15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/1

1.1

EKES jest zdania, że mimo niezwykle delikatnej i jak dotąd nierozstrzygniętej sytuacji panującej w regionie Morza Śródziemnego, spełnione są wszystkie warunki (1), aby można było zainicjować wielopoziomowy dialog między Komisją, państwami członkowskimi, krajami uczestniczącymi we współpracy eurośródziemnomorskiej, władzami lokalnymi i regionalnymi oraz społeczeństwem obywatelskim w celu stworzenia – podzielonej na dwie części – strategii makroregionalnej dla regionu Morza Śródziemnego, która będzie zaspokajać potrzeby regionu, zwiększając jego konkurencyjność w skali międzynarodowej.

1.2

EKES zauważa, że region Morza Śródziemnego jest bardzo rozległy, charakteryzuje się różnorakimi cechami pod względem gospodarczym, społecznym, politycznym i kulturowym oraz składa się z krajów, których struktury i infrastruktura także są zróżnicowane (państwa członkowskie UE, państwa spoza UE mające status krajów kandydujących, państwa spoza UE uczestniczące w partnerstwie eurośródziemnomorskim), w związku z czym proponuje, aby ustanowić dwie polityki subregionalne – dla wschodniego i zachodniego Śródziemnomorza – które dzięki różnym formom współpracy będą powiązane zarówno między sobą, jak i ze strategią makroregionalną dla obszaru Morza Jońskiego i Adriatyku.

1.3

EKES uwzględnia decyzje Rady i idącą w tym samym kierunku opinię wyrażoną przez Parlament Europejski, zgodnie z którą strategia makroregionalna nie powinna wymagać dodatkowych zasobów finansowych, nowych przepisów ani dodatkowego organu zarządzającego (trzy razy „nie”). Niemniej uważa za konieczne finansowanie wsparcia technicznego dotyczącego gromadzenia danych i promowania niezbędnych projektów strukturalnych.

1.4

EKES jest zdania, że wykorzystywanie znacznych zasobów wyasygnowanych już przez UE na finansowanie działań i programów z tytułu funduszy strukturalnych oraz instrumenty finansowe EBI to zadowalające środki, które należy stosować w przejrzysty, lecz także możliwie elastyczny sposób. Opowiada się również za utworzeniem eurośródziemnomorskiego banku inwestycyjnego za pośrednictwem EBI oraz za strategią polityczną otwartą dla wkładu pochodzącego z różnych instytucji finansowych, takich jak Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW), EBOR, Bank Światowy, Afrykański Bank Rozwoju czy Islamski Bank Rozwoju.

1.5

EKES uważa, że należy w pierwszej kolejności zacieśnić współpracę na szczeblu poniżej regionalnego dzięki nasileniu wzajemnych relacji handlowych, turystycznych i przemysłowych między państwami położonymi na południowym wybrzeżu Morza Śródziemnego.

1.6

EKES uważa za konieczne, by Rada podjęła decyzje polityczne niezbędne do niezwłocznego uporania się z nierozwiązanymi dotąd problemami, tak aby Unia dla Śródziemnomorza mogła stać się strukturą zajmującą się planowaniem i wdrażaniem nowej polityki makroregionalnej.

1.7

EKES uważa, że niezwłoczne przyjęcie strategii na rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego przez Radę (zob. konkluzje z dnia 24 czerwca 2011 r.) utoruje drogę do opracowania strategii makroregionalnej dla Śródziemnomorza.

1.8

EKES jest zdania, że Cypr i Malta, a także wszystkie wyspy Morza Śródziemnego, będą miały nader istotną rolę do odegrania w nowej strategii opracowanej przez UE. Wyspy te bowiem znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji ze względu na brak połączenia i komunikacji z kontynentalnymi państwami członkowskimi UE.

1.9

EKES podkreśla, że sprawą wysokiej wagi dla całego szeroko rozumianego obszaru śródziemnomorskiego jest wspieranie produkcji rolnej.

1.10

EKES uważa za niezbędne usprawnienie połączeń morskich i lotniczych pomiędzy krajami śródziemnomorskimi oraz ogólnie między nimi a pozostałą częścią UE.

1.11

EKES jest przekonany, że publikując niniejszą opinię, zapoczątkowuje debatę na temat nowej strategii makroregionalnej dla Śródziemnomorza i otwiera negocjacje w sprawie jej kluczowych zagadnień. Oświadcza, że będzie kontynuować prace nad tą szczególnie istotną kwestią za pośrednictwem kolejnych opinii, w których szczegółowo i dogłębnie omówione zostaną zagadnienia zarysowane w niniejszym dokumencie.

2.1

Cypr wyznaczył sobie jako priorytet na czas sprawowania przewodnictwa w Radzie UE w drugiej połowie 2012 r. opracowanie opinii pt. „Strategia makroregionalna dla regionu Morza Śródziemnego”, skupionej konkretnie na korzyściach, jakie strategia może przynieść mniejszym państwom wyspiarskim.

2.2

Decyzja o powierzeniu tego zadania EKES-owi wiąże się z faktem, że odegrał on istotną rolę w opracowaniu opinii doradczych przedstawiających i reprezentujących poglądy organizacji społeczeństwa obywatelskiego państw członkowskich, wspierając demokrację uczestniczącą w UE.

2.3

Wybrana dziedzina stanowi kontynuację udanego opracowania podejścia makroregionalnego dla regionu Morza Bałtyckiego (2), jak również strategii makroregionalnych dla regionu Dunaju, regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego oraz Atlantyku – region Morza Śródziemnego wyróżnia się bowiem szczególnymi cechami, z którymi wiążą się specyficzne potrzeby.

2.4

Strategia ta będzie miała na celu stworzenie skoordynowanych polityk, które pomogą krajom regionu zacieśnić ich stosunki gospodarcze i społeczne oraz współpracować z myślą o rozwiązywaniu wspólnych problemów, oferując możliwość, by region stał się konkurencyjny w skali międzynarodowej, bezpieczny i zrównoważony pod względem ekologicznym oraz by osiągnął dobrobyt. Ponadto umożliwi ona koordynację wszystkich strategii politycznych, celów i działań realizowanych przez instytucje europejskie z działaniami państw członkowskich, regionów, lokalnych rad społeczno-gospodarczych oraz wszystkich podmiotów z regionu Morza Śródziemnego, zwłaszcza niewielkich, odizolowanych państw wyspiarskich Śródziemnomorza.

2.5

Oczekuje się także, że strategia pozwoli rozwiązać problemy wynikające z międzynarodowego kryzysu gospodarczego i przyspieszyć tempo wzrostu, tworzenia możliwości zatrudnienia oraz redukcji bezrobocia.

2.6

W tym celu przyjęto w niniejszej opinii sformułowaną przez Komisję definicję strategii makroregionalnej (3), zgodnie z którą strategię uznaje się za „makroregionalną”, jeśli dotyczy regionu, który obejmuje obszary wchodzące w skład różnych państw lub regionów, charakteryzujące się wspólnymi cechami (np. ten sam obszar, morski czy inny) lub stojące przed jednakowymi wyzwaniami, takimi jak problemy dotyczące rozwoju, zmiany klimatu, ograniczonej wymiany gospodarczej i kulturowej itd. Strategie makroregionalne to sposoby podejścia, które opierając się na istniejących już narzędziach, programach i możliwościach finansowania, zaprzęgają je do realizacji specyficznych celów danego makroregionu i zmierzają do tego, by w procesie planowania uwzględniać zasoby publiczne i prywatne, tak aby szersze strategie polityczne zostały powiązane z dostępnymi środkami finansowymi (europejskimi, krajowymi, regionalnymi). Ponadto umożliwiają konwergencję zasobów regionów i różnych państw członkowskich dzięki wdrożeniu skoordynowanego „współzarządzania” oraz stworzenie „wzajemnych korzyści” dla wszystkich zainteresowanych stron.

2.7

UE, mając na uwadze zmienną i szczególnie niepewną sytuację polityczną i społeczną zaistniałą w krajach południowego wybrzeża Morza Śródziemnego w następstwie rewolucji, przyjęła względem nich nowe podejście określane jako „partnerstwo na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu”, służące nagradzaniu krajów, które dokonują postępów we wdrażaniu niezbędnych reform, osiągając konkretne i wymierne cele (4).

3.1

Biorąc pod uwagę znaczną liczbę programów i inicjatyw istniejących już zarówno na poziomie szeroko rozumianego basenu Morza Śródziemnego (relacje eurośródziemnomorskie, znane pod nazwą „procesu barcelońskiego”), jak i w odniesieniu do bardziej specyficznych regionów Śródziemnomorza, np. regionu Morza Jońskiego i Morza Adriatyckiego (współpraca terytorialna w basenie Morza Śródziemnego za pośrednictwem makroregionu adriatycko-jońskiego), należy zauważyć, że nowa strategia makroregionalna powinna obejmować wszystkie kraje regionu Morza Śródziemnego, a mianowicie państwa członkowskie (Portugalia, Hiszpania, Francja, Włochy, Grecja, Cypr, Słowenia, Malta) i państwa trzecie (Chorwacja, Czarnogóra, Albania, Turcja, Liban, Syria, terytoria palestyńskie, Jordania, Izrael, Egipt, Libia, Algieria, Tunezja i Maroko).

3.2

Przed zdefiniowaniem ram celów, działań i strategii politycznych konieczne jest jednak wyodrębnienie wyzwań, przed którymi stoi region.

3.2.1

Po pierwsze, Śródziemnomorze, zwłaszcza wschodnie, ma ogromne znaczenie historyczne i obejmuje zarówno państwa członkowskie UE, jak i państwa trzecie znajdujące się na różnych etapach rozwoju. Zważywszy że region Morza Śródziemnego był od zamierzchłych czasów zasiedlony przez człowieka i eksploatowany gospodarczo, a także cechował go intensywny ruch towarów, osób i statków, niezwykle istotne znaczenie ma w nim wymiana handlowa i przepływ ludzi. Niemniej stosunki gospodarcze między krajami regionu pozostają bardzo ograniczone; przykładowo nie ma bezpośrednich połączeń lotniczych czy morskich między krajami wschodniego Śródziemnomorza. Nie bez słuszności niektórzy obserwatorzy twierdzą, że „współpraca eurośródziemnomorska” ogranicza się niestety do współpracy między krajami południowego wybrzeża Morza Śródziemnego a UE czy też do współpracy dwustronnej z niektórymi państwami członkowskimi.

3.2.2

Po drugie, powszechny brak równowagi ekonomicznej oraz różnice poziomów rozwoju i dobrobytu, jak też częste – zwłaszcza obecnie – napięcia w regionie sprawiają, że przepływ osób przybrał tu rozmiary stałej migracji ekonomicznej (legalnej lub nielegalnej) (5). Ma to negatywne następstwa zarówno dla krajów pochodzenia, jak i dla krajów przyjmujących, a przepływ osób poszukujących azylu politycznego to szczególnie niepokojący aspekt problemu.

3.2.3

Po trzecie, region Morza Śródziemnego pozostaje ogniskiem niestabilności politycznej i konfliktów zbrojnych, co powoduje niepożądane ofiary w ludziach, szkody materialne i konsekwencje dla wymiany gospodarczej i handlowej oraz dla środowiska naturalnego. Ponadto po wybuchu rewolucji w krajach arabskich odczuwalna stała się potrzeba niezwłocznego opracowania strategii na rzecz wzmocnienia stosunków gospodarczych i społecznych między krajami regionu za pośrednictwem inicjatywy UE, którą będzie kształtować demokratyczny dialog z rządami, a także ze społeczeństwem obywatelskim (6) i która pokaże, że UE naprawdę stoi po stronie narodów zamieszkujących południowe wybrzeże Morza Śródziemnego (7).

3.2.4

Po czwarte, region jest źródłem wielu cennych surowców, do których należą przede wszystkim rezerwy energii szerzej pojętego Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Niedawne odkrycie nowych złóż gazu ziemnego jest ważnym wydarzeniem, z którym powinny się wiązać nowe dostawy zasobów energetycznych dla UE, oparte na stabilniejszych podstawach. Niemniej jednak należy koniecznie zapewnić warunki bezpieczeństwa i ulepszyć morskie, lotnicze i inne drogi komunikacyjne między Śródziemnomorzem a resztą świata, kładąc nacisk na marynarkę handlową, która stanowi istotną dziedzinę działalności gospodarczej w regionie.

3.2.5

Po piąte, długotrwałe użytkowanie zasobów obszaru, działalność rolnicza, częste ostatnio susze, przełowienie, a także intensywny transport morski spowodowały w regionie zanieczyszczenie, które ma niekorzystne skutki dla życia morskiego i wybrzeża, co negatywnie wpływa na działalność turystyczną. Gospodarstwa rolne produkują coraz mniej żywności, której wartość zresztą stale spada (8); bogactwa morza zostały stopniowo wyczerpane, a ponadto stwierdza się spadek wydajności połowów.

3.2.6

Po szóste, wspólną cechą wszystkich krajów śródziemnomorskich jest istotna rola sektora turystyki jako źródła miejsc pracy i wzrostu gospodarczego – m.in. z tego właśnie względu promowanie współpracy między krajami regionu w dziedzinie turystyki powinno być głównym elementem strategii na rzecz rozwoju, celem rozwiązania najpoważniejszych problemów, zwłaszcza problemu sezonowości.

3.2.7

Po siódme, korzystanie ze środków technologicznych i komunikacyjnych oferowanych przez internet jest ograniczone, zwłaszcza na południowym wybrzeżu Morza Śródziemnego; brakuje też działań badawczych i innowacji, które stanowią dziedziny o zasadniczym znaczeniu we współczesnej gospodarce. Wzajemne połączenia między krajami Śródziemnomorza są bardzo ograniczone.

3.3

Należy zwrócić uwagę, że szczególnie słabo rozwinięte są stosunki gospodarcze, polityczne i społeczne między krajami Afryki Północnej, w związku z czym tak zwana współpraca eurośródziemnomorska ogranicza się w istocie do współpracy UE tylko z niektórymi krajami. Ponadto strategie polityczne i programy, które UE wdrożyła w regionie, odniosły tylko częściowy sukces, a to ze względu na brak skutecznych partnerów lokalnych, korupcję (9), a także niedostateczne zrozumienie miejscowych obyczajów, tradycji i wyobrażeń społecznych. Proces barceloński, który wszedł w życie w roku 1995, przyniósł skromne efekty, a program MEDA i Unia dla Śródziemnomorza jak dotąd nie dały spodziewanych rezultatów, jeśli chodzi o odpowiednie wsparcie współpracy między UE a krajami basenu Morza Śródziemnego.

4.1

Mając na uwadze wyżej wymienione wyzwania, proponuje się następujące główne cele strategii makroregionalnej:

4.1.1

osiągnięcie zrównoważonego rozwoju poprzez zwiększenie konkurencyjności gospodarek państw regionu, tak aby stawić czoła bieżącemu międzynarodowemu kryzysowi gospodarczemu, stworzyć możliwości zatrudnienia oraz zmniejszyć bezrobocie;

4.1.2

zacieśnienie stosunków między krajami regionu Morza Śródziemnego i uczynienie z tych krajów łącznika między UE, Bliskim Wschodem i Afryką, w celu konsolidacji warunków wspierających pokój i dobrobyt oraz wzmocnienia spójności regionalnej;

4.1.3

ukształtowanie ambitnej polityki energetycznej służącej interesom zarówno krajów regionu, jak i UE, mając na względzie potrzebę UE, by zapewnić sobie zróżnicowanych dostawców energii i zmniejszyć swoją zależność względem Rosji;

4.1.4

wzmocnienie swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i osób między państwami śródziemnomorskimi nienależącymi do UE;

4.1.5

ulepszenie sieci połączeń w celu umożliwienia szybkiego, niczym nieutrudnionego dostępu towarom, osobom i usługom, ze szczególnym naciskiem na bezpieczny transport zasobów energetycznych;

4.1.6

wzmocnienie roli niewielkich wyspiarskich państw członkowskich UE położonych w regionie Śródziemnomorza, tzn. Cypru i Malty, poprzez wdrożenie inicjatyw zmierzających do poprawy stosunków z partnerami śródziemnomorskimi, zwłaszcza dzięki rozszerzeniu łączności elektronicznej państw regionu z resztą świata;

4.1.7

wspieranie programów mających na celu tworzenie dodatkowych miejsc pracy na rzecz grup wymagających szczególnej uwagi (10) (kobiet, młodzieży, osób niepełnosprawnych itp.).

4.2

Strategia makroregionalna na rzecz regionu Morza Śródziemnego, podzielona na odrębne strategie subregionalne dla wschodniego i zachodniego Śródziemnomorza, powinna mieć na celu przekształcenie go w obszar prawdziwie nowatorski w dziedzinie handlu, turystyki, kultury, idei, innowacji, badań naukowych i działań edukacyjnych, aby uczynić go regionem pokojowym i zapewnić mu trwały rozwój gospodarczy i społeczny oraz dobrobyt.

5.1

Przeprowadzona powyżej analiza może ułatwić określenie głównych elementów strategii na rzecz regionu, podzielonych na następujących sześć zgodnych ze strategią unijną „Europa 2020” (11) filarów:

5.1.1

Pierwszy filar dotyczy współpracy gospodarczej i rozwoju gospodarczego w powiązaniu z celami dotyczącymi rozwoju zrównoważonego, w tym dalekosiężnych działań w zakresie gospodarki, takich jak:

5.1.2

Drugi filar odnosi się do ochrony środowiska naturalnego i przeciwdziałania zmianie klimatu, a w szczególności do:

5.1.3

Trzeci filar dotyczy transportu i zmierza do zagwarantowania połączeń zarówno lotniczych, jak i morskich oraz zapewnienia bezpieczeństwa transportu towarów i osób. W tym względzie cele są następujące:

5.1.4

Czwarty filar dotyczy współpracy w dziedzinie energetyki  (12), w odniesieniu do węglowodorów, gazu ziemnego, odnawialnych źródeł energii i do ich bezpiecznego przesyłu z krajów będących producentami do UE i gdzie indziej. Długoterminowy cel polegający na utworzeniu „wspólnoty energetycznej UE – południowe Śródziemnomorze” to zamysł bardzo śmiały, lecz niezbędny. W związku z tym konieczne jest opracowanie wielopoziomowej polityki energetycznej dla regionu Morza Śródziemnego mającej na celu:

5.1.5

Filar piąty dotyczy innowacji i konkurencyjności. Strategia powinna wykorzystywać możliwości oferowane przez istniejące już inicjatywy UE w zakresie badań i innowacji, tak aby zwiększać konkurencyjność, a więc i dobrobyt narodów zamieszkujących szeroko rozumiany region Morza Śródziemnego, poprzez:

5.1.6

Szósty filar dotyczy imigracji i mobilności (13), a w jego zakres wchodzi wspieranie legalnej, właściwie zarządzanej imigracji, poszanowanie prawa międzynarodowego w dziedzinie azylu, ograniczanie nielegalnej imigracji, zwalczanie siatek przestępczych zajmujących się handlem ludźmi oraz ochrona praw człowieka w ramach kontroli granic:

6.1

Nowa strategia makroregionalna na rzecz Śródziemnomorza, rozbita na dwie strategie subregionalne, powinna wpisywać się w ramy strategii „Europa 2020”, istniejących programów i instrumentów finansowania UE (14), a także wykorzystywać inicjatywy europejskie, takie jak program Interact, w celu zapewniania pomocy technicznej i szkoleń (15). Niemniej jednak konieczne będzie utworzenie nowej infrastruktury na rzecz zarządzania i usprawnienia funkcjonowania instytucji. Strategia makroregionalna powinna oferować nowe sposoby działania, które przyniosą korzyści zainteresowanym państwom, oraz przewidywać praktyczne działania i polityki, które będzie można efektywnie wdrożyć.

6.2

Do opracowania strategii na rzecz Śródziemnomorza (wschodniego i zachodniego) nieodzowne będzie wykorzystanie wszelkich dostępnych środków i powiązanie ich z aspektami tzw. „podejścia śródziemnomorskiego” dotyczącymi stosunków zewnętrznych. Będzie ona się skupiać na skuteczniejszej koordynacji działań i polityk realizowanych przez Komisję Europejską z tymi prowadzonymi przez państwa członkowskie, regiony, władze lokalne oraz inne zainteresowane podmioty.

6.3

UE, uznając szczególnie ważną rolę regionu Morza Śródziemnego, postanowiła na szczycie paryskim na rzecz Śródziemnomorza w 2008 r. bezzwłocznie ulepszyć swoją politykę współpracy poprzez utworzenie stałego mechanizmu zwanego „Unią dla Śródziemnomorza” (16). Mechanizmowi temu, który został zainicjowany w Barcelonie i z którym wiązano wielkie nadzieje, przypisano zadanie realizacji konkretnych projektów w zakresie zanieczyszczenia mórz, bezpieczeństwa morskiego, energetyki i rozwoju stosunków gospodarczych między wszystkimi krajami uczestniczącymi w partnerstwie eurośródziemnomorskim. Niestety jak dotąd efekty działania Unii dla Śródziemnomorza są bardzo rozczarowujące.

6.4

Makroregiony nie mają ściśle określonych granic. W związku z tym zagadnienia, które będą promowane w ich ramach, powinny koncentrować się wokół wspólnie uzgodnionych wyzwań oraz wspólnych aspektów, które umożliwią skuteczne stawienie im czoła, a zarazem powinny wiązać się z innymi strategiami makroregionalnymi tworzonymi przez UE, w oparciu o wdrażanie określonego pakietu polityk i działań wybranych przez uczestniczące państwa.

7.1

Wpisując się w wyżej określone ramy, podejście w zakresie strategii makroregionalnej na rzecz Śródziemnomorza powinno obejmować w szczególności następujące cele:

7.1.1

Stworzenie odpowiedniego mechanizmu koordynacji i zarządzania w celu wdrożenia strategii makroregionalnej, który będzie mógł służyć koordynowaniu działań znacznej liczby zaangażowanych w strategię organów europejskich i podmiotów lokalnych. W związku z tym proponuje się:

7.1.2

Wdrożenie polityki dobrego sąsiedztwa UE: Jak dotąd, podejście stosowane w odniesieniu do strategii makroregionalnych ograniczało się do transpozycji wewnętrznych polityk UE. Aby jednak powiodła się realizacja takiej strategii w regionie Śródziemnomorza, obejmującym szereg państw nienależących do UE, należy wdrożyć również aspekty polityki zewnętrznej, kładąc rzecz jasna nacisk na politykę dobrego sąsiedztwa UE.

7.1.3

Wdrożenie nowych polityk na rzecz:

7.1.3.1

kształcenia i szkolenia siły roboczej;

7.1.3.2

ulepszenia połączeń internetowych i łączności elektronicznej oraz ciągłego udoskonalania usług internetowych w zakresie e-administracji;

7.1.3.3

opracowania wspólnego programu badań i innowacji w celu wsparcia rozwoju zrównoważonego i szkolenia zawodowego;

7.1.3.4

zagwarantowania swobodnego tranzytu drogą morską oraz swobodnego przepływu towarów, osób i energii poprzez wprowadzenie w życie polityki bezpiecznych usług transportowych po przystępnych cenach i utworzenie nowych korytarzy morskich, a także ulepszenie żeglugi handlowej;

7.1.3.5

zapewnienia sprawnie funkcjonujących połączeń morskich i lotniczych między wszystkimi regionami Morza Śródziemnego oraz między nimi a resztą świata;

7.1.3.6

rozszerzenia stosunków handlowych i politycznych poprzez utworzenie stref wolnego handlu w oparciu o istniejące umowy eurośródziemnomorskie oraz o zniesienie opłat przywozowych, dzięki skoordynowanym działaniom, takim jak konwergencja w zakresie regulacji;

7.1.3.7

podjęcia działań w dziedzinach konkurencji, zamówień publicznych, ochrony inwestycji oraz spraw sanitarnych i fitosanitarnych.

7.1.4

Projekty współpracy transgranicznej i międzyregionalnej mogą być finansowane poprzez istniejące zasoby finansowe (17), a mianowicie fundusze strukturalne UE, wkłady państw członkowskich, wkład innych państw będących darczyńcami (np. Norwegii i Szwajcarii), Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) (18), interweniujący poprzez FEMIP (19) (Instrument Eurośródziemnomorskiego Partnerstwa i Inwestycji), środki Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOR) wykorzystywane na podstawie umowy międzynarodowej, a także poprzez środki budżetowe przydzielane Unii dla Śródziemnomorza, z możliwością udziału władz lokalnych, podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych.

7.1.5

Nowa strategia makroregionalna powinna być funkcjonalnie powiązana z innymi strategiami politycznymi UE, takimi jak strategia „Europa 2020”, polityka spójności, nowa wspólna polityka rolna i wspólna polityka rybołówstwa, mechanizm „Łącząc Europę”, transeuropejskie sieci transportowe, telekomunikacyjne i energetyczne, program „Horyzont 2020”, agenda cyfrowa, Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz MŚP (COSME) oraz przede wszystkim zintegrowana polityka morska i polityka dotycząca wspólnego europejskiego systemu azylowego (20).

8.1

Jest niezaprzeczalnym faktem, że dotychczas nie powstała na poziomie UE żadna całościowa, stała strategia uwzględniająca specyficzne potrzeby wyspiarskich państw członkowskich UE – Cypru i Malty, które borykają się z problemami w dziedzinie transportu i energii. Ich trudna dostępność stanowi przeszkodę w urzeczywistnianiu jednolitego rynku.

8.2

Nowa strategia makroregionalna na rzecz Śródziemnomorza dokładnie określi sposoby połączeń dla Cypru i Malty oraz umożliwi stworzenie warunków sprzyjających wykorzystywaniu zasobów europejskich.

8.3

Cypr (wschodnie Śródziemnomorze) i Malta (zachodnie Śródziemnomorze) mogą odgrywać we wdrażaniu nowej strategii makroregionalnej i zarządzaniu nią konkretną rolę jako siedziby organów zarządzających, które zostaną utworzone w regionie lub do niego przeniesione.

9.1

EKES, we współpracy z radami społeczno-gospodarczymi państw członkowskich z regionu Morza Śródziemnego oraz z podobnymi organizacjami z krajów Afryki Północnej (tych, w których takowe istnieją), a także z organizacjami przedstawicielskimi społeczeństwa obywatelskiego, postanowił zorganizować eurośródziemnomorskie zgromadzenie rad społeczno-gospodarczych, które powinno wkrótce zostać zwołane.

9.2

EKES posiada odpowiednie doświadczenie i wiedzę, by zostać członkiem forów na rzecz Śródziemnomorza, skoro tylko zostaną utworzone.

9.3

EKES zamierza w dalszym ciągu sporządzać konkretne opinie, by bardziej szczegółowo analizować strategię makroregionalną na rzecz Śródziemnomorza.

—

Zob. http://www.interact-eu.net/about_us/about_interact/22/2911

—

Zob. http://www.interact-eu.net/ipvalencia/ipvalencia/117/619 (dotyczy konkretnie jednostki ds. Interact znajdującej się w Walencji).

15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/9

1.1

Specyfika „wysp energetycznych” w szerokim rozumieniu tego pojęcia stawia w niekorzystnej sytuacji określane tym mianem kraje i regiony w Europie, tak pod względem gospodarczym, jak i społecznym czy ekologicznym, gdyż w wielu przypadkach są one bardzo zależne od importowanych paliw kopalnych. Zjawisko to sprzyja powstawaniu znacznych różnic cen i, co za tym idzie, nierówności między poszczególnymi obszarami europejskimi z punktu widzenia solidarności i jednolitego ich rozwoju.

1.2

EKES zgadza się na wytyczony przez Radę Europejską w lutym 2011 r. cel dotyczący wyeliminowania zjawiska wysp energetycznych. Z myślą o jego realizacji popiera zwłaszcza inicjatywy dotyczące umocnienia, w odniesieniu do priorytetowych szlaków przesyłu, energetycznych połączeń międzysystemowych pomiędzy państwami Unii Europejskiej. Połączenie międzysystemowe wysp energetycznych z sieciami krajów trzecich może być priorytetem w sytuacji, gdy rozwiązanie to jest najwłaściwsze, jeśli chodzi o zapewnienie tym wyspom zaopatrzenia w energię i jego dywersyfikacji.

1.3

Nie wszystkie państwa członkowskie wykazujące cechy wysp energetycznych znajdują się w takiej samej sytuacji pod względem produkcji i możliwości importu energii. Poza rozwijaniem połączeń międzysystemowych, co jest koniecznością z punktu widzenia wszystkich wysp energetycznych i dla pozostałych państw członkowskich UE, należy odpowiednio dostosować do poszczególnych sytuacji rozwiązania energetyczne związane z zasobami lokalnymi.

1.4

Ze względu zwłaszcza na państwa bałtyckie i kraje Europy Wschodniej i Środkowej, EKES wzywa do podjęcia wysiłków zmierzających do wyeliminowania występujących między Rosją a UE różnic w interpretacji zasad rynków energetycznych i dostaw energii oraz do wprowadzenia zapisu w tej sprawie w umowach międzynarodowych. Jedna z tych umów mogłaby przyjąć formę nowego porozumienia w sprawie partnerstwa i współpracy, w którym podkreślono by zwłaszcza kwestie energetyczne (zob. rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 września 2012 r. w sprawie rocznego sprawozdania Rady dla Parlamentu Europejskiego na temat wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (12562/2011 – 2012/2050(INI)).

1.5

Jeśli zaś chodzi o wspólnotę energetyczną Europy Południowo-Wschodniej, EKES z całą mocą wzywa do przewidzenia w jej ramach konsultacji i integracji z krajami trzecimi oraz do uwzględnienia nowego aspektu dotyczącego „działań zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego”.

1.6

Niektóre europejskie państwa i regiony wyspiarskie bez wątpienia znajdują się w szczególnej sytuacji. Ze względu na swoje położenie geostrategiczne Republika Cypryjska mogłaby faktycznie stać się ważnym węzłem energetycznym, zarazem pod względem odnawialnych źródeł energii, jak i przesyłu gazu. Ogólnie rzecz biorąc na wyspach należy rozwinąć rodzimą produkcję energii. Z tego punktu widzenia mogłyby one znakomicie spełniać rolę laboratoriów doświadczalnych służących testowaniu i weryfikowaniu nowych technologii energetycznych. Przy przydzielaniu środków wspólnotowych na działania w zakresie rozwoju i demonstracji mogłyby być stosowane kryteria oceny uwzględniające specyfikę i potrzeby tych regionów. Ten wspólny wysiłek mógłby przyczynić się do złagodzenia trudności w zakresie zaopatrzenia w energię, z którymi się one borykają ze względu na swoje niedostateczne powiązanie z resztą Europy.

1.7

EKES zaleca, by jednocześnie zachęcać do umocnienia połączeń międzysystemowych, opracowywania rodzimych odnawialnych źródeł energii oraz stosowania środków w zakresie efektywności energetycznej i optymalizacji popytu na energię. Kryteria oceny stosowane do unijnych programów dotyczących tych dziedzin powinny uwzględniać cel odnoszący się do zmniejszenia występowania zjawiska wysp energetycznych, zwłaszcza na etapie wyboru projektów infrastruktury energetycznej stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania.

1.8

W każdym razie jeśli UE, w porozumieniu z państwami członkowskimi, przedstawicielami przemysłu i społeczeństwa obywatelskiego na tych obszarach, nie podejmie odpowiednio szybko inicjatyw zmierzających do stopniowego wyeliminowania zjawiska wysp energetycznych, dużo trudniej będzie w pełni zrealizować cele strategii „Europa 2020” i wyciągnąć wszelkie możliwe korzyści z podjętych już wspólnych wysiłków na rzecz wzrostu i konkurencyjności UE.

1.9

EKES uważa, że w tym kontekście ubóstwo energetyczne nie może być już dłużej uznawane za problem wyłącznie krajowy, czy tylko lokalny, któremu można zaradzić jedynie w ramach polityki społecznej. Wziąwszy pod uwagę fakt, że niektóre z głównych przyczyn tego ubóstwa leżą poza ramami wyłącznie krajowymi, EKES pragnie, by polityka energetyczna UE oddziaływała na znaczne nierówności, które przyczyniają się do tego stanu rzeczy. Wobec tego konkretne środki polityczne należy oceniać pod kątem ich oczekiwanego wpływu na czynniki, które mogłyby pogłębić albo też zmniejszyć ubóstwo energetyczne.

1.10

EKES sądzi, że występowanie zjawiska wysp energetycznych pociąga za sobą koszty, które ponoszą wszyscy. Należy ten koszt oszacować, a rozwiązania służące jego zmniejszeniu muszą wpisywać się w podejście ogólne: należy sfinalizować prace nad europejską polityką energetyczną i przewidzieć w jej ramach środki działania, które odpowiadałyby stopniowi wzajemnej zależności między państwami członkowskimi oraz trudnościom, jakie one napotykają. Aby lepiej zrozumieć całkowity wpływ tego zjawiska, EKES z całą mocą wzywa Komisję Europejską do przeprowadzenia wyczerpującego badania na temat związanego z występowaniem wysp energetycznych kosztu zaniechania integracji europejskiej w zakresie energetyki.

1.11

EKES opowiada się za przejrzystą, globalną i ścisłą oceną kosztów, w tym kosztów zewnętrznych, paliw kopalnych oraz energii ze źródeł odnawialnych, włączając w to koszty pośrednie związane z umocnieniem sieci, rezerwowymi zdolnościami wytwórczymi i koniecznym wsparciem dla technologii ekologicznych. Ocena ta jest konieczna, by jak najlepiej pokierować wyborem inwestycji i odpowiednich polityk, zwłaszcza w perspektywie znacznego rozwoju produkcji energii odnawialnej na terenie niektórych wysp energetycznych z myślą o jej eksportowaniu do państw Unii Europejskiej i krajów trzecich.

2.1

Wniosek prezydencji cypryjskiej jest dodatkowym przykładem wskazującym na konieczność europeizacji polityki energetycznej i utworzenia europejskiej wspólnoty energetycznej, co zalecał EKES (1). Do realizacji tego zamierzenia potrzebna jest większa spójność terytorialna i jednolita wizja rozwoju regionów Europy. Cel dotyczący lepszego połączenia wysp energetycznych UE jest wobec tego zatem ściśle powiązany z wytyczeniem konkretnych kierunków działań służących poprawie współpracy w zakresie energetyki, do czego wezwano w opinii ze stycznia 2012 r. na temat zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego we wprowadzenie przyszłej wspólnoty europejskiej w zakresie energii (2).

2.2

W kontekście wniosku prezydencji cypryjskiej i dyskusji prowadzonych na poziomie europejskim (zob. zwłaszcza pkt 5 konkluzji Rady Europejskiej z dnia 4.2.2011 r., EUCO 2/1/11 REV 1) pojęcie wysp energetycznych odnosi się w niniejszej opinii do obszaru wyspiarskiego lub kontynentalnego, który nie dysponuje rodzimymi źródłami energii lub posiada je tylko w niewielkim zakresie, jest niedostatecznie połączony z sieciami przesyłu energii i, co za tym idzie, w wielu wypadkach zależy od zewnętrznego źródła lub dostawcy energii. Różnice między bilansami energetycznymi państw członkowskich ukazują wyraźne linie podziałów między nimi. Pojęcie wyspy energetycznej ma więc charakter zarówno techniczny, jak i (geo)polityczny (zależność od jednego dostawcy).

2.3

Wśród kwestii, które należy uwzględnić, można wymienić zwłaszcza brak połączeń międzysystemowych, zależność od jednego źródła lub dostawcy energii, oddalenie od miejsc produkcji lub szlaków przesyłu energii, koszty inwestycji w stosunku do rozmiaru rynku, trudności związane ze zmianą silnych tendencji polityki energetycznej poszczególnych krajów, specyfikę geograficzną lub klimatyczną.

2.4

Jeśli przyjmiemy definicję Eurostatu, Unia Europejska liczy kilkaset wysp charakteryzujących się różnymi rozmiarami i statusami. Poza czterema państwami członkowskimi – Cyprem, Republiką Irlandii, Maltą i Zjednoczonym Królestwem – w Europie ponad 286 wysp jest zamieszkanych łącznie przez ponad 10 mln osób: chodzi tu o wyspy na Morzu Północnym i Bałtyku, najbardziej oddalone regiony trzech państw członkowskich (są to: Wyspy Kanaryjskie w przypadku Hiszpanii, Madera i Azory w przypadku Portugalii, Réunion, Majotta, Gujana, Martynika, Gwadelupa, wspólnota Saint-Martin w przypadku Francji). W niniejszej opinii poszczególne wyspy należące do państw członkowskich, w tym regiony najbardziej oddalone, nie zostały uwzględnione indywidualnie.

2.5

Pewien rodzaj wysp energetycznych jest wynikiem przede wszystkim XX-wiecznej historii. Półwysep Iberyjski wciąż pozostaje swojego rodzaju wyspą energetyczną, gdyż reżim frankistowski i rząd Salazara wybrały samowystarczalność w większości obszarów polityki związanej z sieciami, w związku z czym sieć transportu, zwłaszcza kolejowego, i sieć przesyłu energii były w bardzo niewielkim stopniu powiązane ze światem zewnętrznym, zwłaszcza z resztą kontynentu europejskiego poprzez Francję. Sytuacji tej nie udało się zmienić w ciągu ostatnich dwudziestu lat ze względu na znaczny opór społeczności lokalnych wobec różnorodnych projektów dotyczących wzmocnienia sieci przecinających Pireneje. Problem ten jest obecnie rozwiązywany: nowe połączenie linii elektrycznych prądu stałego umożliwi niebawem wymianę z południowo-zachodnimi obszarami śródziemnomorskimi. Jednak poza umocnieniem międzysystemowych połączeń sieci elektrycznej między Francją a Hiszpanią (moc przesyłowa tych połączeń wzrośnie w 2014 r. z 1 400 do 2 800 MW) bez wątpienia trzeba będzie przewidzieć w nadchodzących latach jeszcze inne szlaki przesyłu energii między Półwyspem Iberyjskim a pozostałym obszarem kontynentu europejskiego. Należy poprzeć cel dotyczący osiągnięcia do 2020 r. zdolności przesyłowej na poziomie 4 000 MW, zwłaszcza za pomocą nowego międzysystemowego połączenia sieci elektrycznych wzdłuż wybrzeży atlantyckich. Zamierzenie to należy wpisać na listę projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w UE, która zostanie ustanowiona w ramach rozporządzenia w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskich sieci infrastruktury.

2.6

Państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia) także stanowią wyspy energetyczne w stosunku do UE, gdyż ich sieci całkowicie zależą od dawnego „wyłącznego” partnera, Rosji (oraz w mniejszym stopniu od Białorusi). Stanowią one priorytet europejskiej integracji energetycznej; paradoksem jest, by trzy państwa bałtyckie w pełni należały do unii politycznej, nie mogąc do tej pory czerpać korzyści związanych z wewnątrzeuropejską integracją i solidarnością w kwestiach energetycznych. Jak można zgodzić się na to, by zależały one od kraju trzeciego, zresztą od niedawna członka WTO, który nie przestrzega norm europejskich w zakresie dostępu do sieci, nie przystąpił do Europejskiej karty energetycznej i nie sprzyja umocnieniu połączeń międzysystemowych krajów Europy Środkowej i Wschodniej? EKES z całą mocą wzywa więc do zmniejszenia różnic między rynkiem energetycznym Rosji i Europy oraz do przyjęcia nowej, ambitnej i globalnej umowy o partnerstwie i współpracy, obejmującej odrębny rozdział poświęcony współpracy w dziedzinie energetyki (zob. rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 września 2012 r. w sprawie rocznego sprawozdania Rady dla Parlamentu Europejskiego na temat wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (12562/2011 – 2012/2050(INI)).

2.7

Południowo-wschodnie obszary Europy (Bałkany) stanowią region tranzytowy i postępy niektórych państw na drodze do przystąpienia do UE (Chorwacji, ale także Serbii, Czarnogóry, BJRM itd.) wymagają zmian w stosunkach zwłaszcza z państwami sąsiednimi należącymi do UE (Rumunią, Bułgarią, Grecją, Słowenią, Austrią, a niebawem także z Chorwacją). Utworzenie wspólnoty energetycznej w tym regionie jest przejawem zmian w świadomości na temat tych kwestii i projekt ten należy wspierać i rozwijać, zwłaszcza dzięki skutecznym i przejrzystym konsultacjom na temat strategii energetycznych z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego z tego regionu.

2.8

Ogólnie rzecz ujmując wszystkie państwa członkowskie UE znajdują się w sytuacji ścisłej współzależności. Niektóre z nich, zwłaszcza te położone w Europie Środkowej i Wschodniej (szczególnie zaś Węgry), choć nie są wyspami energetycznymi w ścisłym rozumieniu tego pojęcia, są w bardzo znacznym stopniu uzależnione od swych sąsiadów. EKES uważa, że w tej sytuacji niezbędne jest prowadzenie wspólnej polityki energetycznej odpowiadającej stanowi faktycznemu w tej dziedzinie. W związku z tym konieczna staje się ogólna debata unijna na temat większej solidarności wewnątrzwspólnotowej. O aspekcie tym przypomniano w art. 194 TFUE.

3.1

Zjawisko wysp energetycznych dotyczy bardzo zróżnicowanych sytuacji, jednak jego skutki są niemal identyczne w każdym przypadku. Skutki te prawie zawsze znajdują odzwierciedlenie w:

3.2

Popyt na energię na wyspach energetycznych jest wysoki i stale rośnie, podobnie jak na pozostałych obszarach UE. W tych warunkach skutki zaopatrzenia potencjalnie mniej pewnego, a w każdym razie droższego, mają silny negatywny wpływ na konkurencyjność gospodarczą wysp energetycznych. Niektóre sektory przemysłowe, i co za tym idzie zatrudnienie, mogą być zagrożone, gdyż pewne rodzaje działalności stają się niedostatecznie rentowne.

3.3

Także wysokie ceny energii poważnie ciążą na budżecie gospodarstw domowych. Ubóstwo energetyczne od lat było uważane za problem wyłącznie krajowy czy lokalny. W istocie bezpośrednie interwencje mające pomóc poszczególnym jednostkom są domeną władz tych szczebli. Jednakże niektóre główne przyczyny ubóstwa energetycznego przekraczają ramy wyłącznie krajowe, a polityka energetyczna UE, dzięki działaniom ukierunkowanym na podstawowe nierówności w tej dziedzinie, musi także przyczyniać się do zmniejszenia tego zjawiska.

3.4

Częstokroć bardzo silna zależność od paliw kopalnych, zwłaszcza od ropy naftowej, sprawia, że na wysokim poziomie utrzymują się emisje CO2. Biorąc pod uwagę normy środowiskowe (dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych) i ogólne dążenie do ochrony zdrowia ludzi, należy przeprowadzić znaczne inwestycje, by zmniejszyć te emisje. Również te koszty muszą zostać uwzględnione w rachunku płaconym za energię przez wyspy energetyczne.

3.5

Należy lepiej ocenić skutki zjawiska wysp energetycznych, tak pod względem wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju obszarów nim dotkniętych, jak i solidarności, spójności oraz uszczuplenia dochodów z punktu widzenia reszty obszarów UE, w chwili gdy brak jest całościowego rynku energii, który by dobrze funkcjonował w każdym miejscu Unii. EKES sądzi, że występowanie wysp energetycznych pociąga za sobą koszty ponoszone przez wszystkich. Należy ten koszt oszacować, a rozwiązania służące jego zmniejszeniu muszą wpisywać się w podejście ogólne: należy sfinalizować prace nad europejską polityką energetyczną i przewidzieć w jej ramach środki działania, które odpowiadałyby stopniowi wzajemnej zależności między państwami członkowskimi oraz trudnościom, jakie one napotykają.

3.6

Poza wykazaniem korzyści płynących ze zwiększonej integracji europejskiej, celem jest również promowanie rozwoju przemysłowego i co za tym idzie – zatrudnienia. Konkurencyjność przemysłu europejskiego zależy od wielu elementów, których władze publiczne nie kontrolują wcale lub na które mają tylko niewielki wpływ. Wyzwanie w tej dziedzinie polega więc na uniknięciu sytuacji, gdzie polityka energetyczna, na którą UE może i musi wpływać, stałaby się czynnikiem ograniczającym wzrost i zatrudnienie. EKES wnosi więc, by państwa członkowskie i Komisja Europejska dłużej nie zwlekały z zastosowaniem środków, które już zidentyfikowano i które mogłyby zmniejszyć koszty energii oraz zwiększyć bezpieczeństwo dostaw energii, takich jak np.: lepsza koordynacja decyzji krajowych dotyczących energetyki oraz wspólne planowanie infrastruktury i sieci, utworzenie europejskich grup zakupujących paliwa kopalne i, w razie potrzeby, europejski mandat negocjacyjny do negocjacji z partnerami zewnętrznymi.

4.1

Na obecnym etapie najbardziej interesujące zdają się dwa rozwiązania: z jednej strony lepsze połączenia międzysystemowe wysp energetycznych z rynkiem wewnętrznym energii (infrastruktura i organizacja rynku), by zwiększyć faktyczną solidarność i dostosować organizację techniczną sieci europejskiej do celów politycznych i legislacji UE, a z drugiej – promowanie alternatywnych źródeł energii, a konkretnie produkcja lokalna energii ze źródeł odnawialnych. Pociąga to za sobą konieczność wykazania ich potencjału, jeśli taki istnieje, i zaproponowania działań służących pełnemu i rzetelnemu wykorzystaniu go. Ponadto wspieranie efektywności energetycznej i zarządzania popytem poprzez inteligentne sieci może przyczynić się do optymalizacji popytu na energię.

4.2

Komisja Europejska już rozpoczęła prace nad ważną reformą europejskiej polityki wspierania infrastruktury energetycznej, zwłaszcza połączeń międzysystemowych (zob. instrument „Łącząc Europę”), na temat której EKES wydał pozytywną opinię (3). Można by jednak posunąć się jeszcze dalej, jeśli chodzi o wspólne planowanie infrastruktury, co EKES zaleca w opinii w sprawie europejskiej wspólnoty energetycznej (4). Jeśli chodzi o energię elektryczną, Rada Europejska w 2002 r. wyznaczyła państwom członkowskim cel w zakresie zbudowania wzajemnych połączeń przesyłowych odpowiadających przynajmniej 10 % mocy zainstalowanej. Daleko nam jeszcze do osiągnięcia tego odsetka na niektórych europejskich granicach energetycznych, na których wciąż występują zatory.

4.3

Masowy szybki rozwój produkcji energii odnawialnej na Morzu Północnym oraz energii słonecznej i wiatrowej na południu Europy będzie wymagał nowej infrastruktury, bardziej inteligentnej, by jak najlepiej połączyć ją z wielką siecią europejską. Rozwój takich „inteligentnych sieci” może pozwolić na zmniejszenie zużycia energii o 9 % do roku 2020, a emisji CO2 – o 915 %. Zainstalowanie inteligentnych sieci i mechanizmów zarządzania popytem może być łatwiejsze na mniejszych rynkach i może szybciej przynieść lepsze rezultaty. W połączeniu ze wzmocnionymi środkami efektywności energetycznej może znacznie przyczynić się do optymalizacji popytu na energię. Znaczne inwestycje, które należy przeprowadzić, trzeba rozważać w kontekście całkowitej kontroli nad działaniami w tej dziedzinie, zmniejszenia wysokości rachunków za energię przy wzrastających cenach i mniejszym zapotrzebowaniu na inwestycje w zdolności generowania energii konwencjonalnej (zmniejszenie wielkości zwrotu ze sprzedaży) lub energii ze źródeł odnawialnych.

4.4

Ogólnie ENTSO-E ocenia, że w ciągu najbliższych dziesięciu latach trzeba będzie zbudować w Europie 52 300 km nowych linii wysokiego napięcia, co oznacza zainwestowanie ogólnie 104 mld euro, w związku z realizacją około stu projektów priorytetowych, z czego 80 % związane jest z rozwojem odnawialnych źródeł energii. Kwestia skali na wyspach energetycznych, które dysponują potencjałem w tej dziedzinie, sprawia, że włączenie odnawialnych źródeł energii jest jeszcze trudniejsze, jeśli ich sieć jest niewielka. Zdolność produkcyjna instalacji przemysłowych w zakresie energii z odnawialnych źródeł (w przeciwieństwie do produkcji zdecentralizowanej) może stanowić stosunkowo wysoki odsetek produkcji lub zużycia, czego skutki, zwłaszcza okresowość dostaw, są trudne do kontrolowania.

4.5

Wzmocnienie połączeń międzysystemowych jest więc kwestią istotną dla zwiększenia bezpieczeństwa dostaw, ale także dla znalezienia lepszej równowagi między produkcją a zużyciem energii w poszerzonej sieci, w kontekście intensywnego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych. Dotyczy to również konwencjonalnych zdolności produkcyjnych, które przejmują produkcję w chwili zaprzestania albo znacznego spowolnienia produkcji energii odnawialnej.

4.6

Rozwój energii odnawialnej wymaga elastycznych rezerwowych zdolności wytwórczych, które będą odpowiednio dostosowane i będą mogły funkcjonować w systemie niskiego obciążenia podstawowego (low baseload). Płynny gaz ziemny (LNG) może być odpowiedzią na zależność od jedynego dostawcy gazu i na stosowane przez niego wysokie ceny, a jednocześnie jest to rozwiązanie bardziej elastyczne i mniej kosztowne niż ropa naftowa, umożliwiające zarazem równoczesny rozwój energii odnawialnej. Rozwój LNG pociąga jednak za sobą konieczność dokonania znacznych inwestycji w infrastrukturę portową i infrastrukturę służącą składowaniu.

4.7

EKES jest przekonany, że przyszłość europejskiego systemu energetycznego zależy zwłaszcza od lepszych połączeń międzysystemowych i rozwoju energii odnawialnych, szczególnie w odniesieniu do wysp energetycznych, tak aby zwiększyć bezpieczeństwo dostaw. Wciąż przeważać będzie korzystanie z paliw kopalnych, jednak zwiększenie produkcji energii odnawialnej sprawi, że niezbędne będzie zdecydowane wzmocnienie sieci na poziomie krajowym i europejskim (zob. opinię EKES-u w sprawie planu działania w zakresie energii do roku 2050 oraz tzw. opcję „no regret”) (5).

4.8

Niemniej nie da się tego skutecznie osiągnąć bez przejrzystej, całkowitej i dokładnej oceny kosztów. Potrzebna jest możliwie najbardziej obiektywna wiedza na temat kosztów, w tym zewnętrznych, energii z paliw kopalnych, a także dodatkowych kosztów wynikających z użycia energii odnawialnej, by lepiej pokierować wyborem inwestycji i odpowiednich polityk. Badania tych kosztów pośrednich są często wzajemnie sprzeczne, dlatego też tym bardziej nagląca staje się potrzeba posiadania tej wiedzy.

4.9

Jeśli chodzi o energię odnawialną, ważne jest uwzględnienie jednocześnie wysokości inwestycji w nowe zdolności produkcyjne oraz kosztów związanych ze wzmocnieniem sieci i kosztów związanych z ewentualnymi subwencjami. W odniesieniu do tej ostatniej kwestii, może okazać się, że trzeba bardziej zdecydowanie wesprzeć obszary bardziej zależne pod względem energetycznym, na których do chwili obecnej odnawialne źródła energii były mniej rozwijane. Niemniej ważną sprawą będzie zadbanie o to, by tempo wzrostu produkcji energii „zielonej” było zgodne z tempem wzmacniania sieci. Ważne jest także określenie koniecznych rezerwowych zdolności wytwórczych w odniesieniu do jednostki dodatkowej produkcji energii odnawialnej. Rezerwy te można jednak importować, choć wymaga to skutecznych połączeń międzysystemowych i współpracy regionalnej i europejskiej. Warunki wspierania energii odnawialnej powinny uwzględniać ten aspekt, by zapewnić optymalne tempo rozwoju i ponoszony przez podatników koszt wsparcia.

4.10

Po ścisłym określeniu wszystkich tych kosztów trzeba będzie rozpatrzyć je w kontekście rachunku za energię wynikającego z importu paliw kopalnych, który obejmowałby wszystkie koszty, także polityczne i ekologiczne. Jest to niezbędne, by ocenić skutki – tak pozytywne, jak negatywne – dla konkurencyjności danego obszaru. To właśnie w tę perspektywę może się wpisać znaczny rozwój produkcji energii ze źródeł odnawialnych na terenie niektórych wysp energetycznych mający na celu jej eksport do innych państw Unii Europejskiej lub do krajów trzecich.

4.11

EKES pragnie, by w tej dynamice umacniania infrastruktury priorytetowo uwzględnić państwa i regiony o cechach wysp energetycznych, jako że przy określeniu wybranych szlaków przesyłu należy wziąć pod uwagę zwiększoną zależność tych obszarów. Na przykład plan działań w zakresie połączeń międzysystemowych na rynku energii państw bałtyckich (BEMIP) mógłby utorować drogę do lepszej koordynacji polityki i lepszego koszyka energetycznego dla tego regionu. Pozwoliłoby to powiązać sieci energetyczne, zwłaszcza Litwy, Łotwy i Estonii, z siecią UE.

4.12

Ostatnio zanotowano pewne postępy we współpracy między Litwą a Łotwą. W tej dziedzinie istnieje inicjatywa przewodnia: w jej ramach Litwa zbuduje w Kłajpedzie terminal płynnego gazu, który będzie zasilał zbiorniki w Inčukalns na Łotwie. Litwa uważa, że zbiornik ten mógłby stanowić „regionalną rezerwę gazu”. W tym kontekście EKES odsyła do swej propozycji dotyczącej wspólnego korzystania z zasobów paliw kopalnych, zwłaszcza stworzenia wspólnych grup zakupujących gaz (6). Litwa, Łotwa i Estonia rozwijają i wdrażają projekty międzysystemowych połączeń elektrycznych (LitPol Link, NordBalt i Estlink 2) z pozostałymi krajami UE, głównie z Polską. Jednocześnie trzy kraje bałtyckie pracują nad całkowitą integracją z europejskim systemem energetycznym poprzez połączenie swoich systemów zasilania energią elektryczną z sieciami energii elektrycznej Europy kontynentalnej, tak by działały one synchronicznie (obecnie na etapie studium wykonalności). Kraje bałtyckie wspólnie pracują także nad projektem elektrowni atomowej Visaginas, która mogłaby przyczynić się do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego tym krajom i stać się ważnym elementem w procesie integracji z europejskim systemem przesyłu energii elektrycznej.

4.12.1

Nowy wymiar energetyczny, który charakteryzuje obecnie Cypr (znaczne złoża gazu odkryte w jego wodach terytorialnych), może przekształcić tę wyspę w ważny podmiot regionalny. Wyraźny wzrost jego środków produkcji w zakresie energii odnawialnych oraz poważne zaangażowanie w wyżej wymienione projekty mogłyby uczynić go ważnym węzłem energetycznym, nastawionym na większą integrację regionalną, podmiotem polityki sąsiedztwa w zakresie energetyki. Niedawny wybór operatorów do przyszłej eksploatacji cypryjskich złóż gazu powinien umożliwić Cyprowi ściślejszą integrację z Unią Europejską i zarazem prowadzenie aktywnej polityki sąsiedztwa.

4.13

Zależność od jednego dostawcy można ponadto zmniejszyć dzięki wdrożeniu trzeciego pakietu energetycznego. Równie istotna jest kwestia regionalnej organizacji rynków: Litwa i Estonia uczestniczą w Nord Pool Spot, tj. w rynku elektryczności państw bałtyckich i nordyckich, do którego Łotwa planuje przyłączyć się w przyszłym roku. EKES zachęca państwa bałtyckie, by poza tym szukały wspólnych odpowiedzi na swe potrzeby i pracowały nad regionalnym dialogiem w kwestiach energetycznych.

4.14

Trzeba wzmocnić połączenia międzysystemowe z sąsiadującymi z UE państwami trzecimi, które mogłyby produkować i eksportować energię do UE bądź zapewniać jej tranzyt do UE z innych miejsc produkcji. Dotyczy to zwłaszcza projektów energetycznych dla basenu Morza Śródziemnego (śródziemnomorski plan słoneczny, Medgrid, kwestie energetyczne w ramach Unii dla Śródziemnomorza, Desertec itd.), które wymagają przyłączenia się do nich krajów (Cypr, Malta) lub regionów (Kreta, Sardynia, Korsyka, Sycylia, Baleary itd.) nimi zainteresowanych.

4.15

Wspólnota energetyczna [Europy Południowo-Wschodniej] musi obejmować kwestie konsultacji i integracji z krajami zewnętrznymi, a także wymiar dotyczący „działań zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego”: w tej dziedzinie swą rolę muszą odegrać wspólne komitety konsultacyjne EKES-u (BJRM, Czarnogóra, Chorwacja), jak i RSG i podobne instytucje tych krajów.

4.16

Co więcej demonstracja i rozwój energii odnawialnych mogłyby być lepiej wyeksponowane, zwłaszcza w powiązaniu z planem działania w zakresie energii do roku 2050 i z niedawno opublikowanym komunikatem w sprawie włączenia energii odnawialnej do rynku wewnętrznego (COM(2012) 271 final).

4.17

W całej UE, także na jej najbardziej odległych obszarach, konieczne jest znalezienie konkretnych rozwiązań i propozycji, w które zaangażowane byłyby:

4.18

Jedynie rozwiązania opracowane w ramach działań między państwami i między operatorami mogą być skuteczne. Polityka energetyczna, tak w odniesieniu do zaopatrzenia, jak i budowy sieci, badań i rozwoju itp., nie może być przedmiotem działań kilku państw członkowskich UE, które mogą prowadzić „autonomiczną” politykę energetyczną, gdyż skutki tej sytuacji mogłyby być poważne dla pozostałych państw członkowskich. Konieczna jest ściślejsza koordynacja w odniesieniu do koszyka energetycznego, np. między państwami i regionami, które stanowią wyspy energetyczne i których politykę energetyczną cechuje wiele ograniczeń. Realizując takie założenia, te państwa członkowskie i regiony mogłyby nawet wskazać drogę do zacieśnionej współpracy na poziomie europejskim, wykraczającej poza same kwestie „suwerenności energetycznej”.

4.19

Rozwiązaniom tym – w zakresie infrastruktur, produkcji energii odnawialnej, zacieśnionej koordynacji polityk energetycznych państw członkowskich i regionów – musi towarzyszyć ściślejsze zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w kwestie koszyka energetycznego, organizacji rynków, cen, konkurencyjności, ekologii czy też społecznej akceptacji. W tych kwestiach EKES odsyła do propozycji utworzenia forum społeczeństwa obywatelskiego dotyczącego zagadnień energetycznych, którą sformułował w ramach swych prac na temat europejskiej wspólnoty energetycznej (7).

15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/16

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny uważa, że osobiste usługi socjalne, zdrowotne i edukacyjne w Europie stanowią kwintesencję europejskiego modelu społecznego. Usługi te, które są od siebie współzależne i wzajemnie umacniają swą skuteczność, stanowią „złoty trójkąt” o istotnym znaczeniu dla sprawnego funkcjonowania i jakości społeczeństwa.

1.2

EKES twierdzi, że usługi te z jednej strony odgrywają kluczową rolę w integracji jednostek w społeczeństwie, a jednocześnie w utrzymaniu spójności społecznej i tym samym gwarantują faktyczną partycypację demokratyczną i sprawiedliwość społeczną; zaś z drugiej strony mają podstawowe znaczenie dla realizacji celów wytyczonych w strategii „Europa 2020” pod względem zrównoważonego rozwoju, inteligentnego tworzenia miejsc pracy oraz zwiększenia spójności społecznej i gospodarczej w Unii Europejskiej.

1.3

Zdaniem EKES-u potrzebna jest szersza świadomość faktu, że wraz ze starzeniem się społeczeństwa i wzrostem popytu na opiekę w związku z malejącą dyspozycyjnością członków rodziny do jej zapewnienia (co wynika m.in. z coraz większego udziału kobiet w rynku pracy), sprawą o kluczowym znaczeniu stało się lepsze planowanie i programowanie związane z jednej strony z wymaganiami i szkoleniami dla pracowników tego sektora, a z drugiej z priorytetami w odniesieniu do środków budżetowych.

1.4

EKES jest świadom kompetencji przysługujących państwom członkowskim w tej dziedzinie oraz swobody uznania organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie świadczenia takich usług; jednak zwraca uwagę na fakt, że w dziedzinie tej na państwach członkowskich UE spoczywa olbrzymia współodpowiedzialność. Zdaje sobie jednak sprawę, że w traktacie lizbońskim wprowadzono ważne zmiany w tym zakresie za pośrednictwem załączonego do niego Protokołu w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym; uważa więc, że konieczna jest większa harmonizacja między państwami członkowskimi, by przezwyciężyć obecne nierówności i zapewnić podstawową swobodę w zakresie przedsiębiorczości (przy minimalnym poszanowaniu standardów społecznych zgodnych z przepisami i umowami obowiązującymi w kraju przyjmującym) i świadczenia usług.

1.5

EKES dostrzega znaczenie tego sektora z punktu widzenia jego wkładu do unijnego produktu krajowego brutto, do tworzenia dużych możliwości zatrudnienia oraz nowych miejsc pracy i firm, a także jego zdolność do znajdowania nowatorskich i jakościowych odpowiedzi na zmiany strukturalne i potrzeby społeczeństwa obywatelskiego oraz do realizacji celów traktatu lizbońskiego w tym zakresie; wobec tego wzywa Komisję Europejską, Radę i Parlament Europejski do:

1.6

W odniesieniu do poziomu unijnego EKES uważa, że wskazane byłoby w sposób skoordynowany przeznaczyć pewną część funduszy strukturalnych na rozwój infrastruktury socjalnej i usług zdrowotnych, tam gdzie występuje ich brak, i na lokalne inicjatywy w zakresie zatrudnienia w tym sektorze, dbając zwłaszcza o zapewnienie jednej puli finansowej dla obszarów wiejskich. To samo odnosi się do programów „Horyzont 2020” i „Kultura” oraz do działań w zakresie ustawicznych szkoleń zawodowych dotyczących nowych technologii stosowanych w ramach opieki socjalnej i zdrowotnej. Ponadto należy zachęcać do badań nad optymizacją funkcjonowania usług, a także do prowadzenia dokumentacji i wymiany sprawdzonych rozwiązań.

1.7

EKES jest zdania, że ważne byłoby ustanowienie konstruktywnego i dobrze zorganizowanego dialogu społecznego między wszystkimi szczeblami (lokalnym, krajowym i europejskim) w dziedzinie usług osobistych. Ów dialog społeczny powinien odgrywać kluczową rolę w:

Komisja Europejska i państwa członkowskie powinny konkretnie i aktywnie wspierać ustanowienie i rozwój takiego dialogu społecznego oraz organizację związanych z nim prac. Początkowo wsparcie to mogłoby przybrać formę badań nad tym sektorem i organizacji konferencji na szczeblu europejskim dla partnerów społecznych sektora.

2.1

Celem niniejszej opinii jest określenie przemian dokonujących się wśród obecnych tendencji i przyszłego rozwoju w dziedzinie osobistych usług socjalnych i zdrowotnych, powiązanych z nimi usług edukacyjnych i szkoleniowych, a także nowych możliwości odpowiedniej jakości zatrudnienia w tym sektorze.

2.2

Usługi socjalne i zdrowotne odpowiadają podstawowym potrzebom jednostek. Działalność w tym sektorze przybiera różne formy: od instytucji, które zajmują się opieką medyczną oraz psychologiczną i socjalną po instytucje, które proponują usługi w zakresie pomocy socjalnej i zdrowotnej, pomocy mieszkaniowej, inne zaś formy dotyczą domów opieki, ośrodków zdrowia psychicznego, opieki nad małymi dziećmi, nad osobami starszymi i pomocy dla niepełnosprawnych.

2.3

Dla sektora tego charakterystyczne są znaczne fale migracji ludności napływowej przybywającej spoza Unii Europejskiej, a także wyraźna tendencja do korzystania z rynku pracy nierejestrowanej wraz ze wszystkimi zgubnymi tego skutkami dla jednostek i ogółu społeczeństwa.

2.4

Zamiarem EKES-u jest przyczynienie się, za pośrednictwem niniejszej opinii, do określenia wartości dodanej, jaką usługi osobiste mogą wnieść do strategii „Europa 2020”, by rozpoznać potrzeby związane z wykwalifikowanymi zasobami ludzkimi oraz nowymi profilami zatrudnienia z myślą o nowatorskich możliwościach socjalnych, nowych i lepszych miejscach pracy i większym dobrobycie wszystkich obywateli dzięki ściślejszej integracji, która wynika z większej spójności społeczeństwa.

2.5

Osobiste usługi socjalne, zdrowotne i edukacyjne w Europie stanowią trzon europejskiego modelu społecznego. Usługi te, które są od siebie współzależne i wzajemnie umacniają swą skuteczność, stanowią „złoty trójkąt” o istotnym znaczeniu dla sprawnego funkcjonowania i jakości społeczeństwa.

2.6

EKES uznaje ideę tzw. złotego trójkąta usług zintegrowanych mającą za cel wysokiej jakości edukację, skuteczny system opieki zdrowotnej i pełną integrację społeczną, które mają zapewnić możliwie najwyższy poziom skuteczności wszystkich trzech rodzajów usług, jeśli chodzi o centralne miejsce przyznane w nich człowiekowi, ich dostępność, powszechność, kompleksowość, ciągłość, wysoką jakość oraz wyraźne ukierunkowanie na wyniki, poszanowanie praw podstawowych, partycypację i partnerstwo, zintegrowane zarządzanie, inwestycje w kapitał ludzki i infrastruktury socjalne, wysoką wydajność, oraz miejsca pracy wymagające kwalifikacji i dobre warunki pracy stwarzające możliwości kariery, solidarność i spójność społeczną.

2.7

EKES twierdzi, że właśnie ze względu na te cechy w pierwszym rzędzie uwagę należy poświęcić „złotemu trójkątowi” wysokiej jakości usług osobistych, by zrealizować cele wytyczone w strategii „Europa 2020” pod względem zrównoważonego rozwoju, rozwoju gospodarczego, tworzenia miejsc pracy oraz spójności społecznej i gospodarczej w Unii Europejskiej.

2.8

Opinia powstała w oparciu o liczne źródła informacji, od badań natury ogólnej po analizy konkretnych przypadków w dziedzinie przedsiębiorczości. Należy zauważyć, że tendencje demograficzne i aktywne starzenie się, a także skutki dla systemów opieki zdrowotnej i społecznej starzenia się społeczeństwa, to tematy, którymi EKES zajął się już we wcześniejszych opiniach (1). Ponadto Komitet podjął się opracowania planu działania dotyczącego szeregu inicjatyw koncentrujących się na problemach dotyczących starzenia się społeczeństwa europejskiego, w kontekście ósmego programu ramowego w zakresie badań i rozwoju, a także na udziale osób starszych w życiu społecznym (2).

2.9

Jeśli chodzi o usługi osobiste w zakresie edukacji, uwzględnia się je w niniejszej opinii, jedynie kiedy dotyczą one wysokiej jakości zaktualizowanych usług opieki społecznej i zdrowotnej. Jeśli chodzi o ważne informacje dotyczące usług w zakresie szkoleń i ustawicznego kształcenia, odsyłamy do licznych opinii już opracowanych na ten temat przez EKES (3).

3.1

Według danych statystycznych Eurostatu dotyczących UE-27 (4) w 2009 r. ponad 21,5 mln osób w UE znalazło zatrudnienie w sektorze opieki społecznej i zdrowotnej oraz związanych z nimi usługach edukacyjnych. W porównaniu z nowymi państwami członkowskimi świadczone są one głównie w starszych państwach członkowskich, przede wszystkim przez kobiety, które stanowią 78 % pracowników tego sektora, oraz pracowników bardzo młodych (ponad 43 % ma mniej niż 40 lat). W latach 2000–2010 w sektorze opieki zdrowotnej, społecznej i domowej stworzono ponad 4 mln miejsc pracy, co wyraźnie kontrastuje z tendencją spadkową zatrudnienia w Unii Europejskiej w wyniku kryzysu gospodarczego. Wzrost zatrudnienia w sektorze był szczególnie wysoki w okresie 2008–2010, kiedy powstało około 770 tys. nowych miejsc pracy (5).

3.2

Opieka zdrowotna jest jednym z ważniejszych sektorów w Unii Europejskiej: odpowiada za wytworzenie około 10 % PKB i zatrudnia jedną osobę z dziesięciu. Ponadto odsetek pracowników z dyplomem uczelni wyższej przekracza w tym sektorze wartość średnią (6). Wraz ze starzeniem się społeczeństwa (7) zatrudnienie w tym sektorze stale wzrasta, przy czym udział kobiet w rynku pracy również zwiększa się wraz z rosnącym zapotrzebowaniem na opiekę społeczną. W związku z tym coraz wyraźniej widać potrzebę wprowadzenia ujednoliconych definicji i standardów kształcenia na poziomie europejskim, by zagwarantować mobilność geograficzną i dynamizm zawodowy, a jednocześnie zadbać o jakość, skuteczność i stabilność tych usług na całym terytorium.

3.3

Pośród zidentyfikowanych profili można znaleźć opiekunów medycznych, pielęgniarki, pracowników sektora zajmującego się młodzieżą, pracowników socjalnych i lekarzy: niedawne badanie (8) wskazuje na to, że we wszystkich gałęziach medycyny, bez względu na niski poziom płac i rzadkie przypadki uznania za wykonaną pracę, pracownicy sektora opieki zdrowotnej wykazują wysoki poziom motywacji i odpowiedzialności. Pewne badania wskazują na poważny brak personelu i coraz większe trudności przy rekrutacji odpowiednich i wykwalifikowanych pracowników szczebla kierowniczego i utrzymaniu ich w danym miejscu pracy.

3.4

Potrzebna jest odrębna europejska strategia w obrębie strategii „Europa 2020” (9), by zapewnić wyższy poziom innowacji technicznych i strukturalnych, zmniejszyć koszty i upowszechnić jakościowe zatrudnienie przy jednoczesnym ułatwieniu dostępu do opieki zdrowotnej przede wszystkim na obszarach o niekorzystnych warunkach, a także w określonych dziedzinach medycyny, w których w skali kraju brak jest pracowników, tworzyć sieci wysokiej jakości europejskich ośrodków medycznych zatrudniających personel o wysokich kwalifikacjach i silnych motywacjach, który może być do dyspozycji wszystkich obywateli UE.

3.5

Jeśli chodzi o poziom wynagrodzeń w tym sektorze, są one na ogół niższe od średnich krajowych wynagrodzeń w podobnych rodzajach zatrudnienia: kobiety, które reprezentują wyraźną większość zatrudnionych, i często są imigrantkami, na ogół otrzymują niższe uposażenie (10), rzadko spotykają się z uznaniem i pracują na umowy na niepewnych warunkach, nawet jeśli są wykwalifikowane, na co wskazują niedawne badania dotyczące podsektorów (11), takich jak: opieka zdrowotna, opieka nad małymi dziećmi, opieka nad osobami starszymi i inne formy opieki nad osobami niesamodzielnymi.

3.6

Jeszcze inne cechy wyróżniają ten sektor spośród pozostałych branży (12):

3.7

Ponadto, jak stwierdzono w odniesieniu do usług osobistych, „należy uwzględniać specyficzne cechy niewielkich podmiotów gospodarczych świadczących usługi w ogólnym interesie gospodarczym, usługi socjalne i usługi niedochodowe, których cechy i szczególny wkład wniesiony w interesie ogólnym, powinny zostać priorytetowo uwzględnione” (13) w ramach dialogu społecznego z partnerami społecznymi i z ogółem społeczeństwa obywatelskiego.

3.8

Sytuacja jest szczególnie niepokojąca na obszarach wiejskich i innych obszarach w niekorzystnej sytuacji, gdzie brak infrastruktury socjalnej, medycznej i oświatowej często prowadzi do odpływu pracowników wykwalifikowanych, co wpływa na inicjatywy w zakresie tworzenia firm, na ich lokalizację i rozwój takich obszarów: tymczasem trzeba zapewnić bardziej wyrównany rozwój regionalny i promować większą spójność terytorialną, zwłaszcza pod względem osobistej opieki socjalnej, zdrowotnej i edukacyjnej dla dzieci oraz w żłobkach (14).

3.9

W trosce o lepszą integrację pracowników migrujących konieczne jest zadbanie o wspomagające środki finansowe i organizacyjne, takie jak lekcje języka, poprawa postrzegania wykonywanych obowiązków, a także struktury przyjmowania oraz zakwaterowanie, kształcenie zawodowe w zakresie opieki, mając także na względzie powrót na rynek pracy w kraju pochodzenia, by uniknąć drenażu mózgów w branży zdrowotnej (15).

3.10

Wobec tego koszty inwestycji są dość wysokie i często budzą kontrowersje z punktu widzenia możliwości ich pokrycia, gdyż kryzys finansowy uwydatnił konieczność znalezienia lepszej efektywności kosztowej usług zdrowotnych i socjalnych, a państwa członkowskie podlegają stałej presji i muszą znaleźć właściwą równowagę między wymogiem świadczenia powszechnych usług zdrowotnych i przestrzegania ograniczeń budżetowych. Niemniej jeśli wziąć pod uwagę uzyskane wyniki, wyraźnie widać, że inwestycje w sektorze usług są bardzo produktywne i owocne: siła robocza cieszy się lepszym zdrowiem, jest lepiej zintegrowana, ma wyższe kwalifikacje, większą motywację do pracy, a jej sytuacja jest bardziej ustabilizowana.

3.11

Ponadto w traktacie lizbońskim wprowadzono ważne innowacje w tym zakresie za pośrednictwem załączonego do niego Protokołu w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym, „gdyż obejmuje on wszystkie tego rodzaju usługi i wprowadza, po raz pierwszy w Traktacie, pojęcie usług niemających charakteru gospodarczego świadczonych w interesie ogólnym w odróżnieniu od usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym” (16). Doskonale wiadomo, że osobiste usługi mają charakter „gospodarczy” lub „niegospodarczy”. Aspekt dotyczący ogólnego interesu gospodarczego wiąże się z ich znaczeniem dla dobrego funkcjonowania całego przemysłu, wytwórczości i usług, podczas gdy aspekt niegospodarczy odnosi się do ich znaczenia dla integracji wszystkich jednostek i dla spójności społeczeństwa.

3.12

Zdaniem EKES-u „Protokół ten nie jest zwykłą deklaracją interpretacyjną traktatów i wspólnych wartości Unii dotyczącą usług świadczonych w interesie ogólnym, lecz stanowi rodzaj „instrukcji obsługi” przeznaczonej dla Unii i państw członkowskich”. „W centrum jego postanowień znajduje się użytkownik, zaspokojenie jego potrzeb i poszanowanie jego wyborów i praw. Zawarto w nim ponadto wspólne zasady, jakimi są: wysoka jakość, bezpieczeństwo i przystępność cenowa, równe traktowanie odbiorców i dążenie do powszechnego dostępu” (17).

3.13

Wobec tego sektorowi temu należy przede wszystkim zapewnić wyraźny wymiar unijny za pośrednictwem ujednoliconych ram unijnych i wesprzeć go europejską strategią działań strukturalnych, chociaż Komitet podkreślał „zasadniczą rolę i szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w sposób możliwie najbardziej odpowiadający potrzebom odbiorców” (18).

4.1

Zdaniem Komitetu wprowadzenie strategii europejskiej ma zasadnicze znaczenie, jeśli chodzi o antycypowanie obecnych przemian w społeczeństwie europejskim i w jego modelu społeczno-gospodarczym oraz zarządzanie tymi procesami, które wymagają wyszczególnienia priorytetów strategicznych dla europejskiego sektora osobistych usług zdrowotnych, socjalnych i edukacyjnych pod względem:

4.2

Zasoby ludzkie są pierwszym, fundamentalnym filarem sektora usług osobistych, jak wskazują środki przewidziane w strategii „Europa 2020” zgodnie z celem polegającym na tym, by w perspektywie długofalowej obywatele UE byli zdrowi, aktywni i społecznie zintegrowani, co ma pozytywny wpływ na wydajność i konkurencyjność. Sektor ten znajduje się wśród priorytetowych elementów „Inicjatywy rynków pionierskich dla Europy” i jest nierozerwalną częścią inicjatywy przewodniej „Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia”.

4.2.1

Ze względu na znaczenie przedmiotowych usług, europejskie działania strategiczne w odniesieniu do zasobów ludzkich powinny być ukierunkowane na:

Takim europejskim działaniom powinny towarzyszyć środki stałego monitorowania opierające się na ścisłej naukowej ocenie.

4.3

Wprowadzenie odpowiednich technologii w sektorze, z myślą o wsparciu tak usługodawcy jak i usługobiorcy, stanowi drugi filar tej strategii: innowacja, zarówno strukturalna, jak i metodologiczna oraz techniczna, zastosowana do osobistych usług zdrowotnych i socjalnych może pomóc w podjęciu wyzwania związanego ze zrównoważonym rozwojem w kontekście dokonujących się obecnie przemian a także wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu.

4.3.1

Trzeba odwołać się do technologii informacyjnych i komunikacyjnych, by stworzyć warunki sprzyjające niezależności, większej odpowiedzialności oraz kulturze troski o zdrowie osobiste, a także koordynacji usług zdrowotnych i socjalnych w celu opracowania usług coraz bardziej zintegrowanych, w których człowiek znajduje się w centrum skoordynowanego łańcucha usług wysokiej jakości.

4.3.2

E-zdrowie, szerzenie umiejętności obsługi komputera oraz telemedycyna składają się na podstawowy filar innowacji procesów leczniczych i rehabilitacyjnych, gdyż umożliwiają obywatelowi bez względu na to, gdzie się on znajduje, przedstawienie historii swej choroby i w związku z tym korzystanie z opieki zdrowotnej jak najlepiej dostosowanej do jego potrzeb (19).

4.3.3

Aby zyskać na skuteczności, systemy usług osobistych wymagają zaawansowanej platformy technologicznej, by z jednej strony usługodawcy i usługobiorcy mogli dzielić się owocnymi rozwiązaniami w zakresie opieki długoterminowej, a z drugiej – wytycznymi, które powinny przyświecać procesom decyzyjnym i monitorowaniu jakości na poziomie lokalnym, a ostatecznie, by dopracować mechanizm planowania opieki z myślą o poprawie systemu ponoszenia kosztów świadczonych usług społecznych oraz usług zdrowotnych i paramedycznych (20).

4.3.4

Trzeba umieć maksymalnie wykorzystać, za pośrednictwem krajowych i unijnych programów badań i rozwoju, technologie informacyjne stosowane w osobistych usługach zdrowotnych, socjalnych i edukacyjnych, by uwydatnić nowe profile zawodowe dostosowane do różnych wymagań wynikających z opieki nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi, a także z chorób fizycznych i psychicznych.

4.4

Trzeci filar: należy poważnie zastanowić się nad utworzeniem europejskiego obszaru usług zintegrowanych, z myślą o przezwyciężeniu istniejących nierówności i o właściwym zapewnieniu podstawowej swobody przedsiębiorczości (przy minimalnym poszanowaniu standardów społecznych zgodnych z przepisami i umowami obowiązującymi w kraju przyjmującym)i świadczenia usług (zwłaszcza w tym sektorze o olbrzymim znaczeniu dla zapewnienia swobodnego przepływu usług). Można do tego doprowadzić poprzez wzajemne uznawanie, współpracę administracyjną i, tam gdzie to jest konieczne, harmonizację, by zagwarantować na całym terytorium Unii Europejskiej szereg usług świadczonych w poczuciu odpowiedzialności, w których centrum znajduje się człowiek. Aby zrealizować ten cel, państwa członkowskie i Unia Europejska powinny wspólnie wywiązywać się ze swych zobowiązań.

4.4.1

Wyzwanie związane z przekształceniem gospodarki europejskiej w gospodarkę nowatorską i nowoczesną w oparciu o pełne korzystanie z czwartej swobody (swobodny przepływ usług), a także o rozwój „piątej swobody”, czyli pełnego i swobodnego przepływu wiedzy, pozwoliłoby Europie w pełni wykorzystać swój potencjał twórczy. W tym kontekście, w oparciu o europejski system oceny, który należy w tym celu opracować, należałoby ściśle śledzić wyniki zastosowania innowacji w sektorze usług zdrowotnych i socjalnych.

4.4.2

Należy zagwarantować europejski obszar solidarności, który zapewniałby dostęp do jakościowych usług podstawowych w zakresie osobistych usług zdrowotnych, socjalnych i edukacyjnych, na całym obszarze unijnym także dzięki wdrożeniu „dobrowolnych europejskich ram jakości w różnych państwach członkowskich w różnorodnych sektorach” (21), włączając użytkowników do definiowania i oceny jakości.

4.4.3

System zintegrowanych usług wymaga – poza zharmonizowanymi zasadami jakości – wzajemnego uznawania kwalifikacji, monitorowania jakości usług, a także prowadzenia na różnych szczeblach dialogu społecznego na poziomie najbliższym obywateli, w którym uczestniczą wszyscy zainteresowani, by rozwinąć wzajemną współpracę.

4.5

Polityki wspierające, struktury i infrastruktury, stanowią czwarty filar, na którym musi się opierać europejska strategia dotycząca sektora usług osobistych.

4.5.1

Istotnym elementem tego filaru jest ukierunkowane wdrażanie – równoczesne z działaniami przewidzianymi w strategii „Europa 2020” – unijnych programów i działań strukturalnych, zwłaszcza zaś Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, a także unijnych programów „Kultura” i „Horyzont” na lata 2014–2020.

4.5.2

Należy także przewidzieć na poziomie unijnym środki mające na celu opracowanie zharmonizowanych ram prawnych ułatwiających i promujących uzyskanie dobrych wyników w zakresie kwalifikacji zawodowych i jakości usług, dokumentacji i wymiany sprawdzonych rozwiązań, standaryzowanych systemów monitorowania jakości usług i poziomu zadowolenia klientów oraz stosunku jakości do zaangażowanych środków, w odniesieniu do profesjonalizacji i warunków pracy oraz możliwości kariery wśród usługodawców bądź w odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych i prywatnych lub podmiotów gospodarki społecznej aktywnych w tej dziedzinie, a także w odniesieniu do usługobiorców i ich rodzin, jak również dla gospodarki społecznej.

4.5.2.1

W tym zakresie wolontariat stanowi integralną część, która zasługuje na wsparcie głównie z racji tego, iż przyczynia się do rozwoju aspektu ludzkiego, społecznego i emocjonalnego prowadzonych działań. Na szczególną uwagę zasługują mechanizmy europejskie sprzyjające wymianie doświadczeń i sprawdzonych rozwiązań w dziedzinie wolontariatu w służbie potrzebującym.

4.5.3

Trzeba zwrócić uwagę na znaczenie zobowiązań inwestycyjnych, a zwłaszcza na konieczność dywersyfikacji środków finansowych (podatki, różne formy składek z przeznaczeniem na ubezpieczenia społeczne (ochronę socjalną), ubezpieczenia, solidarność międzypokoleniowa, partnerstwa publiczno-prywatne) biorąc pod uwagę fakt, że koszt długoterminowej opieki i wsparcia zdrowotnego przekracza możliwości większości społeczeństwa.

4.5.4

Na poziomie UE wskazane byłoby przeznaczyć pewną część funduszy strukturalnych na rozwój infrastruktury socjalnej i usług zdrowotnych oraz opieki, tam gdzie występuje ich brak, i na lokalne inicjatywy w zakresie zatrudnienia w tym sektorze, zwłaszcza dbając o zapewnienie jednej puli finansowej na ten cel dla obszarów wiejskich oraz innych obszarów w niekorzystnej sytuacji, za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich i inicjatywy LEADER.

4.5.5

Również na poziomie UE należy dokonać przeglądu środków wsparcia dla polityki rodzinnej mających także zagwarantować bardziej elastyczne umowy w miejscu pracy dla tych, którzy podejmują się świadczenia swej rodzinie usług w zakresie opieki.

5.1

EKES jest głęboko przekonany, że „W takich dziedzinach jak opieka zdrowotna, opieka nad dziećmi lub opieka nad osobami starszymi, pomoc osobom niepełnosprawnym, budownictwo socjalne, usługi takie stanowią istotną siatkę bezpieczeństwa dla obywateli i wspierają propagowanie spójności społecznej” (22).

5.2

Komitet podkreśla, że osobiste usługi zdrowotne, oświatowe i socjalne odpowiadają interesowi ogólnemu – tak gospodarczemu, jak i niegospodarczemu – i odgrywają ważną rolę dla jakości i funkcjonowania społeczeństwa europejskiego, a także przyczyniają się do ochrony społecznej i do włączenia społecznego oraz w znacznej mierze do wydajności i konkurencyjności gospodarki. Tymczasem podczas gdy zapotrzebowanie na nie wzrasta, zdolność do ich finansowania staje się coraz bardziej ograniczona w wyniku kryzysu gospodarczego, a w bardziej odległej perspektywie, także ze względu na tendencje demograficzne.

5.3

Komitet zdecydowanie popiera zawarte w traktacie lizbońskim cele w zakresie edukacji, ochrony socjalnej i opieki zdrowotnej, które odzwierciedlają wspólną świadomość społeczną i pragnienie zapewnienia obywatelom jeszcze wyższego poziomu życia zgodnie z potencjałem gospodarczym wszystkich państw członkowskich.

5.4

EKES uważa więc, że w obecnych warunkach dalszy rozwój w tych sektorach wymaga:

15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/23

1.1

EKES zdecydowanie uważa, że prawdziwe partnerstwo angażujące wszystkich partnerów i zainteresowane podmioty zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego (1) w przygotowanie, wykonanie i ocenę ex post programów i projektów w ramach polityki spójności UE przyczynia się bezpośrednio do poprawy ich jakości i skutecznej realizacji. Zasada partnerstwa jest doskonałym przykładem zastosowania zasady dobrego sprawowania rządów w pozostałych politykach UE, umożliwiającym skuteczne wdrożenie strategii „Europa 2020”.

1.2

EKES, który wcześniej wnioskował o opracowanie kodeksu postępowania w dziedzinie partnerstwa, zdecydowanie popiera inicjatywę Komisji i zgadza się z proponowanymi zaleceniami. EKES docenia wsparcie Parlamentu Europejskiego (EP) oraz Komitetu Regionów (KR) dla kodeksu, lecz przypomina, że warunki partnerstwa muszą być jednakowe dla wszystkich publicznych i prywatnych partnerów.

1.3

EKES jest jednak głęboko rozczarowany, że Rada wykreśliła proponowany kodeks postępowania z wniosku Komisji. Komitet wzywa do podjęcia wspólnych działań wraz z KR-em w obronie kodeksu postępowania.

1.4

EKES jest głęboko zaniepokojony rosnącymi obawami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego dotyczącymi wdrażania zasady partnerstwa. Doniesienia z niektórych państw członkowskich wskazują na stały trend w kierunku rozmywania się tej zasady oraz coraz mniejszego udziału zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Usunięcie kodeksu postępowania z propozycji Komisji jest również powodem do niepokoju. W obecnych czasach kryzysu konieczne jest jeszcze silniejsze zaangażowanie partnerów społecznych i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

1.5

Mimo że chodzi tylko o dokument roboczy służb Komisji (SWD), został on wydany w odpowiednim czasie, ponieważ w kilku państwach członkowskich i regionach programowanie funduszy strukturalnych na lata 2014–2020 już się rozpoczęło. Komisja powinna go aktywnie rozpowszechniać, aby mógł zostać wykorzystany przez odpowiednich partnerów. EKES wzywa członków do aktywnego angażowania swoich organizacji we współpracę dotyczącą projektów i programów w ramach polityki spójności UE, w oparciu o kodeks postępowania.

1.6

EKES zdecydowanie opowiada się za ukierunkowaniem programów operacyjnych na działania i środki sprzyjające partnerstwu. Równe traktowanie i pluralizm w ramach partnerstwa, ukierunkowane partnerstwa na rzecz skoncentrowanych programów oraz wzmocnione budowanie potencjału powinny służyć jako główne wytyczne.

1.7

EKES uważa, że komitet monitorujący powinien zostać uzupełniony innymi instrumentami związanymi z partnerstwem. W tym kontekście EKES przypomina propozycję zawartą w poprawkach Parlamentu Europejskiego do art. 5 kodeksu postępowania w dziedzinie partnerstwa, polegającą na zastąpieniu słów „współpraca z partnerami” wyrazami „zaangażowanie partnerów”.

1.8

EKES proponuje „kontrolę partnerstwa” zarządzaną przez samych partnerów. Taki europejski system monitorowania powinien opierać się na prostej liście kontrolnej i wzajemnych ocenach prowadzonych przez Komisję wraz z europejskimi organizacjami zainteresowanych podmiotów. EKES chętnie weźmie aktywny udział w tym procesie.

1.9

Właściwa realizacja zasady partnerstwa, zgodnie z kodeksem postępowania, powinna być warunkiem podpisania przez Komisję umów o partnerstwie z poszczególnymi państwami członkowskimi. W tym kontekście można przewidzieć dodatkowe zasoby dla programów operacyjnych jako zachętę do spełnienia tego warunku.

2.1

Wdrażanie zasady partnerstwa było fragmentaryczne i powolne od czasu jej ogłoszenia w 1988 r. W proces ten było zaangażowane zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, a w szczególności partnerzy społeczni. Zasada ta była łatwiej uwzględniana w państwach, w których partnerstwo jest immanentną częścią kształtowania polityki. Zasada ta została wzmocniona, gdy Komisja uzyskała więcej bezpośredniej odpowiedzialności w zakresie polityki spójności oraz gdy wprowadzono inicjatywy wspólnotowe takie jak Equal i Leader.

2.2

Niestety w wielu przypadkach partnerstwo miało jedynie charakter formalny. W okresie programowania 2006–2013 partnerstwo nie było aktywnie propagowane, mimo że w tym samym czasie udział zainteresowanych podmiotów stał się filarem realizacji strategii lizbońskiej. Polityka spójności UE stanęła przed nowymi wyzwaniami, gdy w 2004 r. do UE przystąpiło 10 nowych państw, a następnie w 2007 r. Bułgaria i Rumunia.

2.3

Komisja odnotowała niedostatki, zaś niepowodzenia były krytykowane przez partnerów ze społeczeństwa obywatelskiego. W odpowiedzi na zmieniające się stosunki między państwami członkowskimi a Komisją w ramach zarządzania polityką spójności UE skoncentrowano się na rozpowszechnianiu dobrych praktyk.

2.4

W 2009 r. Komisja zwróciła się do EKES-u z wnioskiem o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie sposobów promowania partnerstwa w ramach funduszy strukturalnych, w oparciu o dobre praktyki. Opinii EKES-u towarzyszyła wówczas publikacja pt. „Do tanga trzeba dwojga”, zawierająca wybrane przykłady dobrych praktyk w państwach członkowskich. Komisja uwzględniła następnie propozycję EKES-u dotyczącą kodeksu dobrych praktyk.

2.5

Obecna sytuacja wskazuje na to, że partnerstwo ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim ewoluuje w większości państw członkowskich. Polska może w niektórych przypadkach posłużyć za model ze względu na ewolucję dobrych praktyk. Wdrażanie partnerstwa jest z pewnością wyzwaniem w najnowszych państwach członkowskich: Bułgarii i Rumunii, a wkrótce także w Chorwacji. Ma to miejsce także w niektórych państwach członkowskich, które przystąpiły w 2004 r., a także w państwach, które były członkami od wielu lat, np. w Portugalii i Grecji.

2.6

W zorganizowanym społeczeństwie obywatelskim narastają obawy dotyczące wdrażania zasady partnerstwa. Oczekiwania pozostają niespełnione. Doniesienia z niektórych państw członkowskich wskazują na stały trend w kierunku rozmywania się zasady partnerstwa, coraz mniejszego udziału zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego oraz odchodzenia przez Radę od kodeksu postępowania. W niektórych państwach programowanie na okres 2014–2020 rozpoczęło się bez rzeczywistego zaangażowania prywatnych zainteresowanych podmiotów. Należy ograniczyć ten brak woli politycznej, aby umożliwić właściwe wdrożenie europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa.

3.1

Zgodnie z wnioskami Komisji dotyczącymi funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych w okresie 2014–2020 państwa członkowskie będą miały wyraźny obowiązek zorganizowania partnerstwa. Jako wsparcie posłuży tutaj europejski kodeks postępowania w dziedzinie partnerstwa (ECCP), w którym ustalone zostaną priorytety i kryteria wdrażania partnerstwa i który ułatwi wymianę informacji, doświadczeń, wyników i dobrych praktyk wśród państw członkowskich. Kodeks ma zostać przyjęty przez Komisję jako akt delegowany w ciągu 3 miesięcy od przyjęcia rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów.

3.2

Dokument roboczy Komisji (SWD) jest pierwszym krokiem w kierunku skutecznego wdrożenia zasady partnerstwa. W ramach 6 rozdziałów wymienia się 18 szczegółowych wytycznych. Wspomniane sześć rozdziałów to:

3.3

Warto zauważyć, że proponowany kodeks został przetłumaczony na wszystkie języki UE, co ułatwi jego rozpowszechnienie i korzystanie z niego.

4.1

EKES na specjalną prośbę Komisji Europejskiej przeprowadził prace nad zasadą partnerstwa w 2010 r. (ECO/258 – sprawozdawca OLSSON (2)), a także przedstawił obszerne uwagi na temat wniosków Komisji dotyczących partnerstwa w swojej opinii w sprawie rozporządzenia ustanawiającego wspólne przepisy (ECO/314 – sprawozdawca VARDAKASTANIS).

4.2

EKES zaproponował, by kodeks dobrych praktyk opierał się na szeregu wytycznych, z których prawie wszystkie zostały uwzględnione w dokumencie roboczym Komisji (SWD):

4.3

EKES zdecydowanie uważa, że do powodzenia polityki spójności bezpośrednio przyczynia się partnerstwo angażujące wszystkich partnerów, których określono w art. 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów, w przygotowanie, wykonanie i ocenę ex post projektów realizowanych w ramach polityki spójności UE. Komitet z zadowoleniem przyjmuje propozycje Komisji Europejskiej dotyczące art. 5, które określają partnerstwo jako element obowiązkowy; przypomina, że uczestnictwo powinno być rzeczywiste na wszystkich etapach wdrażania funduszy i obejmować partnerów z prawem głosu w komitetach monitorujących.

4.4

EKES nawołuje do podjęcia wspólnych działań wraz z KR-em na rzecz obrony ECCP i wzywa Komisję i Parlament do przeciwdziałania usunięciu przez Radę odniesienia do niego. Komitet wypowiedział się zdecydowanie na ten temat na nieformalnym posiedzeniu ministerialnym w Nikozji 6 listopada 2012 r.

5.1

Rada odrzuciła propozycję Komisji dotyczącą kodeksu postępowania, co niewątpliwie osłabi w praktyce realizację zasady partnerstwa.

5.2

Parlament Europejski zaproponował kompleksową poprawkę dotyczącą kodeksu postępowania w art. 5 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów, w oparciu o 9 konkretnych wytycznych. EKES popiera to podejście. Treść poprawki przedstawiono poniżej (3). Komitet jest jednak zaniepokojony faktem, że Parlament dokonuje rozróżnienia między partnerami prywatnymi i publicznymi, co może otworzyć drogę do nierównego traktowania partnerów.

5.3

KR popiera europejski kodeks postępowania w dziedzinie partnerstwa i wzywa zainteresowane organy władz terytorialnych do organizowania partnerstw. Podkreśla między innymi, że należy zwrócić uwagę na specyficzne warunki w państwach członkowskich, znaczenie zasady pomocniczości i proporcjonalności, a także procedurę wyboru partnerów wspierającą pluralizm, aby uwzględnić także grupy zmarginalizowane. KR podnosi też kwestię praw i obowiązków partnerów, rozróżniając jednocześnie partnerów prywatnych i publicznych.

6.1

Europejskie zorganizowane społeczeństwo obywatelskie uważa, że brak partnerstwa był jedną z głównych przyczyn mniejszego oddziaływania funduszy strukturalnych w latach 2007–2013 w wielu państwach członkowskich.

6.2

Należy wyraźniej stwierdzić, że zorganizowane społeczeństwo obywatelskie reprezentuje interes ogólny, wraz z władzami publicznymi.

6.3

Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie jest często wyłączone z prawdziwego partnerstwa ze względu na bariery wynikające z zasad w zakresie współfinansowania, obciążeń administracyjnych, nieodpowiednich celów krajowych programów operacyjnych i braku udziału w monitorowaniu funduszy.

6.4

Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie docenia wysiłki podejmowane przez Komisję Europejską na rzecz uproszczenia procedur, lecz uważa, że są one nadal niewystarczające dla terminowej i łatwej absorpcji funduszy przez sektor prywatny w ogólnym ujęciu. Stopień złożoności i obciążenia administracyjne są nadal zbyt wysokie; należy także ograniczyć biurokrację. Powinno się uwzględnić następujące aspekty:

6.5

Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie podkreśla znaczenie budowania potencjału dla partnerów oraz wzywa do wprowadzenia definicji budowania potencjału. Definicja ta powinna być rozumiana jako wzmocnienie udziału partnerów w przygotowaniu, wdrażaniu i monitorowaniu funduszy strukturalnych na wszystkich etapach.

6.6

EKES podkreśla konieczność utworzenia szerokiego partnerstwa, które reprezentowałoby szeroki zakres różnych interesów. Należy określić jasne sposoby ustalenia obowiązków i funkcji tych różnych partnerów.

7.1

Skuteczne wdrożenie zasady partnerstwa jest stałym procesem. Wniosek Komisji jest pierwszym krokiem na drodze do sformalizowania i skodyfikowania zasady partnerstwa na szczeblu UE. EKES z zadowoleniem zauważa, że zarówno Parlament Europejski, jak i KR popierają zasadę skutecznego partnerstwa. Zasada partnerstwa jest doskonałym przykładem zastosowania zasady dobrego sprawowania rządów w pozostałych politykach UE, umożliwiającym skuteczne wdrożenie strategii „Europa 2020”.

7.2

EKES jest głęboko zaniepokojony, że Rada pragnie ograniczyć zasadę partnerstwa poprzez utrzymanie aktualnych, bardziej restrykcyjnych zasad na okres programowania 2006–2013; wzywa Komisję i Parlament do udzielenia wsparcia na rzecz odwrócenia tego trendu.

8.1

Jako że programowanie funduszy strukturalnych na okres 2014–2020 już się rozpoczęło w kilku państwach członkowskich, ważne jest, by administracja publiczna i zorganizowane społeczeństwo obywatelskie wykorzystały dokument roboczy służb Komisji (SWD). EKES z zadowoleniem odnotowuje, że kodeks postępowania został przetłumaczony na wszystkie języki UE. Komisja powinna aktywnie rozpowszechniać swoje propozycje w państwach członkowskich, we współpracy z administracją publiczną i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim.

8.2

EKES uważa, że niewystarczająco rozwinięto kwestię monitorowania w propozycjach Komisji. Europejski system monitorowania oparty na prostej liście kontrolnej i wzajemnych ocenach powinien zostać wprowadzony we współpracy z europejskimi organizacjami zainteresowanych podmiotów. EKES chętnie weźmie udział w tym procesie.

8.3

Lista kontrolna powinna opierać się na minimalnych wytycznych, szczególnie w zakresie wyboru, uczestnictwa na różnych etapach oraz budowania potencjału partnerów. Należy także ocenić rozwiązywanie konfliktów. Wytyczne można by uzupełnić analizą SWOT (oceniającą mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia) w celu dokonania ulepszeń.

8.4

W ramach tego systemu prywatne podmioty/partnerzy powinni przeprowadzić „kontrolę partnerstwa” w oparciu o wyżej zaproponowaną listę kontrolną. EKES proponuje prosty schemat oceny obejmujący trzy poziomy: niewystarczający/wystarczający/doskonały. Audyt taki wzmocniłby udział partnerów w ocenie, zgodnie z sugestią zawartą w dokumencie roboczym (SWD).

8.5

EKES przypomina, że zaproponowane przez PE sformułowanie w art. 5 kodeksu „współpraca z partnerami” musi zostać zastąpione wyrażeniem „zaangażowanie partnerów”.

8.6

EKES przypomina swoją wcześniejszą propozycję, by regiony pragnące podzielić się swoimi doświadczeniami i rozpowszechniać dobre praktyki utworzyły sieć „regionów osiągających doskonałość w partnerstwie”.

8.7

Dobre praktyki przedstawione w broszurze EKES-u pt. „Do tanga trzeba dwojga” zostały szeroko docenione; przykłady te mogą być użyteczne do wprowadzenia w innych krajach (nawet jeśli partnerstwo musi zostać dostosowane do warunków krajowych). EKES proponuje aktualizację broszury w formie nowego wydania, obejmującego także wnioski wyciągnięte z niepowodzeń.

8.8

EKES podkreśla znaczenie zaangażowania partnerów na najwcześniejszym etapie w dialog w ramach programu prac (plan w zakresie informowania/konsultacji/uczestnictwa) oraz precyzyjnego planu działania zaproponowanego przez EKES i popartego przez Komisję. Proces ten musi być również zdefiniowany w umowie o partnerstwie. Właściwa realizacja zasady partnerstwa, zgodnie z kodeksem postępowania, powinna być warunkiem podpisania przez Komisję umów o partnerstwie z poszczególnymi państwami członkowskimi. EKES sugeruje wykorzystanie zasobów programów operacyjnych do budowania potencjału partnerów jako zachętę do spełnienia tego warunku.

8.9

Wybór partnerów powinien mieć miejsce w ramach „pluralizmu w partnerstwie”. Obok partnerów społeczno-gospodarczych i odpowiednich organów społeczeństwa obywatelskiego należy zaangażować inne podmioty, takie jak innowacyjne, wschodzące i zmarginalizowane sektory społeczne, które muszą mieć dostęp i rolę do odegrania w ramach partnerstwa. Dla tych grup bardzo użyteczny jest model platform koordynujących. Także małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa (o dużym potencjale tworzenia miejsc pracy) oraz gospodarka społeczna (jako nawiązanie do inicjatywy na rzecz przedsiębiorczości społecznej) muszą być zaangażowane w partnerstwo jako partnerzy gospodarczy.

8.10

Proponowana koncentracja tematyczna w programach, a także inne rodzaje koncentracji programów – obszary geograficzne, grupy, sektory itp. – ułatwią ukierunkowane i bardziej skuteczne partnerstwo.

8.11

Prace komitetów monitorujących mają często charakter bardzo formalny i nie zaspokajają popytu na prawdziwe partnerstwo. Należy je uzupełnić organami konsultacyjnymi, grupami roboczymi i innymi instrumentami w zakresie partnerstwa, aby wzmocnić proces partnerstwa.

8.12

Budowanie potencjału jest konieczne dla partnerów we wszystkich państwach członkowskich, aby wnieść znaczący wkład w ten proces. Należy w tym celu wykorzystać pomoc techniczną, lecz także własne środki państw członkowskich.

3a.

Europejski kodeks postępowania powinien zawierać m.in. następujące szczegółowe wytyczne:

15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/28

1.1

EKES wzywa Radę do wznowienia negocjacji dotyczących Protokołu fakultatywnego do Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, by umożliwić niepełnosprawnym Europejczykom pełne korzystanie z praw zapisanych w tym dokumencie.

1.2

Komitet zachęca przewodniczących Rady Europejskiej, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego do zorganizowania w grudniu 2013 r. drugiego spotkania pt. „Stan Unii w sprawie niepełnosprawności”, któremu współprzewodniczyłoby Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych i na którym dokonano by przeglądu Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych.

1.3

EKES podkreśla, że niektóre obowiązki wynikające z Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych wymagają zmian ustawodawczych i politycznych na poziomie UE i państw członkowskich. Sytuacja finansowa nie może być wymówką opóźniającą działania na rzecz praw osób niepełnosprawnych.

1.4

Komitet wzywa Komisję do przeprowadzenia szczegółowego przeglądu, z udziałem zainteresowanych stron, wdrażania strategii w sprawie niepełnosprawności jako integralnej części strategii ogólnounijnej. Apeluje ponadto o przeprowadzenie analizy obowiązującego prawa, strategii politycznych i programów, a także o przygotowanie nowych propozycji.

1.5

EKES zachęca więc Komisję Europejską, by poprzez swój Sekretariat Generalny opracowała instrument oceny wpływu dotyczący Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych.

1.6

EKES z zadowoleniem przyjmuje ustanowienie przez Radę niezależnych ram służących propagowaniu, chronieniu i monitorowaniu wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Wzywa do przyjęcia specjalnego budżetu, który umożliwi zaangażowanym podmiotom wypełnianie zadań niezależnie od krajowych punktów kontaktowych.

1.7

EKES pragnie, by Komisja Europejska zwróciła się do niego z wnioskiem o konsultacje w sprawie ambitnego wniosku ustawodawczego dotyczącego europejskiego aktu w sprawie dostępności, który obejmowałby jak największy zakres dziedzin, m.in. wymogi dla prywatnych i publicznych usługodawców i producentów – tak, by zapewniali oni pełny dostęp osobom niepełnosprawnym – oraz jasną i szeroką definicję dostępności.

1.8

EKES z zadowoleniem przyjmuje włączenie do agendy cyfrowej ustawodawstwa dotyczącego dostępności publicznych stron internetowych oraz portali, za pośrednictwem których świadczone są podstawowe usługi dla obywateli. Oczekuje przedstawienia solidnego ustawodawstwa w tej dziedzinie w 2012 r.

1.9

EKES zachęca Radę i Parlament Europejski do zaostrzenia lub utrzymania zapisów na rzecz osób niepełnosprawnych w przepisach dotyczących funduszy strukturalnych, instrumentu „Łącząc Europę” (1), transeuropejskiej sieci transportowej, programu „Horyzont 2020” (2), programu „Prawa i obywatelstwo” oraz programów w obszarze współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej, poprzez uwzględnienie środków gwarantujących integrację osób niepełnosprawnych dzięki dostępowi do finansowania i wzmacnianiu ich praw.

1.10

EKES wzywa Europejską Służbę Działań Zewnętrznych, Komisję Europejską i Radę, by zadbały o włączenie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych w stosunki zewnętrzne i współpracę międzynarodową, a także w międzynarodowe umowy handlowe, m.in. poprzez zapewnienie koordynacji stanowisk UE i państw członkowskich dotyczących praw osób niepełnosprawnych w różnych organach ONZ.

1.11

EKES wzywa instytucje europejskie do podjęcia odpowiednich działań na rzecz wewnętrznego wdrożenia Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz dokonania przeglądu przyjętych rozwiązań z punktu widzenia zatrudnienia, warunków pracy, rekrutacji, szkoleń, dostępności siedzib, atmosfery w pracy i narzędzi komunikacyjnych, a także wymogów agencji finansowanych z unijnych funduszy.

1.12

EKES odnotowuje zobowiązanie, jakie José Manuel Barroso powziął w grudniu 2011 r., by przedyskutować realizację konwencji o prawach osób niepełnosprawnych na posiedzeniu kolegium komisarzy i dyrektorów generalnych, oraz wzywa do włączenia tej kwestii do dorocznej dyskusji.

1.13

EKES z zadowoleniem przyjmuje zorganizowanie roboczego forum, które uwzględniłoby rządowe punkty koordynacyjne, mechanizmy współdziałania oraz mechanizmy niezależne od UE i państw członkowskich odpowiedzialne za wdrażanie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, a także społeczeństwo obywatelskie. Komitet pragnie uczestniczyć w jego przyszłych posiedzeniach.

1.14

Poprzez opracowanie opinii Komitet ma nadzieję wnieść wkład do sprawozdania, które UE przedstawi w 2013 r. Komitetowi ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych.

1.15

Zdaniem EKES-u należy podjąć odpowiednie działania na rzecz wewnętrznego wdrożenia Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, a następnie realizować jej postanowienia, poprzez zachęcanie do zatrudniania osób niepełnosprawnych w EKES-ie, zagwarantowanie niedyskryminacyjnego procesu rekrutacji, poprawę dostępności budynków, stron internetowych, narzędzi ICT i dokumentów; zapewnianie racjonalnych usprawnień pracownikom, członkom i ekspertom, organizowanie szkoleń personelu, a także opracowanie broszury na temat Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych i włączenie niepełnosprawności w obszary działalności Komitetu.

1.16

EKES podkreśla potrzebę systematycznego monitorowania i wdrażania zapisów omawianej konwencji. Dlatego też zobowiązuje się do ustanowienia komitetu sterującego ds. realizacji i monitorowania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Jednocześnie wzywa instytucje UE do przedstawienia sprawozdań dotyczących ich prac i gromadzenia informacji zwrotnych od osób niepełnosprawnych (za pośrednictwem reprezentujących je organizacji) i od społeczeństwa obywatelskiego, by wypracować niezależne stanowisko na temat postępów w zakresie wdrażania konwencji.

1.17

EKES proponuje zorganizowanie posiedzenia na temat realizacji postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych z udziałem krajowych rad społeczno-gospodarczych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i krajowych instytucji ochrony praw człowieka.

1.18

Komitet wzywa partnerów społecznych, by na podstawie ustalonych wytycznych poruszyli zagadnienia związane z wdrażaniem zapisów konwencji w rokowaniach zbiorowych.

2.1

Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, co może – w oddziaływaniu z różnymi barierami – utrudniać im pełne i skuteczne uczestnictwo w życiu społecznym, na równych zasadach z innymi osobami.

2.2

W Europie mieszka ok. 80 mln osób niepełnosprawnych. Zgodnie z danymi Eurostatu, są one od dwóch do trzech razy bardziej narażone na bezrobocie niż osoby pełnosprawne. Tylko 20 % osób poważnie niepełnosprawnych znajduje zatrudnienie, w porównaniu do 68 % osób pełnosprawnych. Prawdopodobieństwo uzyskania wykształcenia wyższego przez osoby niepełnosprawne jest o ponad 50 % niższe niż w przypadku osób pełnosprawnych. W całej Europie tylko 38 % osób niepełnosprawnych w wieku od 16–34 lat czerpie dochody z pracy, w porównaniu do 64 % osób pełnosprawnych.

2.3

EKES przypomina swoje opinie w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010–2020: Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier” (3) i w sprawie „Młode osoby niepełnosprawne: zatrudnienie, włączenie społeczne i udział w życiu społecznym” (4).

2.4

EKES odnotowuje, że konwencja i jej protokół fakultatywny zostały przyjęte 13 grudnia 2006 r. w siedzibie głównej ONZ w Nowym Jorku i otwarte do podpisu w dniu 30 marca 2007 r.; weszły w życie 3 maja 2008 r.

2.5

EKES podkreśla, że konwencja cieszy się szerokim poparciem na arenie międzynarodowej i że podpisały ją już 154 państwa, z czego 126 dokonało ratyfikacji. Protokół fakultatywny podpisało do tej pory 90 sygnatariuszy, został on ratyfikowany przez 76 państw. Konwencję podpisało 27 państw członkowskich UE, a 24 już ją ratyfikowały.

2.6

EKES podkreśla, że Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych to zintegrowany instrument dotyczący praw człowieka, uwzględniający prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturalne. Ponownie stwierdza, że wszystkie osoby niepełnosprawne muszą być w stanie w pełni korzystać z praw człowieka i podstawowych wolności.

2.7

EKES podkreśla, że konwencja obejmuje wszystkie osoby niepełnosprawne i wyraźnie uznaje się w niej, że dyskryminacja z wielu przyczyn jednocześnie (niepełnosprawność i inne czynniki, takie jak pochodzenie etniczne, płeć bądź status ekonomiczny) stanowi istotny problem, który rozwiązać można jedynie za pomocą podejścia interdyscyplinarnego uwzględniającego różne źródła tej złożonej formy dyskryminacji.

2.8

EKES pragnie uwypuklić fakt, że Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych zawiera przepisy dotyczące m.in. równości i niedyskryminacji, dostępności, swobody przemieszczania się i przynależności państwowej, dostępu do systemu sprawiedliwości, wolności od przemocy, niezależnego życia i życia w społeczności, prawa do życia rodzinnego, mobilności osób, edukacji, zatrudnienia, zdrowia, ochrony socjalnej, współpracy międzynarodowej, ochrony ludności, a także udziału osób niepełnosprawnych w procesach decyzyjnych – poprzez reprezentujące je organizacje – i integrację niepełnosprawnych kobiet i dzieci.

2.9

EKES podkreśla, że konwencja wprowadza zmianę paradygmatu, gdyż nie traktuje osób niepełnosprawnych w kategorii „przedmiotów” dobroczynności i leczenia, lecz odnosi do nich jako do „podmiotów” mających swoje prawa i zdolnych żądać ich poszanowania oraz podejmujących decyzje dotyczące własnego życia poprzez wolne i świadome przyzwolenie. Kluczowymi kwestiami uwzględnionymi w konwencji są: przywrócenie prawa głosu osobom niepełnosprawnym, zwiększanie ich możliwości wyboru i poszerzenie życiowych perspektyw.

2.10

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w konwencji wyjaśnia się i uściśla sposoby wykorzystania wszystkich kategorii praw człowieka w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, niezależnie od wymaganego zakresu pomocy. Określono w niej także obszary, w których potrzebne są zmiany, by zapewnić osobom niepełnosprawnym skuteczne korzystanie z praw i ich ochronę.

2.11

EKES przyjmuje do wiadomości, że Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych to pierwszy międzynarodowy traktat dotyczący praw człowieka, który został otwarty dla ratyfikacji przez takie organizacje integracji regionalnej, jak UE. Nawiązuje do decyzji Rady z 26 listopada 2009 r., zgodnie z którą Wspólnota Europejska podpisała Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (5); w decyzji tej wyznaczono Komisję jako punkt koordynacyjny w sprawach dotyczących wdrażania zapisów konwencji.

2.12

EKES podkreśla, że decyzja uwzględnia listę obszarów, w których UE ma wyłączne lub dzielone kompetencje. Lista ta może ulec zmianom i z czasem prawdopodobnie zostaną do niej dodane nowe pozycje. Obszary wyłącznych kompetencji to m.in. zgodność pomocy państwa ze wspólnym rynkiem i wspólną taryfą celną. W poczet kompetencji dzielonych zalicza się m.in. działania służące zwalczaniu dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność; swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału; rolnictwo; transport kolejowy, drogowy, morski i lotniczy; podatki; rynek wewnętrzny; równe płace dla kobiet i mężczyzn za pracę jednakowej wartości; politykę sieci transeuropejskich oraz statystykę.

2.13

EKES zauważa, że w kodeksie postępowania obowiązującym Radę, państwa członkowskie i Komisję (6) zawarto ustalenia dotyczące różnych aspektów wdrażania konwencji, reprezentacji w ustanowionych na jej mocy organach, procedur przygotowywania sprawozdania UE dla Komitetu ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych i procedury ustanawiającej ramy monitorowania, przeprowadzanego przez jeden lub kilka niezależnych mechanizmów angażujących społeczeństwo obywatelskie.

3.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że po raz pierwszy w swojej historii Unia Europejska stała się sygnatariuszem międzynarodowej konwencji dotyczącej praw człowieka, dzięki zawarciu 23 grudnia 2010 r. Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Uznaje także rolę przewodnią odgrywaną przez UE i jej państwa członkowskie, a także europejski ruch na rzecz osób niepełnosprawnych – działający w ramach Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych – w opracowaniu tej konwencji. Jest świadom, że na UE spoczywa szczególna odpowiedzialność za intensyfikację wysiłków na rzecz wdrażania konwencji i jego monitorowania oraz dawanie przykładu reszcie świata.

3.2

EKES wzywa Radę do wznowienia negocjacji na temat sfinalizowania protokołu fakultatywnego Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Umożliwiłoby to jednostkom lub grupom składanie skarg do Komitetu ONZ ds. praw osób niepełnosprawnych w przypadku wyczerpania wszystkich legalnych środków dostępnych w UE. Procedurę tę zaproponowała Komisja Europejska w 2008 r., a ma ona na celu zapobieganie niedociągnięciom i likwidację istniejących luk w ochronie osób niepełnosprawnych w przypadkach, gdy łamanie ich praw miało miejsce w obszarach należących do kompetencji UE.

3.3

Komitet wzywa Komisję do rozważenia ratyfikacji innych traktatów dotyczących praw człowieka, takich jak Konwencja o prawach dziecka i Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, oraz ich protokołów fakultatywnych. Wzywa UE do udziału w prowadzonych obecnie rozmowach w nieformalnych grupach roboczych ONZ, w których rozważa się opracowanie projektu nowego tematycznego traktatu ONZ o prawach człowieka dotyczącego osób starszych, oraz do zagwarantowania, że działania UE są w pełni zgodne z Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych.

3.4

EKES odnotowuje, że jako sygnatariusz Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych Unia Europejska musi, w ramach swoich kompetencji, wywiązywać się ze wszystkich opisanych w tekście zobowiązań, w tym również z obowiązku sporządzania okresowych sprawozdań dla Komitetu ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych.

3.5

EKES poskreśla, że art. 10 i 19 TFUE oraz art. 21 i 26 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej jednoznacznie odnoszą się do ochrony praw osób niepełnosprawnych (7).

3.6

Komitet wzywa instytucje europejskie do uchwalenia ustawodawstwa oraz opracowania strategii politycznych i programów, które w pełni uwzględniałyby Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych w dziedzinach, w których UE ma wyłączne lub dzielone kompetencje, a także do dokonania przeglądu obowiązującego ustawodawstwa i strategii, w celu zagwarantowania pełnej ochrony wszystkich osób niepełnosprawnych w Unii Europejskiej.

3.7

EKES zachęca przewodniczących Rady Europejskiej, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego do zorganizowania w grudniu 2013 r. drugiego spotkania pt. „Stan Unii w sprawie niepełnosprawności”, we współpracy z Europejskim Forum Osób Niepełnosprawnych, z zamiarem skupienia się głównie na wdrażaniu konwencji (8).

3.8

Komitet z zadowoleniem przyjmuje, że w grudniu 2012 r. Parlament Europejski i Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych zorganizowały europejskiego zgromadzenie z udziałem osób niepełnosprawnych, z uwagi na jego wkład w sprawozdanie UE dla Komitetu ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych.

3.9

EKES wzywa instytucje europejskie do przedsięwzięcia odpowiednich działań na rzecz wewnętrznego wdrożenia Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Chodzi m.in. o:

4.1

EKES pozytywnie ocenił Europejską strategię w sprawie niepełnosprawności na lata 2010–2020 w swojej rezolucji z 21 września 2011 r., uznając ją za kluczowe narzędzie polityczne na rzecz wdrożenia konwencji w Unii Europejskiej. Jednocześnie wezwał Komisję Europejską do zapewnienia poszanowania konwencji w obowiązującym i przyszłym ustawodawstwie wtórnym oraz do integracji i zaangażowania osób niepełnosprawnych (9).

4.2

Komitet wzywa do przeprowadzenia dokładnego przeglądu – z udziałem zainteresowanych podmiotów – wdrożenia strategii w sprawie niepełnosprawności, a także do wyznaczenia nowych celów.

4.3

EKES wzywa Radę i Parlament Europejski do włączenia zagadnień związanych z wdrażaniem zapisów Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych w wieloletnie ramy finansowe UE i do zadbania o to, by ani jeden eurocent nie został wydany na niedostępne projekty lub infrastruktury.

4.4

EKES zachęca Radę i Parlament Europejski do:

4.5

Komitet zachęca Komisję Europejską do utworzenia mechanizmu, który nagradzałby doskonałość w zakresie zgodności projektów finansowanych przez UE z zapisami konwencji, w tym opracowywanie rozwiązań dotyczących dostępności i integracji osób niepełnosprawnych.

4.6

EKES przypomina o przepisach w zakresie niepełnosprawności uwzględnionych w strategii „Europa 2020”, zwłaszcza dotyczących trzeciego filara odnośnie do włączenia społecznego i agendy cyfrowej, oraz wzywa do włączenia realizacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych we wszystkie inicjatywy przewodnie.

4.7

Komitet jest zaniepokojony negatywnym wpływem cięć budżetowych wprowadzonych w wielu państwach członkowskich UE na osoby niepełnosprawne i ich rodziny, co prowadzi do dalszego wykluczenia społecznego, dyskryminacji, nierówności i bezrobocia. Podkreśla, że nie można wykorzystywać kryzysu do opóźniania wdrożenia Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych.

4.8

EKES wzywa Radę Europejską do przyjęcia realnej strategii na rzecz wzrostu, która uwzględniałaby środki dla grup znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, takich jak osoby niepełnosprawne, oraz środki stymulujące szanse zatrudnienia, usprawniające usługi umożliwiające samodzielne życie i uczestnictwo w społeczności, z uwzględnieniem sytuacji osób, które utraciły sprawność w starszym wieku, a także środki na rzecz dostępnej infrastruktury.

4.9

EKES wzywa państwa członkowskie do podjęcia środków na rzecz zadbania o to, by osoby niepełnosprawne miały dostęp do rynku pracy, poprzez zachęty fiskalne dla firm, wspieranie przedsiębiorczości, zapewnienie elastyczności w podejmowaniu zatrudnienia, a także równego dostępu do ochrony socjalnej i praw pracowniczych.

4.10

Komitet oczekuje, że Komisja Europejska skonsultuje się z nim w sprawie propozycji dotyczącej ambitnego europejskiego aktu w sprawie dostępności o jak najszerszym zasięgu, który uwzględniałby wymogi dla usługodawców sektora publicznego i prywatnego oraz producentów w zakresie zagwarantowania pełnej dostępności. W dokumencie tym należałoby zawrzeć jasną i szeroką definicję dostępności: obejmującą otoczenie wirtualne i budynki, umożliwiającą interoperacyjność i współdziałanie z technologiami wspomagającymi oraz powiązaną ze standardami europejskimi.

4.11

EKES wzywa Radę do kontynuacji prac nad wnioskiem w sprawie dyrektywy dotyczącej wprowadzenia w życie zasady równego traktowania osób bez względu na płeć, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, oraz do dostosowania tego wniosku do Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Należy do tego dążyć, uwzględniając definicję niepełnosprawności i dyskryminacji przez powiązanie, zakazując dyskryminacji w dostępie do usług finansowych i ubezpieczeniowych, gwarantując dostęp do edukacji oraz jasno definiując pojęcie racjonalnego usprawnienia, by zapewnić indywidualny dostęp z punktu widzenia dostępności, uwzględniający obowiązek zapobiegania i obowiązek w stosunku do grupy.

4.12

Komitet podkreśla, że potrzeby osób niepełnosprawnych powinny być uwzględniane we wszystkich unijnych programach, strategiach i obszarach polityki dotyczących kobiet, dzieci, dyskryminowanych grup – takich jak mniejszości etniczne lub religijne, geje czy lesbijki – oraz osób starszych.

4.13

EKES uwypukla potrzebę zapewnienia jak największego poziomu dostosowania między wewnętrznymi przepisami i politykami UE, poprzez włączenie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych w stosunki zewnętrzne, politykę rozwojową i pomoc humanitarną, w tym poprzez opracowywanie wytycznych ad hoc.

4.14

W szczególności Komitet wzywa UE, by skoordynowała swoje stanowisko ze stanowiskiem państw członkowskich podczas dyskusji prowadzonych w ONZ i mających wpływ na prawa osób niepełnosprawnych oraz by zapewniła, że np. stanowisko UE w sprawie ram postmilenijnych celów rozwoju uwzględniało prawa człowieka osób niepełnosprawnych. UE powinna także zagwarantować, że w czteroletnim wszechstronnym przeglądzie polityki zostaną uwzględnione osoby niepełnosprawne.

4.15

Komitet wzywa UE do dalszego zaangażowania na rzecz wdrażania zapisów Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych w ramach innych funkcjonujących forów wielostronnych, takich jak negocjacje prowadzone obecnie w Światowej Organizacji Własności Intelektualnej dotyczące reformy i liberalizacji prawa autorskiego.

4.16

EKES pochwala wykonane do tej pory prace w zakresie dialogu politycznego między Stanami Zjednoczonymi a UE na temat reformy polityki niepełnosprawności, w ramach nowej agendy transatlantyckiej, a także z powodu oczekiwanej ratyfikacji konwencji w Stanach Zjednoczonych. Wzywa jednocześnie do wzmocnienia transatlantyckiego dialogu politycznego na temat niepełnosprawności, by w dalszym ciągu wnosić wkład w działania na rzecz globalnego procesu reform.

4.17

EKES wzywa Komisję Europejską, by zapewniła, że w każdej dyrekcji generalnej odpowiednim służbom powierzać się będzie również zadanie włączenia realizacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych w opracowywane strategie polityczne i ustawodawstwo.

4.18

EKES apeluje do Sekretariatu Generalnego Komisji o opracowanie instrumentu oceny wpływu wszystkich nowych wniosków ustawodawczych na prawa osób niepełnosprawnych, a także o włączenie modułu na temat konwencji do szkoleń nowych członków personelu oraz szkoleń ustawicznych.

4.19

Komitet podkreśla, że zgodnie z punktem (o) preambuły i art. 4 ust. 3 konwencji Narodów Zjednoczonych, osoby niepełnosprawne muszą zostać zaangażowane we wszystkie procesy kształtowania polityki i podejmowania decyzji, które ich dotyczą, oraz wzywa instytucje UE i rządy krajowe, by ustanowiły odpowiednie procedury.

5.1

EKES zauważa, że art. 33 ust. 2 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych zobowiązuje sygnatariuszy do ustanowienia, w ramach swoich struktur, ramowego programu działania, w tym co najmniej jednego niezależnego mechanizmu do „promowania, ochrony i monitorowania” wdrażania konwencji.

5.2

Komitet wzywa Radę, by formalnie ustanowiła takie ramy w drodze decyzji.

5.3

EKES wskazuje, że podczas ustanawiania lub określania takiego mechanizmu sygnatariusze muszą uwzględnić zasady paryskie odnośnie statusu i działania instytucji krajowych chroniących i promujących prawa człowieka.

5.4

Komitet wzywa zwłaszcza do uniezależnienia ram od krajowych punktów kontaktowych i mechanizmów koordynacji wyznaczonych w całej UE, a także do określenia mandatu wszystkich uczestników ram i budżetu umożliwiającego im wykonywanie zadań.

5.5

EKES podkreśla potrzebę ustanowienia jasnych zasad zorganizowanych konsultacji z uczestnikami ram w zakresie nadanych im ról, zwłaszcza z punktu widzenia prac legislacyjnych.

5.6

Komitet odnotowuje, że zgodnie z art. 33 ust. 3 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych społeczeństwo obywatelskie, a zwłaszcza osoby niepełnosprawne i reprezentujące je organizacje muszą zostać zaangażowane w proces monitorowania i w pełni w nim uczestniczyć. Odnosi się to także do punktów centralnych i mechanizmu współdziałania, wyznaczonych przez Radę do wdrażania konwencji.

5.7

EKES uważa, że Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych, jako europejska organizacja patronacka reprezentująca 80 mln niepełnosprawnych obywateli w Europie, powinno zostać zaangażowane w monitorowanie wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych na poziomie europejskim, jak również we wszystkie strategie na szczeblu unijnym oraz w procesy decyzyjne dotyczące życia osób niepełnosprawnych.

5.8

EKES jest głęboko przekonany, że partnerstwo jest narzędziem zrównoważonego rozwoju gospodarczo-społecznego i że musi opierać się na długoterminowej perspektywie realnego udziału społeczeństwa obywatelskiego, włącznie z ciągłym budowaniem potencjału wszystkich partnerów i zapewnianiem odpowiednich środków umożliwiających uczestnictwo (13).

5.9

Komitet wzywa UE, aby w swój przyszły program „Prawa i obywatelstwo” włączyła środki wspierające wdrażanie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, które powinny również uwzględniać budowanie potencjału i środki wystarczające do finansowania organizacji reprezentujących osoby niepełnosprawne.

5.10

EKES uznaje znaczenie ustanowienia unijnych ram zgodnych z zapisami konwencji, by państwa położone poza UE – zwłaszcza kraje należące do organizacji regionalnych – mogły skorzystać z przykładu ram UE.

5.11

Komitet podkreśla, że UE musi przedstawić pierwsze sprawozdanie okresowe Komitetowi ds. Praw Człowieka ONZ na początku 2013 r., i oczekuje, że Komisja Europejska zasięgnie jego opinii w sprawie przygotowania tego sprawozdania, z udziałem wielu zainteresowanych podmiotów, społeczeństwa obywatelskiego i ruchu na rzecz osób niepełnosprawnych.

5.12

EKES z zadowoleniem przyjmuje wszystkie działania proponowane przez Komisję Europejską i Eurostat na rzecz ulepszenia i intensyfikacji procesu zbierania danych i szczegółowych statystyk oraz wskaźników dotyczących niepełnosprawności, by opracować bardziej skuteczne strategie i lepiej monitorować ich wdrażanie. Komitet oczekuje publikacji danych zgromadzonych w ramach modułu ad hoc w sprawie niepełnosprawności podczas badania aktywności ekonomicznej ludności za rok 2011 oraz zachęca Komisję, Eurostat, Agencję Praw Podstawowych i państwa członkowskie do systematycznego uwzględniania kwestii niepełnosprawności we wszystkich najważniejszych ankietach, a także do przygotowania specjalnych badań i wskaźników, które umożliwią oszacowanie interakcji między osobami niepełnosprawnymi oraz barier, na jakie napotykają w codziennym życiu, jak też wpływu instrumentów politycznych opracowanych w celu eliminowania tych barier.

5.13

EKES zachęca UE i państwa członkowskie do organizowania kampanii informacyjnych na temat praw i obowiązków zapisanych w Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych – skierowanych do władz publicznych wszystkich szczebli, przedsiębiorstw prywatnych, środków przekazu, uniwersytetów i ośrodków badań, szkół oraz służby zdrowia i opieki społecznej.

5.14

Komitet wzywa państwa członkowskie do wdrażania postanowień konwencji na różnych poziomach procesu decyzyjnego poprzez włączanie jej zapisów w ustawodawstwo, strategie polityczne i decyzje administracyjne oraz opracowanie planów działania w zakresie niepełnosprawności, zgodnych z zapisami konwencji.

5.15

EKES zachęca do tworzenia partnerstw pomiędzy związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organizacjami gospodarki społecznej oraz organizacjami osób niepełnosprawnych, by propagować dostęp do zatrudnienia osób niepełnosprawnych, zgodnie z zapisami Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych.

6.1

Zdaniem EKES-u należy podjąć odpowiednie działania na rzecz wewnętrznego wdrożenia Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, a następnie realizować jej postanowienia. Działania te obejmują w szczególności:

6.2

EKES podkreśla, że prawa dotyczące niepełnosprawności powinny być kwestią horyzontalną uwzględnianą we wszystkich opiniach Komitetu mających wpływ na życie osób niepełnosprawnych.

6.3

Komitet uważa, że prawa zapisane w konwencji należy uwzględnić w pracach wszystkich sekcji, ponieważ odnoszą się one do wszelkich dziedzin działalności społecznej, kulturalnej i gospodarczej.

6.4

Dlatego EKES podkreśla potrzebę ustanowienia komitetu sterującego ds. realizacji i monitorowania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, który wezwałby różne instytucje UE do przedstawienia sprawozdań z ich prac oraz zasięgnąłby opinii społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych – organizacji reprezentującej osoby niepełnosprawne – zachęcając je w ten sposób do wniesienia wkładu w przygotowania i prezentację sprawozdania UE dla komitetu ONZ ds. konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Poprzez zaangażowanie różnych sektorów komitet sterujący opracowałby niezależną wizję postępów w zakresie wdrażania konwencji.

6.5

EKES przypomina swoją rolę w dziedzinie wzmacniania legitymacji demokratycznej UE poprzez wzmacnianie demokracji uczestniczącej. Przypomina także o roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

6.6

Komitet wzywa do utworzenia organu, który stymulowałby i koordynował dialog na temat wdrażania zapisów Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych na szczeblu UE, prowadzony przez unijne instytucje i organy oraz społeczeństwo obywatelskie.

6.7

EKES pragnie uczestniczyć w przygotowaniu sprawozdania (poprzez opracowanie opinii), które UE musi przedstawić Komitetowi ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych.

15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/36

1.1

Zdrowie psychiczne stanowi zasadniczy element jakości życia i dobrego samopoczucia wszystkich ludzi w UE. Światowa Organizacja Zdrowia określa zdrowie psychiczne jako „stan dobrego samopoczucia, dzięki któremu jednostka realizuje swój potencjał, może radzić sobie z normalnym stresem życia codziennego, produktywnie pracować i wnosić wkład w życie swej społeczności” (1). Nie można go jednak określić w wystarczającym stopniu przy użyciu wskaźników gospodarczych, takich jak PKB. Obecny kryzys wpędził miliony ludzi w stan lęku egzystencjalnego, doprowadził do utraty poczucia sensu życia, do bezrobocia i zwiększonego zagrożenia samobójstwem. Dbałość o równowagę psychiczną jest kwestią o dużo większym znaczeniu dla szczęścia licznych osób niż abstrakcyjne kwestie finansowe. Z perspektywy jednostki zdrowie psychiczne jest koniecznym warunkiem realizacji potencjału intelektualnego i emocjonalnego. Na poziomie społeczeństwa zdrowie psychiczne stanowi zasób ważny dla spójności społecznej, poprawy dobrostanu społecznego, a także dobrobytu gospodarczego.

1.2

Niniejsza inicjatywa ma na celu umocnienie zdrowia psychicznego oraz podnoszenie świadomości opinii publicznej w szerokim rozumieniu. Obok chronicznych i ostrych chorób oraz upośledzeń psychicznych obejmuje ona zaburzenia upośledzające, których nie kwalifikuje się jako choroby i które mogą także mieć przyczyny lub skutki fizyczne. Na pojęcie zdrowia psychicznego składa się wiele różnych aspektów, na które z kolei wpływ wywierają kwestie medyczne, społeczno-polityczne, a także sytuacja życiowa, np. warunki pracy, młody lub podeszły wiek czy ubóstwo.

1.3

Zaburzenia mogą mieć różne przyczyny i konsekwencje, jak np. urazy psychiczne, stresujące przeżycia w dzieciństwie, używanie narkotyków, stres, bezrobocie, bezdomność, wykluczenie, do czego mogą dochodzić także czynniki genetyczne. Podobnie różnorodne są rozwiązania i odpowiednie strategie polityczne. Na przyczyny te niejednokrotnie można wpływać i dlatego powinno się je odpowiednio uwzględnić w ramach polityki i gospodarki, które sprzyjają włączeniu społecznemu. Kluczową rolę mogą w tym kontekście odegrać gospodarka społeczna, społeczeństwo obywatelskie i nowe podejście do przedsiębiorczości społecznej. Zapobieganie chorobom psychicznym, ich wczesne rozpoznawanie i leczenie muszą odbywać się w wielu wymiarach i obejmować, obok aspektów psychoterapeutycznych i medycznych, również kwestie społeczno-gospodarcze. Zaburzenia i choroby psychiczne należy w większym stopniu uwzględniać w kształceniu pracowników służby zdrowia, wychowawców, nauczycieli i osób zajmujących stanowiska kierownicze. Plan promocji zdrowia w miejscu pracy wspierany ze środków publicznych oraz nowoczesna kultura przedsiębiorstwa mogą okazać się pomocne we wspomaganiu osób z zaburzeniami oraz ograniczyć do minimum występowanie problemów związanych z pracą.

1.4

Ważną rolę odgrywa również wzmocnienie sieci obywatelskich, wolontariackich, rodzinnych i zawodowych, jak też aktywność osób dotkniętych problemem oraz ich stowarzyszeń. Zapobieganie i uświadamianie to zadania dla całego społeczeństwa. Dzięki lokalnej pomocy ambulatoryjnej oraz mieszkaniom chronionym często można uniknąć ograniczeń swobody i konieczności korzystania z leczenia stacjonarnego. Szczególnie ważne są w tym kontekście europejskie zalecenia i dobre praktyki, polegające m.in. na odpowiednim ograniczeniu leczenia na stacjonarnych oddziałach psychiatrycznych oraz użycia leków na rzecz rozbudowy wsparcia społeczno-środowiskowego i innych alternatywnych form pomocy. Istniejące środki na naukę i badania można byłoby w większym stopniu przeznaczać na zachowanie zdrowia psychicznego. Także w przypadku słabszych finansowo państw członkowskich możliwe są restrukturyzacja i ustalenie nowych priorytetów.

1.5

Należy wspierać w całej UE uwrażliwianie społeczeństwa na tę kwestię, również w przedszkolach i szkołach, w przedsiębiorstwach, wśród lekarzy i w placówkach opieki. Kampanie przeciwko stygmatyzacji i język mediów pozbawiony dyskryminacyjnego zabarwienia mogą zmniejszać dyskryminację osób mających problemy psychiczne. Trzeba odnotować również poważne gospodarcze konsekwencje płynące ze stanu zdrowia. Są one mniej istotne w porównaniu z poważnymi skutkami osobistymi (2). Trzeba częściej zwracać uwagę na społeczne, polityczne i gospodarcze interesy i struktury, które zaostrzają problem, a także na sposoby aktywnego wspierania włączenia społecznego poprzez efektywne rozwijanie struktur opieki nakierowanych na potrzeby jednostki oraz poprzez wspieranie rodziny jako otoczenia, w którym ludzie nabywają pierwszą w swoim życiu wiedzę. Wyraźny postęp medycyny, opieki profesjonalnej i wolontariackiej oraz modeli profilaktyki w przedsiębiorstwie zasługują na większe uznanie i wsparcie.

2.1

Najbardziej rozpowszechnione choroby w Europie to stany lękowe, depresja i uzależnienia. Według badań z 2010 r. 38 % Europejczyków cierpi na zaburzenia psychiczne (3). W 2005 r. było ich 27 % (4). Każdego roku 58 tys. osób umiera w wyniku popełnienia samobójstwa. Do 2020 r. depresja stanie się drugą najpowszechniejszą chorobą w krajach uprzemysłowionych (5). Np. w Niemczech absencja chorobowa z powodu problemów psychicznych ubezpieczonych w jednej z głównych kas chorych (6) wzrosła w latach 2006–2009 o 38 % wśród osób zatrudnionych i 44 % wśród bezrobotnych. Liczba lekarstw przepisanych w tym okresie w związku z zaburzeniami układu nerwowego wzrosła o 33 %; do leków tych zaliczają się m.in. antydepresanty (7). Także w Wielkiej Brytanii 44 % pracodawców wskazuje na wzrost problemów związanych ze zdrowiem psychicznym, zaś 40 % zwraca uwagę na wzrost wywołanej stresem absencji chorobowej (8).

2.2

Zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie dotychczas nie znajdowały się w centrum działań związanych z Rokiem Europejskim. Jednak uprzedzenia wobec problemów zdrowia psychicznego i niepełnosprawności psychospołecznej oraz stygmatyzacja np. w społeczeństwie czy w miejscu pracy, nadal są na porządku dziennym. W kontekście wzrostu zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu strategia „Europa 2020” wymaga włączenia tej grupy w większym stopniu w życie społeczne, a tym samym odpowiednich programów unijnych w dziedzinie zdrowia. Ponadto Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych ONZ, przyjęta przez UE jako pierwszy międzynarodowy instrument praw człowieka, przyznaje jasny zestaw praw osobom niepełnosprawnym psychospołecznie. Prawa zawarte w tej konwencji muszą być respektowane i wdrażane za pomocą wszystkich odpowiednich strategii politycznych i działań UE. Poświęcenie Europejskiego Roku kwestii zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia pozwoliłoby odpowiednio uwzględnić te wymogi.

2.3

Zdrowie psychiczne od połowy lat 90. stanowi przedmiot specjalnych projektów i inicjatyw politycznych w obszarze europejskiej polityki zdrowotnej i zajmuje w nim miejsce o zasadniczym znaczeniu (9). W 2005 r. Komisja rozpoczęła konsultacje oparte na zielonej księdze poświęconej zdrowiu psychicznemu (10).

2.4

EKES przytacza swoją opinię  (11) w sprawie zielonej księgi i podkreśla społeczne i osobiste znaczenie zdrowia psychicznego jako fundamentalnego aspektu pojęcia zdrowia. Dla Unii Europejskiej, która mianuje się wspólnotą wartości, zdrowie psychiczne stanowi ważne źródło spójności społecznej i zaangażowania wszystkich ludzi. Podobny wydźwięk ma również konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, która ze względu na swój wymiar obejmujący prawa człowieka propaguje zaangażowanie i całościowe postrzeganie osoby ludzkiej.

2.5

Komisja zajmuje się tą tematyką również w powiązaniu z gospodarką, polityką zatrudnienia i zdrowia publicznego. Zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia należy uwzględnić we wszystkich politykach UE (art. 168 TFUE). Ponadto Europejski Rok Zdrowia Psychicznego pomógłby Unii wywiązać się z postanowień art. 6 TFUE i zrealizować europejskie cele: „wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich” w takich dziedzinach jak „ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego”.

2.6

Strategia UE na rzecz zdrowia psychicznego wspierała m.in. podpisany w 2008 r. Europejski pakt na rzecz zdrowia i dobrostanu psychicznego (12). Konkluzje Rady z czerwca 2011 r. również nawiązują do tego paktu (13).

2.7

Jednakże konferencje tematyczne organizowane w ramach strategii nie wystarczyły do uświadomienia szerszej społeczności i wprowadzenia tych zagadnień do codziennego życia obywateli UE. Europejski rok poświęcony tym kwestiom pomógłby to osiągnąć. W ten sposób problemem zajęłyby się publiczne organy wszystkich szczebli, jak też podmioty społeczeństwa obywatelskiego, którym przypada rola ekspertów, propagatorów i przedsiębiorstw społecznych. Europejski Rok Zdrowia Psychicznego wykazuje spójność przede wszystkim z Konwencją ONZ w sprawie praw osób niepełnosprawnych. Ludzie cierpiący na zaburzenia psychiczne lub niepełnosprawni psychicznie muszą zostać uznani za równoprawny podmiot prawa i mieć możliwość korzystania z pełni praw i swobód we wszystkich dziedzinach życia (por. art. 12 Konwencji ONZ w sprawie praw osób niepełnosprawnych).

2.8

Wiele osób z dolegliwościami psychicznymi często nie otrzymuje właściwego z punktu widzenia medycyny i etyki leczenia, rehabilitacji i pomocy w celu funkcjonowania w społeczeństwie, mimo że w sferze medycyny i opieki społecznej poczyniono duże postępy. Zdrowie psychiczne często nie stanowi priorytetu w polityce zdrowotnej. Zamiast rozbudowy struktur wspierających często, zwłaszcza w okresie trudności finansowych i kryzysu, redukuje się niezbędne usługi i możliwości leczenia lub podnosi ich koszty. Zamiast tego potrzebne byłyby, szczególnie w czasach kryzysu gospodarczego, inwestycje w uczestnictwo, kształcenie i gospodarkę społeczną. Przede wszystkim w czasach kryzysu państwo nie może wycofać się z sektora opieki społecznej.

Długie listy oczekiwania i znaczne odległości do pokonania przynoszą efekty przeciwne do zamierzonych, zwłaszcza w nagłych przypadkach. Opieka stacjonarna i ograniczenia swobody muszą zostać zmniejszone do minimum na korzyść bliskich miejsca zamieszkania zabiegów ambulatoryjnych, punktów spotkań, doradztwa i możliwości opieki medycznej. Należy wzmocnić autonomię osób dotkniętych omawianymi dolegliwościami poprzez przysługujące uprawnienia i koncepcje, które nie zastępują decyzji podejmowanych samodzielnie przez zainteresowane osoby, lecz wspomagają je przy podejmowaniu takich decyzji, także w odniesieniu do zapotrzebowania na pomoc i terapię, a tym samym nie ograniczają zdolności prawnej tych osób. Przyporządkowanie do kategorii chorobowej, jednostronne objęcie mechanizmem leczenia psychiatrycznego, podawanie środków psychotropowych i zastosowanie siły powinny podlegać krytycznej ocenie i systematycznemu stosowaniu norm wynikających z praworządności i praw człowieka. W przypadku wszystkich rodzajów placówek i form przebywania w nich należy uwzględniać potrzebę udziału w społeczeństwie, odpowiedniego zatrudnienia i zorganizowanego rozkładu dnia. Należy w bardziej wyważony sposób uwzględniać wpływ środków psychotropowych oraz zachorowalności na możliwości uczestnictwa w życiu społeczeństwa. Dostępność do opieki nie może zostać ograniczona w wyniku rozbicia struktur pomocy oraz wprowadzenia biurokratycznych i czasochłonnych procedur. Interwencje kryzysowe i zapobieganie samobójstwom wymagają łatwo dostępnych i kompetentnych usług. W całej Europie należy wprowadzić ogólnokrajowe alarmowe numery telefoniczne oraz inne odpowiednie z fachowego punktu widzenia możliwości podejmowania działań.

2.9

Nie można tracić z pola widzenia wzajemnie wzmacniającego się oddziaływania między społeczno-gospodarczymi warunkami życia, bezrobociem i obciążeniami związanymi z chorobą. Ponadto niektórzy ludzie potrzebują zasobów i wsparcia, by mogli prowadzić udane życie mimo choroby psychicznej. Planując tematykę europejskiego roku, należy więc uwzględnić wspieranie możliwości udziału osób przewlekle chorych psychicznie i upośledzonych umysłowo w życiu społeczeństwa oraz wzmocnienie ich pozycji prawnej.

2.10

Pomoc dla osób z zaburzeniami psychicznymi powinna uwzględniać potrzeby i wyobrażenia natury światopoglądowej, religijnej, duszpasterskiej i duchowej.

2.11

Czynniki społeczne nie są bez znaczenia dla zachowania zdrowia psychicznego. Dobra praca odgrywa w tym kontekście kluczową rolę jako czynnik zapewniający poczucie sensu i tożsamości. Na codzienne warunki życia i pracy przestaje mieć częściowo wpływ tradycja kulturowa, na której można się było oprzeć, oraz decyzje podejmowane na poziomie lokalnym i w procesie demokratycznym, a coraz większą rolę zaczynają odgrywać zcentralizowane gospodarcze decyzje i struktury. Tak więc polityka gospodarcza i strukturalna musi uwzględniać również zdrowie psychiczne ludzi oraz cele związane ze stworzeniem dzielnic mieszkaniowych i warunków pracy, które miałyby dobry standard i sprzyjały włączeniu społecznemu.

2.12

Współczesny człowiek postrzega nowe możliwości w kategoriach społeczeństwa kierującego się różnorodnością dokonywanych wyborów, głosem mediów i konsumpcjonizmem, lecz także narażonego na nowe czynniki stresogenne. Systemy edukacyjne często nie są przy tym w stanie sprostać palącej potrzebie zapewnienia wysokiej jakości kształcenia w zakresie etyki, kognitywistyki i umiejętności społecznych. Dziedziny te mogą jednak sprzyjać niezbędnej samodzielności i równowadze duchowej. Więzi społeczne są coraz słabsze, co prowadzi do utraty zewnętrznych zasobów, takich jak przyjaciele, rodzina, znajomi. Częste zmiany miejsca pracy, a tym samym miejsca zamieszkania, jak też bezrobocie i słabnące więzi międzyludzkie nie sprzyjają budowaniu społecznych sieci w najbliższym otoczeniu. W tej sytuacji tym ważniejszy staje się obowiązkowy udział zainteresowanych osób i ich stowarzyszeń w tworzeniu struktur pomocy i struktur opartych na sieciach.

2.13

Tam, gdzie równowaga między odpowiedzialnością za swoje życie a bezpieczeństwem socjalnym zostaje zachwiana, wzrasta ryzyko pojawienia się zaburzeń psychicznych. Dotyczy to np. tzw. zachęt do poszukiwania pracy, które nie miały szansy wykazać swojego oddziaływania ze względu na brak miejsc pracy lub uwarunkowany strukturalnie brak szans. Ponadto bezdomność i zaburzenia psychiczne są często ściśle ze sobą powiązane, tak wiec pomoc musi dotyczyć obu tych aspektów. Rodzice dotknięci niepewną sytuacją dotyczącą zatrudnienia oraz ich dzieci są ofiarą licznych obciążeń wynikających z tego braku pewności, ubóstwa, wyzwań wychowawczych, ograniczeń czasowych i stresów rodzinnych. Pomoc powinna być w takim przypadku wszechstronna i powinna obejmować, m.in., finansowane ze środków publicznych wsparcie pedagogiczne oraz rodzinny wypoczynek. Wysokie zadłużenie państwa i trudności gospodarcze, jak też spadek bezpieczeństwa socjalnego i wysokie bezrobocie wyraźnie zwiększają ryzyko depresji, stanów lękowych i zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Odsetek samobójstw w jedenastu państwach członkowskich UE wzrósł w pierwszej połowie 2011 r. o ponad 10 %. Sytuacji tej w dużym stopniu pozwoliłyby zaradzić odpowiednie inwestycje w bezpieczeństwo i usługi socjalne (14).

3.1.1

Przerwy w stosunkach pracy, częste restrukturyzacje, wymagana dostępność o każdej porze, silna presja czasowa, przeciążenie, coraz większe wymogi w zakresie elastyczności i mobilności nie pozostają bez wpływu na zdrowie psychiczne (15). „Disability Statistics” z Niderlandów wskazują, że w 2010 r. problemy ze zdrowiem psychicznym były głównym powodem długookresowych zwolnień lekarskich (ok. 55 dni). W Zjednoczonym Królestwie szacunki HSE (16) mówią, że w okresie 2009–2010 stracono 9,8 mln dni roboczych w następstwie stresu w pracy, zaś każda osoba cierpiąca z powodu stresu związanego z pracą korzystała średnio z 22,6 dni zwolnienia chorobowego. W latach 2010–2011 stracono 10,8 mln dni roboczych (17). Niemożność pogodzenia życia zawodowego z życiem rodzinnym, opieką nad członkami rodziny oraz czasem przeznaczonym na kulturę, sport i odprężenie psychiczne, prowadzi do dalszych zagrożeń. Niektóre państwa członkowskie wprowadziły możliwość wzięcia wolnych dni na opiekę nad członkami rodziny oraz prawo ubiegania się o specjalny urlop na ten cel. Przedsiębiorstwa często mają także do czynienia z problemami, które powstały w kontekście pracy zawodowej. Władze publiczne powinny intensywniej wspierać stosowane w przedsiębiorstwach sprawdzone modele zapobiegania chorobom, integracji, odpowiednich rozwiązań w zakresie pracy w niepełnym wymiarze godzin, świadczenia pomocy w miejscu pracy oraz stałego szkolenia kierownictwa i pracowników. Innowacyjna kultura przedsiębiorstwa może także poprawić jakość pracy i produktu. Proaktywne zarządzanie ryzykiem stresu w oparciu o wykrywanie, eliminowanie i ograniczanie czynników stresogennych powinno stanowić element konsekwentnej strategii profilaktyki, zgodnie z postanowieniami traktatu, dyrektywy ramowej nr 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy oraz umowy ramowej w sprawie stresu w miejscu pracy zawartej między europejskimi partnerami społecznymi w 2004 r.

Niepewność dotycząca pracy i egzystencji oraz ogromna presja strukturalna na rynku pracy to dodatkowe niebezpieczeństwa. Prześciganie się w osiągnięciu jak najlepszych wyników pracy oraz zaniżanie standardów w zakresie warunków pracy muszą mieć swoje wyraźne granice. Często ktoś, któremu nie powiodło się na rynku pracy, jest jeszcze za to niesłusznie obwiniany. W opozycji do wymogów pracodawcy w zakresie niezbędnej i rozsądnej elastyczności pracownika stoją wymogi pracownika dotyczące elastyczności uwzględniającej jego potrzeby dotyczące spraw rodzinnych, związanych z opieką i sytuacją osobistą (zrozumienie ze strony pracodawcy i podejście koncentrujące się na jednostce). Ponadto ludzie z zaburzeniami psychicznymi są bardziej narażeni na utratę pracy bądź na to, iż staną się niezdolni do pracy. Ważną rolę odgrywają przy tym uprzedzenia społeczne. Powoduje to utratę pracowników, ogólnych zasobów oraz wartości.

3.1.1.1

Przykładowo, obecnie stosowane w niektórych krajach przepisy dotyczące systemu kwot odnoszących się do osób niepełnosprawnych są zdecydowanie niewystarczającym instrumentem. Pożądana jest raczej śmiała polityka na rzecz integracji poprzez zatrudnienie, korzystna dla wielu osób, które obecnie są wykluczone społecznie, i dla całego społeczeństwa.

3.1.2

Parytetowe i wspierane ze środków publicznych organy doradcze i rozjemcze mogą doprowadzić do bardziej otwartego podejścia do tych kwestii. Powinny istnieć organy wewnątrzzakładowe lub zewnętrzne reprezentujące w środowisku pracy interesy osób niepełnosprawnych lub cierpiących na zaburzenia psychiczne. Ponadto wspomniane wyżej zagrożenia można ograniczyć dzięki odpowiedniej ochronie przed zwolnieniem, prawnej ochronie pracy, systemom wsparcia bezrobotnych, wspieranym ze środków publicznych zarządzaniu zdrowiem w przedsiębiorstwie, planom powrotu do pracy oraz aktywnej polityce rynku pracy i polityce rodzinnej. Pracodawcom, a zwłaszcza MŚP, trzeba przy tym zapewnić zachowanie konkurencyjności, unikanie biurokracji oraz niezawodność publicznych struktur wsparcia. Organy użyteczności publicznej oraz stowarzyszenia pomocy społecznej i inne podmioty społeczeństwa obywatelskiego mogą odegrać ważną rolę w zapewnianiu politycznego i praktycznego wsparcia zainteresowanym osobom, przedsiębiorstwom i służbom zatrudnienia (18).

3.2.1

Nie sposób dokładnie przedstawić w ujęciu statystycznym chorób psychicznych u dzieci i młodzieży. Często trudno bowiem rozróżnić między chorobą a zachowaniem problemowym czy też między potrzebą porady, edukacji bądź leczenia. Oznacza to, że rozdzielenie potrzeb z reguły jest niemożliwe, gdyż granice są płynne. Dla przykładu, Niemiecka Izba Psychologów wskazuje, że roczna częstość występowania zaburzeń psychicznych wynosi od 9,7 % (choroby) do 21,9 % (zachowanie problemowe) (19). Gdy chodzi o depresję, można odnotować coraz większe ryzyko jej wystąpienia, a jednocześnie coraz niższą granicę wiekową zapadalności na nią. Eksperci zauważają u dzieci i młodzieży wzrost przypadków stanów lękowych i zaburzeń behawioralnych oraz zdecydowany wzrost użycia środków psychotropowych.

3.2.2

Placówki zajmujące się dziećmi oraz szkoły wskazują jednocześnie na coraz częstsze pojawianie się wśród dzieci i młodzieży zjawisk takich jak wczesne kończenie nauki (14,4 % w całej UE), zachowania problemowe, zaburzenia koncentracji i przemoc. Do tego często mamy do czynienia ze złożonymi problemami, które wiążą się m.in. z zaburzeniami psychicznymi, brakiem odporności na ofertę konsumpcyjną (20) i przekazy medialne, uzależnieniem od komputera lub innymi uzależnieniami oraz ogólnymi deficytami rozwojowymi. Alarmujące jest coraz powszechniejsze stosowanie wśród dzieci i młodzieży antydepresantów, metylofenidatów i podobnych środków medycznych. Należy jak najprędzej zebrać statystyki w skali europejskiej i znaleźć alternatywne rozwiązania.

3.2.3

Coraz większa niepewność dzieci i młodzieży oraz ich rodziców to problem, którego psychiatria dziecięca i młodzieżowa nie rozwiąże – a już na pewno nie bez innych działań. Pomoc udzielona w okresie dzieciństwa oraz wspieranie rodzin w wypełnianiu ich kluczowej roli są tak samo istotne jak profesjonalne kompetencje pracowników placówek opieki nad dziećmi i szkół oraz lekarzy pediatrów. Nie pomaga przy tym uznawanie każdego problematycznego zachowania za zaburzenie psychiczne lub chorobę ani też jednostronne przekształcanie złożonych problemów osobistych i społecznych w problemy medyczne (21). Indywidualizacja, różnice w dostępie do edukacji, bezrobocie, ubóstwo, wykluczenie społeczne, poczucie wstydu i nadmierne obciążenie rodziców, jak również systemy kształcenia, które opierają się na coraz większej konkurencji od najmłodszych lat i na ograniczaniu szans tych osób, które nie są w stanie utrzymać się na szczycie w tym wyścigu, mogą być czynnikami, które należy uwzględnić w działaniach zapobiegawczych. Potrzeba tu wspólnej odpowiedzialności wszystkich podmiotów społecznych – potrzebne są: odpowiednie otoczenie, odpowiednie koncepcje kształcenia młodzieży, dobrze przygotowane szkoły i przedszkola, niekomercyjna oferta rozrywkowa, grupy młodzieży, kluby i oferta kulturalna, gęsta cieć profesjonalnych placówek doradczych, obejmująca wiele różnych obszarów, jak np. doradztwo edukacyjne i kształcenie nieformalne. Należy przeciwstawić się konsekwentnie zażywaniu narkotyków poprzez wczesne wykrywanie, zapobieganie, doradztwo i terapię, a także kontrolowanie kanałów dostaw. Inwestycje w tej dziedzinie pozwalają zapobiec ogromnym szkodom osobistym i społecznym. Włączenie młodzieży i młodych dorosłych w pracę, edukację lub inne formy pożytecznego zajęcia musi zostać prawnie zagwarantowane. We wszystkich tych dziedzinach usługi i organizacje pomocy społecznej nienastawione na zysk oraz społeczeństwo obywatelskie mają do odegrania ważną rolę polityczną i praktyczną.

3.3.1

Ludzie żyją obecnie dłużej niż kiedyś, a długość życia nadal wzrasta, czemu przypisać można ogólny wzrost zaburzeń psychicznych. W starszym wieku coraz częściej mamy do czynienia z somatycznymi schorzeniami współwystępującymi, które idą w parze ze zwiększonym ryzykiem depresji. Depresja często towarzyszy również chorobom związanym z procesem starzenia się, takim jak Alzheimer czy Parkinson. Odpowiednie i sprzyjające udziałowi w życiu społecznym otoczenie, dostępne i ambulatoryjne usługi opieki, możliwość działalności wolontariackiej, jak też ewentualnie stosowny udział w życiu zawodowym i gospodarczym oraz odpowiednie ukierunkowanie ośrodków opieki to zasadnicze czynniki pozwalające zapobiegać osamotnieniu i chorobom. Potrzebna jest odpowiednia kompetencja w zakresie gerontopsychiatrii w sektorze usług społecznych, usługi w zakresie opieki oraz wśród lekarzy. Sprawdzone rozwiązania, zwłaszcza jeśli chodzi o pomoc osobom cierpiącym na demencję, zasługują na to, by zwrócić na nie większą uwagę na poziomie europejskim.

3.3.2

Osoby starsze z reguły znajdują się pod opieką lekarzy domowych, a ci nie dość często kierują ich do specjalistów w zakresie chorób neurologiczno-psychiatrycznych. A właśnie te choroby wymagają wczesnego rozpoznania, co tylko uwypukla konieczność zapewnienia wielowymiarowej opieki. W większości domów opieki dla osób starszych brakuje regularnej profesjonalnej opieki psychiatrycznej. Podobnie wygląda sytuacja w innych placówkach dla osób starszych, np. w ośrodkach doradczych. Mając na uwadze, iż medycyna, a zwłaszcza gerontologia i produkcja technicznych środków pomocniczych, poczyniła duże postępy, uzyskane rezultaty powinny służyć wszystkim potrzebującym osobom.

3.3.3

Ogólnie rzecz ujmując, te aspekty psychiatrii dzieci i młodzieży oraz psychiatrii geriatrycznej należy w większym stopniu uwzględnić w programie nauczania zarówno na kierunkach ogólnomedycznych, ogólnopsychiatrycznych jak i psychoterapeutycznych.

4.1

W ramach Europejskiego Roku Zdrowia Psychicznego fundamentalne znaczenie przypadłoby podejściu dającemu pierwszeństwo prawom człowieka. Usługi medyczne i psychospołeczne powinny wspierać ludzi oraz wzmacniać ich samodzielność i pozycję. W centrum należy postawić godność i prawa jednostki, które powinny być wyznacznikiem dla osób towarzyszących jej w kryzysie bądź chorobie. Ponadto trzeba zwiększać potencjał pracowników różnych sektorów usługowych w zakresie lepszego rozumienia problemów zdrowia psychicznego i niepełnosprawności psychospołecznej.

4.2

Ludzie dotknięci problemami psychicznymi często nie przyznają się do nich, gdyż choroby te są piętnowane w społeczeństwie. Media odgrywają tu również istotną rolę. Sposób, w jaki prezentowane są te choroby, często wywołuje strach w społeczeństwie, odsuwanie się i niedowierzanie rozsądnym propozycjom leczenia. Stąd też pilnie potrzeba zakrojonych na skalę europejską kampanii przeciwko stygmatyzacji. Muszą zostać rozplanowane w dłuższej perspektywie i koncentrować się na prewencji. W kampanie te należy też włączyć pracowników w stosownych z punktu widzenia prawa dziedzinach (wymiar sprawiedliwości, policja, urzędy publiczne itd.), aby optymalnie wykorzystać ich merytoryczną i profesjonalną wiedzę w podejściu do chorób psychicznych. Należy także unikać stygmatyzacji, na ile to możliwe, w organizowaniu i finansowaniu pomocy. W szczególności oferta w zakresie poprawy umiejętności w zakresie radzenia sobie w życiu powinna być kierowana do całego społeczeństwa. Kluczowym elementem takiej polityki powinno być promowanie spotkań i wymiany doświadczeń pomiędzy pacjentami a osobami, które nigdy nie leczyły się psychiatrycznie.

4.3

Również w dziedzinie zatrudnienia nie należy segregować ludzi bez uwzględnienia ich życzeń czy prawa wyboru. To przede wszystkim dana osoba musi zadecydować, czy potrzebuje zatrudnienia wspieranego w wyspecjalizowanych zakładach lub w ramach ogólnej aktywności zawodowej. Dzięki zintegrowanemu z przedsiębiorstwem wsparciu uczestnictwa w życiu zawodowym w wielu wypadkach udaje się zwiększyć szanse na powrót na rynek pracy (supported employment – wspomagane zatrudnienie) (23). Za pracę zazwyczaj otrzymuje się zwykłe wynagrodzenie, które powinno zostać wynegocjowane przez partnerów społecznych. „Kieszonkowe” pokrywające minimum potrzeb nie jest odpowiednią formą dla osób cierpiących na zaburzenia psychiczne. Tzw. model hamburski stanowi względnie udany przykład stopniowej reintegracji zawodowej (24).

4.4

W UE można wskazać na następujące przypadki łamania praw człowieka osób chorych psychicznie: nieracjonalne ograniczenia swobody oraz przymusowe leczenie bez świadomej zgody danej osoby, przy czym często nie ma możliwości przedsięwzięcia środków prawnych. Duże znaczenie mają programy deinstytucjonalizacji, lokalne usługi ambulatoryjne, dostęp do opieki bez nadmiernej biurokracji, podpisywanie zgodnych z prawami człowieka umów z pacjentem w zakresie leczenia oraz polityka przeciwko stygmatyzacji – a to wszystko przy udziale zainteresowanej osoby, która najlepiej zna swoją sytuację życiową.

4.5

Niezbędny jest przegląd strategii UE w zakresie zdrowia psychicznego. EKES dostrzega przede wszystkim konieczność zbadania stopnia wykluczenia osób cierpiących na zaburzenia psychiczne z uczestnictwa w życiu społecznym, a przede wszystkim w rynku pracy. Należy także przyjrzeć się temu, w jaki sposób działania prewencyjne lub dobra opieka mogą pozwolić uniknąć niezdolności do pracy lub ograniczenia zdolności do pracy. Warto również zastanowić się nad tym, w jakim stopniu język stosowany w medycynie, mediach i społeczeństwie utrudnia proces włączenia lub uniemożliwia go.

4.6

Dzięki tej inicjatywie wzrosłyby szanse na szersze rozpropagowanie wśród społeczeństwa tematyki zdrowia psychicznego. Wpłynie to na hierarchię tematów w programie politycznym i powstanie właściwy klimat do wspierania innowacyjnych koncepcji, z korzyścią dla wszystkich.

4.7

Aby wspierać Europejski Rok Zdrowia Psychicznego, obok EKES-u w działania te trzeba włączyć przede wszystkim właściwe podmioty społeczeństwa obywatelskiego, w tym grupy i stowarzyszenia osób z zaburzeniami psychicznymi, a także inne podmioty służby zdrowia, odpowiednie dyrekcje generalne Komisji, posłów do Parlamentu Europejskiego oraz Komitet Regionów. Na szczeblu krajowym należy zaangażować zainteresowane ministerstwa oraz posłów do parlamentów krajowych. W kształtowaniu odpowiedniej polityki w tym zakresie muszą w większym stopniu uczestniczyć osoby, których ona dotyczy.

4.8

Aby osiągnąć odczuwalne wyniki realizacji tej inicjatywy także na poziomie państw członkowskich, należy korzystać z ram działania na rzecz zdrowia psychicznego, a jednocześnie opracować wspólne ramy odniesienia dla środków w zakresie zdrowia psychicznego w systemach opieki zdrowotnej i polityki socjalnej, a także w ważnych dziedzinach życia, takich jak placówki oświatowe i miejsca pracy. Jako narzędzie wzajemnego uczenia się należy wykorzystać metodę polegającą na wzajemnej ocenie (peer review), na wzór otwartej metody koordynacji. Środki te muszą dotyczyć przepisów prawnych, regulacji finansowych (np. w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego) i rozwiązań dla osób chorych oraz przedsiębiorstw. Należy zastanowić się, czy stałe centrum monitorowania jest w stanie zapewnić ciągłe zajmowanie się tymi kwestami. Sprawozdawczość UE w zakresie zdrowia powinna w większym stopniu obejmować europejskie dane na temat zaburzeń psychicznych, a w szczególności na temat rodzajów pomocy, liczby pacjentów leczonych na stacjonarnych oddziałach psychiatrycznych i stosowania leków psychotropowych. Potencjalni partnerzy wywodzący się z różnych środowisk społecznych powinni z czasem stać się na stałe podmiotami wspierającymi. Skutki inicjatywy i europejskiego roku nie powinny być ograniczone w czasie. Powinny one raczej doprowadzić do trwałego i długoterminowego uwrażliwienia społeczeństwa na kwestie zdrowia psychicznego i przynieść zauważalne rezultaty dla osób dotkniętych takimi schorzeniami.

15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/44

1.1

Rolnictwo społeczne to innowacyjne podejście łączące dwie koncepcje: rolnictwo wielofunkcyjne i usługi społeczne/opiekę zdrowotną na poziomie lokalnym. W ramach produkcji rolnej przyczynia się do poprawy samopoczucia i integracji społecznej osób o szczególnych potrzebach. Rosnące znaczenie rolnictwa społecznego skłoniło EKES do sporządzenia na jego temat opinii z inicjatywy własnej.

1.2

Rolnictwo społeczne jest spotykane w całej Europie w różnych formach, które mają wspólne cechy, ale także wykazują wiele różnic, jeśli chodzi o podejście, relacje z innymi sektorami i finansowanie.

1.3

Niezbędna jest na poziomie europejskim definicja rolnictwa społecznego, aby ustalić, jakie działania są objęte jego zakresem oraz określić ramy i kryteria, w tym kryteria jakości, którym działania powinny odpowiadać, aby móc otrzymywać wsparcie w kontekście różnych polityk. Definicja ta nie powinna być zbyt restrykcyjna, aby uniknąć wpisania w sztywne ramy zjawiska, które stale ewoluuje.

1.4

Ramy prawne dla rolnictwa społecznego nie istnieją ani na poziomie UE, ani na poziomie krajowym, co powoduje brak koordynacji między poszczególnymi strategiami politycznymi i zainteresowanymi instytucjami. EKES sądzi, że instytucje UE oraz władze i instytucje regionalne i krajowe powinny zachęcać do rozwoju rolnictwa społecznego i wspierać je poprzez stworzenie odpowiednich i sprzyjających ram prawnych oraz wprowadzenie opisanych w niniejszej opinii rozwiązań.

1.5

Rzadko opracowuje się statystyki dotyczące rolnictwa społecznego, a te dostępne są fragmentaryczne. Zdaniem EKES-u użyteczne byłoby rozpoczęcie programu badań statystycznych, aby ująć ilościowo i dogłębniej przeanalizować występowanie rolnictwa społecznego w państwach członkowskich oraz formy, jakie ono przybiera. Powstała baza danych mogłaby zostać poszerzona, aby promować programy badań w poszczególnych państwach członkowskich.

1.6

Rolnictwo społeczne należy wspierać poprzez interdyscyplinarne badania w różnych dziedzinach służące potwierdzeniu rezultatów osiąganych w praktyce, przeanalizowaniu jego wpływu i związanych z nim korzyści (społecznych, gospodarczych, zdrowotnych, indywidualnych itd.) oraz zapewnieniu rozpowszechnienia wiedzy zdobytej w działaniu. W związku z tym w przyszłym programie ramowym „Horyzont 2020” na lata 2014–2020 należy promować i rozwijać współpracę nawiązaną na poziomie europejskim za pośrednictwem projektów SoFar i COST Action.

1.7

Komitet sądzi, że niezbędne jest także utworzenie i wzmocnienie sieci rolnictwa społecznego, które pozwolą dzielić się zdobytą wiedzą i wymieniać doświadczenia oraz zwiększyć świadomość tej tematyki. Ponadto pożądane jest wspólne reprezentowanie interesów rolnictwa społecznego na poziomie politycznym oraz utworzenie organizacji parasolowej na szczeblu europejskim. Wzmocniłoby to wymianę między zainteresowanymi podmiotami oraz rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

1.8

Ponadto aby zadbać o wysoki poziom jakości i kompetencji w działaniach z zakresu rolnictwa społecznego, należy zwrócić szczególną uwagę na szkolenie zainteresowanych osób – i to zarówno usługodawców, jak i osób o szczególnych potrzebach korzystających z tych usług.

1.9

Aby rozwijać się w całej Europie, rolnictwo społeczne potrzebuje sprzyjającego otoczenia, większego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i owocnej współpracy między różnymi dziedzinami polityki i sektorami administracji (ochrona zdrowia/sprawy społeczne/rolnictwo/zatrudnienie) na poziomie europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Oznacza to, że organy publiczne powinny uznawać istnienie rolnictwa społecznego i wspierać je w sposób ukierunkowany, umożliwiając trwały dostęp do finansowania obejmującego różne aspekty tego rodzaju rolnictwa.

1.10

Podobnie użyteczne mogłoby być utworzenie przez Komisję Europejską stałej struktury łączącej wszystkie zainteresowane dyrekcje generalne. Podobne rozwiązania można byłoby wdrożyć w państwach członkowskich. Poza tym Komisja powinna zachęcać do przeprowadzenia analizy porównawczej systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich oraz kosztów tych systemów, aby zwiększyć oszczędności, które potencjalnie można uzyskać w ramach projektów rolnictwa społecznego.

1.11

EKES z zadowoleniem stwierdza, że propozycje Komisji na lata 2014–2020 stwarzają nowe możliwości dla rolnictwa społecznego. Jednakże wydaje się, że konieczne jest jego jeszcze lepsze wspieranie w przyszłym okresie programowania. W związku z tym UE i państwa członkowskie powinny koordynować wdrażanie poszczególnych strategii politycznych dotyczących rolnictwa społecznego. Zdaniem EKES-u państwa członkowskie i poszczególne władze (krajowe i wspólnotowe) odpowiedzialne za zarządzanie funduszami europejskimi powinny nasilić współpracę, aby usunąć przeszkody w dostępie do funduszy strukturalnych i ułatwić dostęp do nich podmiotom działającym w terenie.

1.12

Wspólne ramy strategiczne stwarzają możliwość łączenia różnych funduszy w jednej strategii wielorakiego finansowania. W tym kontekście Komisja powinna zachęcić państwa członkowskie, by uwzględniły rolnictwo społeczne w swych planach i by, przyjmując zintegrowane podejście, opracowały specjalne programy, które umożliwią temu sektorowi większe wykorzystywanie środków z funduszy strukturalnych. Inną możliwością byłoby przewidzenie podprogramów tematycznych dotyczących rolnictwa społecznego lub dalsze wspieranie projektów realizowanych w tej dziedzinie w ramach podejścia Leader.

2.1

Rolnictwo społeczne rozwija się od końca XX wieku na obszarach wiejskich praktycznie całej Europy jako nowy, sensowny z ekonomicznego punktu widzenia rodzaj działalności i gromadzi się coraz więcej doświadczeń w tej dziedzinie. Wszystkie te działania określa się mianem „rolnictwa społecznego”; inne terminy na ich określenie to: „farming for health”, „care farming”, „green care” czy też „green therapies” (rolnictwo dla zdrowia, rolnictwo opiekuńcze, zielona opieka, zielone terapie). Terminy te odnoszą się do różnych praktyk i działań w dziedzinie opieki, reintegracji społecznej, szkolenia oraz rehabilitacji społecznej i zawodowej osób w trudnym położeniu oraz szkolenia osób o szczególnych potrzebach. Działania te, umożliwiając osobom w trudnej sytuacji ponowne wejście w kontakt z działalnością produkcyjną i naturą, przyczyniają się do lepszego samopoczucia tych osób, poprawiają ich stan zdrowia i włączenie społeczne, ułatwiają uczenie się, podnoszą samoocenę i tym samym sprzyjają uczestnictwu w życiu społecznym.

Tak rozumiane rolnictwo społeczne to zatem innowacyjne podejście łączące dwie koncepcje: rolnictwo wielofunkcyjne i usługi społeczne/opiekę zdrowotną na poziomie lokalnym. Z jednej strony jest ono ściśle powiązane z wielofunkcyjnym charakterem rolnictwa i w pełni wpisuje się w ideę rozwoju obszarów wiejskich, gdyż daje rolnikom możliwość dywersyfikacji dochodów. Z drugiej strony jest korzystne dla całego społeczeństwa, ponieważ oferuje usługi socjalne i ulepsza usługi obecnie dostępne dla mieszkańców obszarów wiejskich z wykorzystaniem szeroko rozumianych zasobów rolnych i wiejskich.

2.2

Choć działania w zakresie rolnictwa społecznego w Europie są pod wieloma względami podobne, jako że są ściśle powiązane z działalnością tradycyjnie wchodzącą w skład gospodarki wiejskiej i prowadzone są w gospodarstwach wiejskich (gospodarstwa ekologiczne, duże zapotrzebowanie na siłę roboczą, wysoki poziom wielofunkcyjności, otwarcie na otoczenie, duża dywersyfikacja i wysoka elastyczność), istnieje też wiele różnic między państwami wynikających z różnej historii, sposobów podejścia i ukierunkowania. Ogólnie rzecz biorąc, pamiętając o zróżnicowaniu podejść, można wyszczególnić trzy główne podejścia:

2.3

Różne jest też ukierunkowanie działań: we Włoszech i Francji rolnictwo społeczne jest powiązane przede wszystkim z sektorem społecznym i sektorem opieki, w Niderlandach jest bliższe służbie zdrowia, we Flandrii – rolnictwu, a w Niemczech, Zjednoczonym Królestwie, Irlandii i Słowenii można je usytuować między sektorem społecznym/sanitarnym a sektorem zdrowia.

2.4

W poszczególnych państwach różne są też sposoby finansowania:

W rzeczywistości sposoby finansowania są jednak często zróżnicowane i mieszane.

2.5

Rolnictwo społeczne przybiera różnorodne formy organizacyjne. Mogą to być prywatne gospodarstwa rolne zarządzane przez prywatnego przedsiębiorcę, któremu rolnictwo społeczne umożliwia dywersyfikację źródeł dochodu równolegle do prowadzenia normalnej produkcji przeznaczonej na rynek; może też chodzić o przedsiębiorstwa lub spółdzielnie socjalne, stowarzyszenia, fundacje, czyli innymi słowy organizacje niekomercyjne. W innych przypadkach rolnictwo społeczne, choć realizowane w gospodarstwach rolnych, jest zadaniem organów publicznych lub podmiotów służby zdrowia.

3.1

Nie jest łatwo zdefiniować rolnictwo społeczne, ponieważ obejmuje ono wiele bardzo zróżnicowanych praktyk. Niezbędna jest jednak na poziomie europejskim definicja rolnictwa społecznego, aby ustalić, jakie działania są objęte jego zakresem i aby określić ramy i kryteria, w tym kryteria jakości, którym działania powinny odpowiadać, aby móc otrzymywać wsparcie w kontekście różnych polityk. Definicja ta nie powinna być zbyt restrykcyjna, aby uniknąć wpisania w sztywne ramy zjawiska, które stale ewoluuje. Powinna natomiast proponować ramy zapewniające elastyczność niezbędną, aby uwzględnić wielorakość działań i podejście oddolne występujące w rolnictwie społecznym.

3.2

Choć działania wchodzące w zakres rolnictwa społecznego są bardzo zróżnicowane, zawsze mają dwa wspólne elementy: a) działania prowadzone są w gospodarstwie wiejskim i b) są skierowane do osób mających tymczasowo lub stale szczególne potrzeby, w tym pedagogiczne. W związku z tym rolnictwo społeczne przyczynia się do dobrego samopoczucia i rozwoju osób, ale także do rozwoju obszarów wiejskich i do poprawy wymiany między miastem a wsią.

3.3

Rolnictwo społeczne można by zatem na początek zdefiniować jako zespół działań wykorzystujących zasoby rolne, zarówno roślinne, jak i zwierzęce, aby wytworzyć świadczenia społeczne, na obszarach wiejskich lub podmiejskich, takie jak rehabilitacja, terapia, chronione miejsca pracy, uczenie się przez całe życie i inne działania przyczyniające się do integracji społecznej (zgodnie z definicją przyjętą w działaniu COST 866 „Green care in agriculture”, jednej z inicjatyw w ramach europejskiej współpracy naukowo-technicznej). W takim ujęciu chodzi między innymi o stworzenie, w ramach gospodarstwa rolnego, warunków umożliwiających osobom o szczególnych potrzebach uczestnictwo w codziennych zajęciach w gospodarstwie, aby zapewnić rozwój i postępy tych osób oraz poprawić ich samopoczucie.

3.4

Obecnie można wyszczególnić cztery główne dziedziny wchodzące w zakres rolnictwa społecznego:

4.1

Poprzez działania terapeutyczne, służące włączeniu w świat pracy i włączeniu społecznemu, oraz działania pedagogiczne rolnictwo społeczne niezaprzeczalnie oferuje usługi publiczne o wysokiej wartości i przyczynia się do rozwoju zrównoważonego. Ponadto dzięki zróżnicowaniu działań, które się z nim wiążą, oraz leżącej u jego podstaw dynamice może mieć istotny wpływ na rozwój lokalny.

4.2

Wiele doświadczeń w dziedzinie rolnictwa społecznego wyłoniło się w ramach procesu oddolnego, w którym stworzono lokalne sieci umożliwiające całościowy rozwój danego obszaru. Dlatego też rolnictwo społeczne jest zgodne z ideami publikacji OECD „Le nouveau paradigme rural” (2006) oraz zostało wyraźnie wspomniane w publikacji „Examens de la politique rurale” dotyczącej państw OECD (na przykład Włoch). Rolnictwo społeczne zostało też omówione podczas konferencji OECD nt. rozwoju obszarów wiejskich zorganizowanej w Québecu w 2009 r. Ponadto inicjatywy w dziedzinie rolnictwa społecznego są finansowane z polityki rozwoju obszarów wiejskich w latach 2007–2013 (osie III i IV programu LEADER) oraz ze środków Funduszu Społecznego przeznaczonych na włączenie społeczne.

4.3

Świadomość potencjału rolnictwa społecznego rośnie na wszystkich poziomach, a organizacje rolnicze, społeczności lokalne oraz instytucje społeczne i służby zdrowia w nowy sposób patrzą na rolnictwo społeczne. Niemniej jednak tylko kilka państw wprowadziło na poziomie krajowym lub regionalnym uregulowania dotyczące tego sektora (Francja, Włochy, Niderlandy). Ponadto wszędzie można odnotować brak powiązań między poszczególnymi strategiami politycznymi i/lub instytucjami zajmującymi się rolnictwem społecznym.

Jednakże podmioty rolnictwa społecznego zaczynają się organizować, aby dzielić się doświadczeniami, i trzeba odnotować kluczową rolę spontanicznie tworzących się sieci rolników zajmujących się tą działalnością.

4.4

W ostatnich latach Komisja Europejska wyszła z szeregiem inicjatyw mających wesprzeć takie działania. Były to w szczególności: działanie COST Action 866 – Green care, projekt SoFar (inicjatywa finansowana przez Komisję Europejską w ramach szóstego programu ramowego w zakresie badań i rozwoju technologicznego); w grudniu 2009 r. zapoczątkowano inicjatywę tematyczną obejmującą siedem państw członkowskich w ramach Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w celu przeanalizowana szans i przeszkód związanych ze współfinansowanymi z EFRROW krajowymi lub regionalnymi programami rozwoju obszarów wiejskich. W Niemczech w 2008 r. w ramach projektu SoFar prof. Thomas VAN ELSEN przedstawił opracowanie dotyczące rolnictwa społecznego; zostało ono uaktualnione w 2009 r.

5.1.1

Z uwagi na dobra publiczne, jakie wytwarza rolnictwo społeczne, oraz jego wkład w rozwój zrównoważony organy unijne i rządy powinny zachęcać do rozwoju tego typu rolnictwa i je wspierać. Obejmuje to stworzenie, na różnych poziomach, odpowiednich i sprzyjających ram prawnych, uznanie wartości dodanej rolnictwa społecznego, poprawę zarządzania rolnictwem społecznym, a także sprzyjające otoczenie i owocną współpracę między różnymi sektorami polityki i administracji (służba zdrowia/sprawy społeczne/rolnictwo/zatrudnienie) na poziomie europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Ponadto pożądane byłoby ukierunkowane wsparcie ze strony władz publicznych oraz zintegrowane wykorzystywanie funduszy strukturalnych na rzecz rolnictwa społecznego, a także promowanie i wspieranie badań interdyscyplinarnych czy też wzmocnienie komunikacji i wymiany doświadczeń.

5.1.2

Tworząc ramy prawne, należy zwrócić szczególną uwagę na kwestie związane z jakością rolnictwa społecznego oraz określić ogólne kryteria, w tym kryteria jakości, którym działania muszą odpowiadać. Należy również wdrożyć niezbędne rozwiązania, aby zadbać o odpowiednie monitorowanie działań z zakresu rolnictwa społecznego.

5.1.3

Ponadto stała struktura utworzona przez Komisję Europejską i obejmująca wszystkie zainteresowane dyrekcje generalne mogłaby być użyteczna w zachęcaniu do rozwoju rolnictwa społecznego w Europie, jego monitorowaniu i koordynowaniu. Podobne struktury mogłyby powstać w państwach członkowskich.

5.3.1

Współpraca na poziomie europejskim, zapoczątkowana przez SoFar i projekt COST Action 866 – Green Care in Agriculture, powinna być wspierana i rozwijana. Ogromne znaczenie ma tworzenie i wymiana wiedzy naukowej, zawodowej i praktycznej w całej Europie.

Aby możliwe było przeprowadzenie dogłębniejszych analiz, rolnictwo społeczne potrzebuje wsparcia w postaci badań w dziedzinie terapii i medycyny, pracy społecznej w rolnictwie oraz rolnictwa i kształcenia. Badania te muszą być przeprowadzane w ścisłym powiązaniu z faktycznymi działaniami w praktyce. Pozytywne wyniki empiryczne uzyskane w terapii z wykorzystaniem roślin i zwierząt muszą zostać potwierdzone rygorystycznymi analizami naukowymi, aby zostały uznane przez środowisko medyczne. Wnioski wyciągnięte z praktycznych doświadczeń, dotyczące skuteczności integracji osób w dzienny i roczny rytm pracy w gospodarstwie rolnym, muszą zostać udokumentowane i być wykorzystywane w dalszych działaniach w zakresie rolnictwa społecznego.

5.3.2

Badania interdyscyplinarne – analizujące wpływ i zalety rolnictwa społecznego z różnych punktów widzenia (społecznego, gospodarczego, zdrowotnego, osobistego), zapewniające transfer wiedzy płynącej z praktycznych doświadczeń i obejmujące wszystkie podmioty włączone w działania – mogą przynieść innowacyjne rozwiązania i wzmocnić zaangażowanie w zakresie rolnictwa społecznego. Wsparcie naukowe dla projektów pilotażowych może pomóc wypracować, w oparciu o doświadczenia indywidualnych gospodarstw lub spółdzielni, modele dla całego regionu. Należy prowadzić obserwacje i badania interdyscyplinarne, aby przeanalizować wpływ rolnictwa społecznego, z jednej strony z punktu widzenia możliwych oszczędności dla systemów ubezpieczeń zdrowotnych, a z drugiej strony z punktu widzenia zdrowia i samopoczucia beneficjentów usług rolnictwa społecznego. Te aspekty były już przedmiotem analiz i obserwacji w niektórych państwach, np. w Niderlandach.

5.3.3

Badania te mogłyby zostać przedsięwzięte w ramach przyszłego programu ramowego „Horyzont 2020” (na lata 2014–2020), ponieważ uwzględnia się w nim aspekty społeczne w dziedzinie badań i innowacji. Koordynacja i wsparcie dla rolnictwa społecznego w ramach programu „Horyzont 2020” są bardzo pożądane, jako że program ten mógłby ułatwić spotkania i wymianę między badaczami z różnych dziedzin związanych z tym typem rolnictwa.

5.5.1

Innowacyjne projekty z zakresu rolnictwa społecznego są często rozwijane w sposób odizolowany, bez wiedzy o podobnych projektach czy wymiany doświadczeń. Kluczowe znaczenie ma zatem utworzenie i wzmocnienie sieci rolnictwa społecznego, która pozwoli wymieniać doświadczenia, poznać różne projekty i zwrócić uwagę na sprawdzone rozwiązania. Pierwszy krok w tym kierunku poczyniono w ramach Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Należy wzmocnić tego rodzaju sieci.

5.5.2

Należy też wspierać współpracę, wspólne publikacje oraz obecność w internecie.

5.5.3

Ponadto dobrze byłoby dążyć do wspólnego reprezentowania interesów rolnictwa społecznego na poziomie politycznym oraz utworzenia organizacji parasolowej na szczeblu europejskim. Taka organizacja, która obejmowałaby społeczeństwo obywatelskie, mogłaby ułatwiać wymianę między podmiotami rolnictwa społecznego, pomagać im w kwestiach technicznych i administracyjnych, a jednocześnie bronić interesów rolnictwa społecznego na poziomie politycznym. Ważną rolę mają tu do odegrania organizacje rolnicze.

5.5.4

Wszystkie te działania mogłyby zostać zaplanowane i wdrożone w ramach nowej polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata 2014–2020, zwłaszcza za pośrednictwem Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz krajowych sieci rozwoju obszarów wiejskich, co oznaczałoby poszerzenie wspomnianej wyżej inicjatywy tematycznej dotyczącej rolnictwa społecznego na dalsze państwa członkowskie.

5.6.1

W ramach obecnej polityki rozwoju obszarów wiejskich rolnictwo społeczne mogło otrzymywać pewne wsparcie zwłaszcza z osi III (dywersyfikacja) i IV (Leader) oraz z osi EFS przeznaczonej na włączenie społeczne. Jednakże uznanie rolnictwa społecznego za element rozwoju gospodarki wiejskiej umożliwiłoby mu korzystanie z wszystkich działań promowanych i finansowych przez europejskie fundusze strukturalne (EFRROW, EFS, EFRR) oraz zapewniło dostęp do nowych źródeł finansowania.

5.6.2

Choć propozycje Komisji Europejskiej na kolejny okres programowania funduszy strukturalnych otwierają pewne nowe perspektywy, jako że walka z ubóstwem, włączenie społeczne oraz dywersyfikacja działalności rolniczej zostały wymienione jako bezpośrednie cele tej polityki (a możne je doskonale połączyć w ramach rolnictwa społecznego), niezbędne wydaje się podkreślenie roli rolnictwa społecznego w przyszłym programowaniu i w umowach partnerskich, aby jeszcze bardziej taką działalność wesprzeć. W związku z tym UE i państwa członkowskie powinny koordynować wdrażanie poszczególnych strategii politycznych dotyczących rolnictwa społecznego. Zdaniem EKES-u państwa członkowskie i poszczególne władze (krajowe i wspólnotowe) odpowiedzialne za zarządzanie funduszami europejskimi powinny nasilić współpracę, aby usunąć przeszkody w dostępie do funduszy strukturalnych i ułatwić dostęp do nich podmiotom działającym w terenie.

5.6.3

Nowe ramy programowe oferują rolnictwu społecznemu możliwość uzyskania finansowania z szeregu funduszy i na okres kilku lat. Wspólne ramy strategiczne pozwalają bowiem łączyć różne fundusze w jednej strategii wielorakiego finansowania. Państwa członkowskie powinny zostać zachęcone do wymieniania rolnictwa społecznego w swych planach i do opracowania specjalnych programów umożliwiających rolnictwu społecznemu większe korzystanie z różnych funduszy strukturalnych. Kluczowe znaczenie ma przekonanie władz krajowych i lokalnych, by faktycznie wykorzystywały te możliwości finansowania.

Z uwagi na wielowymiarowy i wielofunkcyjny charakter rolnictwa społecznego, dla tego rodzaju rolnictwa i zaangażowanych w nie podmiotów bardzo korzystne byłoby podejście naprawdę zintegrowane, ułatwiające i lepiej koordynujące korzystanie z różnych funduszy oraz procedury i działania z nimi związane.

5.6.4

W tym celu pożądane byłoby wprowadzenie, w ramach rozwoju obszarów wiejskich, polityki komunikacji adresowanej do państw członkowskich, która dotyczyłaby także monitorowania i sprawozdawczości. Inną możliwością byłoby przewidzenie podprogramu tematycznego w ramach art. 8 czy też wzmocnienie projektów Leader dotyczących rolnictwa społecznego.

5.6.5

Ponadto różne dyrekcje generalne powinny nasilić współpracę, aby umożliwić łatwiejsze finansowanie rolnictwa społecznego ze wszystkich funduszy strukturalnych dzięki usunięciu przeszkód, które dotychczas uniemożliwiały rolnikom uzyskiwanie wsparcia w ramach polityki regionalnej.

15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/49

1.1

Niniejsza opinia dotyczy przewozów pasażerskich koleją. Została opracowana i powinna być odczytywana w świetle celów dotyczących usług świadczonych w interesie ogólnym określonych w art. 14 traktatu lizbońskiego i w protokole nr 26 załączonym do tego traktatu. Ponadto nawiązuje ona do zaleceń zawartych w białej księdze dotyczącej transportu, w której potwierdzono konieczność osiągnięcia celów w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i zapewnienia zrównoważonej mobilności z uwzględnieniem ochrony środowiska.

1.2

Oprócz kontroli osiągnięcia celów w zakresie mobilności wyznaczonych operatorom oraz praw i obowiązków zainteresowanych stron, niniejsza opinia dotyczyć będzie zatem kwestii dostępu obywateli europejskich do usług świadczonych w interesie ogólnym w zakresie przewozów kolejowych w Unii i ich jakości.

1.3

Jakość usług w zakresie przewozów kolejowych to niezbędny – choć sam w sobie niewystarczający – warunek rozwoju tego rodzaju transportu. EKES uważa zatem, że należy poprawić wyniki w tej dziedzinie, by zwiększyć atrakcyjność kolei, opierając się na obserwacji różnych elementów, które się do tego przyczyniają.

1.4

EKES wnosi, by środki na inwestycje i konserwację infrastruktury były przedmiotem wieloletnich planów oraz przepisów pozwalających trwale utrzymać te fundusze. Uwzględnić należy również kwestie związane z zagospodarowaniem przestrzennym, zachowaniem dostępności infrastruktury i funduszami, które trzeba i można pozyskać w krótko- i średnioterminowej perspektywie.

1.5

EKES wzywa również instancje wspólnotowe, krajowe i regionalne do ponownego określenia warunków finansowania poszczególnych części infrastruktury zgodnie z zasadą pomocniczości i w celu wzmocnienia solidarności między poszczególnymi regionami. Zaleca w związku z tym przekierowanie funduszy przeznaczonych na transport, przyznanych z tytułu polityki regionalnej, stanowiące ważne narzędzie stymulujące w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego.

1.6

EKES wnosi, by niezależna instancja przeprowadziła na poziomie europejskim ankietę na temat zadowolenia użytkowników opartą na rzeczowych elementach oceny (punktualność, regularność, cennik, czystość, dostępność itd.). Oceny tej należy dokonać przy pomocy metodologii określonej przez komitet sterujący skupiający wszystkie zainteresowane strony (użytkowników, organy odpowiedzialne za organizację usług, operatorów, pracowników itd.) i mający możliwość przeprowadzania kontroli.

1.7

EKES jest zaniepokojony zamiarem Komisji Europejskiej, by dokonać przeglądu rozporządzenia 1370/2007/WE (dotyczącego usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego) będącego owocem trudnego kompromisu instytucjonalnego. Pragnie dodać, że rozporządzenie to daje znaczne możliwości organizacyjne państwom członkowskim, z poszanowaniem zasad proporcjonalności i pomocniczości, i że równowaga, którą stworzyło, zasługuje na ocenę w świetle doświadczeń, zgodnie z art. 8 ust. 2 tegoż rozporządzenia.

1.8

Mając na uwadze przepisy rozporządzenia 1371/2007/WE i przyszłe ewentualne zmiany, EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o przeanalizowanie następujących potencjalnych udoskonaleń:

1.9

Ponadto EKES zwraca się do Komisji Europejskiej i do państw członkowskich o wspólne przeanalizowanie następujących potencjalnych udoskonaleń:

1.10

Ponadto EKES wzywa państwa członkowskie, by zgodnie z zasadą pomocniczości przeanalizowały następujące potencjalne udoskonalenia:

2.1.1

Stopień zadowolenia podróżnych nie jest łatwy do określenia i trudno, by prowadził do wspólnego stanowiska zainteresowanych podmiotów, gdyż elementy u źródeł analizy znajdują się w gestii przedsiębiorstw, które definiują jednostronnie standardy jakości świadczonych usług i oceniają zgodnie z nimi swą własną działalność (art. 28 rozporządzenia nr 1371). Tytułem przykładu – lista nie jest wyczerpująca – jest tak w wypadku wypełniania zobowiązań podjętych w zakresie punktualności, regularności usług, czystości, obsługi, informacji, struktury cen itd.

2.1.2

Znaczna część podróżnych, którzy ucierpieli z powodu jakości usług kolejowych, zwraca uwagę i narzeka na to, że zakłócenia spowodowane są licznymi czynnikami, połączenia są nieprzewidywalne i niemożliwe do sprawdzenia w czasie rzeczywistym oraz brak jest informacji w razie zakłóceń. Osoby te mają wrażenie, że w poszczególnych państwach członkowskich sytuacja stale się pogarsza. Zgodnie z rozporządzeniem 1371/2007/WE usługi kolejowe dają prawo do rekompensaty, jednak operatorzy nie ułatwiają podróżnym dostępu do tego prawa.

2.1.3

Jeśli chodzi o usługi kolejowe podlegające zobowiązaniom z tytułu usług publicznych, co dotyczy znacznej większości transportu na co dzień, to w wielu wypadkach konieczna była interwencja organów organizujących usługi transportowe lub organów kompetentnych, by utrzymać usługę na odpowiednim poziomie.

2.1.4

Mnożenie się ofert usług realizowanych przez różne podmioty, bez związku i spójności eksploatacyjnej między nimi, w środowisku organizacyjnym, które przeszło znaczne zmiany strukturalne i któremu brak stabilności i czytelności, doprowadziło do funkcjonowania opartego na bieżącym reagowaniu operatorów lokalnych, często oddalonych od obiegu informacji w czasie rzeczywistym, powodującego pewne mankamenty, a w konsekwencji niezadowolenie podróżnych. W świetle tych elementów konieczne wydaje się podsumowanie sytuacji omawianego sektora na poziomie każdego państwa członkowskiego, aby określić pożądane postępy.

—

trudny dostęp do informacji, wadliwe lub niedostosowane oznakowanie;

—

nieczytelne lub nieprzejrzyste cenniki;

—

brak możliwości zaplanowania podróży z wystarczająco dużym wyprzedzeniem ze względu na maksymalne terminy rezerwacji;

—

problemy związane z nadmierną liczbą rezerwacji w stosunku do liczby miejsc;

—

nieodpowiednie warunki w pociągach, na dworcach i przystankach, na peronach (zbyt mała pojemność), nieprzestrzeganie standardów higieny, brak sanitariatów;

—

zła dostępność peronów, dworców, przystanków, punktów usługowych i pociągów dla osób niepełnosprawnych; zbyt długie terminy rezerwacji wyspecjalizowanych usług (48 godzin), zbyt ścisłe kryteria świadczenia usług (całkowita masa);

—

brak bezpieczeństwa w pociągach, na dworcach i przystankach;

—

późne udostępnianie składów, nieuwzględnianie konieczności przejścia na inny peron przy przesiadkach;

—

dwa pociągi odjeżdżające o zbliżonej godzinie z tego samego peronu, chociaż wiele peronów pozostaje niewykorzystanych;

—

brak wystarczającego miejsca na bagaże;

—

nieuwzględnianie transportu multimodalnego (trudności z transportem rowerów, zła organizacja, a nawet brak przesiadek na inne rodzaje transportu lub złe zarządzanie tą sprawą, brak informacji, brak zintegrowania opłat i usług);

—

niepunktualność, brak regularności połączeń, likwidacja pociągów bez uprzedzenia;

—

zła obsługa podróżnych w razie zakłóceń w ruchu, niewystarczające odszkodowania lub odmowa ich wypłacenia;

—

likwidacja lub reorganizacja usług i połączeń bez uprzedniej konsultacji z użytkownikami, ich przedstawicielami, zainteresowanymi samorządami terytorialnymi (np. likwidacja pociągów nocnych, zmiany rozkładu jazdy i częstotliwości połączeń itd.);

—

wydłużenie czasu przejazdu między dwiema stacjami;

—

zły dostęp do systemu sprzedaży i dystrybucji.

—

warunki pogodowe: niewprowadzenie z odpowiednim wyprzedzeniem dostosowań technicznych lub procedur pozwalających na zapewnienie jakości świadczonych usług;

—

problemy ze sprzętem: skutki niewłaściwego monitorowania zużycia materiału i jego trwałości, nieprzeprowadzenia modernizacji, a także braku planowania i utrzymania środków na konserwację;

—

problemy ludzkie: samobójstwa, zdarzenia związane z dostępem do kluczowych urządzeń; EKES nie zamierza podejmować tematu skutków i przyczyn tych zjawisk w niniejszej opinii.

—

wysoki poziom bezpieczeństwa osób i ruchu kolejowego;

—

profesjonalna obsługa;

—

wkład kolei w planowanie przestrzenne i rozwój terytorialny.

3.1

Komisja działa zgodnie z zasadą swobodnego przepływu obywateli ustaloną w Traktacie i popiera mobilność zgodną z zasadami zrównoważonego rozwoju. Kolej uznawana jest za skuteczny środek masowego transportu publicznego, możliwy do dostosowania do wymagań odpowiednich władz, przyjazny dla środowiska naturalnego i wykorzystujący infrastrukturę, która jest jeszcze dobrze rozwinięta i utrzymana lub która może być łatwo poddana rewitalizacji.

3.2

UE zdefiniowała europejską sieć linii międzynarodowych. Poczyniono lub zaplanowano bardzo znaczne inwestycje, by uzupełnić tę sieć. Ta wspólnotowa inicjatywa powinna się jednak opierać na uzgodnieniach decyzji o inwestowaniu z państwami członkowskimi, aby umożliwić podróżnym europejskim transport „od drzwi do drzwi” bez zbytnich przerw w podróży.

3.3

Jednak analiza połączeń i zagospodarowania w niektórych regionach prowadzi niekiedy do arbitralnych decyzji strategicznych, bez uwzględnienia konieczności organizowania transportu tak, by ograniczyć zmiany środka transportu, które mają negatywny wpływ na korzystanie z transportu publicznego.

3.4

Ta analiza poprzedzająca decyzje o poważnych konsekwencjach jest obecnie coraz częściej włączana do refleksji odpowiednich władz, stojących jednak wobec problemu finansowania, któremu brak czytelności i stabilności średnio- i długoterminowej.

3.5

Niemniej transport jest dużym obciążeniem dla budżetu państw i regionów. Świadomi tej sytuacji obywatele – zwłaszcza w świetle obecnego kryzysu – domagają się prawdziwej przejrzystości i wiarygodnych informacji. Przypominają ponownie o braku kontrekspertyz dla nowych dużych projektów. Jak podkreślił EKES w opinii TEN/479, bardzo istotną kwestią jest dialog między władzami a społeczeństwem obywatelskim, zwłaszcza dotyczący inwestycji w infrastrukturę transportową.

4.1

Niniejsza opinia z inicjatywy własnej wpisuje się w tę samą perspektywę, co wcześniejsze opinie:

4.2

W dążeniu do ustanowienia europejskiej sieci transportu, większość funduszy europejskich przeznaczono ze zrozumiałych względów na główne linie kolejowe. Dynamice tej towarzyszyły decyzje, w których priorytetowo traktowano tworzenie linii dla szybkiej kolei, niekiedy, ze względu na ograniczenia budżetowe, kosztem modernizacji innych istniejących linii. Władze publiczne powinny w swej refleksji zwiększyć ofertę transportu kolejowego w ramach publicznej oferty transportowej, a nawet uczynić z niej – w niektórych przypadkach – główny filar spójnego systemu multimodalnego. Z tego punktu widzenia należy dążyć do konwergencji funduszy europejskich na rzecz spójnej polityki zrównoważonej mobilności (przyznawanie funduszy DG Regio na transport).

4.3

Komitet wnosi zatem o obiektywną ocenę obecnej sytuacji w zakresie transportu kolejowego (jego zalet i wad). Komisja powinna ją przeprowadzić z zachowaniem całkowitej przejrzystości, zapewniając niezbędne informacje i zachęcając obywateli do wyrażenia oczekiwań w kwestii, która dotyczy przeważającej ich większości (dojazd z domu do pracy, okazjonalne wyjazdy służbowe, wizyta rodziny, urlop itd.).

5.1

W obecnym okresie kryzysu i redukcji dostępnych środków publicznych polityka naprawy gospodarczej oparta na strategii zrównoważonego rozwoju miałaby pozytywny wpływ na zatrudnienie i jego jakość, na realizację celu zmiany używanego środka transportu oraz dostęp obywateli europejskich do usług świadczonych w interesie ogólnym w dziedzinie transportu. EKES przypomina zatem, że wielkie projekty powinny wpisywać się w tę całościową strategię.

5.2

EKES zwraca uwagę na fakt, że jeżeli wskutek niektórych zmian rozkładu jazdy lub połączeń kolejowych pogarsza się jakość usług, może to skłonić obywateli do zmiany miejsca zamieszkania lub zatrudnienia. Ta narzucona mobilność nie odpowiada mobilności, której życzyliby sobie obywatele. EKES podkreśla, że takie zmiany prowadzą często do zmiany środka transportu (samochód lub samolot), co jest sprzeczne z polityką prowadzoną w tym zakresie.

5.3

EKES zachęca Komisję do zbadania i przygotowania europejskiego programu odnowy sieci kolejowych lub do poparcia przyszłych programów w państwach członkowskich. Europejski program, którego celem byłoby zaspokojenie oczekiwań klientów przewoźników kolejowych, z łatwością znalazłby swoje miejsce w ramach strategii europejskich (strategia zrównoważonego rozwoju, „Horyzont 2020” itd.). Dialog ze społeczeństwem obywatelskim dotyczący polityki transportowej zostałby dobrze przyjęty przez obywateli. Przekierowanie funduszy przeznaczonych na transport i przyznanych z tytułu polityki regionalnej stanowiłoby ważne narzędzie stymulujące w służbie tej strategii.

15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/53

1.1

Zagwarantowanie prawa do mieszkania jest jednym z międzynarodowych zobowiązań państw członkowskich, które Unia Europejska ma obowiązek brać pod uwagę. Prawo to zostało uznane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ, która mówi, że „każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne”. W zrewidowanej karcie społecznej Rady Europy umieszczono następujący zapis: „W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do mieszkania, Strony zobowiązują się podejmować działania zmierzające do: popierania dostępu do mieszkań o odpowiednim standardzie; zapobiegania i ograniczania bezdomności w celu jej stopniowego likwidowania; uczynienia kosztów mieszkań dostępnymi dla tych, którzy nie mają wystarczających zasobów”. Prawo do mieszkania zostało zapisane w konstytucjach wielu państw członkowskich lub jest przedmiotem szczególnych aktów prawnych mających na celu jego skuteczne wdrożenie.

1.2

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej stanowi: „W celu zwalczania wykluczenia społecznego i ubóstwa, Unia uznaje i szanuje prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej dla zapewnienia, zgodnie z zasadami ustanowionymi w prawie Unii oraz ustawodawstwach i praktykach krajowych, godnej egzystencji wszystkim osobom pozbawionym wystarczających środków”.

1.3

Prawa te są realizowane w większości państw członkowskich za pomocą usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, zgodnie z art. 36 Karty praw podstawowych, który stanowi, że „Unia uznaje i szanuje dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, przewidziany w ustawodawstwach i praktykach krajowych, zgodnie z Traktatami, w celu wspierania spójności społecznej i terytorialnej Unii”.

1.4

Zgodnie z art. 106 ust. 2 TFUE i przy założeniu, że powszechny dostęp do mieszkania jest uznany za usługę świadczoną w ogólnym interesie gospodarczym, przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym podlegają normom Traktatów, w tym regułom konkurencji oraz zasadom dotyczącym zakazu i kontroli pomocy państwa, w granicach, w jakich ich stosowanie nie stanowi prawnej lub faktycznej przeszkody w wykonywaniu poszczególnych zadań powierzonych im przez władze krajowe, regionalne lub lokalne. W decyzji Komisji z dnia 20 grudnia 2011 r. (decyzja w sprawie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym) ograniczono udostępnianie subwencjonowanych mieszkań socjalnych do osób w niekorzystnej sytuacji oraz do mniej uprzywilejowanych grup społecznych, które ze względu na kwestie wypłacalności nie są w stanie znaleźć mieszkania na warunkach rynkowych.

1.5

Zgodnie z protokołem nr 26 załączonym do traktatu lizbońskiego główną odpowiedzialność za świadczenie, finansowanie i organizowanie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym ponoszą państwa członkowskie i ich władze krajowe, regionalne i lokalne dysponujące w tej dziedzinie szerokim zakresem uprawnień dyskrecjonalnych i demokratyczną swobodą wyboru.

1.6

Ponadto protokół ten nakłada na państwa członkowskie m.in. obowiązek czuwania nad wysokim poziomem przystępności cenowej oraz propagowaniem powszechnego dostępu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym.

1.7

Realizacja prawa do mieszkania warunkuje skuteczność innych praw podstawowych, takich jak prawo do godności, ochrony życia prywatnego i miejsca zamieszkania, rodziny, wody, zdrowia, energii itd. Dysponowanie godnym mieszkaniem ma podstawowe znaczenie, by jednostka mogła się rozwijać i integrować w społeczeństwie.

1.8

To na ile prawo do mieszkania jest faktycznie wcielane w życie, zależy najczęściej i w głównej mierze od dostępności odpowiedniej oferty mieszkań. Prawo do mieszkania zazwyczaj oznacza prawo do dostępu do godziwych warunków mieszkaniowych po przystępnej cenie.

1.9

Zapewnienie dostępu do mieszkania często nie oznacza dla władz publicznych obowiązku udostępnienia mieszkania każdej osobie, która o nie poprosi. Obowiązkiem politycznym państwa lub odpowiedniego organu władzy publicznej jest ulepszenie swej polityki i programów dotyczących dostępu wszystkich obywateli do mieszkań.

1.10

Państwa członkowskie na bardzo wiele sposobów i w bardzo różnych stopniu ingerują w funkcjonowanie swych rynków mieszkaniowych w ramach wdrażania tego prawa podstawowego, którego celem jest zapewnienie każdemu obywatelowi możliwości dostępu do godnego mieszkania po przystępnej cenie. Odpowiednie włączenie przyszłych użytkowników w budowę mieszkań socjalnych przyczynia się do poprawy przystępności cenowej tych mieszkań oraz zwiększa szanse tych osób na rynku pracy.

1.11

Z tego punktu widzenia mieszkanie stanowi dobro (publiczne lub zarządzane powierniczo), w odniesieniu do którego państwa członkowskie określają, w zależności od swych własnych wyborów politycznych i zbiorowych preferencji, minimalne normy dotyczące warunków mieszkaniowych i komfortu, szczegółowe przepisy z zakresu urbanistyki i budownictwa oraz minimalny poziom wkładu własnego. Niektóre państwa członkowskie, np. Niemcy, regulują rozwój cen mieszkań czy też nawet tworzą mechanizmy pomocy społecznej czy fiskalnej, aby odciążyć tę główną kategorię obowiązkowych wydatków gospodarstw domowych.

2.1

Nie da się ukryć, że – pomimo tych środków – wielu obywateli Unii Europejskiej nie stać już na mieszkanie w godziwych warunkach. W 2010 r. 5,7 % ludności UE żyło w warunkach deprywacji mieszkaniowej (źródło: Europe Information Service S.A.) – choć zrewidowana karta społeczna Rady Europy miała przynieść redukcję bezdomności z myślą o jej stopniowej eliminacji – 17,86 % zajmowało mieszkania przeludnione lub substandardowe, a 10,10 % gospodarstw domowych ponosiło nadmierne koszty mieszkaniowe, przekraczające 40 % ich dostępnego dochodu.

2.2

Liczne państwa członkowskie zdecydowały się również na określenie i zorganizowanie równoległej oferty „mieszkań socjalnych” jako uzupełnienia dla spontanicznej podaży na rynku prywatnym. Mieszkania socjalne są udostępniane na specjalnych warunkach, zazwyczaj przez utworzone w tym celu podmioty niekomercyjne, ale także przez inwestorów prywatnych, osoby prawne lub fizyczne, którym powierzono to zadanie i które są dotowane przez krajowe, regionalne lub lokalne władze publiczne.

2.3

Wszystkie państwa członkowskie z wyjątkiem Grecji dysponują zasobami mieszkań socjalnych. 25 milionów europejskich gospodarstw domowych zajmuje mieszkania socjalne, w odniesieniu do których warunki planowania terytorialnego, dostęp i ceny są określane bezpośrednio przez władze publiczne państw członkowskich.

2.4

Ta równoległa oferta mieszkań – ze względu na swą stabilność i regulację cen – przyczynia się w szczególności do złagodzenia amplitudy cykli i zjawiska bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości. Dzięki temu państwa członkowskie dysponujące zasobami mieszkań socjalnych uniknęły zjawiska bańki spekulacyjnej i konsekwencji w skali makro, jakie ono ze sobą niesie.

2.5

Mieszkania socjalne są jednym z rozwiązań stosowanych przez władze publiczne wobec niezdolności rynku mieszkań do zaspokojenia całości potrzeb mieszkaniowych i zagwarantowania wszystkim dostępu do mieszkania o godziwych warunkach za przystępną cenę (kupna lub najmu). Odpowiednie włączenie przyszłych użytkowników w budowę mieszkań socjalnych zwiększa przystępność cenową tych mieszkań, poprawia stosunek obywateli do udostępnionego mieszkania oraz umożliwia im nabycie lub poprawę nawyków i umiejętności zawodowych, co zwiększa ich szanse na rynku pracy.

2.6

Niewydolność rynku, jeśli chodzi o zaspokojenie wszystkich potrzeb mieszkaniowych, dotyczy de facto nie tylko osób zupełnie nieposiadających dostępu do mieszkania, ale także tych zajmujących mieszkania substandardowe, niedostosowane lub przeludnione czy też przeznaczających główną część dochodów na opłacenie czynszu czy raty kredytu.

2.7

Znaczne różnice w zakresie potrzeb mieszkaniowych występują między poszczególnymi państwami członkowskimi oraz, w ramach państw członkowskich, między krajami zachodnimi i wschodnimi, między obszarami wiejskimi i miejskimi, a także, w ramach samych obszarów miejskich, między centrami miast a przedmieściami.

2.8

W krajach członkowskich Unii stosowane są trzy różne koncepcje:

3.1

Ze względu na niezdolność samych sił rynkowych do zapewnienia każdemu obywatelowi godziwych warunków mieszkaniowych mieszkalnictwo socjalne może wpisywać się w prawie wspólnotowym w koncepcję usługi świadczonej w ogólnym interesie gospodarczym, jeżeli jest uznane za takie przez dane państwo członkowskie i może w związku z tym być przedmiotem subwencji i rekompensat publicznych.

3.2

Protokół nr 26 załączony do traktatu lizbońskiego potwierdza zasadniczą rolę i szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w sposób możliwie najbardziej odpowiadający potrzebom odbiorców. Mieszkalnictwo socjalne wchodzi w zakres obowiązku świadczenia usługi publicznej określonego przez krajowe, regionalne lub lokalne władze publiczne w szczególności w odniesieniu do planowania, cen, warunków przyznawania i użytkowania. Protokół ten nakłada również na państwa członkowskie obowiązek czuwania m.in. nad wysokim poziomem usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, jeśli chodzi o przystępność, równe traktowanie oraz propagowanie powszechnego dostępu i praw odbiorców.

3.3

Jeżeli mieszkalnictwo socjalne jest uznane za usługę świadczoną w ogólnym interesie gospodarczym, podlega ono przepisom art. 14 i 106 ust. 2 TFUE oraz protokołu 26 do TFUE, który ustanawia zwłaszcza zasadę preferencji zbiorowych o charakterze społecznym i kulturowym oraz zasadę zaspokojenia specyficznych potrzeb lokalnych w dziedzinie określenia usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym przez państwa członkowskie. Zgodnie z tymi przepisami pierwszeństwo przed zasadami konkurencji na rynku wewnętrznym ma wypełnienie zadań przypisanych mieszkalnictwu socjalnemu, w ramach pewnych warunków określonych w decyzji w sprawie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (zob. pkt 3.6).

3.4

Stosowanie tych postanowień TFUE skłoniło Komisję do wyłączenia z obowiązku wcześniejszego zgłoszenia pomocy państwa przyznawanej podmiotom z sektora mieszkalnictwa socjalnego.

3.5

Uznanie mieszkalnictwa socjalnego za usługę świadczoną w ogólnym interesie gospodarczym podlega jedynie kontroli oczywistych błędów przez Komisję Europejską pod nadzorem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

3.6

W tym kontekście, ponieważ usługa publiczna ma charakter socjalny, Komisja Europejska uważa, że definicja mieszkania socjalnego musi bezpośrednio nawiązywać do osób w niekorzystnej sytuacji lub mniej uprzywilejowanych grup społecznych, a nie do zróżnicowania potrzeb mieszkaniowych obserwowanych na lokalnym rynku mieszkaniowym. Jest to stałym źródłem konfliktów między Komisją a niektórymi państwami członkowskimi, podmiotami z sektora mieszkalnictwa socjalnego i przedstawicielami lokatorów mieszkań socjalnych, którzy nie zgadzają się z tym stanowiskiem Komisji, podczas gdy inni je popierają.

4.1

Praktyka decyzyjna Komisji Europejskiej w zakresie kontroli oczywistych błędów i kwalifikowania mieszkań socjalnych jako usługi świadczonej w ogólnym interesie gospodarczym doprowadziła do pewnych zmian wyborów politycznych niektórych państw członkowskich w zakresie organizacji i finansowania mieszkalnictwa socjalnego oraz do powstawania sporów prawnych.

4.2

W Niderlandach ta praktyka decyzyjna doprowadziła do wykluczenia z dostępu do mieszkań socjalnych prawie 400 000 gospodarstw domowych, które zgodnie z kryteriami Komisji Europejskiej są zbyt dobrze sytuowane, by mieć prawo do mieszkania socjalnego, ale które w praktyce nie są wystarczająco majętne, by zdobyć mieszkanie na warunkach rynkowych.

4.3

W Szwecji władze publiczne odmówiły przyjęcia tej praktyki decyzyjnej i wykluczyły mieszkalnictwo socjalne z zakresu usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, co podważa możliwość finansowania go w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, który to rodzaj finansowania jako jedyny nie jest sprzeczny z zapisanym w Traktacie zakazem pomocy państwa.

4.4

We Francji Krajowy Związek Właścicieli Nieruchomości skierował do Komisji Europejskiej skargę przeciw państwu francuskiemu, szczególnie z powodu zbyt wysokiego pułapu dochodów umożliwiającego dostęp do mieszkań socjalnych, niezgodnego z praktyką decyzyjną Komisji.

4.5

Wnioski dotyczące dyrektyw w sprawie zamówień publicznych i koncesji przewidują, że współpraca między pomiotami sektora mieszkalnictwa socjalnego jako przedsiębiorstwami społecznymi i podmiotami prawa publicznego podlega wymogom tych dyrektyw i ogłoszeniu przetargu. Komisja Europejska rozciągając orzecznictwo dotyczące współpracy między władzami publicznymi na wszystkie instytucje zamawiające, skłania do podania w wątpliwość praktyk w zakresie współpracy i łączenia zasobów niezbędnych w celu modernizacji mieszkań socjalnych, właściwego nimi zarządzania i wzmocnienia ich zakorzenienia w kontekście lokalnym.

4.6

Te konkretne przykłady świadczą o bezpośrednim wpływie prawa Unii Europejskiej na warunki definiowania, organizacji i finansowania mieszkalnictwa socjalnego przez państwa członkowskie i o potrzebie określenia ram prawnych sprzyjających rozwojowi mieszkalnictwa socjalnego w Unii Europejskiej.

4.7

Mieszkalnictwo socjalne ze względu na swe różnorodne aspekty i znaczne rozpowszechnienie w Unii Europejskiej odgrywa kluczową rolę we wdrażaniu strategii „Europa 2020”. Aktywnie przyczynia się do realizacji celu dotyczącego przekształcenia UE w gospodarkę inteligentną, zrównoważoną i sprzyjającą włączeniu społecznemu, jako że pomaga zapewnić wysoki poziom zatrudnienia, wydajności, włączenia społecznego i spójności społecznej oraz wnosi wkład w walkę z ubóstwem i przeciwdziałanie zmianie klimatu, zmniejszając ubóstwo energetyczne.

4.8

Choć każde państwo członkowskie musi przyjmować własne cele krajowe w każdej z tych dziedzin, w tym w zakresie rozwoju oferty mieszkań socjalnych, konkretne działania na poziomie europejskim powinny stanowić podstawę realizacji strategii „Europa 2020”, także w dziedzinie mieszkalnictwa socjalnego.

5.1

Mieszkalnictwo socjalne aktywnie przyczynia się do realizacji szeregu celów strategii „Europa 2020”, jeśli chodzi o wsparcie strategii wzrostu i atrakcyjności obszarów, generowane inwestycje i stworzone miejsca pracy niepodlegające delokalizacji, walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz zaangażowanie w przeciwdziałanie zmianie klimatu i ubóstwu energetycznemu.

5.2

Unia Europejska jest drugim na świecie wytwórcą mieszkań socjalnych po Chinach, które przekształciły mieszkalnictwo socjalne w politykę wspierającą wzrost gospodarczy i rozwój miast oraz łagodzącą zjawisko bańki spekulacyjnej w sektorze budownictwa prywatnego.

5.3

Zgodnie z propozycjami Komisji Europejskiej mieszkalnictwo socjalne w pełni kwalifikuje się do wsparcia z funduszy strukturalnych w latach 2014–2020, zwłaszcza w zakresie termomodernizacji i promowania odnawialnych źródeł energii, zintegrowanych działań w zakresie rozwoju obszarów miejskich i walki z wykluczeniem dzięki zapewnieniu dostępu do mieszkań społecznościom marginalizowanym i oferowaniu wysokiej jakości, przystępnych cenowo usług socjalnych.

5.4

Mieszkalnictwo socjalne stanowi konkretną i efektywną odpowiedź na wyrażaną przez Komisję i Radę chęć wzmocnienia zarządzania gospodarczego strefy euro, a w szczególności kontroli baniek spekulacyjnych w sektorze nieruchomości i ich katastrofalnych skutków dla równowagi makroekonomicznej i społecznej. Rozwój równoległej oferty mieszkań socjalnych przyczynia się do zmniejszenia rozmiarów zjawiska baniek spekulacyjnych i osłabienia cykli na rynku nieruchomości.

5.5

Jeżeli ze względów budżetowych lub z powodu zbyt wąskiej interpretacji definicji osób w niekorzystnej sytuacji lub mniej uprzywilejowanych grup społecznych państwo członkowskie nie jest w stanie dostosować oferty mieszkań socjalnych do rzeczywistych potrzeb swych obywateli zgodnie ze swymi międzynarodowymi zobowiązaniami w zakresie prawa do mieszkania, powszechny dostęp do godnego i przystępnego mieszkania może zostać zrealizowany tylko za cenę poważnej ingerencji władz publicznych na rynku prywatnym.

6.1

Mieszkalnictwo socjalne musi stawić czoła nowej sytuacji w zakresie klimatu i konieczności poprawy charakterystyki energetycznej mieszkań istniejących i nowo budowanych. Polityka dotycząca inwestycji energetycznych wdrażana przez pomioty sektora mieszkalnictwa socjalnego musi być wspierana przez organy publiczne, ponieważ pozwala jednocześnie przeciwdziałać zmianie klimatu, zmniejszać ubóstwo energetyczne gospodarstw domowych o niskich dochodach oraz promować lokalne miejsca pracy i rozwój gospodarczy na danym obszarze. Polityka spójności może aktywnie przyczynić się do wzmocnienia tej dynamiki i zapewnić efekt dźwigni prowadzący do wykorzystania innych dodatkowych źródeł finansowania.

6.2

Starzenie się społeczeństwa również stanowi duże wyzwanie wymagające dostosowania zasobów mieszkań socjalnych do potrzeb osób starszych i zależnych oraz do rozwoju nowych zintegrowanych usług umożliwiających osobom zależnym pozostanie we własnym domu i dostępność mieszkań socjalnych.

6.3

Coraz bardziej niepewna sytuacja gospodarstw domowych zajmujących mieszkania socjalne lub starających się o mieszkanie socjalne sprawia, że jeszcze ważniejsze staje się zróżnicowanie społeczne i jakość oferty mieszkań socjalnych na danym obszarze oraz opracowywanie zintegrowanych strategii rozwoju obszarów miejskich, obejmujących aspekty społeczne, gospodarcze, miejskie i ekologiczne, przewidzianych we wniosku Komisji Europejskiej dotyczącym rozporządzenia w sprawie EFRR.

7.1

Unia Europejska powinna przede wszystkim zapewnić ramy prawne sprzyjające rozwojowi mieszkalnictwa socjalnego w państwach członkowskich, zarówno pod względem finansowania oferty takich mieszkań, jak i określenia sposobu ich definiowania i funkcjonowania. Takie korzystne ramy prawne obejmują kontrolę oczywistych błędów w zakresie kwalifikowania usług jako świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, kwestię kompatybilności pomocy państwa przyznawanej podmiotom z sektora mieszkalnictwa socjalnego, stosowanie przepisów dotyczących zamówień publicznych i współpracy między pomiotami sektora mieszkalnictwa socjalnego, a także zastosowanie obniżonych stawek VAT w odniesieniu do mieszkań socjalnych jako dóbr pierwszej potrzeby.

7.2

Komisja Europejska powinna ponownie przemyśleć dotychczasową praktykę decyzyjną w kwestiach kontroli oczywistych błędów w zakresie kwalifikowania przez państwa członkowskie mieszkań socjalnych jako usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, gdyż może ona nie zawsze być dostosowana do specyfiki tego sektora. Powinna ona pozostawić w gestii państw członkowskich określanie warunków dostępu i cen mieszkań socjalnych odpowiednio do lokalnych potrzeb i preferencji, a także rzeczywistych potrzeb obywateli znajdujących się w niekorzystnej sytuacji lub mniej uprzywilejowanych grup społecznych, zgodnie z postanowieniami protokołu 26 w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym.

7.3

EKES przyjmuje z zadowoleniem decyzję Komisji Europejskiej, by odnowić zwolnienie z obowiązku powiadamiania o pomocy państwa w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych przyznanej pomiotom sektora mieszkalnictwa socjalnego, oraz uwzględnienie przez Komisję określonych szczególnych okoliczności, zwłaszcza w odniesieniu do długości kadencji i inwestycji długoterminowych.

7.4

EKES przyjmuje z zadowoleniem wyrażony w komunikacie dotyczącym przedsiębiorczości społecznej zamiar Komisji Europejskiej, by promować ekosystem sprzyjający rozwojowi przedsiębiorstw społecznych w Unii Europejskiej, w tym w zakresie dostępu do mieszkań, oraz wspierać tworzenie funduszy inwestycyjnych działających zgodnie z zasadą solidarności. Komitet podkreśla konieczność zachowania roli partnerów społecznych w tych państwach członkowskich, w których krajowa kultura włączyła ich do zarządzania mieszkalnictwem socjalnym.

7.5

Komisja, Parlament i Rada powinny uwzględnić we wnioskach dotyczących dyrektyw w sprawie zamówień publicznych i koncesji współpracę między podmiotami sektora mieszkalnictwa socjalnego jako podmiotami prawa publicznego i przedsiębiorstwami społecznymi, poprzez włączenie tej współpracy w zakres współpracy publiczno-publicznej, jako że podmioty te działają w interesie publicznym i obejmują udziały publiczne i prywatne.

7.6

Komisja Europejska powinna ponownie przemyśleć swe propozycje dotyczące przyszłości wspólnego systemu podatku VAT, tak by nadal przyznawać państwom członkowskim możliwość stosowania obniżonej stawki w odniesieniu do budowy i renowacji mieszkań socjalnych przez operatorów publicznych, socjalnych i prywatnych, jako dóbr pierwszej potrzeby o charakterze lokalnym, które nie mają wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi i prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

7.7

Unia Europejska powinna również wspierać państwa członkowskie w rozbudowywaniu oferty mieszkań socjalnych i jej modernizowaniu w sposób odpowiadający nowym wyzwaniom demograficznym, społecznym i klimatycznym, co przyczyni się do realizacji celów strategii „Europa 2020”.

7.8

EKES przyjmuje w związku z tym z zadowoleniem propozycję Komisji dotyczącą rozporządzeń w sprawie EFRR i EFS polegającą na zakwalifikowaniu do wsparcia z funduszy strukturalnych w latach 2014–2020 priorytetowych inwestycji w termomodernizację mieszkań socjalnych, zintegrowanych działań w zakresie rozwoju obszarów miejskich, dostępu społeczności marginalizowanych do wysokiej jakości, przystępnych cenowo mieszkań socjalnych oraz promowania przedsiębiorstw społecznych. EKES przypomina, że celem jest możliwość zaproponowania mieszkania socjalnego dobrej jakości wszystkim, którzy go potrzebują.

7.9

EKES sądzi, że takie rozwiązania są konieczne i powinny towarzyszyć środkom przewidzianym we wniosku Komisji Europejskiej dotyczącym dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej nakładającym na podmioty sektora mieszkalnictwa socjalnego obowiązek corocznej termomodernizacji 4 % zasobów mieszkań socjalnych. Realizację tego obowiązku powinny wesprzeć specjalne rozwiązania służące finansowaniu niezbędnych inwestycji, zwłaszcza za pośrednictwem EFRR oraz także poprzez utworzenie funduszu inwestycyjnego na poziomie europejskim.

7.10

Parlament i Rada powinny przyjąć propozycje Komisji dotyczące rozporządzeń w sprawie EFRR i EFS wpisujące się w ramy realizacji strategii „Europa 2020” i uznające po raz pierwszy za pośrednictwem funduszy strukturalnych priorytetową rolę mieszkalnictwa w polityce inwestycyjnej państw członkowskich prowadzonej zgodnie z założeniami polityki spójności na lata 2014–2020.

7.11

Regulacja rynków mieszkaniowych w państwach członkowskich jest ważna dla stabilności strefy euro z uwagi na makroekonomiczny i społeczny wpływ baniek spekulacyjnych na rynku nieruchomości. Mieszkania socjalne przyczyniają się do ustabilizowania rynków nieruchomości i wyregulowania ich cykliczności.

7.12

EKES przyjmuje z zadowoleniem propozycję Komisji dotyczącą wprowadzenia wzmocnionego nadzoru makroekonomicznego w strefie euro i uwzględnienia w nim elementu związanego z makroekonomicznymi skutkami baniek spekulacyjnych na rynku nieruchomości. EKES sądzi, że temu wzmocnionemu nadzorowi powinny towarzyszyć rozwiązania promujące mechanizmy służące inteligentnej regulacji rynków mieszkaniowych w państwach członkowskich i rozbudowanie oferty mieszkań socjalnych i prywatnych, aby ustabilizować i złagodzić cykle na rynkach nieruchomości, zgodnie z zasadami zrównoważonej urbanizacji.

7.13

Zdaniem EKES-u niezbędne jest podjęcie refleksji nad europejską rezerwą na rzecz stabilizacji finansowania mieszkalnictwa socjalnego, które jest częścią europejskiego modelu społecznego. Należałoby rozważyć pomysł ustanowienia europejskiej powszechnej książeczki oszczędnościowej z pułapem oprocentowania i z przeznaczeniem na mieszkalnictwo socjalne. Można by ją zakładać on-line w EBI, który zarządzałby tymi środkami. Procedura taka pełniłaby podwójną funkcję: stabilizowałaby inwestycje w mieszkalnictwo socjalne, a osobom oszczędzającym dawałaby silne poczucie przynależności obywatelskiej.

15.2.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 44/59

1.1

Komitet wzywa Komisję do włączenia go w bieżące prace różnych grup roboczych utworzonych w ramach trzeciego filaru, tj. kontaktów międzyludzkich. Jako instytucjonalna platforma dialogu obywatelskiego we Wspólnocie Komitet posiada już szeroko zakrojoną wiedzę i doświadczenie, które mógłby wykorzystać w budowaniu dialogu z Chinami. Komitet już w 1999 r. stwierdził, że „kultura wyznacza zakres działania społeczeństwa obywatelskiego  (1)” i dlatego postrzega kulturę za przekrojowy temat dalszych definicji. Dzięki temu podejściu ma doskonałe warunki, by w ramach przysługujących mu uprawnień towarzyszyć miękkiej polityce i dyplomacji międzykulturowej partnerów z UE i Chin oraz wspierać te procesy.

1.2

Inicjatywy w zakresie kontaktów międzyludzkich należy pogłębić przede wszystkim na najniższym szczeblu poprzez intensyfikację wymian studentów, ewentualne programy dla praktykantów oraz partnerstwa miast i gmin.

1.3

Należy zwrócić uwagę na rozwijanie turystyki kulturalnej. Doświadczenie pokazuje, że jest ona nie tylko ważna dla gospodarki, ale również trwale przyczynia się do lepszego wzajemnego zrozumienia.

1.4

Należy wymagać przestrzegania międzynarodowych standardów w zakresie praw człowieka oraz demokratycznych i podstawowych wolności, które są ważnym warunkiem wstępnym ekspresji i wymiany kulturalnej oraz różnorodności kulturalnej.

1.5

Do wspólnych działań należy włączyć wychowanie i edukację (w tym kształcenie dorosłych), gdyż w tej dziedzinie dialog międzykulturowy otwiera różnorakie możliwości, począwszy od opanowania języka aż po kształcenie postaw konsumenckich, budowanie świadomości na temat kwestii ekologicznych itp.

1.6

W celu trwałego kształtowania świadomości Komitet proponuje, by co roku organizować „Dzień spotkania UE i Chin”, któremu towarzyszyłyby imprezy kulturalne po obydwu stronach.

1.7

Wymiana sprawdzonych rozwiązań powinna odbywać się w jak największej liczbie dziedzin. Udział mogłyby w niej brać nie tylko ważne podmioty społeczno-gospodarcze, jak np. partnerzy społeczni, oraz podmioty zajmujące się prawami człowieka, zarówno reprezentujące stronę rządową, jak i opozycję, ale też różne instytucje edukacyjne i wychowawcze oraz eksperci zajmujący się konkretnymi tematami, np. konsumentami, ochroną środowiska, systemem penitencjarnym itp.