25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/1

1.1

EKES postanowił wznowić debatę na temat potrzeby i możliwości pogłębionej refleksji nad rolą i systemem prawnym powództwa zbiorowego, zharmonizowanego na szczeblu wspólnotowym, w szczególności w dziedzinie prawa konsumenckiego i prawa konkurencji, przynajmniej na początkowym etapie.

1.2

EKES zawsze opowiadał się za zdefiniowaniem na szczeblu wspólnotowym powództwa zbiorowego, którego celem miałoby być skuteczne zadośćuczynienie za szkody w przypadku naruszenia interesów zbiorowych lub powszechnych. Takie powództwo stanowiłoby skuteczne uzupełnienie ochrony, którą zapewniają już środki odwoławcze, zarówno alternatywne, jak i sądowe, w tym m.in. nakaz zaprzestania szkodliwych praktyk w formie określonej w dyrektywie 98/27/WE z dnia 19 maja 1998 r.

1.3

W istocie EKES wielokrotnie opowiadał się za koniecznością interwencji wspólnotowej w tej dziedzinie, uważał bowiem, że działania takie:

1.4

Fakt, że w ostatnich latach kilka państw członkowskich przyjęło rozbieżne systemy prawne reprezentowania zbiorowych interesów konsumentów, podczas gdy inne jeszcze tego nie zrobiły, prowadzi do nierównego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, szkodząc realizacji rynku wewnętrznego. EKES wyraża tym większe ubolewanie z powodu tej sytuacji, że zadowolenie i zaufanie obywateli jest jednym z deklarowanych celów urzeczywistnienia rynku wewnętrznego w XXI w. EKES pragnie zwrócić uwagę na konsekwencje wszelkich podejmowanych środków dla konkurencyjności przedsiębiorstw europejskich oraz na skutki niewspółmiernych obciążeń, jakie ostatecznie poniosą pracownicy i konsumenci.

1.5

EKES zamierza zatem wnieść swój wkład do tych rozważań i przedstawić konkretne propozycje dotyczące systemu prawnego powództwa zbiorowego, biorąc pod uwagę systemy krajowe obowiązujące w krajach europejskich, lecz również doświadczenia innych krajów, w których taka forma powództwa została rozwinięta. Pragnie szczególnie uwzględnić zasady przedstawione w zaleceniu C(2007)74 Rady Ministrów OECD z 12 lipca 2007 r., w sprawie rozwiązywania sporów i odszkodowań dotyczących konsumpcji.

1.6

Przy definiowaniu proponowanych parametrów na potrzeby inicjatywy legislacyjnej na szczeblu wspólnotowym, EKES uwzględnił wspólną tradycję prawną europejskich instytucji sądowniczych i wspólne podstawowe zasady postępowania cywilnego w państwach członkowskich, wskutek czego odrzucił aspekty amerykańskiego class action, które nie przystaje do wspomnianych tradycji i zasad. EKES uważa za szczególnie szkodliwe zjawisko rozwoju mechanizmów przyznających inwestorom będącym stroną trzecią lub adwokatom zainspirowanym przykładem amerykańskich class actions znacznych udziałów materialnych w odszkodowaniach za straty lub o charakterze karnym uzyskanych w wyniku procedur wniesionych w imieniu konsumentów.

1.7

Biorąc pod uwagę cele i zadania takiego instrumentu, EKES przeanalizował najważniejsze możliwe warianty systemu prawnego (korzyści i wady systemu opt-in, opt-out lub mieszanego), rolę sędziego, naprawianie szkód, odwołanie i finansowanie.

1.8

Podstawa prawna takiej inicjatywy oraz instrument prawny, który należy zastosować, stanowią równie ważne kwestie, które także zostały przeanalizowane i które przyczyniły się do sporządzenia wniosków.

1.9

EKES przypomina ponadto, że niniejsze rozważania na temat ustanowienia mechanizmu powództwa zbiorowego nie stoją w sprzeczności — wręcz przeciwnie — z istnieniem i rozwijaniem alternatywnych sposobów rozstrzygania sporów. EKES jako jeden z pierwszych mówił o konieczności utworzenia skutecznych instrumentów pozwalających konsumentom dochodzić swoich praw, indywidualnych lub zbiorowych, bez odwoływania się do sądu. W tym względzie EKES opowiada się za lepszym dostosowaniem systemów mediacji w sektorach tworzących środowisko konsumpcji, a zwłaszcza tam, gdzie handel transgraniczny rozwinął się najbardziej lub ma się rozwinąć.

1.10

Istnieje wiele różnych zbiorowych środków odwoławczych dla poszkodowanych konsumentów, od działań indywidualnych, dobrowolnych i jednomyślnych, po zbiorowe i sądowe. Każdy z tych szczebli rozstrzygania sporów powinien działać w optymalny sposób, ułatwiając przeprowadzenie odszkodowania z tytułu poniesionych strat na płaszczyźnie najbardziej dostępnej dla ofiar.

1.11

EKES wyraża zadowolenie z ogłoszonego przez Komisję zamiaru dalszego pogłębiania tego tematu. Komitet podkreślił jednak, że powinna mu towarzyszyć rzeczywista wola polityczna prowadząca do odpowiednich inicjatyw legislacyjnych.

1.12

Interpretując wolę przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego, EKES zwraca się również do Parlamentu Europejskiego, Rady i państw członkowskich, aby rozważania te były prowadzone z uwzględnieniem interesów różnych stron oraz poszanowaniem zasad proporcjonalności i pomocniczości i towarzyszyły im decyzje polityczne niezbędne do jak najszybszego podjęcia inicjatywy w zalecanym kierunku.

2.1

Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest propagowanie pogłębionej refleksji na temat roli i systemu prawnego powództwa zbiorowego (1) na szczeblu europejskim, w szczególności w dziedzinie prawa konsumenckiego i prawa konkurencji, przynajmniej na pierwszym etapie (2). W ostatecznym rozrachunku ma ona zachęcać społeczeństwo obywatelskie i właściwe instytucje Unii Europejskiej do przeanalizowania potrzeby i oddziaływania takiej inicjatywy, do określenia jej prawnego charakteru i warunków jej wdrożenia, w ramach europejskiej przestrzeni sądowej.

2.2

Dlatego też stosowana metodologia opiera się na wstępnej analizie potrzeb w ramach jednolitego rynku oraz zgodności inicjatywy z prawem wspólnotowym. Następnie analizowana jest jej zdolność do skutecznego i szybkiego rozwiązywania sporów transgranicznych, w szczególności dotyczących interesów gospodarczych konsumentów.

3.1

Masowość transakcji handlowych w następstwie rozwoju produkcji seryjnej, którą obserwujemy od drugiej połowy minionego wieku, doprowadziła do poważnych zmian w sposobie zawierania umów i porozumień w sprawie sprzedaży i świadczenia usług.

Nadejście społeczeństwa informacyjnego i pojawienie się możliwości, jakie stworzyły sprzedaż na odległość i handel elektroniczny przynoszą nowe korzyści konsumentom, jednak mogą oni teraz podlegać nowym formom nacisku i nowym rodzajom ryzyka przy zawieraniu umów.

3.2

Oferty publiczne, umowy przystąpienia, agresywne formy reklamy i marketingu, źle dostosowane informacje udzielane przed zawarciem umowy, powszechnie stosowane nieuczciwe praktyki handlowe, praktyki antykonkurencyjne mogą, rozwijając się, narazić na szkodę liczne grupy konsumentów, które, w większości przypadków, nie zostają zidentyfikowane i mogą być trudne do określenia.

3.3

W tradycyjnych systemach prawa proceduralnego, wywodzących się z prawa rzymskiego, nie zawsze występują łatwe, szybkie, niedrogie i skuteczne formy powództwa, adekwatne do jednolitych interesów indywidualnych, interesów zbiorowych grup lub interesów powszechnych wszystkich obywateli (3).

3.4

Prawie wszędzie na świecie, a w szczególności w państwach członkowskich UE, w systemach prawnych proponowane są formy sądowej ochrony interesów zbiorowych lub powszechnych.

3.4.1

Systemy te są jednak dość rozbieżne i występują w nich wyraźne różnice w ochronie wspomnianych interesów. Różnice te prowadzą do zakłóceń w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego.

3.5

W istocie, wobec braku harmonizacji na szczeblu wspólnotowym, w nieodległej przeszłości rozwinęły się krajowe systemy sądownicze na podstawie bardzo rozmaitych wytycznych. Różnic tych nie można wytłumaczyć rozbieżnościami w podstawowych zasadach, lecz raczej różnymi tradycjami prawa proceduralnego. Załączone tabele ilustrują najważniejsze rozbieżności na płaszczyźnie krajowej (4).

3.6

Niedogodności wynikające z tej sytuacji bardzo szybko zostały zgłoszone przede wszystkim przez organizacje reprezentujące interesy konsumentów, lecz również przez wielu prawników i profesorów prawa wspólnotowego, wyrażają one bowiem brak równości między obywatelami europejskimi w dostępie do prawa i wymiaru sprawiedliwości (5).

3.7

W instytucjach wspólnotowych dopiero w 1985 r. opublikowane zostało memorandum w sprawie dostępu konsumentów do wymiaru sprawiedliwości (6) w wyniku seminarium zorganizowanego w 1982 r. w Gandawie pod auspicjami Komisji. W dokumencie tym Komisja po raz pierwszy poruszyła między innymi kwestię systemów obrony sądowej interesów zbiorowych.

3.8

Jednakże dopiero w komunikacie uzupełniającym z dnia 7 maja 1987 r. Komisja, w wyniku rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 13 marca 1987 r. (7), naprawdę ogłosiła zamiar przeprowadzenia analizy na temat dyrektywy ramowej wprowadzającej powszechne prawo stowarzyszeń do obrony swoich interesów zbiorowych przed sądem i zwróciła się do Rady, aby ta uznała, że organizacje konsumenckie odgrywają istotną rolę, zarówno jako pośrednicy, jak i bezpośredni partnerzy w dziedzinie dostępu konsumentów do wymiaru sprawiedliwości.

3.9

W rezolucji z dnia 25 czerwca 1987 r. poświęconej wyłącznie dostępowi konsumentów do wymiaru sprawiedliwości również Rada podkreśliła „ważną rolę, jaką powinny odgrywać organizacje konsumentów”, i zwróciła się do Komisji o „zbadanie, czy inicjatywa na szczeblu europejskim mogłaby być odpowiednia w tej dziedzinie” (8).

3.10

Wreszcie, w 1989 r., w ramach przygotowywania swoich Przyszłych priorytetów w celu ożywienia polityki ochrony konsumentów, Komisja stwierdziła w swoim trzyletnim programie (9) (1990–1992), że dostęp do wymiaru sprawiedliwości i naprawienia szkód w większości państw członkowskich jest ograniczony ze względu na koszty postępowania, jego złożoność i konieczność przestrzegania terminów, oraz dostrzegła problemy związane z transakcjami transgranicznymi. Oświadczyła, że bada kwestie środków, które należy podjąć, a przedmiotem szczególnej uwagi jest możliwość składania powództw zbiorowych w celu uzyskania naprawienia szkód poniesionych przez konsumentów (10).

3.11

Jednakże dopiero w 1993 r. Komisja wznowiła otwartą debatę na ten temat wraz z publikacją ważnej Zielonej księgi w sprawie dostępu konsumentów do wymiaru sprawiedliwości i rozwiązywania sporów dotyczących konsumpcji na jednolitym rynku (11).

W istocie, przy tej okazji po raz pierwszy zgłębiono i umieszczono w kontekście wspólnotowym kwestię wprowadzenia jednolitego systemu nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk, o którym wiele osób myślało, że posłuży za podstawę prawdziwego systemu powództw zbiorowych w obronie interesów konsumentów (12).

3.12

Natomiast Parlament Europejski stwierdził w swojej rezolucji z dnia 22 kwietnia 1994 r. (13), że należałoby przeprowadzić harmonizację przepisów proceduralnych państw członkowskich, przewidując możliwość ustanowienia, w sprawach dotyczących kwot poniżej określonego limitu, procedury wspólnotowej, która umożliwiałaby szybkie rozstrzyganie sporów transgranicznych. Parlament Europejski uznał również, że do pewnego stopnia należałoby zharmonizować warunki mające zastosowanie do nakazów zaprzestania nielegalnych praktyk handlowych.

3.13

Podobnie EKES w swojej opinii przyjętej jednogłośnie podczas posiedzenia plenarnego w dniu 1 lipca 1994 r. (14) odniósł się między innymi do zasady „ogólnego uznawania prawa stowarzyszeń konsumentów do występowania z powództwem do dowolnej instancji sądowniczej lub niesądowniczej w każdym państwie członkowskim w celu reprezentowania interesów zbiorowych i powszechnych, niezależnie od przynależności narodowej zainteresowanych osób, samych stowarzyszeń lub miejsca konfliktu”, i zwrócił się do Komisji z wyraźnym wnioskiem o ustanowienie jednolitej procedury w dziedzinie powództw zbiorowych i powództw reprezentacji wspólnych interesów, nie tylko w sprawach o zaprzestanie nielegalnych praktyk, lecz również w sprawach o odszkodowanie (15).

3.14

Natomiast komisarz Emma Bonino już od chwili ogłoszenia swoich priorytetów położyła nacisk na wprowadzenie wspólnotowej procedury umożliwiającej szybkie rozwiązywanie sporów transgranicznych i harmonizację warunków występowania z powództwem o zaprzestanie szkodliwych praktyk w powiązaniu z wzajemnym uznawaniem prawa stowarzyszeń konsumentów do wszczynania postępowań sądowych (16).

3.15

Następnie, w dniu 25 stycznia 1996 r. opublikowany został wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w dziedzinie ochrony interesów konsumentów (17).

Za pomocą tej dyrektywy Komisja odpowiedziała na zalecenie zawarte w sprawozdaniu Sutherlanda i powszechnie zaakceptowaną propozycję zawartą w zielonej księdze (18), (19).

3.16

Wspomniana dyrektywa bez wątpienia zrewolucjonizowała prawo wspólnotowe, ponieważ po raz pierwszy i w sposób ogólny Wspólnota ustanowiła prawo w dziedzinie dotyczącej prawa postępowania cywilnego (20).

Jednakże nie została uwzględniona propozycja, aby objąć zakresem stosowania dyrektywy naprawianie szkód.

3.17

Równocześnie Komisja opracowała Plan działania w sprawie dostępu konsumentów do wymiaru sprawiedliwości i rozstrzygania sporów konsumenckich na rynku wewnętrznym, przedstawiony w dniu 14 lutego 1996 r., w którym, po zidentyfikowaniu i scharakteryzowaniu problemu sporów konsumenckich oraz przeanalizowaniu różnych rozwiązań istniejących na szczeblu krajowym w państwach członkowskich, zapowiedziała niektóre inicjatywy, które zamierzała wprowadzić. Spośród nich należy wyróżnić zobowiązanie do rozważenia możliwości upoważnienia organizacji konsumentów — udzielanego przez konsumentów poszkodowanych przez tego samego przedsiębiorcę — do połączenia skarg ex ante, co pozwoliłoby skonsolidować indywidualne sprawy o podobnym charakterze, aby wspólnie skierować je w tym samym czasie do instancji sądowej (21).

3.18

W tej kwestii Parlament Europejski, w swojej rezolucji z dnia 14 listopada 1996 r., „mając na uwadze, że dostęp do wymiaru sprawiedliwości jest jednocześnie prawem podstawowym człowieka i niezbędnym warunkiem gwarancji w świetle pewności prawa, zarówno krajowego, jak i wspólnotowego”, uznał znaczenie pozasądowych procedur rozstrzygania sporów konsumenckich, lecz zwrócił uwagę na konieczność „zagwarantowania konsumentowi możliwości wystąpienia, po bezskutecznym wykorzystaniu wszystkich pozasądowych procedur pojednawczych, na zwykłą drogę sądową w poszanowaniu zasady skuteczności i pewności prawnej”. W konsekwencji zwrócił się do Komisji z wnioskiem, aby „przygotowała inne propozycje zmierzające do poprawy dostępu obywateli europejskich niebędących rezydentami do krajowych procedur sądowych”, i zachęcał państwa członkowskie, aby „popierały interwencję stowarzyszeń konsumentów […] występujących w charakterze pełnomocników uprawnionych do występowania z roszczeniem” oraz aby „uznały czynne prawo tych stowarzyszeń do występowania z powództwem w interesie zbiorowym przeciwko niektórym nielegalnym praktykom handlowym” (22).

3.19

Wydawało się, że począwszy od tego okresu kwestia została zepchnięta na dalszy plan w Komisji Europejskiej (23).

Natomiast EKES kilkakrotnie podejmował temat, aby wykazać konieczność stworzenia instrumentu postępowania cywilnego na szczeblu wspólnotowym, który pozwalałby bronić przed sądem powszechnych, zbiorowych lub indywidualnych interesów o podobnym charakterze (24).

3.20

Komisja dopiero niedawno powróciła do tematu w Zielonej księdze „Roszczenia o odszkodowanie za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję i nadużywanie pozycji dominującej” (25) w słowach, które warto podkreślić:

„Z praktycznych względów nieprawdopodobne, jeśli nie wykluczone, wydaje się wszczęcie przez konsumentów oraz nabywców, których roszczenia opiewają na niewielkie kwoty, postępowania o odszkodowanie z racji naruszenia przepisów dotyczących łamania zasad konkurencji. Należy zatem zbadać możliwości ochrony ich interesów w drodze pozwu grupowego. Niezależnie od szczególnej ochrony interesów konsumentów, pozew grupowy mógłby być czynnikiem konsolidującym wielką liczbę mniejszych roszczeń w jednym sporze, co pozwoliłoby na oszczędność czasu i środków”.

3.21

W swojej opinii z dnia 26 października 2006 r. EKES wyraził poparcie dla inicjatywy Komisji i potwierdził konieczność ustanowienia powództw zbiorowych, których przedmiotem byłoby naprawienie szkody w zakresie, w jakim „stanowią [one] doskonały przykład pewnych kluczowych celów: i) skuteczne odszkodowanie za straty, ułatwiające wnoszenie roszczeń o odszkodowania przez organizacje w imieniu poszkodowanych konsumentów, co przyczynia się do zapewnienia faktycznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości; ii) zniechęcanie do postępowania niezgodnego z przepisami prawa konkurencji i zapobieganie mu, biorąc pod uwagę duży społeczny wpływ tego typu działań” (26).

3.22

W międzyczasie Komisja zamówiła w Ośrodku Badań Prawa Konsumenckiego na Uniwersytecie Katolickim w Leuven ważne, niedawno opublikowane opracowanie na temat alternatywnych sposobów rozstrzygania sporów. Znaczna część tego opracowania, które liczy 400 stron, została poświęcona na opis 28 systemów krajowych w zakresie zbiorowych środków sądowych obrony konsumentów, mianowicie systemów w 25 państwach członkowskich oraz w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Kanadzie i Australii (27).

3.23

Nowa komisarz ds. ochrony konsumentów, Meglena KUNEWA, ogłosiła w kilku oświadczeniach, że temat ten jest jednym z priorytetów jej mandatu. Został zresztą poruszony w niedawnym komunikacie dotyczącym strategii polityki konsumenckiej UE na lata 2007–2013 (28). Waga tego zagadnienia została ponownie potwierdzona zarówno przez komisarz Neelie KROES, jak i przez komisarz KUNEWĄ na niedawnej konferencji w Lizbonie, zorganizowanej z inicjatywy prezydencji portugalskiej (29).

3.24

Rada Ministrów OECD również przyjęła zalecenie w sprawie rozwiązywania sporów i odszkodowań dotyczących konsumpcji [sygn. C(2007)74 z 12 lipca 2007 r.]. Uznała, że ustanowione w państwach członkowskich systemy dotyczące rozwiązywania sporów i odszkodowań zostały w większości wdrożone do rozpatrywania spraw na szczeblu krajowym i nie zawsze są dostosowane do zadośćuczynienia konsumentom pochodzącym z innych państw członkowskich.

4.1

Interesy konsumentów w państwach członkowskich i na szczeblu Unii Europejskiej są uwzględniane — na płaszczyźnie prawnej — nie tylko poprzez uznanie praw materialnych, lecz również odpowiednich procedur dochodzenia tych praw.

Należy również stwierdzić, że nasilenie handlu transgranicznego przyczyniło się do powstania sporów konsumenckich na szczeblu europejskim.

W wielu przypadkach okazało się, że indywidualne rozstrzyganie sporów jest niewystarczające, bowiem koszty i opieszałość takiego postępowania w znacznym stopniu przyczyniają się do nieskuteczności praw konsumentów, szczególnie w sytuacji gdy bardzo wielu (kilka tysięcy, czy nawet milionów) konsumentów zostało poszkodowanych wskutek tej samej praktyki lub gdy wysokość indywidualnych szkód jest względnie niewielka. Stopniowy rozwój „spółki europejskiej” stwarza także problemy z określeniem prawa właściwego; byłoby pożądane, żeby obywatele europejscy mogli egzekwować swoje prawa w jednakowy sposób. Obecnie nadużycia, mające miejsce w takich samych okolicznościach i wywołujące takie same szkody w wielu państwach członkowskich, mogą dawać podstawy do odszkodowania tylko w tych nielicznych państwach członkowskich, które dysponują systemem powództwa zbiorowego.

4.2

Ponadto konstytucje wszystkich państw członkowskich oraz Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności potwierdzają prawo do sprawiedliwego procesu. Prawo to obejmuje przede wszystkim prawo użytecznego i skutecznego dostępu do sądu.

4.3

Obecnie systemy sądownicze nie dają obywatelom możliwości wyrażenia konkretnego i skutecznego sprzeciwu wobec niektórych praktyk, które przynoszą im szkodę, i skierowania sprawy do sądu.

Od kilkudziesięciu lat wiele państw członkowskich rozwiązuje ten problem w dwojaki sposób.

Po pierwsze uznały prawo do ochrony zbiorowego interesu konsumentów w drodze powództw wnoszonych do instancji administracyjnych lub trybunałów i sądów. Po drugie uznały procedurę łączenia indywidualnych powództw. Działania te opierają się przede wszystkim na dążeniu do ograniczenia procedur, dopuszczając łączenie wszystkich powództw w jedno postępowanie.

4.4

Utworzenie europejskiego powództwa zbiorowego umożliwiłoby dostęp do wymiaru sprawiedliwości wszystkim konsumentom bez względu na przynależność narodową, sytuację finansową i indywidualną kwotę szkody. Byłoby ono także korzystne dla przedsiębiorstw, ponieważ umożliwiałoby im dokonanie oszczędności związanych z procedurą. Koszty takiego procesu byłyby niższe niż w wypadku mnogości pozwów indywidualnych. Przewagą tej procedury byłaby także pewność prawna, gdyż w ramach jednej decyzji rozstrzygano by szereg podobnych skarg (30). W ten sposób można ponadto uniknąć sprzeczności w orzecznictwie między sądami państw europejskich, które będą rozstrzygać podobne spory.

Wspólny dla wszystkich krajów europejskich system pozwoliłby zatem na lepszą ochronę konsumentów, lecz również wzmocniłby zaufanie przedsiębiorstw, a w konsekwencji wymianę i handel wewnątrz Unii Europejskiej.

4.5

Mechanizm powództwa zbiorowego, tak zdefiniowanego, miałby pozytywny wpływ w dziedzinie międzynarodowego prawa prywatnego, zważywszy na trudności z interpretacją i zastosowaniem standardów rozstrzygania sporów dotyczących zobowiązań umownych i pozaumownych (Rzym I i Rzym II). Umożliwiłby on także precyzyjne określenie przepisów w zakresie kompetencji sądów, uznawania i wykonywania decyzji sądów w sprawach cywilnych i handlowych (rozporządzenie 44/2001) (31).

4.6

Zatem prawo konsumenckie zostałoby wzmocnione poprzez stosowanie na szerszą skalę skarg umożliwiających sprawiedliwe wyrównywanie poniesionych szkód dla konsumentów oraz skuteczną ochronę „słabej strony”, stanowiącą fundamentalną zasadę prawa wspólnotowego. To właśnie miałoby miejsce w przypadku niedawnej dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych. Praktyki takie stosowane są często jednocześnie w wielu państwach członkowskich ze szkodą dla licznych konsumentów, którzy nie mogą wspólnie wystąpić o odszkodowanie. Powództwo zbiorowe stanowi procedurę uzupełniającą, niezbędną do skutecznego wdrożenia tej dyrektywy.

Skuteczność wszystkich znanych obecnie dyrektyw w dziedzinie ochrony konsumentów, w formie, w jakiej zostały przetransponowane przez państwa członkowskie, zostałaby wzmocniona poprzez uznanie powództwa zbiorowego w obszarach objętych dyrektywami.

Byłoby pożądane, żeby postanowienia te mogły być także stosowane na korzyść małych i średnich przedsiębiorstw znajdujących się w podobnej sytuacji.

4.7

Oczywiste jest, że ustanowienie postępowania sądowego w sprawach zbiorowych na szczeblu wspólnotowym, jako ostatecznego środka w próbach rozstrzygania sporów, nie stoi na przeszkodzie dalszemu funkcjonowaniu systemów pozasądowego rozstrzygania konfliktów konsumenckich. Te ostatnie uzyskały pełne poparcie EKES-u. Ich potencjał można jeszcze gruntownie zbadać i rozwinąć.

5.1

Aby dobrze zrozumieć przedmiot propozycji, należy ustalić, o jaki rodzaj powództwa chodzi.

Jak wynika z zestawienia systemów przyjętych w poszczególnych państwach członkowskich, określenia i zakresy stosowania różnych rodzajów powództw są bardzo rozbieżne. Należy zatem rozróżnić powództwo reprezentacji wspólnych interesów od powództwa w interesie zbiorowym i powództwa zbiorowego.

5.2

Powództwa reprezentacji wspólnych interesów są dostępne wyłącznie dla stowarzyszeń konsumentów lub organów administracyjnych (np. Rzecznika Praw Obywatelskich). Ich przedmiotem jest zaprzestanie działań sprzecznych z prawami konsumentów, a nawet — w niektórych krajach — usunięcie z umów konsumenckich klauzul sprzecznych z prawem lub stanowiących nadużycie.

5.3

Powództwa w interesie zbiorowym dają stowarzyszeniom konsumentów możliwość występowania przed instancją sądową, jeżeli ogólny interes zbiorowy konsumentów zostaje naruszony w wyniku złamania konkretnego przepisu prawa materialnego lub powszechnej normy postępowania. Interes zbiorowy nie jest sumą indywidualnych interesów konsumentów, lecz jest zbliżony do interesu ogólnego.

5.4

Powództwo zbiorowe jest postępowaniem sądowym, które pozwala wielu osobom dochodzić praw i otrzymać zadośćuczynienie. Z technicznego punktu widzenia stanowi ono zbiorowe egzekwowanie proceduralne praw indywidualnych.

5.5

Powództwo zbiorowe nie ogranicza się jedynie do ochrony praw konsumentów i konkurencji.

Jednakże w przypadku niniejszej opinii odnosi się wyłącznie do zakresu prawa materialnego uznawanego przez prawo wspólnotowe.

5.6

Dlatego też proponuje się, aby w niniejszej opinii używać terminu „powództwo zbiorowe” (32).

6.1

Podstawą prawną polityki ochrony konsumentów jest tytuł XIV traktatu „Ochrona konsumentów”.

Artykuł 153 stanowi bezsprzecznie ważny element tych rozważań.

6.2

W istocie, przy obecnym stanie rzeczy, nawet jeżeli prawo konsumenckie rozwinęło się zasadniczo w odniesieniu do art. 95 traktatu, polityka ochrony konsumentów, rozumiana zgodnie z niniejszą opinią, stanowi niewątpliwie środek promowania interesów gospodarczych konsumentów.

6.3

Nie można zaprzeczyć, ze powództwo zbiorowe zapewni wysoki poziom ochrony i pozwoli stowarzyszeniom konsumentów zorganizować się, by podejmować działania zmierzające do ochrony interesów konsumentów, to jest zapewnienia im sprawiedliwego wyrównania poniesionych szkód w przypadku łamania praw, które posiadają na mocy całego prawa wspólnotowego, w tym prawa konkurencji.

6.4

Powództwo zbiorowe na szczeblu wspólnotowym przyczyni się także do poprawy funkcjonowania rynku wewnętrznego z punktu widzenia konsumentów, co jest jednym z celów „przeglądu rynku wewnętrznego”. Konsumenci będą mieli więcej zaufania w kwestii rozwoju handlu transgranicznego (33).

6.5

Można również przyjąć, że w przypadku instrumentu czysto sądowego art. 65 i 67 mogłyby ewentualnie zostać uznane za odpowiednią podstawę prawną. To właśnie opierając się na tej podstawie prawnej, od 1996 r. Komisja proponowała, a Rada i Parlament Europejski przyjmowały cały szereg instrumentów prawnych w dziedzinie postępowania cywilnego na szczeblu wspólnotowym (34).

Takie rozwiązanie można wziąć pod uwagę, ponieważ powództwo zbiorowe mogłoby być stosowane zarówno w przypadku konfliktów transgranicznych, jak i sporów krajowych, oraz w dziedzinach innych niż prawo konsumenckie.

6.6

W każdym razie powództwo zbiorowe powinno przestrzegać zasad pomocniczości i proporcjonalności i nigdy nie powinno wykraczać poza to, co konieczne do realizacji celów traktatu, o ile cele te nie mogą zostać w wystarczającym stopniu osiągnięte przez państwa członkowskie, a zatem lepiej realizowane są na szczeblu wspólnotowym.

6.7

Powództwo to powinno również być stosowane zgodnie z zasadami i mechanizmami wyłożonymi w zaleceniu Rady Ministrów OECD [sygn. C(2007) 74 z 12 lipca 2007 r.], które przedstawiane są jako wspólne dla wszystkich państw członkowskich pomimo zróżnicowania ich tradycji prawnej.

7.1.1.1

Powództwo reprezentacji wspólnych interesów jest dostępne wyłącznie dla niektórych podmiotów posiadających specjalne uprawnienia (stowarzyszenia konsumentów, Rzecznik Praw Obywatelskich). W ujęciu ogólnym konsumenci nie mogą uzyskać zadośćuczynienia za szkody indywidualne.

7.1.1.2

Zasadniczym celem tych procedur jest zaprzestanie działań sprzecznych z prawami konsumentów, a nawet — w niektórych krajach — usunięcie z umów konsumenckich klauzul niezgodnych z prawem lub stanowiących naruszenie. W takich przypadkach sędzia nie może orzec żadnego zadośćuczynienia.

7.1.1.3

Niektóre kraje dostosowały te mechanizmy, aby umożliwić zasądzanie odszkodowania dla konsumentów. Takie zadośćuczynienie nie jest jednak wypłacane konsumentom indywidualnym. Zatrzymują je podmioty reprezentujące lub przejmuje je państwo na użytek społeczny.

7.1.1.4

W praktyce mechanizm ten nie jest prawdziwym powództwem zbiorowym, w którym wszyscy konsumenci otrzymują odszkodowanie w tej samej instancji.

7.1.2.1

Ustanowienie europejskiego powództwa zbiorowego nie oznacza wprowadzenia w Europie powództwa typu class action, które funkcjonuje w Stanach Zjednoczonych. Amerykański system sądowniczy zdecydowanie różni się od systemów sądowniczych w państwach członkowskich. Słabe punkty powództwa class action, które w powszechnej opinii prowadzą do nadużyć, są właściwe dla tego systemu sądowniczego i nie mogą występować w Europie.

7.1.2.2

W Stanach Zjednoczonych orzeczenia sądowe są wydawane przez ławę przysięgłych i przez obieralnych przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości. Taki szczególny skład, w odróżnieniu od rozwiązań przyjętych w większości państw członkowskich (zawodowi przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości), prowadzi bardzo często do dopuszczania przez niektóre sądy krajowe wymyślonych pozwów i wydawania przez nie wyroków zbyt korzystnych dla skarżących, co skłania konsumentów do składania pozwów do sądów uznawanych za bardziej sprzyjające konsumentom w porównaniu z innymi (forum shopping).

7.1.2.3

Natomiast europejskie powództwo zbiorowe miałoby być zaporą przed zjawiskiem forum shopping, ponieważ istniałby tylko jeden rodzaj procedury, który byłby stosowany w każdym państwie członkowskim, w związku z czym bez względu na sąd lub państwo wybrane przez skarżących, przebieg postępowania i środki zasądzone przez sędziego miałyby taki sam charakter.

7.1.2.4

Odszkodowaniom kompensacyjnym mogą towarzyszyć odszkodowania o charakterze kar. Takie zadośćuczynienia zasądzane przez przysięgłych i obieralnych przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości osiągają często astronomiczne kwoty. Odszkodowanie o charakterze kar nie istnieje w większości państw europejskich.

7.1.2.5

Adwokaci otrzymują wynagrodzenie w ramach powszechnego systemu contingency fees. Chodzi tu o swoiste pacta de quota litis, w których adwokaci, sami mogący być powodami, mają interes w ostatecznym wyniku pozwu. System taki jest zakazany w większości państw członkowskich Unii Europejskiej, czy to przez prawo, czy to przez kodeks etyki adwokackiej.

7.2.1.1

System zwany opted-in przewiduje, że jednostka może wyrazić wolę bycia stroną w procedurze. Zainteresowane osoby muszą się zatem zgłosić i wyraźnie zamanifestować przyłączenie się do powództwa przed wydaniem orzeczenia.

Równolegle do mechanizmu opted-in rozwinęły się mechanizmy test case, zasadzające się na pierwszym wyroku ustalającym. Procedury te są zbliżone do powództw zbiorowych opierających się na systemie opted-in, ponieważ, również w tym przypadku, zainteresowani muszą zgłosić udział w procedurze i złożyć indywidualną skargę. Szczególny charakter tego mechanizmu wynika jednak z faktu, że sędzia wybiera jedną ze skarg indywidualnych i orzeka wyłącznie w tej sprawie. Orzeczenie wydane w postępowaniu typu test ma zastosowanie do wszystkich innych skarg indywidualnych zarejestrowanych przez sąd.

7.2.1.2.1

Każdy członek grupy musi zgłosić chęć udziału w postępowaniu. Zazwyczaj wystarczy wpis do rejestru. Przestrzeganie zasady swobodnego wnoszenia sprawy do sądu wymaga zatem wyraźnego wyrażenia woli. Skarżący występuje tylko w imieniu tych osób, które wyraziły na to formalna zgodę.

7.2.1.2.2

System „opted-in” umożliwia ustalenie ex ante możliwej do przewidzenia wysokości odszkodowania, o jaką chodzi. Jest to istotne zarówno dla pozwanych, których — ogólnie mówiąc — bezpośrednio dotyczy roszczenie odszkodowawcze, jak również z punktu widzenia możliwości nabycia ubezpieczenia pokrywającego część potencjalnych szkód. W ten sposób zarezerwowane zostaną odpowiednie środki finansowe, by spełnić uzasadnione roszczenia odszkodowawcze.

7.2.1.2.3

W postępowaniu test case sędzia otrzymuje akta jednej sprawy celem zapoznania się z problemem: takie rozwiązanie jest mniej czasochłonne i bardziej skuteczne dla przedstawiciela wymiaru sprawiedliwości, ponieważ umożliwia orzekanie o odpowiedzialności przedsiębiorstwa na podstawie jednego przypadku.

7.2.1.3.1

Wymienione mechanizmy są trudne w zarządzaniu i kosztowne: zainteresowani muszą zgłosić chęć udziału w postępowaniu; należy również stworzyć odrębne akta. Zarządzanie poszczególnymi aktami staje się złożone w przypadku dużej liczby zainteresowanych.

7.2.1.3.2

Prowadzi to do znacznego wydłużenia terminów postępowania, ponieważ sąd musi przygotować wszystkie akta indywidualnie i zapoznać się z nimi. Tymczasem w sporach masowych, które leżą u podstaw większości powództw zbiorowych, indywidualne szkody są dość podobne i często nie wymagają osobnego rozpatrzenia.

7.2.1.3.3

W mechanizmie test case sędzia nie zawsze wyznacza kwotę należnego zadośćuczynienia i niekiedy odsyła do postępowania indywidualnego. Powstaje wówczas problem z zarządzaniem, a czas trwania procedury wydłuża się.

7.2.1.3.4

Badania nad pozwami zbiorowymi z mechanizmem opted-in lub test case złożonymi w krajach, w których jest taka możliwość, wskazują ponadto, że znaczna część konsumentów nie składa skarg do sądu, co wynika z braku skutecznego systemu informacji na temat takiej procedury. W większości przypadków zainteresowani nie wnoszą również sprawy do sądu z powodu przeszkód materialnych, finansowych i psychologicznych związanych z postępowaniem sądowym (czasochłonność, kosztowność i nadzwyczajna złożoność).

7.2.1.3.5

Istnieje zatem duża dysproporcja między osobami faktycznie występującymi do sądu, a osobami, których sprawa potencjalnie dotyczy. Zadośćuczynienie dla konsumentów nie jest więc pełne. W przypadku takiej praktyki przedsiębiorstwo może zachować znaczną część nielegalnego dochodu, który ewentualnie uzyskała. W wyniku postępowania nie zostaje również osiągnięty skutek zniechęcający.

7.2.1.3.6

Mechanizmy te stanowią również problem w odniesieniu do względnego skutku wyroku. Orzeczenie wydane w ramach postępowania z powództwa zbiorowego obowiązuje jedynie osoby, które przyłączyły się do powództwa. Dlatego też konsumenci, którzy nie zgłosili swojego udziału, mogą wnieść pozwy indywidualne, a wyroki wydane w ramach takich postępowań mogą być sprzeczne z orzeczeniami wydanymi w ramach powództwa zbiorowego.

7.2.2.1

Tradycyjne powództwo zbiorowe opiera się na systemie opted-out, który zakłada domyślny udział wszystkich osób poszkodowanych w wyniku danej praktyki, z wyjątkiem osób, które nie wyraziły zgody na udział w powództwie.

Niektóre państwa członkowskie zainspirowały się tym mechanizmem, aby opracować procedurę powództwa zbiorowego sui generis.

7.2.2.2.1

Analiza systemów krajowych, w których występuje opted-out, wykazuje, że procedurą tą łatwiej zarządzać oraz że jest bardziej skuteczna niż pozostałe mechanizmy przyjęte przez niektóre państwa członkowskie.

7.2.2.2.2

Gwarantuje ona zainteresowanym osobom rzeczywisty dostęp do wymiaru sprawiedliwości, a przez to sprawiedliwe i skuteczne zadośćuczynienie dla wszystkich konsumentów poszkodowanych w wyniku określonych praktyk.

7.2.2.2.3

Pozwala uniknąć skarżącym i sądowi trudności w zarządzaniu sprawą (w istocie członkowie grupy ujawniają się po zakończeniu postępowania, a nie na początku całego procesu).

7.2.2.2.4

Ponadto mechanizm ten faktycznie oddziałuje zniechęcająco na stronę odpowiedzialną, ponieważ musi ona zadośćuczynić wszystkim osobom poszkodowanym wskutek danej praktyki i ewentualnie zwrócić nielegalny dochód, który mogła dzięki niej uzyskać.

7.2.2.2.5

Należy również uwzględnić korzyści płynące z tego rodzaju procedury dla przedsiębiorstwa. Powództwo zbiorowe pozwala oszczędzać zasoby ludzkie i finansowe oraz zapewnia przedsiębiorstwu większą skuteczność obrony. Zamiast zajmować się jednocześnie licznymi sporami o podobnym charakterze rozstrzyganymi przed wieloma różnymi sądami pozwany przygotowuje się do obrony przed jedną instancją.

7.2.2.3.1

Mechanizm mógłby zostać uznany za niezgodny z postanowieniami konstytucyjnymi niektórych krajów i z Europejską konwencją praw człowieka, w szczególności z zasadą swobodnego wnoszenia sprawy do sądu, w zakresie, w jakim poszczególne osoby stają się automatycznie członkami grupy bez wyrażenia wyraźnej zgody na powództwo. Jeżeli nie wyrażą sprzeciwu, wydane orzeczenie może być dla nich wiążące.

Niemniej jednak istnieje możliwość ochrony wolności osobistej albo poprzez wysłanie zainteresowanym osobom spersonalizowanej informacji, co pozwala uznać, że osoby, które następnie nie wyrażą sprzeciwu wobec uwzględnienia ich w powództwie, wyraziły dorozumiane upoważnienie do wszczęcia postępowania, albo poprzez udzielenie członkom grupy prawa do wycofania swojego udziału w dowolnym momencie, nawet po wydaniu orzeczenia, a jeżeli decyzja nie byłaby dla nich korzystna, do złożenia indywidualnych pozwów.

7.2.2.3.2

Naruszone zostałoby również prawo do obrony, podobnie jak zasada kontradyktoryjności i zasada równości broni: przedsiębiorstwo musi mieć możliwość przedstawienia indywidualnych środków obrony przeciwko poszczególnym poszkodowanym należącym do grupy. Zasada ta łączy się z zasadą sprawiedliwego procesu, o której mowa w art. 6 Europejskiej konwencji praw człowieka. Otóż w systemie opted-out istnieje prawdopodobieństwo, że nie wszyscy zainteresowani zostaną wymienieni z nazwiska i będą znani przedsiębiorstwu. Wówczas nie mogłoby ono zastosować indywidualnych środków obrony.

Jednakże w ramach powództwa zbiorowego występuje niewątpliwie podobieństwo między poszczególnymi sytuacjami, którego gwarantem jest sędzia. Zarówno spory konsumenckie, jak i te dotyczące konkurencji wynikają zazwyczaj z umów, dlatego też sytuacje zainteresowanych stron są niemal identyczne. Roszczenie objęte powództwem (causa petendi) jest takie samo. Trudno zatem wyobrazić sobie, w jaki sposób przedsiębiorstwo mogłoby przywołać wobec konsumenta indywidualny środek obrony.

Przez cały czas trwania postępowania sędzia może odrzucić skargę, jeżeli stwierdzi znaczne rozbieżności w okolicznościach faktycznych lub stanie prawnym.

Wreszcie, w kwestii odszkodowania sędzia może stworzyć podgrupy, co pozwala w szczególności dostosować kwotę zadośćuczynienia do danej sytuacji, a zatem może prowadzić do ewentualnego złagodzenia odpowiedzialności.

7.2.3.1

System wybrany niedawno przez Danię i Norwegię przewiduje zarazem mechanizmy opted-in i opted-out. Sędzia może postanowić o wyborze systemu opted-out, jeśli sprawy dotyczą niewielkich kwot, jeśli skargi są podobne lub jeśli trudno jest przeprowadzić postępowanie na podstawie systemu opted-in. Istnieje wiele spraw w dziedzinie konsumpcji, w których konsumenci indywidualnie nie dysponują skutecznymi środkami odwoławczymi ze względu na znaczną liczbę zainteresowanych jednostek i niewielką wysokość dochodzonych szkód. Postępowanie oparte na systemie opted-out umożliwia uwzględnienie wszystkich zainteresowanych osób i orzeczenie kary opiewającej na wysokość nielegalnego dochodu, który w danym wypadku uzyskano. Jeśli chodzi o sprawy, w których kwoty indywidualnych szkód są znaczne, wybiera się wtedy system opted-in, w ramach którego każdy konsument musi się zgłosić, by wziąć udział w postępowaniu.

7.3.1

W tym konkretnym rodzaju postępowania, które dotyczy wielu skarżących, uprawnienia przyznane sędziemu mają zasadnicze znaczenie.

7.3.2

W większości mechanizmów opted-out pierwszy etap postępowania odpowiada w istocie decyzji sędziego o dopuszczalności powództwa. W tests case rozpatrywanie akt indywidualnych służy temu samemu celowi.

7.3.2.1

Znaczenie etapu dopuszczalności polega na tym, że pozwala zatrzymać na początku postępowania wszystkie skargi, które są wyraźnie bezpodstawne lub zmyślone i mogłyby w nieuzasadniony sposób naruszyć wizerunek strony przeciwnej, oraz uniknąć niewłaściwych lub stanowiących nadużycie postępowań.

7.3.2.2

Sędzia jest gwarantem prawidłowego przebiegu etapu dopuszczalności. Konkretnie, to on sprawdza, czy określone w ustawie warunki wystąpienia z powództwem zbiorowym zostały spełnione.

7.3.2.3

Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku, gdy:

7.3.3

Na dalszym etapie postępowania ważne jest również, aby sędzia mógł zatwierdzić ewentualną propozycję transakcji lub odrzucić ją, jeżeli uzna, że nie leży ona w interesie członków grupy. W tym względzie jego prerogatywy muszą wykraczać poza uprawnienia do zatwierdzania transakcji nadane mu w drodze ustawy w większości systemów sądowniczych w państwach członkowskich.

7.3.4

Szczególny charakter tej procedury wymaga również przewidzenia dostosowanych zasad przedstawiania dowodów. Sędzia musi mieć możliwość zastosowania nakazów wobec strony przeciwnej lub osób trzecich, aby uzyskać dokumenty, lub też powinien móc odwołać się do środków dochodzeniowych w celu uzyskania nowych materiałów dowodowych. Akty prawne ustanawiające powództwo zbiorowe powinny zawierać wyraźny zapis, że sędzia nie może odmówić podjęcia działania w tym kierunku, gdy skarżący się tego domagają.

7.3.5

Aby przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości mogli lepiej korzystać z tych praw, należy przewidzieć, że jedynie niektóre sądy, określone z nazwy, będą właściwe do rozstrzygania powództw zbiorowych. Należy zatem dostosować struktury sądownicze państw członkowskich i przewidzieć konkretne szkolenia dla przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości w tych sądach.

7.4.1

Powództwo zbiorowe musi umożliwiać żądanie naprawienia szkody materialnej (finansowej), szkody fizycznej, a także pretium doloris i innych szkód moralnych. Ponieważ celem powództwa jest jednocześnie uzyskanie zadośćuczynienia dla konsumentów i zastosowanie środków zniechęcających wobec przedsiębiorców, należy koniecznie przewidzieć odszkodowanie pokrywające całość szkód. Powinna również istnieć możliwość udostępniania sądom prostych, niedrogich i przejrzystych metod oceny bez zarzucania zasady zadośćuczynienia za szkody.

7.4.2

Sędzia powinien móc zapewnić skarżącym w powództwie zbiorowym kilka sposobów naprawiania szkód. Obok zaprzestania szkodliwych praktyk lub stwierdzenia nieważności aktu powinno być możliwe pośrednie lub bezpośrednie zadośćuczynienie za szkody. Ponadto powinny mu towarzyszyć inne środki naprawcze, na przykład podanie do publicznej wiadomości, ogłoszenie itp.

7.4.3

Bezpośrednie i indywidualne naprawienie szkód nie może być jedynym przewidywanym sposobem zadośćuczynienia, gdyż w niektórych przypadkach będzie je trudno zrealizować, a nawet może okazać się to niemożliwe, dlatego że członkowie grupy nie mogą zostać zidentyfikowani w ramach mechanizmu opted-out, albo dlatego, że są zbyt liczni, albo też dlatego że wartość szkody indywidualnej jest zbyt niska. Najważniejsze, aby zadośćuczynienie zawsze miało miejsce, nawet w sposób pośredni, oraz aby osiągnąć skutek zniechęcający.

7.4.3.1

W przypadku gdy sędzia ma możliwość obliczenia kwoty indywidualnego zadośćuczynienia dla każdej ze zidentyfikowanych lub możliwych do zidentyfikowania osób w danej grupie (np. opted-in, test case lub nawet opted-out, jeżeli przedsiębiorstwo przesłało listę zainteresowanych klientów), ale również w przypadkach gdy indywidualne przyznawanie zadośćuczynienia okaże się zbyt kosztowne w świetle niewielkiej wartości indywidualnej szkody, należy określić odpowiednie mechanizmy.

7.4.3.2

Podobnie, jeżeli nie wszystkie kwoty zostały przydzielone, należy traktować w sposób uprzywilejowany środek zadośćuczynienia pośredniego wraz z całą niewykorzystaną kwotą. Sędzia powinien wyszczególnić w orzeczeniu działanie finansowane z niewykorzystanej kwoty i określić zasady kontroli jego wykonania, która może zostać powierzona osobie trzeciej.

7.4.3.3

Przy założeniu, że nawet środek zadośćuczynienia pośredniego jest niemożliwy, cała niewykorzystana kwota wyznaczona przez sędziego powinna zostać przeznaczona na fundusz pomocy, z którego finansowane są nowe postępowania z powództwa zbiorowego.

7.4.3.4

Jeśli sędzia nie ma możliwości obliczenia kwoty indywidualnego zadośćuczynienia, ponieważ zidentyfikowanie wszystkich członków grupy jest niemożliwe (wyłącznie w przypadku mechanizmu opted-out), powinien mieć możliwość ustalenia systemu oceny różnych kategorii szkód. Podziałem kwot może zająć się kancelaria sądu, lecz również adwokat przedstawiciela grupy, osoba trzecia (ubezpieczyciel, księgowy itp.), co pozwala zwolnić sąd z przeprowadzania złożonego i długiego etapu analizy skarg indywidualnych.

7.4.3.5

Przy tym drugim założeniu sędzia powinien mieć możliwość przyznania indywidualnego odszkodowania dla członków grupy, którzy zgłoszą się w wyniku działań informujących o wyroku, a pozostała kwota powinna być przeznaczona na pośrednie naprawienie szkody poniesionej przez grupę.

7.4.3.6

Jeżeli nie można zastosować żadnego środka pośredniego, pozostała kwota zostaje przeznaczona na fundusz pomocy.

7.5.1

W ramach powództwa zbiorowego strony powinny mieć możliwość odwołania się.

7.5.2

Mając na względzie znaczenie, jakie ma po pierwsze konieczność szybkiego zadośćuczynienia dla poszkodowanych, a po drugie pewność, że prawa wszystkich stron zostały w sposób sprawiedliwy uwzględnione, należy powiązać z tymi wymogami prawo do wniesienia odwołania od decyzji przez każdą ze stron.

7.5.3

Wydaje się zatem ważne, aby uznanie tego prawa zobowiązało państwa członkowskie do wprowadzenia przyspieszonej procedury odwoławczej, aby uniknąć mechanizmu czysto odraczającego.

7.5.4

Ponadto pewność, że odszkodowania, które strona odpowiedzialna musi wypłacić, są odpowiednio uwzględnione w jej rachunkowości, stanowi również gwarancję dla członków grupy w przypadku odwołania.

7.6.1

Docelowo system powództw zbiorowych powinien finansować się sam.

7.6.2

Zważywszy że nie jest pożądane, czy wręcz możliwe, ustanowienie powszechnego systemu contingency fees w stylu amerykańskim, ze względu na jego sprzeczność z europejską tradycją prawną, należy bezwzględnie przewidzieć sposób finansowania, który pozwoli skarżącym nieposiadającym środków finansowych na wystąpienie z powództwem zbiorowym, uzyskać zaliczkę z tytułu kosztów postępowania sądowego (wynagrodzenie adwokata, koszty ekspertyzy w ramach środków dochodzeniowych zaakceptowanych przez sędziego itp.).

7.6.3

Jednym ze sposobów finansowania tego systemu byłoby utworzenie funduszu pomocy na potrzeby odwołań zbiorowych, który zasilałyby „nielegalne dochody” skazanych przedsiębiorstw w wysokości określonej przez sędziego w postępowaniu, jeśli ich zwrotu nie domagałyby się osoby o jasno stwierdzonej tożsamości, które zostały bezpośrednio poszkodowane (35).

7.6.4

Zadaniem funduszu pomocowego może być ponadto zbieranie w jednej instytucji wszystkich informacji dotyczących toczących się postępowań z powództwa zbiorowego i rozpowszechnianie informacji na temat kroków, które należy podjąć, aby zgłosić udział w postępowaniu, wyrazić sprzeciw wobec udziału w grupie lub uzyskać odszkodowanie.

—

system ogłoszeń w celu zawiadamiania zainteresowanych stron,

—

koszty procesowe i pomoc prawna,

—

współpraca między organami sądowniczymi a administracyjnymi państw członkowskich,

—

terminy składania dokumentów procesowych i terminy przedawnienia,

—

korzystanie z internetu (e-sprawiedliwość).

8.1

Takie powództwo zbiorowe można by wdrożyć na szczeblu wspólnotowym za pomocą dyrektywy albo rozporządzenia; z definicji nie uważa się, by proste zalecenie było w stanie stworzyć warunki skuteczności i zgodności działania niezbędne do ujednoliconego przyjęcia takiej inicjatywy w 27 państwach członkowskich.

8.2

Zakładając, że zakres inicjatywy zostanie rozszerzony na inne zagadnienia i nie będzie obejmować wyłącznie praw konsumentów, jak również że podstawę prawną stanowić będą artykuły 65 i 67 traktatu, należałoby wziąć pod uwagę przyjęcie rozporządzenia na tych samych zasadach co np. w przypadku rozporządzeń w sprawie postępowania upadłościowego, europejskiego tytułu egzekucyjnego, europejskiej procedury nakazu zapłaty, europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń czy też w sprawie zajmowania rachunków bankowych.

8.3

Gdyby jednak postanowiono ograniczyć — przynajmniej w pierwszej fazie — zakres zastosowania tej inicjatywy do praw konsumentów, najwłaściwszym sposobem wdrożenia mechanizmu powództwa zbiorowego na szczeblu wspólnotowym wydaje się dyrektywa, która stanowiłaby uzupełnienie dyrektywy w sprawie nakazu zaprzestania szkodliwych praktyk.

8.4

W istocie nadal istnieją poważne rozbieżności w kwestii przepisów proceduralnych między państwami członkowskimi. Dlatego też należy określić w sposób ogólny podstawowe zasady występowania z powództwem zbiorowym, przy założeniu, że państwa wdrożą dyrektywę, przestrzegając zwyczajowych zasad proceduralnych.

Nie ma bowiem na przykład pewności, że harmonizacja jest możliwa, skoro sądy wyznaczone do rozpoznawania takich powództw będą zależne od zasad organizacji sądowniczej każdego państwa członkowskiego.

Zasady wnoszenia spraw do sądu należy dostosować do szczególnej sytuacji każdego państwa. Dlatego też rozporządzenie byłoby nieodpowiednie.

8.5

Wydaje się również oczywiste, że dyrektywa musi być w tym przypadku dyrektywą wprowadzającą pełną harmonizację, aby uniknąć sytuacji, w której państwa członkowskie zaostrzą system ze szkodą dla przedsiębiorstw mających siedzibę na terytorium danego państwa.

—

zaprzestanie lub zakaz wszelkich czynów stanowiących naruszenie interesów konsumentów chronionych szeregiem dyrektyw wymienionych w załączniku;

—

środki niezbędne do naprawy skutków naruszenia, w tym publikacja decyzji; oraz

—

skazanie strony uznanej za winną na obowiązkową karę pieniężną w przypadku niewykonania decyzji po upływie terminu w niej wyznaczonego.

—

rozszerzenie zakresu stosowania dyrektywy na wszystkie przyszłe dyrektywy w dziedzinie ochrony interesów konsumentów;

—

uwzględnienie, wśród podmiotów, których legalność musi być uznana, organizacji i federacji reprezentujących konsumentów lub przedsiębiorstw działających nie tylko na skalę krajową, lecz również europejską.

—

opinię z inicjatywy własnej CESE 141/2005 — Dz.U. C 221 z 8.9.2005, w sprawie polityki konsumenckiej po rozszerzeniu UE (punkt 11.6),

—

opinię CESE 230/2006 — Dz.U. C 88 z 11.4.2006, w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej wspólnotowy program działań w dziedzinie zdrowia i ochrony konsumentów (2007/2013), (punkt 3.2.2.2.1.),

—

opinię CESE 594/2006 — Dz.U. C 185 z 8.8.2006, w sprawie ram prawnych polityki konsumenckiej.

—

Zielona księga w sprawie dostępu konsumentów do wymiaru sprawiedliwości i rozstrzygania sporów konsumenckich na jednolitym rynku (COM (93) 576 wersja ostateczna);

—

zalecenie Komisji z dnia 12 maja 1995 r. dotyczące terminów płatności w transakcjach handlowych oraz komunikat Komisji w tej sprawie, odpowiednio Dz.U. L 127 z 10.6.1995 i Dz.U. C 144 z 10.6.1995;

—

komunikat Komisji „Plan działań w zakresie dostępu konsumentów do wymiaru sprawiedliwości i rozstrzygania sporów konsumenckich na rynku wewnętrznym” z dnia 14 lutego 1996 r. (COM(96) 13 wersja ostateczna);

—

komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego „O większą skuteczność uzyskiwania i wykonywania orzeczeń w Unii Europejskiej” (COM(97) 609 wersja ostateczna, Dz.U. C 33 z 31.1.1998);

—

dyrektywa 98/27/WE z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów, Dz.U. L 166 z 11.6.1998;

—

rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego, Dz.U. L 160 z 30.6.2000; sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Guido Ravoet (CES 79/2001 z dnia 26 stycznia 2000 r., Dz.U. C 75 z 15.3.2000);

—

rozporządzenie Rady (WE) nr 1347/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej za dzieci obojga małżonków, tamże; sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Paolo Braghin (CES 940/1999 z dnia 20 października 1999 r., Dz.U. C 368 z 20.12.1999);

—

rozporządzenie Rady WE nr 1348/2000 z dnia 29 maja 2000 w sprawie doręczania w państwach członkowskich sądowych i pozasądowych dokumentów w sprawach cywilnych i handlowych, tamże; sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Bernardo Hernández Bataller (CES 947/1999 z dnia 21 października 1999 r., Dz.U. C 368 z 20.12.1999);

—

dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/35/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, Dz.U. JO L 200 z 8.8.2000;

—

plan działania dotyczący stosowania zasady wzajemnego uznawania decyzji w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.U. C 12 z 15.5.2001;

—

decyzja Rady z dnia 28 maja 2001 r. dotycząca utworzenia europejskiej sieci sądowej w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.U. L 174 z 27.6.2001; sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Daniel Retureau (CES 227/2001 z dnia 28 lutego 2001 r., Dz.U. C 139 z 11.5.2001);

—

rozporządzenie Rady (WE) nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych, Dz.U. L 174 z 27.6.2001; sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Bernardo Hernández Bataller (CES 228/2001 z dnia 28 lutego 2001 r.) Dz.U. C 139 z 11.5.2001;

—

rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Bruksela I), Dz.U. L 12 z 16.1.2001; sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Henri Malosse (CES 233/2000 z 1 marca 2000 r., Dz.U. C 117 z 26.4.2000);

—

Zielona księga w sprawie alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów w prawie cywilnym i handlowym (COM (2002) 196 wersja ostateczna z 19.4.2002);

—

rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 805/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, Dz.U. C 85 z 8.4.2003; sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Guido Ravoet (CESE 1348/2002 z dnia 11 grudnia 2002 r., Dz.U. C 85 z 8.4.2003);

—

wniosek dotyczący rozporządzenia ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (COM(2005) 87 wersja ostateczna z 15.3.2005); sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Jorge Pegado Liz (CESE 243/2006 z dnia 14 lutego 2006 r.);

—

Zielona księga „Poprawa skuteczności wykonywania orzeczeń w Unii Europejskiej: zajmowanie rachunków bankowych” (COM (2006) 618 wersja ostateczna). Sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Jorge Pegado Liz (CESE 1237/2007 z dnia 26 września 2007 r.);

—

rozporządzenie WE nr 1896/2006 z dnia 12 grudnia 2006 r. (Dz.U. L 399 z 30.12.2006) ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (COM (2004) 173 końcowy z 19.3.2004); sprawozdawcą opinii EKES-u w tej sprawie był Jorge Pegado Liz (CESE 133/2005 z dnia 22 lutego 2005 r.).

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/20

1.1

Komitet pozytywnie ocenia strategię na lata 2007-2013 i jest zdania, że stanowi ona obiecujący postęp w obszarze ochrony konsumentów. EKES odnotowuje, że przedstawiony przez Komisję plan jest ambitny, choć miejscami mało precyzyjny, i sądzi, że cele zostaną osiągnięte w wyznaczonym terminie.

1.1.1

Niemniej jednak EKES uważa, że budżet programu strategii konsumenckiej, który wynosi przeciętnie 22,7 mln euro rocznie, jest zbyt mały, by zrealizować działania zawarte w strategii. Istnieje wyraźny rozdźwięk między ambicjami nakreślonymi w strategii a zasobami przeznaczonymi na jej realizację.

1.2

EKES odnotowuje, że strategia jest wprawdzie ambitnym i pozytywnym krokiem, ale dokonania w obszarze polityki konsumenckiej jak dotąd rozczarowują, co nie wróży zbyt dobrze powodzeniu strategii. By sprostać ambicjom, konieczne jest opracowanie dynamicznego programu na najbliższą przyszłość.

1.3

EKES zauważa również, że w obszarze ochrony konsumentów prawodawstwo odgrywa kluczową rolę. Z drugiej strony dotychczasowe przepisy są nieelastyczne, a uczciwy rynek mógłby mieć olbrzymie znaczenie dla konsumentów i dostawców. Kiedy rynek nie działa sprawnie, uregulowania prawne stają się niezbędne. EKES wzywa Komisję do zapewnienia faktycznego wdrażania i przestrzegania przepisów prawa tam, gdzie są one niezbędne. Nie powinno mieć to jednak żadnych negatywnych skutków dla ochrony konsumentów gwarantowanej przez państwa członkowskie. Jednym z instrumentów w tym wypadku jest lepsze nadzorowanie rynku; Komitet wzywa zatem Komisję do przeprowadzenia odpowiednich badań rynkowych na skalę makro i mikro. Przepisy prawne muszą być egzekwowane i poddawane stałej ocenie. Ponadto prawodawstwo musi być proste i zrozumiałe, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że większość podmiotów na rynku wewnętrznym to MŚP.

1.3.1

Zaleca się, aby program polityki konsumenckiej nie tylko zapewniał wprowadzanie w życie ochrony praw konsumentów i jej ocenę, lecz również służył ułatwianiu współpracy i koordynacji między sektorem przedsiębiorstw a organizacjami ochrony konsumentów w państwach członkowskich. Poza przepisami, prawa konsumentów najlepiej chronione są wówczas, gdy te dwa sektory współpracują ze sobą, by osiągnąć wspólny cel.

1.4

Edukacja konsumentów i usługodawców lub detalistów jest kluczowym elementem znajomości i przestrzegania przepisów, jak również odpowiedzialnej i zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju konsumpcji i produkcji.

1.5

Zdaniem Komitetu w latach 2007-2013 niezbędne będzie sprostanie następującym wyzwaniom:

2.1

W strategii podkreśla się główne wyzwania na nadchodzący okres. Wyzwania te spowodowane są w zasadzie ewolucją rynku detalicznego i rynku usług w kierunku wzmocnienia pozycji konsumentów. Niemniej jednak może to prowadzić do coraz większych podziałów między konsumentami posiadającymi wiedzę i środki a konsumentami znajdującymi się w mniej uprzywilejowanej sytuacji. Nie oznacza to więc faktycznego zwiększenia dobrobytu konsumentów, dlatego też nie można naruszyć zaufania konsumentów. Kolejne wyzwanie wiąże się z umiejętnością przedsiębiorstw, szczególnie MŚP, dostosowania się do postępu technologicznego, który przynosi zmiany w zakresie sposobu sprzedaży ich produktów lub usług oraz polega w większym stopniu na handlu elektronicznym i usługach dopasowanych do danego konsumenta.

2.2

W strategii przedstawiono cele, które mają zostać osiągnięte do 2013 r.:

Cele te postrzegane są jako podstawowe elementy wzrostu gospodarczego na rynku wewnętrznym.

2.3

Cele zostaną osiągnięte dzięki wydatkom przeznaczonym na politykę konsumencką UE, dla których nakreślone zostały ramy prawne w celu zapewnienia ochrony konsumentów oraz skutecznego stosowania przepisów prawnych poprzez egzekwowanie prawa, współpracę, informowanie, edukowanie i dochodzenie roszczeń.

2.4

Obszary priorytetowe obejmują zatem:

W strategii zwraca się uwagę na szereg działań w ramach każdego obszaru priorytetowego, z których wiele zostało omówionych w części „Uwagi szczegółowe” niniejszej opinii.

3.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje strategię konsumencką na lata 2007-2013, a szczególnie zawarte w niej przekonanie, iż zaufanie konsumentów i ich ochrona są podstawą zdrowego i dobrze rozwijającego się rynku wewnętrznego. Należy skierować uwagę na udane przykłady samoregulacji, współregulacji i ustanawiania kodeksów postępowania w Unii Europejskiej.

3.1.1

EKES nie ogranicza jednakże polityki konsumenckiej do urzeczywistniania rynku wewnętrznego; wręcz przeciwnie, to rynek wewnętrzny powinien służyć zaspokajaniu interesów konsumentów, jak słusznie zauważono w komunikacie Komisji w sprawie: „Jednolity rynek Europy XXI wieku” (COM(2007) 724 wersja ostateczna).

3.1.2

Zdaniem Komitetu Komisja powinna ukierunkować swoją politykę na przejrzystość rynków, wzmocnienie rynku wewnętrznego i politykę konsumencką, która sprzyjałaby sprawnym rynkom, rozwojowi gospodarczemu i zatrudnieniu oraz zwiększałaby dobrobyt konsumentów.

3.2

Określone przez Komisję wyzwania na rynku wewnętrznym rzeczywiście istnieją i należy stawić im czoła, co też zresztą czyni się w strategii. Są to jednak trudności rynkowe; zdaniem EKES-u Komisja stoi przed dwoma innymi wyzwaniami, a mianowicie rzeczywistą harmonizacją krajowych strategii oraz umieszczeniem dobrobytu konsumentów w centrum zainteresowania różnych DG Komisji.

3.3

EKES uważa, że nowy komunikat Komisji dotyczący strategii na lata 2007-2013 stanowi ważny i obiecujący krok naprzód i jest o wiele lepiej skonstruowany niż wcześniejsza strategia w zakresie zdrowia i ochrony konsumentów (COM(2005) 115 wersja ostateczna), będąca również przedmiotem wcześniejszej opinii Komitetu (1).

3.4

EKES wyraża zaniepokojenie z powodu niespójności, które wniosek Komisji może spowodować w odniesieniu do środków przyjętych już na szczeblu wspólnotowym. Należy zapewnić spójność między celami operacyjnymi a decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającą wspólnotowy program działania w zakresie polityki konsumenckiej (2007-2013) (2).

3.5

Mimo że cele są zbyt ambitne i często mało precyzyjne, Komitet wierzy, że uda się je osiągnąć w wyznaczonym terminie i w sposób jak najbardziej zgodny z wymogami rynku wewnętrznego i konsumentów.

3.6

Choć Komisja podjęła już szereg inicjatyw w ramach realizacji celów zawartych w strategii (np. przyjęcie zielonej księgi w sprawie przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta), Komitet wzywa, by bezzwłocznie przejść do przeglądu konkretnych dyrektyw. Ostatnie komunikaty Komisji dotyczące wdrożenia dyrektywy w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość (COM(2006) 514 wersja ostateczna) z 21 września 2006 r., niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji oraz możliwości wprowadzenia bezpośredniej odpowiedzialności producenta (COM(2007) 210 wersja ostateczna), a także zmiany dyrektywy w sprawie korzystania z nieruchomości w systemie podziału czasu z 2007 r. zdaniem EKES-u rozczarowują, gdyż nie rozwiązują tak naprawdę problemów dotyczących tych usług. Ponadto nie spełniają celów wyznaczonych w strategii polityki konsumenckiej.

3.6.1

Komitet z niecierpliwością oczekuje wniosku Komisji dotyczącego dyrektywy w sprawie praw umownych konsumentów, planowanego w programie działalności legislacyjnej i prac Komisji na 2008 r. (COM(2007) 640 wersja ostateczna), i po jego przyjęciu wyda opinię na ten temat, koncentrując się na realizacji zasad przedstawionych w procesie upraszczania prawa wspólnotowego.

3.7

EKES gotowy jest poprzeć podejście polegające na pełnej harmonizacji prawa konsumenckiego pod pewnymi warunkami i z konkretnych powodów, gdy głównym celem jest urzeczywistnianie rynku wewnętrznego. Podejście takie nie może być zastosowane kosztem istniejących praw. Należy skonsolidować prawa konsumentów w różnych państwach członkowskich, by zachęcać do dalszych zakupów transgranicznych, na czym skorzystają zarówno konsumenci, jak i sektor detaliczny i sektor usług. Podejście to należy stosować nie tylko na szczeblu, na którym poszczególne państwa członkowskie zapewniają odpowiednią ochronę konsumentów, lecz także na szczeblu UE, co byłoby dążeniem do rzeczywistej integracji rynku.

3.8

Komitet z zadowoleniem przyjmuje działania nakreślone w priorytetowych obszarach strategii polityki konsumenckiej, a wręcz wyczekuje ich przeprowadzenia. EKES sądzi, że zasoby (zarówno finansowe, jak i ludzkie) DG ds. Ochrony Konsumentów są w rzeczy samej ograniczone, przez co wypełnienie zadań spoczywających na DG staje się jeszcze trudniejsze. Ponadto budżet dla programu strategii konsumenckiej w wysokości przeciętnie 22,7 mln euro rocznie jest niestety zbyt mały do realizacji zaplanowanych działań.

3.8.1

Doświadczenie z realizacji poprzedniego programu pokazuje, że wiele planów nie zostało zrealizowanych wskutek braku personelu. Co więcej przydzielony roczny budżet był w istocie wyższy niż budżet na okres bieżący, którego cele są mniej ambitne.

4.1

Lepsze monitorowanie rynku: EKES rozumie, że należy zapewnić lepsze informacje o rynku i popiera środki zaproponowane w ramach tego priorytetu. Jednakże Komitet usilnie zaleca Komisji znalezienie innowacyjnych sposobów faktycznego określenia doświadczeń i poglądów konsumentów. Ponadto Komisja mogłaby przyjąć podejście na skalę makro do określenia doświadczeń konsumentów w państwach członkowskich za pośrednictwem analizy prawdziwych przypadków i zastosowanych rozwiązań. Komitet przypomina także, że zbieranie informacji nie może stanowić kolejnego kłopotliwego zadania, które przypadnie poszczególnym firmom, a zwłaszcza MŚP.

4.2

Lepsze uregulowania prawne w dziedzinie ochrony konsumentów: inicjatywy podejmowane w tym obszarze powinny w pełni uwzględniać następstwa handlu elektronicznego i technologii cyfrowych dla praw konsumentów, a w rezultacie jasno określić zobowiązania i prawa w środowisku cyfrowym. Ponadto należy opracować działania, które umożliwią dostęp do pewnych usług tym grupom konsumentów, które w wyniku przepaści cyfrowej mogą go być pozbawione, gdyż w przeciwnym wypadku doprowadziłoby to jedynie do wyłonienia się kolejnej grupy konsumentów będących w niekorzystnej sytuacji.

4.3

Lepsze środki egzekwowania prawa i dochodzenia roszczeń: by zapewnić osiągnięcie celów przedstawionych w strategii, niezbędne jest z całą pewnością egzekwowanie prawa, jak również ściślejsza współpraca między państwami członkowskimi a Komisją. Komitet z zadowoleniem przyjmuje i popiera zaproponowane przez Komisję działania w zakresie zbiorowego dochodzenia roszczeń. Taka forma prawna gwarantuje zajęcie się problemami konsumentów, z którymi nie są w stanie poradzić sobie jednostki.

4.4

Lepsze informowanie i edukowanie konsumentów: Komitet jest przekonany, że edukacja i informacja stanowią integralną część ochrony konsumentów. Sieć Europejskich Centrów Konsumenckich stanowi istotny postęp w zakresie informowania konsumentów. EKES uważa jednak, że Komisja musi znaleźć bardziej innowacyjne i kreatywne sposoby przekazywania informacji konsumentom, używając języka, który przemawia do społeczeństwa.

4.5

Odpowiedzialna konsumpcja zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju: z jednej strony należy dbać o to, by konsumenci byli dobrze poinformowani, z drugiej zaś podkreślić znaczenie odpowiedzialnej konsumpcji. W strategii stwierdza się, że nie ma miejsca dla nieuczciwych detalistów i usługodawców, jednak należy również podkreślić, że firmy i handlowcy oczekują od konsumentów odpowiedzialnych wzorców zachowań. Co więcej, idea konsumpcji zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju powinna stać się ważną częścią rynku wewnętrznego, a usługodawcy, detaliści i konsumenci muszą być lepiej zorientowani w samej koncepcji i gotowi do jej przyjęcia.

4.6

Aspekt ochrony konsumentów musi zostać uwzględniony we wszystkich obszarach polityki i przepisach UE: kroki zaproponowane przez Komisję, m.in. wyznaczenie urzędnika łącznikowego ds. konsumentów w Dyrekcjach Generalnych Komisji, mają pozytywny wydźwięk i przyczynią się do osiągnięcia tego celu. EKES zgadza się z propozycją, by każda DG składała coroczny raport na temat stopnia, w jakim ochrona konsumentów została uwzględniona w jej działaniach. Komitet z zadowoleniem przyjmuje więc włączenie art. 153 ust. 2 do postanowień ogólnych (nowy art. 12 projektu traktatu reformującego).

4.7

Lepsza ochrona konsumentów na rynkach międzynarodowych jest niezbędna. Nie powinna się ona ograniczać jedynie do kwestii bezpieczeństwa produktów, która zyskuje coraz bardziej na znaczeniu w oczach konsumentów UE, lecz musi również obejmować problemy związane z nabywaniem produktów bądź usług, w szczególności za pośrednictwem handlu elektronicznego.

4.8

W swojej strategii Komisja zwraca uwagę, iż ma na celu upewnienie się, że usługom użyteczności publicznej towarzyszą odpowiednie środki ochrony konsumentów. Komitet ma nadzieję, że Komisja podziela jego poglądy wyrażone w licznych opiniach w sprawie usług użyteczności publicznej oraz usługi powszechnej, które są zgodne z nowym protokołem w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym, załączonym do traktatu lizbońskiego.

4.9

Współpraca między przemysłem a organizacjami ochrony konsumentów: poza przepisami i ich egzekwowaniem, to właśnie współpraca tych dwóch sektorów rzeczywiście doprowadzi do ochrony konsumentów. Należy ją ułatwiać i korzystać w całej UE ze sprawdzonych rozwiązań z państw członkowskich, które zastosowały takie podejście i opracowały kodeksy postępowania.

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/24

1.1

Ze względów strategicznych, politycznych i gospodarczych EKES wyraźnie opowiada się za niezależnym dostępem Europy do przestrzeni kosmicznej. Dlatego też popiera on politykę przedstawioną w dokumentach Rady ds. Przestrzeni Kosmicznej, Komisji i ESA (1) w kwietniu i maju 2007 r.

1.2

Europejska polityka kosmiczna powinna służyć celom pokojowym, w tym zapewnieniu bezpieczeństwa zbiorowego.

1.3

EKES uważa, że europejska działalność w sektorze kosmicznym, niezależnie od tego czy prowadzi się ją na szczeblu krajowym, unijnym, czy też w ramach ESA, przyniesie widoczne korzyści w różnych dziedzinach, takich jak badania naukowe, tworzenie infrastruktury i potrzebnych danych, a także szereg zastosowań gospodarczych dzięki zintegrowaniu systemów kosmicznych i naziemnych.

1.4

Koncepcja ESA okazała się skuteczna. Powiązanie jej z działaniami Komisji ma wyzwolić i wyzwoli dodatkowy potencjał. Należy w tym celu wypracować procedury współpracy i podziału kompetencji oraz oszacować koszty dzielone między Komisję a ESA.

1.5

W kontekście światowych wydarzeń — w Stanach Zjednoczonych, Rosji, Japonii, Chinach i Indiach czy innych krajach wykonujących loty kosmiczne — konieczne jest podjęcie przez Europę jeszcze intensywniejszych działań w charakterze konkurenta i partnera w przestrzeni kosmicznej. Wymaga to jak najszybszego opracowania konkretnych programów oraz wdrożenia procedur decyzyjnych, które dotrzymają kroku procesom decyzyjnym innych podmiotów światowych.

1.6

Jednocześnie szybszy i wzajemnie uzgodniony proces decyzyjny stworzyłby lepsze możliwości ustalania, a następnie realizacji, misji zgodnych z potrzebami użytkownika.

1.7

Galileo i GMES to sztandarowe europejskie programy. Należy niezwłocznie zrealizować działania przewidziane w ramach programu Galileo.

1.8

Wpisanie „przestrzeni kosmicznej” w politykę wspólnotową i w VII program ramowy na rzecz badań i rozwoju musi prowadzić do wypracowania zintegrowanego podejścia wszystkich zaangażowanych dyrekcji generalnych Komisji. Takie rozszerzenie podstawy myślenia strategicznego w ramach Komisji będzie miało pozytywny wpływ na zintegrowane podejście na szczeblu krajowym, którego niejednokrotnie brakuje. Pożądane jest stworzenie takiego wzajemnie uzgodnionego sposobu postępowania.

1.9

Wszystkie państwa członkowskie — także mniejsze i nowe — muszą odnieść korzyści z europejskiej polityki kosmicznej dzięki powstaniu wystarczających możliwości do wykorzystania ich kompetencji naukowych oraz wysoko wykwalifikowanych zasobów w sektorze przemysłowym, zarówno na etapach poprzedzających (upstream), jak i późniejszych (downstream).

1.10

W polityce przemysłowej ESA (2), opartej na zasadzie „sprawiedliwego zwrotu”, każdy kraj otrzymuje zwrot swojej inwestycji poprzez subskrypcje i koncesje. W wyniku tego stosunki pomiędzy rządami, ESA, przedsiębiorstwami prywatnymi i instytutami badawczymi są odzwierciedleniem głęboko zakorzenionych wzorców.

1.11

Dotąd zasada sprawiedliwego zwrotu działała na korzyść europejskiej zdolności w dziedzinie polityki kosmicznej. Jednakże coraz większa dojrzałość tego rynku będzie wymagać większej elastyczności, gdyż ściśle ustalone zależności z reguły nie sprzyjają ożywieniu przemysłowemu. Z powodu wymogów rynku, potrzeb użytkowników oraz rozwoju usług oczekuje się, że szczególnie MŚP będą właściwie reagować na nowe wymagania i możliwości pojawiające się w europejskiej polityce kosmicznej.

1.12

Z drugiej zaś strony nagłe zmiany ustalonych procedur i zależności mogą przynieść efekt przeciwny do zamierzonego, także biorąc pod uwagę duże dysproporcje w wysokości wkładów na rzecz ESA.

1.13

Dlatego też EKES opowiada się za otwartą, przejrzystą analizą i dialogiem w sprawie oczekiwanych osiągnięć Europy w perspektywie dziesięciu lat, które określają cele i odpowiadające im instrumenty instytucjonalne (dotyczące ESA, Komisji i państw członkowskich) niezbędne dla wypełnienia wspólnej skoordynowanej europejskiej misji. Dialog powinien m.in. dotyczyć sposobu finansowania agencji ESA, dynamicznego wkładu średnich przedsiębiorstw i utrzymania najwyższego poziomu konkurencji.

1.14

W tym względzie zasadnicze znaczenie będzie miało także objęcie przez Komisję odpowiedzialności w zakresie zastosowań oraz promowania potrzeb użytkowników. EKES ufa, że Komisja zapewni otwartą dyskusję i zaangażowanie sektora prywatnego, w szczególności MŚP.

1.15

EKES zgadza się ze stanowiskiem Rady w sprawie znaczenia przestrzeni kosmicznej dla obronności i bezpieczeństwa. Wskazany byłby impuls do planowania przyszłych systemów, które prowadziłyby do zacieśniania związków pomiędzy krajami europejskimi.

1.16

Jako że granice pomiędzy zastosowaniami cywilnymi i wojskowymi zacierają się, należy czynić jak największy użytek z efektów ich podwójnego wykorzystania.

1.17

Wreszcie, aspektem o zasadniczym znaczeniu jest komunikacja. EKES jest zdania, że należy lepiej informować o korzyściach dla życia codziennego, jakie płyną z działań związanych z przestrzenią kosmiczną.

1.18

Dobrze ukierunkowane informowanie o europejskiej polityce kosmicznej powinno zachęcać młodzież do zainteresowania się tym sektorem, a szerzej — zwiększać w oczach młodzieży atrakcyjność zdobywania wykształcenia naukowego lub technicznego.

2.1

Na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia instytucje europejskie i krajowe grupy zadaniowe w coraz większym stopniu angażowały się w dyskusję na temat nowych kroków dotyczących przyszłości europejskiej polityki kosmicznej.

2.2

W kwietniu 2007 r. Komisja, w ścisłej współpracy z ESA (3), opublikowała komunikat w sprawie polityki kosmicznej (4) wraz z towarzyszącą mu oceną wpływu oraz szeroko zakrojonym programem działań zaplanowanych przez ESA, Komisję i państwa członkowskie.

2.3

W dniu 22 maja 2007 r. Rada ds. Przestrzeni Kosmicznej (5) przyjęła rezolucję w sprawie europejskiej polityki kosmicznej opartą o komunikat Komisji.

2.4

Jak pokazują wyżej wymienione dokumenty, rosnące zainteresowanie tą tematyką wynika z szeregu czynników o charakterze światowym oraz ze strategicznych celów europejskich:

2.5

W 2003 r. i 2004 r. Komisja Europejska przedstawiła zieloną księgę i białą księgę w sprawie polityki kosmicznej. W obu tych dokumentach znalazły się wyraźne zarysy przyszłej polityki kosmicznej. Zawierały one wiele, niekiedy daleko idących, elementów, które zostały następnie przedstawione we wspomnianym wyżej komunikacie.

2.6

W rezolucji z dnia 22 maja Rada potwierdziła, że sektor kosmiczny jest „strategicznym zasobem przyczyniającym się do niezależności, bezpieczeństwa i dobrobytu w Europie, a także wpływającym na pozycję Europy w świecie”. Kluczowe znaczenie ma zintensyfikowanie współpracy europejskiej w celu świadczenia usług kosmicznych tak, by służyły obywatelom. Rada powiązała politykę kosmiczną ze strategią lizbońską i podkreśliła jej znaczenie dla wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

2.7

Rezolucja Rady podkreśla cel, jakim jest rozbudowa europejskiej przestrzeni badawczej i potwierdza współpracę pomiędzy ESA i Komisją, która ma przyczynić się do wzrostu skuteczności, zwiększenia finansowania programów europejskich i większej spójności pomiędzy technologią i jej zastosowaniem. Rozwój stosunków pomiędzy ESA i Komisją Europejską nastąpi na podstawie wiedzy wspartej doświadczeniami. Otwarta pozostaje jednak kwestia współfinansowania już istniejącej infrastruktury podstawowej (Kourou, Darmstadt).

2.8

Kluczowym zagadnieniem jest współpraca i podział pracy pomiędzy ESA i Komisję. ESA przoduje w dziedzinie badań i technologii, natomiast Komisja będzie odpowiedzialna za zastosowania odnoszące się do obszarów swojej własnej polityki, takich jak transport, środowisko, bezpieczeństwo i stosunki z krajami trzecimi oraz za określenie potrzeb użytkowników pozarządowych w zakresie wyższej jakości usług.

2.9

Efektywność kosztowa programów sektora publicznego wpłynie na konkurencyjność prywatnych przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych. Ważną rolę odgrywają w szczególności małe i średnie przedsiębiorstwa oraz sektor dostawców. Jednocześnie Rada uznaje, że stosowana przez ESA polityka przemysłowa, a w szczególności zasada sprawiedliwego zwrotu, jest instrumentem zachęcającym do inwestycji i przyczyniającym się do zwiększenia konkurencyjności Europy.

2.10

Niewątpliwie rezolucja przyjęta w maju 2007 r. otwiera nowy etap, co spotkało się z entuzjastycznym przyjęciem ze strony głównych zaangażowanych podmiotów (6).

3.1

Sektor kosmiczny zmienia się w szybkim tempie. Podczas ostatniego dziesięciolecia EKES przyjął z zadowoleniem zieloną i białą księgę Komisji w sprawie polityki kosmicznej (7). EKES opiera także zdecydowanie nowe kroki podjęte przez Radę, Komisję i ESA w maju 2007 r. Znamienne jest, że przełom dotyczący polityki kosmicznej nastąpił na początku XXI wieku. Rozpoczyna się nowa era.

3.2

Światowe wydarzenia w sektorze kosmicznym mają implikacje o charakterze coraz bardziej strategicznym i technologicznym.

3.2.1

Polityka kosmiczna zyskuje niewątpliwie na znaczeniu, o ile nie jest ona wręcz nieodzowna dla realizacji celów o charakterze naziemnym. Innymi słowy, zastosowania kosmiczne mają kluczowe znaczenie dla realizacji celów ekonomicznych i społecznych jednoczącej się Europy.

3.2.2

W dziedzinie nauki i badań daje się wyraźnie zauważyć postęp, jeśli chodzi o astronomię i badania planetarne. ESA korzysta z istniejących już sieci, uzupełniając je o ukierunkowane programy i przeglądy partnerskie. W przeciwieństwie do świata nauki, sektor wojskowy w dalszym ciągu opiera się o systemy krajowe.

3.2.3

Pod względem strategicznym Europa musi zachować swoją niezależność wobec USA i Rosji oraz, w coraz większym stopniu, wobec Chin i Indii oraz innych krajów wykonujących loty kosmiczne — wszystkie one w kontekście kosmicznym występują jednocześnie jako konkurent i partner. Mówiąc bardziej ogólnie: pozycja Europy w świecie powinna zawsze być punktem wyjścia przy ustalaniu polityki kosmicznej.

3.3

Rezolucja Rady ds. Przestrzeni Kosmicznej z 22 maja 2007 r. i towarzyszące jej dokumenty, takie jak komunikat Komisji z 2007 r., ocena wpływu, oświadczenie dyrektora generalnego ESA oraz wstępny zarys wspólnego programu europejskiego uwzględniającego ESA, Komisję i państwa członkowskie, stanowią wielki kroki naprzód, o ile weźmie się pod uwagę następujące fakty:

3.4

Umowa ramowa między ESA a Unią Europejską z 2003 r. (8) stworzyła podstawy dla zbieżnego planowania i działania w UE i w ESA. Obecnie Rada ustala globalne podejście mające na celu poprawę koordynacji i efektywności poszczególnych projektów, zarówno krajowych, międzyrządowych, jak i europejskich.

3.5

Zdaniem EKES-u, ważnymi aspektami są: rosnący konsensus i wspólna wizja wśród państw członkowskich, potwierdzenie współpracy pomiędzy Komisją a ESA oraz podział kompetencji pomiędzy tymi dwoma organami, co stwarza podstawę do zwiększenia finansowania ze środków UE, lepsza równowaga pomiędzy badaniami i rozwojem a ich zastosowaniem oraz, co najważniejsze, wyraźny zamiar umieszczenia potrzeb użytkowników na pierwszym planie, partnerstwa publiczno-prywatne, priorytety — sztandarowe projekty — Galileo i GMES (9), w ramach europejskiej polityki kosmicznej.

3.6

Należy jednak zauważyć, że zamierzone działania są częścią długiego procesu, który z pewnością nie wszedł jeszcze w fazę końcową. Konkretne projekty i ścieżki finansowania nadal oczekują na opracowanie.

3.7

W 2005 r. całkowity budżet ESA, Eumetsat i państw członkowskich na działania związane z przestrzenią kosmiczną wyniósł 4,8 mld euro (z wyłączeniem KE) (10). W latach 2007-2013 KE przeznaczy zagwarantowaną sumę ponad 1,4 mld euro na działania i zastosowania związane z przestrzenią kosmiczną w ramach VII programu ramowego na rzecz badań i rozwoju. W skali ogólnoświatowej wysokość budżetu przeznaczonego badania przestrzeni kosmicznej sięga 50 mld euro. W przypadku USA budżet ten wynosi ok. 40 mld euro, z czego ponad 50 % przeznaczonych jest na cele wojskowe. Poza tym w USA wydatkowanie tychże środków odbywa się według całkowicie amerykańskiej koncepcji, co ma wpływ współpracę pomiędzy różnymi instytucjami a przedsiębiorstwami (11). Przede wszystkim jednak Stany Zjednoczone to zamknięty rynek, dostatecznie wielki, by wspierać swój przemysł kosmiczny tak, by nie musiał on zwyciężać w konkurencji na międzynarodowym rynku komercyjnym.

3.8

Europejskie działania w dziedzinie przestrzeni kosmicznej to kombinacja programów europejskich (międzyrządowych lub wspólnotowych) i krajowych. Rola ESA wykracza poza koordynację projektów i okazała się dotychczas niezwykle skuteczna. ESA to agencja badań i rozwoju, która buduje wielką i skuteczną infrastrukturę na szczeblu europejskim. W przestrzeni kosmicznej działają wielcy operatorzy europejscy związani z ESA: Arianespace, Eumetsat, Eutelsat. Oprócz tego niektóre państwa członkowskie realizują swoje własne programy oparte na krajowych tradycjach i celach technologicznych oraz politycznych, a w związku z tym także na ich możliwościach, sieciach i zastosowaniach. Struktura europejska składa się ze skomplikowanego systemu wspólnych i krajowych programów.

3.9

Jest prawdopodobne, że do ESA przystąpią nowe państwa członkowskie, przez co liczba krajów uczestniczących w tej organizacji wzrosłaby z 17 do 22 (12). Należy wykorzystać istniejące kompetencje naukowe i potencjał w zakresie wzmocnienia klastrów gospodarczych.

3.10

Całkiem możliwe jest pokrywanie się ze sobą programów krajowych i realizowanych przez ESA. Projekty o charakterze obronnym to dotychczas przeważnie projekty krajowe. Może to być przyczyną nieefektywności z uwagi na nieostre granice pomiędzy technologiami wojskowymi a celami cywilnymi. Nowe podejście globalne może przyczynić się do uzyskania większej spójności.

3.11

Plany budżetowe są uzależnione od infrastruktury i systemu gromadzenia danych. Efekty mnożnikowe osiągnięte dzięki zastosowaniom i usługom są tym większe, im lepsza jest organizacja powiązań z przedsiębiorstwami i z rynkiem. Dobrym przykładem pod tym względem jest projekt Eumetsat (operator satelitów meteorologicznych). Może on być użytecznym wzorem dla innych sektorów.

3.12

Biorąc pod uwagę ograniczenia budżetowe, pozytywnie należy ocenić fakt, że Europa koncentruje się na priorytetach i jest w pełni otwarta na współpracę międzynarodową. Współpraca międzynarodowa jest znaczącą wartością dodaną, przynoszącą niekiedy imponujące efekty mnożnikowe. Aby jednak Europa stała się dla krajów trzecich równorzędnym partnerem, obok realizacji priorytetów jej możliwości powinno się także wykorzystywać dla zaspokajania wymogów podstawowych.. Pożądane byłoby, aby wymogi te zostały powszechnie zaakceptowane, a następnie odpowiednio finansowane.

3.13

W opublikowanej niedawno opinii EKES w pełni popiera europejski projekt nawigacji globalnej — Galileo (13). Projekt Galileo zapewni większą precyzję pod względem pozycjonowania i uzyskiwania danych światowych do zastosowań cywilnych w wielu dziedzinach. Jest on porównywalny z istniejącym amerykańskim systemem GPS, ale jego możliwości będą większe.

3.13.1

System Galileo potwierdzi pozycję państw europejskich jako niezależnego podmiotu w dziedzinie kosmosu.

3.13.2

Podstawy ekonomiczne były niewystarczające dla sektora poprzedzającego (upstream). EKES przyjmuje z zadowoleniem decyzję Rady w sprawie finansowania projektu Galileo oraz określenia programów, które powinno się bezzwłocznie zrealizować, aby stworzyć korzystne warunki dla sektora późniejszego (downstream) (14).

3.13.3

Poza przeszkodami utrudniającymi pomyślny rozwój partnerstw publiczno-prywatnych, które i tak są skomplikowanym zagadnieniem, istnieje szereg innych otwartych kwestii, które należy pilnie rozwiązać, aby doprowadzić do skutecznego zaangażowania partnerów prywatnych.

3.14

Oprócz już istniejących usług program GMES udostępni spójny zestaw coraz bardziej niezbędnych usług związanych z obserwacjami Ziemi. Przyczyni się on „do poprawy zdolności monitorowania i oceniania w polityce ochrony środowiska, a także do zaspokajania potrzeb w zakresie bezpieczeństwa (15)”. Szybki rozwój wydarzeń na świecie pokazuje, jak bardzo potrzebne są nowe instrumenty pozwalające stawić czoła nowym wyzwaniom w dziedzinie ochrony środowiska, zmian klimatycznych, zdrowia oraz bezpieczeństwa indywidualnego i zbiorowego.

3.14.1

Wyzwania te dotyczą bardzo szerokiego spektrum zagadnień, które obejmuje m.in. klęski żywiołowe, konsekwencje zmian klimatycznych (emisje gazów i zanieczyszczenie powietrza), obronę cywilną i kontrole graniczne.

3.14.2

Odpowiednie zastosowania w tej dziedzinie są ukierunkowane na użytkowników (użytkownicy wywodzą się z bardzo różnorodnych kręgów, są wśród nich decydenci polityczni, dostawcy usług publicznych, przedsiębiorstwa i obywatele), co wskazuje na potrzebę zwiększonej koordynacji pomiędzy ESA, Komisją Europejską oraz państwami członkowskimi. Pożądane byłoby także, aby KE gromadziła informacje o potrzebach.

3.14.3

Usługi GMES przyczynią się do opracowania i realizacji polityki UE w różnych dziedzinach. Uwzględniając oczekiwaną wartość dodaną systemu GMES, przy zarządzaniu finansami (w 2009 r.) trzeba wziąć pod uwagę finansowanie operacyjne usług i zastosowań kosmicznych wspierających politykę wspólnotową.

3.14.4

Także w przypadku infrastruktury GMES odpowiedzialność za rzetelne i trwałe gromadzenie danych ponosi szczebel rządowy. W związku z tym należy stworzyć warunki dla udziału przedsiębiorstw prywatnych w tym procesie.

3.15

Galileo, GMES oraz pozostałe programy pokazują, że polityka kosmiczna zaczyna sprawnie funkcjonować i wspiera aktualne osiągnięcia i zastosowania technologiczne. Pomoże to w stosowaniu nowych metod analizy, przewidywaniu i rozwiązywaniu problemów społecznych.

3.16

Ważne jest, że wszystkie — także mniejsze i nowe — państwa członkowskie odnoszą korzyści z europejskiej polityki kosmicznej. Zaangażowanie wszystkich państw członkowskich leży także we wspólnym interesie UE.

3.17

Nowe państwa członkowskie z pewnością skorzystają z zastosowań. Ponadto powinno się stwarzać im możliwość wnoszenia wkładu w postaci ich kompetencji naukowych oraz wysoko wykwalifikowanych zasobów przemysłowych, co wzmocni ich potencjał.

4.1

Rada ds. Przestrzeni Kosmicznej zebrała się po raz pierwszy w listopadzie 2004 r. w celu omówienia i promocji europejskiej zbieżności i programów. EKES wyraża nadzieję i zaufanie, że wytyczne przedstawione przez Radę w maju 2007 r. stworzą pożądane ramy dla polityki kosmicznej odpowiadającej europejskim ambicjom.

4.2

Poprawa warunków instytucjonalnych jest zawsze niezbędna dla postępu. W związku z tym EKES przyjmuje z zadowoleniem rosnące angażowanie się Rady i Komisji w kwestie dotyczące przestrzeni kosmicznej, a także przewidywaną, dobrze określoną współpracę i podział kompetencji pomiędzy ESA oraz Komisję.

4.3

Rada ds. Przestrzeni Kosmicznej stanowi pożądane forum dla dyskusji na temat podejścia międzypaństwowego i wspólnotowego, które należy skutecznie ze sobą powiązać.

4.4

Umieszczenie „przestrzeni kosmicznej” w polityce wspólnotowej i w VII programie ramowym na rzecz badań i rozwoju (jako osobny obszar tematyczny „Przestrzeń kosmiczna”) musi stać się zauważalne poprzez zamierzone zaangażowanie wszystkich odpowiednich dyrekcji generalnych. To zintegrowane zaangażowanie poszerzy także podstawę myślenia strategicznego. Pod tym względem z pewnością korzystne będą szczególne kompetencje UE w zakresie przestrzeni kosmicznej, które określone zostały w nowym traktacie.

4.5

Porządek prawny, często pomijany, wymaga szczególnej uwagi. W przypadku USA istniejący porządek prawny ogranicza się do pojedynczego państwa, a tym samym stanowi naturalne ramy dla konkretnych działań i odnośnych uregulowań. Natomiast w skomplikowanym kontekście europejskim, obejmującym ESA, Komisję i suwerenne państwa członkowskie, brakuje porządku prawnego o wyraźnie ustalonej strukturze, co nie sprzyja osiąganiu zamierzonych efektów. Mając na uwadze rozszerzenie działań związanych z przestrzenią kosmiczną w UE, tym bardziej niezbędne staną się spójne i logiczne ramy prawne oraz instytucjonalne.

4.6

Odpowiedzialność Komisji za zastosowania i za zaangażowanie różnych dyrekcji generalnych będzie miało pozytywny wpływ na dyskusję i współpracę z sektorem prywatnym. W ten sposób powstaną nowe możliwości dla opracowywania projektów zorientowanych na użytkownika.

4.7

Należy w tym miejscu wspomnieć o stworzonej przez nowy traktat możliwości połączenia urzędu Wysokiego Przedstawiciela ds. Zagranicznych w Radzie z urzędem wiceprzewodniczącego Komisji. Funkcje te sprawowałaby jedna osoba.

4.8

Jednym z głównych uzasadnień dla europejskiej polityki kosmicznej jest fakt, że myślenie strategiczne Komisji będzie miało pozytywny wpływ na zintegrowane podejście na szczeblu krajowym, którego niejednokrotnie brakuje. Zaangażowanie dyrekcji generalnych Komisji będzie także korzystne dla tworzenia sieci (potencjalnych) użytkowników w administracjach krajowych.

4.9

Z tego samego powodu w najwyższym stopniu godne pochwały jest utworzenie biura ds. MES w Dyrekcji Generalnej ds. Przedsiębiorczości.

4.10

Zaangażowanie Komisji sprawia, że polityka kosmiczna uzyskuje status polityki wspólnotowej. Przyczyni się to do poprawy postrzegania korzyści płynących z „przestrzeni kosmicznej” przez obywateli.

4.11

Świat „kosmosu” był dotąd zbytnio odizolowany i nie informowano o nim odpowiednio. Aby informowanie o tych zagadnieniach przez Komisję i Radę było skuteczne, powinno się podkreślać skutki płynące z działań w przestrzeni kosmicznej dla społeczeństwa. Dobrze ukierunkowana informacja powinna obejmować także zachęty dla młodzieży do zainteresowania się przestrzenią kosmiczną, a szerzej — do zdobywania wykształcenia naukowego lub technicznego.

4.12

EKES podkreśla wielkie znaczenie systematycznej i w pełni przejrzystej oceny oraz prawidłowego wdrożenia. Złożone zależności pomiędzy ośrodkami badawczymi, władzami publicznymi w UE i państwach członkowskich oraz przedsiębiorstwami prywatnymi, a także skomplikowane ustalenia finansowe i organizacyjne wymagają monitorowania. W przypadku dynamicznych interakcji efektem skutecznego monitorowania będą przejrzystość i ewentualnie uproszczenie, nowe poglądy i nowe projekty oraz ich finansowanie.

5.1

Strategiczne koncepcje i programy w państwach członkowskich, konkretny kształt stosunków w poszczególnych krajach z przedsiębiorstwami prywatnymi, współpraca międzyrządowa wewnątrz UE i poza jej granicami oraz działania ESA jako międzyrządowej agencji ukierunkowanej na rozwój technologiczny ilustrują zasadę sprawiedliwego zwrotu, która polega na tym, że każdy kraj otrzymuje zwrot swojej inwestycji w działalność ESA w formie kontraktów dla swoich przedsiębiorstw poprzez skomplikowany schemat subskrypcji i koncesji. W obecnych warunkach polityka przemysłowa agencji ESA odnosi sukcesy.

5.2

Tym samym stosunki pomiędzy rządami, instytutami badawczymi, ESA i przedsiębiorstwami prywatnymi odzwierciedlają głęboko zakorzenione wzorce, także z uwagi na fakt, że sektor przestrzeni kosmicznej to ograniczony i wysoko wyspecjalizowany rynek.

5.3

Decydującymi czynnikami, które należy wziąć pod uwagę, są:

5.4

Rada opowiada się za utrzymaniem zasady „sprawiedliwego zwrotu” w przypadku ESA. Pod tym względem interesy państw będących członkami ESA nie są ze sobą zbieżne we wszystkich wymiarach. Należy przy tym zauważyć, że zasada ta przeszła już przemianę w kierunku elastyczniejszego i stopniowo modyfikowanego podejścia. Zdaniem EKES-u zasada sprawiedliwego zwrotu powinna być wystarczająco elastyczna, by w odpowiednim stopniu angażować wysoko wyspecjalizowane przedsiębiorstwa średniej wielkości, które działają (jeszcze) na skalę krajową.

5.5

W przypadku uczestnictwa Komisji oraz finansowania przez Komisję obowiązują dotychczas zasady unijne, tzn. polityka konkurencji oraz przepisy odnoszące się do zamówień publicznych. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja opracowuje właściwe instrumenty i reguły finansowania wspólnotowych działań w dziedzinie polityki kosmicznej, które uwzględniają specyfikę tego sektora i umożliwiają istnienie wyważonej struktury przemysłowej państw członkowskich w sektorze kosmicznym.

5.6

Istotną godną uwagi kwestią jest rola małych i średnich przedsiębiorstw w rozwoju usług. Należy wprowadzić rozróżnienie pomiędzy wielkimi przedsiębiorstwami, często działającymi na skalę międzynarodową. a dużą liczbą wyspecjalizowanych przedsiębiorstw średniej wielkości, przeważnie działających na skalę krajową, które szukają dla siebie możliwości rozwoju w europejskiej przestrzeni kosmicznej. Konsorcja tworzone przez MŚP potrzebują wsparcia.

5.6.1

Obserwuje się w każdym razie wzrost roli wyspecjalizowanych średnich przedsiębiorstw (16). Tendencja ta będzie w tym sektorze prawdopodobnie przybierać na sile z powodu położenia nacisku na wymogi rynku i potrzeby użytkowników. Upowszechni się planowanie operacyjne i tworzenie projektów we współpracy ze średnimi firmami.

5.6.2

Do tej pory polityka kosmiczna była w znacznej mierze oddzielona od pozostałych sektorów gospodarki. Zmiana priorytetów, podejście horyzontalne i współpraca pomiędzy ESA a Komisją przyczynią się do powiązania ze sobą technologii, inwestycji publicznych i przedsiębiorstw prywatnych. GMES może wykorzystać doświadczenia Eumetsatu w zakresie rozwoju usług operacyjnych.

5.6.3

Jeśli chodzi o satelity, wprowadzenie planowania biznesowego, marketingu oraz komercyjne rozpowszechnianie może zainicjować dobre praktyki. Zintensyfikują się połączenia sieciowe z przedsiębiorstwami średniej wielkości.

5.7

Należy dążyć do zintegrowania systemów kosmicznych i naziemnych, tak jak przewiduje to system GMES. Może nastąpić dalsza rozbudowa sieci inteligentnych czujników.

5.8

Zaangażowanie przemysłu wymaga dokładnego określenia popytu w UE. Wymogi związane z badaniami naukowymi, gromadzeniem danych i infrastrukturą, a także położenie większego nacisku na usługi i potrzeby użytkowników sprawiają, że istnieje konieczność stałych dostosowań pomiędzy nauką a zastosowaniami w całej Europie (17).

5.9

Jak jednak zauważono poprzednio, dla prac nad zastosowaniami niezbędny jest rozwój technologiczny. Europejska platforma technologii kosmicznej (ESTP) (18), będąca miejscem, gdzie spotykają się podmioty naukowe i przemysłowe, jest jedną z bardzo obiecujących platform, które można wykorzystać do określenia pożądanych technologii. Ma ona wyznaczyć długoterminowy program badań strategicznych. Istnieje także możliwość skorzystania z powiązań ESTP z innymi sektorami i obszarami przemysłu.

5.10

Dotąd zasada sprawiedliwego zwrotu działała na korzyść europejskiej zdolności w dziedzinie polityki kosmicznej. Jednakże coraz większa dojrzałość tego rynku będzie wymagać większej elastyczności, gdyż ściśle ustalone zależności z reguły nie sprzyjają ożywieniu przemysłowemu. Z powodu wymogów rynku, potrzeb użytkowników oraz rozwoju usług oczekuje się, że szczególnie MŚP będą właściwie reagować na nowe wymagania i możliwości pojawiające się w europejskiej polityce kosmicznej.

5.10.1

W związku z tym należy także brać pod uwagę duże dysproporcje w wysokości wkładu na rzecz ESA, w szczególności w przypadku nowych oraz mniejszych państw członkowskich, a także państw spoza UE (należących do ESA).

5.11

Dlatego też EKES opowiada się za otwartą, przejrzystą i analizą i dialogiem w sprawie oczekiwanych osiągnięć Europy w perspektywie dziesięciu lat, w celu zachowania i wzmocnienia jej pozycji w świecie. Należy w związku z tym ustalić, jakie cele i odpowiadające im instrumenty instytucjonalne (dotyczące ESA, Komisji i państw członkowskich) są potrzebne dla wypełnienia wspólnie uzgodnionej europejskiej misji, uwzględniając w tym także dynamiczny wkład średnich przedsiębiorstw i zagwarantowanie najwyższego poziomu konkurencji.

5.12

Wspomniana analiza i dialog powinny także dotyczyć sposobu finansowania ESA, a zwłaszcza konsekwencji opcjonalnych wpłat oraz możliwości przewidywania procedur i postępu w dziedzinie integracji wykorzystania usług sektora przestrzeni kosmicznej na rynku wewnętrznym UE. W dziedzinach, za które odpowiedzialne są dyrekcje generalne Komisji, należy opracować szczególne zasady finansowania oraz oszacować podział kosztów.

5.13

Także współczesna sektorowa polityka przemysłowa, opracowywana przez Komisję dla różnych sektorów, może okazać się pomocna, o ile uwzględni ona specyficzną charakterystykę sektora kosmicznego. Chodzi tu m.in. o potrzebę finansowania technologii i infrastruktury ze środków publicznych, rozwój prototypów, brak prawdziwego rynku w pewnych segmentach oraz aktywną politykę przemysłową związaną z przestrzenią kosmiczną, prowadzoną i finansowaną przez władze państwowe w USA i w innych krajach.

5.14

Jeśli chodzi o przemysł, w pierwszej kolejności pilne potrzebne jest skonkretyzowanie poglądów decydentów politycznych w odniesieniu do ambicji przemysłowych Europy.

6.1

Rezolucja Rady podkreśla znaczenie przestrzeniu kosmicznej dla bezpieczeństwa i obronności. Wspólna strategia dotycząca europejskich możliwości militarnych jest przedmiotem coraz szerszej dyskusji.

6.2

Dyskusja ta wpisuje się w pożądany rozwój wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa EKES przyjmuje z zadowoleniem stopniowo akceptowany wniosek, iż bezpieczeństwo nie powinno już być odrębnym działem polityki, lecz kombinacją różnych środków polityki inicjowanych przez instytucje europejskie i rozwijanych w ich ramach (19).

6.3

Trzeba mieć na uwadze fakt, iż granice pomiędzy zastosowaniami cywilnymi i wojskowymi zacierają się. Należałoby podkreślić możliwość osiągania wzajemnych korzyści przy realizacji zapotrzebowań obu sektorów. Z wyników europejskich misji cywilnych mogą także korzystać systemy wojskowe, a to z powodu możliwości podwójnego wykorzystania zastosowań cywilnych i wojskowych.

6.4

Obecnie w dziedzinie bezpieczeństwa struktura własności, zarządzanie i budżet pozostają bez wyjątku w gestii rządów danych państw. Rzadko występuje synergia pomiędzy poszczególnymi krajami, chociaż niektóre działania w sektorze obronności koordynowane są na szczeblu europejskim. Istnieje kilka możliwych scenariuszy na przyszłość, poczynając od luźnej współpracy a kończąc na w pełni rozwiniętym europejskim modelu wspólnotowym.

6.5

EKES jest zdania, że ze względów związanych z bezpieczeństwem, rozwojem technologicznym i budżetem należy popierać planowanie przyszłych systemów, które prowadziłyby do zacieśniania związków pomiędzy krajami europejskimi.

6.6

Silnie zakorzeniony pozostaje pogląd, zgodnie z którym bezpieczeństwo jest sprawą narodową. Niemniej jednak wychodząc od wspólnej wizji przyszłości, obejmującej także wyzwania związane z sytuacją na świecie, można zainicjować konkretne projekty, a argumenty oparte na doświadczeniu mogą przyczynić się do postępu.

6.7

W celu uniknięcia niepotrzebnego powielania działań, w planach tych można uwzględnić specjalizację i odział pracy. Ponadto można tworzyć programy badawcze, pozwalające na rozwijanie możliwości technicznych (20).

6.8

W związku z tym Europejska Agencja Obrony (21), będąca jednym z zaangażowanych podmiotów, może otrzymać większe pole manewru, aby rozwinąć szczególne kompetencje, takie jak np. określanie możliwości, proponowanie programów rozwoju i koordynowanie działań krajowych agencji kosmicznych i obronnych z działaniami ESA.

6.9

Nowy traktat przewiduje także perspektywy rozszerzenia inicjatyw Komisji i Rady na rzecz wspierania badań w dziedzinie bezpieczeństwa, przy czym należy unikać ewentualnego częściowego pokrywania i powielania się działań, jakie może z tego wyniknąć.

6.10

Decyzje tego typu wymagają przygotowań, a tym samym zaangażowania ze strony Rady ds. Przestrzeni Kosmicznej i Rady ds. Ogólnych. Mogą się do tego przyczynić usprawnienia instytucjonalne wprowadzone na mocy nowego traktatu.

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/31

1.1

Przeprowadzona przez Komisję kontrola transpozycji wykazała znaczące rozbieżności w transponowaniu dyrektywy 1999/44/WE do prawodawstw krajowych. Niektóre z nich mogą być wynikiem luk legislacyjnych w samej dyrektywie, inne można już uznać za nieprawidłowe wykonanie dyrektywy. Na obecnym etapie nie jest jasne, na ile te rozbieżności wpłyną na właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz na zaufanie konsumentów. Komitet zaleca, aby Komisja w trybie pilnym przeanalizowała konsekwencje zarówno dla rynku wewnętrznego, jak i dla zaufania konsumentów (1).

1.2

W związku z tym Komitet wzywa Komisję do podjęcia działań przeciwko tym państwom członkowskim, które jak dotąd nie wdrożyły we właściwy sposób dyrektywy 1999/44/WE.

1.3

Zielona księga w sprawie przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta ukazuje szereg przekrojowych zagadnień. W trakcie przeglądu Komisja określiła szereg problemów związanych z wdrażaniem dyrektywy o sprzedaży konsumenckiej, a zwłaszcza w kwestii bezpośredniej odpowiedzialności producenta.

1.4

Komitet sądzi, że dyrektywa o sprzedaży konsumenckiej jest także wadliwa pod względem uregulowania gwarancji oferowanych przez producentów i sprzedawców detalicznych, np. wymogów dotyczących zgodności z umową na mocy art. 2 tej dyrektywy.

1.5

Nie ma niezbitych powodów przemawiających za zmianą samej tylko dyrektywy 1999/44/WE, aby wprowadzić bezpośrednią odpowiedzialność producenta. Zielona księga w sprawie przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta (2) rozpoczęła publiczne konsultacje dotyczące tego zagadnienia oraz innych kwestii, na które wskazała Komisja Europejska podczas przeglądu prawodawstwa UE w zakresie ochrony konsumenta (tzn. ośmiu dyrektyw dotyczących konsumentów (3)). Komitet zaleca zatem, by Komisja rozważyła zalety wprowadzenia bezpośredniej odpowiedzialności producenta w ewentualnym wniosku legislacyjnym będącym następstwem zielonej księgi (np. w dyrektywie „horyzontalnej”), za czym opowiadają się takie organy jak UGAL (4) i BEUC. Jednakże Komitet podkreśla, że zgodnie z wnioskiem Eurocommerce, inicjatywa ta nie powinna pociągać za sobą nadmiernych obciążeń dla sektora przedsiębiorstw.

1.6

Komitet sądzi, że zanim Komisja wprowadzi dyrektywę horyzontalną, potrzebna jest ocena skutków regulacji.

1.6.1

Istotny jest tu zakres dyrektywy. Komitet zgadza się, że dyrektywa ta powinna mieć zastosowanie do dodatkowych rodzajów umów, na podstawie których dostarcza się towary konsumentowi (np. wynajem samochodów) oraz do umów, na podstawie których świadczone są usługi polegające na udostępnieniu zasobów cyfrowych (np. pliki muzyczne dostępne przez Internet). Istotny jest tu także przypadek sprzedaży towarów używanych w drodze publicznych aukcji, gdzie konsument osobiście bierze udział w sprzedaży. Inne aspekty, takie jak definicja dostawy, przejście ryzyka, pojęcie i przedłużenie limitu czasowego dla zgodności towarów z umową, naprawy zmierzające do usunięcia powtarzających się wad, ciężar dowodu, a nawet niektóre środki odwoławcze powinny być uznawane za część „horyzontalnego” środka w ramach mieszanego podejścia do przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta. Debata nad szczegółami tych zagadnień powinna mieć miejsce w momencie przedstawienia tego dokumentu do konsultacji i publicznej dyskusji.

1.7

Wśród zainteresowanych stron oraz wśród państw członkowskich panują rozbieżne opinie co do wpływu bezpośredniej odpowiedzialności producenta na poziom ochrony praw konsumenta i na rynek wewnętrzny. Większość państw członkowskich i szereg zainteresowanych stron uważa, że wprowadzenie bezpośredniej odpowiedzialności producenta potencjalnie zwiększa poziom ochrony praw konsumenta. Niektóre państwa członkowskie uznają, że to producent jest bardziej odpowiednią stroną niż sprzedawca, od której można oczekiwać zapewnienia zgodności towaru z umową. Inne sądzą, że bezpośrednia odpowiedzialność producenta nie zwiększyłaby ochrony praw konsumentów, a raczej wprowadziłaby niepewność prawną oraz znaczne obciążenia dla przedsiębiorstw. Komitet uważa, że potrzeba więcej informacji na temat omawianych tu zagadnień (5).

2.1

W dniu 24 kwietnia 2007 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat dotyczący wykonania dyrektywy 1999/44/WE („dyrektywy o sprzedaży konsumenckiej”) w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji, zawierający analizę możliwości wprowadzenia bezpośredniej odpowiedzialności producenta, zgodnie z art. 12 dyrektywy.

2.2

W dniu 8 lutego 2007 r. Komisja Europejska przyjęła zieloną księgę w sprawie przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta. Dyrektywa 1999/44/WE jest jedną z ośmiu dyrektyw dotyczących konsumentów wymienionych w załączniku 2 do zielonej księgi.

2.2.1

Załącznik 1 do zielonej księgi stawia także szereg pytań odnoszących się do szczegółowych przepisów dotyczących sprzedaży konsumenckiej. Celem niniejszej opinii jest przekazanie Komisji wskazówek w odpowiedzi na jej komunikat (COM(2007) 210 wersja ostateczna) w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji, zawierający analizę ewentualności wprowadzenia bezpośredniej odpowiedzialności producenta. Komitet przyjął opinię w sprawie zielonej księgi (6) podczas swej sesji plenarnej w dniach 11–12 lipca 2007 r. oraz zdecydował wówczas nie wydawać opinii w sprawie zagadnień szczegółowych, a mianowicie pytań postawionych przez Komisję w odniesieniu do dyrektywy o sprzedaży konsumenckiej, które zostaną ujęte we wniosku Komisji dotyczącym dyrektywy ramowej w sprawie praw umownych konsumentów.

2.2.2

W swej zielonej księdze Komisja przedstawia szereg zagadnień przekrojowych wymagających publicznej konsultacji. Obejmują one kwestie luk i niedociągnięć prawnych, wykrytych przez Komisję w toku przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumentów, wynikających między innymi z dyrektywy 1999/44/WE.

2.3

Wszystkie państwa członkowskie transponowały dyrektywę (7). Celem komunikatu jest zbadanie, jak państwa członkowskie wprowadziły ją w życie. Komunikat jest elementem procesu przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumentów, który jest zgodny z celem lepszego stanowienia prawa, do jakiego dąży Komisja, Parlament Europejski oraz EKES z myślą o uproszczeniu otoczenia regulacyjnego.

2.4

Dyrektywa ma na celu zharmonizowanie tych części prawa zobowiązań z zakresu sprzedaży konsumenckiej, które dotyczą gwarancji prawnych oraz w mniejszym stopniu gwarancji handlowych.

2.5

Wszystkie państwa członkowskie miały obowiązek wprowadzenia dyrektywy do prawa krajowego do 1 stycznia 2002 r. i mogły one także przyjąć bardziej rygorystyczne przepisy z korzyścią dla konsumenta.

2.6

Komisja zwraca uwagę na występujące w niektórych państwach członkowskich niedociągnięcia we wdrażaniu dyrektywy.

3.1

Komunikat dotyczy wykonania dyrektywy 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji („dyrektywy o sprzedaży konsumenckiej”) we wszystkich państwach członkowskich oraz bada ewentualność wprowadzenia, na szczeblu wspólnotowym, bezpośredniej odpowiedzialności producenta, tak jak przewiduje to art. 12 tej dyrektywy.

3.2

Komunikat Komisji podkreśla trudności niektórych państw członkowskich związane z wdrażaniem dyrektywy. Problemy wynikają w szczególności z różnych definicji „konsumenta” i „sprzedawcy”, gdy definicje odbiegają od tych występujących w innych wspólnotowych aktach prawnych.

3.3

Podobnie definicja „towarów konsumpcyjnych” w art. 1 ust. 2 lit. b) dyrektywy określa jej zakres. Państwa członkowskie przetransponowały tę definicję na różne sposoby. W niektórych państwach członkowskich odpowiednie przepisy stosują się także do konsumenckiej sprzedaży nieruchomości.

3.4

Niektóre państwa członkowskie wyłączają z zakresu tej definicji „towary używane, sprzedawane na publicznych aukcjach, gdzie konsumenci mają możliwość osobistego uczestniczenia w sprzedaży”. Niektóre państwa korzystają z tej możliwości, inne postanowiły ograniczyć odpowiedzialność sprzedającego w odniesieniu do takich towarów.

3.5

Wszystkie państwa członkowskie wprowadziły przepisy krajowe transponujące wymagania dyrektywy. Artykuł 12 stanowi, iż Komisja złoży Parlamentowi Europejskiemu i Radzie (w określonym terminie) sprawozdanie ze stosowania dyrektywy w państwach członkowskich, badając, między innymi, ewentualność wprowadzenia bezpośredniej odpowiedzialności producenta i, o ile to będzie właściwe, przedstawi odpowiednie propozycje. Omawiany komunikat stanowi realizację tego zobowiązania.

3.6

Część I komunikatu informuje o wykonaniu dyrektywy o sprzedaży konsumenckiej w państwach członkowskich, część II analizuje ewentualność wprowadzenia bezpośredniej odpowiedzialności producenta wobec konsumentów w prawodawstwie UE.

3.7

Transpozycja dyrektywy pociągnęła za sobą pewną liczbę trudności. Niektóre z nich mogą być wynikiem luk legislacyjnych w samej dyrektywie, inne można już uznać za nieprawidłowe wykonanie dyrektywy. Kontrola przeprowadzona przez Komisję wykazała znaczące rozbieżności w prawodawstwach krajowych wynikające ze stosowania klauzuli harmonizacji minimalnej oraz różnych opcji regulacyjnych przewidzianych dyrektywą. Na obecnym etapie nie jest jednak jasne, na ile te rozbieżności wpłyną na właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz na zaufanie konsumentów.

3.7.1

Zielona księga przedstawiła do publicznych konsultacji szereg przekrojowych zagadnień dotyczących luk i niedociągnięć prawnych, wykrytych przez Komisję w toku przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumentów, w tym tych wynikających z wdrażania dyrektywy. Z tego powodu Komisja zdecydowała się zaniechać na tym etapie zgłaszania wniosku w odniesieniu do dyrektywy.

3.7.2

Jeśli chodzi o kwestię bezpośredniej odpowiedzialności producenta, Komisja stwierdziła, że nie posiada dostatecznych dowodów, by ocenić, czy brak regulacji unijnych wywiera negatywny wpływ na poziom zaufania konsumentów do rynku wewnętrznego. Zagadnienie to jest szerzej omawiane w kontekście zielonej księgi.

3.8

W swej opinii w sprawie zielonej księgi w sprawie przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta (8) Komitet stwierdza, że ma wątpliwości, czy zarysowane w niej podejście może prowadzić do wysokiego i jednolitego poziomu ochrony konsumenta w całej UE. Potrzebna jest prawdziwa legitymacja demokratyczna zrewidowanego dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta, a także jasna podstawa prawna i pojęciowa. Komitet zwraca uwagę na słabo uregulowane środowisko informatyczne. Wszelkie propozycje ujednoliconych przepisów w tej dziedzinie powinny być poparte odpowiednią oceną skutków regulacji oraz dążyć do uproszczenia i wyjaśnienia istniejących uregulowań. Należy podkreślić, że priorytetem jest poprawa środków egzekwowania i wzmocnienie lub wprowadzenie przejrzystych i prostych procesów uzyskiwania odszkodowania. Harmonizacja prawodawstwa dotyczącego praw konsumentów w całej UE musi za zasadę przewodnią mieć przyjęcie najlepszego i najwyższego poziomu ochrony konsumenta, jaki istnieje w państwach członkowskich.

4.1

Przeprowadzona przez Komisję kontrola transpozycji wykazała znaczące rozbieżności w transponowaniu dyrektywy 1999/44/WE do prawodawstw krajowych. Niektóre z nich mogą być wynikiem luk legislacyjnych w samej dyrektywie, inne można już uznać za nieprawidłowe wykonanie dyrektywy. Na obecnym etapie nie jest jasne, na ile te rozbieżności wpłyną na właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz na zaufanie konsumentów. Komitet zaleca, aby Komisja w trybie pilnym przeanalizowała konsekwencje zarówno dla rynku wewnętrznego, jak i dla zaufania konsumentów, oraz podjęła działania przeciwko tym państwom, które nie wywiązują się z zobowiązań (9).

5.1

Niektóre państwa członkowskie wprowadziły różne warianty bezpośredniej odpowiedzialności producenta. Istnieją między nimi znaczne rozbieżności pod względem warunków i zasad. Dyrektywa z 1999 r. wymaga od Komisji zbadania możliwości wprowadzenia bezpośredniej odpowiedzialności producenta oraz w razie potrzeby wystąpienia z wnioskiem legislacyjnym. Spośród siedemnastu państw członkowskich, które udzieliły odpowiedzi na kwestionariusz Komisji, siedem wprowadziło jakąś formę bezpośredniej odpowiedzialności producenta, choć warunki występowania z bezpośrednimi roszczeniami w stosunku do producenta są wysoce zróżnicowane. Niektóre państwa członkowskie są zdecydowanie przeciwne tej koncepcji, podobnie jak niektóre zainteresowane strony, z których część sugeruje, że jest zbyt wcześnie, by ocenić jej wpływ na konieczność zmiany samej tylko dyrektywy 1999/44/WE (10).

5.2

Wśród zainteresowanych stron oraz wśród państw członkowskich panują rozbieżne opinie co do wpływu bezpośredniej odpowiedzialności producenta na poziom ochrony praw konsumenta i na rynek wewnętrzny. Większość państw członkowskich i szereg zainteresowanych stron uważa, że wprowadzenie bezpośredniej odpowiedzialności producenta potencjalnie zwiększa poziom ochrony praw konsumenta. Jednakże wśród państw członkowskich nie ma zgody co do bezpośredniej odpowiedzialności producenta, niektóre z nich uznają, że to producent jest bardziej odpowiednią stroną niż sprzedawca, od której można oczekiwać zapewnienia zgodności towaru z umową. Inne sądzą, że bezpośrednia odpowiedzialność producenta nie zwiększyłaby ochrony praw konsumentów, ale raczej wprowadziłaby niepewność prawną. Komitet uważa, że potrzeba więcej informacji na temat omawianych tu zagadnień.

5.3

Pewna liczba zainteresowanych stron i niektóre państwa członkowskie stwierdzają, że z wprowadzeniem bezpośredniej odpowiedzialności producenta wiązałoby się znaczące obciążenie dla podmiotów gospodarczych — spowodowane koniecznością utworzenia przez producentów systemu rozpatrywania skarg oraz wygospodarowania zabezpieczenia finansowego na okoliczność kosztów tej odpowiedzialności. Brakuje jednak jednomyślności i inne państwa członkowskie i zainteresowane strony nie zgadzają się w tym stanowiskiem.

5.4

Istnienie rozbieżnych systemów bezpośredniej odpowiedzialności producenta może stanowić potencjalną przeszkodę na rynku wewnętrznym. Na obecnym etapie Komisja nie była w stanie wyciągnąć ostatecznych wniosków. Nie istnieją dostateczne dowody, by stwierdzić, czy brak regulacji unijnych w dziedzinie bezpośredniej odpowiedzialności producenta wywiera negatywny wpływ na poziom zaufania konsumentów do rynku wewnętrznego.

5.5

Argumenty przemawiające za uczynieniem bezpośredniej odpowiedzialności producenta obowiązkową we wszystkich państwach członkowskich dalekie są od jednoznaczności. Bezpośrednia odpowiedzialność producenta wprowadziłaby dłuższy łańcuch odpowiedzialności w porównaniu do dochodzenia roszczeń u sprzedawcy. Zależy jednak, o jaki produkt czy usługę chodzi. Transgraniczny zakup drogich towarów takich jak samochody bezpośrednio obejmuje producenta. Jednakże dzięki prawodawstwu Wspólnoty Europejskiej agenci handlowi i dystrybutorzy samochodów muszą respektować gwarancje producenta niezależnie od tego, gdzie pojazd został nabyty. W przypadku transgranicznego zakupu wina i napojów spirytusowych, który staje się coraz ważniejszym elementem jednolitego rynku, trudno jest wyegzekwować odpowiedzialność sprzedającego czy „producenta”, o ile nabywca nie odbywa częstych podróży do państwa członkowskiego, gdzie towar został zakupiony. W przypadku produktów konsumenckich ogółem wprowadzenie bezpośredniej odpowiedzialności producenta może zwiększyć ochronę konsumenta i jego zaufanie do jednolitego rynku.

5.6

Kwestia bezpośredniej odpowiedzialności producenta wymaga o wiele dokładniejszej analizy oraz szczegółowej oceny skutków regulacji.

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/35

1.1

Sprawozdanie dotyczące polityki konkurencji za rok 2006 przedstawia zmiany, jakie zaszły w wewnętrznej organizacji tego sektora i w metodach pracy Komisji oraz opisuje sposób, w jaki Komisja zapewnia spójność struktury zarządzania w dziedzinie gospodarki na szczeblu europejskim, dążąc jednocześnie do osiągnięcia celów strategii lizbońskiej.

2.1.1

Grzywna jest dla Komisji głównym elementem pozwalającym na zapobieganie naruszaniu przez przedsiębiorstwa zasad konkurencji.

Przyjęto nowe progi dla zwalniania z grzywien i zmniejszania grzywien w sprawach kartelowych. Zgodnie z nowymi wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywny, oblicza się ją w oparciu o procent rocznej sprzedaży produktu, którego dotyczy naruszenie (do 30 %) i mnoży się tę kwotę przez liczbę lat, w których dane przedsiębiorstwo uczestniczyło w naruszeniu (z możliwością zwiększenia wysokości grzywny maksymalnie o 100 % w przypadku recydywy).

2.1.2

Celem zwiększenia skuteczności metod kontrolnych przyjęta została zielona księga w sprawie roszczeń o odszkodowanie za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję i nadużywanie pozycji dominującej, o których mowa w art. 81 i 82 TWE. Jej treść była przedmiotem wielu dyskusji w Europie. Poszczególne kraje przedstawiły ponad 150 opinii zgłoszonych przez rządy, krajowe organa ochrony konkurencji, przedstawicieli przemysłu, organizacje konsumenckie, prawników i przedstawicieli środowiska akademickiego.

EKES, w swej opinii w sprawie zielonej księgi (3), po szeroko zakrojonej dyskusji, z zadowoleniem przyjął inicjatywę Komisji.

2.1.3

Jeśli chodzi o wykrywanie karteli, Komisja przyjęła siedem decyzji ostatecznych, na mocy których nałożyła na 41 przedsiębiorstw grzywny w łącznej wysokości 1846 mln EUR (w 2005 r. były to 33 przedsiębiorstwa, a łączna suma grzywien wyniosła 683 mln EUR).

2.2.1

Po przeprowadzeniu publicznych konsultacji Komisja opracowała poprawione wytyczne dotyczące zagadnień jurysdykcji  (5), pojawiających się w wypadku kontroli łączenia przedsiębiorstw w związku z rozporządzeniem w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw (6).

Nowy komunikat, którego przyjęcie początkowo przewidywano na rok 2007, zastąpi poprzednie komunikaty w tej dziedzinie.

2.2.2

Zastosowanie omawianych zasad spowodowało, że w 2006 r. zgłoszono Komisji 356 połączeń. Ogółem, Komisja przyjęła w sumie 352 decyzje ostateczne, w tym 207 w ramach procedury uproszczonej.

2.3.1

W przyjętym rozporządzeniu o wyłączeniu grupowym  (7) Komisja uprościła zasady zatwierdzania pomocy regionalnej, a także przyjęła nowe zasady ramowe pomocy na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną (B+R+I)  (8) , zasady pomocy bezpośredniej na rzecz inwestycji w małych i średnich przedsiębiorstwach — upraszczając dostęp MŚP do kapitału (9) — oraz pomocy na rzecz ochrony środowiska.

Komisja przyjęła również nowe rozporządzenie de minimis  (10) , na podstawie którego nie będą uznawane za pomoc państwa dotacje w wysokości do 200 000 EUR (11) przyznane w okresie trzech kolejnych lat budżetowych.

2.3.2

W ramach stosowania omawianych zasad, w 2006 r. Komisja rozpatrzyła 921 nowych spraw dotyczących pomocy państwa (36 % więcej niż w 2005 r.). Komisja podjęła 710 decyzji ostatecznych. W większości przypadków zatwierdziła zgłoszone środki bez przeprowadzania formalnego dochodzenia, stwierdzając w 91 % decyzji ich zgodność z zasadami wolnej konkurencji.

2.3.3

Komisja oceniła pomoc szkoleniową jako użyteczną w realizacji wspólnego interesu europejskiego, natomiast surowo oceniła pomoc na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, uznając ją za uprawioną tylko w ściśle określonych warunkach (12).

3.1.1

W raporcie końcowym w sprawie energii, przyjętym przez Komisję 10 stycznia 2007 r. (13) przedstawiono sytuację w Europie, gdzie hurtowe ceny gazu i energii elektrycznej ciągle rosną, a możliwości wyboru dla konsumentów są ograniczone ze względu na bariery utrudniające wejście na rynek produktów energetycznych.

3.1.2

Komisja wszczęła kilka postępowań wyjaśniających w zakresie praktyk monopolistycznych dotyczących przepustowości sieci i pojemności składowej, długoterminowych rezerwacji pojemności, podziałów rynku oraz zawierania umów długoterminowych pomiędzy dostawcami hurtowymi/detalicznymi a dalszymi konsumentami.

3.1.3

Komisja podjęła wiele działań i odpowiednich decyzji dotyczących połączeń przedsiębiorstw w sektorze energii. Sprawami najbardziej istotnymi były sprawy DONG/Elsam/Energi E2  (14) oraz Gaz de France/Suez  (15).

3.1.4

Kontrola pomocy państwowej pozwoliła stwierdzić, że państwowi operatorzy sieci energetycznych na Węgrzech i w Polsce zawarli z producentami energii umowy, które wykluczyły część energetycznego rynku hurtowego. We Włoszech preferencyjne taryfy energii dla niektórych przedsiębiorstw zniekształcały konkurencję. Istotna jest również decyzja dotycząca pomocy państwa w zakresie energii odnawialnej służąca zapewnieniu, że finansowaniem publicznym objęto wyłącznie wyjątkowe wypadki bez faworyzowania przedsiębiorstw lub działań wykraczających poza przepisowe ramy.

3.2.1

Komisja przeprowadziła w 2005 r. dochodzenie dotyczące sektora bankowości detalicznej  (16), szczególnie pod względem konkurencji transgranicznej. Sprawozdanie końcowe zostało opublikowane 31 stycznia 2007 r. Do najważniejszych problemów zaliczono bariery utrudniające wejście na rynek, rozdrobnienie rynku oraz wysoki stopień koncentracji podmiotów wydających i nabywających karty płatnicze.

3.2.2

Dnia 24 stycznia 2007 r. Komisja opublikowała sprawozdanie okresowe z szeroko zakrojonego dochodzenia sektorowego dotyczącego działalności ubezpieczeniowej dla firm.

3.2.3

Ponadto Komisja zatwierdziła dużą liczbę koncentracji w sektorze usług finansowych, jak np. w wypadku przedsiębiorstwa Talanx Aktiengesellschaft  (17).

3.2.4

Dzięki kontroli pomocy państwa Komisja mogła także zagwarantować jednakowe warunki konkurencji w sektorze usług finansowych, zwłaszcza w odniesieniu do nowych podmiotów i banków zagranicznych. Zlikwidowano również luksemburski system ukrytej dotacji dla holdingów.

3.3.1

Znaczna większość dostawców usług w zakresie łączności elektronicznej prowadzi działalność zgodnie z unijnymi ramami regulacyjnymi dotyczącymi sieci i usług łączności elektronicznej. W wypadku osiemnastu hurtowych i detalicznych rynków produktów i usług Komisja wydała zalecenie przyjęcia przez krajowe organy regulacyjne regulacji ex ante  (18). Rynki dostępu szerokopasmowego stanowią interesujący przykład jednoczesnego stosowania regulacji ex ante odnoszącej się do konkretnego sektora oraz prawa konkurencji ex post.

3.4.1

Komisja kontynuowała działania na rzecz niezakłóconej konkurencji w sektorze technologii informatycznych, który odznacza się konwergencją cyfrową i coraz większym znaczeniem interoperacyjności.

W tym kontekście znaczącym przykładem jest sprawa przedsiębiorstwa Microsoft, na które nałożona została kara za nieudostępnienie Komisji w odpowiednim czasie wymaganych informacji. Odwołanie Microsoftu od decyzji Komisji (19) zostało odrzucone przez Sąd Pierwszej Instancji wyrokiem z 17 września 2007 r. (20)

3.4.2

W zakresie kontroli połączeń Komisja zatwierdziła planowane połączenie spółek Nokia i przedsiębiorstwa Siemens AG produkującego urządzenia sieciowe oraz planowane połączenie spółek Alcatel i Lucent Technologies uznając, że nie powoduje to zmniejszenia konkurencyjności rynku dostarczania optycznych urządzeń sieciowych i rozwiązań w dziedzinie dostępu szerokopasmowego.

3.5.1

Celem polityki konkurencji w sektorze mediów jest zapewnienie jednakowych warunków konkurencji zarówno pomiędzy różnymi operatorami komercyjnymi, jak też pomiędzy operatorami komercyjnymi i tymi finansowanymi ze środków publicznych.

3.5.2

W zakresie nadawania cyfrowego Komisja wszczęła postępowanie przeciwko Włochom. Ma ono wyjaśnić, czy przepisy dotyczące przejścia na nadawanie cyfrowe nakładają ograniczenia na nadawców i zapewniają przewagę konkurencyjną działającym obecnie nadawcom analogowym, co stanowiłoby naruszenie dyrektywy w sprawie konkurencji.

3.5.3

Ponadto Komisja wielokrotnie interweniowała, aby zagwarantować odpowiednie funkcjonowanie konkurencji w zakresie programów o najwyższej oglądalności, dokonała oceny środków pomocy państwa na rzecz produkcji filmowej i innych dzieł audiowizualnych oraz w zakresie zarządzania prawami autorskimi.

3.6.1

Główne problemy wynikają z chronionych krajowych rynków transportu drogowego, niskiego stopnia interoperacyjności transportu kolejowego oraz braku przejrzystych zasad dostępu do usług portowych.

3.6.2

W zakresie transportu drogowego Komisja nadal zatwierdzała przyznawanie pomocy państwa na rzecz promowania czystszych technologii, a także na zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych.

3.6.3

W dziedzinie transportu kolejowego istotna była decyzja Komisji o pomocy państwa na rzecz infrastruktury kolejowej, uznanej za działanie wchodzące w zakres kompetencji administracji publicznej i nieutożsamianej z pomocą państwa (21).

3.6.4

W sektorze usług transportu morskiego Komisja postanowiła opracować wytyczne dotyczące stosowania prawa konkurencji, które umożliwią płynne przejście do systemu w pełni konkurencyjnego. W odniesieniu do pomocy państwa Komisja położyła szczególny nacisk na wycofywanie wszelkich klauzul narodowościowych, zwalniających właścicieli statków z obowiązku uiszczania składek na zabezpieczenie społeczne pracowników morza.

3.6.5

W zakresie transportu lotniczego Komisja przyjęła rozporządzenie 1459/2006, na mocy którego od dnia 1 stycznia 2007 r. zniesiono wyłączenie od zakazu zawartego w art. 81 ust. 1 TWE — wyłączenie to dotyczyło konferencji taryfowych IATA (Zrzeszenia Międzynarodowego Transportu Lotniczego) w sprawie taryf pasażerskich obowiązujących dla tras na obszarze UE. Zniesiono także wyłączenia dotyczące wyznaczania czasu na start i lądowanie oraz rozkładu lotów.

3.7.1

Ze względu na istotne przemiany na rynku usług pocztowych polityka Komisji opierała się z jednej strony na stopniowej redukcji usług, które objęte są prawem monopolu przysługującym operatorom świadczącym usługi powszechne, a z drugiej strony na utrzymaniu konkurencji w zliberalizowanych sektorach rynku pocztowego, tak aby uniknąć zjawiska faktycznego monopolu.

3.7.2

Istotne jest uznanie przez Komisję, iż rekompensata za usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym była zgodna z zasadami pomocy państwa wyłącznie w przypadkach, gdy kwota rekompensaty nie przekraczała kosztów zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych i pod warunkiem wypełnienia pozostałych zobowiązań.

Komisja zbadała także, czy operatorom usług pocztowych nie przysługiwały inne korzyści i m.in. zaleciła Francji (22) uchylenie z końcem 2008 r. nieograniczonej gwarancji państwa, która przysługuje poczcie francuskiej jako instytucji publicznej.

4.1

Rok 2006 był istotny ze względu na konsolidację poprawy systemu ustanowionego rozporządzeniem (WE) nr 1/2003 i na wzmocnienie współpracy z jednej strony między członkami Europejskiej Sieci Konkurencji (ESK), tj. między krajowymi organami ochrony konkurencji państw członkowskich UE a Komisją, z drugiej strony zaś między sądami krajowymi a Komisją.

4.2

Podstawą współpracy członków ESK są dwa główne zobowiązania ciążące na krajowych organach ochrony konkurencji, mianowicie obowiązek informowania Komisji o rozpoczęciu postępowania oraz przekazywania informacji przed podjęciem ostatecznej decyzji w danej sprawie. Komisja otrzymała informacje dotyczące 150 postępowań rozpoczętych przez krajowe organa ochrony konkurencji; w 125 sprawach Komisja zajęła stanowisko lub udzieliła tym organom wskazówek.

4.3

Znaczenie współpracy w ramach ESK przejawiło się m.in. zorganizowaniem spotkania Dyrektora Generalnego ds. Konkurencji z szefami wszystkich krajowych organów ochrony konkurencji, podczas którego zatwierdzono modelowy program obniżania grzywien ESK. Komisja i organa krajowe spotykały się ponadto, by obradować nad kwestiami ogólnymi w zakresie przepisów antymonopolowych, postępowań sektorowych oraz poszczególnych sektorów.

4.4.1

Art. 15 ust. 1 rozporządzenia 1/2003 stwarza sędziom krajowym możliwość zwrócenia się do Komisji o przekazanie opinii lub informacji będących w jej posiadaniu. Ponadto ten sam artykuł stanowi, że państwa członkowskie przekazują Komisji kopie wszelkich wyroków wydanych przez sądy krajowe.

4.4.2

Ustawiczne kształcenie sędziów krajowych ma ogromne znaczenie dla wiedzy o unijnym prawie konkurencji. W związku z tym Komisja co roku współfinansuje projekty szkoleniowe we wszystkich państwach członkowskich.

5.1

W okresie poprzedzającym przystąpienie Rumunii i Bułgarii do UE Komisja wspierała w tych państwach wdrażanie zasad konkurencji. Obecnie czyni to samo w Chorwacji i w Turcji.

5.2

Intensywniejsze były dwustronne kontakty Komisji z wieloma krajowymi organami ochrony konkurencji, a także współpraca ze Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i Japonią. Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji wspomagała również Chiny i Rosję w pracach legislacyjnych związanych z prawem konkurencji.

5.3

W ramach współpracy wielostronnej Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji odgrywała istotną rolę w Międzynarodowej Sieci Konkurencji oraz uczestniczyła w pracach Komitetu OECD ds. Konkurencji.

6.1

Parlament Europejski przygotowuje co roku z własnej inicjatywy raport w sprawie corocznego sprawozdania Komisji dotyczącego polityki konkurencji. Komisarz odpowiedzialny za politykę konkurencji prowadzi regularną wymianę opinii z Radą oraz ze stosownymi komisjami Parlamentu.

6.2

Podkreślić należy wreszcie, że Komisja informuje Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów o głównych inicjatywach, uczestniczy w debatach, np. w związku z przyjęciem rocznej opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie corocznego sprawozdania Komisji dotyczącego polityki konkurencji.

7.1.1

Polityka konkurencji odgrywa coraz istotniejszą rolę w europejskiej polityce gospodarczej. W przeszłości zarówno Komisja (23), jak i EKES (24) przypominały o konieczności wdrożenia nowych instrumentów polityki gospodarczej, tak aby uzyskać zbieżność polityki konkurencji z polityką przemysłową w dążeniu do osiągnięcia większej spójności gospodarczej i społecznej, ochrony zatrudnienia, także poprzez systemy kontroli pomocy państwa i form delokalizacji, ochrony środowiska, jak również do wspierania szeroko zakrojonych i poważnych programów rozwojowo-badawczych.

Polityka konkurencji jest obecnie ściśle skoordynowana z innymi obszarami polityki, jak np. rynek wewnętrzny czy polityka konsumencka, tak aby poprawić funkcjonowanie rynków z korzyścią dla konsumentów i konkurencyjności europejskiej.

7.1.2

Na podstawie zaktualizowanych danych dotyczących siedmiu największych państw członkowskich UE Komisja przewidywała w 2007 r. wzrost gospodarczy rzędu 2,8 % dla UE i 2,5 % dla strefy euro (25). Mimo że prognozy te zweryfikował MFW, obniżając szacunki wzrostu eurolandu z 2,1 % do 1,6 %, EKES jest zdania, że wzrost europejski powinien trwać ze względu na jego solidne podstawy oraz na korzystną sytuację w skali światowej.

7.1.3

Według EKES-u dla UE istotne jest osiągnięcie zrównoważonego wzrostu gospodarczego, stabilności cen, silnie konkurencyjnej rynkowej gospodarki socjalnej skierowanej na kształcenie, pełne zatrudnienie i postęp społeczny oraz wysokiego poziomu ochrony środowiska i poprawy jego jakości.

7.1.4

Na rynku, na którym coraz większe znaczenie ma polityka konkurencji, wskaźniki gospodarcze, społeczne i dotyczące środowiska są podstawowymi czynnikami pozwalającymi na ocenę konkurencyjności nie tylko dla konsumentów, ale przede wszystkim dla przedsiębiorstw.

7.1.5

EKES uważa, że konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw i usług powinna zostać zachowana dzięki systemowi solidnych zasad opartych na właściwym stosowaniu polityki konkurencji w ścisłym związku z polityką handlową.

UE jest obecnie w skali światowej podmiotem najbardziej otwartym na produkty obcego pochodzenia. Zniesienie najbardziej podstawowych barier europejskich dla dumpingu oraz subsydiów spowodowałoby dyskryminację tych, którzy prowadzą w UE produkcję zgodną z zasadami konkurencji i legalnego handlu, z przepisami UE dotyczących pomocy państwa.

W związku z tym EKES wzywa Komisję, by z jednej strony przykładała większą wagę do ujawniania przypadków nieuczciwej konkurencji międzynarodowej na forum WTO, a z drugiej strony dążyła do włączenia do handlowych umów dwustronnych klauzuli zobowiązującej partnerów handlowych do przestrzegania przepisów w zakresie konkurencji, w tym w zakresie rzeczywistej kontroli pomocy państwa.

7.2.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje strategię Komisji związaną z nowelizacją planu działania w dziedzinie pomocy państwa opartego na celowej pomocy państwa, analizie gospodarczej, skutecznych procedurach i podziale odpowiedzialności między Komisją i państwami członkowskimi. Uważa za właściwy osąd Komisji, by pomoc państwa w zakresie transferu technologii, innowacyjności i perspektywy międzysektorowej związanych z realizacją dużych inwestycji traktować w sposób pozytywny i odmienny od innych rodzajów pomocy.

7.2.2

Analizując przypadki pomocy państwa Komisja powinna uzasadnić szczególne warunki podatkowe stosowane przez poszczególne państwa w odniesieniu do przedsiębiorstw organizowanych na zasadzie wzajemności, jak spółdzielnie oraz do przedsiębiorstw o dużym znaczeniu społecznym.

7.3.1

EKES popiera interwencje Komisji w zakresie kontroli wymiany udziałów i zarządzania produktami finansowymi. W pewnych przypadkach zdarzyło się, że instytucje kredytowe były głównymi akcjonariuszami (porozumienie akcjonariuszy) przedsiębiorstw przemysłowych, co spowodowało, że kredyty udzielone przez banki były wykorzystywane do finansowania zakupu udziałów w kapitale tychże banków.

7.4.1

EKES podkreśla, że kwestia energii nie jest tylko kwestią rynkową, ale wiąże się także z zagadnieniem rozwoju, zatrudnienia i środowiska naturalnego. UE stoi obecnie wobec nowej konkurencji w skali światowej (26) i wielokrotnie nowa struktura rynku musi mierzyć się z naciskiem różnych sił.

7.4.2

Zdaniem EKES-u, zagadnienie rozdzielenia produkcji i dystrybucji (unbundling) w sektorze gazu należy podejmować, uwzględniając specyficzne cechy tego sektora (27).

7.5.1

W sektorze mediów EKES zaleca rozróżnienie między przepisami mającymi na celu zachowanie pluralizmu informacji a ogólnymi przepisami antymonopolowymi. Komitet podkreśla, że stosowanie przepisów dotyczących konkurencji jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym dla zagwarantowania pluralizmu.

7.5.2

Nieuwzględnienie tej specyfiki może zaszkodzić skuteczności przepisów dotyczących konkurencji i osłabić zasady pluralizmu.

7.6.1

EKES uważa, że funkcjonalne rozdzielenie sieci telekomunikacyjnych i utworzenie europejskiej agencji dla tego sektora powinno być rozpatrywane w odpowiedni sposób w porównaniu z innymi sektorami, jako że inwestycje w tym sektorze, który ma olbrzymie znaczenie dla konkurencyjności europejskiej, szczególnie uwzględniwszy szybkość przemian technologicznych, są niezbędne dla jego konkurencyjnego rozwoju.

7.7.1

Dla zapewnienia skutecznego stosowania przepisów w zakresie konkurencji konieczne jest prowadzenie ustawicznego szkolenia i stałego doskonalenia sędziów krajowych i wszystkich osób wykonujących zawody prawnicze w dziedzinie przepisów dotyczących konkurencji.

Dlatego też EKES wzywa Komisję do jak najszybszego zapewnienia wytycznych co do stosowania art. 82 TWE, szczególnie w odniesieniu do odstępstw.

7.7.2

EKES pozytywnie ocenia współfinansowanie projektów przewidziane przez Komisję, jednak wobec 15 projektów zatwierdzonych w 2006 r. dla 25 państw członkowskich zauważa, że można i trzeba zrobić więcej w obliczu wyzwań związanych z polityką konkurencji, a także w dziedzinie stosunków między Komisją, przedsiębiorstwami, stowarzyszeniami i konsumentami.

7.7.3

Stosunki między EKES-em a Komisją Europejską zostały niedawno zacieśnione dzięki podpisaniu w trakcie sesji plenarnej w dniach 30 i 31 maja 2007 r. (28) załącznika do protokołu o współpracy z listopada 2005 r. Umowa ta stawia EKES w centrum procesu komunikacji dzięki uprzywilejowanej roli, jaką odgrywa on w prowadzeniu dialogu z obywatelami.

7.7.4

EKES wzywa Komisję i Parlament Europejski do prowadzenia współpracy międzyinstytucjonalnej w celu zapewnienia zgodności regulacji krajowych z przepisami europejskimi.

Komitet popiera przyjęcie nowego traktatu — traktatu lizbońskiego — upraszczającego prawne ramy odniesienia i zgodnego z wymogami Unii złożonej z 27 państw członkowskich i pozwalającego jej na osiąganie porozumień co do nowych działań oraz na podejmowanie decyzji niezbędnych do sprostania stojącym przed nią nowym wyzwaniom.

7.7.5

EKES podkreśla, że działania w ramach polityki konkurencji nie powinny stanowić odrębnych celów, ale powinny nadal być częścią „działalności” Komisji Europejskiej w pełnym tego słowa znaczeniu (29).

Dla nadania pracom większej przejrzystości EKES zorganizował w swej siedzibie konferencję na temat: „Konferencji międzyrządową 2007: głos zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w sprawie przyszłości Europy”, która w dniach 27 i 28 września 2007 r. zgromadziła wielu uczestników.

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/40

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/40

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/41

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/41

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/42

1.1

Reforma traktatów zatwierdzona przez Radę Europejską w dniach 17 i 18 października 2007 r. stanowi nowy postęp m.in. w dziedzinie usług świadczonych w interesie ogólnym, ponieważ do postanowień dotyczących funkcjonowania Unii Europejskiej wprowadzono w nich klauzulę powszechnego zastosowania dotyczącą usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (artykuł 14), która będzie obowiązywać we wszystkich obszarach polityki UE, w tym także w dziedzinie rynku wewnętrznego i konkurencji. Do obu traktatów załączono także protokół dotyczący wszystkich usług świadczonych w interesie ogólnym, w tym usług niekomercyjnych świadczonych w interesie ogólnym.

1.2

Usługi świadczone w interesie ogólnym, w ogólnym interesie gospodarczym i niekomercyjne usługi w interesie ogólnym przyczyniają się wspólnie do dobrobytu ogółu obywateli i realności ich praw podstawowych. Usługi te, świadczone w interesie ogólnym, wynikają z decyzji politycznych, wobec czego odpowiedzialność za nie spoczywa na prawodawcach.

1.3

Wynika stąd nie tylko wzmocnienie spoczywającego na UE i państwach członkowskich obowiązku czuwania nad właściwym funkcjonowaniem usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, co oznacza w szczególności potrzebę wprowadzenia stałego procesu oceny poziomu tych usług, lecz także konieczność jasnego określenia pojęć, celów i zadań przypisanych tym trzem rodzajom usług przez instytucje podejmujące decyzje. Dopóki tak się nie stanie, oceny wyników nie będą mogły przyczyniać się do zapewnienia obywatelom pewności prawnej, której mają oni prawo oczekiwać zarówno od swoich instytucji krajowych, jak i europejskich.

1.4

Ocena powinna służyć wzrostowi skuteczności i wydajności usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym oraz ich dostosowaniu do zmieniających się potrzeb obywateli i przedsiębiorstw. Powinna jednocześnie dostarczać władzom publicznym informacji umożliwiających dokonywanie najtrafniejszych wyborów; ma także do odegrania zasadniczą rolę w dążeniu do osiągnięcia harmonijnej równowagi między wymogami rynku a interesem ogólnym oraz między celami ekonomicznymi, społecznymi i środowiskowymi.

1.5

Zważywszy na znaczenie usług świadczonych w interesie ogólnym dla zwalczania wykluczenia społecznego oraz dla wspierania sprawiedliwości i ochrony społecznej, które stanowią również cele UE na mocy traktatu, niezbędna staje się regularna ocena nie tylko usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, które są już regulowane przepisami wspólnotowymi, lecz również usług niekomercyjnych świadczonych w interesie ogólnym na poziomie państw członkowskich.

1.6

Ocena usług świadczonych w interesie ogólnym (usług świadczonych w interesie gospodarczym i usług niekomercyjnych) na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym państw członkowskich powinna być niezależna i uwzględniać wiele zainteresowanych stron i punktów widzenia. Powinna również obejmować trzy filary strategii lizbońskiej oraz opierać się na szerokim zestawie kryteriów. Ocenę należy prowadzić w konsultacji z wszystkimi zainteresowanymi podmiotami.

1.7

Na płaszczyźnie wspólnotowej natomiast należało będzie określić procedury wymiany, zestawiania, porównywania i koordynacji informacji, stymulować proces niezależnej oceny z zachowaniem zasady pomocniczości, poprzez opracowanie — w porozumieniu z przedstawicielami zainteresowanych podmiotów — ujednoliconej na poziomie europejskim metodologii oceny na podstawie wspólnych wskaźników.

1.8

Aby ocena ta była stosowna i przydatna, należy ustanowić pluralistyczny komitet sterujący, działający w pełni niezależnie i złożony z przedstawicieli Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, stałych przedstawicielstw państw członkowskich w UE, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.

2.1

Na mocy traktatów usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym są elementem wspólnych wartości Unii, w szczególności ze względu na swój wkład w spójność społeczną i terytorialną. Potwierdza to zmieniony traktat przyjęty przez Radę Europejską w dniach 17 i 18 października 2007 r., umożliwia on bowiem Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej ustanawianie — za pomocą rozporządzeń — zasad i warunków, dzięki którym usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym będą mogły realizować swoje zadania, bez uszczerbku dla kompetencji państw członkowskich w zakresie świadczenia, zlecania i finansowania takich usług. Jednocześnie kładzie się w nim nacisk na wspólną odpowiedzialność państw członkowskich i Wspólnoty.

2.2

A zatem do Unii i państw członkowskich, w granicach ich kompetencji i w granicach stosowania zmienionego traktatu, należy zapewnienie i sprawdzenie, że usługi te rzeczywiście funkcjonują na podstawie zasad i na warunkach, w szczególności finansowych i ekonomicznych, które pozwolą im wypełniać ich zadania.

2.3

Po wejściu w życie zmienionego traktatu Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej, powinny zatem ustanowić te zasady i warunki, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą oraz przestrzegając zasady pomocniczości i proporcjonalności.

2.4

W protokole dotyczącym usług świadczonych w interesie ogólnym, dołączonym do zmienionych traktatów, kładzie się nacisk na zasadniczą rolę i szeroki zakres uprawnień organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w stopniu możliwie najbardziej odpowiadającym potrzebom odbiorców. Podkreśla się także konieczność zapewnienia wysokiego poziomu jakości, bezpieczeństwa i przystępności cenowej, równego traktowania oraz propagowania powszechnego dostępu i praw odbiorców.

2.5

W tym samym protokole, po raz pierwszy w akcie pierwotnego prawa wspólnotowego, poruszono kwestię usług niekomercyjnych świadczonych w interesie ogólnym. W protokole podkreśla się, że świadczenie, zlecanie i organizowanie tych usług wchodzi w zakres kompetencji państw członkowskich, a postanowienia traktatów nie mają żadnego wpływu na te kompetencje. W związku z tym usługi niekomercyjne świadczone w interesie ogólnym pozostają w zasadzie wyłączone z przepisów związanych z rynkiem wewnętrznym, konkurencją i pomocą państwa, przy założeniu, że wykonywanie kompetencji krajowych podlega ogólnym zasadom prawa wspólnotowego.

2.6

Jeśli chodzi o rozróżnienie między usługami świadczonymi w interesie gospodarczym a usługami niekomercyjnymi, zmieniony traktat nie podaje żadnych definicji. W tym zakresie zatem nadal rozstrzygać będzie Europejski Trybunał Sprawiedliwości, co będzie powodować dalsze utrzymywanie się obecnego stanu niepewności prawnej. Obywatele mają wysokie oczekiwania w stosunku do Unii. Powinna ona dbać o podnoszenie dobrobytu, gwarantowanie praw podstawowych oraz o to, aby jej decyzje nie mogły prowadzić do regresu na poziomie krajowym.

3.1

Z określonego w art. 14 zmienionego traktatu obowiązku czuwania nad właściwym funkcjonowaniem usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym wynika w szczególności potrzeba opracowania stałego procesu oceny poziomu tych usług.

3.2

Zdaniem EKES-u, aby dane usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym można było uznać za efektywne, powinny one m.in.:

3.3

Chociaż zmieniony traktat nie wymaga tego wyraźnie, to jednak z jego zapisów wynika, że istnieje potrzeba prowadzenia nadzoru, a ocena taka może stać się narzędziem jego realizacji.

3.4

Państwa członkowskie lub Unia Europejska powinny określić i dostosować w sposób przejrzysty i niedyskryminacyjny zadania i cele usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym wchodzących w zakres ich kompetencji, z jednoczesnym poszanowaniem zasady proporcjonalności i dbając o to, by usługi te były świadczone w interesie wszystkich odbiorców i w celu zaspokojenia ich potrzeb.

3.5

W celu stwierdzenia, czy te zadania użyteczności publicznej są realizowane prawidłowo i skutecznie oraz czy są bądź będą osiągane ich cele — różniące się w zależności od tego, czy chodzi o usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym czy o usługi niekomercyjne świadczone w interesie ogólnym, lub wynikające z samego typu usług — właściwy organ powinien wprowadzić system oceny poziomu, skuteczności i jakości usług, wykraczający poza zwykłe sondaże i badania opinii.

3.6

Ocena oznacza zatem analizę oraz systematyczne monitorowanie warunków skutecznej realizacji poszczególnych zadań użyteczności publicznej pod względem osiągania celów oraz zdolności zaspokajania potrzeb konsumentów, przedsiębiorstw, obywateli i społeczeństwa, jak również pod względem osiągania celów Unii Europejskiej zwłaszcza w dziedzinie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej, społecznej gospodarki rynkowej, strategii lizbońskiej oraz gwarancji przestrzegania praw podstawowych.

3.7

W dziedzinie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym należy dążyć do uzyskania równowagi:

3.8

Równowaga między wymienionymi elementami ulega zmianom wraz z przemianami gospodarczymi i technologicznymi oraz ewolucją potrzeb i oczekiwań indywidualnych oraz zbiorowych; osiąganiu tej równowagi towarzyszy troska o zachowanie spójności między różnymi sytuacjami poszczególnych krajów, ich specyfiką geograficzną oraz cechami danych sektorów.

3.9

Ocena poziomu usług nie jest działaniem regulacyjnym, lecz z drugiej strony stanowi jeden z jego elementów. W procesie regulacyjnym wskazane jest wykorzystywanie i stymulowanie ocen. Jednocześnie ocena powinna pozwalać na zrozumienie powodów niewłaściwego funkcjonowania usług oraz występowania różnic pod względem jakości lub rodzaju usług w poszczególnych krajach — dzięki czemu możliwe byłoby położenie nacisku na dostosowanie wymagań do potrzeb i obaw odbiorców i konsumentów, a także do przemian w środowisku gospodarczym, technologicznym i społecznym.

4.1

Ze względu na cele wyznaczone dla usług świadczonych w interesie ogólnym oraz znaczenie tych usług dla realizacji różnych polityk wspólnotowych niezbędna staje się regularna ocena nie tylko usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, które już są regulowane przepisami wspólnotowymi, lecz także niekomercyjnych usług świadczonych w interesie ogólnym. Te ostatnie stanowią bowiem element skutecznej realizacji praw podstawowych, a u podstaw ich funkcjonowania leży zasada solidarności i poszanowania ludzkiej godności będąca jedną ze wspólnych wartości europejskiego modelu społecznego.

4.2

Jako że protokół załączony do zmienionych traktatów potwierdza, że usługi niekomercyjne świadczone w interesie ogólnym podlegają wyłącznym kompetencjom państw członkowskich, ocena tego typu usług powinna mieć miejsce tylko na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym.

4.3

Ponieważ zatem niekomercyjne usługi świadczone w interesie ogólnym, podobnie jak usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym, są związane z szeregiem celów UE (przestrzeganiem praw podstawowych, wspieraniem dobrobytu obywateli, sprawiedliwości społecznej, spójności społecznej itp.), a Unia Europejska jest po części odpowiedzialna za osiągnięcie tych celów, powinna ona przynajmniej zadbać o to, by państwa członkowskie przeprowadzały regularne oceny funkcjonowania tychże niekomercyjnych usług świadczonych w interesie ogólnym.

5.1

Podczas posiedzeń Rady Europejskiej w Nicei (2000) i Laeken (2001) ustalono, że istnieje potrzeba wprowadzenia na poziomie wspólnotowym skutecznej i dynamicznej oceny skutków konkurencji i poziomu usług świadczonych w interesie ogólnym. Ocena ta miałaby należycie uwzględniać specyfikę i kompetencje na poziomie krajowym, regionalnym oraz lokalnym.

5.2

Ponadto uznano, że ocenę tę należy prowadzić w ramach istniejących struktur, przede wszystkim za pomocą ocen horyzontalnych i sprawozdań sektorowych, a także na podstawie opracowanego przez Komisję „raportu z Cardiff” dotyczącego reformy gospodarczej. Ocena powinna uwzględnić struktury i wyniki rynku, w tym zagadnienia związane z zatrudnieniem, ekonomiczną i społeczną ocenę obowiązków świadczenia usług publicznych oraz opinie obywateli i konsumentów na temat poziomu usług świadczonych w interesie ogólnym i wpływu liberalizacji na te usługi.

5.3

Od 2001 r. Komisja Europejska dokonywała corocznej (z wyjątkiem 2003 r.) horyzontalnej oceny tylko sektorów sieciowych (energii elektrycznej i gazu, komunikacji elektronicznej, usług pocztowych, transportu lotniczego i kolejowego). Do oceny tej wykorzystywano metody określone w komunikacie Komisji (1) — wzbudziła ona jednak wątpliwości wśród niektórych podmiotów, które są zdania, że ocena taka odnosi się raczej do polityk wspólnotowych dotyczących sektorów sieciowych, a nie do poziomu usług.

5.4

W 2003 r. na podstawie zielonej księgi w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym Komisja Europejska rozpoczęła konsultacje publiczne, których celem było określenie sposobu organizacji oceny, wybór kryteriów oraz znalezienie sposobu zaangażowania obywateli i poprawy jakości danych. W wyniku konsultacji stwierdzono potrzebę przeprowadzenia wielowymiarowej oceny oraz ponownego zbadania mechanizmów oceny, ale zdaniem Komisji nie było zgodności co do tego, komu powierzyć to zadanie.

5.5

W białej księdze nt. usług użyteczności publicznej (2) kładzie się nacisk na proces oceny, który powinien w przyszłości poprzedzać wszelkie zmiany w stosownych przepisach prawa wspólnotowego, w szczególności w przypadku gdy dotyczą one liberalizacji usług.

5.6

W białej księdze Komisja uznaje szczególną odpowiedzialność, którą instytucje europejskie, korzystając z danych krajowych, powinny ponosić w dziedzinie oceny usług podlegających przepisom sektorowym wprowadzanym na poziomie Wspólnoty. Biała księga nie wyklucza również możliwości rozważenia oceny na poziomie Wspólnoty także w innych dziedzinach, jeżeli można w konkretnych przypadkach stwierdzić, iż ocena taka wniosłaby wartość dodaną.

5.7

Ponadto Komisja zleciła konsultantowi zewnętrznemu sporządzenie szczegółowego sprawozdania oceniającego poświęconego metodologii oceny. Główne wnioski z tego sprawozdania zostaną podane w nowym komunikacie przewidzianym na 2008 r.

5.8

Według Komisji konsultant zewnętrzny powinien oszacować potrzebę oceny poziomu usług w sektorach sieciowych świadczących usługi w ogólnym interesie gospodarczym na poziomie Unii Europejskiej, a także sformułować zalecenia mające na celu udoskonalenie ocen horyzontalnych oraz ocenić stosowność roli Komisji jako autora tych ocen.

5.9

W komunikacie Komisji dotyczącym usług świadczonych w interesie ogólnym (3) Komisja „uważa, że jakość i przejrzystość procesu decyzyjnego wymaga regularnych gruntownych ocen oraz ujawniania metodologii ich przeprowadzania i wyników, by zapewnić możliwość ich analizy i sprawdzenia”.

6.1

W komunikacie COM(2002) 331 Komisja zobowiązała się do włączenia społeczeństwa obywatelskiego w horyzontalną ocenę poziomu usług świadczonych w interesie ogólnym, w szczególności poprzez „wprowadzenie stałego mechanizmu umożliwiającego monitorowanie opinii obywateli i zmian tych opinii” oraz dopilnowanie, aby w konkretnych kwestiach prowadzono „konsultacje ad hoc z zainteresowanymi stronami, w tym z partnerami społecznymi”.

6.2

Kierunek rozwoju społecznego odzwierciedlają rosnące wymagania obywateli, w tym wypadku odbiorców lub konsumentów, dotyczące nie tylko przestrzegania ich praw, lecz także uwzględniania specyficznej sytuacji, w jakiej się znajdują. Istnieje ścisły związek między metodami świadczenia usług w interesie ogólnym a społeczeństwem będącym odbiorcą tych usług.

6.3

Różnorodność struktur i regulacji prawnych (operatorzy publiczni, prywatni lub partnerstwa publiczno-prywatne) stosowanych przez władze krajowe, regionalne i lokalne w celu realizacji usług w interesie ogólnym sprawia, że konieczna jest ocena wielowymiarowa.

6.4

Ponadto na poziomie państw członkowskich ocena ta powinna być pluralistyczna i obejmować wszystkie zainteresowane podmioty i osoby: organy odpowiedzialne za definiowanie i realizację usług świadczonych w interesie ogólnym, organy regulacyjne, operatorów lub podmioty odpowiedzialne za świadczenie usług, przedstawicieli konsumentów, związków zawodowych, społeczeństwa obywatelskiego itp.

6.5

W ocenie, która powinna być niezależna, należy również uwzględnić, oprócz udziału wielu stron, różne punkty widzenia, ponieważ nie wszystkie zainteresowane podmioty mają te same interesy, a w niektórych przypadkach interesy te są nawet sprzeczne. W informacjach i ekspertyzach przedstawianych przez różne strony mogą pojawiać się niespójności.

6.6

Ekonomicznej i społecznej skuteczności usług świadczonych w interesie ogólnym, ich funkcjonowania czy poziomu nie można oceniać na podstawie jednego kryterium, którym są w tym przypadku zasady konkurencji, lecz z zastosowaniem pełnego zestawu kryteriów.

6.7

Jak podkreślają CIRIEC i CEEP w sprawozdaniu opracowanym w 2000 r. (4) na wniosek Komisji Europejskiej, ocena ma sens tylko wówczas, gdy odnosi się do wyznaczonych celów i zadań, które z definicji pochodzą z trzech źródeł — od konsumentów, obywateli i społeczeństwa — i składają się z trzech elementów: gwarancji przestrzegania praw podstawowych jednostki, spójności społecznej i terytorialnej oraz definicji i realizacji polityki publicznej.

6.8

Ocena będzie musiała objąć trzy filary strategii lizbońskiej (gospodarczy, społeczny i środowiskowy), a jednocześnie uwzględnić politykę rynku wewnętrznego, konkurencji, ochrony konsumentów oraz zatrudnienia, jak również wszystkie odpowiednie dziedziny polityki sektorowej.

6.9

Ocena powinna zatem opierać się na wielu kryteriach i dotyczyć przede wszystkim:

6.10

Proces ten będzie zatem polegał na dostarczaniu informacji i ocenie rzeczywistych praktyk oraz wpływu działań na różne grupy odbiorców, co pozwoli na zlikwidowanie strukturalnej nierównowagi informacyjnej, która nieodłącznie towarzyszy relacjom między operatorami lub usługodawcami, organami regulacyjnymi i konsumentami.

7.1

System oceny powinien opierać się na okresowych sprawozdaniach, które będą sporządzać na szczeblu krajowym lub lokalnym organy oceniające utworzone przez państwa członkowskie według wyżej wymienionych zasad.

7.2

Na poziomie wspólnotowym należy określić procedury wymiany, zestawiania, porównywania i koordynacji informacji. Zatem zadaniem Unii Europejskiej będzie stymulowanie procesu niezależnej oceny z zachowaniem zasady pomocniczości i zasad wymienionych w protokole załączonym do zmienionych traktatów. Będzie ono polegało na rozwinięciu ujednoliconych metod oceny na poziomie europejskim z wykorzystaniem wspólnych wskaźników i w konsultacji z przedstawicielami zainteresowanych podmiotów, jak również na opracowaniu sposobów jej działania.

7.3

Aby ocena była stosowna i przydatna, należy ustanowić pluralistyczny komitet sterujący reprezentujący wszystkie zainteresowane podmioty (władze publiczne, partnerów społecznych, operatorów, organy regulacyjne, odbiorców indywidualnych i przedsiębiorstwa, związki zawodowe). Na poziomie Wspólnoty w skład Komitetu mogliby wchodzić przedstawiciele Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, stałych przedstawicielstw państw członkowskich przy UE, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.

7.4

Komitet sterujący powinien odpowiadać za:

7.5

Prowadzony ze wszystkimi zainteresowanymi stronami dialog na temat sprawozdań oceniających mógłby odbywać się w formie corocznej konferencji poświęconej poziomowi usług świadczonych w interesie ogólnym, wzorowanej na konferencji dotyczącej sektorów sieciowych organizowanej od kilku lat w Europejskim Komitecie Ekonomiczno-Społecznym, lub mógłby mieć miejsce przy okazji wiosennego europejskiego szczytu społecznego.

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/46

1.1

W związku ze zbliżającym się otwarciem „europejskiej biblioteki cyfrowej” (1) w 2008 r. opinia Komitetu służy wyrażeniu zdecydowanego poparcia dla tego projektu polegającego na udostępnieniu w internecie części zasobów kulturalnych, naukowych i technicznych. Komitet udziela w ten sposób wsparcia instytucjom europejskim w ich pracach zmierzających do uruchomienia ogólnodostępnego portalu — narzędzia rozpowszechniania uporządkowanej wiedzy dzięki technologii cyfrowej.

1.2

Komitet wyraża uznanie dla wspólnie podjętych starań Komisji i państw członkowskich i z zadowoleniem przyjmuje koordynację prac instytucji kulturalnych zainicjowaną przez CENL (Conference of European National Librarians — Konferencję Dyrektorów Europejskich Bibliotek Narodowych) w dążeniu do utworzenia fundacji z udziałem wszystkich instytucji wyrażających wolę udostępnienia swych zbiorów w formie cyfrowej. Wzywa organizacje społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu europejskim, krajowym i regionalnym, aby przyłączyły się do wspomnianego, szeroko zakrojonego, europejskiego projektu i pomogły w należytym informowaniu obywateli.

1.3

Włączenie społeczeństwa obywatelskiego w utworzenie europejskiej biblioteki cyfrowej będzie miało decydujące znaczenie z czterech ważnych względów uzasadniających zaangażowanie EKES-u, takich jak:

1.4

Komitet ma świadomość całej pracy wykonanej już przez państwa członkowskie z udziałem Komisji i zainteresowanych stron w trakcie kolejnych prezydencji. Zgadza się z niedawnym sprawozdaniem (2) Parlamentu Europejskiego, znakomicie podsumowującym dokonane postępy i kolejne etapy prac. W niniejszej opinii Komitetu postanowiono zaakcentować konieczność udziału społeczeństwa obywatelskiego, zachęcając jego części składowe do uczestnictwa w utworzeniu i budowie europejskiej biblioteki cyfrowej. Niniejsza opinia proponuje położyć nacisk na oczekiwania i potrzeby użytkowników, tak aby osiągnąć cel powszechnego dostępu społeczeństwa do zbiorów.

1.4.1

Zwracając się do organizacji społeczeństwa obywatelskiego, EKES zaleca:

1.4.2

Zwracając się do państw członkowskich i do Komisji, EKES zaleca:

1.4.3

Zwracając się do podmiotów gospodarczych oraz instytucji kulturalnych, EKES pragnie je zachęcić do:

2.1.1

W 2010 r. umieszczenie w internecie zasobów europejskiego dziedzictwa kulturowego pochodzących z bibliotek, archiwów i muzeów Europy umożliwi mieszkańcom kontynentu, a także całego świata, uzyskanie dostępu do sześciu milionów dokumentów cyfrowych oraz ich wykorzystywanie w celach rekreacyjnych, edukacyjnych, zawodowych i badawczych. Osiągnięcie takiej liczby materiałów będzie stanowiło pierwszy etap szeroko zakrojonej digitalizacji.

2.1.2

Projekt ten, tymczasowo nazwany European Digital Library (EDL), został dla wygody określony jako „biblioteka”, jednakże już w swoim komunikacie (5) Komisja wyznaczyła szerokie ramy digitalizacji, zachęcając wszystkie instytucje do udziału w niej. Obejmuje ona zatem wszystkie zasoby kulturalne, naukowe i techniczne oraz wszelkiego rodzaju rękopisy, książki, zapisy nutowe, mapy, nagrania dźwiękowe i audiowizualne, czasopisma, fotografie itp.

2.1.3

Zarówno dla Komitetu, jak i dla państw członkowskich — zgodnie z przyjętymi jednomyślnie konkluzjami Rady z listopada 2006 r. — europejska biblioteka cyfrowa stanowi flagowy projekt służący rozszerzaniu zasięgu społeczeństwa informacyjnego oraz przybliżaniu obywatelom idei tożsamości europejskiej.

2.1.4

W ramach drugiego celu, którego realizacji służy omawiany projekt, przyszła europejska biblioteka cyfrowa ma stać się — dzięki istnieniu wspólnego portalu — wielojęzycznym punktem dostępu skierowanym do ogółu społeczeństwa, a nie tylko obiektem zainteresowania środowisk naukowych i artystycznych. W tym kontekście EKES zachęca Komisję do poprawy informacji kierowanych do obywateli, tak aby zyskiwać poparcie dla projektu uruchomienia biblioteki cyfrowej, w szczególności poprzez przygotowanie wielojęzycznych materiałów informacyjnych. Plan komunikacji powinien obejmować wszystkie instytucje europejskie oraz państwa członkowskie od chwili uruchomienia biblioteki w listopadzie 2008 r.

2.1.5

Olbrzymia fala digitalizacji stanie się szczególnym wydarzeniem w historii ludzkości. W dyskusjach należy zatem uwzględnić również kwestie doboru i organizacji treści i informacji na szczeblu europejskim. EKES jest zdania, że szeroko zakrojona debata na temat warunków masowej digitalizacji powinna objąć pewne aspekty finansowe, techniczne i prawne, niezbędne do przejścia w kierunku otwartego społeczeństwa opartego na wiedzy:

2.2.1

Jak dotąd, projekt ten jest wyłącznie przedmiotem dyskusji między specjalistami, co jest dowodem dużego zaangażowania zainteresowanych stron (instytucji kultury, autorów, wydawców, księgarzy itp.) oraz ich skutecznej działalności w ramach utworzonej przez Komisję grupy wysokiego szczebla. W trakcie konsultacji w sprawie „i2010: biblioteki cyfrowe” (9) rozpoczętych przez Komisję w 2005 r. udział obywateli ograniczał się zaledwie do 7 % odpowiedzi, zaś w przypadku uczelni wyższych — do 14 %. Tak niewielkie zaangażowanie ogółu społeczeństwa nie jest niczym dziwnym, biorąc pod uwagę nagłe pojawienie się wspomnianej debaty na koniec 2004 r., po ogłoszeniu masowej digitalizacji przez Google, a także zważywszy na charakter kwestionariusza skierowanego do grup interesu gospodarczego, na które digitalizacja wywiera największy wpływ.

2.2.2

Banalizacja bezpłatnego dostępu do informacji w Internecie, związana z finansowaniem na szeroką skalę przez reklamę, podtrzymuje w opinii publicznej błędne pojęcie co do oferty bibliotek cyfrowych. Społeczeństwo obywatelskie jest zatem zobowiązane, zwłaszcza wobec młodego pokolenia, do udziału w kampanii informacyjnej i edukacyjnej dotyczącej znaczenia twórczości intelektualnej i artystycznej oraz konieczności jej poszanowania.

2.2.3

EKES zachęca Komisję i państwa członkowskie do podjęcia wszelkich inicjatyw koniecznych dla szerszego włączenia społeczeństwa obywatelskiego w przyszłe wydarzenia w zakresie digitalizacji dziedzictwa kulturowego. Włączenie organizacji społeczeństwa obywatelskiego ma decydujące znaczenie z uwagi na cztery istotne wyzwania: określenie wspólnych kryteriów wyboru treści, zapewnienie wsparcia finansowego, zachęcanie wszystkich zainteresowanych stron do innowacyjności i wspieranie powszechnej integracji w społeczeństwie informacyjnym.

2.2.4

W tym celu EKES zaleca otwarcie, z chwilą uruchomienia prototypu w marcu 2008 r., publicznego forum, tak aby umożliwić zabranie głosu stowarzyszeniom, podmiotom oświatowym, kulturalnym, rodzinnym i społeczno-zawodowym, występującym w imieniu przyszłych użytkowników. Udział społeczeństwa obywatelskiego będzie użyteczny w różnych fazach, począwszy od uruchomienia w listopadzie 2008 r. oraz na późniejszych etapach rozwoju.

2.2.5

Debata powinna stanowić uzupełnienie mapy drogowej (2007–2010) stanowiącej załącznik do konkluzji Rady i jej przedłużenie, tak aby zapewnić dalszy rozwój digitalizacji i wzbogacić sposoby wykorzystania zbiorów. EKES z zainteresowaniem przyjmuje zaproszenie do nawiązania kontaktu z platformą społeczeństwa obywatelskiego na rzecz dialogu międzykulturowego, która jest formą sieci obywatelskiej skupionej wokół bibliotek cyfrowych.

2.2.6

Po roku 2008, ogłoszonym Europejskim Rokiem Dialogu Międzykulturowego, debata mogłaby toczyć się dalej i doprowadzić do nowych konsultacji w 2009 r. Powinno to umożliwić społeczeństwu obywatelskiemu udział w określeniu etapów w dłuższej perspektywie, z uwzględnieniem Europejskiej agendy kultury w dobie globalizacji świata (10).

2.3.1

EKES udziela poparcia propozycji przedstawionej w sprawozdaniu (11) Parlamentu Europejskiego, w której wezwano do powołania komitetu zarządzającego europejską biblioteką cyfrową, złożonego z instytucji kultury uczestniczących w EDLnet. EKES będzie ze szczególną uwagą monitorował realizację projektu i koordynację między krajowymi planami digitalizacji. Między komitetem zarządzającym a organizacjami reprezentującymi użytkowników, zwłaszcza EKES-em, powinno dojść do owocnego dialogu.

2.3.2

EKES uznaje znaczenie roli siły napędowej, jaką odgrywa CENL za pośrednictwem międzynarodowej normy kodyfikacji (nota bibliograficzna), oraz docenia postępy poczynione dzięki digitalizacji materiałów pisanych. Komitet zachęca inne krajowe instytucje kulturalne szczebla regionalnego, krajowego, a także europejskiego do włączania się w koordynację EDLnet w odniesieniu do zasobów archiwów, muzeów narodowych i centrów audiowizualnych, przede wszystkim w ramach fundacji utworzonej w listopadzie 2007 r.

2.3.3

W tej istotnej dla omawianej sprawy kwestii EKES popiera stosowanie dyrektywy 2001/29/WE, która zapewnia ochronę praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym, przede wszystkim w zakresie powielania i rozpowszechniania dzieł. Jednakże w erze cyfrowej dyrektywa ta zawiera braki, jeśli chodzi o dzieła osierocone, zasady przechowywania dzieł w formie cyfrowej, status dzieł powstałych w internecie (digital born) i brak rozwiązań w odniesieniu do dzieł o wyczerpanym nakładzie i niewznawianych.

2.3.4

We wspomnianej dyrektywie przewidziano wyjątek dla określonych czynności powielania dokonywanych przez ogólnodostępne biblioteki, instytucje edukacyjne, muzea lub archiwa oraz na potrzeby osób niepełnosprawnych. Wyjątek ten ma charakter dobrowolny, a jego stosowanie jest niejednolite w poszczególnych państwach.

2.3.5

Pomijając opisaną wyżej sytuację prawną, Komitet uznaje, że do skomplikowania problemu przyczyniają się inne kwestie natury technologicznej. W tym zakresie ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje prowadzone od kilku lat przez Komisję prace na rzecz rozwiązania problemów technicznych. Popiera inicjatywy podejmowane w ramach 7. programu ramowego badań i rozwoju oraz programu eContentplus, w szczególności w zakresie badań nad interoperacyjnością oraz ośrodków kompetencji zajmujących się digitalizacją. Interoperacyjność i wielojęzyczność — lub też mechanizmy, za pomocą których zasoby muzeów, bibliotek lub archiwów będą dostępne na wspólnej stronie — jest jednym z najważniejszych czynników powodzenia europejskiej biblioteki cyfrowej.

2.3.6

Zachęca się organizacje społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym i regionalnym, a w szczególności krajowe rady społeczno-gospodarcze, do wspierania inwestycji koniecznych dla digitalizacji w każdym państwie członkowskim, aby osiągnąć masę krytyczną przetwarzanych treści i zagwarantować ich różnorodność. Komitet zaleca państwom członkowskim wykorzystanie także finansowania z funduszy strukturalnych, zgodnie z pozytywnym doświadczeniem litewskim.

3.1.1

EKES jest zdania, że należy wykorzystać ten wyjątkowy proces digitalizacji jako potężny czynnik sprzyjający spójności społecznej i terytorialnej (13). Komitet zaleca przede wszystkim uwzględnienie w zasobach cyfrowych i sposobach dostępu do nich oczekiwań różnych pokoleń, tak aby ułatwić tworzenie więzi i komunikację. Nastolatki, które nie czytają, rzadko stają się później czytelnikami. Z punktu widzenia społeczeństwa opartego na wiedzy powszechny dostęp do biblioteki cyfrowej jest istotny właśnie ze względu na osoby nieczytające lub czytające sporadycznie.

3.1.2

Z perspektywy uczenia się przez całe życie (14) digitalizacja dzieł kultury, a w szczególności informacji naukowej (15), tworzy znaczny potencjał, jeśli chodzi o dostęp do wiedzy. Cel ten pociąga za sobą m.in. konieczność dostosowania do tej nowej rzeczywistości kształcenia zawodowego i ustawicznego nauczycieli (16), adekwatnie do nowego kontekstu przekazywania wiedzy.

3.1.3

Oczekiwane konsekwencje wprowadzenia omawianego narzędzia wymagają zbadania oczekiwań i praktyk użytkowników. Na obecnym etapie za priorytet uznano materiały pisane (rękopisy, książki, czasopisma oraz dzieła księgozbioru podręcznego), dla których określono trzy podstawowe sposoby użytkowania: wyszukiwanie pełnotekstowe, konsultacja online i lektura offline (osobista biblioteka wirtualna). Powinny zostać przetestowane także nowe sposoby użytkowania, takie jak narzędzia współpracy, platformy umożliwiające zamieszczanie przypisów i dodawania hiperłączy, a nawet elementów multimedialnych (dźwięku, obrazu, animacji). Nowe funkcje stanowią narzędzia wspomagające nie tylko rozpowszechnianie, lecz przede wszystkim świadomą lekturę.

3.1.4

Jeśli chodzi o materiały inne niż pisane, od 2007 r. portal Michael (wielojęzyczny spis europejskiego dziedzictwa kulturowego) umożliwia dostęp do wielu cyfrowych zbiorów muzeów, bibliotek i archiwów rozproszonych do tej pory po całej Europie. Szereg instytucji kulturalnych szczebla lokalnego, regionalnego i krajowego udostępnia tam opisy swych kolekcji. Inicjatywa, która początkowo obejmowała swym zasięgiem Wielką Brytanię, Francję i Włochy, rozszerzy się na piętnaście innych państw członkowskich, oferując nowe usługi na potrzeby turystyki kulturalnej. Portal ten, pod nazwą „Michael Culture”, włączony został do fundacji, do której należą i przez którą są zarządzane od listopada 2007 r. wszystkie instytucje kulturalne uczestniczące w projekcie.

3.1.5

EKES zaleca utworzenie centrum monitorowania działalności użytkowników w celu zbadania wachlarza możliwości i praktyk. Europejska biblioteka cyfrowa jest wartościowa nie tylko ze względu na bogactwo treści, lecz również dzięki rozpowszechnianiu nowych dróg wymiany intelektualnej oraz otwartości na różnorodne tematy badań. Komitet pragnie włączyć się w prace grupy roboczej zajmującej się użytkownikami EDLnet.

3.2.1

Zgodnie z deklaracją ministerialną z Rygi z czerwca 2006 r. w sprawie nowych technologii w społeczeństwie integracyjnym, europejska biblioteka cyfrowa nie powinna pogłębiać różnic w zakresie korzystania z internetu między zwykłymi użytkownikami a osobami starszymi, niepełnosprawnymi lub znajdującymi się w niekorzystnej sytuacji. W niedawnych opiniach rozpoznawczych Komitet określił działania, podejmowane m.in. z udziałem Europejskiego Funduszu Społecznego, które mogą zagwarantować takim osobom dostępność elektroniczną.

3.2.2

Digitalizacja i dostępność internetowa materiałów pochodzących z bibliotek, archiwów i muzeów z całej Europy to niezrównane narzędzia integracji osób niepełnosprawnych. Tymczasem skomplikowana prezentacja graficzna, nieodpowiedni format oraz niedostosowane zabezpieczenia mogą ten dostęp utrudnić.

3.2.3

W dyrektywie z 2001 r. wyraźnie przewidziano wyjątki od zasady ochrony praw autorskich na potrzeby osób niepełnosprawnych (słabowidzących, niewidomych, osób o ograniczonej sprawności ruchowej, upośledzonych umysłowo).

3.2.4

Zapewnienie dostępu do dziedzictwa kulturowego wymaga, aby portal internetowy przyszłej biblioteki oraz połączone z nim portale krajowe zostały od początku zaprojektowane w sposób gwarantujący ich dostępność dla osób niepełnosprawnych za pomocą specjalnych rozwiązań technicznych.

3.2.5

Zabezpieczenia technologiczne przeciwko piractwu są często omijane przez doświadczonych użytkowników, natomiast faktem jest, iż dla zwykłych użytkowników stanowią one ograniczenie. W związku z tym EKES zaleca, aby przy projektowaniu zabezpieczeń technologicznych uwzględniano od początku kwestie dostępności i interoperacyjności, tak aby narzędzia odczytu stosowane przez osoby niepełnosprawne, takie jak syntezatory mowy, mogły czytać zdigitalizowany tekst.

3.3.1

Jesienią 2008 r. portal pojawi się w sieci wraz z dwoma milionami dzieł, fotografii i map, niechronionych prawami autorskimi, dostępnych nieodpłatnie online i gotowych do pobrania. Stanowi to nieocenioną pomoc, zwłaszcza w przypadku materiałów rzadkich, cennych lub takich, których nakład został wyczerpany. W dłuższej perspektywie dostęp nie może jednak ograniczać się do zasobów dziedzictwa kulturowego pozbawionych aktualnego znaczenia.

3.3.2

Europejska biblioteka cyfrowa od początku miała również za zadanie prezentować materiały najnowsze i współczesne, chronione nadal prawem autorskim, za pośrednictwem tego samego portalu co materiały niechronione i stanowiące część dziedzictwa.

3.3.3

Komisja powołała grupę ekspertów wysokiego szczebla celem poszukiwania rozwiązań w zakresie dostępu do dzieł niedawno opublikowanych. Jest ona złożona z przedstawicieli wydawców, bibliotek narodowych, archiwów oraz ze specjalistów z sektora audiowizualnego i jej zadaniem jest ograniczenie „czarnej dziury XX i XXI w.” (18) związanej z dziełami podlegającymi prawu autorskiemu. Grupa ta opracowała w kwietniu 2007 r. propozycje zmierzającą do ułatwienia dostępu do dzieł osieroconych i dzieł o wyczerpanym nakładzie, a także ułatwienia zachowania dzieł w formie cyfrowej.

3.3.4

Osiągnięcie celu dotyczącego masowej, ogólnodostępnej digitalizacji wymaga stworzenia nowego modelu ekonomicznego zapewniającego sprawiedliwy podział między autorami, wydawcami i dystrybutorami. Internauci mają prawo oczekiwać płatnej usługi dostępu do zasobów, której cena byłaby jednak rozsądna w kontekście obowiązujących stawek. Komitet zachęca podmioty gospodarcze uczestniczące w procesie wydawniczym do poszukiwania i negocjowania konkretnych rozwiązań (19). Wydawcy, autorzy i księgarze mają w stosunku do konsumentów obowiązek zaproponowania — z poszanowaniem stanowiska poszczególnych podmiotów, atrakcyjnej oferty, tak aby wesprzeć nowy rynek i zminimalizować ryzyko piractwa i plagiatu.

3.3.5

Zgodnie z ich zaleceniami co do dzieł chronionych, użytkownicy portalu mogliby mieć — za zgodą osoby, której przysługują prawa — dostęp do krótkich fragmentów lub za pośrednictwem wyspecjalizowanych stron internetowych przeglądać wirtualnie dane dzieło. Aby uzyskać dostęp do całości dokumentu chronionego prawem autorskim użytkownik byłby kierowany w stronę podmiotów prywatnych, w tym sieci tradycyjnych księgarń, gdzie oferowano by mu wiele możliwości po przystępnej cenie, z uwzględnieniem wynagrodzenia dla osób, którym przysługują prawa. Grupa ekspertów zachęca takie osoby do zaakceptowania tych innowacyjnych rozwiązań.

3.3.6

Dla wspierania takiej odpłatnej oferty za przystępną cenę ważne jest, aby możliwość stosowania obniżonych stawek VAT na książki i inne publikacje została rozszerzona przez państwa członkowskie na wydania w formie elektronicznej.

3.3.7

W celu wspierania bardziej otwartych licencji, wzbogacających zakres dostępnych materiałów współczesnych, w niedawnej opinii Komitetu (20) zaleca się zapewnienie na szczeblu wspólnotowym odpowiedniej ochrony autorom lub twórcom, którzy zdecydują się na stosowanie takich otwartych licencji. Udostępniając nieodpłatnie swoje dzieła, muszą oni otrzymać gwarancje dotyczące ich praw moralnych oraz ochrony przed nadużyciem do celów handlowych.

3.3.8

Komitet zaleca Komisji podjęcie inicjatyw w celu opracowania nowych licencji, oddzielających prawa do rozpowszechniania dzieł w formie elektronicznej od praw związanych z publikacją na papierze.

3.3.9

W 2007 r. Komisja przeprowadziła gruntowną analizę porównawczą przepisów krajowych (21), w szczególności w zakresie transpozycji dyrektywy dotyczącej prawa autorskiego oraz praw pokrewnych (22). Komitet zwróci szczególną uwagę na wnioski wyciągnięte z tego sprawozdania w celu lepszej harmonizacji w Europie.

3.4.1

U progu XXI wieku, wobec mnożenia się w internecie informacji, co do których nie wskazano źródła i których potwierdzenie jest niewystarczające, najważniejszy atut omawianego projektu europejskiego będzie polegał na doborze treści w celu zagwarantowania ich obiektywizmu i różnorodności, a także na uporządkowaniu wiedzy, jej sklasyfikowaniu i normalizacji formatu dla zachowania czytelności tak licznych informacji. Zagwarantowanie precyzji, jakości i wiarygodności odpowiedzi na zapytania i poszukiwania użytkowników zależy od ewolucji wyszukiwarek internetowych w powiązaniu z lepszą koordynacją wiedzy w formie cyfrowej w skali europejskiej.

3.4.2

W kwestii dostępu do zorganizowanych zbiorów, EKES podkreśla znaczenie eksperymentalnego projektu uruchomionego w marcu 2007 r. w ramach współpracy instytucji francuskich, węgierskich i portugalskich. Ta europejska matryca, zatwierdzona przez ekspertów, stanowi podstawę europejskiego korpusu cyfrowego, a tym samym element następnego etapu tworzenia europejskiej biblioteki cyfrowej. Ponadto projekt ten jest systemem otwartym dla wszystkich przeglądarek internetowych. Powinien on ułatwić wyszukiwanie informacji dzięki modelom standardowych kwestionariuszy pozwalających na sformułowanie i ukierunkowanie zapytania użytkownika.

3.5.1

Zważywszy, że biblioteka wielojęzyczna jest podstawowym narzędziem ochrony i promowania różnorodności kulturowej, EKES podkreśla jej niespotykany dotąd charakter (23) na arenie światowej. Z uwagi na swe wyjątkowe dziedzictwo kulturowe oraz bogatą twórczość Europa powinna zająć ważne miejsce w digitalizacji wiedzy w skali światowej zgodnie z konwencją UNESCO w sprawie różnorodności kulturowej. Dzięki rozpowszechnieniu języków europejskich w świecie omawiana dostępność będzie służyć nie tylko Europejczykom, lecz również mieszkańcom innych kontynentów poszukującym dostępu do światowego dziedzictwa i europejskich korzeni ich własnej kultury.

3.5.2

Jeśli chodzi o fazę rozwoju europejskiej biblioteki cyfrowej po 2010 r., Komitet zaleca wszystkim państwom członkowskim, by przedstawiły bogatą ofertę swych najważniejszych dzieł literackich w różnych językach, tak aby uczestniczyć w upowszechnianiu europejskiej tożsamości kulturowej z uwzględnieniem różnorodności.

4.1

W celu zagwarantowania lokalnego dostępu do zglobalizowanego systemu EKES zaleca wzmocnienie roli czytelni publicznych. Rozpowszechnianie dóbr kultury zyskało wymiar ogólnoświatowy i multimodalny, lecz jego skuteczność zależy od tego, czy społeczeństwo dysponuje środkami materialnymi otwierającymi mu dostęp do tej szerokiej oferty. Biblioteki i czytelnie publiczne, jako lokalne placówki kulturalne, są gwarantem równego dostępu dla jak największej liczby osób. W kontekście integracji społecznej należy zagwarantować wypożyczalniom właściwą rolę w udostępnianiu treści elektronicznych.

4.2

W łańcuchu łączącym autora z czytelnikiem za pośrednictwem księgarza, wypożyczalnie i mediateki dowiodły swego znaczenia dla przekazywania ustrukturyzowanej wiedzy oraz zapewniania powszechnego dostępu do twórczości kulturalnej. Tego rodzaju lokalne placówki powinny w dalszym ciągu wypełniać swe zadania w zakresie treści przetworzonych. Stosowne jest zatem promowanie specjalnych umów lub licencji, które nie wprowadzając nierówności, służyłyby wspieraniu takich instytucji i realizacji ich celów w zakresie rozpowszechniania wiedzy (24).

4.3

W planowaniu digitalizacji ogólnodostępnych zasobów krajowych instytucji kultury należy uwzględnić udział lokalnych bibliotek i ośrodków archiwalnych. Użytkownicy wypożyczalni stanowią grupę niespecjalistów, której oczekiwania również powinny zostać uwzględnione przy wyborze treści niechronionych prawem autorskim, z poszanowaniem różnorodności odbiorców.

4.4.1

Wypożyczalnie kupują nośniki materialne (książki, płyty kompaktowe, zapisy nutowe, materiały do nauki języków obcych itp.) i udostępniają je swoim użytkownikom nieodpłatnie lub za niewielką opłatą, na określony czas, sprawiając, że czynnik finansowy nie jest stałą przeszkodą w dostępie do tych nośników. Nowy model ekonomiczny dla materiałów elektronicznych powinien spełniać oczekiwania użytkowników bibliotek i mediatek oraz powinien być dostosowany do ich funkcjonowania. Ponadto wypożyczalnie są klientami o dużym potencjale w zakresie zakupu materiałów najnowszych, stale śledzącymi najświeższe informacje oraz wytwory kultury i techniki. Powinny one uczestniczyć w określaniu tego nowego modelu ekonomicznego.

4.4.2

Ważne jest zatem, by upowszechnienie treści przetworzonych, zwłaszcza będących produktem digitalizacji, nie utrudniało wypożyczalniom realizowania ich misji edukacyjnej; w modelach ekonomicznych i technicznych rozpowszechniania materiałów cyfrowych należy więc uwzględnić rolę i zadania wypożyczalni, a także pozwolić im nadal je wypełniać w ramach zamkniętej sieci wewnętrznej (intranetu) oraz usług zarezerwowanych dla stałych, zarejestrowanych użytkowników.

4.5.1

W ramach zamkniętych sieci (intranetów) wypożyczalnie powinny mieć możliwość oferowania swoim użytkownikom, na tych samych zasadach jak w przypadku zasobów materialnych, warunków dostępu na miejscu do materiałów elektronicznych (stanowiska komputerowe, papier elektroniczny, oprogramowanie, łącza szerokopasmowe, informacja, pomoc i udzielanie wskazówek). W ustawicznym i podstawowym kształceniu pracowników wypożyczalni, a także w organizacji ich pracy należy odtąd uwzględniać materiały elektroniczne.

4.6.1

Bez kształcenia i informowania społeczeństwo zbyt często postrzega komputer, w który coraz więcej gospodarstw domowych jest dziś wyposażonych, jako sprzęt multimedialny służący do celów rozrywkowych, ignorując równocześnie zasoby kulturalne, edukacyjne, pedagogiczne i informacyjne dostępne w internecie. W taki sam sposób, w jaki wypożyczalnie zapewniają aktywne pośrednictwo między czytelnikiem w każdym wieku a książką poprzez różne działania, powinny one zapewnić pośrednictwo i stosowne inicjatywy w odniesieniu do materiałów elektronicznych.

25.6.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 162/52

1.1

EKES z chęcią odpowiada na wniosek wiceprzewodniczącego Komisji i komisarza ds. transportu, Jacques'a BARROTA, dotyczący sporządzenia opinii w sprawie koszyka energetycznego w sektorze transportu, utrzymując z przekonaniem, że konieczny jest rozwój stałego dialogu między Komisją a Komitetem, który reprezentuje zorganizowane społeczeństwo obywatelskie.

1.2

EKES podziela konkluzje wiosennej Rady, która określiła następujące priorytety:

1.3

Polityka służąca ukierunkowaniu na najwłaściwszy koszyk energetyczny powinna zatem inspirować się tymi priorytetami, jak to wszakże już uczyniła w praktyce Komisja w swoim komunikacie dotyczącym celów w zakresie paliw na lata 2001-2020.

1.4

EKES — uznając, że ropa naftowa jeszcze przez wiele lat będzie głównym paliwem w transporcie, a gaz ziemny, również będący zasobem nieodnawialnym, będzie mógł być stosowany wraz z pochodnymi ropy naftowej i częściowo je zastąpić — uważa jednak, że konieczne jest zdecydowane przyspieszenie finansowania badań w zakresie wytwarzania i wykorzystania wodoru oraz w zakresie paliw rolniczych drugiej generacji. Tak więc Komitet z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji, która w dniu 9 października 2007 r. postanowiła sfinansować wspólną inicjatywę technologiczną, przeznaczając na nią 1 mld euro w okresie 2007-2013, jak również przyłącza się do głosów środowiska przedsiębiorców i badaczy aktywnych w sektorze rozwoju wykorzystania wodoru, domagających się, by Rada i Parlament przyspieszyły proces zatwierdzania wniosku.

1.5

Narastające wśród opinii publicznej zaniepokojenie zmianami klimatycznymi, ryzykiem wynikającym z faktu zwiększenia się średniej temperatury globu, która przy braku szczególnych działań mogłaby osiągnąć wzrost o 2 – 6,3 °C, skłania do wzmocnienia odpowiednich instrumentów w celu zapobieżenia negatywnym skutkom ulatniania się gazów cieplarnianych do atmosfery; EKES docenia działalność Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska (EEA — European Environment Agency) i jej istotny wkład w rozpowszechnianie danych oraz informowanie o przebiegu zwalczania zanieczyszczeń atmosfery.

1.6

EKES podziela konkluzje Rady ds. Środowiska z 28 czerwca 2007 r. i popiera wniosek o dokonanie przez Komisję przeglądu VI programu działań na rzecz środowiska w świetle wyznaczonych priorytetów:

1.7

We wszystkich sektorach transportu badane są rozwiązania pozwalające osiągnąć wymienione cele, a główne agencje europejskie ukierunkowują swoje wysiłki na uzyskanie konkretnych rezultatów w najbliższych latach. Decyzja o objęciu transportu lotniczego, który w coraz większym stopniu przyczynia się do wytwarzania gazów cieplarnianych, systemem certyfikatów emisji pozwoli przyśpieszyć opracowywanie nowych paliw. Niektóre przedsiębiorstwa już badają możliwość wykorzystania paliw rolniczych, natomiast rezultaty uzyskane dotąd, jeśli chodzi o wodór, są nadal bardzo niepełne i alternatywne rozwiązanie, jakim jest wykorzystanie wodoru, wymaga jeszcze wiele pracy. Wielkie silniki morskie łatwiej dają się przestawić na paliwa mieszane o mniejszej zawartości węgla, podczas gdy jeśli chodzi o transport kolejowy, kombinacja energii elektrycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii z pewnością może poprawić już i tak doskonałe wyniki w zakresie oddziaływania tego typu transportu na środowisko.

1.8

Najlepszym paliwem jest to, które zaoszczędzamy. Zdaniem EKES-u opcja, na którą należy zdecydowanie postawić, jeśli chodzi o wybór najwłaściwszego koszyka energetycznego (kwestia, której w coraz większym stopniu należy przyznawać rangę polityki wspólnotowej), powinna uwzględniać wszystkie przywołane czynniki, przy czym wyraźnym priorytetem powinny być zdrowie oraz dobrobyt obywateli europejskich i całego globu. Priorytet ten powinny zawsze uwzględniać polityka fiskalna, zachęty, zalecenia i regulacje, służąc wspieraniu opcji najbardziej zgodnej z wymogami środowiska i najtrwalszej pod względem ekonomicznym. Trzeba oszczędzać, sprzyjając rozwojowi transportu zbiorowego, alternatywnych środków transportu, decyzjom politycznym w dziedzinie społecznej i gospodarczej na rzecz wzrostu mobilności indywidualnej oraz ograniczenia niepotrzebnej mobilności towarów.

1.9

EKES jest przekonany, że w przyszłości transport powinien opierać się na stopniowej dekarbonizacji paliw i osiągnąć zerowy poziom emisji. Wytwarzanie H2 za pomocą odnawialnych źródeł energii, takich jak biomasa, fotoliza, termodynamiczna i fotowoltaiczna energia słoneczna, energia wietrzna lub wodna, to jedyna możliwość, która nie byłaby ekologiczną mrzonką, jako że wodór jako element przechowywania energii pozwala zsynchronizować podaż energii, która ze swej natury zmienia się okresowo (dzień-noc, cykl roczny itd.), z popytem na energię o zmiennym i nieskorelowanym z podażą charakterze.

1.10

Rozwój technologii spalania i napędu umożliwił szybkie upowszechnienie samochodów o napędzie hybrydowym. W celu ograniczenia emisji najwłaściwszym rozwiązaniem wydaje się napęd całkowicie elektryczny, osiągnięty poprzez rozwój produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł, lub łączne stosowanie gazu ziemnego i wodoru, przynajmniej dopóki będą one powszechnie dostępne. Inną pośrednią możliwość stanowi wykorzystywanie mieszaniny wodoru i metanu, o niskiej procentowej zawartości wodoru. Metoda ta jest pierwszym krokiem do stosowania wodoru w transporcie.

1.11

Stosowanie wodoru jako nośnika energii nadającego się do wykorzystania w transporcie, choć ma on obecnie znane ograniczenia, stanowi wyzwanie na przyszłość, a szansa wprowadzenia do ruchu aut napędzanych częściowo lub całkowicie wodorem może się urzeczywistnić we względnie krótkim czasie, o ile badania naukowe nadal będą wspierane przez władze krajowe i europejskie. Zachęcające pod tym względem wydają się być wyniki projektu CUTE (Clean Urban Transport for Europe).

1.12

EKES, jak już zaproponowano w odniesieniu do zagadnienia efektywności energetycznej, uważa, że warto by stworzyć portal internetowy, dzięki któremu badania prowadzone na uczelniach, eksperymenty realizowane na szczeblu krajowym, w regionach i miastach, mogłyby być upowszechniane wśród szerszej publiczności, a w szczególności wśród przedstawicieli administracji lokalnej. EKES uważa, że w celu uzyskania optymalnego koszyka energetycznego potrzebna jest odpowiednia kombinacja źródeł energii w sektorze transportu, uzyskana poprzez zwiększenie wydajności węglowodorów i promowanie priorytetów w sektorze transportu. Ponieważ trzeba jeszcze poczekać na możliwość korzystania z wydajnej produkcji wodoru, nie można zwlekać z zastosowaniem energii elektrycznej uzyskiwanej z odnawialnych źródeł energii. Wyzwanie dla branży transportowej w najbliższej przyszłości polega na tym, by tam, gdzie to możliwe, stosować w coraz większym stopniu energię elektryczną.

1.13

Komitet podkreśla, jak ważne jest uwrażliwianie i angażowanie społeczeństwa obywatelskiego, które poprzez swoje postawy przyczynia się do osiągania celów dotyczących ograniczenia zużycia, wsparcia badań naukowych i innowacji ukierunkowanych na paliwa „ekologicznie czyste” i zgodne z zasadami rozwoju zrównoważonego. Odnośne decyzje polityczne powinny zostać włączone do europejskich i krajowych strategii, przy czym należy uwydatnić wartość dodaną współpracy i spójności między państwami członkowskimi. Obejmuje to podtrzymywanie wspólnych wartości i europejskiego modelu społecznego, który ma znaczenie dla ochrony środowiska naturalnego, ochrony zdrowia i bezpieczeństwa obywateli oraz innych osób mieszkających i pracujących na terytorium Unii, i który ogólnie zajmuje się warunkami życia ludzkości.

2.1

Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej i komisarz ds. transportu Jacques Barrot zwrócił się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii w sprawie koszyka energetycznego w sektorze transportu.

2.2

Komitet podziela obawy komisarza ds. transportu odnoszące się do dostaw paliw i zgadza się z koniecznością przystąpienia bezzwłocznie do analiz i badań dotyczących możliwych rozwiązań tak w zakresie rozwoju polityki transportowej, jak i w zakresie konieczności zapewnienia potrzebnego paliwa.

2.3

Temat ten nabiera kluczowego znaczenia w strategii energetycznej Unii wskutek jednoczesnego pojawienia się wyzwań, takich jak: pełne osiągnięcie celów przewidzianych w protokole z Kioto, zachodzące zmiany klimatyczne, ograniczenie zależności od dostaw energii z państw trzecich, stosowanie wytycznych sformułowanych w ramach agendy lizbońskiej, realizacja celów wskazanych w białej księdze dotyczącej transportu i w ramach rozwoju współmodalności oraz decyzje dotyczące racjonalizacji zużycia energii.

2.4

Już w roku 2001 w komunikacie o celach w zakresie paliw na lata 2001-2020 Komisja mówiła o konieczności podjęcia tematu koszyka paliw, wskazując kilka celów dotyczących paliw innych niż ropa naftowa oraz uznając za możliwy i zgodny z wymogami następujący scenariusz:

2.5

EKES poparł ten komunikat, a w swojej opinii z inicjatywy własnej (1) uznał, że rozwój gazu ziemnego (2), badania w zakresie paliw rolniczych, poprawa wydajności energetycznej paliw znajdujących się obecnie na rynku stanowią drogę, którą należy podążać, żeby zdywersyfikować zaopatrzenie w energię oraz równocześnie ograniczyć emisje gazów cieplarnianych.

3.1

Coraz większa liczba naukowców zgadza się obecnie, że emisje gazów cieplarnianych mają bezpośredni wpływ na klimat. Średnia temperatura w ciągu XX wieku wzrosła o około 1oC i na bazie obecnych modeli klimatu odzwierciedlających tendencje w globalnej emisji gazów cieplarnianych tworzone są hipotetyczne scenariusze przewidujące średni wzrost globalnej temperatury między 2oC i 6,3oC, co pociągnie za sobą niszczące skutki dla pogody, poziomu morza, produkcji rolnej i innej działalności gospodarczej.

3.2

Na posiedzeniu 28 czerwca 2007 r. w Luksemburgu Rada ds. Środowiska potwierdziła, że ważność zachowuje szósty program działań na rzecz ochrony środowiska oraz jego przegląd średniookresowy zaproponowany przez Komisję, podkreślając cztery priorytety tam zawarte: walka ze zmianami klimatycznymi, wstrzymanie utraty różnorodności biologicznej, ograniczenie wpływu zanieczyszczenia na zdrowie, promowanie korzystania z zasobów naturalnych oraz gospodarki odpadami zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju.

3.3

Rada ds. Środowiska potwierdza strategię integracji między polityką środowiskową i energetyczną oraz wskazuje na konieczność otwarcia negocjacji — które należałoby zakończyć przed 2009 r. — w celu zawarcia globalnego porozumienia dotyczącego okresu po 2012. Konferencja ONZ poświęcona zmianom klimatycznym (3) to według oświadczenia przewodniczącego Rady Europejskiej Jose Sokratesa, złożonego w Nowym Jorku w trakcie posiedzenia wysokiego szczebla 27 września br.: „właściwe forum do negocjowania przyszłych działań. W tym kontekście szczyt w Bali stanowi kamień milowy i spodziewamy się, że tam wspólnota międzynarodowa zainicjuje ambitny program działań na rzecz negocjacji globalnego porozumienia w sprawie zmian klimatycznych”. Obecność Stanów Zjednoczonych, które wycofały swoje zastrzeżenia odnośnie do udziału w konferencji dopiero w połowie października, oraz ich poparcie dla końcowej rezolucji zwiększają w sposób zasadniczy wagę decyzji, które tam podjęto, biorąc pod uwagę, jak duże jest znaczenie gospodarki Stanów Zjednoczonych i jej udział w emisji gazów cieplarnianych do atmosfery.

3.4

Rada ds. Środowiska podkreśla konieczność internalizacji kosztów środowiskowych łącznie z kosztami związanymi ze zużyciem energii, by można było prowadzić zrównoważoną politykę w perspektywie długoterminowej. Równie ważne jest, aby w polityce w zakresie ochrony środowiska w większym stopniu wykorzystywać instrumenty rynkowe, jak podatki, opłaty czy certyfikaty emisji, przyczyniając się w ten sposób do ochrony środowiska naturalnego. Innowacje ekologiczne powinny zostać włączone szybko i na szeroką skalę do przeglądu oddziaływania polityki europejskiej we wszystkich istotnych obszarach, a także należałoby bardziej powszechnie i efektywnie stosować instrumenty ekonomiczne, w szczególności w odniesieniu do zużycia paliwa i energii.

3.5

29 czerwca 2007 r. Komisja przedstawiła zieloną księgę w sprawie adaptacji do zmian klimatycznych. Prezentując ją komisarz ds. środowiska Stavros Dimas proponuje natychmiastowe i konkretne działania służące dostosowaniu do zachodzących zmian, takich jak: podwyższenie temperatury, powodzie, gwałtowne opady na północy, susza i fale upałów na południu, zagrożenie ekosystemów i nowe choroby — to tylko niektóre problemy opisane w dokumencie.

3.6

„Dostosują się lub znikną, taki los czeka niektóre sektory w Europie — powiedział Dimas — rolnictwo, turystyka, sektor energetyczny poniosą ogromne szkody i trzeba już teraz działać, by ograniczyć koszty gospodarcze, społeczne i ludzkie, jakie pojawią się w przyszłości”.

3.7

Dokument proponuje pewne konkretne rozwiązania: ograniczenie marnotrawstwa wody, budowanie wałów i zabezpieczeń przeciwpowodziowych, znalezienie nowych metod zabezpieczenia zbiorów, ochrona grup ludności najbardziej odczuwających skutki zmian klimatycznych, przyjęcie środków na rzecz zachowania różnorodności biologicznej. Ograniczenie emisji CO2 pozostaje jednak głównym celem dla wszystkich państw UE.

4.1

Rada Europejska obradująca wiosną 2007 r. zajęła się kwestiami dotyczącymi energii i klimatu, proponując „zintegrowaną politykę klimatyczną i energetyczną” jako absolutny priorytet oraz podkreślając „strategiczny cel ograniczenia globalnego wzrostu średnich temperatur do nie więcej niż 2oC powyżej poziomu w epoce przedprzemysłowej”.

4.2

Europejska polityka energetyczna opiera się wyraźnie na strategii o trzech kierunkach działania:

4.3

W zakresie polityki transportowej „Rada Europejska podkreśla konieczność skutecznej, bezpiecznej i zrównoważonej polityki transportowej. W tym kontekście istotne jest prowadzenie działań mających na celu poprawę wpływu europejskiego systemu transportowego na środowisko naturalne. Rada Europejska odnotowuje bieżące prace Komisji Europejskiej odnoszące się do oceny kosztów zewnętrznych transportu i ich internalizacji”. 21 i 22 czerwca Rada Europejska przyjęła do wiadomości zamiar przedstawienia przez Komisję do końca czerwca 2008 r. modelu oceniającego taką internalizację kosztów w odniesieniu do wszystkich środków transportu i zawierającego propozycje kolejnych inicjatyw zgodnie z dyrektywą o eurowinietach, poszerzając na przykład zakres stosowania o obszary miejskie i poddając opłatom wszystkie typy pojazdów i infrastruktury.

5.1

W zakresie emisji transport odpowiada obecnie za 32 % całkowitego zużycia energii w Europie i za 28 % całkowitej emisji CO2  (4). Branża ta uważana jest za odpowiedzialną za wzrost emisji o 90 % w latach 1990-2010 i mogłaby stanowić jedną z głównych przyczyn niezrealizowania celów z Kioto. Komisja szacuje, że drogowe przewozy pasażerskie wzrosną o 19 %, natomiast drogowe przewozy towarowe powinny wzrosnąć o ponad 50 %.

5.2

Kolejna branża przeżywająca gwałtowny rozwój to transport lotniczy, gdzie odnotowano wzrost emisji o 86 % w latach 1990-2004 i który obecnie wytwarza nieco ponad 2 % globalnych emisji.

5.3

W sprawozdaniu TERM 2006 („Mechanizm sprawozdawczy na tematy transportu i środowiska”) (5) stwierdza się, że postępy poczynione w 2006 r. w sektorze transportu nie są jeszcze zadowalające. W sprawozdaniu analizuje się przegląd średniookresowy białej księgi dotyczącej transportu z 2001 r., który mógłby przynieść negatywne lub pozytywne skutki w zależności od interpretacji jego stosowania na szczeblu krajowym lub regionalnym. Zdaniem EEA z punktu widzenia ochrony środowiska przegląd średniookresowy przenosi uwagę z zarządzania popytem w sektorze transportu na złagodzenie obecnych negatywnych skutków, co oznacza, że wzrost popytu na transport nie jest już uznawany za jeden z ważniejszych tematów związanych ze środowiskiem w sektorze transportu. Kluczowe problemy, jak zmiany klimatyczne, hałas i fragmentacja krajobrazu spowodowane nadmierną infrastrukturą dla usług transportowych wymagają nadal odpowiedniego zarządzania popytem na transport. Wydaje się, że biała księga nie spełnia tego celu.

5.4

Kolejny znaczący aspekt podkreślony w sprawozdaniu to dopłaty transportowe, które w Europie sięgają kwoty od 270 do 290 miliardów euro. Prawie połowa przeznaczona jest dla transportu drogowego będącego jednym z najmniej przyjaznych środowisku środków transportu. Branża transportowa przyczynia się do wielu problemów z zakresu ochrony środowiska, jak zmiany klimatyczne, emisje zanieczyszczeń do atmosfery i hałasu, a jednocześnie korzysta z wysokich dopłat. Sektor transportu drogowego otrzymuje rocznie dopłaty w wysokości 125 miliardów euro, z których większość w postaci dopłat do infrastruktury, jeżeli założy się, że opodatkowanie transportu drogowego nie stanowi dopłaty do finansowania infrastruktury. Lotnictwo, będące środkiem transportu o największym szczególnym wpływie na klimat, otrzymuje znaczące dopłaty w postaci preferencyjnych warunków opodatkowania, w szczególności zwolnienia z opodatkowania paliwa i podatku VAT, które wynoszą od 27 do 35 miliardów euro rocznie. Sektor kolejowy otrzymuje dopłaty w wysokości 73 miliardów euro rocznie i korzysta w największym stopniu z innych dopłat przewidzianych w budżecie. Jeżeli chodzi o transport wodny, to w sprawozdaniu stwierdza się, że dopłaty dla tego sektora wynoszą od 14 do 30 miliardów euro (niedostępne w języku polskim sprawozdanie Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska w sprawie dopłat transportowych w Europie Size, structure and distribution of transport subsidies in Europe).

5.5

W sprawozdaniu rocznym dotyczącym emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie 1990/2005 oraz w sprawozdaniu 2007 wskazuje się, że:

Emisje CO2 spowodowane przez transport drogowy spadły o 0,8 % (równoważne 6 Mt CO2) w latach 2004-2005.