2.5.5

Krótko mówiąc, przeważająca większość wspomnianych nieuczciwych praktyk występuje wyłącznie w ramach stosunków supermarketów z dostawcami produktów żywnościowych. Jednak ze względu na konsekwencje tychże praktyk i skalę ich występowania, istnieje jeszcze ich trzecia ofiara – interes gospodarczy państwa. W rzeczywistości niezdolność części dostawców do sprostania wymogom wielkich detalistów i wynikające z tego trudności gospodarcze przyczyniają się do podupadania całego sektora rolno-spożywczego w wielu krajach. Niektóre państwa członkowskie, które były niegdyś samowystarczalne pod względem zapewnienia środków spożywczych, straciły w ten sposób swe bezpieczeństwo żywnościowe, co obecnie okazuje się szczególnie groźne.

2.6.1

Od pewnego czasu nieuczciwe praktyki dużych przedsiębiorstw handlu detalicznego wobec dostawców są coraz ostrzej krytykowane przez organy różnych państw członkowskich i instytucje europejskie. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął swój pierwszy krytyczny dokument w tej sprawie w 2005 r. (14) Lecz to przede wszystkim pisemne oświadczenie posłów do Parlamentu Europejskiego (15), podpisane przez większość z nich w styczniu 2008 r., wywołało prawdziwą debatę na ten temat. Po oświadczeniu sporządzono kilka innych dokumentów i badań opublikowanych przez Komisję, Parlament Europejski i EKES (16).

2.6.1.1

Europejska sieć konkurencji, do której należy Komisja Europejska wraz z krajowymi organami ds. konkurencji z 27 państw członkowskich, opublikowała sprawozdanie w następstwie komunikatu Komisji dotyczącego poprawy funkcjonowania łańcucha dostaw żywności. W komunikacie zaapelowano, by w ramach europejskiej sieci konkurencji organy ds. konkurencji przyjęły wspólne podejście w celu lepszego wykrywania powszechnych problemów właściwych dla rynków środków spożywczych i do niezwłocznego koordynowania przyszłych działań. Komisja stworzyła Forum Wysokiego Szczebla do spraw Poprawy Funkcjonowania Łańcucha Dostaw Żywności, które bazuje na pracach kilku platform ekspertów, w tym platformy ds. wewnątrzgrupowych praktyk umownych („business to business”) odpowiedzialnej za opracowanie najodpowiedniejszej metody zapobiegania nieuczciwym praktykom. W wyniku porozumienia wszystkich podmiotów łańcucha rolno-spożywczego w sprawie podstawowych zasad, platformę uprawniono do znalezienia konsensusu w sprawie ich wdrażania. Dotychczas nie wszystkie strony osiągnęły zadowalający kompromis w sprawie dobrowolnego kodeksu.

2.6.2

Sytuacja stała się delikatna z politycznego punktu widzenia, a władze są usilnie ponaglane do zareagowania. Niemniej regulacja za pomocą samych sił rynkowych nie powiodła się i dzisiaj rzadko postrzega się ją jako optymalne rozwiązanie, gdyż – na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci cechujących się systemem nieuregulowanych stosunków handlowych – problemy nadal się pogłębiały. Pośród możliwych rozwiązań słychać głosy opowiadające się za regulacją, samoregulacją lub tworzeniem grup producentów i przetwórców, których siła mogłaby zrównoważyć siłę nabywczą wielkich detalistów.

2.6.3

Kodeksy etyczne są tzw. „miękkim” rozwiązaniem. Chodzi o dobrowolne zobowiązanie do powstrzymania się od stosowania wspomnianych praktyk. Samoregulację przyjęto w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Belgii. Wyniki nie są ani zadowalające, ani przekonujące. Samoregulacja nie przyniosła pozytywnych doświadczeń, a kodeksy etyczne budzą również pytania natury filozoficznej. Jaki system etyczny wchodzi w grę w wypadku korporacji wielonarodowych? Zasady etyczne kadry zarządzającej, akcjonariuszy czy też samego przedsiębiorstwa? Prawdziwymi właścicielami korporacji wielonarodowych są akcjonariusze, którzy często zachowują anonimowość i dla których udział w spółce jest często jedynie inwestycją czysto finansową. Nie ponoszą oni osobistej odpowiedzialności za postępowanie przedsiębiorstwa czy też zastosowanie przez nie nieuczciwych praktyk. Dlatego też w wypadku wielkich detalistów trudno uznawać etykę za istotny punkt odniesienia.

2.6.4

Komisja Europejska oraz inne instytucje zdecydowanie zalecają rolnikom i MŚP połączenie się w grupy w celu zwiększenia swej siły przetargowej podczas spotkań biznesowych z nabywcami z dużych przedsiębiorstw. Jednak w niektórych państwach członkowskich, gdzie przedsiębiorstwa utworzyły tego rodzaju grupy, krajowe organy ds. konkurencji zastosowały sankcje pod pretekstem porozumienia kartelowego. Zgodnie z władzami lokalnymi udział w rynku kontrolowany przez te grupy producentów był zbyt duży. Niemniej uwzględniły one wyłącznie produkcję krajową, a nie produkty pochodzące z zagranicy. Z trudno zrozumiałych powodów, szacując udział w rynku zdominowanym przez dany podmiot, władze te nie mają zwyczaju uwzględniać wszystkich produktów oferowanych na rynku krajowym.

2.6.5

Co się tyczy regulacji, w wielu państwach członkowskich podejmowano mniej czy bardziej odważne próby w tym zakresie. Niektóre kraje wprowadziły zakaz pewnych praktyk (na przykład zakaz sprzedaży ze stratą obowiązuje w połowie państw członkowskich), podczas gdy inne przyjęły specjalne przepisy sektorowe, tak jak na Węgrzech, we Włoszech, w Republice Czeskiej, Rumunii, Słowacji i Polsce, lub zmieniły swe przepisy, tak jak na Łotwie i we Francji. W ciągu ostatnich lat przepisy dotyczące karania wielkich detalistów za nieuczciwe praktyki zostały przyjęte przez kilka krajów pokomunistycznych Europy Środkowej i Wschodniej. Stało się tak prawdopodobnie dlatego, że sytuacja w tym regionie jest szczególnie niepokojąca. Między innymi, w przeciwieństwie do Europy Zachodniej, duże przedsiębiorstwa handlu detalicznego znajdują się tam prawie całkowicie w rękach spółek zagranicznych, które utrzymują dobre kontakty z dostawcami z krajów pochodzenia lub z krajów, gdzie wcześniej prowadziły działalność. Konsekwencją jest podupadanie sektora rolno-spożywczego tego regionu.

2.6.6

To prawda, że zastosowanie tych przepisów nie jest łatwe, zwłaszcza dlatego, że – obawiając się o swój los – dostawcy padający ofiarą nadużyć nie składają skarg. Pomimo tego przepisy są odpowiedniejszym rozwiązaniem niż kodeksy etyczne. Z jednej strony, jest tak dlatego, że nieuczciwe praktyki są nie tylko sprzeczne z zasadami etycznymi, lecz również z podstawowymi zasadami sprawiedliwości. Niezależnie od problemów związanych z egzekwowaniem przepisów, ten jeden argument wystarcza, by wprowadzić ich prawny zakaz. Z drugiej strony, regularne wysiłki ustawodawcze przyniosły we Francji pewien skutek (17).

2.6.7

Komisja dostrzega istniejące problemy, lecz na razie woli samoregulację i krytykuje fragmentację europejskiej przestrzeni prawnej. W rezultacie przepisy przyjęte przez różne państwa członkowskie nie są ze sobą za bardzo zgodne. Jednak jedynym sposobem przezwyciężenia fragmentacji i niezgodności byłoby przyjęcie wiążących przepisów europejskich. EKES usilnie zaleca Komisji Europejskiej podjęcie niezbędnych inicjatyw w tym zakresie. Ze względów praktycznych ewentualnych przepisów UE nie należy opierać na koncepcji ochrony konkurencji, która zmusiłaby dostawców – będących ofiarami – do przeciwstawienia się wielkim detalistom przed sądem. Zgodnie z francuską koncepcją to państwo, którego interes gospodarczy jest również zagrożony, powinno odgrywać rolę powoda. Zapobiegłoby to dobrze znanym problemom związanym z obawami dostawców przed złożeniem skargi.

2.6.7.1

Przepisy powinny zobowiązywać do zawierania umów pisemnych, wskazujących – pod rygorem nieważności – czas trwania, ilość i cechy sprzedawanego produktu, a także cenę oraz sposób dostawy i płatności. Płatność powinna zostać dokonana pod karą grzywny w ciągu ustawowego terminu 30 dni dla produktów łatwo psujących się i 60 dni – dla pozostałych produktów. Trzeba przede wszystkim wprowadzić zakaz:

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/22

1.1

EKES popiera podejście Komisji w sprawie promowania współdzielenia zasobów widma radiowego na rynku wewnętrznym z uwagi na to, że łączność bezprzewodowa jest zjawiskiem nabierającym coraz większego znaczenia dla gospodarki.

1.2

EKES ma nadzieję, że ostatecznymi beneficjentami tej strategii będą rzeczywiście obywatele europejscy i że będzie można korzystać ze wszystkich osiągnięć, zapewniając jednocześnie jak najlepsze wykorzystanie przydzielonego już widma, przy pełnym bezpieczeństwie i pełnej ochronie prywatności danych osobowych.

1.3

We wszystkich przepisach, jakie zostaną przyjęte, należy zapewnić wysoki poziom ochrony konsumenta oraz spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną, aby zapobiegać możliwemu pogłębianiu się przepaści cyfrowej i rozwarstwieniu społeczeństwa informacyjnego.

1.4

Zarządzanie współdzieleniem widma powinno prowadzić do zwiększania poziomu zatrudnienia i konkurencyjności gospodarki europejskiej, przy czym nie może zakłócać wolnej konkurencji. Powinno również prowadzić do pogłębiania badań i rozwijania innowacyjnych technologii. Komitet zwraca się do Komisji, by przed zachęcaniem do liberalizacji gospodarki częstotliwościami zagwarantowano, że większa konkurencja podmiotów w tym sektorze doprowadzi do tworzenia miejsc pracy w ujęciu netto. W związku z tym, zgodnie ze strategią „Europa 2020” szczególną uwagę należy zwrócić na sytuację krajów dotkniętych wstrząsem gospodarczym i fiskalnym.

1.5

EKES ma nadzieję, że Komisja przyjmie zalecenie dotyczące wspólnego formatu dla współdzielonych praw dostępu do widma [akronim ang. SSAR], wspólnej terminologii do celów dokumentowania warunków i przepisów dotyczących współdzielenia.

2.1

Widmo radiowe stanowi podstawowy zasób publiczny dla kluczowych sektorów i usług, w tym dla ruchomej, bezprzewodowej łączności szerokopasmowej i łączności satelitarnej, transmisji telewizyjnych i radiowych, transportu, radiolokalizacji oraz takich urządzeń jak alarmy, piloty, aparaty słuchowe, mikrofony i sprzęt medyczny.

2.2

Wspomaga ono prawidłowe działanie takich służb publicznych jak służby bezpieczeństwa i ochrony, w tym służby ochrony ludności, oraz działalność naukową, w tym meteorologię, obserwacje Ziemi, radioastronomię i badania przestrzeni kosmicznej.

2.3

Łatwy dostęp do widma radiowego odgrywa również rolę w świadczeniu usług łączności elektronicznej, w szczególności na rzecz użytkowników i przedsiębiorstw na obszarach słabo zaludnionych bądź odległych, takich jak obszary wiejskie lub wyspy.

2.4

Wszystkie środki regulacyjne dotyczące widma radiowego mogą mieć skutki dotyczące gospodarki, bezpieczeństwa, zdrowia, interesu publicznego, kultury, nauki, społeczeństwa i środowiska.

2.5

W decyzji o spektrum radiowym z 2002 r. ustanowiono podstawowe ramy regulacyjne dotyczące polityki w zakresie widma radiowego, natomiast w 2012 r. zostały one uzupełnione poprzez decyzję w sprawie ustanowienia wieloletniego programu dotyczącego tej polityki UE, która była już przedmiotem opinii Komitetu.

2.6

Ramy regulacyjne Unii mają na celu ułatwienie dostępu do widma w oparciu o możliwie najmniej restrykcyjny system pozwoleń. Sprzyjają one stosowaniu ogólnych pozwoleń, z wyjątkiem przypadków, w których wyraźnie niezbędne są indywidualne pozwolenia. Ramy opierają się na zasadach wydajnego korzystania z widma i efektywnego zarządzania nim, jak również na zasadzie neutralności technologicznej i neutralności usług.

Istnieje wystarczająca podstawa prawna do tego, aby Komisja mogła zająć się kwestią zarządzania widmem, opierając się na ramach prawnych dotyczących łączności elektronicznej oraz na przepisach o rynku wewnętrznym, transporcie i zwalczaniu zakłócania wolnej konkurencji.

2.7

Ponieważ zarządzanie widmem jest niezbędnym warunkiem utworzenia jednolitego rynku cyfrowego, inicjatywa ta bezpośrednio przyczynia się do osiągnięcia celów strategii „Europa 2020”. Zgodnie z programem dotyczącym polityki w zakresie widma radiowego, Komisja dąży do zapewnienia jak najszerszego poparcia dla proponowanych działań w celu wspierania rozwoju innowacyjnych rozwiązań bezprzewodowych w UE, aby zagwarantować jak najlepsze wykorzystanie przydzielonego już widma.

3.1

W komunikacie poddano analizie czynniki napędzające i umożliwiające współdzielenie widma, takie jak bezprzewodowe sieci szerokopasmowe, społeczeństwo połączone bezprzewodowo oraz badania i innowacyjne technologie. Poczyniono następujące wnioski:

3.2

W komunikacie omówiono wyzwania stojące na drodze do powszechniejszego współdzielenia widma poprzez rozważenie takich kwestii jak postępowanie w przypadku szkodliwych zakłóceń w celu usunięcia niepewności, tworzenie wystarczających zachęt i zabezpieczeń dla wszystkich zainteresowanych stron oraz pojemność pasm nieobjętych obowiązkiem uzyskania pozwolenia radiowego.

3.2.1

Promowanie powszechniejszego współdzielenia widma wymaga:

3.3

Komisja proponuje utworzenie dwóch narzędzi, które przyczynią się do częstszego i bardziej efektywnego wykorzystywania istniejących zasobów widma:

3.4

Komisja uważa, że w miarę jak postęp technologiczny coraz częściej stwarza możliwości korzystnego współdzielenia widma (BSO) w ramach rynku wewnętrznego, konieczne jest wspieranie inwestycji i zachęcanie użytkowników do lepszego wykorzystywania zasobów widma poprzez określenie na szczeblu UE, w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi, procedury i kluczowych kryteriów dotyczących identyfikacji BSO (np. w formie zalecenia).

3.5

Zdaniem Komisji, jeżeli krajowe organy regulacyjne będą przyznawać dodatkowym użytkownikom prawa do współdzielonego dostępu do widma w danym paśmie częstotliwości, umowy o współdzieleniu widma będą mogły zagwarantować użytkownikom większą pewność prawa, zapewniając jednocześnie bodźce rynkowe, w tym rekompensatę finansową, mające na celu zidentyfikowanie większej ilości BSO na rynku wewnętrznym.

3.6

Komisja proponuje, aby w ramach dalszych działań poczynione zostały następujące kroki:

4.1

Komitet pozytywnie ocenia komunikat Komisji, ponieważ rozpoczyna on niezbędny proces refleksji prowadzący do dostosowania w przyszłości przepisów unijnych do celów wieloletniego programu dotyczącego polityki w zakresie widma radiowego (RSPP).

4.1.1

Pod tym względem w komunikacie dokonano analizy sposobów rozwiązania problemu braku wolnych zakresów widma oraz wysokich nakładów związanych z ponownym przydzielaniem widma na potrzeby nowych zastosowań, które stanowią poważne ograniczenia w korzystaniu z łączności bezprzewodowej, co przemawia za potrzebą wprowadzenia istotnych zmian w zarządzaniu widmem.

4.2

Komisja skłania się ku kompleksowemu podejściu, zgodnie z którym krajowe organy regulacyjne i porozumienia między nowymi i zasiedziałymi użytkownikami widma powinny ułatwiać w aktywny sposób wspólne wykorzystywanie i współdzielenie widma, dzięki czemu możliwe będzie usunięcie obecnych barier regulacyjnych utrudniających wdrażanie innowacyjnych technologii dostępu radiowego, a proces dzielenia się widmem stanie się łatwiejszy.

4.3

Jednocześnie proponowane działania opierają się na obowiązujących ramach regulacyjnych UE dotyczących łączności elektronicznej i polegają na ustanowieniu i wdrożeniu zasad wydajnego korzystania z widma i efektywnego zarządzania nim, jak również zasad neutralności technologicznej i neutralności usług, co zdaniem EKES-u jest niezwykle istotne. W związku z tym Komisja pragnie w pełni wykorzystać swoje uprawnienia w tym zakresie, aby przyczynić się do podniesienia jakości oraz, w miarę możliwości, do powszechniejszego korzystania z widma radiowego. Działania te mają opierać się na wolnej konkurencji, a przyznawanie prawa do korzystania z widma przez krajowe organy regulacyjne będzie odbywać się na podstawie spójnych kryteriów, ze szczególnym naciskiem na przyznawanie prawa do korzystania z widma na zasadzie współdzielenia.

4.4

Komitet pragnie jednak podkreślić różne aspekty cytowanego komunikatu Komisji dotyczące ułatwienia, w miarę możliwości, opracowania przyszłych działań regulacyjnych w zakresie widma radiowego tak, aby opierały się one na solidnych zasadach, a zwłaszcza na zasadach demokracji i przejrzystości, z poszanowaniem praw podstawowych oraz praw konsumentów i użytkowników łączności elektronicznej. W szczególności prawa konsumentów i użytkowników powinny być zdecydowanie chronione przed możliwością oszustwa, poprzez ustanowienie kryteriów, które zapewnią sprawiedliwą cenę, ogólny dostęp do widma oraz wydajne procedury obsługi reklamacji i odszkodowań. Niezależne podmioty nadzorujące powinny być uprawione do rozstrzygania konfliktów transakcyjnych wynikających z użytkowania widma, zapobiegając tym samym szkodliwym zakłóceniom. W przygotowywanych sprawozdaniach okresowych Komisja powinna stwierdzić, jakie działania zostały podjęte i jakie cele osiągnięte w zakresie wymienionych praw i obowiązków.

4.5

Komitet zachęca Komisję, aby w kontekście przyszłego tworzenia stosownych ram regulacyjnych sporządziła jak najbardziej wyczerpującą listę „barier regulacyjnych” utrudniających wdrażanie innowacyjnych technologii dostępu do widma.

4.6

Nie należy dopuszczać do sytuacji, która pod pretekstem fałszywej, nadmiernej ochrony użytkowników, w rzeczywistości prowadzącej do ich wykluczenia z powodu przynależności państwowej lub innego podobnego powodu o charakterze protekcjonistycznym, doprowadzi do braku możliwości maksymalnego uwolnienia widma, dostępu nowych użytkowników oraz wdrażania innowacyjnych technologii. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny uważa za niezbędne, by wdrożenie komunikatu doprowadziło do zagwarantowania większego dostępu osób niepełnosprawnych do nowych technologii.

4.7

Przyczyniłoby się to również do wzrostu dochodów z tytułu opłat za korzystanie z widma; co do związanych z tym korzyści nie ma najmniejszej wątpliwości. Należy jednak podkreślić, że ze względu na to, że widmo jest ograniczoną przestrzenią fizyczną, a planowane działania doprowadzą do zwiększenia ruchu użytkowników, trzeba będzie uważnie przemyśleć różne kwestie, takie jak rekompensata wypłacana obecnym posiadaczom pozwoleń na korzystanie z widma, sposób zapobiegania zanikowi lub zwężeniu widma z powodu nadmiernej eksploatacji oraz zapewnienie wdrażania najbardziej innowacyjnych technologii itp. W związku z tym, mimo że przedmiotem niniejszej opinii nie jest treść wcześniej sporządzonych dokumentów dotyczących wdrażania działań UE związanych z rozwojem technologii, jak np. tzw. dywidenda cyfrowa, należy wziąć pod uwagę ich rzeczywisty wpływ na skutki wdrożenia polityki UE w zakresie widma radiowego.

4.8

Ponadto Komitet skłania się ku ograniczeniu, w miarę możliwości, wydawania pozwoleń indywidualnych przez krajowe organy regulacyjne i opowiada się za dużo bardziej otwartym dostępem, jeśli tylko będzie to fizycznie możliwe oraz jeśli użytkownicy widma będą przestrzegali nabytych praw. W tym celu zachęca krajowe organy regulacyjne, aby ograniczyły wydawanie licencji indywidualnych do uzasadnionych przypadków, aby zapewnić dużo bardziej otwarty dostęp.

4.9

Z komunikatu wynika również, że jednym z istotnych celów jest konieczność zmniejszenia przepaści technologicznej spowodowanej m.in. rozdrobnieniem obowiązujących ram regulacyjnych, jaka istnieje między europejskimi producentami urządzeń służących do łączności elektronicznej a producentami tych urządzeń z państw trzecich. Komitet zwraca się do Komisji Europejskiej, by dołączyła ocenę skutków na temat ewentualnych korzyści, jakie uwolnienie widma może mieć dla zmniejszenia przepaści cyfrowej między państwami członkowskimi UE. Wobec tego Komitet popiera pilne dostosowanie tych ram regulacyjnych, licząc na możliwości Komisji w zakresie tworzenia regulacji z wykorzystaniem procedury komitetowej.

4.9.1

Z drugiej strony Komitet podkreśla silne zaangażowanie UE w ochronę praw podstawowych i wzywa Komisję, by opracowując stosowne zasady dostosowawcze, zwróciła szczególną uwagę na kwestię ochrony praw podstawowych, takich jak ochrona prywatności, ochrona tajemnicy handlowej lub przetwarzanie danych, które mogą gromadzić dostawcy usług łączności elektronicznej.

4.9.2

Słuszne wydaje się również ustanowienie pewnego rodzaju skutecznego nadzoru nad dostępem do pasm nowych użytkowników bez obowiązku uzyskania pozwolenia, w przypadku gdy wysuwają się one na pierwszy plan dzięki wartości dodanej oferowanych innowacji technologicznych, zwłaszcza jeśli zakłócają bezproblemowe korzystanie z widma przez osoby trzecie, którym krajowe organy regulacyjne nie gwarantują praw do ochrony. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyraża zaniepokojenie wpływem, jaki ów proces liberalizacji może wywrzeć na realizację zasady dostępu do usług świadczonych w interesie ogólnym (policja, pogotowie ratunkowe, usługi w zakresie ratownictwa itp.).

4.9.3

Podobnie należy skrupulatnie zbadać sytuację użytkowników, którzy chcieliby mieć dostęp do widma i świadczą usługi w interesie ogólnym. Mogliby oni zostać zwolnieni z obowiązku opłacenia rekompensaty finansowej lub ponosić symboliczne koszty na podstawie prognozy wyznaczonej na szczeblu ponadnarodowym lub ewentualnie poprzez ustanowienie odpowiednich przepisów.

4.9.3.1

Omówione powyżej działania nie naruszają obowiązku wspierania celów leżących w interesie ogólnym zgodnie z prawem unijnym, w szczególności odnoszących się do przepisów dotyczących treści i polityki audiowizualnej oraz prawa państw członkowskich do organizowania i używania własnego widma radiowego do celów zachowania porządku i bezpieczeństwa publicznego.

4.10

EKES uważa, że w celu zapewnienia niezależności i pewności prawa odpowiedzialność za nadzór nad zawieraniem porozumień o współdzieleniu widma między użytkownikami oraz ich zgodnością z odpowiednimi przepisami w zakresie konkurencji, a także za informowanie o tym, powinny ponosić krajowe organy regulacyjne oraz, w stosownych przypadkach, Organ Europejskich Regulatorów Łączności Elektronicznej (BEREC), jeśli konieczne będzie przeprowadzenie planowania strategicznego, koordynacji i harmonizacji, w szczególności w zakresie procedur wydawania pozwoleń ogólnych lub indywidualnych praw do użytkowania częstotliwości radiowych, gdy będzie to niezbędne do pokonania barier hamujących rozwój rynku wewnętrznego.

4.11

Komisja powinna opracować we współpracy z przedstawicielami stowarzyszeń konsumentów oraz z przedstawicielami przedsiębiorstw kodeks sprawdzonych rozwiązań regulujący przekazywanie na szczeblu UE informacji dotyczących wniosków BSO i ich wyników. Przyczyni się to do zwiększenia przejrzystości procesów i optymalnego zarządzania zasobami wymienionymi w wykazie przydzielonych pasm widma.

4.12

Na koniec Komitet wzywa Komisję do opracowania, w oparciu o prace Zespołu ds. Polityki Spektrum Radiowego, aktu wykonawczego zgodnie z art. 291 TFUE, który przyczyni się do osiągnięcia celów w zakresie takich kwestii jak wspólna definicja pozwoleń na współdzielony dostęp do widma, a także ustalenie warunków zaleceń sprzyjających stosowaniu wspólnych kryteriów przyznawania tych pozwoleń w UE, co ułatwi ich wdrożenie we wszystkich państwach członkowskich.

4.12.1

Akt prawny, o którym mowa, powinien uwzględniać, poza innymi istotnymi elementami, ochronę zasad wolnej konkurencji oraz ochronę bezpieczeństwa i praw użytkowników łączności elektronicznej, ze szczególnym naciskiem na obniżenie kosztów usług świadczonych przez dostawców usług łączności elektronicznej.

4.13

Komitet wyraża przekonanie, że na ewentualne innowacje technologiczne wynikające z obecności większej liczby podmiotów w sektorze widma można by przeznaczyć środki z funduszów UE, aby ułatwić rozwój technologii w słabiej rozwiniętych państwach członkowskich UE.

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/27

1.1

Zdaniem EKES-u uruchomienie wewnętrznego rynku energii stanowi okazję do wykorzystania różnych decyzji w sprawie energii podjętych w Europie i upewnienia się co do optymalnego funkcjonowania całości – poprzez powiązane ze sobą infrastruktury – na rzecz odbiorców przemysłowych i indywidualnych.

1.2

EKES popiera podejście Komisji w takim stopniu, w jakim ma ono na celu wyeliminowanie działań, które nie pozwalają końcowym odbiorcom korzystać z różnych wyborów w zakresie energii.

1.3

Konsument powinien znajdować się w centrum uwagi, a wszelkie nowe funkcje związane z inteligentnymi sieciami i licznikami (tzw. smart grids i smart meters) powinny być projektowane z korzyścią dla niego.

1.4

Widoczny jest wyraźny brak informacji na temat końcowych celów i sposobów funkcjonowania wewnętrznego rynku energii, któremu może zaradzić jedynie duża kampania informacyjna UE zaplanowana wraz ze wszystkimi przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego.

1.5

Zwalczanie ubóstwa/ubóstwa energetycznego powinno stanowić priorytet prowadzonej w UE polityki publicznej. EKES wzywa Radę i Komisję do uczynienia z tej problematyki pierwszoplanowego tematu majowego szczytu europejskiego w 2013 r. poświęconego energii.

2.1

Komisja Europejska słusznie wzywa w swoim komunikacie do zrealizowania do 2014 r. wyznaczonego w lutym 2011 r. przez głowy państw i szefów rządów celu dobrego funkcjonowania wewnętrznego rynku energii. Uznali oni wówczas za konieczne ukończenie w tym terminie ustanowienia wewnętrznego rynku energii, który zapewni każdemu europejskiemu konsumentowi możliwość korzystania z całkowitej swobody wyboru swojego dostawcy energii elektrycznej lub gazu.

2.2

Wewnętrzny rynek energii elektrycznej i gazu zaczęto tworzyć poczynając od 1996 r. w oparciu o dwie idee: po pierwsze, że każdy konsument europejski będzie mógł korzystać z usług wybranego przez siebie dostawcy (bez względu na przynależność państwową tego ostatniego) poprzez infrastruktury energetyczne uniezależnione od producentów. Drugi element – efektywność tego wspólnego rynku – miał mieć korzystny wpływ na ceny energii i stanowić dynamiczny i znaczący sygnał w kontekście przyszłych inwestycji.

2.3

Do dnia dzisiejszego nie zrealizowano w pełni tych ambitnych planów. Wewnętrzny rynek energii pozwolił dotąd zapewnić konsumentom większą elastyczność wyboru oraz bardziej konkurencyjne stawki w niektórych państwach, w ten sposób zamortyzował wzrost cen związany z podwyżką cen energii pierwotnej. Ponadto ułatwił stworzenie bardziej płynnego i przejrzystego rynku hurtowego, w ten sposób wzmacniając bezpieczeństwo dostaw w UE. W większości państw członkowskich ewolucję rynków energii charakteryzowało przejście z monopolów (krajowych lub regionalnych) do oligopolów, nadal krajowych lub regionalnych, z niewielką liczbą przypadków interakcji lub konkurencji między nimi.

2.4

Nowo utworzone narzędzia (giełdy, łączenie rynków energii…) obejmują jedynie niewielkie ilości energii – większość handlu odbywa się w głównej mierze na poziomie krajowym. Jeśli chodzi o energię elektryczną, konkurencja na poziomie produkcji pozostaje hipotetyczna w niektórych krajach: w 8 na 27 państw 80 % produkcji pozostaje pod kontrolą tradycyjnych operatorów. Biorąc zaś pod uwagę dominującą pozycję (a nawet w pewnych państwach wyłączność na dostawy) krajowych dostawców gazu, wewnętrzny rynek gazu pozostaje również w większości przypadków wirtualny.

2.5

Wewnętrzny rynek energii przypomina więc w chwili obecnej bardziej współistnienie pewnych praktyk, rynków i krajowych operatorów z tej dziedziny przemysłu, którzy – pod kontrolą krajowych organów regulacyjnych oraz Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki – stosują różne europejskie przepisy przyjęte prawie 20 lat temu, niż wspólną przestrzeń gospodarczą przynoszącą korzyści gałęziom przemysłu i konsumentom europejskim dzięki prawdziwej konkurencji. Jednakże te wybory energetyczne poszczególnych państw mają wpływ na ceny energii w krajach ościennych, a decyzje w tej dziedzinie nie mogą być podejmowane jednostronnie.

2.6

Stosowane ceny są zafałszowane poprzez dodatek lokalnych lub krajowych – nieprzejrzystych, niesymetrycznych i często nadmiernych – podatków. W niektórych przypadkach ceny wzrosły o 1 000 % w ciągu 15 lat, co w niezwykle dotkliwy sposób odbiło się na konsumentach indywidualnych i na gałęziach przemysłu o dużej intensywności energetycznej. Krajowe działania na rzecz promowania rozwoju energii odnawialnych nie podlegają koordynacji między państwami. W związku z tym, że energia tego typu jest trudna do kontrolowania i priorytetowa w przesyle, należy szybko wypracować nową formułę rynku europejskiego, gdyż w przeciwnym razie zarządzanie europejskim systemem energii elektrycznej zostanie osłabione. Bez względu na wybrany typ energii w państwach członkowskich należy prowadzić przejrzystą politykę udzielania pomocy (lub zwolnień), aby zagwarantować uczciwe postępowanie wszystkich podmiotów na rynku i zapewnić przestrzeganie zasad konkurencji UE w dziedzinie energii.

2.7

Rozpowszechniona w poszczególnych państwach praktyka taryf regulowanych nie dostarcza konsumentom dynamicznych sygnałów cenowych, które mogłyby prowadzić do zmniejszenia zużycia energii oraz do kontrolowania przez nich rachunków. Ta polityka nie gwarantuje także pokrycia rzeczywistych kosztów dostarczania lub produkcji energii. Ma to osłabiający wpływ na bilans przedsiębiorstw energetycznych i konieczne w perspektywie najbliższych dziesięcioleci inwestycje, zarówno w zakresie produkcji, jak i sieci.

2.8

Wreszcie, w wyniku niedostatecznego edukowania, informowania lub braku przejrzystości, wewnętrzny rynek energii w większości przypadków jest niezrozumiały dla obywateli/konsumentów europejskich, zarówno jeśli chodzi o jego cele, jak i sposoby działania. Pomimo tego, że teoretycznie od 1 lipca 2007 r. rynek konsumentów indywidualnych jest otwarty, w niektórych państwach chroniczny brak informacji i komunikacji ze strony państwa, organów regulacyjnych i operatorów przemysłowych spowodował bardzo nikły procent zmiany dostawców przez konsumentów.

3.1

W obliczu wielkich wyzwań stojących przed Europą (światowy kryzys gospodarczy, zmiana klimatu, zapewnienie bezpieczeństwa dostaw…) trzeba zapewnić więcej przejrzystości, elastyczności, wymienności energetycznej i powiązań między państwami członkowskimi, co przyniesie korzyści płynące z efektywności i solidarności oraz zwiększy optymizację realizowanych inwestycji.

3.2

EKES wyraźnie wspiera działania podjęte przez Komisję Europejską i uważa, że ukończenie realizacji prawdziwej wspólnej przestrzeni energetycznej obejmującej 500 mln konsumentów stanowi podstawowy czynnik przywrócenia wzrostu w Europie, wychodzący poza cel ustanowienia Europejskiej Wspólnoty Energetycznej. Obszerne zasoby energii – dzielonej i konkurencyjnej – są zdaniem EKES-u kluczowe dla rozwoju europejskiej gospodarki i tworzenia w niej miejsc pracy. Konkurencyjne ceny energii są niezbędne dla przemysłu w Europie, zarówno dla jego funkcjonowania, jak i dalszego rozwoju.

3.3

Należy w związku z tym zapewnić, aby – poza formalnym stosowaniem przepisów i dyrektyw przyjętych od grudnia 1996 r. – przestrzegano wymowy tekstów odnoszących się do wewnętrznego rynku energii oraz by państwa członkowskie promowały rzeczywistą konkurencję zarówno na poziomie regionalnym, krajowym, jak i europejskim. EKES popiera inicjatywy pozwalające usprawnić korzystanie i zwiększyć skuteczność sieci przesyłu energii poprzez przyspieszenie działań normalizacyjnych, koniecznych w związku ze znacznym rozwojem energii odnawialnych. Opowiada się za rozwojem połączeń międzysystemowych i łączeniem rynków energii oraz współpracą multilateralną, jak np. utworzenie Coreso (współpracy sieci elektrycznych w Europie Zachodniej) będącej zaczątkiem europejskiego ośrodka sterowania energią elektryczną.

3.4

Stosowanie regulowanych stawek w niektórych krajach – głównie z przyczyn politycznych – jest podejściem protekcjonistycznym, niezgodnym z interesami UE i nie pozwala na uwzględnianie rzeczywistego kosztu energii w postępowaniu konsumentów. Można ją dopuścić jedynie tymczasowo w odniesieniu do państw członkowskich, które tego sobie życzą. Należy wysyłać konsumentom i inwestorom sygnały cenowe odzwierciedlające rzeczywistą zmianę kosztów (w tym CO2), aby podejmowali decyzje dotyczące przyszłych wyborów w sposób przemyślany. Cena energii powiązana z rzeczywistymi kosztami stanowi jeden z czynników kontroli zużycia i wpływa na zmianę podejścia konsumentów, którzy w nowopowstającym modelu będą musieli wykazać się większą aktywnością.

3.5

Równocześnie należy wyjaśnić oraz przeprowadzić przegląd systemów opodatkowania lokalnych i krajowych sektorów energii, bardzo rozbieżnych w UE. Ciężar podatków i VAT-u związany z energią elektryczną rozciąga się od 4,7 % w Wielkiej Brytanii do 54,6 % w Danii, bez uwzględniania wartości energetycznej przypadającej na wyprodukowaną energię. EKES popiera inicjatywy Komisji Europejskiej na rzecz jednolitego, bardziej inteligentnego opodatkowania energii w Europie. W celu osiągnięcia tzw. celów 3x20 i spadku emisji dwutlenku węgla w perspektywie 2050 r. z 80 % do 95 %, należy ustanowić wspólne ramy fiskalne. Wówczas obciążenia podatkowe energii odnawialnych i energii pozyskiwanej ze źródeł kopalnych – wraz z ich wartością energetyczną oraz emisją CO2 w odniesieniu do każdego produktu – będą wyliczane w oparciu o obiektywną podstawę.

3.6

Zwalczanie ubóstwa/ubóstwa energetycznego, którym dotknięte jest 13 % gospodarstw domowych w UE, czyli 65 mln obywateli, stanowi nieodłączną część uruchomienia wewnętrznego rynku energii. Zasadę konkurencji, o której mowa we wstępnych celach, można stosować jedynie w interesie wszystkich konsumentów w UE. Oznacza to, że należy umieścić obywatela-konsumenta w centrum i szybko nakreślić europejską definicję ubóstwa energetycznego, a w perspektywie uruchomić – na wzór europejskiej polityki na rzecz pomocy regionalnej – krajowe działania pomocowe. Unia Europejska musi zapewnić rzeczywiste rozróżnienie miedzy zwalczaniem ubóstwa energetycznego – koniecznym i pilnym – a sprzecznym z wymową wspólnego rynku podejściem protekcjonistycznym przy ustalaniu stawek. EKES proponuje, by najbliższy szczyt europejski dotyczący energii w maju 2013 r. był poświęcony w pierwszej kolejności tej kwestii i położył podwaliny pod utworzenie europejskiej służby publicznej w zakresie energii.

3.7

Zdaniem EKES-u należy nadać priorytetowe znaczenie nauczaniu, informowaniu i przejrzystości w zakresie energii (1), dzięki czemu konsumenci będą mogli podejmować najbardziej rozsądne decyzje, zarówno z punktu widzenia ich korzyści finansowej, jak i efektywności energetycznej, i wybierać najtańszych dostawców. Unia Europejska powinna rozpocząć dużą kampanię informacyjną, aby wyjaśnić wspólne wyzwania i dostarczyć konsumentom europejskim w łatwy do zrozumienia i konkretny sposób niezbędne informacje.

3.8

Zdaniem EKES-u zaangażowanie konsumentów to warunek konieczny powodzenia systemu inteligentnego opomiarowania, który może poprawić efektywność energetyczną. Jednak pozostaje wiele nierozwiązanych kwestii takich jak ocena, czy potencjalne korzyści przeważają nad kosztami ponoszonymi przez konsumentów oraz kwestie związane z interoperacyjnością oraz ochroną danych osobowych. Problemy te należy rozwiązać jak najszybciej w interesie wszystkich użytkowników energii.

3.9

Przyszły europejski rynek energii nie powinien kierować się jedynie logiką podaży jak dotąd, ale zachęcać również do czasowego zmniejszenia zużycia energii zarówno w przemyśle, jak i w gospodarstwach domowych, czerpiąc korzyści z nowych funkcji związanych z inteligentnymi sieciami i licznikami. EKES popiera więc utworzenie na poziomie europejskim skoordynowanych mechanizmów zdolności wytwórczych, które mogą obniżyć zapotrzebowanie szczytowe, zapewnić bezpieczeństwo funkcjonowania europejskich systemów energii elektrycznej (szczególnie w okresach nagłego wzrostu zapotrzebowania) i wpływać na zmniejszenie zużycia energii.

3.10

EKES wzywa do przeprowadzenia prawdziwej debaty europejskiej na temat zmian energetycznych, związanych z tym wyzwań, kosztów i powiązań z państwami członkowskimi. Europa nie może stanowić zbioru 27 polityk energetycznych prowadzonych w egoistyczny sposób. Unia powinna być w stanie ocenić skutki wyborów podejmowanych w jednym państwie członkowskim dla innych państw. W tej kwestii kluczowy jest wkład społeczeństwa obywatelskiego. Korzystne jest istnienie rozmaitych forów. Należy rozpocząć prawdziwą, odpowiednio do europejskiego wymiaru, dyskusję europejską na temat energii z udziałem wszystkich zainteresowanych stron, szczególnie w państwach członkowskich.

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/30

1.1

Podobnie jak w innych opiniach, Komitet podkreśla z przekonaniem, że dla przeciwdziałania globalnej zmianie klimatu i dla podniesienia konkurencyjności europejskiego sektora lotniczego konieczne jest wypracowanie kompleksowego rozwiązania w zakresie handlu emisjami oraz stworzenie jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej wraz z szeregiem przepisów odpowiadających tym celom.

1.2

Komitet popiera zatem inicjatywę, która przewiduje moratorium na zastosowanie systemu ETS dla przewoźników lotniczych przybywających do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) lub go opuszczających, w oczekiwaniu na zakończenie światowych negocjacji.

1.3

Niemniej EKES uważa, że istotne jest by wszystkie regiony na świecie zgodziły się na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w odniesieniu do lotów wewnątrzregionalnych.

1.4

Komitet podkreśla zagrożenia dla konkurencyjności transportu europejskiego. Podczas moratorium przewidzianego dla Europejskiego Obszaru Gospodarczego pobierane będą opłaty od pasażerów lotów wewnątrzwspólnotowych, lecz nie od pozostałych.

1.5

Komitet apeluje zatem, by Rada i Parlament – przy wsparciu Komisji – dały silny impuls do znalezienia szybkiego rozwiązania w oparciu o całościowe podejście, unikając nieuzasadnionego niesprawiedliwego traktowania i zakłócania konkurencji ze szkodą dla rozwoju konkurencyjności i zatrudnienia, co jest wyraźnie sprzeczne z powszechnie akceptowaną strategią „Europa 2020”.

2.1

Dyrektywa nr 2008/101/WE, która od 2012 r. do europejskiego systemu handlu emisjami CO2 (Emissions Trading System) włącza również sektor lotniczy, w tym przedsiębiorstwa lotnicze spoza UE, została uznana za zgodną z prawem w ostatnim wyroku Trybunału Sprawiedliwości dotyczącym skargi niektórych północnoamerykańskich przewoźników lotniczych, którzy uważali, że jest ona niezgodna z umowami międzynarodowymi (1).

2.2

Według Trybunału „stosowanie w lotnictwie systemu handlu uprawnieniami do emisji nie narusza ani odnośnych zasad zwyczajowego prawa międzynarodowego, ani umowy »otwartego nieba« ”. W przepisach europejskich realizuje się zatem cele protokołu z Kioto, który przewidywał zawarcie umowy w sprawie emisji gazów cieplarnianych w sektorze lotniczym w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych ICAO (Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego).

2.3

W reakcji na postępy w negocjacjach międzynarodowych i w celu stworzenia wokół nich pozytywnej atmosfery Komisja zamierza tymczasowo wyłączyć loty pozaeuropejskie z systemu handlu emisjami.

2.4

System handlu emisjami przewiduje obecnie, że przedsiębiorstwom podlegającym obowiązkowi obniżenia emisji przyznane zostaną jednostki odpowiadające tonom CO2 , które mogą emitować, przy czym ich ilość będzie z roku na roku maleć. Przedsiębiorstwom, którym uda się obniżyć poziom emisji w stopniu większym niż to wymagane, zostaną przyznane jednostki, które będą mogły one odsprzedać mniej wzorcowym i bardziej potrzebującym przedsiębiorstwom. Począwszy od 2012 r. dyrektywa w sprawie ETS została poszerzona również o sektor lotniczy w odniesieniu do wszystkich lotów na lotniska UE i z tych lotnisk. Ustanowiono w niej obowiązek ewidencjonowania emisji i udziału w mechanizmie ETS, a termin pierwszego umorzenia uprawnień wyznaczono na kwiecień 2013 r.

2.5

By ułatwić osiągnięcie światowego porozumienia w ramach ICAO, konieczne było tymczasowe odstępstwo od dyrektywy wspólnotowej w sprawie ETS w celu zagwarantowania, że nie będzie się podejmować działań przeciwko operatorom statków powietrznych niespełniających wymogów dyrektywy w zakresie raportowania i zgodności z przepisami, które powstały przed 1 stycznia 2014 r. w odniesieniu do lotów przychodzących i wychodzących z UE, do portów lotniczych lub z portów lotniczych leżących poza UE.

2.6

Proponowane podejście może niemniej zmniejszyć konkurencyjność europejskiego transportu lotniczego w stosunku do transportu międzynarodowego w okresie recesji gospodarczej. „Zamrożenie” na rok przepisów w sprawie ETS, w oczekiwaniu na międzynarodowe przepisy dotyczące emisji pochodzących z transportu lotniczego (Market Based Mechanism (MBM) na szczeblu światowym), nie dotyczyłoby transportu lotniczego w Europie.

2.7

Aby uniknąć stwarzania niekorzystnych warunków i zakłócania konkurencji, Komitet uważa, że odstępstwo to powinno mieć ściśle tymczasowy charakter i stosować się wyłącznie do operatorów statków powietrznych, którzy nie otrzymali bezpłatnych uprawnień lub zwrócili wszystkie bezpłatne uprawnienia przyznane im w odniesieniu do tej działalności w 2012 r. Z tego samego powodu uprawnień tych nie należy uwzględniać do celu obliczania związanych z tym praw.

3.1

Wniosek dotyczący decyzji ma na celu:

3.2

Celem wniosku jest ponadto zapobieganie zakłóceniom konkurencji poprzez zastosowanie tego odstępstwa wyłącznie do operatorów statków powietrznych, którzy nie otrzymali bezpłatnych uprawnień lub zwrócili wszystkie bezpłatne uprawnienia przyznane im w odniesieniu do tej działalności w 2012 r.

4.1

W swej wcześniejszej opinii Komitet utrzymywał już, że dla europejskiego sektora lotniczego zasadnicze znaczenie ma zapewnienie:

„Utworzenie jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej ma również decydujące znaczenie dla zapewnienia konkurencyjności unijnego sektora lotniczego na rynku światowym” (2), zważywszy, że sektor lotniczy stanowi znaczący element gospodarki europejskiej, zapewniając transport 748 mln pasażerów i ponad 11 mln ton towarów rocznie, a także wnosząc wkład do PKB w wysokości 359 mld euro i zatrudniając ponad 5 mln osób.

4.2

Komitet popiera zatem decyzję o zastosowaniu moratorium na system ETS dla przewoźników lotniczych obsługujących loty przychodzące i wychodzące z EOG w celu zakończenia światowych negocjacji, ale uważa, że wszystkie regiony na świecie powinny zgodzić się na wprowadzenie systemu ETS, także w odniesieniu do lotów wewnątrzregionalnych.

4.3

Komitet podkreśla zagrożenia, które mogą powstać dla konkurencyjności transportu europejskiego. W okresie obowiązywania moratorium w sprawie systemu ETS pasażerowie lotów wewnątrzwspólnotowych będą musieli uiścić opłatę zgodnie ze słusznymi wymogami ochrony środowiska, podczas gdy pasażerowie z innych krajów nie będą mieli takiego obowiązku.

4.4

W świetle przedstawionych uwag Komitet domaga się, by na podstawie całościowego podejścia szybko znaleziono rozwiązanie, bez nieuzasadnionych szkód i zakłócania konkurencji. Brak kompleksowego rozwiązania w zakresie handlu emisjami stanowiłby bez wątpienia przeszkodę dla rynku europejskiego, który jako jedyny podlegałby tego rodzaju przepisom.

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/33

1.1

Komitet docenia fakt, że koncepcja oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) przyczyniła się do poprawy stanu środowiska w państwach członkowskich i całej UE.

1.2

Efektywność procesu podejmowania ważnych decyzji dotyczących oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko zależy w dużym stopniu od jakości i niezależności informacji wykorzystanych w dokumentacji OOŚ i od jakości całej procedury OOŚ. Podczas oceny jakości należy stosować zasadę proporcjonalności, tzn. jakości należy wymagać także od organów wydających zezwolenia po przeprowadzeniu konstruktywnego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim.

1.3

Komitet sądzi, że trzeba zwrócić uwagę na to, że w przypadku przedsięwzięć małych i średnich przedsiębiorstw niezbędne nakłady – zarówno finansowe, jak i przede wszystkim czasowe – mogą stanowić ograniczenie, zwłaszcza jeśli chodzi o wymagane rozwiązania alternatywne wobec danego przedsięwzięcia, w odniesieniu do których nie stosuje się zasady proporcjonalności.

1.4

Dyrektywa OOŚ powinna być stosowana w sposób elastyczny i proporcjonalny, tak by w przypadku przedsięwzięć o znanym lub wcześniej dowiedzionym nieznacznym oddziaływaniu na środowisko możliwe było połączenie procesów wydawania zezwoleń środowiskowych i procesów wydawania zezwoleń na budowę. EKES przyjmuje z zadowoleniem i popiera działania Komisji prowadzące do zwiększenia pewności prawa wśród uczestników procesu OOŚ.

1.5

EKES z ogromnym zadowoleniem odnosi się do propozycji ustalenia harmonogramu głównych etapów wymaganych w dyrektywie (konsultacji społecznych, decyzji dotyczącej preselekcji, ostatecznej decyzji w sprawie OOŚ) i wprowadzenia mechanizmu zapewniającego harmonizację i koordynację procesu OOŚ w całej UE.

1.6

Zdaniem EKES-u w decyzji dotyczącej oddziaływania projektu na środowisko powinno się przewidywać monitorowanie tylko w uzasadnionych przypadkach i w niezbędnym zakresie.

1.7

Jeśli chodzi o propozycję uwzględnienia „dostosowania OOŚ do nowych wyzwań”, EKES jest zdania, że takie rozszerzenie zakresu stosowania dyrektywy powinno dotyczyć wszelkich przedsięwzięć o spodziewanym oddziaływaniu na oceniane aspekty ochrony środowiska, przy czym istotną rolę powinna odgrywać zasada proporcjonalności i należy rozróżniać poszczególne etapy przygotowywania i realizacji proponowanego projektu.

1.8

EKES wspiera prawo obywateli do dostępu do informacji i udziału w procesie OOŚ. Jednocześnie jednak domaga się, by zasady realizowania procesu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko były określone tak, by nie mogło dojść do wykorzystywania postanowień dyrektywy OOŚ w celach korupcyjnych i w celu nadmiernego wydłużania terminów. EKES pragnie, by w interesie wszystkich zainteresowanych stron skargi były rozpatrywane w rozsądnym terminie.

2.1

Dyrektywa 2011/92/UE harmonizuje zasady oceny oddziaływania projektów na środowisko, wprowadzając minimalne wymogi, i w ten sposób przyczynia się do wysokiego poziomu ochrony środowiska i zdrowia ludzkiego.

2.2

Zmiana dyrektywy 2011/92/UE jest konieczna w celu poprawy jakości procedury oceny oddziaływania na środowisko, usprawnienia różnych etapów procedury oraz zwiększenia spójności i synergii z innymi przepisami i politykami unijnymi, a także strategiami i politykami opracowywanymi przez państwa członkowskie w obszarach wchodzących w zakres kompetencji krajowych.

2.3

Środki podjęte w celu uniknięcia, ograniczenia i, w miarę możliwości, zrównoważenia niekorzystnych skutków dla środowiska powinny pomóc zapobiegać obniżaniu jakości środowiska naturalnego i wszelkim stratom netto w zakresie różnorodności biologicznej zgodnie z zobowiązaniami przyjętymi przez Unię w związku z konwencją oraz celami i działaniami w ramach unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r.

2.4

Zmiana klimatu będzie nadal powodować szkody dla środowiska i zagrażać rozwojowi gospodarczemu. W związku z tym należy wspierać odporność ekologiczną, społeczną i gospodarczą Unii, aby w skuteczny sposób przeciwdziałać zmianie klimatu na całym terytorium Unii. Działania na rzecz dostosowania do zmiany klimatu i łagodzenia jej skutków należy uwzględnić w wielu sektorach unijnego prawodawstwa.

2.5

W okresie stosowania przepisów dyrektywy 2011/92/UE konieczne jest zapewnienie konkurencyjnych warunków biznesowych, zwłaszcza małym i średnim przedsiębiorstwom, w celu wygenerowania inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu, zgodnie z celami określonymi w komunikacie Komisji zatytułowanym „Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”.

2.6

Sprawozdanie o oddziaływaniu projektu na środowisko, które musi składać wykonawca, powinno zawierać ocenę rozsądnych rozwiązań alternatywnych wobec proponowanego projektu, w tym prawdopodobne zmiany stanu środowiska naturalnego w przypadku gdyby projekt nie został zrealizowany (scenariusz odniesienia), co pozwoli podnieść jakość procedury oceny i umożliwi uwzględnianie kwestii dotyczących środowiska na wczesnym etapie opracowania projektu.

2.7

W celu zapewnienia przejrzystości i odpowiedzialności właściwy organ powinien mieć obowiązek uzasadnienia swojej decyzji o udzieleniu zezwolenia na inwestycję i potwierdzenia, że uwzględnił w niej wyniki przeprowadzonych konsultacji i zebrane istotne informacje.

2.8

Należy wprowadzić harmonogramy różnych etapów oceny oddziaływania projektów na środowisko, co pomoże podnieść skuteczność podejmowania decyzji i zwiększyć pewność prawa, z uwzględnieniem charakteru, stopnia złożoności, lokalizacji i wielkości proponowanego projektu. Takie harmonogramy nie powinny w żadnym wypadku powodować naruszenia wysokich norm ochrony środowiska, w szczególności tych, które wynikają z innych przepisów unijnych dotyczących środowiska, ani też utrudniać skutecznego udziału społeczeństwa ani dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

3.1

Komitet docenia fakt, że koncepcja oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) przyczyniła się do poprawy stanu środowiska w państwach członkowskich i UE jako całości. Koncepcja ta stanowi przekrojowe narzędzie w polityce ochrony środowiska oraz systemie prawnym UE i państw członkowskich, który przekłada tę politykę na konkretne ramy regulacyjne.

3.2

Propozycja Komisji dotycząca dalszego ulepszenia systemu oceny oddziaływania projektów na środowisko opiera się na szerokich doświadczeniach zebranych w trakcie wykorzystania OOŚ przez 27 lat od czasu przyjęcia pierwszej dyrektywy (1). Odwołano się także do procesu konsultacji społecznych, a wnioski z tych konsultacji posłużyły do sformułowania proponowanych zmian i dostosowań przepisów ujednoliconej dyrektywy OOŚ 2011/92/EU (2) w celu wyeliminowania niedociągnięć, uwzględnienia zachodzących zmian i nowych wyzwań środowiskowych i społeczno-gospodarczych oraz zapewnienia jej zgodności z zasadami inteligentnych regulacji.

3.3

Efektywność procesu podejmowania ważnych decyzji dotyczących oddziaływania projektu na środowisko zależy w dużym stopniu od jakości informacji wykorzystanych w dokumentacji OOŚ i od jakości całej procedury OOŚ. Jakość należy określić w sposób obiektywny i wymagać jej zgodnie z zasadą proporcjonalności, tzn. odpowiednio do jakości i zakresu informacji dostępnych na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy. Oprócz jakości i niezależności informacji należy też wymagać kompetentności podmiotów zarządzających procesem oraz stale ją zwiększać, zwłaszcza po stronie organów wydających zezwolenia. EKES zauważa, że wydaje się pożądane, by określić, w jakich warunkach obywatele mogą domagać się przeprowadzenia drugiej ekspertyzy.

3.4

Chociaż nie można w tym przypadku stosować jednolitych wzorców, ponieważ chodzi tu o specyficzne interakcje między danym proponowanym przedsięwzięciem a jego otoczeniem, należy umocnić podstawowe zasady zapewniające wyższej jakości dane w celu ustalenia zasadniczych informacji, a także oceny potencjalnego oddziaływania, alternatywnych rozwiązań i, ogólniej mówiąc, jakości danych. Elastyczność oraz proporcjonalność wymogów muszą odgrywać decydującą rolę w skutecznych procesach OOŚ. Zasada ta jest także podstawowym warunkiem zwiększenia spójności z innymi instrumentami prawnymi UE oraz uproszczenia procedur w celu zmniejszenia niepotrzebnych obciążeń administracyjnych.

3.5

Wzmocnienie procesu wdrażania powinno być priorytetem i podlegać jednolitym ramom europejskim, zezwalającym jednak na niezbędną elastyczność i na dostosowywanie się, zwłaszcza do specyficznych lokalnych i regionalnych potrzeb w zakresie ochrony zdrowia i środowiska. Jednocześnie w przypadku oceny transgranicznego oddziaływania przedsięwzięć ramy te powinny być dostatecznie dobrze określone i zrozumiałe, aby można było zapobiec wejściu w grę nieuzasadnionych interesów.

3.6

Sporządzanie ocen na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym wymaga dostępu do wysokiej jakości danych na szczeblu strategicznym, co pozwoli określić kontekst oceny konkretnych projektów. Administracja państwowa musi określić, kto odpowiada za zestawienie danych i udostępnienie ich podczas procesu oceny wszystkim sektorom.

3.7

EKES docenia to, że Komisja na etapie przygotowań zajmowała się różnymi wariantami potrzebnych zmian dyrektywy OOŚ i po dokładnej analizie wniosek został przygotowany w oparciu o wariant zakładający, zgodnie z oceną skutków, proporcjonalne nakłady gospodarcze i proporcjonalne korzyści dla środowiska. Mimo to Komitet uważa, że trzeba zwrócić uwagę na to, że w przypadku przedsięwzięć małych i średnich przedsiębiorstw nakłady – zarówno finansowe, jak i przede wszystkim czasowe – mogą stanowić ograniczenie, zwłaszcza jeśli chodzi o wymagane rozwiązania alternatywne wobec danego projektu, które mogą oznaczać nawet jego likwidację.

3.8

Dyrektywa OOŚ powinna być stosowana w sposób elastyczny i proporcjonalny, tak by w przypadku przedsięwzięć o znanym lub wcześniej dowiedzionym i nieznacznym oddziaływaniu na środowisko możliwe było połączenie procesów wydawania zezwoleń środowiskowych i procesów wydawania zezwoleń na budowę, dzięki czemu w całym łańcuchu procesów wydawania zezwoleń nie będzie dochodziło do nadmiernych i zbędnych opóźnień. Zalecenie to jest naglące zwłaszcza obecnie, gdy zatwierdzane są sieci transeuropejskie, niezbędne do integracji rynku energii elektrycznej i gazu oraz rozwoju infrastruktury transportowej.

4.1

EKES z wyraźnym zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, by za pośrednictwem proponowanej zmiany dyrektywy OOŚ osiągnąć większą spójność norm prawnych UE, także dzięki doprecyzowaniu definicji, gdy jest to niezbędne. Wykonawca i właściwy organ powinni jednak zgodnie z zasadą proporcjonalności ocenić i wspólnie uzgodnić w odniesieniu do danego projektu wykaz odpowiednich informacji i kryteriów wyboru dla danego przedsięwzięcia/projektu, wymaganych w przypadku danej OOŚ.

4.2

EKES przyjmuje także z zadowoleniem ustalenie harmonogramu głównych etapów wymaganych w dyrektywie (konsultacji społecznych, decyzji dotyczącej preselekcji, ostatecznej decyzji w sprawie OOŚ) i wprowadzenie mechanizmu, który byłby swego rodzaju punktem kompleksowej obsługi OOŚ zapewniającym koordynację lub prowadzenie OOŚ łącznie z ocenami środowiskowymi. Przeciwskuteczne jest jednak umożliwienie organom publicznym dodania kolejnych trzech miesięcy do „podstawowych” trzech miesięcy przewidzianych na przeprowadzenie obowiązkowej preselekcji. Harmonizacja procesów w całej UE jest absolutnie niezbędna i wymóg wydania decyzji w okresie trzech plus jeden miesięcy zapewnia właściwemu organowi dostatecznie dużo czasu.

4.3

EKES popiera propozycję, by w wyjątkowych sytuacjach państwo członkowskie mogło nie wykorzystać OOŚ, gdy jest to konieczne i uzasadnione. Komitet przyjmuje także z zadowoleniem działania Komisji prowadzące do zwiększenia przejrzystości i odpowiedzialności oraz wymóg, by właściwy organ odpowiednio uzasadnił swą decyzję (czy to pozytywną, czy negatywną) dotyczącą danego przedsięwzięcia.

4.4

EKES przyjmuje z zadowoleniem i popiera działania Komisji prowadzące do zwiększenia pewności prawa wśród uczestników procesu oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ). EKES jest jednak przekonany, że aby osiągnąć ten cel, niezbędne jest ustalenie wiążących terminów nie tylko dla poszczególnych etapów procesu OOŚ, ale także dla zakończenia całego procesu i przyjęcia decyzji co do projektu przedsięwzięcia. Konieczne jest zwłaszcza ograniczenie ryzyka nadużyć w ramach poszczególnych etapów procesu OOŚ, które nadmiernie opóźniają wydanie decyzji i zmniejszają w ten sposób pewność prawa wśród uczestników procesu.

4.5

Jeśli chodzi o kwestię wykorzystywania rozwiązań alternatywnych, która była omawiana szeroko i w wielu miejscach, EKES zaleca, by postępować bardzo ostrożnie. Jest oczywiste, że tzw. wariant zerowy ma swe uzasadnienie i logikę, zwłaszcza w przypadku inwestycji w modernizację. Liczba wariantów przedsięwzięcia i szczegółowość ich opracowania powinny odpowiadać zakresowi i charakterowi przedsięwzięcia oraz powinny być z góry ustalone z właściwym organem publicznym.

4.6

Jeśli chodzi o poprawę wdrażania, konkretne dziedziny wymagające uwagi to m.in.:

4.7

Dalszym problemem jest wymóg dotyczący monitorowania. Zdaniem EKES-u w decyzji dotyczącej OOŚ powinno się przewidywać monitorowanie tylko w uzasadnionych przypadkach i w zakresie niezbędnym do śledzenia decydujących elementów wywierających wpływ na etapie przedsięwzięcia związanym z budową – zgodnie z art. 8 ust. 2 wniosku – jako że obowiązki w zakresie monitorowania na etapie eksploatacji przedsięwzięcia/instalacji określone zostały w obowiązujących przepisach prawnych dotyczących IPPC i przepisy te pozostają w mocy także w ramach np. dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych.

4.8

Jeśli chodzi o propozycję uwzględnienia „dostosowania OOŚ do nowych wyzwań”, EKES jest zdania, że takie rozszerzenie zakresu stosowania dyrektywy powinno dotyczyć wszelkich projektów o spodziewanym oddziaływaniu na oceniane aspekty ochrony środowiska. EKES zaleca, by wziąć pod uwagę następujące aspekty:

4.8.1

W dziedzinie ochrony różnorodności biologicznej oddziaływanie przedsięwzięć należy oceniać zarówno w sytuacji, gdy oddziaływanie to będzie miało charakter regionalny, jak i gdy będzie miało charakter lokalny. Podczas gdy inne instrumenty prawne chronią aspekty środowiska (np. parki narodowe, rezerwaty przyrody, „Natura 2000” itd.), istnieje wyraźne zapotrzebowanie na szerzej zakrojony proces oceny, taki jak realizowany w ramach OOŚ, którego dotyczą zarówno przepisy krajowe, jak i prawodawstwo unijne.

4.8.2

Zmiana klimatu jest zjawiskiem globalnym, które wywiera skutki na poziomie lokalnym i wymaga działań na szczeblu lokalnym. Ocena przedsięwzięć z punktu widzenia globalnego wpływu na zmianę klimatu oraz przeciwdziałanie zmianie klimatu to duże wyzwanie. Należy tu stosować zasadę proporcjonalności i zapewniać wytyczne na poziomie krajowym i lokalnym. W dziedzinie ochrony klimatu ocena powinna zatem skupiać się na faktycznym bezpośrednim oddziaływaniu przedsięwzięć na lokalny klimat (użytkowanie gruntów, zasoby wodne itp.) oraz oddziaływaniu o wymiarze regionalnym. EKES uważa za istotną także kwestię oceny możliwości łagodzenia oczekiwanych skutków zmiany klimatu (lokalnych, regionalnych i globalnych).

4.8.3

EKES zwraca przy tym uwagę na to, że proponowane kryterium – emisje gazów cieplarnianych – służące do oceny oddziaływania danego przedsięwzięcia na globalne zmiany klimatyczne nie jest wystarczające. Z tego względu EKES zaleca, aby udostępnić wskazówki w sprawie realizacji tego aspektu oraz by uwzględniać ocenę oddziaływania na zmianę klimatu także na etapie dokonywania strategicznej oceny oddziaływania planów i programów na środowisko.

4.8.4

Ocena ryzyka katastrof nie powinna być nakierowana na czysto hipotetyczne przypadki czy ich hipotetyczne kombinacje. Taka ocena zgodna z zasadą proporcjonalności nie jest zasadniczo nowym wymogiem, o ile nadal będziemy zajmować się możliwymi przewidywalnymi klęskami żywiołowymi (powodziami, rozległymi pożarami, trzęsieniami ziemi itp.).

4.8.5

EKES uważa, że w łańcuchu procesów wydawania zezwoleń potrzebna jest ocena oszczędnego wykorzystywania zasobów naturalnych w ramach OOŚ. Oszczędne wykorzystywanie zasobów naturalnych jest nieodłączną wewnętrzną zasadą, która musi rządzić każdym przedsięwzięciem, by mogło ono mieć szanse na realizację, jednakże utrata różnorodności biologicznej świadczy o tym, że mimo wszystko niezbędne są dalej idące działania proaktywne. Niemniej na etapie OOŚ nie ma wystarczających informacji do dokonania takiej oceny. Potrzebne są wskazówki i odpowiednie informacje, aby ocenić ten aspekt OOŚ. Choć ocena zużycia surowców, zasobów naturalnych i energii jest w przypadku inwestycji produkcyjnych przedmiotem zintegrowanych pozwoleń wydawanych zgodnie z dyrektywą w sprawie emisji przemysłowych, nie rozwiązało to problemu utraty różnorodności biologicznej.

4.9

EKES wspiera prawo obywateli do dostępu do informacji i udziału w procesie OOŚ. Jednocześnie jednak domaga się, by zasady prowadzenia procesu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko były określone tak, by nie mogło dojść do wykorzystywania postanowień dyrektywy OOŚ w celach korupcyjnych i w celu nadmiernego wydłużania terminów. Okres 27 miesięcy na wydanie decyzji jest zwyczajnie nie do przyjęcia i dyskwalifikuje UE jako przestrzeń gospodarczą odpowiednią do nowych inwestycji.

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/41

1.1

EKES uważa za rzecz słuszną i pilną zagwarantowanie trwałości gatunków głębinowych i ochrony dna morskiego. Jest to złożony problem, którego rozwiązanie musi opierać się na kompleksowych danych i gruntownej analizie naukowej. Należy przyjąć podejście ostrożnościowe, aby zapobiec stosowaniu narzędzi połowowych, których skutki nie są do końca zbadane i które mogą spowodować długoterminowe szkody.

1.2

Ponadto EKES jest zdania, że wszelkie zmiany, jakie miałyby zostać wprowadzone w odniesieniu do tych rodzajów połowów, powinny uwzględniać zasadę zrównoważonego rozwoju zarówno w zakresie środowiska naturalnego, jak i w dziedzinie społeczno-gospodarczej, ponieważ od tej działalności połowowej zależy bardzo wiele miejsc pracy, nie tylko na morzu, lecz także na lądzie, a w ostatecznym rozrachunku również trwałość społeczności nadbrzeżnych. Podczas opracowywania stosownych systemów kontroli działalności połowowej, podobnie jak podczas wdrażania i egzekwowania ich w drodze współpracy, należy prowadzić konsultacje i negocjacje ze wszystkimi zainteresowanymi stronami.

1.3

Zdaniem EKES-u włączenie do rozdziału „Upoważnienia do połowów” artykułu poświęconego wycofywaniu tych upoważnień, zawartego obecnie w rozdziale na temat kontroli, zwiększyłoby spójność wniosku i pozwoliłoby uniknąć wszelkich ewentualnych nieporozumień co do roli wymienionych w tym artykule obserwatorów naukowych, których w żadnym razie nie należy postrzegać jako kontrolerów.

1.4

EKES ponownie podkreśla, że wszelkie przyjmowane w tej dziedzinie środki muszą opierać się na wynikach badań naukowych, które jak dotąd przyniosły doskonałe efekty.

2.1

W ramach podjętej przez Komisję Europejską reformy wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb) (1), zainaugurowanej zieloną księgą w 2009 r. (2), wprowadzono dalsze zmiany do rozporządzeń regulujących zastosowanie WPRyb w odniesieniu do konkretnych obszarów lub gatunków. W ten kontekst wpisuje się będący przedmiotem niniejszej opinii wniosek, który poniekąd może oznaczać, iż w odniesieniu do połowów głębinowych na północno-wschodnim Atlantyku wprowadza się zmiany (w szczególności zasady zrównoważonego rozwoju i badań naukowych jako podstawy dla działalności połowowej), które ogólnie należy ustanowić dla WPRyb.

2.2

Zawarta w nowym wniosku zmiana rozporządzenia (WE) nr 2371/2002 Rady z dnia 20 grudnia służy z jednej strony wdrożeniu przyjętych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucji 61/105 i 64/72, w których wezwano państwa i regionalne organizacje ds. rybołówstwa do przyjęcia środków w celu zapewnienia ochrony wrażliwych ekosystemów głębinowych przed wszelkimi szkodliwymi skutkami działalności połowowej, a tym samym odpowiedzialnej eksploatacji zasobów jako powszechnej zasady jakiegokolwiek rodzaju działalności. Z drugiej strony Komisja uznaje konieczność wyeliminowania pewnych niedociągnięć stwierdzonych w związku ze stosowaniem obecnego rozporządzenia w jego okresie obowiązywania.

2.3

Mając na uwadze problemy stwierdzone w związku z praktycznym stosowaniem rozporządzenia (WE) nr 2371/2002, Komisja w międzyczasie opublikowała szereg przepisów, które w pewnym stopniu dostosowywały treść rozporządzenia.

2.4

Można tu wymienić komunikat z 29 stycznia 2007 r., w którym mowa o stadach ryb występujących w warstwach głębinowych oraz o rozbieżności między ustalonymi wartościami TAC a faktyczną skalą połowów i w którym wskazano, że przyczyną tego stanu rzeczy jest po części brak rzetelnej podstawy wiedzy naukowej, zarówno w odniesieniu do gatunków wymienionych w rozporządzeniu, jak i do rzeczywistej zdolności połowowej flot działających na północno-wschodnim Atlantyku, których kwoty zostały ustalone jeszcze przed przyjęciem rozporządzenia. W komunikacie uznano również, że niezbędne są monitorowanie i kontrola tych połowów za pomocą systemów VMS (satelitarny system monitorowania statków).

2.5

W rozporządzeniu (WE) nr 199/2008, w którym ustanowiono wspólnotowe ramy gromadzenia danych, zarządzania nimi i ich wykorzystywania w sektorze rybołówstwa, w pewnej mierze podjęto propozycje Komisji dotyczące stworzenia wspólnotowego programu na rzecz wdrożenia zarządzania rybołówstwem i jego kontroli w oparciu o analizy naukowe.

2.6

Wreszcie, przyjęto także rozporządzenie (UE) nr 1262/2012, w którym określono uprawnienia do połowów niektórych gatunków w warstwach głębinowych na lata 2013–2014, wypełniając tym samym obowiązek ustalania dwuletnich planów połowów. W rozporządzeniu tym określono poziomy TAC oraz, co ważniejsze, ich podział.

3.1

Punktem wyjścia jest stwierdzenie braku satysfakcjonujących wyników w zakresie realizacji celów rozporządzenia (WE) nr 2347/2002, w szczególności jeżeli chodzi o:

3.2

EKES uważa, że mnożenie się dyrektyw w tej sprawie od 2003 r., kiedy to weszło w życie rozporządzenie, mogło mieć negatywne skutki, ekologiczne i gospodarcze, dla statków rybackich. Dlatego też, jako zasadę ogólną w dyskusji nad nowym wnioskiem, należy skupić się na uproszczeniu, stabilności przepisów i pewności prawa dla państw członkowskich oraz zainteresowanych podmiotów społeczno-gospodarczych.

3.3

Stada głębinowe mogą stanowić połowy docelowe lub przyłowy prowadzone przy okazji innych połowów. Ogólny cel wniosku polega na jak największym zapewnieniu zrównoważonej eksploatacji tych stad przy ograniczeniu oddziaływania połowów na środowisko oraz poprawie bazy informacji służącej do prowadzenia ocen naukowych. Jako instrumenty służące osiągnięciu tego celu ustanowiono szereg środków wymienionych w dalszej części.

3.4.1

Jako normę ogólną, uprawnienia do połowów ustanawia się na takim poziomie eksploatacji odnośnych gatunków, który jest zgodny z maksymalnym podtrzymywalnym połowem. Aby osiągnąć ten zrównoważony poziom, wprowadza się różne środki: po pierwsze ustanawia się system upoważnień do połowów, w ramach którego każdy operator musi zadeklarować gatunek docelowy spośród tych, które znajdują się w ustalonych wykazach. EKES stwierdza, że wykazy zamieszczone w obecnym wniosku, oparte o umowy NEAFC (Komisji ds. Rybołówstwa Północno-Wschodniego Atlantyku), są szersze w stosunku do obecnych i obejmują połowy, które nie figurują w rozporządzeniu w sprawie wód głębinowych. Po drugie podkreśla się znaczenie informacji naukowej, choć warto zauważyć, że większość państw członkowskich dysponuje instytucjami i środkami naukowymi, które umożliwiły przeprowadzenie wzorcowych prac wykorzystywanych w prowadzeniu zrównoważonych połowów.

3.4.2

Upoważnienia do połowów są obowiązkowym wymogiem w przypadku prowadzenia połowów głębinowych; po 2-letnim okresie przejściowym wejdzie zakaz stosowania narzędzi połowowych (włoków dennych i sieci skrzelowych). Statki poławiające inne gatunki docelowe mają dostęp do tych obszarów na podstawie upoważnienia do połowów, w którym wskazano gatunki głębinowe jako przyłowy do określonego progu.

3.4.3

Obecnie niektóre gatunki (np. smuklicy czy homarca) mogą być skutecznie poławiane tylko za pomocą włoków. Zakaz takich połowów w bardzo krótkim terminie i bez negocjacji z zainteresowanymi stronami może przynieść straty finansowe i utratę miejsc pracy w tym sektorze. EKES uważa, że lepsza wiedza naukowa i kontrolowane połowy tych gatunków, wraz z innymi środkami technicznymi i wspomagającymi, pozwolą na zrównoważoną eksploatację tych gatunków z punktu widzenia środowiskowego, społecznego i gospodarczego. W tym kontekście należałoby poprzeć rozpowszechnienie nowych rodzajów narzędzi wraz z rozwiązaniami technicznymi, które pozwolą na zastąpienie obecnie stosowanych włoków dennych innymi metodami połowów głębinowych.

3.5.1

Cel ten stale pojawia się w ramach WPRyb: bez wiedzy naukowej na temat środowiska morskiego i jego siedlisk nie można określić poziomów eksploatacji zgodnych z ich zrównoważonym wykorzystaniem. Zarządzanie rybołówstwem musi opierać się na poziomach określonych dla maksymalnego podtrzymywalnego połowu.

3.5.2

Już w opinii w sprawie zielonej księgi i późniejszych opiniach w tej sprawie, EKES opowiedział się za poprawą wiedzy naukowej na temat środowiska morskiego i stanu stad, oraz zaproponował, by to regionalne organizacje ds. rybołówstwa koordynowały badania i zbieranie danych.

3.5.3

EKES podtrzymuje ponadto propozycję wysuniętą w opinii w sprawie finansowania WPRyb (3), by działalność tę prowadziły niezależne instytucje naukowe oraz rybacy i ich organizacje. W tym duchu ponownie podkreśla potrzebę ustawicznego szkolenia w celu wspierania kapitału ludzkiego, a zwłaszcza zachęcania młodych badaczy do zajmowania się tematyką morską.

3.6.1

Zgodnie z treścią wniosku ograniczenia połowowe, które obecnie mogą być ustanawiane w formie ograniczeń nakładu połowowego, jak i limitów połowowych, będą w przyszłości ustanawiane wyłącznie jako ograniczenia nakładu połowowego. W tym kontekście EKES ponownie stwierdza, że wszelkie ograniczenia muszą być uzasadnione podstawami naukowymi.

3.6.2

Państwa członkowskie ustanowią środki mające na celu uniknięcie zwiększenia zdolności połowowej oraz przyłowów gatunków wrażliwych, jak też zapobieganie odrzutom.

3.6.3

Aby uniknąć dyskryminacji rybaków z UE podlegających kwotom lub ograniczeniom nakładu połowowego, podczas gdy ich konkurenci z innych krajów mogą dokonywać połowów bez ograniczeń, EKES wzywa Komisję do stałych wysiłków na rzecz zawierania regionalnych umów w sprawie konserwacji zasobów, wiążących dla wszystkich stron.

4.1

EKES zgadza się z Komisją co do następujących elementów wniosku:

4.2

Z drugiej strony EKES uznaje, że włoki denne mogą stanowić zagrożenie nie tylko dla gatunków głębinowych, lecz także dla dna morskiego na obszarach wrażliwych. Jednakże nie należy demonizować tego narzędzia, gdyż odpowiednio stosowane jest ono jedynym sposobem eksploatacji innych gatunków bez uszczerbku dla ich trwałości. EKES proponuje ustanowienie kryteriów naukowych w celu określenia ograniczeń jego zastosowania.

4.3

Wreszcie, EKES uważa, że wniosek zmierza w dobrym kierunku, lecz powinien zapewniać odpowiednią równowagę między ochroną siedlisk i gatunków wrażliwych a zrównoważoną eksploatacją zasobów pod względem gospodarczym, społecznym i ekologicznym. W związku z tym uważa, że zakaz stosowania włoków połowowych (włoków dennych i sieci skrzelowych) może być niewspółmierny, jeśli nie weźmie się pod uwagę ocen naukowych.

4.4

Jako alternatywę dla tego zakazu EKES proponuje przestrzeganie międzynarodowych wytycznych FAO dotyczących zarządzania dalekomorskimi połowami głębinowymi, których zastosowanie zostało ocenione pozytywnie na szczeblu międzynarodowym przez Organizację Narodów Zjednoczonych, a przede wszystkim przez Unię Europejską. Jednocześnie przyjmuje z zadowoleniem fakt, że Komisja uznała potrzebę wsparcia finansowego dla wymiany narzędzi połowowych i szkolenia załóg. Wsparcie to powinno być dostosowane do sytuacji związanej z kryzysem gospodarczym i społecznym w Europie.

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/44

1.1

EKES przyjmuje z zadowoleniem ustanowienie ogólnych wytycznych dotyczących polityk gospodarczych państw członkowskich, których walutą jest euro, jako spójnych ram niezbędnej pogłębionej integracji oraz lepszej i skuteczniejszej koordynacji.

1.2

Komitet popiera także sformułowanie zaleceń dostosowanych do poszczególnych krajów oraz środki oceny ich realizacji. Umożliwi to uwzględnienie różnic pod względem możliwości gospodarczych oraz różnych przyczyn kryzysu, w zależności od konkretnego kraju.

1.3

EKES pragnąłby jednakże wykorzystać to zalecenie w sprawie realizacji głównych kierunków polityki gospodarczej jako okazję do podkreślenia potrzeby zreformowania koncepcji polityki gospodarczej, zwłaszcza w związku z oczekiwanym w 2014 r. nowym wydaniem wytycznych. Komitet uważa, że stosowany obecnie zestaw środków polityki makroekonomicznej jest niewłaściwie wyważony, gdyż pomija znaczenie popytu i sprawiedliwego podziału dóbr. Widać, że niektóre wysiłki na rzecz reform prowadzą do stabilizacji rynków finansowych, co przy obecnym podejściu do polityki gospodarczej powinno umożliwić położenie większego nacisku na strategię na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Jednakże nie udało się jeszcze w pełni odbudować skutecznego funkcjonowania sektora bankowego i rynków finansowych. Jednocześnie zaś polityka oszczędnościowa nie pozwala także na żaden wiarygodny program polityki ekspansywnej na rzecz ograniczenia zadłużenia państwa i bezrobocia. Wręcz przeciwnie, kryzys pogłębił się: zamiast wychodzenia z kryzysu, strefa euro ponownie znalazła się w recesji, co miało nie tylko daleko idące konsekwencje gospodarcze, ale także przede wszystkim konsekwencje społeczne. W długim okresie niedocenianie tych konsekwencji społecznych stwarza jeszcze większe zagrożenie dla wzrostu gospodarki europejskiej.

1.4

Wysiłki w ramach polityki krajowej podejmowane na rzecz stabilizacji są skazane na niepowodzenie w sytuacji, gdy wpływają na nie w sposób niekorzystny wydarzenia na rynkach finansowych oraz działania o charakterze spekulacyjnym. Dlatego też Komitet wzywa do – skoordynowanego na poziomie G-20 – bardziej restrykcyjnego uregulowania rynków finansowych, z uwzględnieniem równoległego systemu bankowego, a także do zmniejszenia skali systemu finansowego, tak aby ponownie odpowiadał on potrzebom gospodarki realnej. EKES wzywa do „odnowy gospodarki realnej” w Europie, tak aby jej centralnym elementem stała się ponownie działalność przedsiębiorcza, będąca przeciwieństwem działań prowadzonych w celach spekulacyjnych.

1.5

Wiarygodna sieć bezpieczeństwa oparta na zasadach solidarności i solidnym fundamencie zdobytego zaufania mogłaby zagwarantować, że wszelkie spekulacje prowadzone na niekorzyść krajów przeżywających problemy będą się wydawać niewarte zachodu, co pozwoli obniżyć koszty finansowania tych krajów. Wspólne europejskie obligacje oraz ograniczenie zależności od agencji ratingowych mogą także przyczynić się do obniżenia kosztów finansowania krajów przeżywających kryzys.

1.6

Środki konsolidacji finansów publicznych, które są potrzebne z różnych powodów, między innymi ze względu na koszty wspierania banków, środki ożywiania koniunktury, a w niektórych krajach z uwagi na pęknięcie bańki w mieszkalnictwie i budownictwie, są w różnym stopniu pilne, w związku z czym wymagają szerszej i elastyczniejszej perspektywy czasowej. Ponadto muszą one uwzględniać efekty popytowe i zostać dostosowane do celów strategii „Europa 2020” w zakresie polityki społecznej i polityki zatrudnienia. Wzrost gospodarczy i zatrudnienie są bowiem kluczowymi czynnikami pomyślnej konsolidacji. Niski poziom deficytu budżetowego jest przede wszystkim wynikiem pomyślnego rozwoju ogólnogospodarczego i rozsądnego rządzenia, a nie ich warunkiem.

1.7

Trwała konsolidacja budżetowa musi być wyważona i uwzględniać równowagę pomiędzy efektami popytowo-podażowymi z jednej strony oraz pomiędzy wydatkami i dochodami z drugiej strony. Komitet wskazuje z naciskiem, że zintegrowane ramy polityki budżetowej (unia fiskalna) dotyczą nie tylko wydatków publicznych, lecz także dochodów publicznych. Komitet apeluje o ogólne przemyślenie nie tylko systemów wydatków, lecz także systemów podatkowych pod kątem sprawiedliwego podziału. Wskazuje na szereg możliwych środków na rzecz zwiększenia wpływów z podatków, aby zagwarantować pożądany poziom finansowania systemów socjalnych i przyszłościowych inwestycji sektora publicznego. Pożądana byłaby także harmonizacja podstaw opodatkowania i systemów podatkowych w oparciu o dogłębne analizy różnych systemów gospodarczych w UE. Pozwoliłaby ona uniknąć zakłóceń konkurencji w UE i zapobiegłaby dalszej erozji dochodów publicznych na skutek wyścigu w obniżaniu podatków.

1.8

Komitet apeluje o przeprowadzenie ponownej oceny mnożników fiskalnych w świetle znaczących badań międzynarodowych, które sugerują, że podczas recesji mnożniki te różnią się w poszczególnych krajach i mają o wiele bardziej niekorzystny wpływ na wzrost gospodarczy i zatrudnienie, niż dotychczas sądzono. Polityka powinna w większym stopniu wykorzystywać fakt, że ujemne mnożniki dochodu i zatrudnienia spowodowane czynnikami po stronie dochodów są z reguły mniejsze niż w przypadku czynników związanych z obniżeniem wydatków, zwłaszcza gdy czynniki po stronie dochodów dotyczą grup społecznych o niższej skłonności do konsumpcji. Dzięki temu mogą powstać możliwości tworzenia miejsc pracy i generowania popytu poprzez restrukturyzację mającą neutralny wpływ na budżet, w wyniku której uwolnione zostają zasoby na podejmowanie ekspansywnych środków, np. w programach oświaty i zatrudnienia, a także na inwestycje w przemysł, badania naukowe i usługi socjalne. To zaś z kolei przyczynia się do pilnie potrzebnej poprawy zaspokojenia pilnych potrzeb w zakresie zwiększenia zaufania między przedsiębiorstwami a konsumentami.

1.9

Zwłaszcza w państwach posiadających nadwyżkę takie ekspansywne środki pobudzają także wzrost przywozu. Koordynacja wspomnianych środków na poziomie całej UE byłaby znacznie efektywniejsza, ponieważ wskaźnik importu strefy euro (tzn. wobec krajów trzecich) jest znacząco niższy niż w przypadku każdej gospodarki traktowanej oddzielnie.

1.10

W związku z potrzebą uzyskania niezbędnej symetrii, przy likwidowaniu nierównowagi w handlu zagranicznym państwa posiadające nadwyżkę powinny inwestować zyski ze swojego eksportu w przedsięwzięcia przynoszące korzyści szerokim kręgom społeczeństwa. Taki wzrost efektywnego popytu krajowego przyczyniłby się także do zmniejszenia ich „deficytów importowych”.

1.11

Oprócz niezbędnego nowego zestawu środków polityki makroekonomicznej także reformy strukturalne możliwe do przyjęcia ze społecznego punktu widzenia mogą wzmocnić popyt i poprawić efektywność gospodarki.

1.12

Zasadniczo skoncentrowanie się na konkurencyjności cenowej jako na sposobie zmniejszenia zewnętrznych nierównowag gospodarczych, która w wielu przypadkach jest związana z dążeniem do obniżenia płac, nie prowadzi do celu. Jednoczesne ograniczanie płac we wszystkich krajach strefy euro z myślą o zwiększaniu wywozu wywołuje nie tylko poważne konsekwencje w zakresie redystrybucji, lecz także ogranicza całkowity popyt i prowadzi do spirali spadku, na czym tracą wszystkie kraje.

1.13

Komitet ponawia swój apel o politykę płacową, która w pełni wykorzystuje możliwości w zakresie wydajności i odrzuca wszelkie wymogi nałożone przez państwo oraz ingerowanie w autonomiczną politykę zbiorowych układów pracy jako działania całkowicie niedopuszczalne.

1.14

Pozostałe czynniki kosztów, które często są ważniejsze niż płace, w większości pozostają niedocenione. Nie uwzględnia się nawet znaczenia pozacenowych czynników konkurencyjności. Europa odniesie sukces w globalnym współzawodnictwie tylko wtedy, gdy będzie stosować strategię polegającą na tworzeniu wartości dodanej odznaczającej się wysoką jakością (tzw. high road strategy). Strategia polegająca na rywalizowaniu z innymi regionami świata pod względem zmniejszania kosztów (low road strategy) byłaby skazana na niepowodzenie.

1.15

Ogólnie rzecz biorąc, europejski model społeczny ułatwił walkę z kryzysem poprzez automatyczne stabilizatory systemu zabezpieczenia społecznego, przyczyniające się do zwiększania popytu i zaufania. Nałożenie ograniczeń na ten system kryje w sobie niebezpieczeństwo wejścia w głęboką depresję, tak jak miało to miejsce w latach trzydziestych ubiegłego wieku.

1.16

Komitet opowiada się ogółem za zwiększeniem roli partnerów społecznych na szczeblu krajowym i europejskim i za ściślejszą ogólnoeuropejską koordynacją polityki płacowej, np. poprzez podniesienie rangi dialogu makroekonomicznego, który także należy wprowadzić do strefy euro. W przeglądzie wytycznych powinno się uwzględnić fakt, że kraje, w których partnerstwo społeczne funkcjonuje prawidłowo, potrafią łagodzić wpływ kryzysu lepiej niż inne kraje.

1.17

Komitet apeluje także ponownie o to, by partnerzy społeczni i inne organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie możliwie wcześnie i możliwie wszechstronnie były angażowane w kształtowanie polityki. Niezbędne zmiany i reformy wróżą powodzenie i zostaną zaakceptowane jedynie wtedy, gdy rozłożenie obciążeń zostanie uznane za sprawiedliwe.

1.18

Podsumowując, Europa potrzebuje nowego modelu wzrostu, który będą charakteryzowały środki na rzecz walki z niedopuszczalnym poziomem bezrobocia oraz wystarczający margines dla inwestycji zorientowanych na przyszłość i inwestycji o charakterze społecznym i ekologicznym, które generują wzrost i popyt. W oparciu o reorganizację polityki budżetowej i poprzez zapewnienie odpowiedniego poziomu dochodów uwzględniającego sprawiedliwość podziału, systemy społeczne muszą ulec wzmocnieniu w celu zwiększenia wydajności i ustabilizowania popytu i zaufania. Model wzrostu tego typu umożliwi także trwałą konsolidację finansów publicznych.

2.1

Zalecenie Rady z 13 lipca 2010 r. w sprawie ogólnych wytycznych dla polityki gospodarczej państw członkowskich i Unii zawiera następujące wytyczne, które pozostaną bez zmian do roku 2014, tak aby można było położyć główny nacisk na ich realizację:

—   wytyczna 1: zapewnienie jakości i stabilności finansów publicznych;

—   wytyczna 2: rozwiązanie problemu nierównowagi makroekonomicznej;

—   wytyczna 3: zmniejszenie nierównowagi w strefie euro;

—   wytyczna 4: optymalizacja pomocy na rzecz badań i rozwoju oraz innowacji, wzmocnienie trójkąta wiedzy i uwolnienie potencjału gospodarki cyfrowej;

—   wytyczna 5: bardziej efektywne korzystanie z zasobów i ograniczenie emisji gazów cieplarnianych;

—   wytyczna 6: poprawa otoczenia biznesu i środowiska konsumenckiego oraz modernizacja i rozwój bazy przemysłowej, aby zapewnić funkcjonowanie rynku wewnętrznego w pełnym zakresie.

2.2

W związku z tym w dniu 30 maja 2012 r. Komisja przedstawiła najnowsze „Zalecenie dotyczące zalecenia Rady w sprawie wdrażania ogólnych wytycznych dotyczących polityk gospodarczych państw członkowskich, których walutą jest euro”, zawierające aktualizację zaleceń dotyczących ogólnych kierunków polityki gospodarczej w strefie euro. Ponadto sporządzono zalecenia dla wszystkich poszczególnych 27 państw członkowskich UE. Rada Unii Europejskiej przyjęła odpowiednie dokumenty w dniu 6 lipca 2012 r.

3.1

EKES przyjmuje z zadowoleniem wysiłki Komisji na rzecz ustanowienia spójnych ram w celu lepszego skoordynowania europejskiej polityki gospodarczej, które jest pilnie potrzebne. Ma to decydujące znaczenie dla powrotu na ścieżkę trwałego wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Istnieje niebezpieczeństwo, że środki, które mogą być przydatne w zmniejszaniu nierównowagi w pojedynczym kraju, przyniosą efekty odwrotne od zamierzonych w strefie euro jako całości.

3.2

Dlatego też potrzebne jest ogólnoeuropejskie podejście, europejskie myślenie i proeuropejska mentalność. Komitet podziela zatem stanowisko Komisji, zgodnie z którym autentyczna współpraca gospodarcza, przynajmniej w ramach Eurogrupy, wymaga pogłębionej integracji oraz lepszej i skuteczniejszej koordynacji. Należy przy tym uwzględnić różnice w potencjale gospodarczym państw członkowskich (wielkość i wzrost PKB, stopy bezrobocia i tendencje na rynku pracy, wielkość i struktura deficytu budżetowego i długu publicznego, wydatki na badania i rozwój, wydatki na cele socjalne, bilans obrotów bieżących, zaopatrzenie w energię itp.).

3.3

Trwający od 2008 r. kryzys rozpoczął się w USA i przekształcił się w kryzys ogólnoświatowy. W jego konsekwencji stało się oczywiste, że konstrukcja unii walutowej opierała się na nadmiernej wierze w siły rynkowe i nie była w stanie odpowiednio radzić sobie z niebezpieczeństwem wystąpienia nierównowag. Jak wynika z tendencji utrzymujących się w budżetach państw strefy euro do 2008 r., brak dyscypliny budżetowej nie był ogólnie rzecz biorąc przyczyną kryzysu.

Stosunek długu publicznego do PKB w % (źródło: AMECO 2012/11)

3.4

Zwykle w strefie euro wzrost poziomu deficytu lub długu miał miejsce dopiero w następstwie intensywnego zastosowania środków publicznych w celu ratowania systemu finansowego oraz stymulowania popytu i rynku pracy, które załamały się z powodu kryzysu finansowego (1), oraz w następstwie malejących dochodów państwa, głównie z uwagi na spadek zatrudnienia. Aspekt ten ma szczególne znaczenie dla rozwoju strategii polityki gospodarczej, gdyż niewłaściwa diagnoza doprowadzi do niewłaściwej terapii. Dlatego też EKES przyjmuje zasadniczo z zadowoleniem rozróżnienie pomiędzy poszczególnymi krajami, gdy chodzi o ocenę realizacji wytycznych. Nie można stosować „jednej miary dla wszystkich”, gdyż przyczyny kryzysu są także bardzo zróżnicowane w zależności od kraju.

3.5

Jednakże EKES chciałby wykorzystać tę okazję do podkreślenia konieczności zmiany koncepcji polityki gospodarczej. Dotyczy to nie tylko corocznych przeglądów, lecz ma także szczególne znaczenie dla następnej wersji wytycznych dla polityki gospodarczej w 2014 r.

3.6

W 2012 r. kryzys w Europie trwał już piąty rok. Krótko po określeniu obecnych wytycznych Komisja Europejska w prognozie dla strefy euro z jesieni 2010 r. nadal przewidywała, że PKB w 2012 r. wzrośnie o 1,6 %, a stopa bezrobocia wyniesie 9,6 %. W rzeczywistości w 2012 r. strefa euro znajdowała się w recesji, zaś stopa bezrobocia wzrosła do ponad 11 %, a w niektórych krajach osiągnęła nawet poziom ok. 25 %.

3.7

Natomiast gospodarka amerykańska odnotowuje umiarkowany, lecz nieustanny wzrost, którego stopa wynosi ok. 2 %. Przyczynia się do tego kontynuacja silnie ekspansywnej polityki pieniężnej oraz społeczna i fiskalna polityka rządu. Ma miejsce silny wzrost konsumpcji, inwestycji i produkcji przemysłowej, w następstwie czego stopa bezrobocia znajduje się obecnie wyraźnie poniżej najwyższego poziomu odnotowanego w październiku 2009 r. (2)

3.8

Podczas gdy „Europejski plan naprawy gospodarczej” z 2008 r., na którym silne piętno odcisnęło gwałtowne załamanie koniunktury po bankructwie banku Lehman Brothers, uznawał potrzebę aktywnych działań na rzecz wzmocnienia popytu wewnętrznego i regulacji rynków, polityka gospodarcza szybko wróciła do swojego tradycyjnego podejścia. Wielokrotnie powtarzane, także przez EKES, ostrzeżenia wskazujące, że Europa musi wyjść z kryzysu i uniknąć kolejnego załamania koniunktury, pozostały bez odzewu, przez co ponowna recesja stała się rzeczywistością.

3.9

Po pierwsze, niepowodzenie europejskiej polityki gospodarczej dotyczy nieudanych prób stabilizacji rynków finansowych. Wysoka niestabilność, wysokie spready oraz zbyt wysoki poziom długoterminowych stóp procentowych i wysoki poziom płynności banków wskazują, że pomimo istotnych wstępnych kroków podjętych w kierunku unii bankowej system finansowy nadal nie powrócił do pełnej zdolności operacyjnej. Na możliwości wzrostu wciąż niekorzystnie wpływa niepewność panująca wśród przedsiębiorstw i konsumentów.

3.10

Po drugie, polityka gospodarcza nie zdołała przezwyciężyć problemu niedostatku popytu wewnętrznego i zewnętrznego. Znaczne zaostrzenie założeń polityki budżetowej państw członkowskich, a także przejście do restrykcyjnej polityki fiskalnej – które nastąpiło dużo za wcześnie, było zbyt radykalne i objęło jednocześnie wszystkie kraje – zadziałało tłumiąco na wszystkie zasadnicze składniki popytu wewnętrznego. Uwzględniając fakt, że najważniejsi partnerzy handlowi, tzn. inne państwa członkowskie, prowadzą w tym samym czasie politykę nastawioną na oszczędności, staje się zrozumiałe, że możliwości wzrostu związane z popytem zewnętrznym będą także mocno ograniczone. Oznacza to, że tłumieniu popytu wewnętrznego towarzyszą obopólne ograniczenia możliwości eksportowych.

3.11

Obecny dobór środków polityki makroekonomicznej jest niezrównoważony, gdyż nie uwzględnia odpowiednio kwestii popytu i podziału. Jest to w znacznej mierze ta sama polityka, która doprowadziła do niepowodzenia strategii lizbońskiej, gdyż zostały w niej przeoczone kwestie niedostatecznego popytu wewnętrznego w dużych państwach członkowskich o zasadniczym znaczeniu oraz problem rosnącej nierówności podziału. Jest ona jednostronna, gdy chodzi o koncentrację na konsolidacji polityki budżetowej oraz o strategię obniżania kosztów w celu zwiększenia konkurencyjności cenowej. Komitet przyjmuje z zadowoleniem apel Komisji o sprzyjającą wzrostowi konsolidację budżetową, na którą zwraca się uwagę także w kolejnych dokumentach Komisji oraz w rocznej analizie wzrostu gospodarczego na 2013 r. (3) Wydaje się jednak, że odpowiednie środki istnieją tylko na papierze, gdyż dane empiryczne nie przedstawiają do tej pory żadnych dowodów na ich zastosowanie.

3.12

Polityce gospodarczej na szczeblu europejskim nie udało się wprowadzić środków na rzecz jednoczesnego zmniejszenia długu publicznego i bezrobocia w ramach wiarygodnego programu ożywienia gospodarki. Głębokie cięcia w wydatkach publicznych, zwłaszcza na opiekę społeczną, a także wzrost głównych podatków, miały katastrofalne skutki dla gospodarek, które i tak przeżywały regres. Dochód rozporządzalny spada, a w ślad za nim spadają popyt konsumpcyjny, produkcja i zatrudnienie. Oznacza to, że polityka oszczędnościowa działa znacznie bardziej hamująco na wpływy z podatków, niż pierwotnie przypuszczano, co MFW musiał przyznać w swojej najnowszej prognozie (4). Prowadzi to do dalszego pogłębienia recesji, co w ostatecznym rozrachunku przynosi jeszcze wyższe deficyty budżetowe, a więc jest to błędne koło, którego końca nie widać. Wysokie koszty gospodarcze i społeczne tego stanu rzeczy znajdują odzwierciedlenie w silnym wzroście bezrobocia.

3.13

Jest oczywiste, że – zwłaszcza ze względu na koszty wspierania banków, środki ożywiania koniunktury, a w niektórych krajach z uwagi na pęknięcie bańki w mieszkalnictwie i budownictwie – konieczne są odrębne dla poszczególnych krajów ścieżki konsolidacyjne w celu zapewnienia stabilności finansów publicznych. Niemniej EKES zwraca uwagę, że programy zmniejszenia długu publicznego powinny zostać wdrożone w sposób sprzyjający ożywieniu gospodarczemu oraz zgodny z wyznaczonymi w strategii „Europa 2020” celami społecznymi i celami dotyczącymi zatrudnienia. Wzrost gospodarczy i zatrudnienie są głównymi czynnikami skutecznej konsolidacji, natomiast radykalne środki oszczędnościowe w połączeniu z ogromnymi problemami społecznymi mogą prowadzić nawet do zwiększenia wskaźnika zadłużenia.

3.14

Chociaż w niniejszej opinii Komitet skupia się przede wszystkim na aspektach polityki makroekonomicznej, nie powinno to osłabiać znaczenia reform strukturalnych. Opracowane w sposób akceptowalny dla społeczeństwa reformy strukturalne powinny przyczyniać się do zwiększenia popytu i wydajności np. w takich dziedzinach, jak system podatkowy, dostawy energii, administracja, edukacja, opieka zdrowotna, budownictwo mieszkalne, transport i system emerytalny, przy czym należy wziąć pod uwagę różnice pod względem konkurencyjności między poszczególnymi krajami.

3.15

Także polityka regionalna i polityka strukturalna powinny kłaść nacisk na podnoszenie wydajności, by umożliwić modernizację lub tworzenie trwałych sektorów przemysłu i usług. Ogólnie można stwierdzić, że kryzys słabiej dotyka państwa o większym udziale przemysłu w gospodarce, co sugeruje odpowiednie strategie industrializacji.

3.16

Komitet wszakże pragnąłby rozszerzyć dominujący, na ogół nieco zawężony sposób rozumienia pojęcia „reformy strukturalnej”. Nawołując do reform strukturalnych, należy mieć na uwadze również np. strukturę regulacji rynku finansowego, strukturę koordynacji systemów podatkowych oraz strukturę wydatków i dochodów publicznych.

4.1.1

EKES podziela stanowisko Komisji, która podkreśla znaczenie stabilizacji systemu finansowego i jego sprawnego funkcjonowania. Podstawowym warunkiem skutecznego przezwyciężenia lub uniknięcia jakiegokolwiek kryzysu jest przecież to, by pola manewru w polityce gospodarczej nie ograniczały ani nie udaremniały spekulacje na rynkach finansowych. Wskazuje to na konieczność wprowadzenia jasnej, skutecznej struktury nadzoru oraz ściślejszej regulacji rynków finansowych (w tym i równoległego systemu bankowego), które w większym stopniu niż brak konkurencyjności stanowią źródło zagrożenia destabilizacją. Aby ograniczyć możliwości obchodzenia zasad, odpowiednie działania powinny być koordynowane w ramach G-20. Rozmiary rynków finansowych powinny zostać ograniczone w rozsądnym stopniu. Rynki te muszą na nowo służyć realnej gospodarce i nie można pozwolić, by były dla niej konkurencją (5).

4.1.2

Aby ograniczyć sztucznie zwiększane wskutek spekulacji koszty finansowania państw pogrążonych w kryzysie, należy z jednej strony dążyć do zmniejszenia zależności od prywatnych agencji ratingowych. Z drugiej strony wiarygodna, funkcjonująca na zasadzie solidarności siatka bezpieczeństwa oparta na solidnym fundamencie zdobytego zaufania mogłaby zagwarantować, że spekulacje wymierzone w kraje doświadczające trudności okażą się bezcelowe, a tym samym je powstrzymać. Ostatnio poczyniono pewne znaczące kroki w tym kierunku (niedawny program EBC dotyczący wykupu obligacji rządowych, ostateczne wejście w życie i pełna operacyjność EMS itd.). Także wspólne obligacje europejskie mogą, o ile zostaną stworzone odpowiednie warunki ramowe, przyczynić się do odciążenia budżetów państw dotkniętych kryzysem (6).

4.1.3

Komitet podkreśla, że należy położyć kres powiązaniu istniejącemu między bankowością komercyjną a długiem państwowym. Ponadto trzeba znowu odwrócić proces rozdrobnienia i renacjonalizacji rynków finansowych poprzez stabilizację tego sektora. Stabilizacji mogłoby sprzyjać również wzmożenie wysiłków z myślą o utworzeniu unii bankowej, idące w parze ze skutecznymi instrumentami służącymi prowadzeniu działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do instytucji kredytowych na poziomie europejskim i krajowym (7).

4.2.1

Trwała konsolidacja budżetowa powinna nie tylko uwzględniać równowagę pomiędzy efektami popytowo-podażowymi, lecz także wprowadzać równowagę między wydatkami i dochodami. W wielu krajach nadmiernie obciążona jest także praca jako czynnik produkcji. Wskazana jest zatem ogólna refleksja nie tylko nad systemami wydatków, lecz nad całym systemem podatkowym, przy czym należy uwzględnić kwestie sprawiedliwego podziału między różnymi rodzajami dochodów i majątku. W tym kontekście należy też domagać się odpowiedniego wkładu ze strony tych, którzy w szczególnym stopniu skorzystali na niedociągnięciach rynków finansowych i na finansowanych z pieniędzy podatników pakietach służących ratowaniu banków.

4.2.2

Po stronie dochodów istnieje szereg możliwości działania w związku z koniecznością zwiększenia wpływów podatkowych: podatek od transakcji finansowych (o który Komitet wielokrotnie apelował (8)), podatki energetyczne i środowiskowe, likwidacja rajów podatkowych (9), stanowcza walka ze zjawiskiem uchylania się od opodatkowania, opodatkowanie dużych majątków, nieruchomości i spadków, opodatkowanie banków z myślą o internalizacji kosztów zewnętrznych (10), harmonizacja podstaw i systemów obliczania podatków w celu wyeliminowania zakłóceń konkurencji w UE, a wszystko to zamiast dotychczasowego wyścigu w obniżaniu podatków, pogłębiającego erozję dochodów publicznych. Często zapomina się, że zintegrowane ramy polityki budżetowej (unia fiskalna) obejmują także dochody publiczne i nie dotyczą tylko wydatków publicznych.

4.2.3

W wielu państwach członkowskich trzeba także wyraźnie zwiększyć skuteczność systemu poboru podatków.

4.2.4

Tradycyjne podejście do konsolidacji budżetowej polega na ograniczeniu wydatków publicznych. Jednak przekonanie, jakoby cięcia wydatków dawały większe szanse sukcesu niż zwiększenie dochodów, to dogmat, którego nie potwierdzają żadne dowody. Empiryczne doświadczenia krajów dotkniętych kryzysem, takich jak Grecja, pokazują, że płonna była nadzieja na tzw. efekty niekeynesowskie. Cięcia wydatków publicznych nie doprowadzą przecież do przyciągnięcia inwestycji prywatnych dzięki wzrostowi zaufania, w sytuacji gdy w całej unii walutowej popyt wewnętrzny jest osłabiony na skutek polityki oszczędnościowej. Co więcej, redukcja wydatków, jak choćby w przypadku systemów opieki socjalnej czy usług publicznych, wywołuje zwykle skutek regresywny – pogłębia tym samym nierówności w podziale różnych rodzajów dochodu i majątku oraz hamuje konsumpcję. Niemniej istnieją również możliwości ograniczenia pewnych bezproduktywnych wydatków, np. w dziedzinie zbrojeń.

4.2.5

W polityce należy raczej wykorzystać znaczne różnice między mnożnikami dochodu a mnożnikami zatrudnienia związanymi z różnymi środkami polityki budżetowej. Niemal wszystkie badania empiryczne pokazują, że mnożniki dotyczące środków podatkowych są niższe od tych związanych ze środkami działania po stronie dochodów. Polityka właściwie ukierunkowanego zwiększania dochodów publicznych umożliwiłaby zatem uwolnienie środków, które są pilnie potrzebne, np. na programy w dziedzinie zatrudnienia, zwłaszcza młodzieży.

4.2.6

Tego rodzaju redystrybucja o neutralnym wpływie na budżet umożliwiałaby bezpośrednio tworzenie miejsc pracy i generowanie popytu, nie obciążając budżetów publicznych. Środki takie nie tylko miałyby pozytywne skutki dla gospodarki danego państwa, lecz także – zwłaszcza w przypadku państw posiadających nadwyżkę – dzięki pobudzaniu importu dostarczałyby bodźców do ekspansji dla całej unii walutowej.

4.2.7

Jeszcze bardziej efektywna byłaby koordynacja tych ekspansywnych działań na poziomie całej UE, ponieważ wskaźnik importu strefy euro (tzn. wobec krajów trzecich) jest znacząco niższy niż w przypadku każdej pojedynczej gospodarki.

4.3.1

Aby można było w porę podjąć działania lub zareagować, ewolucję salda obrotów bieżących i jego składników należy śledzić przede wszystkim na tle słabości danego państwa członkowskiego w zakresie produktywności i wynikających stąd problemów z finansowaniem prywatnym i publicznym. Dążąc do zmniejszenia nierównowagi w bilansie handlowym, należy jednak mieć na uwadze następującą symetrię: eksport jednego kraju oznacza import innego. W związku z tym wspomnianą nierównowagę można zmniejszyć nie tylko poprzez odpowiednią redukcję w krajach deficytowych. Również państwa posiadające nadwyżkę powinny bowiem pobudzać import, a zatem redukować swój „deficyt importowy”, poprzez wzmacnianie swojego popytu wewnętrznego.

4.3.2

W perspektywie ogólnoeuropejskiej szczególny wyjątek stanowi dziedzina energetyki, w której wszystkie państwa członkowskie wykazują de facto znaczny deficyt bilansu handlowego (11). Ekologiczna transformacja europejskiego rynku wewnętrznego powinna pozwolić na zmniejszenie zależności od importu energii z paliw kopalnych dzięki wykorzystaniu własnych alternatywnych źródeł energii UE. Ponadto sektor energii słonecznej na południowych krańcach Unii oferuje możliwości polepszenia wewnątrzeuropejskich sald handlowych.

4.3.3

W procesie zwalczania deficytów zewnętrznych kładzie się zazwyczaj nadmierny nacisk na rolę konkurencyjności cenowej. Byłoby rzeczą niebezpieczną skupiać się wyłącznie na konkurencyjności cenowej: „Model niemiecki” (ograniczanie wzrostu płac w celu zwiększania wywozu lub zmniejszania przywozu) jako rozwiązanie jednocześnie dla wszystkich krajów może przy wysokim udziale handlu wewnętrznego w strefie euro prowadzić jedynie do spirali spadku (race to the bottom).

4.3.4

Zróżnicowane tendencje w zakresie jednostkowych kosztów pracy uważa się na ogół za jedną z głównych przyczyn kryzysu, w związku z czym nawołuje się do ograniczenia kosztów pracy. Poza poważnymi skutkami zmniejszenia wskaźnika wynagrodzeń dla redystrybucji, prowadzącymi do ograniczenia popytu, lekceważy się tym samym inne istotne składniki kosztów (takie jak koszty energii, materiałów i finansowania) (12).

4.3.5

Przykładowo przed kryzysem, w latach 2000–2007, realne koszty pracy w Portugalii, Hiszpanii i Grecji malały (13). Najwidoczniej nadmierny nominalny wzrost zysków miał taki sam wpływ na wzrost cen jak wzrost płac nominalnych.

4.3.6

Niemal 90 % całkowitego popytu w UE w dalszym ciągu pochodzi z jej państw członkowskich. Dlatego też w kwestii ewolucji płac EKES potwierdza pogląd, który wyraził w opinii w sprawie rocznej analizy wzrostu gospodarczego w 2011 r.: „Główną rolę w przezwyciężaniu kryzysu odgrywa odpowiednia polityka płacowa. Patrząc na całość gospodarki, określenie przyrostu płac według danego przyrostu wydajności gospodarki narodowej zapewni równowagę pomiędzy wystarczającym wzrostem popytu a zachowaniem konkurencyjności cenowej. Partnerzy społeczni muszą się więc starać uniknąć polityki płacowej polegającej na przerzucaniu kosztów na innych (tzw. strategia „zubożania sąsiada” – beggar-thy-neighbour) i zamiast tego dostosowywać politykę płacową do wydajności produkcji” (14).

4.3.7

Na ogół lekceważy się również znaczenie pozacenowych czynników konkurencyjności (15). W tym kontekście warto przywołać podaną przez Komisję Europejską definicję konkurencyjności jako „(…) zdolności gospodarki do trwałego zapewnienia ludności wysokiego i stale rosnącego poziomu życia oraz wysokiej stopy zatrudnienia” (16).

4.3.8

Zwłaszcza wskutek gwałtownego wzrostu krajowych marż kredytowych (spreadów) wzrosło znaczenie rachunku dochodów z tytułu własności w państwach dotkniętych kryzysem. Analizy nierównowagi nie należy zatem ograniczać do śledzenia ewolucji bilansu handlowego.

4.4.1

Europejski model społeczny stanowi przewagę komparatywną Europy w globalnej konkurencji. Państwo socjalne przyczynia się bowiem do sukcesu gospodarczego, o ile wydajność gospodarki z jednej strony i równowaga społeczna z drugiej nie są postrzegane jako przeciwieństwa, lecz traktuje się je w taki sposób, że wzajemnie się wspierają.

4.4.2

Automatyczne stabilizatory systemów zabezpieczenia społecznego ułatwiły w Europie walkę z kryzysem, wsparły popyt i uniemożliwiły przejście w fazę depresji, czemu nie udało się zapobiec w latach trzydziestych XX wieku. Systemy te mają istotne znaczenie także pod względem psychologicznym, ponieważ ograniczają ryzyko wystąpienia zjawiska oszczędzania powodowanego lękiem, a tym samym stabilizują konsumpcję.

4.4.3

W niektórych krajach, w których sprawnie funkcjonuje dialog społeczny (np. w Austrii, Niemczech czy Szwecji), partnerzy społeczni wnieśli istotny wkład w zmniejszenie ryzyka wzrostu bezrobocia w związku ze spadkiem produkcji. Obok wsparcia zapewnianego za pomocą środków polityki gospodarczej i społecznej również zawierane na poziomie przedsiębiorstw lub sektorów porozumienia partnerów społecznych znacząco przyczyniły się do zachowania istniejących stosunków pracy (np. dzięki skróceniu wymiaru czasu pracy, eliminowaniu nadgodzin, wykorzystywaniu prawa do urlopu, korzystaniu z urlopów na cele szkoleniowe itd.). Doświadczenia te powinny zostać uwzględnione podczas przeglądu wytycznych oraz w sprawozdaniach rocznych poszczególnych krajów.

4.4.4

Wzywa się rządy europejskie do wzmocnienia roli partnerów społecznych na poziomie europejskim i krajowym. Zarazem należy wspierać partnerów, by intensyfikowali wysiłki na rzecz ogólnoeuropejskiej koordynacji polityki płacowej. Ponadto trzeba dążyć do zwiększania wartości dialogu makroekonomicznego; dialog taki należy wprowadzić również w odniesieniu do strefy euro.

4.4.5

W każdym razie należy, również w okresie kryzysu, zapewnić niezależność w zakresie prowadzenia negocjacji zbiorowych – politykę płacową trzeba kształtować z poszanowaniem niezależności organizacji pracodawców i pracowników upoważnionych do zawierania układów zbiorowych. Wszelkie nałożone przez państwo wymogi czy wręcz jego ingerencje, jak i narzucone przez państwo obniżki wynagrodzeń płac są nie do przyjęcia i należy je odrzucić (17).

4.4.6

Obok stron układów zbiorowych należy uznać również znaczącą rolę pozostałych organizacji przedstawicielskich społeczeństwa obywatelskiego, a więc np. konsumenckich. Szczególnie w czasach kryzysu są one niezbędnym ogniwem jako rzecznik obywateli i partner w dialogu obywatelskim.

4.4.7

Niezbędne zmiany i reformy wróżą powodzenie jedynie wtedy, gdy równowaga między celami gospodarczymi i społecznymi oraz rozłożenie obciążeń zostaną uznane za sprawiedliwe (między państwami, grupami zamożności, kapitałem i siłą roboczą, sektorami, różnymi grupami społecznymi itd.). Sprawiedliwość i równowaga społeczna to warunki konieczne akceptacji działań konsolidacyjnych przez obywateli – w przeciwnym razie zostanie narażona na szwank spójność społeczna i niebezpiecznie nasilą się populizm oraz nastroje antyunijne. W związku z tym Komitet ponawia usilne zalecenie, by partnerzy społeczni i inne organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie były możliwie wcześnie i możliwie wszechstronnie angażowane w kształtowanie polityki.

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/52

1.1

EKES podkreśla, że zdrowie jest dla obywateli Europy najwyższym priorytetem, i potwierdza, że wyroby medyczne (1) i wyroby medyczne do diagnostyki in vitro  (2) odgrywają kluczową rolę w profilaktyce, diagnozowaniu i leczeniu chorób. Mają one zasadnicze znaczenie dla naszego zdrowia, a także dla jakości życia osób chorych i niepełnosprawnych, borykających się ze swym schorzeniem.

1.2

EKES przyjmuje z zadowoleniem przeprowadzenie przez Komisję przeglądu obecnych ram regulacyjnych, który nie ogranicza się tylko do ich uproszczenia, ale także wprowadza skuteczniejsze przepisy w celu wzmocnienia procedur zatwierdzania przed wprowadzeniem do obrotu, a w szczególności nadzoru po wprowadzeniu do obrotu. W kontekście niedawnego skandalu związanego z wadliwymi implantami piersi, w związku z którym Parlament Europejski wydał rezolucję w czerwcu 2012 r. a także innych poważnych problemów związanych z wyrobami medycznymi wysokiego ryzyka oraz implantami, EKES, podobnie jak Parlament Europejski (3), opowiada się za zastosowaniem w ich przypadku dodatkowo wysokiej jakości procedury wydawania zezwoleń przed wprowadzeniem do obrotu. Odpowiada to na potrzeby obywateli w zakresie bezpieczeństwa pacjentów i skuteczności.

1.3

Wyroby medyczne wysokiego ryzyka (klasy III i przeznaczone do implantacji) i wyroby medyczne do diagnostyki in vitro wysokiego ryzyka muszą przed wprowadzeniem do obrotu przejść odpowiednią, wysokiej jakości i jednolitą dla całej UE procedurę zatwierdzenia, w ramach której należy udowodnić ich bezpieczeństwo, skuteczność i pozytywny stosunek korzyści do ryzyka za pomocą wyników wysokiej jakości badań klinicznych. Wszystkie wyniki powinny być przechowywane w publicznie dostępnej bazie danych. W wypadku obecnych już na rynku wyrobów medycznych wysokiego ryzyka i wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro wysokiego ryzyka należy zapewnić zgodność z art. 45 wniosku dotyczącego rozporządzenia w celu wykazania bezpieczeństwa i skuteczności wyrobu.

1.4

EKES zdecydowanie popiera nadanie aktom formy prawnej rozporządzenia, a nie dyrektywy, tak aby ograniczyć możliwość rozbieżnych ich interpretacji przez państwa członkowskie, a tym samym zapewnić większą równość pacjentom w Europie oraz równe warunki konkurencji dostawcom.

1.5

Oprócz bezpieczeństwa, istotną korzyścią dla pacjentów jest także szybki dostęp do najnowocześniejszych technologii medycznych. Znaczne opóźnienia w dostępności nowych wyrobów wyrządziłyby szkodę pacjentom, gdyż ograniczyłyby możliwości wyboru metody leczenia (służącego być może podtrzymaniu życia), a co najmniej utrudniły zmniejszenie niesprawności i poprawę jakości życia.

1.6

EKES podkreśla, że sektory wyrobów medycznych i wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro – których charakterystycznymi cechami są wysokie zdolności innowacyjne oraz miejsca pracy wymagające wysokich kwalifikacji – stanowią istotną część europejskiej gospodarki i mogą znacząco przyczynić się do wdrażania strategii „Europa 2020” i jej inicjatyw przewodnich. Dlatego fundamentalne znaczenie ma tu właściwe prawodawstwo – nie tylko dla zapewnienia jak najwyższego poziomu ochrony zdrowia, ale także dla stworzenia innowacyjnego i konkurencyjnego otoczenia biznesowego w sektorze, w którym 80% producentów to przedsiębiorstwa małe i średnie oraz mikroprzedsiębiorstwa.

1.7

EKES popiera wysokie normy dotyczące procedur zatwierdzania przed wprowadzeniem do obrotu wyrobów medycznych wysokiego ryzyka i wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro wysokiego ryzyka, które to procedury przewidują obowiązek wykazania bezpieczeństwa i skuteczności wyrobu za pomocą wyników adekwatnych badań klinicznych. Komitet wyraża jednak obawę przed wprowadzeniem w Europie scentralizowanego systemu wydawania zezwoleń przed wprowadzeniem do obrotu, gdyż skutkowałoby to dalszym wydłużeniem terminów wydawania zezwoleń, przez co pozbawiłoby pacjentów szybkiego dostępu do najnowocześniejszych technologii medycznych i znacząco zwiększyło koszty ponoszone przez MŚP, zagrażając tym samym ich zdolności innowacyjnej.

1.8

Wszelkie ewentualne zaostrzenie wymogów dotyczących wydawania zezwoleń dla wyrobów medycznych i wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro musi odbywać się w sposób przejrzysty i przewidywalny, tak by dalej nie zagroziło efektywności procesu regulacyjnego i nie ograniczyło przyszłych innowacji.

1.9

EKES przyjmuje z zadowoleniem wprowadzenie niepowtarzalnych kodów identyfikacyjnych wyrobów. Kod taki będzie przypisany do każdego wyrobu i umożliwi jego szybszą identyfikację i lepszą identyfikowalność. EKES przyjąłby także z zadowoleniem wprowadzenie w pełni funkcjonalnego centralnego narzędzia rejestracyjnego (Eudamed), dzięki któremu wyeliminowano by wielokrotną rejestrację i znacząco zmniejszono koszty ponoszone przez MŚP.

1.10

EKES popiera wzmocnienie pozycji pacjenta. Aby zapewnić odpowiednie zabezpieczenie w wypadku doznania szkody, strona poszkodowana musi mieć prawo do wniesienia bezpośredniej skargi i uzyskania pełnego odszkodowania. W sytuacji, gdy pacjent musi udowodnić szkodę doznaną wskutek wadliwego urządzenia medycznego, producent powinien udostępnić pacjentowi (lub płatnikowi pokrywającemu koszty leczenia) wszelką potrzebną dokumentację i informację dotyczącą bezpieczeństwa i skuteczności danego wyrobu. Ponadto EKES wzywa Komisję do zapewnienia, poprzez odpowiednie mechanizmy, wypłaty odszkodowań, która nie będzie prowadziła do znacznego zwiększenia kosztów wyrobów medycznych.

1.11

EKES zauważa raczej słabe włączenie społeczeństwa obywatelskiego w proponowane ramy regulacyjne. Status obserwatora, jaki ma mieć społeczeństwo obywatelskie w ramach tymczasowych podgrup tworzonych przez nowo powołaną Grupę Koordynacyjną ds. Wyrobów Medycznych (MDCG), jest niewystarczający. EKES proponuje utworzenie „komitetu doradczego” złożonego z przedstawicieli właściwych zainteresowanych podmiotów zorganizowanych na szczeblu europejskim. Komitet taki działałby równolegle z Grupą Koordynacyjną ds. Wyrobów Medycznych (MDCG) i doradzał Komisji i państwom członkowskim w sprawach dotyczących różnych aspektów technologii medycznych i wdrażania ustawodawstwa.

1.12

EKES ponownie podkreśla potrzebę dodania do zaproponowanych rozporządzeń stosownych przepisów dotyczących kształcenia i szkolenia pracowników służby zdrowia, zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w konkluzjach Rady UE w sprawie innowacji w sektorze wyrobów medycznych (4).

1.13

Odpowiednie powiązania z innymi aktami prawnymi i organami. EKES podkreśla potrzebę zadbania o to, by nowe zasady dotyczące badań skuteczności klinicznej wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro (do diagnostyki w terapii celowanej) dobrze współdziałały z zasadami, które zostaną określone w dyskutowanych obecnie nowych ramach dotyczących badań klinicznych produktów leczniczych – tak jak postulował to w przyjętej niedawno opinii (5).

1.14

Badania wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro prowadzone w zakładzie. EKES zaleca, by zasada przeprowadzania oceny ryzyka i korzyści wyrobu medycznego miała zastosowanie do wszystkich wyrobów niezależnie od tego, czy znajdują one zastosowanie komercyjne czy są opracowywane i wykorzystywane wyłącznie wewnątrz instytucji (badania prowadzone w zakładzie).

1.15

Trzy lata po wejściu rozporządzeń w życie powinno się poddać ich funkcjonowanie formalnemu przeglądowi, przeprowadzonemu wspólnie przez organy oraz podmioty społeczeństwa obywatelskiego, z myślą o zapewnieniu realizacji celów tych rozporządzeń.

2.1

Wyroby medyczne i wyroby medyczne do diagnostyki in vitro odgrywają kluczową rolę w profilaktyce, diagnozowaniu i leczeniu chorób. Mają one zasadnicze znaczenie dla naszego zdrowia oraz dla jakości życia osób borykających się z niesprawnością.

2.2

Sektory wyrobów medycznych i wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro stanowią istotną i innowacyjną część europejskiej gospodarki. Generują one roczną sprzedaż w wysokości ok. 95 mld EUR (85 mld EUR w przypadku wyrobów medycznych i 10 mld EUR w przypadku wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro) i znacząco inwestują w badania i rozwój (7,5 mld EUR rocznie). Zatrudniają ponad 500 tys. osób (w większości pracowników wysoko wykwalifikowanych) w około 25 tys. przedsiębiorstw, z których ponad 80 % to przedsiębiorstwa małe i średnie oraz mikroprzedsiębiorstwa.

2.3

Szybko zachodzące zmiany demograficzne i społeczne, ogromny postęp w nauce, a także niedawny skandal związany z wadliwymi silikonowymi implantami piersi (6) oraz problemy z implantami biodrowymi typu metal-metal i niektórymi innymi wyrobami (7), zrodziły i przyspieszyły potrzebę przeglądu obecnych ram regulacyjnych.

2.4

Wśród wyrobów medycznych wysokiego ryzyka duże znaczenie przypada implantom: np. na całym świecie sprzedano ok. 400 tys. silikonowych implantów piersi PIP. Wielu kobietom w Wielkiej Brytanii (40 tys.), Francji (30 tys.), Hiszpanii (10 tys.), Niemczech (7,5 tys.) i Portugalii (2 tys.) wszczepiono silikonowe implanty piersi firmy PIP, dla których wskaźnik pękania w ciągu 10 lat użytkowania wynosi 10–15 % (8). W samych tylko Niemczech w 2010 r. wszczepiono ok. 390 tys. endoprotez biodra i kolana; w prawie 37 tys. przypadków operacje związane były z koniecznością wymiany sztucznego stawu (9).

2.5

Podsumowanie głównych niedociągnięć obecnego systemu dostrzeganych przez EKES:

3.1

W skład pakietu wchodzi komunikat (11), wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie wyrobów medycznych (12) (zastępujący dyrektywę 90/385/EWG dotyczącą wyrobów medycznych aktywnego osadzania i dyrektywę 93/42/EWG dotyczącą wyrobów medycznych) oraz wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro  (13) (zastępujący dyrektywę 98/79/WE w sprawie wyrobów medycznych używanych do diagnozy in vitro).

3.2

Główne nowe elementy w zaproponowanych rozporządzeniach to:

3.3

Sektory wyrobów medycznych i wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro – których charakterystycznymi cechami są wysoki stopień innowacyjności i potencjał tworzenia miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji – mogą znacząco przyczynić się do realizacji celów strategii „Europa 2020”. Oba te sektory zajmują centralne miejsce w kilku inicjatywach przewodnich, w szczególności w inicjatywach „Europejska agenda cyfrowa” (14) i „Unia innowacji” (15).

4.1

EKES zdecydowanie popiera nadanie aktom formy prawnej rozporządzenia, które jest stosowane bezpośrednio, co eliminuje możliwość rozbieżnych transpozycji i interpretacji przez poszczególne państwa członkowskie. Jest to dobry sposób, by zapewnić większą równość pacjentom w całej UE oraz równe warunki konkurencji dostawcom.

4.2.1

Wyroby medyczne wysokiego ryzyka (klasy III i przeznaczone do implantacji) i wyroby medyczne do diagnostyki in vitro wysokiego ryzyka muszą przed wprowadzeniem do obrotu przejść odpowiednią, wysokiej jakości i jednolitą dla całej UE procedurę zatwierdzenia, w ramach której należy udowodnić ich bezpieczeństwo, skuteczność i pozytywny stosunek korzyści do ryzyka za pomocą wyników wysokiej jakości badań klinicznych. Wszystkie wyniki te powinny być przechowywane w publicznie dostępnej bazie danych. W wypadku obecnych już na rynku wyrobów medycznych wysokiego ryzyka i wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro wysokiego ryzyka należy zapewnić zgodność z art. 45 wniosku dotyczącego rozporządzenia w celu wykazania bezpieczeństwa i skuteczności wyrobu.

4.2.2

W tym kontekście EKES popiera wzmocnienie obecnych ram regulacyjnych dotyczących wyrobów medycznych wysokiego ryzyka w oparciu o koncepcję oceny zgodności i zdecentralizowanych organów regulacyjnych, tak jak przewidziano to w zaproponowanym rozporządzeniu. Komitet popiera zaostrzenie wymogów koniecznych do uzyskania certyfikatu zgodności dotyczących dokumentacji i innych warunków, takich jak dane przedkliniczne i kliniczne, oceny i badania kliniczne, analiza ryzyka i korzyści itp (16). Może to znacząco podnieść obowiązujące w UE normy w zakresie zatwierdzania, nie spowolniając zbytnio dostępu do nowych produktów.

4.2.3

EKES zdecydowanie popiera rygorystyczne i wysokiej jakości procedury zatwierdzania przed wprowadzeniem do obrotu, wyraża jednak obawę przed wprowadzeniem w Europie scentralizowanego systemu wydawania zezwoleń przed wprowadzeniem do obrotu, takiego, jaki stosowany jest w USA. System taki doprowadziłby do wydłużenia terminów wydawania zezwoleń. Dla pacjentów oznaczałoby to opóźnienie dostępu do najnowocześniejszych ratujących życie technologii medycznych. Z drugiej strony scentralizowany system wydawania zezwoleń przed wprowadzeniem do obrotu miałby niekorzystne skutki dla większości europejskich MŚP w sektorze wyrobów medycznych, gdyż powodowałby znaczny wzrost ponoszonych przez nie kosztów i poważne zagrożenie dla ich zdolności innowacyjnych. Miałyby one trudności z finansowaniem długotrwałych procedur zatwierdzania i utrzymaniem działalności w trakcie ich trwania.

4.2.4

Nowo zaproponowany mechanizm kontroli (art. 44/art. 42): EKES zauważa, że Grupa Koordynacyjna ds. Wyrobów Medycznych (MDCG) może, zgłaszając uwagi, ingerować w rozpatrywanie wniosków, o których powiadamia jednostka notyfikowana. EKES ma świadomość, jak istotne jest bezpieczeństwo pacjentów. Aby uniknąć dodatkowych i nieprzewidywalnych opóźnień dotykających producentów (a w konsekwencji pacjentów), musi to odbywać się w sposób przejrzysty i przewidywalny, tak by nie zagroziło efektywności procesu regulacyjnego i nie ograniczyło przyszłych innowacji.

4.3.1

EKES przyjmuje z zadowoleniem zaproponowaną poprawę i wzmocnienie systemu obserwacji, a szczególnie ustanowienie unijnego portalu, za pośrednictwem którego producenci będą musieli zgłaszać poważne incydenty i działania naprawcze, które podjęli, aby ograniczyć ryzyko ich ponownego wystąpienia (art. 61/art. 59). Automatyczne udostępnianie informacji wszystkim zainteresowanym organom krajowym umożliwi im lepszą koordynację działań.

4.3.2

Aby nadal zapewniać bezpieczeństwo wyrobów medycznych, a w szczególności uwzględnić kwestie długoterminowego bezpieczeństwa związane z implantami, należy wzmocnić zawarte w prawodawstwie przepisy dotyczące bezpieczeństwa po wprowadzeniu do obrotu, w szczególności klinicznych działań następczych po wprowadzeniu do obrotu, obserwacji i nadzoru rynku.

4.4.1

Zdaniem EKES-u jedną z najważniejszych kwestii w obu zmienionych wnioskach jest propozycja zwiększenia przejrzystości całego systemu.

4.4.2

W tym kontekście EKES popiera wprowadzenie niepowtarzalnych kodów identyfikacyjnych wyrobów. Kod taki będzie przypisany do każdego wyrobu i umożliwi jego szybszą identyfikację i lepszą identyfikowalność, o co apelowano w rezolucji Parlamentu Europejskiego z 14 czerwca 2012 r. (17).

4.4.3

EKES uważa, że wprowadzenie w pełni funkcjonalnej bazy danych Eudamed to bardzo odpowiedni sposób na zwiększenie przejrzystości. Stworzenie takiego centralnego narzędzia rejestracyjnego (Eudamed) pozwoli na wyeliminowanie wielokrotnej rejestracji w poszczególnych państwach członkowskich i przyczyni się do zmniejszenia kosztów administracyjnych ponoszonych przez wnioskodawców nawet o 157 mln EUR.

4.5.1

Obecna dyrektywa 85/374/EWG dotycząca odpowiedzialności za produkty wadliwe ustanawia odpowiedzialność producenta za wyrób medyczny. Jednak to osoba poszkodowana (lub płatnik pokrywający koszty leczenia) musi udowodnić szkodę oraz wadę wyrobu medycznego. Pacjent często nie dysponuje informacjami koniecznymi do udowodnienia takiej wady. Dlatego producent powinien być zobowiązany do udostępnienia osobie poszkodowanej wszelkiej potrzebnej dokumentacji i informacji dotyczącej bezpieczeństwa i skuteczności danego wyrobu.

4.5.2

EKES uznaje także, że należy wprowadzić mechanizm rekompensat dla pacjentów za szkody wyrządzone przez wadliwe wyroby medyczne bądź wyroby medyczne do diagnostyki in vitro. Aby zapewnić odpowiednie zabezpieczenie w wypadku doznania szkody, strona poszkodowana musi mieć prawo do wniesienia bezpośredniej skargi i uzyskania pełnego odszkodowania. Ciężar udowodnienia, czy wadliwy wyrób medyczny spowodował szkodę dla zdrowia, należy przenieść z pacjenta na producenta. Na pacjencie powinien jedynie spoczywać ciężar udowodnienia, że zaistniała obiektywna możliwość wystąpienia szkody w związku z zastosowaniem wyrobu medycznego. W tym kontekście EKES wzywa Komisję do zapewnienia, poprzez odpowiednie mechanizmy, wypłaty odszkodowań, która nie będzie prowadziła do znacznego zwiększenia kosztów wyrobów medycznych.

4.6.1

EKES popiera zaostrzenie zasad wyznaczania i monitorowania jednostek notyfikowanych w celu zapewnienia jednolitego, wysokiego poziomu kompetencji w całej Unii. Z zadowoleniem przyjmuje także centralny nadzór nad ich wyznaczaniem przez państwa członkowskie.

4.6.2

EKES popiera wszelkie propozycje mające na celu wzmocnienie praw i obowiązków właściwych organów (lepsza koordynacja i sprecyzowanie procedur, inspekcje w zakładach i niezapowiedziane inspekcje) oraz dostawców (wymóg „osoby wykwalifikowanej”).

4.6.3

EKES docenia zamiar ujednolicenia wysokiej jakości norm i kompetencji w odniesieniu do jednostek notyfikowanych w całej Europie, wyraża jednak obawę, że celu tego nie da się osiągnąć, jeżeli liczba jednostek notyfikowanych pozostanie tak wysoka jak obecnie (80). EKES zaleca raczej wysoką jakość niż ilość.

4.7.1

EKES zauważa, że w konkluzjach Rady UE w sprawie innowacji w sektorze wyrobów medycznych (18) państwa członkowskie wezwały Komisję do poprawy informacji i szkoleń przeznaczonych dla pracowników służby zdrowia oraz pacjentów i ich rodzin i dotyczących właściwego stosowania wyrobów. Wyroby medyczne spełniają swą rolę tylko wtedy, gdy są właściwie stosowane. Ich skuteczność zależy od umiejętności i doświadczenia obsługujących je lekarzy i pracowników laboratoriów.

4.7.2

Dlatego EKES zwraca się do państw członkowskich, by zawarły we wnioskach dotyczących rozporządzeń odpowiednie przepisy dotyczące kształcenia i szkolenia pracowników służby zdrowia.

4.8.1

Zdaniem EKES-u proponowana Grupa Koordynacyjna ds. Wyrobów Medycznych (MDCG) nie zapewnia dostatecznego włączenia wszystkich zainteresowanych stron. Zgodnie z przedłożonymi wnioskami MDCG może tworzyć stałe lub tymczasowe podgrupy, EKES uważa jednak, że nie wystarczy, by organizacje reprezentujące interesy konsumentów, pracowników służby zdrowia i branży wyrobów medycznych na szczeblu UE były zapraszane do udziału w takich podgrupach tylko w charakterze obserwatorów. Należy zapewnić ich aktywne włączenie w roli doradczej.

4.8.2

Doświadczenie pokazuje, że postęp w UE możliwy jest tylko wtedy, gdy różne podmioty podzielają wspólną wizję i podążają we wspólnym kierunku. Korzystny w obecnym systemie jest aktywny „komitet doradczy” stanowiący część Grupy Ekspertów ds. Wyrobów Medycznych (MDEG). Należy go utrzymać i wyraźnie odnieść się do niego w prawodawstwie. W przeciwnym wypadku w decyzjach i w polityce może zabraknąć wczesnego i uzasadnionego wkładu ze strony pacjentów, pracowników służby zdrowia, producentów i innych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego.

4.9.1

Konieczny będzie przegląd funkcjonowania rozporządzeń, aby upewnić się, że ich cele są faktycznie realizowane. Na pewnym etapie, nie później niż trzy lata po wejściu rozporządzeń w życie, należy poddać ich funkcjonowanie formalnemu przeglądowi, przeprowadzonemu wspólnie przez właściwe organy oraz podmioty społeczeństwa obywatelskiego, z myślą o zapewnieniu realizacji celów tych rozporządzeń.

5.1

Definicja: EKES wyraża obawę, że definicja diagnostyki w terapii celowanej zaproponowana w art. 2 pkt 6 jest zbyt szeroka i może prowadzić do braku pewności prawa. EKES proponuje następującą definicję: „wyrób do diagnostyki w terapii celowanej oznacza wyrób specjalnie przeznaczony do wyłonienia pacjentów charakteryzujących się uprzednio zdiagnozowanym stanem klinicznym lub predyspozycją, którzy kwalifikują się do terapii określonym produktem leczniczym” (zamiast: „kwalifikują się do uczestnictwa w terapii celowanej”).

5.2

Dowody kliniczne: Rozporządzenie w sprawie wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro zawiera kompleksowe przepisy dotyczące badań skuteczności klinicznej tych wyrobów oraz wprowadza możliwość, by „sponsorzy” interwencyjnych badań skuteczności klinicznej prowadzonych w więcej niż jednym państwie członkowskim mogli przedłożyć jeden wniosek za pośrednictwem systemu elektronicznego, który zostanie ustanowiony przez Komisję.

5.2.1

W proponowanym rozporządzeniu należy jednak zadbać o to, by nowe zasady dotyczące badań skuteczności klinicznej dobrze współdziałały z zasadami, które zostaną określone w dyskutowanych obecnie nowych ramach dotyczących badań klinicznych produktów leczniczych, tak jak postulowano to we wcześniejszej opinii EKES-u (19). EKES uważa, że bazy danych służące rejestracji badań powinny być interoperacyjne.

5.3

Badania prowadzone w zakładzie: Zgodnie z wnioskiem dotyczącym rozporządzenia w sprawie wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro badania wysokiego ryzyka (klasy D) prowadzone w zakładzie podlegają tym samym wymogom co komercyjne badania klasy D. Rozporządzenie to nie ma jednak w pełni zastosowania do badań prowadzonych w zakładzie zakwalifikowanych do innych klas (także klasy C i wyrobów do diagnostyki w terapii celowanej). EKES zaleca, by zasada przeprowadzania oceny zagrożeń i korzyści wyrobu stosowanego w ochronie zdrowia miała zastosowanie do wszystkich wyrobów, niezależnie od tego, czy znajdują one zastosowanie komercyjne czy są opracowywane i wykorzystywane wyłącznie wewnątrz instytucji (badania prowadzone w zakładzie).

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/58

1.1

EKES popiera wniosek Komisji, ponieważ upraszcza on przepisy, a ponadto, zwiększając spójność unijnego prawa, czyni jaśniejszymi istniejące normy prawne w dziedzinie wprowadzania towarów do obrotu.

1.2

Należy położyć nacisk na to, aby wszystkie podmioty gospodarcze były odpowiedzialne za zgodność produktu z wymaganiami, w odniesieniu do ich odpowiednich ról w łańcuchu dostaw, tak aby zapewnić wysoki poziom ochrony zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów. EKES wnosi, by Komisja i państwa członkowskie w ramach swoich kompetencji zapewniły zgodność wprowadzanych na rynek Unii produktów z państw trzecich z wymogami dyrektywy.

1.3

W odniesieniu do przepisów o karach EKES wzywa Komisję, by precyzyjniej określiła na poziomie ponadnarodowym charakter i minimalny próg kar oraz klasyfikację zachowań podlegających karom, mimo że elementy te będą gwarantowane również przez ustawodawstwo państw członkowskich. W związku z tym z niecierpliwością oczekuje zatwierdzenia przez Komisję tzw. pakietu w sprawie dozoru nad rynkiem, w którym zostaną zawarte szczegółowe przepisy przewidujące większy stopień współpracy i harmonizacji.

1.4

Komisja, producenci i konsumenci powinni rozważyć możliwość utworzenia w przyszłości nowego systemu oznakowania, określającego pochodzenie produktów i umożliwiającego ich zidentyfikowanie w celu lepszego informowania konsumentów.

2.1

Istniejące od 1999 r. ramy prawne UE (1) dotyczące wprowadzania do obrotu, swobodnego przepływu oraz oddawania do użytku na obszarze UE urządzeń radiowych i końcowych urządzeń telekomunikacyjnych miały zasadnicze znaczenie dla urzeczywistnienia wewnętrznego rynku w tej dziedzinie.

2.2

EKES pozytywnie ocenił wówczas te przepisy (2), w których określono zasadnicze wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, kompatybilności elektromagnetycznej i unikania szkodliwych zakłóceń. Regulacje te stanowiły element tzw. nowego podejścia do przepisów prawnych, wprowadzały bowiem wymagania techniczne w nieobowiązkowych normach zharmonizowanych, ograniczając wymogi prawne do niezbędnego minimum (3).

2.2.1

Obecne ramy prawne są skomplikowane, zważywszy, że na mocy dyrektywy 1999/5/WE do obrotu mogą być wprowadzane wyłącznie urządzenia spełniające wymogi dyrektywy, a państwa członkowskie nie mogą wprowadzać na poziomie krajowym dalszych ograniczeń dotyczących tych samych wymogów, związanych z ochroną zdrowia i bezpieczeństwa, kompatybilnością elektromagnetyczną i unikaniem szkodliwych zakłóceń.

2.2.2

W odniesieniu do tych produktów stosuje się również inne przepisy unijne dotyczące aspektów środowiskowych, zwłaszcza dyrektywę w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji, dyrektywę w sprawie zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego oraz dyrektywę w sprawie baterii, jak również środki wykonawcze przewidziane w dyrektywie w sprawie ekoprojektu.

2.2.3

Z drugiej strony oddawanie do użytku i użytkowanie urządzeń radiowych podlega przepisom krajowym. Przy wykonywaniu tej kompetencji państwa członkowskie zobowiązane są do zachowania zgodności z przepisami UE, w szczególności z:

2.3

Do tego dochodzi jeszcze konieczność zachowania spójności z pozostałymi strategiami politycznymi i celami Unii, zwłaszcza z nowymi ramami prawnymi na rzecz wprowadzania produktów do obrotu, które zostały przyjęte w 2008 r. (4) i których cel oraz zadania zostały poparte przez EKES (5), jako że ramy te ustanawiały wspólne przepisy:

2.4

Z myślą o uproszczeniu tych złożonych ram prawnych Komisja przedstawia wniosek, który służy wyjaśnieniu zakresu zastosowania dyrektywy 1999/5/WE poprzez jej zastąpienie w celu usunięcia niepotrzebnych obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorstw i organów administracji dzięki zwiększeniu elastyczności korzystania z widma radiowego i uproszczeniu procedur administracyjnych dotyczących korzystania z widma.

3.1

Harmonizacja z decyzją nr 768/2008/WE w sprawie wspólnych ram dotyczących wprowadzania produktów do obrotu (włączając w to definicje określone w rozdziale R1 tej decyzji; obowiązki podmiotów gospodarczych; trzy moduły oceny zgodności; obowiązki w zakresie notyfikowania jednostek oceniających zgodność; uproszczone procedury ochronne).

3.2

W decyzji nr 768/2008/WE oraz w rozporządzeniu (WE) nr 765/2008 (w sprawie akredytacji i nadzoru rynku), wraz z którym została ona przyjęta, ustanowiono wytyczne dla poprawy funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez określenie spójniejszego podejścia do polityki harmonizacji technicznej w odniesieniu do bezpieczeństwa produktów i wdrożenie skuteczniejszego systemu nadzoru dla wszystkich produktów wprowadzanych na rynek, pochodzących z UE lub z państw trzecich, jak również poprzez wzmocnienie ochrony konsumentów na jednolitym rynku.

3.3

Ustanawia się nową definicję „sprzętu radiowego”, obejmującą wyłącznie wszelkie urządzenia, które celowo przesyłają sygnały z wykorzystaniem widma radiowego, do celów przekazywania informacji lub innych, stąd też nowy tytuł: „Dyrektywa […] dotycząca udostępniania urządzeń radiowych”. Dyrektywa ta nie ma zastosowania do stacjonarnych urządzeń końcowych.

3.4

Wniosek umożliwia:

3.5

Wniosek stwarza możliwość wprowadzenia wymogu rejestracji produktów w centralnym systemie w kategoriach wskazujących na niskie poziomy zgodności z wymaganiami, na podstawie dostarczonych przez państwa członkowskie informacji w sprawie zgodności z wymaganiami.

3.6

We wniosku wyjaśnia się związek między dyrektywą 1999/5/WE a unijnymi i krajowymi przepisami prawnymi dotyczącymi wykorzystania widma radiowego.

3.7

Upraszcza się i zmniejsza następujące obowiązki administracyjne:

3.8

Ponadto wniosek dotyczący dyrektywy jest zgodny z TFUE i z rozporządzeniem (UE) nr 182/2011 w sprawie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję, z procedurami dotyczącymi wykonywania uprawnień wykonawczych i przekazanych oraz wykonywania przekazanych uprawnień, a konkretnie rzecz biorąc:

4.1

EKES popiera wniosek Komisji, ponieważ zwiększa on spójność ustawodawstwa Unii, zgodnie z art. 7 TFUE, dzięki przekształceniu przepisów w drodze zastąpienia dotychczasowego aktu prawnego przez nowy akt prawny, który w jednolitym tekście obejmuje zarówno zmiany merytoryczne wprowadzone do tego wcześniejszego aktu prawnego, jak i te jego przepisy, które pozostały niezmienione, zastępuje on bowiem i uchyla akt wcześniejszy, dostosowując terminologię do decyzji nr 768/2008/WE i traktatu lizbońskiego.

4.2

Swobodny przepływ towarów to jedna z czterech podstawowych swobód określonych w traktatach – wniosek dotyczący dyrektywy wspiera swobodny przepływ bezpiecznych towarów, zwiększając ochronę konsumentów i konkurencyjność przedsiębiorstw oraz zapewniając podmiotom gospodarczym równe warunki konkurencji.

4.3

EKES uważa, że aby zapewnić przemysłowi europejskiemu warunki do ożywienia konkurencyjności, rynek wewnętrzny powinien gwarantować pełną interoperacyjność, co pozwoliłoby zmniejszyć rozproszenie zarówno rynków krajowych, jak i inwestycji w dziedzinie badań naukowych i innowacji.

4.4

EKES podkreśla konieczność rozwinięcia proaktywnej polityki przemysłowej, która lepiej uwzględniałaby równowagę między mocami produkcyjnymi producentów, techniczne ramy prawne w zakresie praw własności intelektualnej, a przede wszystkim typy produktów, które mogą być zgodne ze wspólnymi normami oraz zharmonizowanymi przepisami i procedurami.

4.5

Przepisy techniczne i regulacyjne należy przyjmować z poszanowaniem zasad nowej polityki normalizacyjnej, informując opinię publiczną o prowadzonych pracach i dbając o ich przejrzystość, a zarazem przewidując pełny udział partnerów społecznych i przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w tych pracach.

5.1

Jeśli chodzi o zakres zastosowania dyrektywy, w art. 1 ust. 3 wyłącza się z niego cały szereg urządzeń radiowych wykorzystywanych wyłącznie do celów związanych z „bezpieczeństwem publicznym” – ideą obejmującą obok obronności i bezpieczeństwa państwa także inne pojęcia, takie jak „dobrobyt gospodarczy państwa”, które dla zapewnienia jasności przepisów powinny zostać zdefiniowane lub wyjaśnione.

5.1.1

Z drugiej strony, mimo że urządzenia takie są na mocy art. 1 ust. 3 wyłączone z zakresu dyrektywy, nie wymienia się ich w załączniku I wśród „urządzeń nieobjętych niniejszą dyrektywą”.

5.2

EKES opowiada się za tym, by wspierać współdziałanie z innymi urządzeniami radiowymi poprzez połączenia sieciowe oraz połączenie z interfejsami odpowiedniego typu w całej UE, co może uprościć korzystanie z tych urządzeń, ułatwiając interoperacyjność między urządzeniami radiowymi i akcesoriami.

5.3

W celu wzmocnienia ochrony danych osobowych i prywatności użytkowników należy – począwszy od etapu projektowania – rozwijać wymiar etyczny i społeczny zastosowań technologicznych związanych z bezpieczeństwem, tak aby zapewnić ich społeczną akceptację. Na wszystkich etapach, począwszy od projektowania, a skończywszy na normalizacji i zastosowaniach technologicznych w terenie, należy zagwarantować ochronę praw podstawowych obywateli, uwzględniając ją już we wczesnych fazach.

5.4

Należy wyjaśnić mające zastosowanie wymogi w zakresie wprowadzania do obrotu, zarówno w odniesieniu do produktów unijnych, jak i do tych pochodzących z państw trzecich. W związku z tym artykuł 6 powinien odnosić się do sytuacji, w których domniemywa się, że zostały spełnione podstawowe wymogi określone w dyrektywie (zharmonizowane normy europejskie, normy międzynarodowe opublikowane przez Komisję), jak i założenia dodatkowych przepisów krajowych.

5.5

EKES zaleca Komisji i państwom członkowskim, by produkty wprowadzane do obrotu spełniały wymogi określone w odniesieniu do danego pasma, tak aby uniknąć interferencji w paśmie 800 MHz oraz niepotrzebnego skażenia widma radiowego. Takie zalecenie jest szczególnie niezbędne w przypadku regionów transgranicznych, w których pożądana byłaby harmonizacja godzin eksploatacji i stosowanych technologii.

5.6

EKES opowiada się za zagwarantowaniem dostępności służb ratunkowych, zwłaszcza w przypadku osób niepełnosprawnych, w związku z czym urządzenia powinny być tak zaprojektowane, aby były kompatybilne z funkcjami umożliwiającymi dostęp do tych służb.

5.7

Jest bardzo istotne, aby wszystkie podmioty gospodarcze były odpowiedzialne za zgodność produktu z wymaganiami, w odniesieniu do ich odpowiednich ról w łańcuchu dostaw, tak aby zapewnić wysoki poziom ochrony zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów, a zarazem zagwarantować uczciwą konkurencję na rynku unijnym.

5.8

EKES wnosi, by Komisja i państwa członkowskie w ramach swoich kompetencji zapewniły zgodność wprowadzanych na rynek Unii produktów z państw trzecich z wymogami dyrektywy. Należy zadbać o to, by importerzy wprowadzający produkty na rynek spełniali wszystkie wymogi i nie wprowadzali do obrotu produktów niespełniających tych wymagań lub stwarzających zagrożenie.

5.9

Należy zapewnić identyfikowalność urządzeń radiowych w całym łańcuchu dostaw jako środek nadzoru rynku wspierający prawo konsumentów do informacji.

5.10

EKES ponownie zwraca uwagę (6), że obecny system oznakowania nie gwarantuje, iż produkt został przebadany pod względem jakości i bezpieczeństwa, co nie odpowiada oczekiwaniom konsumentów.

5.11

Co się tyczy systemu akredytacji i oceny zgodności, EKES opowiada się za wprowadzeniem wspólnych poziomów kompetencji jednostek notyfikowanych ds. oceny zgodności oraz ściślejszych kryteriów selekcji i zharmonizowanych procedur selekcji dotyczących ocen zgodności.

5.12

EKES uważa ponadto, że należy wzmocnić warunki niezależności jednostek notyfikowanych ds. oceny zgodności, stypulując, że zakaz łączenia funkcji, o którym mowa w art. 26 ust. 4, powinien dotyczyć także 2 lub 3 lat poprzedzających przeprowadzenie oceny.

5.13

EKES wyraża zaniepokojenie w kwestii przewidzianych we wniosku „aktów delegowanych”, w odniesieniu do których przepisy są czasem sformułowane mało konkretnie: np. w art. 5, określającym rejestrację urządzeń radiowych objętych niektórymi kategoriami, który upoważnia Komisję do dokonywania ich identyfikacji ex post, brakuje jakichkolwiek konkretnych kryteriów, co może stwarzać zbyt szeroki margines oceny.

5.14

W odniesieniu do przepisów o karach, we wniosku dotyczącym dyrektywy należy określić, na poziomie ponadnarodowym, charakter i minimalny próg kar, które powinny być gwarantowane przez ustawodawstwo państw członkowskich, we wniosku bowiem nakłada się na władze krajowe jedynie obowiązek określenia przepisów w zakresie kar za tego rodzaju zachowania w drodze przyjęcia „skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających” środków. Taka sytuacja może sprawiać, że niektóre podmioty będą wybierać sobie jurysdykcję ze względu na możliwość korzystniejszego rozstrzygnięcia sprawy (ang. forum shopping) lub że naruszana będzie zasada ne bis in idem w przypadku równoległych kar.

5.15

EKES zaleca, by skrócono okres 5 lat przewidziany w art. 47 ust. 2, mając na względzie dynamikę rozwoju sektora.

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/62

1.1

EKES popiera założenia merytoryczne projektu rozporządzenia. Zarazem stwierdza, że środki finansowe planowanego Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym są niewystarczające dla realizacji jego celów.

1.2

Wobec faktu, że 24,2 % populacji Unii Europejskiej jest zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, oraz wobec spodziewanych tendencji wzrostowych w tym zakresie, EKES apeluje o przyznanie nowemu Funduszowi budżetu dostosowanego do potrzeb. Budżet nowego Funduszu powinien być adekwatny do celu strategii „Europa 2020” polegającego na zmniejszeniu do 2020 r. o co najmniej 20 milionów liczby osób doświadczających ubóstwa i wykluczenia społecznego lub nimi zagrożonych. Wysokość budżetu w żadnym razie nie powinna odbiegać od wysokości środków przeznaczanych na dotychczasowe programy pomocy materialnej.

1.3

EKES, wyrażając obawę, że współfinansowanie ze środków państw członkowskich może doprowadzić do trudności w realizacji operacji finansowanych z nowego Funduszu, opowiada się za 100-procentowym finansowaniem z budżetu Unii Europejskiej, podobnie jak to miało miejsce w przypadku programów pomocy materialnej realizowanych w ubiegłych latach.

1.4

EKES popiera przewidziane w projekcie rozporządzenia uproszczenie procedur i zmniejszenie obciążeń administracyjnych nakładanych na państwa członkowskie, a zwłaszcza organizacje partnerskie. W tym kontekście EKES przestrzega jednak przed ewentualnością, w której państwa członkowskie miałyby stosować skomplikowane procedury przejęte z Europejskiego Funduszu Społecznego.

1.5

EKES przyjmuje z zadowoleniem uregulowania dotyczące zapewnienia organizacjom partnerskim poziomu płynności wystarczającego do właściwej realizacji operacji, a także zapewnienie w ramach Funduszu środków na koszty administracyjne, koszty transportu i magazynowania oraz na budowanie potencjału organizacji partnerskich.

1.6

EKES popiera utworzenie na szczeblu Unii Europejskiej platformy wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk. Postuluje zarazem włączenie organizacji społeczeństwa obywatelskiego w proces monitorowania i ewaluowania programów operacyjnych nowego Funduszu na poziomie państw członkowskich.

1.7

Zarazem EKES, biorąc pod uwagę zróżnicowaną sytuację w państwach członkowskich Unii, apeluje do rządów państw członkowskich, aby wspólnie z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego określiły miejsce i rolę nowego Funduszu w taki sposób, aby stał się on instrumentem skutecznie uzupełniającym inne działania podejmowane w ramach krajowych strategii i planów zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego, w tym również działania wspierane z Europejskiego Funduszu Społecznego.

1.8

Komitet podkreśla, że UE i państwa członkowskie opierają swoją politykę społeczną na europejskim modelu społecznym, standardach nauk społecznych i strategii „Europa 2020”. Jako cele prawnie są wiec zagwarantowane świadczenia społeczne, poszanowanie struktury kompetencyjnej UE, integracja społeczna i solidarność na płaszczyźnie państw członkowskich i UE. Należy zapewnić solidne struktury zabezpieczenia społecznego i w szczególności dostępność usług socjalnych, m.in. po to, by nie dopuścić do występowania szczególnie trudnych sytuacji. Przy wszystkich formach świadczenia pomocy należy unikać utrwalania się ubóstwa i stygmatyzacji ludzi.

1.9

Ponadto, ze względu na zróżnicowanie narodowych polityk zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego w państwach członkowskich Unii, ale także ze względu na dalece niewystarczający budżet Funduszu, EKES opowiada się za wprowadzeniem opcjonalności korzystania z Funduszu przez poszczególne państwa członkowskie. Nie powinno to jednak prowadzić do zmniejszenia środków Europejskiego Funduszu Społecznego pozostających w dyspozycji państw członkowskich niekorzystających z Funduszu.

2.1

Niniejsza opinia EKES-u odnosi się do nowego programu wsparcia osób najbardziej potrzebujących w Unii Europejskiej – Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym, wprowadzanego w miejsce Programu dystrybucji żywności wśród osób najbardziej potrzebujących (PEAD) oraz zastępującego go Programu pomocy osobom najbardziej potrzebującym na lata 2012–2013.

2.2

Program dystrybucji żywności wśród osób najbardziej potrzebujących w Unii (PEAD) istnieje od 1987 roku, kiedy to ustanowione zostały ogólne zasady dostaw żywności z zapasów interwencyjnych do wyznaczonych organizacji, w celu rozdysponowania jej pomiędzy osoby najbardziej poszkodowane we Wspólnocie. Program ten przyczynia się do wzrostu spójności społecznej w Unii poprzez zmniejszenie nierówności ekonomicznych i społecznych.

2.3

W ramach programu PEAD organizacje społeczeństwa obywatelskiego (akredytowane organizacje charytatywne) udzielały – w większości państw członkowskich Unii Europejskiej – pomocy żywnościowej osobom najbardziej potrzebującym. Pomoc ta w wielu przypadkach miała podstawowe znaczenie dla dalszych działań na drodze do integracji społecznej grup defaworyzowanych, będąc zarazem widocznym znakiem solidarności europejskiej.

2.4

Budżet programu wzrósł na przestrzeni tych lat z 97 mln EUR w 1988 roku do 500 mln EUR w 2009 roku (głównie w związku z kolejnymi rozszerzeniami Unii Europejskiej). PEAD wspierał dotychczas (w 2011 roku) blisko 19 mln najuboższych Europejczyków (1).

2.5

Niektóre państwa członkowskie nie uczestniczyły jednak w programie PEAD, uzasadniając to brakiem zapotrzebowania lub niekompatybilnością programu z narodowymi politykami zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego. Część organizacji społeczeństwa obywatelskiego w tych państwach wskazuje na stygmatyzujący charakter bezpośredniej pomocy materialnej i preferuje udzielanie przez państwo pomocy finansowej wystarczającej na zaspokojenie wszystkich podstawowych potrzeb. Jednakże również w tych państwach członkowskich są osoby i grupy, do których z różnych powodów nie dociera pomoc finansowa w ramach publicznych systemów pomocowych.

2.6

PEAD, niezależnie od swojego socjalnego wymiaru, stanowił instrument polityki rolnej Unii, służąc – poprzez wykorzystywanie zapasów interwencyjnych – stabilizacji rynków rolnych. Kolejne reformy WPR doprowadziły do znacznego zmniejszenia zapasów interwencyjnych, a ich poziom nie pozwalał już w ostatnich latach na zaspokajanie zapotrzebowania na pomoc żywnościową. Dlatego też, w wyniku m.in. konsultacji z przedstawicielami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, opracowano projekt rozporządzenia mającego na celu nadanie trwałego charakteru systemowi pomocy dla najbardziej potrzebujących. Większość związanych z tym zmian, dotyczących m.in. stopniowego wprowadzenia współfinansowania, trzyletnich planów dystrybucji, ustalenia priorytetowych działań prowadzonych przez państwa członkowskie i zwiększenia dostępnego budżetu, nie uzyskała wymaganej większości w Radzie.

2.7

Dnia 13 kwietnia 2011 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok, w świetle którego zakupy żywności na rynku Unii nie mogą regularnie zastępować zmniejszonych zapasów interwencyjnych. Parlament Europejski wezwał następnie Komisję i Radę (rezolucja z dnia 7 lipca 2011 r.) do opracowania przejściowego rozwiązania na pozostałe lata obowiązujących obecnie wieloletnich ram finansowych, aby uniknąć gwałtownego ograniczenia pomocy żywnościowej. Dnia 15 lutego 2012 r. przyjęte zostało rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające tymczasowy program umożliwiający dystrybucję produktów żywnościowych w latach 2012 i 2013. Program ten wygasa w chwili zakończenia rocznego planu na 2013 rok (2).

2.8

W roku 2011 24,2 % populacji Unii Europejskiej – około 120 milionów osób – zagrożonych było ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (wobec 23,4 % w roku 2010 i 23,5 % w roku 2008) (3). W związku z trwającym kryzysem gospodarczym i finansowym można spodziewać się dalszych tendencji wzrostowych w tej dziedzinie we wszystkich niemal państwach członkowskich. Ubóstwo i wykluczenie społeczne są przy tym zjawiskami bardzo złożonymi. Dotyczą nie tylko osób bezrobotnych, lecz także osób pracujących, nieotrzymujących za swoją pracę wynagrodzenia wystarczającego na pokrycie podstawowych potrzeb życiowych.

2.9

W ramach strategii „Europa 2020” Unia Europejska wyznaczyła sobie cel zmniejszenia do 2020 r. liczby osób doświadczających ubóstwa i wykluczenia społecznego lub nimi zagrożonych o co najmniej 20 milionów osób. Rok 2010 ogłoszony został Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. Również w tym kontekście EKES przypomina, że kryzys gospodarczy spowodował dalsze nasilenie ubóstwa i wykluczenia społecznego, co budzi obawy o możliwość osiągnięcia tego celu strategii „Europa 2020” przez poszczególne państwa członkowskie, zwłaszcza bez dostatecznego wsparcia finansowego ze strony Unii Europejskiej.

2.10

Kwestia pomocy najbardziej potrzebującym była wielokrotnie przedmiotem aktywnego zainteresowania i debat prowadzonych w Europejskim Komitecie Ekonomiczno-Społecznym. W samym tylko roku 2011 EKES uchwalił dwie opinie wskazujące na konieczność kontynuacji i dalszego rozwoju tej pomocy (4). Traktując całościowo cele integracji społecznej w ramach strategii „Europa 2020”, w samym tylko roku 2012 uchwalone przez EKES opinie uwzględniały różne aspekty zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego, w tym te związane z sytuacją osób starszych i osób niepełnosprawnych, z zagrożeniami dla zdrowia psychicznego, a także z rozwojem rolnictwa społecznego i mieszkalnictwa socjalnego (5).

2.11

Powszechna deklaracja praw człowieka ONZ ustanawia prawo każdego człowieka do „stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne […]” (6). Z postanowieniami tymi korespondują postanowienia Traktatu o Unii Europejskiej odnoszące się do poszanowania godności ludzkiej, w tym postanowienia Karty praw podstawowych Unii Europejskiej odnoszące się do zapewnienia godnej egzystencji wszystkim osobom pozbawionym wystarczających środków (7). Jedną z naczelnych, wynikających z historycznych doświadczeń naszego kontynentu zasad europejskiego społeczeństwa jest zasada solidarności (8), która powinna odnosić się również i przede wszystkim do tych obywateli Unii Europejskiej, którzy doświadczają skrajnego ubóstwa i wykluczenia społecznego.

3.1

Projekt rozporządzenia, oparty na art. 175 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), przywołując art. 174 TFUE, sytuuje nowy Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym – w odróżnieniu od dotychczasowych programów pomocy żywnościowej – w ramach polityki spójności. Projekt zakłada przy tym, że cel rozporządzenia, tj. zwiększenie spójności społecznej w Unii i przyczynienie się do ograniczenia ubóstwa i wykluczenia społecznego, nie może zostać osiągnięty w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, a możliwe jest pełniejsze jego osiągnięcie na poziomie Unii. Dlatego też Unia, dochowując zasady proporcjonalności z artykułu 5 Traktatu o Unii Europejskiej, może przedsięwziąć odpowiednie środki w zgodzie z zasadą pomocniczości określoną w tymże artykule (9).

3.2

Celem nowego Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (nazywanego dalej „Funduszem”) jest wkład w osiągnięcie spójności społecznej w Unii poprzez przyczynienie się do osiągnięcia celów dotyczących ograniczania ubóstwa, zawartych w strategii „Europa 2020”. Odpowiadając na potrzeby podstawowe, proponowany instrument ma dopomóc w zmniejszeniu poziomu ubóstwa i wykluczenia społecznego w Unii. Nowy Fundusz opiera się częściowo na doświadczeniach PEAD, zakładając równocześnie alokację części środków na udzielanie pomocy materialnej w formie produktów konsumpcyjnych innych niż żywność dla osób bezdomnych i/lub dzieci oraz na działania towarzyszące, przyczyniające się do włączenia społecznego.

3.3

Wsparcie w ramach Funduszu adresowane jest do osób dotkniętych niedoborem żywności, do osób bezdomnych i do dzieci doświadczających deprywacji materialnej. Szczegółowe postanowienia dotyczące grup docelowych i form wsparcia pozostają przy tym w gestii państw członkowskich.

3.4

Organizacje, które w ramach operacji wspieranych przez Fundusz bezpośrednio dostarczają żywność lub inne produkty, zobowiązane są do podjęcia działań uzupełniających świadczenie pomocy materialnej, mających na celu integrację społeczną osób najbardziej potrzebujących. W gestii państw członkowskich pozostawiono możliwość wspierania przez Fundusz tego typu działań towarzyszących.

3.5

Poziom współfinansowania programów operacyjnych poszczególnych państw członkowskich ze środków Funduszu określony został na maksymalnym poziomie 85 % wydatków kwalifikowalnych, z wyjątkami dotyczącymi państw członkowskich mających tymczasowe trudności budżetowe.

4.1.1

EKES z ubolewaniem stwierdza, że środki finansowe planowanego Funduszu są dalece niewystarczające dla realizacji jego celów.

4.1.2

Przy zakupie żywności należy zagwarantować, że nie będą łamane zasady konkurencji i że MŚP, jak również regionalni i świadomi ekologicznie dostawcy sprzyjający integracji społecznej będą odpowiednio uwzględnieni. Organizacje dystrybuujące żywność nie mogą prowadzić prywatnej działalności nastawionej na osiąganie zysku.

4.1.3

Jak bowiem wiadomo, w ramach finansowych na lata 2014–2020 Komisja Europejska zaplanowała na działanie nowego Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym budżet w wysokości 2,5 mld EUR, tzn. ok. 360 mln EUR rocznie. Dyskusja nad ostatecznym kształtem budżetu Unii Europejskiej wzbudza jednak obawy, że kwota ta może zostać jeszcze zredukowana. Tymczasem już przyznawana w ramach aktualnego programu na lata 2012–2013 roczna kwota 500 mln EUR nie odpowiada w pełni na zapotrzebowanie państw członkowskich, które szacowane jest na ok. 680 mln EUR rocznie (10). Ewentualne zwiększenie liczby państw członkowskich korzystających z nowego Funduszu (obecnie 20) (11) oraz elastyczność proponowanego wsparcia, tj. możliwość dystrybucji – oprócz żywności – podstawowych produktów konsumpcyjnych do osobistego użytku osób bezdomnych lub dzieci, a także zaplanowane przedsięwzięcia służące integracji społecznej pozwalają przypuszczać, że zapotrzebowanie będzie znacznie przewyższać dotychczasowy budżet. Dlatego jest oczywiste, że proponowany budżet Funduszu nie odpowiada potrzebom, dla zaspokojenia których został zaplanowany. Ponadto, wobec perspektywy utrzymania budżetu Unii Europejskiej na lata 2014–2020 na dotychczasowym poziomie lub tylko nieznacznej jego redukcji, trudna do zaakceptowania jest redukcja środków przeznaczonych na pomoc materialną o co najmniej 28 % (w stosunku do programu na lata 2012–2013).

4.1.4

Komisja zakłada, że „łącznie około 4 mln osób otrzymałoby pomoc bezpośrednio ze środków Funduszu, dzięki współfinansowaniu państw członkowskich oraz świadczeniom rzeczowym ze strony organizacji partnerskich” (12). Nawet przy założeniu, że cel ten zostanie w pełni zrealizowany, powstaje pytanie o skuteczność Funduszu w kontekście osiągnięcia celów strategii „Europa 2020” (zmniejszenie liczby osób doświadczających ubóstwa w Unii Europejskiej o co najmniej 20 milionów). W tym kontekście EKES apeluje o ustalenie na forum europejskim stosownego, wysokiego priorytetu dla nowego Funduszu oraz o przyznanie Funduszowi budżetu adekwatnego do istniejących potrzeb.

4.1.5

EKES przypomina w tym kontekście stanowisko Komitetu Regionów, który w związku z programem pomocowym na lata 2012–2013 „wzywa Komisję do nieustannego sprawdzania, czy roczny pułap budżetowy w wysokości 500 mln EUR przeznaczony na okres programowania jest wystarczający, jako że kryzys gospodarczy może nasilić tendencję do zmniejszania wydatków publicznych, a gospodarcza niepewność prowadzi w wielu krajach do zwiększonego bezrobocia” (13).

4.1.6

Ponadto EKES opowiada się za 100-procentowym finansowaniem Funduszu z budżetu Unii Europejskiej, podobnie jak to miało miejsce w przypadku programów pomocy żywnościowej realizowanych w ubiegłych latach. Zdaniem Komitetu, współfinansowanie ze środków państw członkowskich może doprowadzić do trudności finansowych w realizacji programu i to nie tylko w państwach członkowskich mających tymczasowe trudności budżetowe (dla których przewidziano możliwość zwiększenia płatności) (14).

4.1.7

EKES popiera zapis rozporządzenia, który daje możliwość wykorzystania zapasów interwencyjnych na poczet wytworzenia żywności, mimo że w najbliższym czasie nie jest spodziewane ich zgromadzenie w znacznych ilościach (15). Biorąc jednak pod uwagę dalece niewystarczający budżet Funduszu, Komitet sprzeciwia się wliczaniu wartości wykorzystanych zapasów interwencyjnych do budżetu.

4.1.8

Wreszcie z uwagi na bardzo szczupły budżet Funduszu oraz w związku ze stanowiskami niektórych państw członkowskich wskazującymi m.in. na brak zapotrzebowania lub niekompatybilność Funduszu z narodowymi politykami zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego, EKES opowiada się za wprowadzeniem opcjonalności (dobrowolności) korzystania z Funduszu przez poszczególne państwa członkowskie (co mogłoby przyczynić się również do zwiększenia alokacji środków Funduszu przypadającej na te państwa członkowskie, które korzystałyby z Funduszu).

4.2.1

EKES zauważa, że przy niesieniu pomocy należy uwzględnić wszystkie trzy wskazane we wniosku sytuacje: niedobór żywności, bezdomność i deprywację materialną dzieci, a także grupy i osoby społecznie wykluczone ze szczególnych powodów, w tym historycznych. Punktem wyjścia w udzielaniu pomocy powinno być przekazywanie żywności. Dostęp do żywności jest bowiem pierwszym krokiem na drodze do integracji czy też reintegracji społecznej osób wykluczonych. Biorąc jednak pod uwagę zróżnicowaną sytuację w poszczególnych państwach członkowskich, EKES postuluje pozostawienie określenia rodzajów wsparcia adresowanych do poszczególnych grup docelowych całkowicie w gestii państw członkowskich.

4.2.2

Zarazem EKES sprzeciwia się nałożeniu na organizacje, które dostarczają bezpośrednio żywność lub inne produkty, obowiązku podejmowania działań uzupełniających pomoc materialną w sytuacji, w której działania te nie będą wspierane poprzez program operacyjny danego państwa członkowskiego w ramach Funduszu (16).

4.3.1

EKES popiera stanowisko Komisji dotyczące uproszczenia procedur i zmniejszenia obciążeń administracyjnych nakładanych na państwa członkowskie, a zwłaszcza organizacje partnerskie (17). Usprawnione i uproszczone procedury związane z realizacją operacji powinny odpowiadać specyfice celów i grup docelowych Funduszu. W tym kontekście EKES chciałby przestrzec przed stosowaniem procedur przejętych z Europejskiego Funduszu Społecznego (18). Procedury te są bowiem w niektórych państwach członkowskich skomplikowane i mogą okazać się nieprzyjazne dla organizacji partnerskich.

4.3.2

EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji dotyczącą utworzenia na szczeblu unijnym platformy, której działanie byłoby finansowane w ramach pomocy technicznej. Wymiana doświadczeń i najlepszych praktyk pomiędzy instytucjami UE, państwami członkowskimi, partnerami społecznymi i innymi podmiotami społeczeństwa obywatelskiego stanowić będzie wartość dodaną tego Funduszu (19).

4.3.3

EKES przyjmuje z zadowoleniem nałożenie na państwa członkowskie obowiązku opracowywania programów operacyjnych we współpracy z organami przedstawicielskimi społeczeństwa obywatelskiego (20). EKES postuluje zarazem obligatoryjność powoływania w państwach członkowskich komitetów monitorujących lub innych gremiów służących monitorowaniu i ewaluowaniu programów operacyjnych z udziałem organizacji społeczeństwa obywatelskiego, osób bezpośrednio doświadczających ubóstwa lub ich przedstawicieli.

4.3.4

EKES przyjmuje z zadowoleniem zabezpieczenie w ramach Funduszu środków na koszty administracyjne, koszty transportu i magazynowania żywności i produktów konsumpcyjnych, a także możliwość finansowania budowania potencjału organizacji partnerskich (21). Pozwoli to na efektywne zaangażowanie organizacji partnerskich w skuteczną realizację operacji w ramach Funduszu.

4.3.5

EKES przyjmuje z zadowoleniem uregulowanie dotyczące zapewnienia organizacjom partnerskim poziomu płynności wystarczającego do właściwej realizacji operacji (22).

9.5.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 133/68

1.1

W omawianym dokumencie Komisja Europejska proponuje dyrektywę w celu poprawy równowagi płci wśród dyrektorów niewykonawczych spółek, których akcje są notowane na giełdzie, zakładając osiągnięcie do 2020 r. celu minimalnego w wysokości 40 % udziału kobiet.

1.2

EKES z zadowoleniem przyjmuję tę propozycję. Choć Komitet opowiada się raczej za dobrowolnymi środkami zamiast ustalania kwot, to jednak przyznaje, że jeśli chodzi o równowagę płci, w europejskich spółkach giełdowych niewiele się zmieni bez wyznaczenia celów popartych przepisami prawa. Dziś kobiety stanowią tylko 13,7 % wszystkich członków organów spółek, co stanowi dowód jawnej dyskryminacji.

1.3

EKES i Komisja uznają konieczność poszanowania swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Przedmiotowa dyrektywa stanowi minimalny standard, w ramach którego dąży się do poprawy warunków sprzyjających dobrej koniunkturze gospodarczej i umożliwia państwom członkowskim wyjście poza zalecane środki. W 2005 r. partnerzy społeczni Unii samodzielnie opracowali plan, w którym przedstawili wiele argumentów przemawiających za równouprawnieniem kobiet i mężczyzn oraz wskazali praktyczne narzędzia dostępne dla państw członkowskich i spółek (1).