15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/1

—

realizacji hasła „więcej Europy”, czyli Europy wzajemnie wspierającej się, silniejszej niż suma jej pojedynczych części. UE nie może być postrzegana jako posępne źródło oszczędności, pogorszenia sytuacji społecznej i biedy. Po unii monetarnej musi teraz nastąpić unia polityczna ze spójną polityką gospodarczą, finansową, społeczną i dotyczącą zatrudnienia, działającą na korzyść obywateli. Budżet UE powinien być tak skonstruowany, by tworzone były właściwe bodźce dla konkurencyjności i wzrostu oraz dla zwiększenia zatrudnienia. Budżet UE musi zostać wzmocniony i opierać się na mechanizmie zasobów własnych, jednolitej polityce spójności aktywnie włączającej społeczeństwo obywatelskie oraz wzmocnionej roli EBI w zakresie interweniowania. W związku z tym EKES wzywa szefów państw lub rządów do osiągnięcia takich rezultatów na szczycie europejskim w dniach 22–23 listopada, które byłyby na miarę tych wyzwań.

—

zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w proces kształtowania polityki i podejmowania decyzji w UE. Zaangażowanie to stanowi kluczowy instrument nie tylko umacniania demokratycznej legitymacji instytucji europejskich i działań UE, lecz także sprzyjania coraz lepszemu wspólnemu rozumieniu tego, czemu służy Europa i ku czemu zmierza. To przywróci zaufanie do projektu europejskiego poprzez zagwarantowanie, że obywatele europejscy będą w pełni odgrywali swoją rolę w budowaniu Europy. W związku z tym sprawą niecierpiącą zwłoki jest wdrożenie postanowień artykułu 11 Traktatu o UE, dotyczącego filaru demokracji uczestniczącej.

—

prowadzenia trwałych inwestycji w umiejętności, infrastrukturę, gospodarkę społeczną, usługi i produkty, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w krajowych programach reform w formie społecznego paktu inwestycyjnego, oraz europejskiego programu naprawy gospodarczej, nastawionego na tworzenie rzeczywistych miejsc pracy i powiązanego z narodowymi planami rozwoju. Tylko dzięki temu uda się z powodzeniem zrealizować strategię „Europa 2020”. Aby przyczynić się do rozwiązania długofalowego problemu zmiany klimatu i zapewnić zrównoważony rozwój, należy prowadzić inwestycje w produkcję energetyczną i gospodarczą dostosowaną do klimatu oraz tworzyć gospodarkę ekologiczną.

—

propagowania wspólnych działań w strefie euro, aby ustabilizować dług i wspierać odnowę gospodarczą w całej UE. Należy zachęcać EBC do wdrażania programu wykupu obligacji, mającego na celu stabilizację kosztów pożyczek, jak stwierdził prezes EBC. Program ten musi być realizowany oczywiście z poszanowaniem mandatu EBC. Powinno się także wspierać emisję obligacji projektowych przez EBI, aby wzmocnić wzrost gospodarczy. EKES przyjmuje z zadowoleniem decyzję 11 państw członkowskich dotyczącą wprowadzenia podatku od transakcji finansowych i w tym kontekście wzywa UE do zintensyfikowania wysiłków na rzecz zwiększania przejrzystości i walki z szarą strefą, oszustwami podatkowymi, unikaniem płacenia podatków i korupcją w UE i poza nią. Działalność w strefie euro powinna pozostać otwarta dla tych państw członkowskich, które pragną przystąpić do unii walutowej.

—

utworzenia unii fiskalnej, bankowej i finansowej, które będą niezbędnym wsparciem unii gospodarczej i walutowej. Dialog społeczny i dialog ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim są niezbędne do realizacji tych działań.

—

poparcia MŚP w celu powrotu do wzrostu gospodarczego, z programem Small Business Act jako wytyczną działania. Musi zostać uwolniony pełen potencjał jednolitego rynku, w tym otwarcie się sektora usług oraz wzrost znaczenia gospodarki społecznej. Należy zagwarantować zniesienie zbędnych obciążeń administracyjnych i poparcie dostępu do informacji i nowych cyfrowych technologii ich przekazywania, do finansowania, kredytowania, rynków kapitałowych, pracy i technologii oraz instrumentów finansowych UE i gwarancji na zabezpieczanie kredytów dla MŚP i dla przedsiębiorców.

—

wzmocnienia ochrony oraz większego poszanowania prawa do obrony konsumentów, szczególnie tych w najtrudniejszym położeniu, którzy znajdują się w sytuacji rosnącego nadmiernie zadłużenia, niepewności, skrajnego ubóstwa i wyłączenia społecznego.

—

stworzenia autentycznego rynku pracy pozwalającego na mobilność i zatrudnianie specjalistów tam, gdzie ich specjalistyczna wiedza jest potrzebna. Pełne utworzenie jednolitego rynku pracy powinno być integralną częścią wdrażania strategii „Europa 2020”.

—

zapewnienia możliwości młodym ludziom. EKES będzie nadal nakłaniał UE, by promowała Europę opartą na badaniach i innowacyjności, by kontynuowała inwestycje w europejskie systemy edukacyjne oraz utrzymała konieczny poziom finansowania programów mobilności młodzieży, takich jak Erasmus, i je wzmocniła. EKES apeluje do Komisji o wycofanie wniosku dotyczącego budżetu UE, jeżeli państwa członkowskie mówiące wciąż o inwestycjach i wzroście nie poprą budżetu UE i WRF sprzyjających przyszłościowym inwestycjom. Należy wspierać, za pomocą odpowiednich środków, zatrudnianie przez MŚP dodatkowych pracowników, którzy pozostają bezrobotni i którym może brakować doświadczenia.

—

wzmocnienia konkurencyjności gospodarki europejskiej poprzez innowacje i stabilne finansowanie dla badań i rozwoju, a także poprzez specjalnie opracowaną politykę kształcenia i wsparcia dla szefów MŚP i mikroprzedsiębiorstw oraz ich pracowników, politykę wspierania inwestycji, dostęp do rynków i zmniejszenie obciążeń administracyjnych. Ułatwi to również odnowę przemysłu europejskiego jako ważnego sektora tworzącego wzrost i miejsca pracy.

—

UE wymaga przyjaznego otoczenia prawnego, bez niepotrzebnych kosztów administracyjnych i związanych z przestrzeganiem przepisów. Przepisy gospodarcze powinny być jasne, sprawiedliwe i proporcjonalne. Jest to ważne dla wszystkich przedsiębiorstw, a zwłaszcza dla MŚP.

—

podjęcia szczególnych wysiłków, by UE była postrzegana w swym sąsiedztwie jako aktywny i światowy partner. Co jest równie ważne, międzynarodowa polityka handlowa UE powinna rozpowszechniać unijne wartości, a co za tym idzie, wspierać zrównoważony rozwój i uczestnictwo społeczeństwa obywatelskiego między innymi poprzez ustanowienie organów społeczeństwa obywatelskiego monitorujących wdrażanie umów handlowych.

—

zagwarantowania równości płci. Należy stosować prawodawstwo dotyczące równości płci i zasadę równych szans. Nadal istnieje 17-procentowa różnica w wynagrodzeniu za tę samą pracę między mężczyznami a kobietami. Ponadto kryzys najbardziej dotknął kobiety i młodzież.

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/3

1.1

W obecnej sytuacji, gdy powrót do wcześniejszego poziomu wzrostu długo nie będzie możliwy, konieczne jest umieszczenie konsumenta w centrum polityki gospodarczej i finansowej Unii, zgodnie z komunikatem Komisji Europejskiej „Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu, sprzyjającego włączeniu społecznemu”. Niezależne i silne organizacje konsumentów odgrywają bardzo ważną rolę na rynku i powinny dysponować zasobami ludzkimi, materialnymi i technicznymi, niezbędnymi do wypełniania misji, którą jest obrona praw i interesów konsumentów.

1.2

Prawo konsumentów do organizowania się w celu ochrony swoich interesów zostało uznane w prawie pierwotnym na mocy art. 169 TFUE, w którym prawnie uznaje się na szczeblu europejskim niezastąpioną rolę zrzeszających ich organizacji w obronie zaufania i rozwoju jednolitego rynku europejskiego.

1.3

Bez uszczerbku dla stosowania zasady pomocniczości, Komitet wzywa Komisję do podjęcia inicjatywy na rzecz ustanowienia wspólnych minimalnych praw dla organizacji konsumentów, ze szczególnym wyróżnieniem prawa do konsultacji i wysłuchania za pośrednictwem ich przedstawicieli, określenia drogą prawną i/lub administracyjną praw i interesów konsumentów, poprzez wysłuchanie i wcześniejsze konsultacje w sprawie środków mających wpływ na ich prawnie chronione prawa i interesy, czy to na szczeblu krajowym, czy unijnym, oraz prawa do udziału w regulacji usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym.

1.4

Fakt, że podmioty świadczące usługi w ogólnym interesie gospodarczym mają tych samych odbiorców wśród konsumentów takich usług, w tym konsumentów znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji, wymaga uwzględnienia specyfiki każdego rynku (gaz, woda, elektryczność itp.), zachowując całościowe podejście do wszystkich tych usług ze względu na ich potencjalny wpływ na jakość życia i budżety gospodarstw domowych. Organizacje konsumentów mają szczególne możliwości podejmowania działań w tych dziedzinach. Należy utworzyć podobny system dla usług wadliwych, jak w przypadku produktów (RAPEX) tak, aby stowarzyszenia konsumentów mogły zawiadamiać konsumentów o takich usługach poprzez swoje sieci.

1.5

Istnieje duża rozbieżność w dostępie do informacji i wiedzy specjalistycznej na temat funkcjonowania rynków usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, jeżeli chodzi o ustalanie cen, wartości i elementów dostępu do sieci oraz ich wpływ na konsumentów. Dzieje się tak dlatego, że przepisy mają bardzo techniczny i złożony charakter, choć niewątpliwie są one przedmiotem zainteresowania konsumentów i reprezentujących ich organizacji.

1.6

Konsumenci mają zazwyczaj większe trudności w porównywaniu usług niż produktów. Zadanie to jest szczególnie skomplikowane w odniesieniu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. W przypadku tych usług różnią się nie tylko warunki umowne, lecz również np. metody naliczania opłat. Uwzględnienie elementów wykraczających poza samą usługę musi być odpowiednio wyjaśnione przez organy regulacyjne i omówione z organizacjami reprezentującymi interesy konsumentów, a także zrozumiane przez konsumentów.

1.7

Zdaniem Komitetu Komisja powinna zachęcać państwa członkowskie i krajowe organy regulacyjne do propagowania przejrzystości, informacji i podejmowania decyzji, wspierając dyskusję o wchodzących w grę interesach – podaż/popyt (regulowane sektory gospodarcze i konsumenci) – i promując pozytywną dyskryminację organizacji reprezentujących interesy konsumentów, by uczestniczyły one na równi z podmiotami gospodarczymi w forach dyskusyjnych i jednostkach konsultacyjnych organów regulacyjnych, aby zapewnić wzmocnienie pozycji organizacji konsumentów, a tym samym pozycji samego konsumenta.

2.1

EKES jako instytucja europejska reprezentująca zorganizowane społeczeństwo obywatelskie pragnie w niniejszej opinii z inicjatywy własnej podkreślić potrzebę przyjęcia humanistycznego podejścia do rynku wewnętrznego i obrony demokracji gospodarczej (1), ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami, zwłaszcza jeżeli chodzi o konsultacje, uczestnictwo i przejrzystość procesów decyzyjnych, dla regulacji usług świadczonych w interesie ogólnym, dla dostępu do informacji i dla udziału, konsultacji i reprezentacji konsumentów w regulowaniu usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, w tym usług finansowych.

2.2

Zgodnie z komunikatem Komisji „Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu, sprzyjającego włączeniu społecznemu”, w którym dąży się do umieszczenia w centrum jednolitego rynku konsumenta, by w pełni korzystał ze swoich praw, konsumenci muszą mieć pewność, że ich organizacje, krajowe i europejskie, dysponują środkami, wiedzą i instrumentami niezbędnymi do podjęcia działań w ich obronie. Przepisy mające zagwarantować brak zakłóceń konkurencji na rynku wewnętrznym mają w ostatecznym rozrachunku zwiększać dobrobyt konsumenta (2).

2.3

EKES stwierdza, że w obecnej sytuacji konieczne jest umieszczenie konsumpcji w centrum polityki UE i tworzenia rynku wewnętrznego, a w tym celu organizacje konsumentów muszą być niezależne i silne. Komitet zauważył już, że zachowanie równowagi ekonomicznej wymaga, by organizacje te mogły w pełni realizować swoją rolę jako przeciwwaga na rynku. Zaleca więc, aby Komisja znacznie zwiększyła ich finansowanie, szczególnie by mogły zapewnić sobie wymagane środki specjalistyczne (3).

2.4

EKES podkreśla i uznaje, że różnorodność państw członkowskich widoczna jest także w sposobie postrzegania roli organizacji konsumentów, ich struktur, środków, poziomu wiedzy i specjalizacji oraz reprezentatywności, jaką muszą zapewniać. Choć istnieją organizacje o charakterze europejskim (np. BEUC; ANEC), w obliczu znaczenia organizacji krajowych dla konsumentów i dla jednolitego rynku, EKES uważa, że niezbędne jest zajęcie się ich problemami na poziomie UE.

EKES wspiera też współpracę między organizacjami przedstawicielskimi zawodów i konsumentów jako uprzywilejowaną formę dialogu, użyteczną dla znajdowania bardziej zrównoważonych rozwiązań dla rozwoju rynku, a także popiera utworzone w tym celu fora, krajowe i europejskie.

3.1

Instytucje europejskie w pełni uznały znaczenie wiary konsumentów w urzeczywistnienie rynku wewnętrznego. Od czasu pierwszego programu dotyczącego polityki ochrony konsumentów z 1975 r. (4), w którym państwa członkowskie potwierdziły swoją determinację do zwiększenia wysiłków na rzecz konsumentów, uznano wyraźnie prawa konsumentów do reprezentacji i wysłuchania. Kolejne programy potwierdziły zawarte w nim cele i prawa, przyjęto też strategiczne plany ochrony konsumentów, w których uwzględnia się odpowiedni udział organizacji konsumentów w polityce UE, zarówno z punktu widzenia treści, jak i procedur.

3.2

Zgodnie z tymi programami i planami konsumenci i ich przedstawiciele powinni dysponować możliwościami i niezbędnymi zasobami, by czuwać nad swoimi interesami na takich samych warunkach jak inni uczestnicy rynku. W związku z tym należy dokonać przeglądu mechanizmów uczestnictwa organizacji w kształtowaniu polityki UE.

3.3

Jednak w obecnym planie strategicznym (5) uznanie roli stowarzyszeń konsumentów na poziomie europejskim nie pojawia się już jako główny cel polityki konsumenckiej, która koncentruje się na uznaniu roli ruchu konsumenckiego w obrębie państw członkowskich. Niestety nigdy dotąd nie dokonano na szczeblu UE oceny realizacji celów tych planów pod kątem udziału konsumentów.

3.4

Komisja, Rada i Parlament Europejski opowiedziały się w ostatnich latach za strategią wzmocnienia pozycji (empowerment) konsumentów traktowanych indywidualnie, z nadzieją, że przeniesie to pożądane zaufanie do rynku wewnętrznego. W ramach realizacji tej strategii dokonano przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie ochrony konsumentów i harmonizacji dziedzin typowo związanych z polityką konsumencką, a także rozwinięto teorię przeciętnego konsumenta (6), który dysponuje odpowiednimi informacjami, jest dostatecznie uważny i rozsądny (7). Podstawą teorii był mit o idealnym konsumencie, poinformowanym i świadomym, podczas gdy statystyki wskazują, że taki konsument nie istnieje.

3.5

Dostępne dane wskazują, że wielu konsumentów jest dalekich od aktywnej, dobrze poinformowanej i silnej roli, której wymaga konkurencyjny i innowacyjny rynek. W rzeczywistości większość konsumentów europejskich nie ma poczucia pewności, nie dysponuje odpowiednią wiedzą ani nie czuje się wystarczająco chroniony (8).

3.6

Tymczasem europejskie podejście do konsumentów jako zbiorowości było dotąd bardzo ograniczone. Konkretne działania UE wobec organizacji konsumentów były raczej rzadkie. EKES zachęca więc Komisję do przedstawienia konkretnej propozycji w sprawie działań zbiorowych, które są niezwykle ważnym instrumentem ochrony interesów konsumenta na szczeblu krajowym i europejskim.

3.7

Prawo konsumentów do organizowania się w celu ochrony swoich interesów zostało zapisane w art. 169 Traktatu. Dlatego też jest konieczne uznanie na szczeblu europejskim, że organizacje reprezentujące konsumentów odgrywają niezrównaną i niezastąpioną rolę w gwarantowaniu zaufania i rozwoju europejskiego jednolitego rynku. Należy więc uwzględnić pewne wspólne prawa i zasady w polityce krajowej, bez uszczerbku dla autonomii państw członkowskich w ustalaniu takiej polityki.

3.8

W styczniu 2011 r. Europejska Grupa Konsultacyjna ds. Konsumentów (ECCG) wskazała główne powody, dla których konieczne jest stworzenie silnych organizacji konsumentów:

EKES wypowiedział się już w sprawie wymogów wobec organizacji konsumentów, i potwierdza swoje stanowisko w niniejszej opinii (10).

3.9

Bez silnych organizacji konsumenckich niezależnych od polityczno-gospodarczych struktur władzy, wnoszących aktywny wkład w wolny i konkurencyjny rynek, kładących nacisk na przejrzystość informacji i działających na rzecz ochrony interesów indywidualnych i zbiorowych konsumentów, trudne będzie zapewnienie zaufania wśród konsumentów europejskich.

4.1

Organizacje konsumentów są kluczowymi sojusznikami w odbudowie zaufania konsumentów i tworzeniu wewnętrznego rynku. W związku z tym EKES apeluje do Komisji, by podjęła inicjatywę na rzecz ustanowienia wspólnych praw minimalnych dla organizacji konsumenckich, zwłaszcza prawa do konsultacji i wysłuchania za pośrednictwem ich przedstawicieli, określenia drogą prawną i/lub administracyjną praw i interesów konsumentów, poprzez wcześniejsze konsultacje w sprawie środków mających wpływ na ich prawnie chronione prawa i interesy, czy to na szczeblu krajowym, czy unijnym, oraz prawa do udziału w regulacji usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym.

4.2

Niemożliwe jest omówienie w niniejszej opinii wszystkich elementów, które należy zapewnić organizacjom konsumentów. EKES podkreśla więc:

4.3

EKES przypomina, że traktat lizboński, w protokole nr 26 dotyczącym usług świadczonych w interesie ogólnym i w art. 36 Karty Praw Podstawowych uznaje znaczenie usług w interesie ogólnym dla UE i ustanawia odpowiednie wytyczne. Przypomina też, że świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym nie można zapewnić poprzez rynek bez interwencji publicznej (lub tylko pod warunkiem różnic pod względem jakości, bezpieczeństwa, przystępnej ceny, równego traktowania i powszechnego dostępu). Szczegółowy obowiązek świadczenia usługi publicznej jest nałożony na dostawców usług za pomocą zlecenia, w oparciu o kryterium interesu ogólnego, które gwarantuje spełnienie warunków niezbędnych do wypełnienia przez usługę określonego zadania (11).

4.4

Wiele usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, np. dostawy elektryczności, gazu i wody czy komunikacja, było tradycyjnie oferowanych przez państwo, które było właścicielem sieci zaopatrzeniowych. Często dyskutowano na temat ryzyka (dla zdrowia, bezpieczeństwa i środowiska) strategicznej polityki dotyczącej krajowych zasobów naturalnych lub procesów liberalizacji rynku, np. w sektorze energii.

4.5

Z punktu widzenia konsumenta, kluczowe kwestie dotyczą gwarancji bezpiecznych dostaw i dostępu, zaś cena jest głównym i praktycznie jedynym czynnikiem wyboru konsumenta.

Konsumenci mają większe trudności w porównywaniu usług niż produktów, a zadanie to jest szczególnie skomplikowane w odniesieniu do warunków umownych, które zwykle nie są wystarczająco wyjaśnione, jak np. odpowiednia metodologia ustalania opłat i cen, która jest szeroka i obejmuje wiele elementów wykraczających poza samą usługę. Ponadto metodologia ta nie jest poddawana dyskusji z organizacjami, które reprezentują interesy konsumentów, ani dobrze im znana.

Należy utworzyć podobny system dla usług wadliwych, jak w przypadku produktów (RAPEX) tak, aby stowarzyszenia konsumentów mogły zawiadamiać, poprzez swoje sieci, konsumentów o takich usługach.

4.6

Centrum Monitorowania Rynku Energii wyróżnia trzy główne składniki ceny energii: 1) energia, transport i dystrybucja (sieci); 2) inne podatki, i wreszcie 3) VAT, z różnicami pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi. Mimo że skład „innych podatków” w każdym państwie członkowskim nie jest określony, choć powinien być, ten typ podziału cen może być stosowany także do innych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (takich jak woda i komunikacja). Dostarczyłby on użytecznych informacji, gdyby wykorzystano go w innych sektorach.

4.7

Komisja Europejska przeprowadziła szczegółowe badania nad cenami niektórych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. Warto tu wyróżnić dane przedstawione przez Centrum Monitorowania Rynku Energii, w których stwierdzono m.in.:

4.8

W istocie mimo że istnieją różne organy regulacyjne i mimo zachęt europejskich dla przejrzystości procesu podejmowania decyzji, występuje ogromna rozbieżność między organizacjami konsumentów, jeżeli chodzi o dostęp do informacji i wiedzy specjalistycznej na temat funkcjonowania rynków usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, w szczególności jeżeli chodzi o kształtowanie cen, wartości uwzględnione w cenach i dostęp do sieci, a także wpływ tych elementów na konsumentów.

4.9

EKES uważa, że Komisja Europejska powinna zachęcać państwa członkowskie i krajowe organy regulacyjne nie tylko do promowania przejrzystości w odniesieniu do informacji i procesu podejmowania decyzji, lecz także do zapewniania równowagi interesów – regulowanych sektorów gospodarczych i konsumentów – poprzez wspieranie organizacji reprezentujących interesy konsumentów i ich pozytywną dyskryminację (m.in. poprzez szkolenia specjalistyczne, doradztwo i wsparcie finansowe).

4.10

Zdaniem EKES-u zaangażowanie organizacji konsumentów, na równi z podmiotami gospodarczymi, w fora dyskusyjne i organy konsultacyjne jest najbardziej odpowiednim mechanizmem gwarantującym na konkurencyjnym rynku wzmocnienie pozycji organizacji konsumentów, a w ten sposób pozycji samego konsumenta (12).

4.11

EKES uważa jednak, że takie ryzyko (począwszy od ryzyka „podporządkowania” tych organizacji) nie powinno przyćmiewać znaczenia zagwarantowania nabywania specjalistycznej wiedzy w złożonych dziedzinach, które mają znaczący wpływ na jakość życia konsumentów, co może zapewnić tylko skuteczna reprezentacja konsumentów.

4.12

Udział organizacji konsumentów w organach i forach dyskusyjnych organów regulacyjnych – szczególnie forach dyskusyjnych na temat opłat i cen (13) – może i powinien być stymulowany przez instytucje europejskie, nie tylko w celu zademonstrowania niezależności i przejrzystości procesu regulacyjnego, zwłaszcza w odniesieniu do struktury opłat, lecz także jako wkład w aktywność obywateli i wzmocnienie organizacji konsumentów.

4.13

Do kwestii tej nawiązuje się w dyrektywach w sprawie wspólnych przepisów na wewnętrznych rynkach elektryczności i gazu (14) i stwierdza się, bez uszczerbku dla ich niezależności i uprawnień oraz zgodnie z zasadą lepszego stanowienia prawa, że organy regulacyjne powinny w odpowiednich przypadkach konsultować się z operatorami systemów przesyłowych i nawiązywać w razie potrzeby ścisłą współpracę z innymi właściwymi władzami krajowymi, aby wypełnić swoje obowiązki. Jednak udział organizacji reprezentujących konsumentów i dyskusja z nimi nie są zalecane we wszystkich sytuacjach związanych z konkurencją.

4.14

W otoczeniu konkurencyjnym struktura opłat warunkuje dostęp nie tylko dla dostawców usług, lecz także dla konsumentów, ponieważ wpływa bezpośrednio na cenę, co może prowadzić do wykluczenia i braku możliwości działania ze strony konsumentów (15).

4.15

W przepisach nie uwzględniono kwestii ceny ani potrzeby omówienia struktur opłat, które warunkują te ceny, z przedstawicielami konsumentów. Elementów tych brakuje również w aktach prawnych Unii w tej dziedzinie (np. we wspomnianych dyrektywach). Jednak dane Centrum Monitorowania Rynku Energii wyraźnie wskazują, że oprócz ceny tych usług, konsumenci i przedsiębiorstwa ponoszą koszty (podatki itp.), co szkodzi konkurencyjności i zwiększa wrażliwość podmiotów na rynku wewnętrznym.

4.16

Istnieją możliwości wyboru w dziedzinie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, które mają bezpośredni wpływ na koszty, i są w rezultacie odzwierciedlone w cenie, którą płacą konsumenci. EKES uważa, że zdrowa konkurencja na jednolitym rynku i ochrona konsumentów usprawiedliwiają podjęcie przez instytucje UE działań na rzecz zapewnienia większej przejrzystości kształtowania cen podstawowych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym i obserwowania ewolucji ich poszczególnych elementów i opłat. W tym celu należy zachęcać państwa członkowskie i krajowe organy regulacyjne do wspierania aktywnego udziału organizacji reprezentujących konsumentów i MŚP w procesach decyzyjnych prowadzących do ustalania opłat (16).

4.17

Wreszcie EKES pragnie przypomnieć, że reprezentacja konsumentów nie będzie skuteczna, jeśli nie zagwarantuje się możliwości dochodzenia roszczeń zbiorowych. Wzywa więc Komisję do ponownego podjęcia prac na rzecz wprowadzenia europejskiego powództwa zbiorowego.

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/8

1.1

EKES uważa, że kluczowe znaczenie ma sporządzenie propozycji konkretnych działań, tak by w ramach swych kompetencji instytucje UE podjęły starania w celu opracowania odpowiednich środków wdrażania art. 11 ust. 1 i 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Proces ten należy rozumieć jako okazję do poszerzenia i wzmocnienia struktur dialogu ze społeczeństwem obywatelskim na szczeblu europejskim, ale również krajowym, regionalnym i lokalnym.

1.2

Podstawą demokracji jest nadal demokracja przedstawicielska. Demokracja uczestnicząca ma zaś charakter uzupełniający i nigdy nie stanowi alternatywy wobec demokracji przedstawicielskiej, na której opierają się wszystkie nasze społeczeństwa. Również dialog obywatelski nie wyklucza dialogu społecznego, gdyż każdy z nich – zgodnie z postanowieniami Traktatu – odgrywa szczególną rolę.

1.3

Konieczne jest stworzenie prawdziwej demokracji uczestniczącej przewidzianej w Traktacie UE, która stanowiłaby odzwierciedlenie wartości i tożsamości Unii Europejskiej. Z uwagi na obecny kryzys gospodarczy, społeczny i polityczny pełne wprowadzenie w życie art. 11 ma bardzo duże znaczenie dla zwiększenia legitymacji demokratycznej UE w oczach jej obywateli. Wreszcie, wyłącznie większa przejrzystość, odpowiedzialność i udział obywateli oraz zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim umożliwią Europie uniknięcie ekstremizmu, obronę wartości demokratycznych i stworzenie poczucia „wspólnoty losu”.

1.4

Wdrażanie art. 11 ust. 1 i 2 Traktatu UE należy uznać za istotną okazję do wykroczenia poza już istniejące procesy konsultacji i udziału społeczeństwa obywatelskiego, które rozwinęły się na szczeblu europejskim po opublikowaniu Białej księgi w sprawie europejskiego systemu rządów w 2001 r. Wypracowano już różnorakie praktyki udziału społeczeństwa obywatelskiego, z których część wykracza poza wymianę informacji i może zostać uznana za dobry przykład, w oparciu o który – zgodnie z art. 11 ust. 1 i 2 – można budować ustrukturyzowane ramy europejskiego dialogu obywatelskiego.

1.5

EKES zaleca zatem, co następuje:

1.6

Duży i coraz istotniejszy udział EKES-u w budowaniu europejskiej przestrzeni publicznej może w ten sposób również sprzyjać coraz aktywniejszej roli Komisji, Rady i Parlamentu Europejskiego we wdrażaniu art. 11 ust. 1 i 2 Traktatu UE i tym samym przyczynić się do zapoczątkowania procesów i osiągnięcia wyników, które spotkałyby się z uznaniem wszystkich europejskich instytucji i organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

2.1

W ciągu ostatnich 12 lat Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) poczynił znaczne postępy w definiowaniu europejskiego dialogu obywatelskiego, jego roli uzupełniającej demokrację przedstawicielską i jego specyfiki odmiennej od dialogu społecznego. Dialog obywatelski określono jako proces demokratyczny oraz proces kształtowania opinii publicznej, który może przyjmować różnorakie formy w zależności od zaangażowanych w niego podmiotów. EKES uzgodnił definicję podmiotów i koncepcji dialogu obywatelskiego oraz jego powiązań ze sprawowaniem rządów w oparciu o uczestnictwo (1).

2.2

EKES potwierdził ponadto zasadę pomocniczości na szczeblu europejskim, zaproponował dokładne ramy obejmujące czternaście kryteriów ilościowych i jakościowych w celu ocenienia reprezentatywności organizacji społeczeństwa obywatelskiego mających uczestniczyć w dialogu obywatelskim na poziomie horyzontalnym, wertykalnym i sektorowym, określił precyzyjnie różnice między konsultacjami (procesem odgórnym) a dialogiem obywatelskim (procesem oddolnym lub, ściślej rzecz ujmując, cyrkulacyjnym). W ten sposób przyczynił się do dokonań instytucjonalnych potwierdzonych zapisem w art. 11 Traktatu UE (2).

2.3

W Traktacie UE, który wszedł w życie w grudniu 2009 r., uznano formalnie rolę demokracji uczestniczącej (dialog obywatelski, konsultacje, europejską inicjatywę obywatelską). Postanowienia art. 11 (3) dodatkowo zwiększają rolę głównej instytucji demokracji przedstawicielskiej (art. 10 i 12) (4), co jest wyrazem innowacyjnego modelu demokracji europejskiej.

2.4

Teraz konieczne jest podjęcie wysiłków na rzecz praktycznego wdrożenia art. 11, a zwłaszcza ust. 1 i 2, zważywszy że praktyka konsultacji, o której mowa w ust. 3, jest już szeroko rozwinięta, a europejska inicjatywa obywatelska została już uregulowana (5). Historia EKES-u uczy nas bowiem, że skuteczne struktury dialogu wymagają dokładnych ram prawnych oraz ciągłości instytucjonalnej.

2.5

W marcu 2010 r. EKES zachęcał Komisję do przedstawienia „zielonej księgi w sprawie dialogu obywatelskiego, dotyczącej konkretnego wdrożenia art. 11 ust. 1 i 2, w celu zastanowienia się nad już istniejącą praktyką, bardziej szczegółowego zdefiniowania procedur i zasad oraz dokonania ich oceny, jak również wprowadzenia usprawnień wspólnie ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, a w szczególności stworzenia jasnych struktur” (6). Rok później, w 2011 r., na nadzwyczajnym posiedzeniu zorganizowanym przez grupę III EKES-u na temat: „Jakie są perspektywy demokracji uczestniczącej w Europie?” ponownie przedstawiono te postulaty i przyjęto „plan działania na rzecz demokracji uczestniczącej” (7).

2.6

EKES stwierdza, że z wyjątkiem praktyki konsultacji i przepisów dotyczących europejskiej inicjatywy obywatelskiej, które weszły w życie 1 kwietnia 2012 r., w poszczególnych instytucjach nie poczyniono żadnych postępów, jeżeli chodzi o postanowienia dotyczące dialogu obywatelskiego (art. 11 ust. 1 i 2), i że postulat w sprawie zielonej księgi na ten temat nie wywołał do tej pory pozytywnych reakcji.

2.7

W całej Europie rozprzestrzenił się natomiast strukturalny kryzys gospodarczy, który podważa same fundamenty europejskiego projektu integracji i przyczynia się do pogłębienia pewnego groźnego zjawiska. Z jednej strony bowiem cofnięto się do negocjacji międzyrządowych w celu znalezienia rozwiązań dla kryzysu, organizując kolejne szczyty europejskie, z drugiej zaś zwiększył się dystans między obywatelami i ich organizacjami a instytucjami UE. Do tego dochodzi jeszcze powszechne przekonanie, że UE nie tylko nie potrafi znaleźć wyjścia z kryzysu, lecz również narzuca politykę oszczędnościową, która dotyka wszystkich obywateli europejskich, i nie prowadzi dialogu na temat podejmowanych decyzji z poszczególnymi podmiotami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Niezrozumienie i dystans zdają się zatem pogłębiać, prowadząc do groźnego procesu delegitymizacji samych instytucji Unii Europejskiej.

2.8

EKES jest przekonany, że dynamika stworzona dzięki Traktatowi UE, a także zakres i różnorodność spraw i priorytetów, którymi zajmuje się obecnie Unia Europejska, wymagają silnego i zdecydowanego odnowienia „metody wspólnotowej”. Może się to udać wyłącznie dzięki wzmocnieniu i odnowieniu tej metody, a także rozwinięciu demokracji parlamentarnej, która jest podstawą instytucji europejskich, oraz dzięki nowej erze bezpośredniego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego, które ma na celu wzmocnienie tożsamości europejskiej i wzbudzenie zainteresowania obywateli. Większe zaangażowanie obywateli zarówno w bezpośrednie formy dialogu obywatelskiego, jak i za pośrednictwem organizacji przedstawicielskich, zgodnie z art. 11, staje się głównym wyzwaniem dla przyszłej integracji europejskiej. Chodzi bowiem o przejrzystość i większą legitymację demokratyczną procesów decyzyjnych, a także o odpowiedzialność za nie i poparcie dla nich ze strony obywateli.

2.9

Artykuł 11 i jego wdrażanie są zatem cennym instrumentem ożywienia dynamiki demokracji uczestniczącej, a EKES posiada niewątpliwie wszelkie doświadczenie, by stać się inicjatorem procesu wzmacniania demokracji europejskiej, w ścisłym porozumieniu z innymi instytucjami UE oraz z głównymi europejskimi i krajowymi sieciami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

2.10

EKES ma świadomość, że jedynie częściowo odzwierciedla on różnorodność zawartą w pojęciu zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego (8), w związku z czym, kierując się pragmatycznym podejściem, przyjął pewien czas temu wiele inicjatyw gwarantujących coraz szerszą strukturę swych kontaktów z europejskimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Uważa, że w czasie kryzysu wzmocnienie tego rodzaju pomostu między instytucjami a społeczeństwem obywatelskim staje się absolutnie niezbędne, by wesprzeć decyzje w zakresie polityki strukturalnej i reformy instytucjonalne, jakie UE musi przeprowadzić w celu zapewnienia sobie przyszłości.

2.11

Cały artykuł 11 wyraża wiarę w wartość dodaną aktywności obywatelskiej, demokracji uczestniczącej i roli, jaką może ona odegrać w zwiększeniu poparcia obywateli dla projektu integracji europejskiej, kształtując coraz bardziej świadomą i liczącą się opinię publiczną w UE. Artykuł 11, wpisując już ugruntowaną tradycję procedur konsultacji (ustęp 3) w ramy uczestnictwa, w ustępie 1 i 2 wskazuje na istotne przesunięcie akcentu na bardziej zaawansowany model zorganizowanego dialogu.

2.12

Po 15 latach przedstawiania istotnych teorii i opracowań, które można znaleźć w już wspominanym kompendium (9), obecnie potrzebne są gruntowne działania i specjalne instrumenty dla każdej instytucji UE, a także opracowanie całościowych, skoordynowanych i spójnych ram, by lepiej zrealizować cel ogólny wskazany w tym artykule.

2.13

EKES uważa, że trzeba uniknąć pokusy przekształcenia podejścia normatywnego zastosowanego w art. 11 (a zwłaszcza w ust. 1 i 2) w podejście czysto opisowe, które byłoby wiernym odzwierciedleniem obecnej sytuacji. Nie oddawałoby to w ogóle intencji prawodawcy ani nie odpowiadałoby dużym oczekiwaniom zorganizowanego społeczeństwa europejskiego.

3.1

EKES uważa, że dla rozwinięcia praktycznych działań na rzecz wdrożenia ust. 1 i 2 art. 11 należałoby oprzeć się na istniejących już sprawdzonych rozwiązaniach.

3.2

W ciągu ostatnich 10 lat w UE stopniowo rozwijały się różne formy współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. W dużej mierze były to praktyki konsultacji propagowane przez Komisję Europejską.

3.3

Na szczeblu KE coraz więcej dyrekcji generalnych zaczęło prowadzić wiele konsultacji mających różne cele, częstotliwość, formę i wpływ. Rozwijały się one w sposób znacznie od siebie niezależny, a czasami przeobrażały się w prawdziwe „fora konsultacyjne”. Obejmowały one różnorodne sytuacje i przyniosły wyniki, które w niektórych wypadkach doprowadziły do stworzenia wysoce zorganizowanych form stałego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim (10). W każdym razie EKES pragnie przypomnieć, że struktury prawnej konsultacji nie można mylić z nową formą dialogu obywatelskiego, która musi mieć zresztą zorganizowany i stały charakter.

3.4

EKES może przypomnieć forum ds. zdrowia DG ds. Zdrowia i Konsumentów (SANCO), platformę praw podstawowych Agencji Praw Podstawowych UE, grupę kontaktową ds. społeczeństwa obywatelskiego DG ds. Rozwoju i Współpracy EuropeAid (DEVCO), a także dialog ze społeczeństwem obywatelskim rozpoczęty przez DG ds. Handlu (TRADE).

3.5

Dialog ze społeczeństwem obywatelskim zapoczątkowany przez DG ds. Handlu jest być może najbardziej rozwiniętym mechanizmem zorganizowanego dialogu sektorowego zarówno ze względu na dużą liczbę zaangażowanych podmiotów (ponad 800 zarejestrowanych organizacji), jak i ze względu na to, że prawie połowa z nich ma siedzibę w jednym z państw członkowskich, a nie w Brukseli. Jest to również jedyny dialog, którego wyniki stały się przedmiotem badania zewnętrznego (11) zleconego przez DG ds. Handlu.

3.6

Drugim przykładem jest Europejskie Forum Integracji (12), powstałe w 2009 r. ze wspólnej inicjatywy EKES-u i KE, w którym stale uczestniczy setka zarówno europejskich, jak i krajowych zainteresowanych stron. Biorą w nim również stale udział przedstawiciele PE, KR-u oraz rządów państw członkowskich UE. Jego początki były trudne, lecz teraz stało się ono podstawą zorganizowanego dialogu na temat praktycznego rozwoju europejskiego programu polityki integracji, zwłaszcza na etapie ex ante.

3.7

Trzecim przykładem są fora społeczeństwa obywatelskiego prowadzone w ramach złożonego systemu stosunków zewnętrznych UE. Trzeba przypomnieć zwłaszcza sukces wspólnych komitetów konsultacyjnych ustanowionych w ramach negocjacji akcesyjnych UE, rolę Komitetu Konsultacyjnego CARIFORUM – UE w monitorowaniu specjalnej umowy o partnerstwie gospodarczym UE – CARIFORUM, a także rolę społeczeństwa obywatelskiego w ramach umowy o wolnym handlu UE – Korea.

3.8

Przykład umowy z Kotonu (13) jest być może najbardziej złożony zarówno ze względu na liczbę zaangażowanych krajów i podmiotów, jak i na liczbę zrealizowanych działań. Uznano w niej formalnie „rolę uzupełniającą i potencjalny wkład podmiotów niepaństwowych (zdefiniowanych jako sektor prywatny, partnerzy gospodarczy i społeczni, społeczeństwo obywatelskie) do procesu rozwoju” (14). W ramach swych szczególnych kompetencji EKES organizuje regularne spotkania z podmiotami społeczno-gospodarczymi AKP – UE. Opracowano ponadto specjalny program wsparcia finansowego w różnych krajach, zarządzany przez poszczególne delegacje UE, przy coraz większym udziale tychże podmiotów wraz z inwestycjami w budowanie potencjału (15).

3.9

Wreszcie, należy wspomnieć inicjatywę przyjętą przez Parlament Europejski, który od 2007 r. zorganizował trzy tematyczne agory obywatelskie, przy szerokim udziale organizacji europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, choć nie odbywały się one regularnie i przynosiły różne wyniki (16). Prace te są obecnie przedmiotem specjalnej oceny wewnętrznej PE, która ma służyć skuteczniejszej realizacji tej inicjatywy w przyszłości.

3.10

Na uwagę zasługują również niektóre przykłady skutecznego udziału społeczeństwa obywatelskiego w międzynarodowych procesach decyzyjnych. Należą do nich konwencja z Aarhus (17) EKG ONZ oraz kodeks dobrego postępowania w zakresie uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego w procesie decyzyjnym, przyjęty przez Konferencję Międzynarodowych Organizacji Pozarządowych (18).

3.11

Konwencja z Aarhus przewiduje nie tylko, że społeczeństwo i odpowiednie organizacje społeczeństwa obywatelskiego mają prawo do „dostępu do informacji dotyczących środowiska” ze strony władz publicznych, lecz że społeczeństwo ma również prawo do udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska oraz ewentualnie do kwestionowania decyzji publicznych. Ponadto przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego mogą wyznaczyć swoich członków komitetu ds. przestrzegania konwencji i być reprezentowani w prezydium. Wreszcie, organizacje społeczeństwa obywatelskiego dysponują wsparciem finansowym.

3.12

Co się tyczy Rady Europy, uznany przez Komitet Ministrów kodeks dobrego postępowania ma na celu zwiększenie udziału społeczeństwa obywatelskiego w procesie decyzyjnym na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. W kodeksie tym określono cztery różne formy uczestnictwa (informowanie, konsultacje, dialog i partnerstwo), które mogą służyć za model zarówno dla społeczeństwa obywatelskiego, jak i dla władz publicznych.

3.13

Istnieją ponadto odpowiednie przykłady na szczeblu regionalnym i krajowym. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje francuskie forum „Grenelle Environnement”, które powstało z inicjatywy prezydenta Republiki Francuskiej w 2007 r. (19). Przedstawiciele państwa, władz lokalnych, organizacji pozarządowych i partnerów społecznych uczestniczyli w procesie dialogu i partnerstwa, który doprowadził do sporządzenia dwóch istotnych pakietów legislacyjnych na temat środowiska, w 2008 r. i 2010 r. Ponadto w wyniku propozycji przedstawionej przez „Grenelle Environnement” w 2008 r. nazwa RSG została zmieniona na „Radę Społeczno-Gospodarczą i Ekologiczną” i włączono do niej przedstawicieli sektora ochrony środowiska (20). EKES przypomina wreszcie inne modele dialogu obywatelskiego opracowane na szczeblu lokalnym i krajowym, które przyjmują formę platform współpracy, układów, umów lub protokołów o współpracy itd. i które należy promować.

4.1

Istnieją obecnie bardzo interesujące przykłady, które w praktyce znacznie wykraczają poza standardowe formy zwykłych konsultacji. W poszczególnych przypadkach są to bardziej stabilne i złożone procesy czynnego uczestnictwa oraz ściślejszej współpracy, które kładą jednocześnie podwaliny pod ewentualne formy zorganizowanego dialogu obywatelskiego, zgodnie z art. 11 Traktatu UE. Praktyki te są niemniej w dużej mierze niewystarczająco znane poza gronem pracowników danego sektora. Konieczne jest dokonanie ich oceny, rozpropagowanie, poszerzenie i nadanie im większej stabilności.

4.2

Sposób postrzegania tych forów przez różne zainteresowane strony, zwłaszcza jeżeli chodzi o ich skuteczność, zależny jest ponadto od szeregu czynników: od dosyć zróżnicowanego stopnia odpowiedzialności za cały proces, postrzeganego stopnia reprezentatywności podmiotów (21), warunków finansowych i tego, czy sprzyjają one udziałowi podmiotów mniej zorganizowanych, nieobecnych w Brukseli, możliwości technicznych czynnego udziału w dyskusji oraz zapewnienia monitorowania procesu, a także ciągłości inwestycji operacyjnych dokonywanych przez instytucje UE.

4.3

Należy podkreślić niektóre istotne aspekty tych procesów:

4.4

Wnioski te świadczą o możliwości stworzenia masy krytycznej, która – pod warunkiem usystematyzowania i odpowiedniego rozpropagowania działań – może stanowić istotny element procesu budowania demokracji uczestniczącej na szczeblu europejskim. W każdym razie umożliwiłoby to uświadomienie istnienia tego filara demokracji europejskiej zarówno opinii publicznej, jak i różnym instytucjom. W ten sposób byłoby łatwiej dostrzec i docenić wkład europejskich organizacji obywatelskich i ich duże i wieloletnie zaangażowanie na szczeblu UE.

4.5

EKES proponuje zatem, by Komisja Europejska – we współpracy ze wszystkimi pozostałymi instytucjami – była inicjatorem szerzej zakrojonego i lepiej ustrukturyzowanego badania.

4.6

Dziesięć lat po wydaniu Białej księgi w sprawie sprawowania rządów w Europie (23) badanie to powinno stanowić pełniejsze podsumowanie osiągniętych wyników, konkretnego wpływu na proces ustawodawczy, nieoczekiwanych zmian, które przeprowadzono lub wypróbowano, stwierdzonych problemów, nieadekwatności i niespójności oraz poniesionych kosztów, wskazując wreszcie elementy niezbędne, aby uczestnictwo stało się bardziej adekwatne i szersze. W badaniu należy ponadto ocenić praktyczną skuteczność i zakres całej zorganizowanej współpracy ze społeczeństwem obywatelskim, określić kryteria i warunki większej skuteczności, a także sprawdzone rozwiązania, które można zaproponować, oraz sposób ich dalszego rozwinięcia. Trzeba również ocenić, w jakim stopniu i w jaki sposób ten ogrom prac jest znany i postrzegany na zewnątrz, poza gronem uczestników, a także przyczynia się do zwiększenia demokratycznego uczestnictwa, do akceptacji projektu integracji europejskiej i tym samym do budowania europejskiej przestrzeni publicznej. W badaniu tym powinny się ponadto znaleźć kryteria oceny wpływu zarówno z punktu widzenia instytucji, jak i różnych zainteresowanych stron zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

4.7

Badanie to, które zostałoby zrealizowane z perspektywy przedstawionej w art. 11 (24) przy bezpośrednim i czynnym udziale organizacji społeczeństwa obywatelskiego, mogłoby stać się odpowiednią podstawą do prac mających na celu opracowanie wytycznych i dalszych praktycznych metod rozwoju zorganizowanego dialogu zgodnie z art. 11 Traktatu UE. W ten sposób można by zapewnić wskazówki potrzebne do opracowania kolejnych, dokładniejszych propozycji operacyjnych przez Komisję i pozostałe instytucje UE, również zgodnie z zieloną księgą, o której mowa w punkcie 2.5 i której znaczenie EKES podkreśla. Trzeba zwłaszcza wskazać ewentualne linie działania i praktyki wspólne dla wszystkich instytucji z poszanowaniem ich autonomii, tak by opracować jednoznaczny, skuteczny i przejrzysty proces zorganizowanego udziału społeczeństwa obywatelskiego w projekcie integracji europejskiej.

4.8

EKES może z pewnością służyć swoimi pracami, kompetencjami i sieciami, aktywnie uczestnicząc w realizacji tegoż badania zarówno na etapie jego opracowywania i przeprowadzania, jak i na etapie rozpowszechniania jego wyników, przede wszystkim w 27 państwach członkowskich.

4.9

Dnia 23 czerwca 2011 r.KE i PE zapoczątkowały ponadto wspólny rejestr służący przejrzystości, który zastąpił rejestr założony przez Komisję w 2008 r. Obejmuje on już tysiące organizacji reprezentujących różnorodne grupy europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, które powinny dostarczyć bardzo wielu określonych informacji i które zobowiązują się przestrzegać wspólnego kodeksu postępowania (25). Jeden rejestr wspólny dla dwóch instytucji, do którego zamierza się przyłączyć również Rada, wyraża dokładne ukierunkowanie i chęć skoordynowanego działania instytucji UE w tak wrażliwej dziedzinie istotnej dla kontaktów ze społeczeństwem obywatelskim.

4.10

EKES uważa, że rejestr, który obecnie ma na celu wyłącznie przejrzystość w odniesieniu do podmiotów kontaktujących się z instytucjami europejskimi, by wpłynąć na ich politykę, może się stopniowo stać narzędziem pracy służącym do wyłonienia zainteresowanych stron dialogu obywatelskiego w związku z kwestią kryteriów reprezentatywności. We wspomnianym badaniu trzeba zatem zastanowić się również nad możliwościami, jakie stwarza rejestr w zakresie rozwoju zorganizowanego dialogu obywatelskiego.

4.11

Traktat lizboński stwarza ponadto nowe możliwości, jeżeli chodzi o Radę Europejską. Jest ona obecnie stałym organem, a jej przewodniczący wybierany jest na dwuipółroczną odnawialną kadencję. Kładzie to podwaliny pod bardziej długofalową perspektywę i stabilniejsze kontakty ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim. Rada Europejska jest również zobowiązana spełnić wymóg zawarty w art. 11 Traktatu UE, a fakt, że odpowiada ona obecnie za opracowanie ogólnych wytycznych politycznych UE, nadaje jeszcze większe strategiczne znaczenie rozwojowi współpracy, która stopniowo przeradza się w zorganizowany dialog obywatelski. EKES uważa, że Rada powinna utworzyć specjalny dział ds. dialogu ze społeczeństwem obywatelskim. W ramach swych specyficznych kompetencji jest gotów do ścisłej współpracy z Radą w celu praktycznej realizacji tego pomysłu.

5.1

W ciągu ostatnich 10 lat również EKES znacznie zmienił swe metody pracy, a zwłaszcza bardziej zaangażował w swe prace podmioty, ekspertów i organizacje europejskiego społeczeństwa obywatelskiego.

5.2

Zmiany dotyczyły wszystkich obszarów: bardziej tradycyjnych prac (sporządzania opinii) przy rosnącym udziale ekspertów w oparciu o organizację coraz większej liczby różnej skali wysłuchań; założenia grupy łącznikowej z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego; rozmaitych spotkań i wydarzeń organizowanych w związku z programami sekcji, grup i kierownictwa Komitetu zarówno w Brukseli, jak i w różnych krajach UE; prac prowadzonych w zakresie strategii „Europa 2020” wspólnie z radami społeczno-gospodarczymi oraz podobnymi organizacjami w poszczególnych państwach członkowskich oraz szerokiej gamy działań podejmowanych w ramach własnych stosunków zewnętrznych.

5.3

W dziedzinie tej widoczna jest wciąż rozwijająca się gęsta sieć kontaktów i form dialogu z rozmaitymi, licznymi przedstawicielami europejskiego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Jest to bardzo złożony proces, zamknięty w ramach poszczególnych sektorów, w którym działalność jednych podmiotów jest słabo znana innym i w którym niewystarczająco wykorzystuje się rozmaite możliwości współdziałania.

5.4

Dlatego też EKES powinien zaangażować się w:

5.5

EKES powinien stworzyć wszelką przydatną synergię z pozostałymi instytucjami UE, by zapewnić odpowiednie wdrażanie art. 11. Dlatego też ponownie wyraża swe zaangażowanie na rzecz stworzenia nowych perspektyw pracy z Radą Europejską i poszerzenia wszystkich możliwości współpracy prowadzonej już z Parlamentem Europejskim, Komisją Europejską oraz Komitetem Regionów.

5.6

Nowy protokół o współpracy podpisany przez EKES z KE  (27) wzmacnia rolę EKES-u jako uprzywilejowanego pośrednika między zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim a instytucjami UE, a także stwarza wiele możliwości w tym zakresie, które należy zdecydowanie wykorzystać. Poszerza możliwości współpracy rozwinięte w poprzednich latach oraz wskazuje nowe, ambitne i praktyczne drogi stopniowego i wspólnego wdrażania art. 11 Traktatu UE, by rozwinąć „demokrację uczestniczącą na poziomie Unii w celu wzmocnienia jej legitymacji demokratycznej” (28). Zwłaszcza zaś: „Komisja uważa tę współpracę za wyjątkowe narzędzie organizacji otwartego, przejrzystego i regularnego dialogu ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim, do którego odnosi się art. 11 TUE” (29).

5.7

W protokole wskazano w szczególności dwie najważniejsze okazje do rozwinięcia współpracy, które mogą dać początek stabilnym i ustrukturyzowanym ramom obejmującym stopniowo coraz szerszą sieć organizacji przedstawicielskich europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, umożliwiając tym samym dalszy praktyczny rozwój zorganizowanego dialogu obywatelskiego, o którym mowa w art. 11 ust. 2:

5.8

EKES powinien ponadto podjąć wysiłki na rzecz stworzenia lepszej synergii z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim, rozwijając zorganizowaną współpracę na obu szczeblach.

5.9

Taka współpraca może się zwłaszcza rozwinąć na szczeblu krajowym w związku z wkładem, jakiego wymaga się obecnie od EKES-u w protokole w zakresie „oceny wdrażania prawodawstwa Unii, zwłaszcza w odniesieniu do klauzul horyzontalnych, zgodnie z postanowieniami art. 8–12 TFUE” (30). Dlatego też konieczne jest pogłębienie już istniejącej współpracy z krajowymi RSG oraz podobnymi instytucjami.

5.10

EKES utworzył wreszcie w 2004 r. grupę łącznikową z europejskimi organizacjami i sieciami społeczeństwa obywatelskiego, o której wspomina się również w zmienionym protokole. Uważa on, że w ramach wyżej przedstawionych perspektyw konieczne jest rozważenie, przekształcenie i ożywienie roli grupy łącznikowej, zwłaszcza poprzez rozszerzenie jej członkostwa na wszystkie grupy zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego z uwzględnieniem struktury trzech grup EKES-u. Wzmocnienie tej grupy mogłoby się przyczynić do poczynienia zdecydowanych postępów, zwłaszcza na drodze do wdrożenia art. 11 ust. 1 Traktatu UE (dotyczącego horyzontalnego dialogu obywatelskiego), przy czym EKES byłby platformą ułatwiającą ten proces. Tak przekształcona i wzmocniona grupa łącznikowa będzie mogła odgrywać coraz bardziej wartościową rolę w EKES-ie, zwłaszcza w monitorowaniu wdrażania art. 11 Traktatu UE.

6.1

EKES uważa, że powinien być w coraz większym stopniu centrum doskonałości europejskiego dialogu obywatelskiego, rozwijając i doskonaląc już istniejące instrumenty, zachęcając do nowych form zorganizowanego dialogu oraz otwartych forów z udziałem zainteresowanych stron w ramach kompleksowej strategii, przy coraz bardziej odpowiednim udziale organizacji europejskiego społeczeństwa obywatelskiego w celu zwiększenia liczby sprawdzonych rozwiązań w zakresie dialogu obywatelskiego na wszystkich szczeblach. W ten sposób EKES będzie mógł wnieść kluczowy wkład do wdrożenia art. 11.

6.2

EKES uważa, że trzeba również rozpocząć prace nad stworzeniem przestrzeni eksponującej tę nową erę demokracji uczestniczącej, która byłaby innowacyjna pod względem merytorycznym i metodologicznym, a także zachęcałaby do podjęcia kompleksowego procesu i stanowiłaby sama z siebie wydarzenie w zakresie komunikacji. Jest to sposób nadania formy i treści budowie europejskiej przestrzeni publicznej, proponowanej przez filozofa J. Habermasa, będącej podstawowym warunkiem realizacji projektu integracji europejskiej, który jest jeszcze daleki od spełnienia. Prace te stają się jeszcze bardziej konieczne w świetle kryzysu oraz już wspomnianego ryzyka zaniku poparcia demokratycznego dla europejskiego projektu integracji.

6.3

Propozycja stworzenia takiej przestrzeni została już przedstawiona zarówno w czasie konferencji zorganizowanych w EKES-ie (31), jak i w ostatniej, będącej istotnym punktem odniesienia opinii w sprawie odnowienia metody wspólnotowej (32).

6.4

EKES uważa, że zorganizowana przestrzeń europejskiego dialogu obywatelskiego może przybrać formę corocznego wydarzenia, które miałoby następujący charakter i cele:

6.5

EKES uważa, że wydarzenie to stanowiłoby konstruktywny bodziec do tego, by instytucje UE uczyniły z dialogu obywatelskiego przekrojowe zadanie wszystkich dyrekcji generalnych Komisji, grup roboczych Rady i komisji Parlamentu w przejrzysty i wyważony sposób, jeżeli chodzi o różne grupy europejskiego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, tak jak swego czasu postulował Parlament Europejski (35).

6.6

By pomysł ten opierał się na solidniejszych podstawach, EKES wnosi ponadto, by Komisja ponownie przedstawiła dokładną i ostateczną propozycję europejskiego statutu stowarzyszeń europejskich, czego usilnie domagają się europejskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego i o co już wielokrotnie apelowano w opiniach EKES-u.

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/16

1.3.1

EKES zaleca, co następuje:

2.1

W wizji aktywnego i zdrowego starzenia się przedstawionej przez grupę sterującą Komisji Europejskiej ds. aktywnego starzenia się stwierdzono: „Aktywne i zdrowe starzenie się jest procesem optymalizacji możliwości w zakresie zdrowia, uczestnictwa i bezpieczeństwa w celu podwyższenia jakości życia ludzi w miarę procesu starzenia się. Dotyczy to zarówno jednostek, jak i grup ludności. Zdrowie obejmuje dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne oraz dobrobyt społeczny. Słowo »aktywne« dotyczy stałego udziału w życiu gospodarczym, kulturalnym, duchowym i obywatelskim, a nie tylko zdolności do aktywności fizycznej czy przynależności do siły roboczej”  (1).

2.2

Celem niniejszej opinii jest ukazanie obecnego stanu aktywnego zaangażowania osób starszych w Europie, rozważenie barier hamujących zaangażowanie się większej liczby osób oraz podkreślenie, że tego rodzaju partycypacja trwa przez całe życie danej osoby. Budowa Europy przyjaznej osobom starszym (2) zaczyna się w momencie narodzin jednostki i wymaga perspektywy długoterminowej. Niniejsza opinia nawiązuje do poprzednich opinii EKES-u w sprawie osób starszych i starzenia się (3).

2.3

W Europie mieszka obecnie 85 milionów osób powyżej 65. roku życia, zaś do 2060 r. liczba ta wzrośnie do 151 milionów. Ważne jest, by nie tylko skupić się na wieku chronologicznym, lecz by uwzględnić i budować zdolność do uczestnictwa bez względu na wiek oraz uznać fakt, że nawet jeśli osoby starsze (zdefiniowane na potrzeby niniejszej opinii jako osoby w wieku powyżej 65 lat) doświadczają ograniczeń zdrowotnych, niekoniecznie uniemożliwia im to zaangażowanie się.

2.4

„Aktywny udział osób starszych w życiu społecznym, kulturowym, gospodarczym i politycznym zależy od właściwego sposobu postrzegania kwestii wieku” (4). Należy zniechęcać media i rządy do stosowania nadmiernie dramatycznego języka do opisu starzejącego się społeczeństwa.

2.5

Należy wyeliminować postawy dyskryminacyjne odnoszące się do wieku, gdyż szkodzą one wizerunkowi osób starszych i zniechęcają je do udziału w życiu społecznym. Prowadzi to do sytuacji, w której osoby starsze wnoszą dużo mniejszy wkład, a napięcia międzypokoleniowe rosną. Powinniśmy cieszyć się z tego, że dłużej żyjemy w dobrym zdrowiu, co jest skutkiem lepszego wykształcenia i wyżywienia oraz położenia nacisku na porozumienie społeczne między pokoleniami.

2.6

Negatywne postawy wobec osób starszych nie uwzględniają ich roli jako pracowników, konsumentów i uczestników projektów lokalnych, a także jako opiekunów innych osób. Negatywne postrzeganie osób starszych jest szkodliwe, ponieważ dyskryminacja podważa ich szacunek dla samych siebie, jest barierą dla większego zaangażowania się i dla wnoszenia przez nich wkładu w gospodarkę. Średnie trwanie życia wzrosło na skutek nowych osiągnięć w medycynie, farmakologii i technologii, a także w związku z większą świadomością zdrowotną i edukacją. „Jak pokazały badania, jakość życia osób w bardzo podeszłym wieku jest w ich własnej ocenie często znacznie lepsza niż się powszechnie sądzi. Musimy zmienić podejście do starzenia się, które zbyt często jest zdominowane przez błędne przekonania i uprzedzenia” (5).

2.7

Zmiany demograficzne stwarzają możliwości pod względem wzrostu tzw. „srebrnej gospodarki”, gdyż osoby starsze są konsumentami w wielu sektorach, a także wnoszą wkład poprzez zatrudnienie.

2.8

Walka z dyskryminacją ze względu na wiek poprzez przepisy prawne, działania organów kierowniczych i tworzenie nowej dynamiki w polityce powinna być zatem priorytetem w promowaniu aktywnego starzenia się i uwalnianiu potencjału osób starszych do odgrywania pełnej roli w rozwoju kapitału społecznego i gospodarczego danego kraju.

2.9

Powinniśmy podważyć pogląd, że po 65. roku życia stajemy się odbiorcami usług oraz przestajemy wnosić swój wkład. Należy znieść bariery wieku. Osoby starsze nie stają się jednolitą grupą ze względu na swój wiek, lecz nadal zachowują różnice poglądów, poziomu energii, doświadczeń, uprzedzeń, potrzeb i pragnień. Wszyscy się starzejemy, a sprostanie oczekiwaniom w 2060 r. będzie wymagało stałych dostosowań.

2.10

Do danych statystycznych odnoszących się do osób starszych należy podchodzić z ostrożnością i unikać założenia, że stan zdrowia, wskaźniki uczestnictwa itp. są takie same w przypadku osób od 65 do 100 lat, gdyż istnieją różne potrzeby i możliwości. Musimy unikać stawiania z góry pewnych hipotez na podstawie wieku, a także tworzenia hermetycznych grup.

2.11

Niemożliwe jest rozpatrywanie godności i dobrostanu osób starszych z pominięciem strategii w zakresie dochodów, zdrowia, opieki społecznej, a także w zakresie zachowania lokalnych sieci społecznych oraz inicjatyw podejmowanych przez społeczności lokalne. Kwestie te podkreśla się w powiązaniu z potencjalnymi barierami utrudniającymi uczestnictwo. Możliwość dostępu do usług i aktywnego uczestnictwa zależy w istotnym stopniu od posiadania wystarczającego dochodu, który to element należy koniecznie uwzględnić w reformie systemu emerytalnego.

3.1

W opublikowanym niedawno sprawozdaniu pt. „Emeryci złotego wieku” (Gold Age Pensioners) (6) osoby starsze określane są jako „społeczne spoiwo”. Podkreśla się w nim wkład, jaki wnoszą w swoje rodziny i społeczności poprzez działalność wolontariacką i udział w instytucjach demokratycznych.

3.2

Starsi ludzie częściej głosują we wszystkich wyborach. Według sprawozdania Eurostatu (7) 50 % obywateli w wieku powyżej 55 lat bierze udział w głosowaniu, a zainteresowanie polityką rośnie wraz z wiekiem. Coraz większa liczba osób starszych w naszym społeczeństwie wywiera znaczący wpływ polityczny, który w Stanach Zjednoczonych znany jest pod nazwą „grey power”. Robi się z niego użytek.

3.3

Średni wiek posłów do Parlamentu Europejskiego wynosi 54 lata, zaś najstarszy z nich ma 84 lata. Sytuacja ta znajduje odzwierciedlenie także w innych instytucjach rządowych oraz w EKES-ie, co dowodzi, że wiek nie stanowi przeszkody w uczestnictwie na żadnym poziomie.

3.4

Wiele osób starszych wchodząc w skład rad organizacji pozarządowych, władz publicznych i przedsiębiorstw wnosi swoje doświadczenie i kompetencje nabyte w trakcie życia zawodowego.

4.1

Biorąc pod uwagę zakres, w jakim osoby starsze wnoszą na różne sposoby wkład w społeczeństwo, można byłoby przedstawić hipotezy dotyczące ich integracji społecznej i ich udziału w procesach decyzyjnych. Jednakże osoby starsze często czują się „wyłączone” gdy chodzi o decyzje podejmowane w sprawie ich własnego dobra lub w sprawie społeczności, w której żyją. Należy nie tylko zachęcać poszczególne osoby ale także sprawić, że organizacje wypracują mechanizmy uwzględniające poglądy osób starszych.

4.2

W 2010 r. Europejska Platforma Osób Starszych opublikowała sprawozdanie (8) przedstawiające metody opracowane w różnych państwach członkowskich, w tym tzw. „rady starszych” (senior councils) na szczeblu lokalnym i krajowymi i konsultacje publiczne. Podstawowym warunkiem europejskiego procesu integracji społecznej jest udział zainteresowanych stron w znalezieniu rozwiązań problemów będących ich udziałem. Zasadnicze znaczenie ma uczestnictwo, ale równie ważny jest aktywne wsłuchanie się w głos zainteresowanych podmiotów, gdyż umożliwia to przeprowadzenie zmian.

4.3

Należy wspierać osoby zagrożone wykluczeniem społecznym z powodu złego zdrowia, niepełnosprawności lub ubóstwa oraz wzmocnić uprawnienia poszczególnych osób. Szkocka Grupa Robocza ds. Demencji jest znakomitym przykładem społeczności osób, u których stwierdzono co prawda demencję, ale które z determinacją dążą do zachowania możliwości dokonywania wyborów i kontroli nad swoim życiem. Grupa ta zdobyła duży rozgłos zarówno w kraju jak i za granicą dzięki prowadzonym przez siebie nacechowanym entuzjazmem i odwagą kampaniom na rzecz lepszego zrozumienia demencji i lobbowania na rzecz poprawy usług. Osoby z demencją prowadzą tę organizację i są głównymi prelegentami na konferencjach lub rzecznikami tej grupy w kontaktach z rządem (9).

4.4

Aktywny udział wymaga zapewnienia przyjaznych struktur oraz zobowiązania ze strony organów rządowych, organizacji pozarządowych, pracodawców i innych instytucji do wysłuchania z uwagą osób starszych jako zainteresowanych podmiotów. Oznacza to też, że język powinien być pozbawiony żargonu, lokale na spotkania winny być dostępne, a zainteresowane osoby powinny mieć odpowiednie możliwości finansowe, by brać w nich udział i być w stanie korzystać ze środków transportu. Osoby starsze powinny mieć świadomość swoich praw i obowiązków oraz mieć możliwość zapoznania się z kwestiami do omówienia, tak więc szkolenie, także w zakresie technologii ICT, jest w tym przypadku zasadniczym elementem (10).

4.5

Odnotowuje się rosnące znaczenie „koprodukcji”, czyli metody obejmującej „osoby, społeczności i organizacje posiadające umiejętności, wiedzę i zdolności pozwalające wspólnie pracować, stwarzać możliwości i rozwiązywać problemy” (11). Zasady, które stosuje się w tym przypadku leżą u podstaw wszystkich działań w zakresie uczestnictwa i mogą mieć zastosowanie na płaszczyźnie indywidualnej, przy projektowaniu pakietu opieki, aż po szczebel rządu krajowego, przy opracowywaniu polityki.

5.1

EKES przyjął z zadowoleniem wsparcie Komisji Europejskiej dla inicjatyw dotyczących wspólnego planowania i dla opracowania planów przyszłych badań w dziedzinie starzenia się i zmian demograficznych, będących integralną częścią programu „ »Horyzont 2020«: plan działań dotyczący starzenia się” (12).

5.2

Prowadzenie stałych badań nad wszystkimi aspektami życia osób starszych jest ważne dla zapewnienia odpowiednich decyzji w obszarach polityki dotyczących zdrowia, opieki społecznej, edukacji, dochodów i uczestnictwa. Osoby starsze powinny brać udział w identyfikowaniu problemów oraz w badaniach. Szczególnie ważne jest przeprowadzanie odpowiednich badań klinicznych leków z udziałem osób starszych.

6.1

W miarę starzenia się ludności obowiązki opieki spadną na rosnącą liczbę starszych kobiet, co może stwarzać wyzwania finansowe w związku z utratą wynagrodzeń i zmniejszeniem uprawnień emerytalnych. Osoby starsze wnoszą znaczący wkład jako nieformalni opiekunowie starszych, słabszych członków rodziny, co umożliwia zaoszczędzenie poważnych środków w budżecie państwa na opiekę społeczną. Należy uznać doświadczenie i umiejętności nieformalnych opiekunów oraz umożliwić im wykorzystanie możliwości w zakresie szkoleń.

6.2

Ponadto w wielu przypadkach dziadkowie z konieczności opiekują się wnukami wtedy, gdy dana rodzina ma problemy lub by umożliwić swoim dzieciom kontynuowanie pracy, a tym samym nierezygnowanie z aktywności zawodowej.

6.3

W dziedzinie opieki nieformalnej istnieje pole dla innowacji społecznych, a państwa członkowskie powinny w większym stopniu starać się sprostać rosnącym wyzwaniom i obowiązkom, z jakimi borykają się nieformalni opiekunowie w kontekście ograniczania usług w zakresie opieki bądź świadczenia ich w niewystarczającym stopniu.

7.1

„Mamy do czynienia z niezwykle szeroką gamą działań wolontariackich podejmowanych przez osoby starsze. Ich zakres znacznie wykracza poza tradycyjną tematykę związaną z wiekiem, jak np. wspomaganie słabszych lub chorych osób starszych” (13). Działania wolontariacie osób starszych obejmują opiekę socjalną i zdrowotną, działalność rekreacyjną, środowisko naturalne, organizacje religijne, kulturę i politykę.

7.2

Osoby starsze angażują się w wolontariat, ponieważ pozwala im to utrzymać i rozwinąć ich umiejętności i kontakty społeczne oraz zapobiec społecznej izolacji i wykluczeniu, a także służyć ich społecznościom. Wolontariat przynosi obopólne korzyści. Z ankiety przeprowadzonej w 2009 r. wynika, że zdaniem 78 % mieszkańców 27 krajów UE osoby starsze wnoszą znaczący wkład jako wolontariusze w działalność organizacji charytatywnych i lokalnych (14).

7.3

Biorąc pod uwagę brak lub ograniczenie usług statutowych należy docenić fakt, że osoby starsze angażują się w działalność wolontariacką, by wypełnić ową lukę, ale potrzebują one wsparcia w tym zakresie.

7.4

Należy zauważyć, że uznanie oraz zakres działań wolontariackich są bardzo zróżnicowane w poszczególnych państwach członkowskich, a osoby angażujące się w wolontariat w starszym wieku zwykle już wcześniej zajmowały się taką działalnością. Należy zachęcać poszczególne osoby do podejmowania działalności wolontariackiej przez cały okres ich życia i umożliwiać im taką działalność, która przydaje się w latach późniejszych, gdyż pozwala uniknąć społecznej izolacji i wykluczenia, pomaga rozwinąć kontakty i nawiązać przyjaźnie.

8.1

Wkład osób starszych w gospodarkę można zmierzyć na podstawie nie tylko konsumpcji, ale także płaconych podatków od dochodów i zakupów, nieformalnej opieki nad członkami rodziny, która przekłada się na oszczędności dla budżetu państwa, opieki nad wnukami, która pozwala dzieciom powrócić na rynek pracy oraz na podstawie wartości działań wolontariackich i kontynuacji aktywności zawodowej. Należy dodatkowo uwzględnić przekazywanie środków na rzecz młodszych członków rodziny w celu wspomożenia ich w wywiązywaniu się z poważniejszych zobowiązań finansowych (15).

8.2

Coraz powszechniejsza świadomość faktu starzenia się społeczeństwa powinna zwiększyć możliwości przedsiębiorstw oraz innych podmiotów w zakresie rozwoju i wprowadzania do obrotu dóbr i usług przeznaczonych dla tej grupy ludności w kontekście starzejącego się społeczeństwa, pobudzając w ten sposób wzrost produkcji i zatrudnienia (16).

8.3

Rola osób starszych jako konsumentów pozostaje niedoceniona, co sprawia, że utrzymuje się negatywne podejście do wieku podeszłego. Stereotypowe postrzeganie osób starszych prowadzi do założenia, że ludzie ci nie potrzebują ani nie chcą innych możliwości ani usług, zaś rynek obsługujący osoby młode jest dużo ważniejszy (17).

9.1

„Prawie 60 % pracowników uważa, że będzie w stanie wykonywać swoją pracę w wieku 60 lat” (18).

9.2

Z uwagi na wzrost długości życia ważne jest, by osoby starsze miały możliwość pozostania aktywnymi zawodowo do czasu osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego, a także dłużej, jeśli sobie tego życzą. Należy w związku z tym uznać potencjał osób starszych, dostosować środowisko i godziny pracy (co jest także korzystne w trakcie całego cyklu życia), stworzyć możliwości udziału w szkoleniach zapoznających ze zmieniającymi się metodami pracy oraz próbować zwalczać w zakładach pracy postawy dyskryminujące ze względu na wiek. EKES przyjął niedawno opinię, w której przedstawiono propozycję pakietu konkretnych środków uwzględniających te potrzeby oraz podkreślono, że w kontekście zapewnienia odpowiedniej polityki oraz dostosowań szczególną rolę do odegrania mają partnerzy społeczni (19).

9.3

Należy zdawać sobie sprawę z różnicy pomiędzy ludźmi, którzy pracują powyżej granicy wieku emerytalnego ponieważ chcą oraz ludźmi którzy to robią ponieważ muszą, gdyż ich emerytura jest niewystarczająca.

9.4

W swoim miejscu pracy osoby starsze wnoszą wielki bagaż doświadczeń i umiejętności, co ma ogromne znaczenie w czasach, gdy brakuje wykwalifikowanego personelu, oraz stanowi ciągły wkład w rozwój gospodarki. Należy zachęcać przedsiębiorstwa do wypracowania najlepszych rozwiązań w ramach strategii zarządzania strukturą wiekową.

9.5

Osoby starsze mają możliwości pracy na własny rachunek oraz w charakterze przedsiębiorców, co zapewnia im większą niezależność i kontrolę nad warunkami pracy. Osoby starsze zwiększają swoją obecność w tej sferze. Z danych Eurostatu za 2010 r. wynika, że 50 % pracujących w wieku powyżej 65 lat pracowało na własny rachunek (20). Zachęty do tworzenia nowych projektów i usług odzwierciedlających zmiany demograficzne mogą pochodzić od ludzi starszych, którzy sami prowadzą działalność gospodarczą. Należy więc zachęcać te osoby do wykorzystywania wspomnianych możliwości (21).

10.1

W latach ubiegłych EKES podkreślał znaczenie uczenia się przez całe życie jako podstawowego warunku integracji społecznej, pozostania na rynku pracy, rozwoju osobistego i możliwości efektywnego uczestniczenia (22).

10.2

Coraz więcej osób starszych korzysta z możliwości dokształcania, lecz nie są one dostępne w takim samym stopniu we wszystkich państwach członkowskich (23). Udział osób starszych w grupach organizowanych przez społeczności lokalne i w organizacjach pozarządowych jest istotnym źródłem nieformalnego uczenia się.

11.1

Stosowanie technologii ICT ma coraz większe znaczenie dla wszystkich obywateli. Dzięki wykorzystaniu internetu i poczty elektronicznej osoby starsze uzyskują możliwość śledzenia wydarzeń odbywających się poza ich domem oraz utrzymywania regularnych kontaktów z mieszkającymi daleko członkami rodziny. Kontakty te można jeszcze bardziej zintensyfikować korzystając z komunikatora Skype lub podobnej aplikacji umożliwiającej wzajemne widzenie się. Kontrolowane czaty internetowe mogą pozwolić osobom starszym skazanym na przebywanie w domu na kontaktowanie się z osobami o podobnych zainteresowaniach, a przez to zmniejszyć ich izolację.

11.2

System e-zdrowie może przynieść duże korzyści, gdy chodzi o sprawdzanie stanu zdrowia, a także przy reagowaniu na nagłe wypadki. Metody tego typu nie powinny jednak zastępować regularnych kontaktów „twarzą w twarz”, a systemy e-zdrowia muszą uwzględnić potrzebę rozwoju stosunków międzyludzkich z prawdziwego zdarzenia.

11.3

Bardziej kontrowersyjne zastosowania technologii ICT obejmują systemy monitorowania osób w „inteligentnych” domach, systemy zapewniania bezpieczeństwa osobistego lub monitorowania osób dotkniętych demencją. Chodzi tu o bezpieczne zapewnienie trwałej samodzielności i wyboru pomiędzy różnymi zajęciami. Wykorzystanie tych metod musi być oparte na decyzjach i praktykach natury etycznej i muszą one przynosić wyraźną korzyść osobom starszym, a nie służyć jako mechanizm kontroli lub sposób na ograniczenie pomocy świadczonej przez personel.

11.4

Zastosowanie internetu do zakupów w sieci przynosi namacalne korzyści osobom mającym problemy z poruszaniem się, lecz także w tym przypadku należy uwzględnić potrzebę spotykania się z innymi ludźmi i wychodzenia z domu. Należy zapewnić ochronę danych i prywatność.

11.5

Do zastosowania technologii ICT potrzebne jest szkolenie i wsparcie oraz dostęp do sprzętu. Kwestie te zostały poruszone w opinii EKES-u w sprawie poprawy kultury informatycznej, umiejętności informatycznych i e-integracji (24).

12.1

Podkreślając udział osób starszych w szeregu działań wywierających wpływ na życie społeczno-gospodarcze należy jednocześnie wspomnieć, że wciąż istnieją pewne istotne bariery, które utrudniają wielu osobom starszym uczestnictwo.

12.2

Wiek chronologiczny jest tylko jedną z wielu cech charakteryzujących człowieka. Wiedza, umiejętności i doświadczenie różnych grup wiekowych należą do istotnych zasobów społeczeństwa. Społeczeństwo integracyjne obejmujące osoby w każdym wieku wymaga, by decydenci, zainteresowane strony i sami obywatele wykazali zbiorową odpowiedzialność przy kształtowaniu polityki i znajdowaniu rozwiązań zapewniających równość oraz integrację niezależnie od wieku.

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/21

1.1

EKES z zadowoleniem i wielką nadzieją przyjmuje środki podjęte ostatnio przez Komisję Europejską, Parlament Europejski, Radę, inne organy UE oraz państwa członkowskie w celu zapewnienia włączenia społecznego i integracji europejskich Romów, zwłaszcza zaś strategię ramową Komisji Europejskiej i przyjęcie przez państwa członkowskie krajowych strategii integracji Romów.

1.2

Równocześnie Komitet zwraca uwagę, że „takie wspólne wysiłki nie pozwoliły w decydujący sposób zaradzić dyskryminacji, której doświadczają Romowie, ani nie poprawiły ich jakości życia czy też ich możliwości”.

1.3

Już w poświęconej tej sprawie opinii rozpoznawczej (1) z 2011 r. EKES wyraził zaniepokojenie w kwestii poparcia organizacji społeczeństwa obywatelskiego i organizacji Romów dla krajowych strategii integracji Romów i przedstawił szereg zaleceń.

1.4

Wnioski zleconej przez EKES analizy przeprowadzonej w 27 państwach członkowskich – pokrywające się z wnioskami badań zrealizowanych przez Koalicję na rzecz Europejskiej Polityki dotyczącej Romów (ERPC) oraz inne organizacje społeczne – wskazują, że wśród rzeczników społeczności romskiej oraz wśród organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ich przedstawicieli panuje nie tylko poważny deficyt informacji i ogólne niezadowolenie, lecz także powszechna frustracja i nieufność. Okazuje się, że krajowe strategie integracji Romów nie spełniły rosnących oczekiwań i autentycznej nadziei Romów, że mogłyby one rzeczywiście przyczynić się do znacznej poprawy ich integracji społecznej.

1.5

Instrumenty i zasoby dostępne w celu realizacji celów tych krajowych strategii nie wydają się wystarczające, aby zrównoważyć trwały negatywny wpływ dyskryminacji i wykluczenia na jakość życia obywateli pochodzenia romskiego i na ich szanse w społeczeństwie. Komitet zwraca zatem uwagę, że istotne jest koordynowanie strategii politycznych i zapewnienie zasobów na miarę realizowanych celów.

1.6

Komitet jest zdania, że planowanie i wdrażanie krajowych strategii integracji Romów zawsze powinno być oparte na prawach, tak aby zagwarantować poszanowanie praw człowieka i praw podstawowych.

1.7

Komitet uważa, że należy nadać priorytet zwalczaniu dyskryminacji we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

1.8

EKES ponownie stwierdza, że pozytywne podejście do sytuacji społecznej Romów musi uzyskać szerszą aprobatę i że decydującym warunkiem wdrożenia polityki integracji jest zasadniczo to, aby jednostki miały siłę, narzędzia i możność, by wziąć los we własne ręce.

1.9

EKES popiera proponowane przez Komisję Europejską utworzenie sieci krajowych punktów kontaktowych ds. Romów, wyposażonej w odpowiednie kompetencje, i podkreśla, że zorganizowane społeczeństwo obywatelskie – zwłaszcza organizacje Romów i przedstawiciele grup interesów tej społeczności – musi być w pełni włączone we wszystkie fazy procesu wdrażania krajowych strategii integracji Romów (opracowywanie, realizacja, monitorowanie i ocena).

1.10

Należy trwale wzmocnić monitorowanie i ocenę tych krajowych strategii, opierając te procesy na naukowych podstawach i korzystając z pomocy niezależnych podmiotów oceniających. Konieczne jest wdrożenie systemu umożliwiającego finansowanie tych procesów.

2.1

W kwietniu 2011 r. Komisja Europejska przyjęła bardzo ważny dokument strategiczny „Unijne ramy dotyczące krajowych strategii integracji Romów do 2020 r.” (2). W komunikacie tym, po raz pierwszy w historii UE, określono główne cele strategiczne, które ściśle wiążą się z priorytetami strategii „Europa 2020”, postanowieniami Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz z konkluzjami vademecum „Dziesięć wspólnych podstawowych zasad integracji Romów” (3). W komunikacie dzieli się zadania polityczne według czterech kategorii: dostęp do edukacji, zatrudnienia, służby zdrowia i zakwaterowania. Ponadto przyznaje się w nim istotne znaczenie współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego oraz organizacjami Romów. Popiera się także opracowanie i wdrożenie solidnego mechanizmu monitorowania i oceny, a zarazem wzywa się państwa członkowskie do sporządzenia i przyjęcia krajowych dokumentów strategicznych oraz przedłożenia ich Komisji Europejskiej do końca 2012 r.

2.2

W swoich konkluzjach (4) Rada popiera główne elementy komunikatu Komisji Europejskiej (5) i stwierdza, że:

„[Rada z zadowoleniem przyjmuje] komunikat Komisji […], zachęcając je [państwa członkowskie] do określenia możliwych do osiągnięcia krajowych celów […], a także do stworzenia mechanizmu monitorowania i do zwiększenia dostępności istniejących funduszy UE na rzecz projektów dotyczących włączenia społecznego Romów”; ponadto:

3.1

EKES z zadowoleniem i wielką nadzieją przyjmuje środki podjęte przez Komisję Europejską, Parlament Europejski, Radę, inne organy UE oraz państwa członkowskie na rzecz włączenia społecznego i integracji europejskich Romów, a także ich starania, które ostatnio się nasiliły.

3.2

Komitet podkreśla „zasadniczą potrzebę aktywnego zaangażowania przedstawicieli i członków grupy etnicznej i społeczności Romów w planowanie i wdrażanie polityki na każdym szczeblu (unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym)”.

3.3

Komitet „pragnie uczestniczyć w [monitorowaniu i] ocenianiu tej polityki ze względu na mandat udzielony mu przez społeczeństwo obywatelskie oraz jego nieodłączne powiązania z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w państwach członkowskich. Jego celami są zaangażowanie w mediacje między instytucjami unijnymi a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim oraz odgrywanie roli aktywnego partnera w ramach platformy europejskiej na rzecz integracji Romów i w innych formach zorganizowanego dialogu”.

—

różne dokumenty Komisji Europejskiej dotyczące procesu opracowywania krajowych strategii i ich treści;

—

dokumenty odnoszące się do odgrywanej przez OSI roli uczestnika i obserwatora i do jego działań w zakresie rozpowszechniania informacji, przede wszystkim w nowych państwach członkowskich (7);

—

kwestionariusze ERPC;

—

raporty na temat treści strategii i procesu ich opracowywania sporządzone przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego czynnie zajmujące się kwestiami dotyczącymi Romów, takie jak ERIO (Europejskie Centrum Informacji na temat Romów) czy Centrum Amalipe;

—

wyniki zleconej przez EKES ankiety internetowej przeprowadzonej w 27 państwach członkowskich.

5.5.1

Występuje znaczne ryzyko, że panujące obecnie w UE przychylne nastawienie do kwestii dotyczących Romów nie zostanie wykorzystane i że jego miejsce zajmie kolejna brzemienna w skutki porażka. Dlatego też Komitet uważa, że szczególnie ważne jest, by polityki publiczne były stale monitorowane i poddawane przeglądom z punktu wiedzenia krajowych strategii integracji ludności romskiej tak, by ewentualne negatywne lub wręcz zgubne skutki tych polityk nie przeważyły nad zamierzonymi w strategiach korzyściami. Należy wprowadzić skuteczne mechanizmy koordynacji i korekty tych polityk.

5.5.2

Analiza krajowych strategii integracji Romów wskazuje na niepokojące rozbieżności między stanowczym dążeniem politycznym do położenia kresu dyskryminacji i wykluczeniu społecznemu, których ofiarami są Romowie, a skutecznością dostępnych instrumentów, zasobów i mechanizmów. Komitet zaleca bardziej zdecydowane niż dotychczas sprzeciwianie się wykorzystywaniu tych kwestii w celach politycznych.

5.6.1

Komitet uważa za istotne, by krajowym strategiom integracji Romów zawsze przyświecała wizja, u której podstaw leży prawo, by zapewniały one obywatelom państw członkowskich pełne korzystanie z tych samych praw podstawowych zagwarantowanych w ustawodawstwie europejskim i w traktatach oraz w umowach międzynarodowych dotyczących praw człowieka.

5.6.2

Za priorytet należy uznać zwalczanie dyskryminacji we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Komitet uważa, że polityka UE i państw członkowskich w zakresie zwalczania dyskryminacji powinna w jeszcze większym stopniu umożliwiać ujawnianie przypadków dyskryminacji i karanie sprawców zgodnie z europejskimi tradycjami prawnymi.

5.6.3

Koniecznie należy bronić praw człowieka przysługujących migrującej ludności romskiej i stworzyć warunki, w których byłyby one w pełni stosowane. W tym celu do praw tych trzeba włączyć prawo do edukacji i prawo do opieki zdrowotnej na odpowiednim poziomie. Zamiast prowadzić politykę wydalania Romów, należałoby w miarę możliwości ustanowić bardziej zrównoważoną politykę integracji migrantów romskich pochodzących z państw członkowskich Unii (obywateli europejskich).

5.6.4

Należy podjąć szczególne wysiłki zmierzające do tego, by integracja Romów w mediach, w środowisku szkolnym i w innych dziedzinach życia publicznego była powszechnie stosowaną praktyką. Trzeba zainicjować programy upowszechniające historię i kulturę romską, a jednocześnie uwrażliwiać na problemy, z jakimi borykają się Romowie w związku z dyskryminacją i wyłączeniem społecznym. Ważne jest, by sami Romowie uczestniczyli w procesie uświadamiania społeczeństwu ich sytuacji.

5.6.5

Należy ujawniać, w ramach spójnego podejścia, wszystkie przypadki rasizmu i ksenofobii, a w odpowiednich wypadkach stosować także sankcje prawne. Na środowiskach opiniotwórczych, zwłaszcza na elicie politycznej i medialnej, spoczywa szczególna odpowiedzialność w tej dziedzinie.

5.6.6

Trzeba wystrzegać się traktowania Romów jako przestępczej mniejszości etnicznej oraz wystrzegać się wypowiedzi, w których wiąże się ich z negatywnymi zjawiskami społecznymi (przestępczością, zachowaniami niezgodnymi z ogólnymi normami społecznymi itd.). Należy także zadbać o to, by takie wypowiedzi już w ogóle się nie pojawiały. Odnosi się to zwłaszcza do systemu sądownictwa karnego i do mediów.

5.6.7

EKES ponownie stwierdza, że należy upowszechniać pozytywne podejście do sytuacji społecznej Romów. Komitet zaleca instytucjom UE i ich sieciom podejmowanie starań, by nie ukazywać Romów i ich społeczności wyłącznie w kontekście problemów społecznych czy jako przyczyny problemów. Zachęca je raczej do nagłaśniania w Europie przypadków osób i społeczności romskich, które odniosły sukces, są wzorem awansu społecznego i integracji społecznej Romów, a zarazem afirmują swą tożsamość romską.

5.6.8

Decydującym warunkiem wdrożenia polityki integracji jest zasadniczo to, aby jednostki miały siłę, narzędzia i zdolność, by wziąć los we własne ręce. W tej sytuacji zarówno polityka w ogóle, jak i jej różne dziedziny tematyczne muszą przyczynić się do tego, by zainteresowane osoby mogły decydować – w ramach stworzonych przez praworządne państwo – o swym losie i by większość społeczeństwa była w stanie to zaakceptować dzięki wspólnocie interesów.

5.7.1

Komitet podkreśla, że społeczeństwo obywatelskie nie powinno być bierną dekoracją dla procesu wprowadzania krajowych strategii integracji Romów. Musi ono być jego czynnym podmiotem.

5.7.2

Popiera proponowane przez Komisję Europejską utworzenie sieci krajowych punktów kontaktowych ds. Romów i podkreśla, że jest to sensowne jedynie wtedy, gdy będą one dysponować właściwymi prerogatywami i odpowiednimi zasobami, zwłaszcza finansowymi. W każdym wypadku ich działalność musi przybrać formę ścisłej i zinstytucjonalizowanej współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

5.7.3

Wskazane jest włączenie europejskiej platformy na rzecz integracji Romów w ocenę programów strategicznych. W tym celu należy wzmocnić jej funkcjonowanie.

5.7.4

Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, w tym organizacje i grupy zajmujące się kwestiami romskimi, powinny w pełni uczestniczyć we wszystkich procesach związanych z krajowymi strategiami integracji Romów (planowaniu, wdrażaniu, monitorowaniu i ocenie), nie tylko na poziomie krajowym, ale także na szczeblu lokalnym i regionalnym. Podejście to musi znaleźć zastosowanie na każdym poziomie procesu decyzyjnego. Trzeba też ustanowić proces jego funkcjonowania, fora konsultacji, mechanizmy zapewniające przejrzystość działań, narzędzia i zasoby.

5.7.5

Komitet podkreśla, że należy wprowadzić politykę, która ułatwia zaangażowanie społeczne osób uważających się za członków jednej ze społeczności romskich i która uwydatnia ich integrację społeczną. W tym celu wskazane jest także ustanowienie mechanizmu wsparcia.

5.8.1

Ze względu na to, że na ogół nie przewiduje się monitorowania i oceny w ramach krajowych strategii integracji Romów w państwach członkowskich bądź działania te stanowią ich niedostatecznie dopracowany element, Komitet zaleca, by każde państwo członkowskie uzupełniło swój program w tym zakresie i określiło jednostki organizacyjne odpowiedzialne za te kwestie, a także procesy instytucjonalne, wskaźniki związane z tymi celami, metodę oceny, źródła informacji itd.

5.8.2

Krajowe strategie integracji Romów muszą również zostać poddane przeglądowi i podlegać stałemu monitorowaniu z myślą o tym, by stwierdzić, czy obejmują one ogólne i spójne polityki w odniesieniu do pięciu głównych dziedzin działań określonych w strategii ramowej, czy uzupełniają obecne niepełne ramy oraz czy zapewniają pod tym względem odpowiednie programy działania i przynależne im instrumenty finansowe.

5.8.3

Państwa członkowskie muszą doprowadzić do tego, by krajowe strategie integracji Romów były spójne z politykami rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego oraz by można było zahamować lub zrównoważyć skutki tych polityk szkodliwe dla celów przyświecających krajowym strategiom integracji Romów.

5.8.4

Komitet zaleca, by Komisja Europejska ustanowiła w każdym państwie członkowskim sieć niezależnych ekspertów z myślą o przeprowadzeniu rzetelnej oceny krajowych strategii integracji Romów. Ponadto zaleca, by państwa członkowskie przeznaczyły pewne środki, także w programach operacyjnych, na monitorowanie unijne i na (niezależną) ocenę przeprowadzaną przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Element „monitorowanie i ocena” należy koniecznie ująć w finansowaniu programów.

5.8.5

Komitet zaleca, by obok koordynacji za pośrednictwem Eurostatu, także eksperci krajowych urzędów statystycznych opracowali zarówno wskaźniki niezbędne do monitorowania, na podstawie wiarygodnych danych, strategii dotyczących Romów, jak i ujednoliconą metodę statystyczną służącą określeniu tych wskaźników.

5.9.1

Komitet podkreśla, że należy przewidzieć środki na miarę celów przyjętych w dokumentach politycznych. Środki te powinny stanowić odrębne linie budżetowe.

5.9.2

Sytuacja kryzysowa dotyka przede wszystkim osoby w najtrudniejszej sytuacji. Z myślą o realizacji celów strategii „Europa 2020” mogą zostać wprowadzone pewne zmiany dostosowawcze, zarówno w odniesieniu do polityki dotyczącej zasobów, jak i w związku z dostosowaniem priorytetów do zmieniającej się sytuacji. Niemniej decyzje w sprawie tych drobnych zmian muszą zostać podjęte w sposób przejrzysty i w ramach procesu decyzyjnego zapewniającego konsensus wypracowany z udziałem przedstawicieli zainteresowanych osób.

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/27

1.1

10 maja 2012 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w odniesieniu do bonów na towary lub usługi. Celem jest wprowadzenie w życie zasady kompleksowego, neutralnego i przejrzystego opodatkowania takich bonów.

1.2

Komisja chce wprowadzić jednolite przepisy, które pozwolą zapobiec podwójnemu opodatkowaniu i unikaniu zobowiązań podatkowych. Jest przekonana, że utrzymanie obecnej sytuacji będzie prowadziło do nasilania się nierównowagi na rynku wewnętrznym, co spowoduje zakłócenie konkurencji z uwagi na istnienie różnych warunków dla poszczególnych uczestników tego rynku.

1.3

Zwłaszcza ostatnie lata to w przypadku bonów na towary lub usługi okres rozkwitu. Z uwagi na różne zastosowania i możliwości wykorzystywania bonów pojawiają się niejasności w zakresie ich opodatkowania. Dlatego też trzeba określić jak najbardziej jednoznaczne zasady dla wszystkich państw członkowskich, aby zapobiec brakowi równowagi na rynku wewnętrznym.

1.4

EKES przyjmuje z zadowoleniem starania o jak najprecyzyjniejsze zdefiniowanie różnych rodzajów bonów. Ma to zapobiec próbom unikania zobowiązań podatkowych w przypadku używania bonów. Z drugiej strony dzięki tym przepisom emitenci bonów nie znajdą się w gorszej sytuacji niż ich konkurenci.

1.5

EKES przyjmuje z zadowoleniem zwłaszcza dążenie Komisji do usunięcia nadmiernych obciążeń administracyjnych związanych z dystrybucją bonów różnego przeznaczenia, w przypadku których obowiązek podatkowy powinien wypełniać jedynie podmiot akceptujący bon do realizacji, gdyż tylko on wie, kiedy i jak bon został zrealizowany.

1.6

Określenie zasad dotyczących obowiązku podatkowego w odniesieniu do bonów na towary lub usługi nie przyniesie żadnej wartości dodanej, jeśli zasady te nie będą respektowane przez wszystkie państwa członkowskie. Dlatego niezbędne jest, by poszczególne państwa członkowskie stosowały się do wspólnych przepisów i usunęły różne odstępstwa, które zakłócają i osłabiają konkurencję.

1.7

Komisja zamierza zmienić dyrektywę o podatku od wartości dodanej w odniesieniu do bonów na towary lub usługi z uwagi na rozwój usług telekomunikacyjnych. Bony na usługi telekomunikacyjne typu pre-paid stanowią dużą część wszystkich bonów.

1.8

EKES pragnie zwrócić uwagę na szereg nierozwiązanych kwestii, którymi trzeba się zająć przed wejściem dyrektywy w życie. Są to przede wszystkim możliwe problemy związane z istnieniem różnych limitów zwolnienia z podatku w poszczególnych państwach członkowskich w przypadku bonów rozdawanych nieodpłatnie, brakiem przepisów przejściowych i nieokreśleniem zasad dotyczących przypadków niezrealizowania bonu jednego przeznaczenia.

2.1

W dyrektywie 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej ustalono zasady dotyczące czasu i miejsca dostawy towarów i świadczenia usług, podstawy opodatkowania, wymagalności podatku od wartości dodanej (VAT) oraz prawa do odliczenia podatku. Zasady te jednak nie są już wystarczające, by zapewnić spójne podejście we wszystkich aspektach opodatkowania bonów. W rezultacie pojawiają się tak duże nierówności na rynku, że ma to negatywny wpływ na sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

2.2

Obecny brak koordynacji między państwami członkowskimi prowadzi do znacznych nierówności rynkowych, którym trzeba przeciwdziałać. Dlatego też Komisja proponuje wprowadzenie wspólnych przepisów, aby zapewnić pewne i jednolite podejście oraz uniknąć niespójności, zakłóceń konkurencji, podwójnego opodatkowania lub braku opodatkowania, oraz aby ograniczyć ryzyko unikania zobowiązań podatkowych w odniesieniu do bonów na towary lub usługi.

2.3

Zróżnicowanie bonów utrudnia ich opodatkowanie. Dlatego też należy rozróżnić poszczególne rodzaje bonów i ustanowić jasne zasady podziału bonów na kategorie.

2.4

Celem dyrektywy jest odróżnienie bonów od instrumentów płatniczych oraz zdefiniowanie bonów, które mogą występować zarówno w formie fizycznej, jak i elektronicznej, zależnie od tego, jak są wykorzystywane. Określono w niej także obowiązki emitenta bonu.

2.5

Bon oznacza uprawnienie do otrzymania towarów lub usług lub do otrzymania obniżki ceny. Zanim jednak bon zostanie zrealizowany, prawo to często przenosi się z jednego podmiotu na drugi. Aby uniknąć ryzyka podwójnego opodatkowania, w przypadku kiedy usługa objęta takim uprawnieniem ma być opodatkowana, konieczne jest ustalenie, że przyznanie uprawnienia oraz wydanie towarów lub świadczenie usług stanowią jedną transakcję.

2.6

W celu zapewnienia neutralnego podejścia obowiązek podatkowy powinien dotyczyć jednej transakcji obejmującej towary dostarczone lub usługi świadczone w zamian za bon.

2.7

Zgodnie z dyrektywą bony wystawione przez biura podróży są opodatkowane w państwie członkowskim, w którym biuro ma swoją siedzibę. Aby zapobiec usiłowaniom zmiany miejsca opodatkowania ustalono, że towary dostarczone lub usługi świadczone w zamian za bon także są objęte tym przepisem.

2.8

Komisja proponuje, by w przypadku bonów, które przechodzą przez sieć dystrybucji, ostateczna wartość bonów była ustalana w chwili ich emisji. W ten sposób wysokość podatku VAT pozostanie niezmieniona w całym procesie dystrybucji bonów różnego przeznaczenia.

2.9

Jeżeli bony są rozprowadzane przez podatnika działającego we własnym imieniu, ale na rzecz osoby trzeciej, zostanie on uznany za podmiot, który otrzymał i rozprowadził bony we własnym imieniu. Jeżeli dystrybucja dotyczyłaby bonów różnego przeznaczenia, w przypadku których opodatkowanie następuje dopiero w chwili ich realizacji, na każdym etapie łańcucha dystrybucji miałyby miejsce korekty, w wyniku których dodatkowe dochody podatkowe byłyby nieznaczne lub w ogóle by nie powstały. W celu uniknięcia nadmiernych obciążeń administracyjnych, podatnik rozprowadzający takie bony nie powinien być uznany za podmiot, który sam otrzymał i dostarczył bony.

2.10

Komisja określa opodatkowanie bonów różnego przeznaczenia w przypadku ich dystrybucji. W przypadku, gdy dystrybutor czerpie zysk ze sprzedaży bonu dalszemu dystrybutorowi, usługa dystrybucji ma podlegać opodatkowaniu zgodnie z marżą nałożoną przez dystrybutora.

2.11

W dyrektywie proponuje się usunąć wszelkie odstępstwa, które państwa członkowskie chciałyby stosować w odniesieniu do opodatkowania transgranicznych dostaw towarów lub usług. Zapobiegłoby to możliwości podwójnego opodatkowania lub braku opodatkowania.

2.12

Komisja dzieli bony na bony jednego przeznaczenia i bony różnego przeznaczenia, w zależności od tego, jak są wykorzystywane. Bon jednego przeznaczenia oznacza takie uprawnienie do otrzymania towarów lub usług, w przypadku którego miejsce dostawy oraz kwota otrzymana za dany bon są znane. W odniesieniu do bonów jednego przeznaczenia podatek VAT płaci się od kwoty otrzymanej za dany bon, nawet jeśli płatność ta została dokonana przed dostarczeniem towaru lub wykonaniem usługi. W przypadku bonów różnego przeznaczenia obowiązek podatkowy powstaje dopiero w chwili realizacji bonu.

2.13

Komisja ustala, że w przypadku bonów upoważniających do zniżki przy dostawie towarów lub świadczeniu usług dostawca wykonuje usługę na rzecz emitenta bonu, jeśli bon zostaje zrealizowany.

2.14

W przypadku obniżki ceny towarów lub usług udzielonej w zamian za bon, zwrot, który podmiot akceptujący bon do realizacji przyjął od emitenta bonu, jest podstawą opodatkowania danej usługi promocji, wykonanej przez podmiot akceptujący bon na rzecz emitenta bonu.

2.15

W przypadku bonu różnego przeznaczenia jedynie podmiot akceptujący bon wie, co zostało dostarczone oraz kiedy i gdzie nastąpiła dostawa. Aby zagwarantować zapłacenie podatku VAT, jedynie podmiot akceptujący bon powinien płacić organom podatkowym VAT za dostarczone towary i wykonane usługi.

2.16

Komisja wskazuje na konieczność zapewnienia prawidłowego naliczenia VAT i pobrania należnego podatku w odniesieniu do transgranicznej dystrybucji bonów w przypadku, kiedy dystrybucja ta sama w sobie stanowi oddzielną usługę różniącą się od towarów lub usług nabywanych z wykorzystaniem bonu.

2.17

Jako że państwa członkowskie same nie osiągną celu dotyczącego uproszczenia, modernizacji i ujednolicenia przepisów dotyczących podatku od wartości dodanej, mających zastosowanie w odniesieniu do bonów na towary lub usługi, Komisja zaproponowała omawianą dyrektywę na szczeblu UE, zgodnie z art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej.

3.1

EKES przyjmuje z zadowoleniem wysiłki Komisji na rzecz uproszczenia, modernizacji i ujednolicenia przepisów dotyczących podatku od wartości dodanej na rynku wewnętrznym. W obecnej sytuacji, kiedy państwa członkowskie same rozwiązują kwestie dotyczące opodatkowania bonów na towary lub usługi, dochodzi do podwójnego opodatkowania lub unikania zobowiązań podatkowych, co powoduje zakłócenia na rynku wewnętrznym.

3.2

EKES pozytywnie ocenia podejście Komisji do uzupełnienia dyrektywy o podatku od wartości dodanej w odniesieniu do postępowania z bonami. EKES wzywa jednak Komisję, aby w niedalekiej przyszłości zajęła się także dalszymi, bynajmniej nie małymi rynkami towarów i usług, takimi jak transport, inteligentne telefony komórkowe czy internet i sieci społecznościowe.

3.3

W ramach zmiany dyrektywy nie zajęto się kwestią kuponów, które są wykorzystywane w podobny sposób jak bony. W przypadku zmiany przepisów jedynie w odniesieniu do bonów można spodziewać się, że zwiększy się wykorzystywanie takich podobnych instrumentów, dla których jednak nie ma jasno określonych zasad. Dlatego też stosowne byłoby dodanie w dyrektywie pojęcia kuponu i ustalenie zasad postępowania z kuponami.

3.4

Zmiany dyrektywy dokonuje się przede wszystkim w związku ze wzrostem wykorzystywania bonów w dziedzinie telekomunikacji, które to bony stanowią większość na rynku. EKES zaleca Komisji dokładne uregulowanie korzystania z bonów na usługi telekomunikacyjne, gdyż nowoczesne technologie stwarzają szerokie możliwości ich zastosowania.

3.5

EKES popiera uzupełnienie dyrektywy w odniesieniu do podatku od wartości dodanej pobieranego w przypadku bonów. Zasady postępowania z transakcjami, w których wykorzystywane są bony, nie zostały określone ani w szóstej dyrektywie VAT (1) ani w dyrektywie w sprawie podatku VAT (2). W związku z tym powstają problemy, jeśli chodzi o podstawę opodatkowania oraz moment i miejsce realizacji transakcji. W przypadku transgranicznej dystrybucji bonów występowała niepewność dotycząca transakcji oraz pojawiały się problemy związane z interpretacją przepisów z punktu widzenia emitentów i dystrybutorów bonów.

3.6

Wspólne przepisy dotyczące VAT zostały przyjęte w 1977 r., a rynek wewnętrzny uległ licznym zmianom, które w miarę upływu czasu okazały się konieczne w związku z pojawieniem się nowych praktyk handlowych. Dlatego jest niezbędne, by przepisy dotyczące VAT były unowocześniane zgodnie ze zmianami sposobu działania poszczególnych podmiotów na rynku. Bony i ich opodatkowanie to jedna ze zmian, których nie przewidziano w przeszłości, dlatego teraz konieczne jest uwzględnienie jej w przepisach.

3.7

Wprowadzenie jasnych zasad umożliwi wyjaśnienie wielu kwestii, z którymi ma do czynienia Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wydał on szereg cząstkowych wytycznych dotyczących tych zagadnień, ale nie pozwoliło to na całościowe uregulowanie tej problematyki. Dlatego też EKES przyjmuje z zadowoleniem ustanowienie przepisów dotyczących podatku od wartości dodanej w przypadku bonów, co stwarza jasne warunki dla przedsiębiorstw i przeciwdziała zarówno podwójnemu opodatkowaniu, jak i brakowi opodatkowania.

3.8

EKES przyjmuje z zadowoleniem zdefiniowanie bonów jednego przeznaczenia, bonów różnego przeznaczenia oraz bonów upoważniających do zniżki, co oznacza ustanowienie w tej złożonej dziedzinie zasad, którym muszą się podporządkować uczestnicy rynku.

4.1

EKES przyjmuje z zadowoleniem rozgraniczenie usług płatniczych i bonów, jak również zawarte w art. 30a dyrektywy definicje bonu jednego przeznaczenia, bonu różnego przeznaczenia i bonu zniżkowego. Dzięki temu uzupełnieniu dyrektywy zdefiniowano poszczególne typy bonów.

4.2

Należy ustanowić maksymalny okres ważności bonu dla konsumenta. W przypadku bonów o nieokreślonym okresie ważności pojawią się problemy ze zwrotem podatku VAT w razie zmiany stawki podatkowej.

4.3

Uznanie w art. 30b dostawy bonu uprawniającego do otrzymania towarów lub usług oraz następującej po niej dostawy tych towarów lub świadczenia tych usług za pojedynczą transakcję jest korzystne i ułatwia wypełnienie obowiązku podatkowego. Należałoby także powiązać ten artykuł z art. 74c.

4.4

Art. 65, w którym określono powstanie obowiązku podatkowego i podstawę opodatkowania, znacznie ułatwi korzystanie z bonów jednego przeznaczenia.

4.5

Trzeba jasno określić sposób postępowania w odniesieniu do bonów jednego przeznaczenia. Bon jednego przeznaczenia podlega opodatkowaniu z chwilą jego sprzedaży. Jednak w przypadku gdy bon jednego przeznaczenia nie zostanie zrealizowany, zgodnie z decyzją Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, nie ma podstaw prawnych do pobrania podatku od emitenta bonu. Emitent bonu zapłacił już jednak podatek od wartości dodanej.

4.6

Trzeba bardziej jednoznacznie określić procedurę opodatkowania w przypadku zerowej lub ujemnej marży nałożonej przez dystrybutora bonów różnego przeznaczenia oraz w przypadku różnych podstaw opodatkowania lub zerowej stawki podatkowej w niektórych państwach członkowskich, jak ma to miejsce na przykład w odniesieniu do produktów farmaceutycznych.

4.7

Komisja ustala, że w zakresie, w jakim opodatkowane są towary lub usługi dostarczone przy realizacji bonu, podatnik jest uprawniony do odliczenia podatku VAT od wydatków poniesionych w związku z emisją bonu. Należy jasno stwierdzić, że ten podatek VAT podlega odliczeniu, nawet jeżeli towary lub usługi zostały dostarczone przez podmiot inny niż emitent bonu.

4.8

Zdaniem EKES-u mogą się pojawić problemy w związku z art. 74a ust. 1 i 2 – w przypadku bonów różnego przeznaczenia w kontekście transgranicznym mogą nastąpić komplikacje w zakresie wyliczania podstawy opodatkowania i nominalnej wartości transakcji z uwagi na różne stawki podatku od wartości dodanej w poszczególnych krajach, w których bony są wykorzystywane.

4.9

Problemem przy wprowadzaniu jednolitych przepisów podatkowych w odniesieniu do bonów są, zdaniem EKES-u, także przepisy przejściowe, zwłaszcza jeśli chodzi o okres ich obowiązywania, gdyż wiele bonów różnego przeznaczenia ma długi okres ważności.

4.10

Mogą pojawić się nadmierne obciążenia administracyjne w przypadku częściowej realizacji bonów w różnych państwach członkowskich. Przykładem może być wykorzystywanie części bonu na usługi telekomunikacyjne w różnych państwach członkowskich.

4.11

Liczne wątpliwości wiążą się także z kwestią bezpłatnego rozdawania bonów w ramach promocji towarów lub usług. W tym przypadku bony często nie są realizowane lub są realizowane bez wiedzy emitenta, co utrudnia ich opodatkowanie.

4.12

W chwili obecnej w licznych państwach członkowskich określone są limity, do których różnorakie bony promocyjne na towary lub usługi nie są opodatkowane. Ze względu na zróżnicowanie potencjału gospodarczego i wielkości rynków państw członkowskich limity te są bardzo różne. Zainteresowane państwa musiałyby znieść te odstępstwa, aby nie dochodziło do zakłóceń na rynku wewnętrznym. Zapobiegłoby to ewentualnym spekulacjom ze strony przedsiębiorstw chcących zoptymalizować swe zobowiązania podatkowe poprzez wydawanie i dystrybucję bonów promocyjnych w państwach, w których istniałyby limity zwolnienia takich bonów z opodatkowania. Limit ten mógłby zostać utrzymany, ale musiałby być taki sam dla wszystkich, przy czym prawdopodobnie musiałby dotyczyć tylko bonów, gdyż ogólny limit dla materiałów promocyjnych spowodowałby problemy.

4.13

EKES spodziewa się, że wprowadzenie jednolitych przepisów we wszystkich państwach członkowskich i zlikwidowanie możliwości unikania płacenia podatków zwiększy ściągalność podatku VAT od bonów, a w rezultacie także wpływy z podatków w poszczególnych państwach członkowskich, oraz wzmocni zakres, neutralność i przejrzystość tego rodzaju opodatkowania. Zmiana dyrektywy będzie więc miała wpływ na budżet Unii Europejskiej. Choć bardzo trudno ująć to w kategoriach ilościowych, EKES oczekuje zmiany pozytywnej.

4.14

W ostatnim okresie mamy do czynienia z rozkwitem stosowania bonów na towary lub usługi czy bonów zniżkowych. Stale pojawiają się nowe rodzaje bonów i sposoby ich wykorzystywania i trend ten z pewnością się utrzyma. Dlatego też trzeba spodziewać się, że konieczne będzie obejmowanie nowymi przepisami nowych typów bonów, których przeznaczenie nie będzie jasno określone.

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/31

1.1

Niniejsza opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES-u) została sporządzona w związku z wnioskiem dotyczącym dyrektywy Rady wprowadzającej mechanizm szybkiego reagowania (MSR) umożliwiający państwom członkowskim skuteczniejsze zwalczanie nadużyć związanych z podatkiem od wartości dodanej (VAT), przede wszystkim poprzez skrócenie czasu potrzebnego na przyznanie odstępstwa dotyczącego określenia podmiotów zobowiązanych do zapłaty podatku VAT. Środek ten eliminuje także niebezpieczeństwo podejmowania na szczeblu krajowym w celu zwalczania nadużyć związanych z podatkiem VAT środków nie mających podstawy prawnej w ustawodawstwie UE.

1.2

EKES popiera cel wniosku, a mianowicie zwiększenie skuteczności walki z nadużyciami podatkowymi, i uważa, że w obecnej sytuacji prawnej wniosek ten stanowi krok naprzód. Z drugiej strony jednak EKES wskazuje w niniejszej opinii na szereg niedociągnięć, jakie znaleźć można we wniosku oraz przedstawia swoje uwagi i alternatywne propozycje mogące przyczynić się w przyszłości do poprawy obecnego stanu.

1.3

Nadużycia związane z podatkiem VAT są niezwykle szkodliwą praktyką, która sprawia, że budżety państw członkowskich tracą znaczące sumy należnych przychodów, co niweczy ich wysiłki na rzecz konsolidacji finansów publicznych. Formy nadużyć związanych z podatkiem VAT zmieniają się stosunkowo szybko, dlatego też ustawodawstwo mające eliminować takie praktyki należy rozbudowywać w sposób możliwie efektywny.

1.4

EKES wyraża zadowolenie z faktu, że wniosek dotyczący dyrektywy umożliwia państwom członkowskim elastyczne reagowanie na nadużycia w konkretnym sektorze oraz prawie natychmiastowe wprowadzenie środków zapobiegających możliwej utracie wpływów podatkowych. Skrócenie czasu potrzebnego na przyznawanie odstępstw od wspólnego systemu podatku VAT przyczynia się do walki z nadużyciami podatkowymi oraz z uchylaniem się od płacenia podatków.

1.5

EKES ma pewne obawy odnoszące się do wprowadzenia odstępstwa od procedury sprawdzającej przewidzianej w art. 3 ust. 5 rozporządzenia (UE) nr 182/2011, zwłaszcza z uwagi na fakt, że proponowana procedura praktycznie nie pozwala na to by wniosek państwa członkowskiego o odstępstwo od wspólnego systemu podatku VAT został przedyskutowany przez ekspertów na posiedzeniu komitetu.

1.6

Gdy chodzi o potrzebę skutecznego zwalczania nadużyć związanych z podatkiem VAT, których formy zmieniają się stosunkowo szybko, przy opracowywaniu i poszukiwaniu dalszych skutecznych środków EKES proponuje także wykorzystanie specjalistycznej wiedzy technicznej ekspertów, których nie brakuje w zorganizowanym społeczeństwie obywatelskim. Potrzebne są spotkania grup ekspertów, na których można omówić zagadnienie w sposób możliwie jak najszerszy.

1.7

Ze względu na fakt, że nadużycia związane z podatkiem VAT są wyrafinowaną międzynarodową działalnością przestępczą szkodzącą finansom publicznym, EKES zwraca uwagę na potrzebę skutecznej współpracy organów podatkowych państw członkowskich zmierzającej do wyeliminowania tych praktyk. Dlatego też Komitet przyjąłby z zadowoleniem wzmożone wysiłki instytucji UE na rzecz zorganizowania działań wnoszących pozytywny wkład w tę współpracę.

2.1

W obecnym trudnym okresie, w którym wszystkie kraje Unii Europejskiej podejmują intensywne wysiłki, próbując dokonać konsolidacji finansów publicznych, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjmuje z zadowoleniem każdą inicjatywę mogącą wspomóc te wysiłki zarówno po stronie przychodów, jak i po stronie wydatków z budżetów publicznych. Przedstawiając wniosek dotyczący dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, Komisja Europejska dąży do poprawy skuteczności walki z nadużyciami podatkowymi oraz z uchylaniem się od płacenia podatków, wspomagając w ten sposób konsolidację po stronie przychodów.

2.2

Gospodarka unijna przechodzi przez najtrudniejszy okres od momentu powstania UE, zaś efektywne opodatkowanie jest obecnie szczególnie istotnym elementem wysiłków mających przyspieszyć konsolidację finansów publicznych państw członkowskich.

2.3

Według „Rocznej analizy wzrostu gospodarczego – rok 2012”, zdecydowana konsolidacja finansów publicznych powinna przynieść wyniki i ma kluczowe znaczenie dla odbudowy stabilności makrofinansowej będącej podstawą wzrostu i gwarancją przyszłości europejskiego modelu społecznego. Większa skuteczność ściągania podatków oraz zwalczania uchylania się od płacenia podatków przyczyni się do zwiększenia wpływów do budżetów publicznych kilku państw członkowskich. Pomocne w tym względzie może być także skuteczniejsze zastosowanie reguł odnoszących się do wszystkich rodzajów opodatkowania.

2.4

Zgodnie z załącznikiem IV do COM(2011) 815 final, koordynacja podatkowa, która odnosi się głównie do operacji transgranicznych, może także przyczynić się do sprawniejszego funkcjonowania jednolitego rynku UE. Twierdzenie to opiera się na założeniu, że większość istniejących jeszcze barier dla jednolitego rynku wynika z braku koordynacji polityki podatkowej. Wprowadzenie mechanizmu szybkiego reagowania mogłoby częściowo wyeliminować te różnice, jakkolwiek EKES wskazuje, że stosowanie MSR mogłoby także prowadzić do znaczących strat w zakresie dochodów z podatków w niektórych państwach członkowskich.

2.5

Jednym z głównych wyzwań związanych z opodatkowaniem, przed którym stoją obecnie państwa członkowskie UE, jest walka z nadużyciami podatkowymi oraz z uchylaniem się od płacenia podatków. Skuteczne środki zwalczania nadużyć podatkowych oraz zapobiegania uchylaniu się od płacenia podatków mogą poprawić ściągalność podatków i odegrać ważną rolę gdy chodzi o zwiększenie dochodów z podatków, zaś lepsza ściągalność podatku VAT jest jednym z możliwych środków konsolidacji fiskalnej.

2.6

Europol szacuje, że w latach 2008–2009 nadużycia związane z podatkiem VAT i uchylanie się od jego płacenia spowodowały, że do budżetów kilku państw członkowskich UE nie wpłynęło ok. 5 mld EUR. Zdaniem dyrektora Europolu Roba Wainwrighta „nadużycia związane z podatkiem VAT mające zorganizowany charakter pozostają istotną działalnością przestępczą w Europie. Powodują one znaczne uszczuplenie dochodów budżetu centralnego i zagrażają realizacji celu, którym jest uczynienie gospodarki europejskiej bardziej konkurencyjną i ekologiczną”.

2.7

W „Zielonej księdze w sprawie przyszłości podatku VAT” stwierdzono, że w 2006 r. ubytek podatku VAT w UE wynosił 12 % teoretycznych wpływów z podatku VAT, przy czym w kilku państwach członkowskich wskaźnik ten określono na poziomie ponad 20 %. Część tego ubytku jest wynikiem nadużyć dokonywanych przez podmioty wykorzystujące niedoskonałości obecnego systemu podatku VAT, a zwłaszcza zwolnienia z podatku VAT transgranicznych zakupów towarów i usług. Skuteczny mechanizm pozwalający na wyeliminowanie nadużyć podatkowych umożliwiłby zapobieganie ogromnym stratom dla gospodarki będącym wynikiem opisanych działań i przyczyniłby się do konsolidacji finansów publicznych.

2.8

Szczególne środki przyjęte na mocy art. 395a sprawią, że walka z nadużyciami związanymi z podatkiem VAT i z uchylaniem się od jego płacenia stanie się lepiej zorganizowana i skuteczna, ponieważ będą one uwzględniać specyfikę systemu i administracji podatku VAT kraju wnioskodawcy. Środki te pomogą stworzyć efektywny system poszukiwania i wykrywania nowych form nadużyć podatkowych i uchylania się od płacenia podatków. Zaniepokojenie może jednak budzić kwestia możliwej utraty ważnych kompetencji państw członkowskich w dziedzinie opodatkowania.

2.9

Na podstawie informacji zgromadzonych w procesie przyznawania odstępstw od dyrektywy w sprawie wspólnego systemu podatku VAT (dyrektywy) Komisja uzyska ważne informacje praktyczne oraz koncepcje „oddolne”, które pozwolą jej działać na rzecz dalszej poprawy dyrektywy. Informacje takie będą wykorzystywane w celu wyeliminowania słabych punktów i zdezaktualizowanych przepisów oraz uaktualnienia przestarzałych fragmentów dyrektywy.

3.1

Wniosek dotyczący dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej rozszerza uprawnienia Komisji w odniesieniu do przyznawania odstępstw w celu zapobiegania nadużyciom związanym z podatkiem VAT. Nadużycia te powodują wielkie straty dla budżetu oraz zakłócają konkurencję i funkcjonowanie jednolitego rynku. EKES przyjmuje z zadowoleniem wszelkie próby usprawnienia funkcjonowania jednolitego rynku oraz poprawy skuteczności walki z nadużyciami podatkowymi i z uchylaniem się od płacenia podatków.

3.2

EKES zauważa, że na podstawie drugiego akapitu art. 395 ust. 1 dyrektywy 2006/112/WE środki zmierzające do uproszczenia procedury poboru podatku VAT nie mogą wpływać, chyba że w nieznacznym stopniu, na ogólną kwotę wpływów z podatków państwa członkowskiego pobieranych na etapie ostatecznej konsumpcji. W kontekście wniosku EKES wyraża zaniepokojenie, że wpływ wniosków na całkowitą wysokość wpływów z podatków pobranych przez państwa członkowskie nie zostanie odpowiednio zbadany.

3.3

EKES przyjmuje z zadowoleniem konsekwencje wniosku dla długości procesu zatwierdzania szczególnych środków stosowanych przez państwa członkowskie w celu zwalczania nadużyć podatkowych i uchylania się od płacenia podatków, co zwiększy prawdopodobieństwo skuteczności tych działań.

3.4

Z uwagi na fakt, że nadużycia związane z podatkiem VAT mają miejsce przede wszystkim w handlu transgranicznym (tzw. oszustwa karuzelowe lub oszustwa z udziałem „znikającego” podmiotu gospodarczego), prawdopodobieństwo podjęcia skutecznych działań poprzez zastosowanie odstępstwa w pojedynczym państwie członkowskim jest bardzo ograniczone, tak więc potrzebna będzie dalsza koordynacja procedur przez władze podatkowe państw członkowskich.

3.5

EKES wskazuje także, iż uprawnienia, z jakich Komisja skorzystałaby na podstawie proponowanej dyrektywy, są wysoce wyspecjalizowane i złożone. Zauważa, że trzon grupy zajmującej się opracowywaniem przyszłych propozycji środków stosowanych na mocy procedury ustanowionej w nowo zaproponowanych artykułach dyrektywy powinny tworzyć osoby z fachową wiedzą, w szczególności zdobytą w praktyce. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie wydaje się być dobrym źródłem wspomnianych ekspertów-praktyków.

4.1

W obecnym kształcie wniosek zezwala jedynie na przyspieszone zatwierdzenie (w ciągu miesiąca) szczególnych środków stanowiących odstępstwo od dyrektywy 2006/112/WE w przypadkach, gdy państwo członkowskie wnioskuje o odstępstwo w odniesieniu do wyznaczenia odbiorcy jako osoby zobowiązanej do zapłaty podatku VAT z tytułu określonego rodzaju dostawy towarów i świadczenia usług, w drodze odstępstwa od art. 193 (który obecnie wydaje się być skutecznym instrumentem zwalczania nadużyć), natomiast w innych przypadkach wymagane jest jednomyślne porozumienie w Radzie, co może znacząco osłabić wysiłki na rzecz skutecznego zwalczania nadużyć związanych z podatkiem VAT. EKES wskazuje także, iż obecnie oszuści skutecznie współpracują ze sobą, stąd też wskazane jest, aby władze podatkowe i policja w niektórych państwach członkowskich były o tym informowane i uczestniczyły w procesie przyznawania odstępstw na podstawie proponowanych nowych artykułów dyrektywy. Dotyczy to zwłaszcza krajów, do których nielegalna działalność może się przenieść ze względu na przyznanie odstępstwa.

4.2

EKES proponuje ponadto, aby proces zatwierdzania przez komitet na podstawie art. 395b ust. 2 i 3 nie wykluczał możliwości wniesienia przez członka komitetu o zakończenie procedury pisemnej bez osiągnięcia rezultatu, głownie w celu zapewnienia skutecznej ochrony słusznych interesów członka, które mogłyby ucierpieć na skutek wniosku innego państwa członkowskiego o upoważnienie do wprowadzenia szczególnych środków. Innym sposobem na przezwyciężenie tego niedostatku byłoby wprowadzenie mechanizmu polegającego na dodatkowym zatwierdzeniu szczególnego środka przez Radę Ministrów, przy czym dany środek przestałby mieć zastosowanie w przypadku braku takiego zatwierdzenia.

4.3

Wprowadzając mechanizm MSR wniosek w sprawie dyrektywy skróci znacząco czas niezbędny na zatwierdzenie szczególnych środków zwalczania nadużyć podatkowych i uchylania się od płacenia podatków z ośmiu miesięcy, które mogły być uprzednio potrzebne na zgłoszenie pozytywnego wniosku Komisji i jego jednomyślne zatwierdzenie w Radzie, do jednego miesiąca, przy czym uprawnienia do zatwierdzania przekazuje się Komisji. EKES wyraża poparcie dla tego przyspieszenia procedur jako sposobu na poprawę skuteczności walki z nadużyciami podatkowymi. Państwa członkowskie musza jednak mieć w razie potrzeby możliwość przygotowania projektu wniosku o odstępstwo, omówionego uprzednio w komitecie doradczym, tak by uniknąć możliwego postępowania przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości.

4.4

EKES uważa, że „odpowiednie środki kontroli ze strony państw członkowskich” nie zostały określone dostatecznie jasno w projektowanym art. 395a ust. 1. Proponuje zatem, aby Rada usunęła tę rozbieżność, a także by rozszerzyła zakres tych środków, tak by objęły one także środki, o których mowa w projektowanym art. 395a ust. 1 lit b).

4.5

W przypadku gdy odstępstwo przyznane na podstawie procedury przewidzianej w art. 395 okazuje się, w okresie swojego obowiązywania, skuteczne w zwalczaniu nadużyć podatkowych i uchylania się od płacenia podatków, EKES proponuje wprowadzenie mechanizmu, który umożliwiłby zastosowanie tego środka – w ramach rozpowszechniania najlepszych rozwiązań – w innych państwach członkowskich poprzez uproszczoną procedurę zbliżoną do przedstawionej w omawianym wniosku.

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/34

1.1

EKES podziela zdanie Komisji, że szeroko zakrojony program reform finansowych poprzedzający „Pakiet na rzecz unii bankowej” ma zasadnicze znaczenie, lecz nie stanowi wystarczającej reakcji na kryzys; nie wystarcza również, by ustabilizować unię gospodarczą i walutową (UGW) (1), przywrócić zaufanie do euro i do przyszłości UE oraz poprawić zarządzanie i walczyć z rosnącym rozdrobnieniem rynków bankowych w Unii. Z tego względu EKES uważa za adekwatny pakiet środków ujętych w planie działania COM(2012) 510 oraz w dwóch aktach ustawodawczych COM(2012) 511 i COM(2012) 512, z których drugi również jest przedmiotem niniejszej opinii.

1.2

EKES gratuluje Komisji szeroko zakrojonych prac, które przeprowadziła, oraz popiera wystosowane przez nią wezwanie do przyjęcia wspomnianych środków przed końcem 2012 r. oraz ich odpowiedniego przygotowania ze względu na ich skutki dla banków i gospodarek narodowych. Nasze rządy muszą spojrzeć z szerszej perspektywy, tak by pogłębić i polepszyć integrację europejską, oddając swoje kompetencje i – poprzez stosowanie nadzoru o wysokiej jakości i lepszą integrację – wspierając ich stosowanie na rzecz faktycznych rządów europejskich, pożytecznych dla społeczeństwa i skutecznych z punktu widzenia gospodarki.

1.3

Pilność tych środków oraz ich niewystarczający charakter wynikają z tego, że koszty daleko przekroczyły 4,5 biliona euro pochodzące z pieniędzy podatników i przeznaczone na ratowanie banków w UE. Kryzys finansowy spowodował najgłębszą światową recesję od czasów „wielkiego kryzysu”, przede wszystkim w strefie euro, w której przywrócenie zaufania do waluty i do zarządzania instytucjami tej strefy staje się tym bardziej istotne i naglące. Nowe, bardziej rygorystyczne normy zapewnią bezpieczeństwo obywatelom i rynkom. Jednakże zakwestionowanie norm aktualnie obowiązujących, niedopracowanie nowych i opóźnienie ich wejścia w życie mogą spowodować jeszcze większą niepewność. Z tego względu terminy dostosowania instytucji stanowiących podstawę funkcjonowania euro powinny być krótsze, a przy tym rygorystycznie przestrzegane.

1.4

EKES wzywa w szczególności do szybkiego zawarcia porozumienia dotyczącego wejścia w życie jednolitego mechanizmu nadzorczego. Oznacza to rozpoczęcie ujednolicania – bez ustanawiania w tej chwili celów, których realizacji nie można być pewnym – już w roku 2013, gdyż punktem wyjścia i zasadniczym celem jest ratowanie euro przy redukcji do minimum ponoszonych przez podatników kosztów ewentualnej restrukturyzacji lub likwidacji banków dzięki uprzedniemu zapewnieniu wystarczających środków i pokryciu kosztów operacji przez akcjonariuszy i wierzycieli.

1.5

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że EBC od początku wspiera rada nadzorcza, której zadaniem jest uniknięcie potencjalnych konfliktów interesów z działalnością EBC na rynku pieniężnym.

1.6

EKES popiera przejęcie przez EBC odpowiedzialności za nadzór nad wszystkimi bankami uczestniczącymi w unii bankowej, niezależnie od ich wielkości, oraz za analizę skonsolidowanych sprawozdań finansowych dotyczących transakcji transgranicznych, a także za zastosowanie do tych banków jednolitego zbioru przepisów. Wyraża również swoje zadowolenie z tego, że EBC powierzone zostaną funkcje oraz kompetencje i środki niezbędne do zapewnienia skutecznego wykrywania ryzyka zagrażającego prawidłowemu funkcjonowaniu banków, a także że będzie on w stanie zażądać od banków podjęcia koniecznych działań naprawczych, przy aktywnym zaangażowaniu krajowych organów nadzoru w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. Jest również właściwe, by te organy nadal były odpowiedzialne za ochronę konsumentów, choć wniosek Komisji nie precyzuje sposobu, w jaki należy rozwiązywać ewentualne konflikty interesów między nadzorem ostrożnościowym na poziomie europejskim a kompetencjami przyznanymi organom krajowym.

1.7

W odniesieniu do polityk makroostrożnościowych EKES popiera zwiększenie roli Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ESRB) i EBC w ramach lepiej zintegrowanego systemu finansowego i wzywa Komisję do lepszego określenia wzajemnych relacji między organami krajowymi a EBC.

1.8

EKES z zadowoleniem przyjmuje cel polegający na promowaniu uczestnictwa państw nienależących do strefy euro, które przyjmą klauzulę opt in, na prawach takich samych jak prawa państw strefy euro, dzięki łatwiejszym i bardziej atrakcyjnym procedurom uczestnictwa z poszanowaniem postanowień TFUE.

1.9

EKES uważa za niezbędne wypracowanie dobrych stosunków między Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego (EUNB) a EBC, wiedząc, że w fazie początkowej pewne ich funkcje będą się powielać. Co się tyczy podejmowania decyzji, należy rozważyć i przeanalizować przegląd systemów głosowania za pomocą zmian w regulaminie EUNB oraz przekazanie większych uprawnień decyzyjnych niezależnemu zespołowi, by zrównoważyć interesy państw członkowskich niebiorących udziału w jednolitym mechanizmie nadzorczym (zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej w sprawie zakończenia prac nad unią gospodarczą i walutową (UGW) przyjętymi w dniu 18 października 2012 r.) związane z usługami bankowymi na rynku wewnętrznym oraz uniknąć ryzyka sparaliżowania integracji strefy euro przez mniejszości blokujące. Istotne jest uniknięcie dwuwarstwowego rynku usług finansowych, co skłoniło EKES do podniesienia tej kwestii.

1.10

EBC, Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) i nowe europejskie organy nadzoru finansowego, w tym niezależny zespół, powinny włączyć w prowadzone przez siebie prace organizacje społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności organizacje konsumentów i związki zawodowe (2), zachowując zarazem wysoki stopień niezależności i przejrzystości i nie poddając się naciskom politycznym.

1.11

Tempo przekazywania nadzoru nad instytucjami kredytowymi Europejskiemu Urzędowi Nadzoru Bankowego (EUNB) i wprowadzenie stosownych zmian w tym urzędzie, którego rola ma polegać przede wszystkim na zapewnianiu spójności i harmonizacji uregulowań i norm technicznych, co umożliwi ich rozszerzenie na całą UE, są elementami równie istotnymi jak bardziej rygorystyczne wymogi ostrożnościowe dotyczące banków (3), środki służące wzmocnieniu i usprawnieniu wspólnego systemu ochrony depozytów (4) i zintegrowane zarządzanie bankami w sytuacji kryzysowej z wykorzystaniem instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do banków (5), mające na celu wzmocnienie tego sektora w Europie i uniknięcie w przyszłości niekorzystnych skutków związanych z kontaktami z innymi rynkami, szczególnie wywołanych przyzwoleniem na większe ryzyko ze strony klientów banków inwestycyjnych. EKES wzywa Komisję do ustalenia konkretnych terminów i celów dotyczących tego jednolitego zbioru przepisów.

1.12

EKES wzywa Komisję do przedstawienia harmonogramu prac i szczegółowych informacji dotyczących jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (6), a także innych istotnych celów, które należy ustalić, takich jak na przykład kwestia zarządzania sytuacjami kryzysowymi w ramach wspólnych działań nadzorczych. W ten sposób unia bankowa zyskałaby na wiarygodności i przekształciła się we wspólną podstawę jednolitego rynku. Tym samym można by było uniknąć transgranicznych szkód systemowych powodowanych przez upadłość stosunkowo małych banków i załamań zaufania owocujących przeniesieniem środków do innego państwa i osłabieniem krajowego systemu bankowego w którymkolwiek z państw. Mamy nadzieję, że w przyszłości jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji będzie w stanie realizować dalsze zadania koordynacyjne w ramach zarządzania w sytuacjach kryzysowych. Jednak nadzór oraz restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja powinny być ze sobą ściśle powiązane, by uniknąć ewentualnych decyzji o likwidacji banku na poziomie europejskim, które mogłyby pociągnąć za sobą konieczność spłacenia depozytów przez jedno państwo członkowskie.

1.13

EKES wzywa pozostałe instytucje UE do realizacji zasad, które leżą u podstaw prawa wtórnego i pozostałego dorobku prawnego na bazie prawa, a nie władzy. Zgodność z tymi zasadami jest jeszcze bardziej konieczna w strefie euro, by unia fiskalna dzięki wspólnym mechanizmom emisji instrumentów dłużnych oraz transferów fiskalnych mogła wspierać unię bankową w radzeniu sobie z cyklami generującymi wstrząsy o charakterze asymetrycznym, jak te z ostatnich lat, silniej odczuwane przez państwa należące do strefy euro. Finansowanie jednolitego mechanizmu nadzorczego może odbywać się dzięki pobieranym od banków opłatom za nadzór, których wysokość powinna być uzależniona od profilu ryzyka nadzorowanych jednostek. EKES jest zdania, że Komisja powinna opracować zieloną lub białą księgę na temat sposobów zharmonizowanego finansowania unii bankowej, by być w stanie podjąć decyzje dotyczące opłat i podatków nakładanych na działalność finansową i bankową. Są one niezbędne, lecz w chwili obecnej stanowią przyczynę rozdrobnienia rynku.

1.14

Unia bankowa stanowi pierwszy krok ku temu, by w strefie euro i całej UE zadziałało pozytywne sprzężenie zwrotne umożliwiające przezwyciężenie wad projektu i powrót jednolitego rynku na drogę konkurencyjności, tak by możliwe było osiągnięcie celów określonych w strategii „Europa 2020”. W ten sposób – jak wskazują najnowsze raporty MFW – możliwe będzie zatamowanie fali innowacji finansowych wywołanej, w następstwie pakietu Bazylea III, przez równoległy system bankowy (ang. shadow banking). EKES zwraca się do Komisji o jak najszybszy przegląd nowych modeli banków inwestycyjnych i komercyjnych, gdyż w wielu państwach równoległy system bankowy nabiera większego znaczenia niż system tradycyjny i uregulowany.

1.15

EKES zaleca Komisji i współustawodawcom europejskim przekształcenie tego projektu w narzędzie integracji finansowej i włączenia cyfrowego. Osoby zarządzające jednolitym mechanizmem nadzorczym muszą działać odpowiedzialnie i podlegać demokratycznej kontroli oraz stawać przed Parlamentem Europejskim w regularnych odstępach czasu lub na wezwanie, by zdać sprawę ze swoich decyzji. Wpłynęłoby to na zwiększenie politycznej zauważalności tych kwestii i poparcia instytucji europejskich przez obywateli.

1.16

Unia bankowa powinna nie tylko skupić się na strefie euro i Unii jako całości, ale także propagować swoje cele w zakresie współpracy i konkurencyjności, zwłaszcza na obszarach, na których euro wywiera duży wpływ zewnętrzny, oraz w innych częściach świata.

2.1

Dnia 1 stycznia 2011 r. rozpoczął funkcjonowanie urząd nadzoru bankowego utworzony na mocy rozporządzenia (UE) nr 1093/2010 na podstawie zaleceń zebranych w raporcie grupy de Larosière'a; ma on na celu przeprowadzenie reformy struktury nadzorczej i stworzenie ogólnoeuropejskiego systemu, w którego skład wejdą trzy urzędy (odpowiedzialne za bankowość, rynki giełdowe oraz ubezpieczenia i fundusze emerytalne), a także Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS).

2.2

Równolegle od lipca 2010 r. zwiększono ochronę konsumentów i podwyższono zaufanie do usług finansowych dzięki systemom gwarantowania depozytów (MEMO/10/318), rekompensat dla inwestorów (MEMO/10/319) lub ubezpieczycieli (MEMO/10/320); jeszcze 6 czerwca 2012 r. Komisja zapowiedziała wprowadzenie nowych środków zarządzania w sytuacji kryzysu, by w przyszłości uniknąć operacji ratowania banków. W swoim komunikacie z dnia 4 marca 2009 r. zatytułowanym „Realizacja europejskiego planu naprawy” Komisja zaproponowała te ramy nadzoru, a następnie w komunikacie z dnia 27 maja 2009 r. zatytułowanym „Europejski nadzór finansowy” przedstawiła więcej szczegółów na temat ich możliwej struktury. Obydwie propozycje zostały zatwierdzone 19 czerwca 2009 r. przez Radę Europejską, której zdaniem system ten powinien mieć na celu zwiększenie jakości i spójności nadzoru krajowego, wzmocnienie nadzoru nad grupami transgranicznymi oraz opracowanie jednolitego zbioru przepisów obowiązującego wszystkie instytucje finansowe na rynku wewnętrznym. Rada Europejska zaznaczyła, że europejskie organy nadzoru powinny również posiadać uprawnienia nadzorcze w stosunku do agencji ratingowych (w tym celu zmieniono rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 rozporządzeniem (UE) nr 513/2011).

2.3

Aby zakończyć ten trudny proces regulacyjny, w komunikacie zatytułowanym „Plan działania na rzecz unii bankowej” Komisja proponuje ustanowienie wobec wszystkich banków i innych jednostek finansowych w całej UE filarów wspólnej ostrożnościowej regulacji o wysokim poziomie, która zunifikowałaby mechanizmy nadzoru, restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz gwarantowania depozytów w ramach wspólnego zbioru przepisów.

2.4

W tym celu Komisja wzywa do zawarcia – do końca roku 2012 – porozumienia dotyczącego pięciu głównych działań. Trzy z nich są przedmiotem projektowanych aktów ustawodawczych, w odniesieniu do których EKES wydał już opinię lub jest w trakcie jej opracowywania: zagwarantowanie stosowania wymogów kapitałowych wobec banków („CRD4”) (7), dyrektywa w sprawie systemów gwarantowania depozytów i dyrektywa w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych. Niniejsza opinia, prócz planu działania, dotyczy dwóch kolejnych projektów aktów ustawodawczych: nowego rozporządzenia mającego powierzyć EBC funkcje w zakresie nadzoru ostrożnościowego nad bankami oraz zmiany rozporządzenia (UE) nr 1093/2010 w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru, niezbędnej do lepszej koordynacji działań między tym urzędem a przyszłym jedynym organem nadzoru oraz do lepszego wyważenia decyzji podejmowanych przez państwa uczestniczące w jednolitym mechanizmie nadzorczym i te państwa, które w nim nie uczestniczą, mając na względzie zachowanie integralności jednolitego rynku. Prócz tych pięciu działań Komisja zapowiedziała utworzenie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz koordynację narzędzi restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

2.5

Omawiany plan działania został sporządzony w momencie, gdy model integracji finansowej oparty na euro wyczerpał swoje możliwości w obliczu kryzysu, który rozpoczął się w roku 2007. Osiągnięcia w zakresie szybkiej integracji rynków akcji i obligacji w Europie znalazły stopniowo swoje przełożenie w sektorze bankowym, w większym stopniu na rynkach hurtowych (usług międzybankowych, papierów wartościowych itp.) niż na detalicznych rynkach pożyczek i depozytów bankowych. Jednak w dobie kryzysu detaliści ucierpieli ze względu na najnowszą tendencję do rozdrobnienia i związaną z nią ponowną nacjonalizację hurtowników, do której zachęca nadal jeszcze krajowy charakter organów nadzorczych, ram restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz gwarancji depozytów (8). Szczególnie szybko postępuje ponowna nacjonalizacja rynków papierów dłużnych.

2.6

W strefie euro dostosowania i plany oszczędnościowe związane z kryzysem, który pociągnął za sobą obniżkę PKB i zatrudnienia, są o wiele bardziej znaczące. Przewodniczący Komisji poinformował europejskich przywódców 23 października 2011 r., że w latach 2007–2010 z powodu kryzysu UE wzrost gospodarczy był niższy od normalnego o 2 biliony euro (9).

2.7

Według MFW do końca roku 2010 USA i siedmiu państwom europejskim udało się odzyskać prawie trzecią część kosztów publicznych ratowania banków poniesionych od początku kryzysu (1,8 z 5,2 bilionów dolarów). Pozostała część może zostać w najbliższych latach odzyskana niemal w całości z pomocą podatków lub innych inicjatyw, o ile nie uniemożliwi tego recesja wywołana nowym kryzysem w bankowości spowodowanym przez zadłużenie.

2.8

W planie działania określono konkretny termin wejścia w życie nadzoru nad strefą euro (10), ale nie całości jednolitych mechanizmów nadzorczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, choć Komisja uznaje pierwszy z nich za szczególnie ważny dla ustabilizowania sytuacji, a jego działanie jest warunkiem bezpośredniego dokapitalizowywania banków z europejskiego mechanizmu stabilności.

2.9

Wreszcie aby zakończyć proces tworzenia unii bankowej, konieczne jest przyspieszenie i wzmocnienie realizacji inicjatyw Komisji: regulacji równoległego systemu bankowego (IP/12/253); zwiększenia wiarygodności ratingu (IP/11/1355); uściślenia norm dotyczących funduszy hedgingowych (IP/09/669), krótkiej sprzedaży (IP/10/1126) i instrumentów pochodnych (IP/10/1125); wstrzymania nieodpowiedzialnych praktyk dotyczących wynagrodzeń w bankowości (IP/09/1120); oraz reformy sektorów audytu (IP/11/1480) i księgowości (IP/11/1238). Konieczne jest również zwrócenie uwagi na zalecenia EKES-u dotyczące likwidacji rajów podatkowych (11).

3.1

Wysokie koszty kryzysu w UE (12) pogłębiły jeszcze nierówności i asymetrie między różnymi podmiotami; zmniejszyła się skuteczność polityk tak istotnych – i mających oparcie w odpowiednich traktatach – jak polityka pieniężna, handlowa, spójności i zrównoważonego rozwoju, a co za tym idzie, nastąpiło rozdrobnienie rynków finansowych i bankowych, a osiągnięcie celów strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz lepszego zarządzania gospodarką (13) oddaliło się w czasie. Niewielu państwom udało się zmniejszyć obciążenia z tytułu odsetek, za to te, w których kryzys finansowy i zadłużenie osiągnęły wyższy poziom, znalazły się w sytuacji bardzo znacznego wzrostu wydatków publicznych z tytułu odsetek, w związku z czym były zmuszone do obniżenia wynagrodzeń w sektorze publicznym, rent i emerytur, wydatków na edukację i ochronę zdrowia oraz inwestycji w infrastrukturę techniczną i socjalną (14).

3.2

Niezbędne usprawnienie procedur demokratycznych musi być zgodne z celem unii bankowej, czyli ułatwiać pośrednictwo między oszczędnościami a inwestycjami, co jest podstawową funkcją banków, z którą wiąże się kontrola skuteczności technicznej i właściwego rozdziału zasobów, co ze swojej strony stanowi wkład w realizację zasad prawa UE i wpływa na swobody oraz interesy wszystkich obywateli.

3.3

Choć od początku kryzysu przedsięwzięto liczne środki mające na celu uniknięcie tego, by spadek zaufania do instytucji finansowych wpłynął na dług publiczny w państwach strefy euro, to błędne koło nie zostało jeszcze przerwane. Dlatego też, aby instytucje finansowe ponownie zaczęły spełniać swoją funkcję pośrednika między oszczędnościami a inwestycjami, teoria ekonomiczna zaleca zastosowanie pozytywnych (zamiast negatywnych) polityk redystrybucji, takich jak wspólne mechanizmy emisji instrumentów dłużnych oraz transferów fiskalnych w celu radzenia sobie z cyklami generującymi wstrząsy o charakterze asymetrycznym (15).

3.4

Zadania polegające na propagowaniu przejrzystości i obniżeniu ryzyka w ramach światowego systemu finansowego – zgodnie z najnowszymi raportami MFW i Banku Światowego – są w dużym stopniu zgodne z polityką integracji finansowej i włączenia cyfrowego oraz ochrony praw konsumentów rozpoczętą przez UE i wzmocnioną dzięki strategii „Europa 2020”.

3.5

Podsumowując, wzmocnienie demokratycznej kontroli powinno pomóc nie tylko w osiąganiu zgodności z traktatami i zasadami prawa, lecz także w dostosowaniu unii bankowej do zasad strategii „Europa 2020”, stanowiącej podstawę przyszłości naszego projektu politycznego.

4.1

EKES uważa plan działania przedstawiony przez Komisję za wartościowy wkład w europejski system rządów i uznaje potrzebę oraz pilność przyjęcia dwóch nowych aktów ustawodawczych, a także podjęcia innych zapowiedzianych działań; są one niezbędne do przezwyciężenia braku zaufania do euro i przyszłości UE w ogóle.

4.2

Zasadniczym celem jednolitego mechanizmu nadzorczego powinno być ustanowienie scentralizowanego nadzoru nad podmiotami bankowymi, skuteczniejszego niż dotychczasowe zarządzanie przez sieć organów krajowych; ponadto jego funkcjonowanie powinno być dostosowane do działania mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, by w ten sposób uniknąć wpływu kryteriów politycznych na decyzję o likwidacji banku.

4.3

Istnieje wiele powodów, dla których EBC jest najwłaściwszym organem dla prowadzenia scentralizowanego nadzoru; najważniejsze z nich to istniejąca sieć, niezależność tego organu oraz to, że nadzór ten został przewidziany w TFUE, dzięki czemu nie jest konieczna zmiana Traktatu, by osiągnąć wysokiej jakości nadzór.

4.4

EKES popiera tezę, że walka z praniem pieniędzy i terroryzmem, zgodnie z dyrektywą 2005/60/WE (16), oraz nadzór nad instytucjami kredytowymi z państw trzecich powinny pozostać w gestii krajowych organów nadzoru. Apeluje jednak, by państwa, które z różnych powodów nie przestrzegają w pełni przepisów tej dyrektywy, zostały wykluczone z jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Ponadto, aby ułatwić scentralizowany nadzór, należałoby jak najszybciej dostosować statuty centralnych banków krajowych, których dotyczy reforma, by zagwarantować niezakłócony przepływ informacji.

4.5

Jeśli chodzi o nowo tworzone organy, trzeba przyjąć zasady głosowania wykluczające z głosowania członków, w przypadku których może dojść do konfliktu interesów. Niezależność i odpowiedzialność osób zajmujących wysokie stanowiska należy uzupełnić poprzez określenie kar na wypadek niewypełnienia przez nie obowiązków, z uwagi na szkody wynikające z takiego niewypełnienia obowiązków nie tylko dla banków i właściwego funkcjonowania systemu finansowego, a także dla gospodarki, biznesu i osób fizycznych.

4.6

Branża finansowa zareagowała na nowe ramy prawne, konfigurując innowacyjne produkty, które są w stanie obejść niektóre nowe uregulowania. W swoich ostatnich sprawozdaniach MFW ostrzega przed nową falą innowacji finansowych, w niektórych przypadkach podobnych do tych, które stały się przyczyną obecnego kryzysu; ze względu na to w kosztach scentralizowanego nadzoru należy uwzględnić profil ryzyka poszczególnych podmiotów, by nie obciążać niepotrzebnie tych spośród nich, które nie stosują wspomnianych praktyk.

4.7

EKES ostrzega zatem przed bardzo realnym zagrożeniem, jakim jest ekspansja w Unii równoległego systemu bankowego, który zakłóca funkcje systemu finansowego oraz sprzeciwia się zasadom, wartościom i prawom europejskiego społeczeństwa.

4.8

Aby lepiej wykorzystać swoje możliwości, nowa europejska unia bankowa powinna jak najściślej współpracować z innymi już istniejącymi uniami, by wykorzystać potencjał swoich instytucji finansowych, przede wszystkim najbardziej zglobalizowanych, a zwłaszcza na obszarach najbliższych strefie euro i już z nią powiązanych lub od niej zależnych (bezpośrednio lub pośrednio, euro jest walutą w ponad 50 krajach).

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/39

1.1

EKES popiera zieloną księgę, którą uważa za krok we właściwym kierunku.

1.2

Chociaż niewątpliwie niezbędna jest płynność systemu finansowego, który przed kryzysem finansowym w dużej mierze zależał od równoległego systemu bankowego, doświadczenia związane z kryzysem pokazują, że w procesie regulacyjnym należy położyć nacisk na konieczność stabilności systemu finansowego.

1.3

Chociaż przepisy tego nie przewidują, w praktyce rządy, banki centralne i publiczne instytucje gwarantowania depozytów musiały stawić czoła stratom spowodowanym przez równoległy system bankowy (shadow banks – SB).

1.4

Jednym z głównych celów zielonej księgi powinno być uniknięcie ryzyka arbitrażu regulacyjnego.

1.5

Wczesne umowy bazylejskie stanowiły motor rozwoju równoległego systemu bankowego, gdyż bilanse banków zostały rygorystycznie uregulowane, a działalność pozabilansowa nie była kontrolowana. Zdaniem EKES-u późniejsze umowy bazylejskie, przetransponowane do prawa unijnego w ramach dyrektyw CRD III i CRD IV zlikwidują te luki. W rzeczywistości niedopuszczalna jest działalność „równoległa”, w związku z czym równoległy system bankowy powinien podlegać tym samym wymogom regulacyjnym i ostrożnościowym co cały system finansowy.

1.6

Celem nowych przepisów powinien być również wysoki poziom ochrony konsumentów europejskich.

1.7

EKES podkreśla znaczenie koordynacji kompleksowego nadzoru i wymiany informacji.

1.8

Wszystkie formy systemu finansowego powinny służyć gospodarce realnej, a nie spekulacji.

1.9

EKES podkreśla zasadnicze znaczenie systemu finansowego dla inwestycji, tworzenia miejsc pracy i dobrobytu społecznego.

1.10

Nowa regulacja rynków finansowych ma fundamentalne znaczenie dla przywrócenia zrównoważonej gospodarki.

—

dwóch rodzajów działalności:

—

pięciu rodzajów podmiotów:

—

współpracy między zwykłymi bankami a podmiotami związanymi z równoległym systemem bankowym (przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego – BCBS);

—

ryzyka systemowego funduszy rynku pieniężnego (przez Międzynarodową Organizację Komisji Papierów Wartościowych – IOSCO);

—

wymogów dotyczących sekurytyzacji (IOSCO i BCBS);

—

pozostałych podmiotów związanych z równoległym systemem bankowym (FSB) oraz

—

pożyczek papierów wartościowych i „transakcji repo” (FSB).

3.1

EKES uważa, że zielona księga jest istotnym krokiem we właściwym kierunku i że przedstawiono w niej odpowiednią analizę problemów związanych z równoległym systemem bankowym.

3.2

Tradycyjnie banki finansowały swoją działalność z kapitału własnego i depozytów komercyjnych. Aby zwiększyć zdolność udzielania pożyczek, standardową praktyką stała się sekurytyzacja portfela kredytów. Sekurytyzacja jest niewątpliwie pożyteczna, jednak nadużywano jej w okresie bezpośrednio poprzedzającym kryzys, gdyż portfele kredytów były niskiej jakości (sub-prime), a papiery wartościowe poddawane były wielokrotnemu recyklingowi (instrumenty pochodne), by nadmuchać zyski banków. Obroty banków zależą od wielkości dźwigni finansowej stosowanej do aktywów danego banku. Umowy bazylejskie regulowały dźwignie w bilansie, natomiast dźwignia pozabilansowa pozostała nieuregulowana i była wykorzystywana na bardzo szeroką skalę. Nadużywanie kredytów subprime oraz nadmierne lewarowanie odbywały się w ramach równoległego systemu bankowego. Ponadto podstawowa działalność banków – transformacja terminów zapadalności, czyli przekształcanie aktywów o krótszym terminie zapadalności w kredyty długoterminowe, stała się zbyt ryzykowna, gdyż banki zaczęły zbytnio polegać na krótkoterminowym finansowaniu międzybankowym. To uzależnienie wywołało kryzys płynności, gdy załamał się rynek instrumentów pochodnych. Nie jest więc niespodzianką, że nowe umowy bazylejskie uregulują instrumenty pochodne, kwestię dźwigni i płynności.

3.3

Wskutek deregulacji sektor bankowy uległ głębokim przeobrażeniom. Z powodu kryzysu tradycyjna bankowość komercyjna, która przez dziesięciolecia przyczyniała się do dobrobytu i podnoszenia poziomu życia obywateli, została w mniejszym lub w większym stopniu osłabiona. Usuwając największe nieprawidłowości równoległego systemu bankowego, organy regulacyjne powinny obecnie położyć nacisk na konieczność ustabilizowania systemu finansowego.

3.4

Podobnie jak banki tradycyjne, równoległy system bankowy prowadził działalność w zakresie transformacji, zapadalności i płynności kredytu. Chociaż, w przeciwieństwie do nich, formalnie nie ma dostępu do instytucji ostatniej instancji pożyczających pieniądze (czyli banków centralnych), w praktyce – jak pokazały niedawne doświadczenia – instytucje publiczne musiały pokryć za pomocą różnych mechanizmów straty spowodowane przez równoległy system bankowy. Poszkodowanym był natomiast podatnik.

3.5

Równoległy system bankowy nie podlegał tym samym normom ostrożnościowym co banki tradycyjne. Niemniej pod wieloma względami przypomina on banki tradycyjne, zaś większość podmiotów należących do równoległego systemu bankowego była kontrolowana przez banki tradycyjne. Jednym z głównych celów zielonej księgi powinno być uniknięcie ryzyka arbitrażu regulacyjnego.

3.6

W sprawozdaniu FSB słusznie skoncentrowano się na roli, jaką nadzór makroostrożnościowy może odgrywać w wykrywaniu akumulacji ryzyka systemowego. Istotne jest ścisłe monitorowanie wzajemnych powiązań i kanałów, za pośrednictwem których ryzyko może zostać przeniesione z równoległego systemu bankowego do sektora regulowanego. EKES uważa, że należy wziąć pod uwagę następujące rozróżnienie:

Niedopuszczalna jest działalność „równoległa”, w związku z czym system ten – w takim zakresie, w jakim nowe uregulowania umożliwiają jego istnienie – powinien podlegać tym samym wymogom regulacyjnym i ostrożnościowym co cały system finansowy. Już wprowadzone lub właśnie opracowywane reformy – CRD III, CRD IV, Solvencia II i Bazylea III – powinny przyczynić się do osiągnięcia tego celu.

3.7

EKES uważa, że regulacja równoległego systemu bankowego powinna mieć również na celu ochronę konsumentów europejskich poprzez zapewnienie przejrzystości oferowanych produktów. Klienci mają prawo do bezstronnego i rzetelnego doradztwa. Komitet poparł już utworzenie europejskiej agencji ds. ochrony klientów usług finansowych, podobnej do Urzędu Finansowej Ochrony Konsumentów (Bureau of Consumer Financial Protection) powołanego na mocy ustawy Dodda-Franka (1) w celu zwiększenia ochrony konsumentów, poprawy przejrzystości i skuteczniejszego rozpatrywania skarg.

3.8

Z drugiej strony EKES poparł również ochronę osób zgłaszających zachowania nieetyczne i zachęcanie ich, by przyczyniły się one do uzdrowienia systemu finansowego poprzez zastosowanie rozwiązań prawnych gwarantujących im nietykalność, gdy informują one władze o popełnieniu bezprawnych czynów.

3.9

Konieczne jest kompleksowe podejście do problemów równoległego systemu bankowego oraz zaproponowanie rozwiązań politycznych. Trzeba zwrócić szczególną uwagę na koordynację kompleksowego nadzoru i wymianę informacji. W każdym razie brak porozumienia na szczeblu międzynarodowym nie powinien być przeszkodą w ustanowieniu przez UE odpowiednich środków legislacyjnych.

3.10

Poważny kryzys finansowy uczy, że wszelkie formy systemu finansowego powinny służyć gospodarce realnej. Porzucenie tradycyjnych zasad, które przez dziesięciolecia regulowały działalność bankową, doprowadziło do gwałtownego rozwoju produktów spekulacyjnych, co wpłynęło bardzo negatywnie na gospodarkę.

3.11

Z historycznego punktu widzenia banki i wszystkie instytucje finansowe regulowane przez państwo pełnią istotną funkcję w gospodarce, gdyż są depozytariuszami i podmiotami przekazującymi oszczędności obywateli i przedsiębiorstw do finansowania inwestycji oraz tworzenia miejsc pracy i – krótko mówiąc – dobrobytu społecznego. Funkcja ta nie zawsze miała pierwszoplanowe znaczenie w latach poprzedzających kryzys.

3.12

EKES proponuje, by celem zielonej księgi była odpowiedzialność społeczna sektora finansowego oraz „dopilnowanie, by wszystkie rodzaje działalności finansowej przyczyniały się do wzrostu gospodarczego”. Nowa regulacja rynków finansowych ma zasadnicze znaczenie dla przywrócenia zrównoważonej gospodarki.

3.13

Biorąc pod uwagę przepisy, które weszły w życie w ciągu ostatnich lat lub też obecnie wchodzą w życie, EKES przypomina cel dobrego stanowienia prawa z zastosowaniem podejścia opartego na uproszczeniu i jasności. Trzeba uniknąć dublowania zadań i pojawiania się zakłóceń, które mogą doprowadzić do niepewności prawnej i do możliwości arbitrażu.

3.14

Strukturom stworzonym w celu nadzoru ostrożnościowego – przede wszystkim Europejskiej Radzie ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) – należy powierzyć monitorowanie zmian systemu finansowego, a zwłaszcza działalności równoległego systemu bankowego, tak by wykryć pojawiające się ryzyko systemowe i zaproponować środki, które je złagodzą.

3.15

EKES podkreśla, że Unia Europejska musi wnieść wkład do prac FSB w dziedzinie równoległego systemu bankowego i skoordynować z nią swe inicjatywy w celu zapewnienia spójności zarówno pod względem ich treści, jak i harmonogramu realizacji.

3.16

EKES powinien podkreślić, że regulacyjne normy ostrożnościowe i nadzór muszą zapobiegać nieuczciwej konkurencji w systemie finansowym.

a)

Czy zgadzają się Państwo z proponowaną definicją równoległego systemu bankowego?

Tak. Dzięki szerokiemu sformułowaniu definicja obejmuje cały zestaw podmiotów i działań finansowych charakteryzujących równoległy system bankowy. W każdym razie brak ogólnie ustalonej definicji nie powinien stanowić przeszkody w działalności regulacyjnej i nadzorze ze strony odpowiednich organów.

b)

Czy zgadzają się Państwo ze wstępnym wykazem rodzajów podmiotów i działalności związanych z równoległym systemem bankowym? Czy należy przeanalizować więcej rodzajów podmiotów lub działalności? Jeżeli tak, to jakich?

a)

Czy zgadzają się Państwo, że równoległy system bankowy może mieć pozytywny wpływ na system finansowy? Czy istnieją inne korzystne aspekty tej działalności, które powinny być zachowane i wspierane w przyszłości?

Równoległy system bankowy przyczynił się do wzrostu znaczenia aspektu finansowego gospodarki i do bańki na rynku nieruchomości, które od 2007 r. wpływały na różne kraje rozwinięte, doprowadzając je na skraj ruiny. Dlatego też należy mu przypisać główną, choć nie wyłączną, odpowiedzialność za głęboką recesję, która dotknęła USA i wiele krajów UE.

Cały system finansowy powinien służyć gospodarce realnej.

b)

Czy zgadzają się Państwo z opisem kanałów, za pośrednictwem których działalność związana z równoległym systemem bankowym stwarza nowe zagrożenia dla innych części systemu finansowego lub przenosi je na te części?

Tak. Cztery grupy zagrożeń są zgodne z wnioskami, jakie wyciągnięto z kryzysu finansowego.

c)

Czy należy uwzględnić inne kanały, za pośrednictwem których działalność związana z równoległym systemem bankowym stwarza nowe zagrożenia dla innych części systemu finansowego lub przenosi je na te części?

a)

Czy zgadzają się Państwo, że istnieje potrzeba bardziej rygorystycznego monitorowania i regulowania podmiotów i działań związanych z równoległym systemem bankowym?

b)

Czy zgadzają się Państwo z sugestiami dotyczącymi identyfikacji i monitorowania danych rodzajów podmiotów i działalności? Czy uważają Państwo, że UE powinna wprowadzić stałe procesy w zakresie gromadzenia i wymiany informacji na temat praktyk dotyczących identyfikacji i nadzoru między wszystkimi organami nadzoru w UE, Komisją, EBC i innymi bankami centralnymi?

c)

Czy zgadzają się Państwo z wyżej wymienionymi ogólnymi zasadami dotyczącymi nadzoru nad równoległym systemem bankowym?

d)

Czy zgadzają się Państwo z wyżej wymienionymi ogólnymi zasadami dotyczącymi działań regulacyjnych?

Odpowiedź na powyższe cztery pytania jest twierdząca. EKES podkreśla z jednej strony potrzebę kompleksowego nadzoru, który obejmowałby wszystkie obszary systemu finansowego, a z drugiej strony fakt, że organy nadzoru i regulacyjne na różnych szczeblach powinny zostać odpowiednio wyposażone w wykwalifikowany personel i środki materialne.

e)

Jakie należy wprowadzić środki, by zagwarantować jednolite traktowanie równoległego systemu bankowego w skali międzynarodowej i uniknąć światowego arbitrażu regulacyjnego?

Fundamentalne znaczenie ma koordynacja i pełna zgodność w ramach G-20. Zgodnie z propozycją FSB z 8 czerwca 2012 r. identyfikator osoby prawnej (Legal Entity Identifier – LEI) przyczyni się do zaradzenia niedociągnięciom statystycznym, poprawy zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwach, lepszej oceny makro- i mikroostrożnościowej ryzyka, a także powstrzymania nadużyć na rynku i oszustw finansowych.

a)

Jakie są Państwa opinie na temat obecnych środków już podjętych na szczeblu UE w celu zajęcia się kwestiami równoległego systemu bankowego?

EKES poparł w różnych opiniach środki przyjęte przez UE, pośród których można wymienić: dyrektywę MiFID (2), dyrektywę w sprawie ZAFI (3), rozporządzenia w sprawie agencji ratingowych (4) itp. Należy podkreślić m.in. dyrektywy w sprawie CRD III (5), CRD IV (6) oraz Wypłacalność II (7).

a)

Czy zgadzają się Państwo z analizą kwestii objętych obecnie pięcioma głównymi obszarami, w ramach których Komisja rozważa dalsze możliwości?

Tak. Zasadniczą kwestią jest to, by zwiększono skuteczność regulacyjną nie tylko w Europie, lecz również na szczeblu międzynarodowym. Na przykład fundusze rynku pieniężnego (MMF) mają swoją siedzibę przede wszystkim w USA.

b)

Czy istnieją inne kwestie, które należałoby rozważyć? Jeżeli tak, to jakie?

c)

Jakie ewentualne zmiany w istniejących ramach regulacyjnych UE byłyby niezbędne dla właściwego rozwiązywania zagrożeń i kwestii przedstawionych powyżej?

Odpowiedź b) i c): dziesięć zasad zaproponowanych przez Paula Tuckera, wiceprezesa Banku Anglii i członka FSB (konferencja w Brukseli 27 kwietnia 2012 r.):

d)

Czy powinny zostać rozpatrzone inne działania, takie jak zwiększony monitoring lub niewiążące środki?

EKES proponuje:

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/44

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) wyraża uznanie dla komunikatu Komisji i przykłada ogromną wagę do procesu szybkiego przejścia na ogólny system elektronicznych zamówień publicznych, wypróbowany już z powodzeniem w niektórych państwach członkowskich. Rynek e-zamówień jest ogromny i stanowi około 20 % PKB UE.

1.2

W fazie koniunktury tak niesprzyjającej jak obecna, związanej z koniecznością wprowadzania uciążliwych dla obywateli korekt do budżetu, Europa i zgłaszane przez nią inicjatywy postrzegane są w bardzo niekorzystnym świetle. Instytucje europejskie muszą podjąć wytężone wysiłki na rzecz większego otwarcia się oraz klarownego wyjaśnienia powodów nakazujących podjęcie określonych decyzji. Na Komisji, jedynej instytucji europejskiej uprawnionej do składania wniosków legislacyjnych, spoczywa szczególna odpowiedzialność w zakresie nie tylko informowania, ale także przekonywania obywateli o słuszności przedstawianych przez nią wniosków. EKES czyni w tej dziedzinie wszelkie starania, natomiast Komisja powinna współpracować w głównej mierze z innymi instytucjami europejskimi, w tym z organami o charakterze doradczym.

1.3

EKES podkreśla, że cięcia liniowe w budżetach państwowych, powodujące przedwczesne odchodzenie najstarszych i najlepiej wykwalifikowanych pracowników uczestniczących w procedurach zamówień publicznych, wywierają coraz bardziej negatywny wpływ na administrację publiczną, wobec czego Komitet wzywa państwa członkowskie do niestosowania nieprzemyślanych ograniczeń. Przynoszą one jedynie krótkotrwałą poprawę sytuacji na rachunkach i skutkują częstokroć koniecznością zatrudniania ludzi z zewnątrz, gdyż zasoby kadrowe utrzymane na stanowiskach nie nabyły jeszcze niezbędnego doświadczenia zawodowego.

1.4

EKES podkreśla znaczenie e-zamówień ze względu na korzyści, które może przynieść ich stosowanie:

1.5

Komisja uważa, iż realny wydaje się cel ukończenia procesu przejścia w połowie 2016 r. (bardziej prawdopodobny jest raczej rok 2017 ze względu na dwuletni okres transpozycji), co stanowi ogromne przyspieszenie w porównaniu z osiągnięciami ostatnich 8 lat. Zdaniem EKES-u założenia są słuszne i ambitne, ale ich realizacja zależy od spełnienia określonych (przywołanych w niniejszej opinii) warunków w dziedzinie standaryzacji, interoperacyjności i dostępności. Jeśli warunki te nie będą przestrzegane, należy liczyć się z ryzykiem dalszej segmentacji rynku.

1.6

EKES popiera zaproponowane cele, ale odnotowuje jednocześnie, że do tej pory – mimo wszystkich podjętych wysiłków – odsetek e-zamówień pozostaje niewielki. Komisja kończy właśnie analizę, która powinna zostać opublikowana jeszcze w tym roku i w której podane zostaną poziomy osiągnięte przez poszczególne państwa. Na przykład we Włoszech omawiany odsetek wynosi 4 %.

1.7

EKES zajmuje stanowisko zdecydowanie krytyczne wobec niechęci do współpracy ze strony niektórych państw członkowskich, które sprzeciwiają się zmianom i nie chcą pozwolić konkurencji wejść na rynek e-zamówień z powodu ochrony firm państwowych oraz niechęci utraty znaczącego wpływu gospodarczo-politycznego.

1.8

W komunikacie Komisji zachowanie tego rodzaju nazwano „bezczynnością”, zaś EKES uważa, że chodzi raczej o „pasywny opór” wobec zmian, jak również o podatność na naciski krajowe o charakterze protekcjonistycznym. Ogłaszanie wszystkich przetargów w formie elektronicznej oznaczałoby, że określanie progów dla przetargów typu europejskiego jest bezużyteczne i szkodliwe, a o to apelują szczególnie mocno MŚP.

1.9

Zdaniem EKES-u utrzymywanie progów utrudnia rozwój wewnętrznego rynku i stanowi zagrożenie dla konkurentów działających na tym samym polu.

1.10

Przekaz informacji. Obywatele, przedsiębiorstwa, władze lokalne i krajowe – wszystkie te podmioty muszą być przekonane do zasadności wykorzystania tych instrumentów. Aby tak się stało, należy przeznaczyć środki na zintegrowane działania w zakresie informowania, komunikacji i szkoleń, bez podejmowania jednorazowych inicjatyw.

1.11

Przejrzystość. Jednym z bezpośrednich efektów publikowania w formie elektronicznej informacji o e-zamówieniach jest podniesienie poziomu przejrzystości. EKES sugeruje, by oprócz zawiadomień o przetargu informować także o stopniu zaawansowania robót w stosunku do planowanego harmonogramu, dacie zakończenia zleconych prac i dostawach dóbr. Przejrzystość jeszcze bardziej utrudni popełnianie oszustw, pozwoli organom administracji publicznej zaoszczędzić więcej środków i poprawi efektywność rynku.

1.12

Interoperacyjność i normalizacja. EKES kładzie szczególnie duży nacisk na kwestie związane z interoperacyjnością pomiędzy różnymi platformami (często są to portale) i standaryzacją procesów oraz dokumentów elektronicznych wymienianych w różnych fazach procesu udzielania zamówień publicznych. Coraz większa liczba odrębnych platform, różnych procesów i formatów stanowi barierę dla automatyzacji zamówień publicznych i zniechęca dostawców, zwłaszcza MŚP, do jej przyjęcia. Komisja powinna niezwłocznie wydać zalecenie w sprawie korzystania z jednolitej normy europejskiej (lub międzynarodowej) w procesach związanych z zamówieniami publicznymi. Na szczególną uwagę zasługują prace Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego w ramach warsztatów „Business Interoperability Interfaces (BII) a zamówienia publiczne w Europie” (1) oraz wdrażanie profili BII w systemie PEPPOL.

1.13

Segmentacja. Brak strategii europejskiej doprowadził do zastosowania platform i instrumentów identyfikujących, które nie nawiązują wzajemnej komunikacji i działają tylko na szczeblu krajowym bądź terytorialnym (dzieje się tak np. w Niemczech i we Włoszech). Zdaniem stowarzyszeń MŚP to wszystko niemal zawsze prowadzi do rezygnacji ze złożenia oferty, a czasem do zbyt wysokich kosztów zarządzania, które trudno uzasadnić, szczególnie w przypadku MŚP. EKES stoi na stanowisku, że UE powinna podjąć skuteczne działania na rzecz wyeliminowania zjawiska segmentacji rynku.

1.14

Dostępność i prostota. EKES podkreśla, że korzyści dla rynku, administracji publicznej i obywateli mogą przybrać realną formę tylko pod warunkiem dostępności systemów, gwarancji niskich kosztów, funkcjonowania systemów łatwych w zarządzaniu i utrzymaniu, stosowania standardowych modułów, procedur i rozwiązań oraz opracowania wspólnego glosariusza, czyli instrumentu pozwalającego rozwiązywać problemy językowe (narzędzie to także musi być dostępne i łatwe w użyciu). Chodzi o zasady, do przestrzegania których zobowiązała się sama Komisja w programie Small Business Act.

1.15

Przedsiębiorstwa społeczne. EKES zaleca, by w ramach procesu wdrażania instrumentów elektronicznych zwrócić jak największą uwagę na ich dostępność dla przedsiębiorstw społecznych. Wiele usług społecznych świadczonych jest właśnie przez tego rodzaju firmy. Stanowią one niezwykle ważną część podmiotów odpowiedzialnych za udzielanie pomocy i wykonywanie działań o charakterze opiekuńczym.

1.16

Z pomocą małym i średnim przedsiębiorstwom powinny przyjść przepisy europejskie dotyczące zamówień przekraczających próg tak, by firmy te spełniły warunki w dziedzinie wymaganego kapitału i doświadczenia. Można by tu rozważyć powołanie do życia tymczasowych konsorcjów albo stowarzyszeń przedsiębiorstw. Pouczający jest tu przykład Portugalii, gdzie 87 % zamówień przyznano MŚP, ale ich wartość nie przekracza 19 %.

2.1

W komunikacie, ilustrującym strategiczną wagę e-zamówień, określono zasadnicze działania, dzięki którym Komisja zamierza uczestniczyć w procesie przechodzenia na pełne upowszechnienie zamówień elektronicznych w UE.

2.2

Oszczędności będące udziałem administracji, które już wdrożyły systemy zamówień elektronicznych, sięgają od 5 do 20 %. Nawet gdyby ten mniejszy odsetek zostałby zastosowany w przypadku wszystkich zamówień realizowanych w UE, oszczędności przekroczyłyby 100 mld EUR – z uwzględnieniem całkowitej skali zamówień publicznych.

2.3

Odnośnie do zamówień publicznych (2), zgodnie z założeniami zdefiniowanymi w Akcie o jednolitym rynku (3), Komisja przedstawiła kilka propozycji zmierzających do pełnego przejścia na e-zamówienia w UE do połowy 2016 r. (4) Celem ostatecznym jest doprowadzenie do sytuacji, w której procedura zamówień elektronicznych jest całkowicie zautomatyzowana, a wszystkie jej etapy – od publikacji (e-ogłoszenie) do płatności (e-płatność) – realizowane są elektronicznie (5).

2.4

E-zamówienia mogą przyczynić się do poprawy dostępu do procedur udzielania zamówień i zwiększenia ich przejrzystości – zwłaszcza w odniesieniu do MŚP, co zwiększyłoby konkurencję transgraniczną, pozytywnie wpłynęło na innowacje i przyczyniło się do rozwoju jednolitego rynku.

2.5

Komisja wyodrębnia dwie zasadnicze przeszkody utrudniające popularyzację e-zamówień:

2.6

Z myślą o realizacji swych założeń Komisja opracowała 15-punktowy plan działań.

3.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) docenia istotę przeglądu ram prawnych związanych z zamówieniami publicznymi i stopniowego przejścia na całkowitą ich automatyzację, gdzie w niektórych fazach procesu dostaw obowiązkowe będzie korzystanie z elektronicznych środków komunikacji.

3.2

Plan działań przedstawiony przez Komisję, dotyczący stopniowego wdrażania e-zamówień, jest bardzo ambitny. Jeśli jego wdrożenie zostanie prawidłowo przeprowadzone, korzyści odniosą wszyscy uczestnicy rynku zamówień publicznych. Biorąc pod uwagę niejednolity poziom rozwoju e-zamówień publicznych w różnych państwach, gdzie występuje już zjawisko segmentacji rozwiązań i platform, brak wytycznych strategiczno-operacyjnych – w połączeniu z nieprzestrzeganiem określonych minimalnych warunków podstawowych – może przyczynić się do jeszcze większej segmentacji rynku.

3.3

Rozwój e-zamówień nie może jednak odbywać się z naruszeniem zasady „najlepszej oferty”, o której mowa w projekcie dyrektywy w sprawie zamówień publicznych (6).

3.4

EKES kładzie szczególnie duży nacisk na kwestie związane z interoperacyjnością pomiędzy różnymi platformami (często są to portale) i dostępnością procesów oraz dokumentów elektronicznych wymienianych na różnych etapach procesu udzielania zamówień. Dobrze byłoby określić normę europejską (lub międzynarodową) otwartą na rozwiązania (oprogramowanie) stosowane w wypadku e-zamówień w sektorze publicznym. Coraz większa liczba odrębnych platform, różnych procesów i formatów stanowi barierę dla automatyzacji zamówień publicznych i zniechęca dostawców, zwłaszcza MŚP, do jej przyjęcia. Prace Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego w ramach warsztatów „Business Interoperability Interfaces (BII) a e-zamówienia w Europie” przyniosły wynik w postaci interoperacyjnych profili standardowych służących wdrażaniu znormalizowanych rozwiązań w zakresie oprogramowania.

3.5

Jeśli chodzi o pokonywanie istniejących barier, EKES popiera konkretne działania Komisji zmierzające do tego, by wykorzystanie międzynarodowych otwartych standardów europejskich lub międzynarodowych stało się obowiązkowe w zakresie wdrażania interoperacyjnych rozwiązań technicznych. Należałoby przygotować wytyczne i wskazówki dotyczące właściwego stosowania otwartych standardów, oparte na dokonaniach uczestników warsztatów BII Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego, jak również na odnośnej implementacji w ramach projektu PEPPOL. W Europejskiej agendzie cyfrowej mówi się wyraźnie (7) o działaniach na rzecz standaryzacji e-zamówień, bazującej na wykorzystaniu konkretnych technik, które mogą wdrażać wszyscy dostawcy rozwiązań i usług ICT.

3.6

EKES podkreśla fundamentalny wkład, który mogą wnieść e-zamówienia w obszar przejrzystości procesów zaopatrywania sektora publicznego i zwalczania oszustw. Instrumenty elektroniczne pozwalają monitorować i oceniać procesy wewnętrzne, a także sposoby ich wdrażania przez dostawców. Tego rodzaju informacje są istotne z perspektywy zapewnienia maksymalnej przejrzystości („e-przejrzystość”) sektora publicznego i mogą stanowić ważny bodziec zachęcający do stosowania narzędzi e-zamówień – głównie przez MŚP. Sprawdzone rozwiązania w tej dziedzinie można znaleźć np. w Portugalii (8) i na Litwie, gdzie wprowadzono obowiązek korzystania z systemów e-ogłoszeń, e-dostępu i elektronicznego składania ofert. Rozwiązanie to okazało się na tyle skuteczne, że doprowadziło do obniżki cen (od 14 do 55 %) nabywanych towarów i usług, wzrostu liczby dostawców uczestniczących w przetargach (od 20 do 90 %) i skrócenia procesu zakupowego (z 46 do 11 dni).

3.7

Kolejną ważną kwestią jest dopilnowanie, by inicjatywy dotyczące e-zamówień wiązały się z udzielaniem małym i średnim przedsiębiorstwom wsparcia szkoleniowego w zakresie korzystania z technologii i doceniania korzyści. Sprawą o fundamentalnym znaczeniu będą inwestycje w szkolenia dla pracowników sektora publicznego i prywatnego. Zdaniem EKES-u wsparcie w tej dziedzinie jest niezmiernie istotne. MŚP mogłyby korzystać z doświadczeń stowarzyszeń branżowych.

3.8

W omawianym komunikacie nie poświęcono wystarczającej uwagi istniejącym barierom językowym. Informacje dostępne na platformach związanych z e-zamówieniami powinny być przedstawiane nie tylko w języku danego państwa, ale przynajmniej w jeszcze jednym języku europejskim. Możliwe jednak, że prowadziłoby to do nadmiernych kosztów dodatkowych. Jednym z możliwych rozwiązań wydaje się zastosowanie internetowego narzędzia tłumaczeniowego, opracowanego przez Komisję Europejską specjalnie z myślą o elektronicznych zamówieniach publicznych.

3.9

Komisja pomija problem zauważalnych zakupów podprogowych w obrębie całego jednolitego rynku, co ma szczególne znaczenie dla MŚP i mikroprzedsiębiorstw. EKES uważa, iż nadszedł właściwy moment na rozważenie możliwości utrzymania progów – zwłaszcza, że w związku z wprowadzeniem ogłoszeń elektronicznych wszystkie przetargi staną się powszechnie dostępne.

4.1

EKES zgadza się z koniecznością automatyzacji procesu przyznawania e-zamówień. Komisja największą wagę przykłada do początkowych etapów procesu ich realizacji (publikacja ogłoszeń, dostęp do dokumentacji przetargowej, składanie ofert, ocena wniosków i procedura udzielenia zamówienia), ale niemniejsze znaczenie ma uwzględnienie różnych faz następujących po udzieleniu zamówienia (składanie zleceń, fakturowanie, płatności) czy publikacja informacji na temat przebiegu prac, napotkanych trudności, terminów wykonania i kosztów.

4.2

Harmonizacja wymogów technicznych jest warunkiem opracowania rozwiązań i usług informatycznych, które będzie można wdrożyć i zastosować na szczeblu lokalnym, krajowym i transgranicznym. EKES zwraca się ze zdecydowanym apelem do Komisji o realizację Działania nr 2 przewidzianego w takich okolicznościach. Implikacje mają zasadnicze znaczenie nie tylko dla organów administracji publicznej, ale przede wszystkim dla dostawców, którzy będą mogli wykorzystywać rozwiązania interoperacyjne i znormalizowane na poziomie UE.

4.3

Stosowanie podpisów elektronicznych prowadzi do komplikacji, gdy w grę wchodzą transakcje transgraniczne. Potrzebne są działania na rzecz usprawnienia interoperacyjności w obrębie rozwiązań tego rodzaju. Warto zwrócić uwagę na to, że w krajach takich jak Portugalia wśród trudności związanych z wykorzystywaniem e-zamówień wymienia się nie tylko kwestię interoperacyjności między różnymi platformami e-zamówień (9), ale także zbyt surowe wymogi w zakresie podpisów elektronicznych oraz koszty usług znakowania czasowego.

4.4

Popularyzacja prostych rozwiązań i najlepszych praktyk stanowi bez wątpienia niebagatelne wsparcie dla projektów automatyzacji zamówień publicznych. Potrzeby MŚP, szczególnie na etapie elektronicznego składania ofert, powinny zostać uwzględnione przy opracowywaniu właściwych rozwiązań. Fundamentalne znaczenie mają tu wyniki prac grupy ekspertów Komisji ds. e-zamówień. Rezultaty te powinny zostać poddane ocenie zainteresowanych stron.

4.5

Najważniejsze zadanie, na którym Komisja powinna skoncentrować swoją uwagę dotyczy sposobów wdrażania rozmaitych rozwiązań w dziedzinie e-zamówień na rynku wewnętrznym. Na szczególne zainteresowanie zasługuje projekt PEPPOL (Pan-European Public Procurement Online), w którym udział wzięło 11 państw. Opracowały one konkretne techniki wykorzystania znormalizowanych rozwiązań na najważniejszych etapach procesu realizacji zamówień publicznych, jak również otwartą platformę służącą wymianie znormalizowanych dokumentów, stosując tym samym pełną interoperacyjność między różnymi platformami europejskimi.

4.5.1

Elementy projektu PEPPOL to m.in.: instrumenty zatwierdzania podpisów elektronicznych w oparciu o certyfikaty elektroniczne wydawane przez władze europejskie; wirtualna dokumentacja przedsiębiorstw, służąca przedstawianiu danych firmowych w sposób znormalizowany (certyfikaty i poświadczenia); katalog elektroniczny służący prezentowaniu oferty produktów i usług w standardowym formacie; elektroniczne zamówienia i faktury pozwalające nabywcom i dostawcom korzystać z określonych procedur w celu wymiany informacji dotyczących wspólnych działań. Warto wspomnieć także o infrastrukturze przenoszenia dokumentów elektronicznych (czyli tzw. „sieci”), która opiera się na wspólnych normach, kompatybilnych na poziomie krajowym. Łączy ona odrębne systemy realizacji e-zamówień.

4.5.2

Europejski system wirtualnej dokumentacji przedsiębiorstw dostarcza – w sposób podobny do mechanizmu eCertis, systemu przekazu informacji, który pomaga określić różne certyfikaty i poświadczenia wymagane często w procedurach zamówień publicznych w 27 państwach członkowskich, w Chorwacji (kraj przystępujący), Turcji (kraj kandydujący) i trzech krajach sygnatariuszach Porozumienia EOG (Islandia, Lichtenstein i Norwegia) – informacji na temat kryteriów i dowodów/poświadczeń niezbędnych do wzięcia udziału w przetargach na e-zamówienia w państwach członkowskich. Baza danych eCertis pełni obecnie funkcję zbioru informacji, zaś system wirtualnej dokumentacji przedsiębiorstw dostarcza dodatkowych danych w celu powiązania ich z innymi serwisami. Baza eCertis powinna charakteryzować się cechami podobnymi do koncepcji wirtualnej dokumentacji przedsiębiorstw. Komisja powinna zatem zadbać o zgodność z normami oraz aktualizować powiązany z nią system informacji prawnej, zapewniając jednocześnie świadczenie odpowiednich usług i udzielając wsparcia technicznego.

4.5.3

EKES popiera Komisję i państwa członkowskie w ich zdecydowanych działaniach na rzecz wzmocnienia roli stowarzyszenia OpenPEPPOL. Podkreśla przy tym ogromne znaczenie tego, by opracowane konkretne rozwiązania techniczne były utrzymywane, modernizowane i przyjęte przez europejski sektor publiczny w zakresie realizacji zamówień publicznych. Należy zagwarantować normalizację i interoperacyjność w obrębie różnych faz tego procesu – nie tylko etapów poprzedzających udzielenie zamówienia, ale także etapów następujących później – w celu uniknięcia segmentacji rynku.

4.6

EKES podziela stanowisko, według którego konieczne jest finansowanie i wspieranie rozwoju infrastruktury elektronicznych zamówień publicznych z wykorzystaniem instrumentu „Łącząc Europę”, dotychczasowych osiągnięć państw członkowskich zrzeszonych w konsorcjum PEPPOL i funkcjonującej obecnie infrastruktury transportowej (tzw. „sieci”), łączącej różne systemy w Europie. EKES podkreśla znaczenie utrzymania infrastruktury otwartej, dostępnej i bezpiecznej, zbudowanej na wspólnych standardach. Aby ułatwić wdrażanie zamówień publicznych, zaleca się także wykorzystanie funduszy strukturalnych.

4.7

EKES namawia do przyjęcia zintegrowanej strategii komunikacyjnej w oparciu o doświadczenia istniejących organizacji, zwłaszcza takich jak OpenPEPPOL, we współpracy z siecią Enterprise Europe Network i poprzez wykorzystanie programów tworzenia sieci kontaktów dla regionów i gmin. Ta strategia komunikacyjna mogłaby być realizowana wspólnie przez Komisję i OpenPEPPOL w ramach nowego projektu pilotażowego A (CIP ICT PSP) Basic Cross Sector Services (BCSS) – odnośnie do części związanej z elektronicznymi zamówieniami publicznymi.

4.8

EKES popiera decyzję Komisji dotyczącą automatyzacji całego procesu udzielania e-zamówień w obrębie własnych struktur wewnętrznych oraz upowszechnienia nowo powstających, ogólnodostępnych rozwiązań.

4.9

EKES dostrzega również potrzebę monitorowania metod korzystania z instrumentów elektronicznych w obszarze zamówień publicznych, oraz konieczność określenia powiązanych z nimi korzyści. Komisja powinna publikować co trzy miesiące (od daty przyjęcia dyrektywy) biuletyn informacyjny dotyczący przebiegu realizacji e-zamówień w poszczególnych państwach członkowskich i przedstawiać w ten sposób stan zaawansowania procesów.

4.10

Jednocześnie, w celu zapewnienia większej przejrzystości i konkurencji, niezbędne wydaje się prowadzenie dialogu na szczeblu międzynarodowym, dotyczącego wykorzystania instrumentów elektronicznych przy przyznawaniu zamówień publicznych. Stosowanie norm międzynarodowych zostało ponownie uznane za czynnik nieodzowny dla osiągnięcia tego celu, a zatem wskazane byłoby monitorowanie rozwoju sytuacji w omawianym obszarze. W szczególności potrzebne jest i zachęcanie do stosowania norm (BII Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego, normy PEPPOL) w zakresie wdrażania elektronicznych zamówień publicznych w europejskim sektorze publicznym oraz monitorowanie tego procesu.

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/49

1.1

Europejska polityka w dziedzinie pomocy państwa jest ważną strategią dla UE w kontekście zglobalizowanej i silnie konkurencyjnej gospodarki.

1.2

EKES uważa, że należy poprzeć reformę zaproponowaną przez Komisję w komunikacie ze względu na jej cele:

1.3

EKES podziela wizję Komisji dotyczącą wzmocnienia pozytywnego powiązania między skuteczną pomocą państwa a celem zrównoważonego wzrostu, sprzyjającego włączeniu społecznemu. Ukierunkowana polityka pomocy państwa umożliwi stymulowanie innowacji (w tym innowacji społecznych), korzystanie z ekologicznych technologii oraz rozwój kapitału ludzkiego, a zarazem pozwoli uniknąć szkód dla środowiska. Dynamiczna i odpowiednio ukierunkowana polityka pomocy państwa może w znacznym stopniu przyczynić się do osiągnięcia wysokiego poziomu zatrudnienia i spójności społecznej.

1.4

Reforma ta, ambitna pod względem celów, środków i harmonogramu, wymaga jednak doprecyzowania w pewnych kwestiach.

1.5

EKES wzywa Komisję do sprecyzowania niektórych pojęć użytych w komunikacie:

1.6

EKES pragnie podnieść szereg kwestii dotyczących planowanych reform:

1.7

Wreszcie, EKES proponuje szereg zmian, które wydają mu się konieczne z uwagi na uznaną przez Komisję i Radę potrzebę wspierania MŚP, szczególnie w czasach presji konkurencyjnej ze strony przedsiębiorstw z krajów trzecich, korzystających z bezpośredniej i pośredniej pomocy państwa, przydzielanej w większej wysokości i w mniej przejrzysty sposób.

1.7.1

Zważywszy na niskie kwoty pomocy, jej pozytywne skutki dla MŚP i mikroprzedsiębiorstw oraz jej ograniczony wpływ na rynek wewnętrzny, EKES proponuje stałe podniesienie pułapów pomocy de minimis z 200 tys. euro do 500 tys. euro, wziąwszy pod uwagę, że dla każdego przedsiębiorstwa są one obliczane na okres trzech kolejnych lat, na wzór niedawnych postanowień na temat usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym.

1.7.2

Z uwagi na konieczność pomocy europejskim MŚP w rozwoju działalności na rynkach międzynarodowych, EKES proponuje zmianę art. 27 ust. 3 ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych nr 800/2008, mającą na celu uznanie, że pomoc pozwalająca MŚP na udział w targach i wystawach podczas ograniczonego okresu trzech kolejnych lat jest zgodna ze wspólnym rynkiem.

1.8

W świetle swoich doświadczeń EKES pragnie przedstawić Komisji trzy zalecenia praktyczne:

2.1

Komisja pragnie zreformować europejską politykę w dziedzinie pomocy państwa w trzech głównych aspektach:

2.2

Reforma ta opiera się na mieszanej ocenie obecnej polityki:

2.3

Aby naprawić tę sytuację w kontekście wykorzystania pełnego potencjału jednolitego rynku (energia, transport, technologie cyfrowe), Komisja proponuje przyjęcie reformy ambitnej pod względem celów, środków i harmonogramu.

2.4

Proponowana reforma jest ambitna pod względem celów, ponieważ z jednej strony obejmuje ukierunkowanie na wzrost gospodarczy w Europie jednej z najstarszych i najbardziej zintegrowanych polityk wspólnotowych, a z drugiej osiągnięcie dość radykalnych usprawnień proceduralnych, nawet jeśli nie są one określone w liczbach i szczegółach w komunikacie.

2.5

Proponowana reforma jest ambitna pod względem środków, ponieważ Komisja proponuje wprowadzenie spójnego zestawu zmian jednocześnie w ramach „zintegrowanej strategii”:

2.6

Proponowana reforma jest ambitna pod względem harmonogramu, ponieważ Komisja zamierza przyjąć wnioski w sprawie zmiany rozporządzenia proceduralnego i rozporządzenia upoważniającego jesienią 2012 r., zaś pozostałe elementy „pakietu” pod koniec 2013 r., tzn. przed wejściem w życie perspektywy finansowej na lata 2014–2020.

3.1.1

EKES popiera cele ogłoszone przez Komisję w komunikacie, tzn. „ułatwienie rozpatrywania pomocy, która jest dobrze skonstruowana, ukierunkowana na zidentyfikowane zawodności rynku i cele leżące we wspólnym interesie”, dzięki skoncentrowaniu kontroli na sprawach o największym wpływie na rynek wewnętrzny, poprzez uproszczenie zasad i szybsze podejmowanie decyzji.

Wysiłki te wpisują się w ogólną ewolucję prawa konkurencji, zarówno w zakresie przepisów dotyczących działań antykonkurencyjnych (ograniczeń konkurencji i nadużywania pozycji dominującej), jak i kontroli koncentracji przedsiębiorstw.

3.1.2

Jeżeli chodzi o praktyki antykonkurencyjne, to modernizacja prawa konkurencji wprowadzona rozporządzeniem nr 1/2003 (1) oraz towarzyszące jej dokumenty rozpoczęły decentralizację stosowania prawa konkurencji, poprzez likwidację systemu uprzedniego zgłaszania. Dzięki temu Komisja może koncentrować swoje działania na walce z najpoważniejszymi ograniczeniami konkurencji i nadużyciami, zwłaszcza z kartelami. Modernizacji tej towarzyszyło wzmocnienie współpracy między siecią krajowych organów ds. konkurencji z jednej strony a Komisją z drugiej.

3.1.3

Jeżeli chodzi o kontrolowanie koncentracji przedsiębiorstw, komisarz Joaquín Almunia ogłosił niedawno możliwość przyszłej reformy europejskiego systemu kontroli koncentracji, aby, w szczególności, umożliwić Komisji skupienie się na koncentracjach, które mogą mieć największy wpływ na rynek (2). W perspektywie krótkoterminowej ma dojść do uproszczenia rozpatrywania najmniej problematycznych spraw, dzięki ulepszeniu „procedury uproszczonej” i zmianie procedury wstępnego zgłaszania. W bardziej długoterminowej perspektywie można by dokonać przeglądu samego systemu kontroli koncentracji, poprzez zbadanie przejmowania niezapewniających kontroli udziałów mniejszościowych oraz lepsze współdziałanie systemów krajowych i systemu europejskiego, jeżeli chodzi o progi i składanie wniosków.

3.2.1

EKES potwierdza swoje poparcie dla ogólnych ram pomocy państwa, która spełnia następujące kryteria (3):

3.3.1

W rozumieniu EKES-u skoncentrowanie kontroli Komisji na najbardziej problematycznych sprawach będzie zależeć przede wszystkim od rozszerzenia środków pomocowych zwolnionych z obowiązku zgłoszenia. Będzie to z konieczności wiązało się z większą odpowiedzialnością państw członkowskich. EKES zwraca jednak uwagę, że wymagałoby to uwzględnienia specyfiki przepisów dotyczących pomocy państwa. W efekcie państwo, a ogólniej mówiąc wszystkie organy państwowe i publiczne mogące przyznać pomoc, są swego rodzaju „sędzią we własnej sprawie”.

3.3.2

Zwiększenie odpowiedzialności państw członkowskich w dziedzinie kontroli pomocy mogłoby doprowadzić do subiektywnego stosowania przepisów przez państwa członkowskie, nieuczciwych działań państw i powrotu do pewnego patriotyzmu gospodarczego, który ostatecznie spowodowałby rosnący brak pewności prawnej dla przedsiębiorstw.

3.3.3

Można rozważyć kilka sposobów ograniczenia tego rodzaju ryzyka do minimum:

3.4.1

Komisja i państwa członkowskie wykazały się zdolnością do reagowania na kryzys gospodarczo-finansowy w latach 2008–2011, przyjmując szereg konkretnych dokumentów (5). Szczególnie dzięki ściślejszej współpracy między państwami członkowskimi i silnej mobilizacji służb Komisji możliwe było podjęcie szybkich decyzji, ku zadowoleniu państw członkowskich i przedsiębiorstw.

3.4.2

Jednak ogólnie rzecz biorąc procedury są nadal zbyt długie i skomplikowane dla zainteresowanych podmiotów. EKES popiera więc zamiar Komisji, by rozwiązać problem długiego okresu rozpatrywania spraw poprzez poprawę praktyk administracyjnych oraz wezwanie państw członkowskich do wykazania się odpowiedzialnością, aby zagwarantować przejrzystość i efektywność. Konieczne jest, by terminy były w miarę możliwości zgodne z rytmem działalności gospodarczej.

3.4.3

W tym kontekście „procedura uproszczona” mająca zastosowanie do niektórych rodzajów pomocy (6) mogłaby zostać rozszerzona, pozostając jednocześnie ograniczona pewnymi ramami. W ramach tej procedury Komisja weryfikuje, czy dany środek pomocowy jest zgodny z obowiązującymi przepisami i praktykami.

3.5.1

Skuteczne egzekwowanie prawa o pomocy państwa jest konieczne. EKES stwierdza jednak, że często sądy krajowe nie mają możliwości zapewnienia skutecznego stosowania przepisów dotyczących pomocy państwa, szczególnie w odniesieniu do zagwarantowania praw przedsiębiorstw, które ucierpiały na skutek przyznania nielegalnych środków pomocowych konkurentom. Można wymienić szereg powodów takiego stanu rzeczy, w tym niewystarczającą znajomość europejskiego prawa konkurencji wśród sędziów oraz ograniczenia proceduralne występujące we wszystkich postępowaniach spornych.

3.5.2

Należy opracować rozwiązania na rzecz lepszego egzekwowania przepisów dotyczących pomocy państwa w praktyce. Zarówno przedsiębiorstwa, jak i sądy krajowe powinny dysponować skuteczniejszymi instrumentami i procedurami.

4.1.1

EKES popiera cel polegający na zatwierdzaniu tylko tych środków pomocowych, które: (i) przyczyniają się do wspierania wzrostu poprzez naprawianie zawodności rynku (przyznanie pomocy państwa powinno uzupełniać, a nie zastępować wydatki ze źródeł prywatnych) oraz (ii) mają charakter bodźca, tzn. zachęcają beneficjentów do podejmowania działalności, której nie prowadziliby, gdyby nie otrzymali pomocy.

4.1.2

W tym kontekście pojęcie „zawodności rynku” musi koniecznie zostać sprecyzowane i zilustrowane przykładami z różnych dziedzin, zwłaszcza w oparciu o istniejące orzecznictwo europejskie, aby wspomóc zarówno władze publiczne, jak i przedsiębiorstwa w jednolitym interpretowaniu tego pojęcia i stosowaniu go na etapie opracowywania środków pomocowych.

4.2.1

Punkty 16 i 17 komunikatu dotyczą polityki konkurencji prowadzonej przez kraje trzecie. Komisja uznała, że UE dysponuje bardziej przejrzystymi ramami, pozwalając jednocześnie na osiągnięcie porównywalnego poziomu pomocy. To stwierdzenie opiera się na analizie porównawczej dokonanej przez WTO w 2006 r. EKES wzywa Komisję, by skłoniła WTO do przeprowadzenia nowszych badań, gdyż w świetle kryzysu wiele państw członkowskich należących do WTO, ale niebędących członkami UE, udzieliło ogromnych dotacji, szczególnie w sektorze przemysłu wytwórczego. Przyszła polityka konkurencji po 2013 r. powinna opierać się na aktualnym i precyzyjnym obrazie sytuacji, np. w odniesieniu do USA, Chin, Indii i Brazylii (w tym dotyczącej pomocy udzielanej przez jednostki federalne), w kontekście zaostrzonej przez światowy kryzys konkurencji gospodarczej.

4.2.2

Wdrażanie zasad pomocy państwa powinno umożliwić wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw na rynku wewnętrznym i światowym. Jednak przedsiębiorstwa europejskie stoją w obliczu konkurencji firm mających siedzibę w krajach trzecich, w których prawodawstwo czasami nie przewiduje żadnych ograniczeń w dziedzinie pomocy państwa. Sytuacja ta może prowadzić do poważnych zakłóceń konkurencji ze szkodą dla przedsiębiorstw europejskich, jak stwierdza Komisja w komunikacie (7).

4.2.3

W ramach swoich uprawnień Komisja podejmuje inicjatywy mające na celu ustanowienie „równych reguł gry” na poziomie światowym, zgodnie z zasadą uczciwej konkurencji. Wszelkie reformy przepisów dotyczących pomocy państwa powinny więc być skoordynowane z działaniami Komisji podejmowanymi w innych dziedzinach, przy pomocy instrumentów polityki handlowej (zasady WTO, dwustronne umowy o wolnym handlu).

4.3.1

We wniosku dotyczącym rozporządzenia ustanawiającego program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw na lata 2014–2020 (COM(2011) 834 final) Komisja uznaje konieczność wspomagania eksportu MŚP na rynku wewnętrznym UE i na całym świecie, aby stymulować wzrost. Przewiduje się zapewnianie wsparcia i usług pomocniczych dla MŚP z potencjałem wzrostu za pośrednictwem sieci Enterprise Europe Network.

4.3.2

Jednocześnie jednak podejście Komisji wydaje się zbyt restrykcyjne, ponieważ na przykład w odniesieniu do udziału MŚP w targach i wystawach artykuł 27 rozporządzenia nr 800/2008 z 6 sierpnia 2008 r. nakłada szereg warunków łącznych: dopłaty mogą stanowić maksymalnie 50 % kosztów kwalifikowalnych, być przydzielane MŚP podlegającym unijnej definicji takich przedsiębiorstw i tylko w przypadku udziału po raz pierwszy w targach lub wystawie.

4.3.3

Kryterium pierwszego udziału nie wydaje się właściwe w kontekście strategii międzynarodowego rozwoju, która wiąże się z obecnością na tym samym rynku przez co najmniej 3 lata, zanim można sformułować własną strategię rozwoju (działalność, ustanowienie siedziby, dystrybucja). Dlatego też EKES proponuje zastąpienie kryterium „pierwszego uczestnictwa” z art. 27 ust. 3 kryterium „udziału w targach i wystawach w okresie trzech kolejnych lat”, z zachowaniem bez zmian dwóch pozostałych kryteriów.

4.4.1

UE powinna zapewnić, by pomoc państwa stymulowała innowacje, w tym w dziedzinie społecznej – w ramach „Unii dla innowacji” uznano już potrzebę pomocy na rzecz innowacji społecznych – oraz stosowanie ekologicznych technologii i rozwój kapitału ludzkiego zgodnie z modelem zrównoważonego rozwoju. EKES wyraża zadowolenie ze stopniowego uznawania pomocy na rzecz innowacji społecznych jako pomocy zgodnej ze wspólnym rynkiem (8) i pragnie, by praktyka ta upowszechniła się w przyszłości w ramach procesu unowocześniania pomocy państwa.

4.4.2

EKES popiera też koncepcję pomocy przeznaczonej na badania i rozwój, która obejmuje opracowywanie, realizację i wprowadzenie na rynek produktów, programów i usług dostępnych dla grup społecznych znajdujących się w gorszym położeniu (szczególnie dla osób niepełnosprawnych) (9).

15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/54

1.1

Komisja Europejska przyjęła w dniu 22 maja 2012 r. europejski program na rzecz konsumentów. Dokument ten ustanawia ramy strategiczne w dziedzinie polityki konsumenckiej dzięki czterem kluczowym celom: wzmocnienie bezpieczeństwa konsumentów, poprawa przepływu informacji, lepsze wdrażanie i sprawniejsze egzekwowanie przepisów oraz zagwarantowanie możliwości dochodzenia roszczeń, dostosowanie praw oraz głównych obszarów polityki do zmian społeczno-gospodarczych. Dokument wpisuje się w ramy strategii „Europa 2020”.

1.2

EKES zgadza się z poglądami Komisji dotyczącymi zasadniczej roli konsumentów jako podmiotów wzrostu oraz potrzeby uwzględnienia kontekstu, w jakim ewoluują.

1.3

EKES popiera cele wyznaczone w programie, lecz zastanawia się nad związkiem między nim a programem ochrony konsumentów oraz adekwatnością środków przewidzianych dla nowego programu, ponieważ zdaniem Komitetu są one niewystarczające w stosunku do wytyczonych zamierzeń.

1.4

EKES przypomina, że podczas opracowywania i wdrażania wszystkich polityk wspólnotowych należy uwzględniać interesy konsumentów. Cieszy się, że poprzez program na rzecz konsumentów Komisja Europejska proponuje zebranie w jednym tekście większości rozproszonych wcześniej inicjatyw UE w zakresie polityki dotyczącej konsumentów europejskich. Program ten jest ważnym krokiem podkreślającym znaczenie, jakie nadaje się potrzebom i oczekiwaniom konsumentów podczas opracowywania polityki UE.

1.5

EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że uznano rolę stowarzyszeń konsumentów, które muszą dysponować środkami odpowiadającymi przypisanym im zadaniom. W szczególności popiera wyrażony przez Komisję Europejską zamiar współpracy z rządami krajowymi, aby zapewnić lepsze uznanie roli tych stowarzyszeń.

1.6

EKES przywiązuje szczególną wagę do zajęcia się kwestią osób znajdujących się w trudnej sytuacji, zwłaszcza w aktualnym kontekście społeczno-gospodarczym. W związku z tym popiera przewidziane w programie inicjatywy na rzecz integracji finansowej i dostępu do podstawowych usług.

1.7

EKES podkreśla znaczenie wszystkich działań na rzecz rozwoju zrównoważonego. W związku z tym podziela obawy Komisji co do zarządzania energią i uwzględniania ekoprojektu. Ponadto EKES zwraca uwagę na potrzebę podjęcia efektywnych środków, aby podwyższyć normy etyczne i ekologiczne w produkcji i dystrybucji dóbr, zwłaszcza importowanych z krajów trzecich.

1.8

EKES uważa, że wzmocnienie bezpieczeństwa żywnościowego jest konieczne dla zagwarantowania bezpieczeństwa produktów przez całą drogę od miejsca produkcji do miejsca konsumpcji, co umożliwi zdrową i uczciwą konkurencję. Podejmowane środki przyczynią się też do odbudowy zaufania konsumentów, które zostało nadwerężone różnymi kryzysami sanitarnymi.

1.9

Komitet przyjmuje z zadowoleniem wszystkie inicjatywy podjęte w celu umożliwienia konsumentom korzystania z informacji dostosowanych do ich potrzeb. Przypomina jednak, że edukacja konsumentów nie może prowadzić do zwolnienia przedsiębiorców z ich obowiązków.

1.10

EKES popiera inicjatywy mające na celu zapewnienie przestrzegania prawa konsumenckiego, jego zmian i zapewnienia skutecznych możliwości dochodzenia roszczeń. W związku z tym przypomina, że systemy alternatywnego rozstrzygania sporów powinny być niezależne od stron tychże sporów. Ponadto, jak już podkreślono w różnych opiniach, Komitet opowiada się za wdrożeniem zbiorowych środków dochodzenia roszczeń i uważa, że nie można już dalej odwlekać wprowadzenia instrumentu o zasięgu europejskim.

3.1

EKES zgadza się z poglądem Komisji dotyczącym zasadniczej roli konsumentów jako podmiotów wzrostu, wyzwań w nadchodzących latach oraz absolutnej potrzeby uwzględnienia kontekstu, w jakim żyjemy. Kryzys ma negatywny wpływ na siłę nabywczą konsumentów. Ponadto wzorce konsumpcji ulegają przeobrażeniom. Wymagają coraz większych umiejętności technicznych i niekiedy są kosztowne.

3.2

Pomimo solidnych podstaw prawnych w Unii występują trudności z wdrożeniem przepisów w praktyce: niedostosowane są środki, którymi dysponują konsumenci w celu egzekwowania swoich praw, rośnie liczba skarg, a ponadto brakuje wiarygodnych informacji dla konsumentów, choć jednocześnie występuje ich nadmiar w różnych formach.

3.3

Poza potwierdzeniem zasad określonych w programie, które należy poprzeć, EKES ma obawy co do koordynacji tego programu z programem ochrony konsumentów oraz sposobu wdrażania tej polityki.

3.4

W tym kontekście w swojej opinii z 28 marca 2012 r. (1) EKES podkreślił brak środków przyznanych na politykę konsumencką i wyraził zaniepokojenie co do możliwości wdrożenia ambitnego programu w związku ze środkami budżetowymi, które są niewystarczające do realizacji ambitnych zamierzeń.

3.5

Komisja przedstawiła obszerną listę przyszłych inicjatyw na rzecz realizacji celów programu. Jednak najważniejsze jest, by inicjatywy te były dobrej jakości i nadawały się do zastosowania, tak by gwarantowały efektywność niezbędną do zapewnienia prawdziwie wysokiego poziomu ochrony konsumenta. Tylko po przyjęciu środków w ramach programu i wdrożeniu ich przez państwa członkowskie oraz inne zainteresowane strony będą one mogły przynieść efekty dla konsumentów.

3.6

W tym kontekście EKES stwierdza, że brakuje przejrzystego i skutecznego procesu oceny wdrażania oraz wyników programu. EKES wzywa Komisję Europejską do dodania kryteriów oceny oraz wskaźników jakości w celu dokonania rocznej oceny postępów i publikowania co 18 miesięcy sprawozdania na temat wdrażania programu.

3.7

Program odzwierciedla szeroki obszar objęty polityką konsumencką, co uwydatnia już podkreśloną przez EKES potrzebę uwzględnienia interesów konsumentów podczas opracowywania i wdrażania wszelkich dziedzin polityki wspólnotowej. Jednocześnie EKES wyraża zdziwienie, że program nie zawiera elementów ochrony konsumenta w sektorze medycznym: produkty farmaceutyczne, urządzenia i produkty medyczne, były szeroko dyskutowane w wielu państwach członkowskich ze względu na szkodliwe skutki dla konsumentów i pacjentów. EKES uważa, że kompleksowa polityka ochrony konsumenta powinna obejmować również sektor medyczny i farmaceutyczny w zakresie bezpieczeństwa, informacji i realizacji praw konsumentów.

3.8

EKES odnotowuje z zadowoleniem, że Komisja pragnie uzyskać wsparcie przedsiębiorców dla realizowanej polityki ochrony konsumenta. Dlatego też należy pilnie wprowadzić szkolenia dla przedsiębiorstw w dziedzinie praw konsumenckich. Wzywa się zainteresowane sieci organizacji przedsiębiorstw do jak najszybszego zaoferowania szkoleń specjalnie dla MŚP, ze wsparciem Komisji Europejskiej.

3.9

EKES wzywa Komisję Europejską do włączenia zainteresowanych stron i podmiotów we wdrażanie programu oraz do wzmocnienia konsultacji, szczególnie z organizacjami konsumentów, aby zapewnić odpowiedni udział w opracowywaniu polityki, która ich dotyczy.

4.1.1

EKES zdecydowanie popiera przegląd ram legislacyjnych w zakresie bezpieczeństwa produktów, aby zagwarantować konsumentom bezpieczne produkty i usługi.

4.1.2

Uważa, że wdrożenie reguł kontroli, nowoczesnych i ujednoliconych praktyk oraz metod współpracy, w tym z właściwymi organami w miejscu produkcji, umożliwi lepszy nadzór rynkowy, aby ustanowić uczciwą konkurencję, która przyniesie korzyści wszystkim przedsiębiorstwom i konsumentom. Ponadto EKES zastanawia się nad rolą i środkami w zakresie standaryzacji.

4.1.3

EKES uważa, że wzmocnienie bezpieczeństwa jest konieczne dla odbudowy zaufania konsumentów, które zostało nadwerężone w wyniku różnych kryzysów sanitarnych. Udoskonalenie środków wdrażania przepisów i koordynacja państw członkowskich mają w tym kontekście zasadnicze znaczenie.

4.2.1

EKES zgadza się z opinią Komisji co do niedostosowania między obfitością dostępnych informacji a potrzebami konsumentów. Popiera potrzebę zapewnienia konsumentom wiarygodnych, jasnych i porównywalnych informacji, które powinny być nie tylko dostępne drogą elektroniczną, lecz także za pomocą innych środków.

4.2.2

EKES przyjmuje z zadowoleniem uznanie roli organizacji konsumentów i przypomina, że władze europejskie i krajowe powinny przyznać konkretne środki na miarę zamierzonych celów, zwłaszcza jeżeli chodzi o testowanie produktów i usług dla konsumentów.

4.2.3

Komitet popiera środki podjęte na rzecz rozpowszechniania informacji wśród konsumentów, o ile są one odpowiednie i mają rzeczywisty wpływ.

4.2.4

Komitet popiera wszelkie inicjatywy dotyczące szkolenia konsumentów i podkreśla w szczególności potrzebę nie tylko informowania ich, lecz także poszerzania ich umiejętności, co należy rozpocząć w szkole, np. w odniesieniu do umiejętności cyfrowych i finansowych. Wymaga to czasu i nie mogą one w żadnym razie zastępować informacji dostarczanych przez przedsiębiorców.

4.3.1

EKES przyjmuje do wiadomości decyzję Komisji dotyczącą egzekwowania przepisów prawa konsumenckiego, co odpowiada zasadniczym oczekiwaniom, ponieważ piętrzenie się nowych tekstów nie zapewni wysokiego poziomu ochrony konsumentów.

4.3.2

Komitet popiera sieci europejskie, w tym najstarszą z nich europejską sieć sądową utworzoną w 2001 r. Aby zapewnić ich skuteczność, EKES wzywa do ich regularnej oceny, aby wyciągnąć niezbędne wnioski.

4.3.3

EKES popiera wszelkie inicjatywy umożliwiające poszerzenie wiedzy na temat przepisów Unii Europejskiej.

4.3.4

Komitet popiera inicjatywy auto- i współregulacyjne, takie jak publikacja wytycznych, pod warunkiem że skutecznie realizują one cele polityki publicznej. Ponadto regularne kontrole i oceny powinny zapewnić, aby w przypadku niewypełnienia celów, zostały one zastąpione środkami wiążącymi.

4.3.5

EKES popiera środki Komisji na rzecz ułatwienia alternatywnych systemów rozstrzygania sporów, pod warunkiem, jak już podkreślił w swojej opinii (2), zapewnienia niezależności i bezstronności wobec stron sporu i niewykluczania postępowania sądowego.

4.3.6

EKES zachęca Komisję Europejską do propagowania skutecznych środków sprzyjających elektronicznym transakcjom handlowym, w połączeniu z systemami ODR (internetowego rozstrzygania sporów). Ponadto przyjmuje z zadowoleniem planowane utworzenie platformy zainteresowanych stron w celu omówienia europejskiego „znaku zaufania” dla stron internetowych.

4.3.7

Jeżeli chodzi o zbiorowe środki dochodzenia roszczeń, EKES wyraża ubolewanie, że w programie wspomina się tylko pokrótce o możliwości wprowadzenia takiego narzędzia wdrażania prawa konsumenckiego i uważa, że nadszedł czas (w kontekście sytuacji w niektórych krajach oraz sporów transgranicznych, a także po przeprowadzeniu różnych konsultacji), by przestać zwlekać i przyśpieszyć jego wdrożenie.

4.4.3.1

EKES zwraca uwagę, że Komisja postanowiła wzmocnić nadzór nad usługami finansowymi skierowanymi do konsumentów, szczególnie do tych, którzy znajdują się w najtrudniejszej sytuacji. Komitet popiera to podejście, które umożliwi większą przejrzystość oraz porównywalność ofert i opłat.

4.4.3.2

Komitet pragnie przypomnieć, że przywiązuje szczególną wagę do wszystkich aspektów włączenia finansowego.

4.4.4.1

Komitet zdecydowanie popiera przyjęcie przepisów dotyczących informacji podawanych na produktach spożywczych oraz oświadczeń żywieniowych pod względem zdrowia publicznego, które ma duże znaczenie dla konsumentów.

4.4.4.2

Niedawne problemy w pewnych państwach członkowskich związane z nielegalną dystrybucją napojów alkoholowych uwydatniają ponownie znaczenie nadzoru i kontroli rynku.

4.4.4.3

EKES przychylnie odnosi się do pomysłu, by w celu uniknięcia marnotrawienia żywności przeprowadzić działanie skierowane do poszczególnych ogniw łańcucha rolno-spożywczego.

4.4.5.1

Komitet poświęca szczególną uwagę zasadniczemu znaczeniu energii dla wszystkich konsumentów, a w szczególności dla tych, którzy znajdują się w trudnej sytuacji i powinni mieć możliwość skorzystania z tej usługi na akceptowalnych warunkach.

4.4.5.2

EKES zachęca do podejmowania inicjatyw na rzecz zarządzania zużyciem energii, ponieważ jest ona rzadkim zasobem i ma znaczny wpływ na budżety gospodarstw domowych. Zwraca uwagę na potrzebę dokonania oceny technologii dostępnych dla konsumentów, tak aby były one rzeczywiście innowacyjne i produktywne.