27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/1

1.

EKES zdecydowanie potwierdza swoje stanowisko wyrażone w opiniach w sprawie traktatu konstytucyjnego z 24 września 2003 r. (1), z 28 października 2004 r. (2) i w opinii z 17 maja 2006 r. (3), a także w rezolucji z 14 marca 2007 r. przyjętej z okazji 50. rocznicy podpisania traktatów rzymskich (4). We wszystkich tych dokumentach EKES deklarował swoje pełne poparcie dla konwencjonalnej metody oraz dla uzyskanego rezultatu.

2.

EKES nadal popiera traktat konstytucyjny, który w zasadniczy i pozytywny sposób odbiega od wszystkich wcześniejszych dokumentów instytucjonalnych opracowanych przez różne konferencje międzyrządowe w ramach rewizji traktatów rzymskich: powstał on przy współudziale krajowych i europejskich parlamentarzystów w ramach swobodnej debaty publicznej; w jednym dokumencie streszcza on w usystematyzowany sposób całość dorobku polityczno-instytucjonalnego, jaki rozwinął się od czasu ustanowienia Wspólnot Europejskich; zawiera on dyspozycje dotyczące koniecznych reform instytucjonalnych i proceduralnych systemu podejmowania decyzji w Unii Europejskiej, określa cele, do jakich UE powinna dążyć, wskazuje wartości, na jakich powinny się opierać różne dziedziny prowadzonej przez nią polityki oraz kodyfikuje prawa podstawowe, które Wspólnota musi respektować i chronić.

3.

Wszystkie powyższe cechy sprawiły, iż uzasadnione było nazwanie projektu opracowanego przez Konwent „Traktatem ustanawiającym Konstytucję dla Europy”. Jednak ze względu na liczne nieporozumienia w niektórych państwach członkowskich miano „konstytucja” zostało jednak odrzucone. EKES nie sprzeciwia się nadaniu nowemu traktatowi innej nazwy. Od nazwy ważniejsza jest bowiem treść.

4.

Jako instytucja reprezentująca zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, EKES utrzymuje swoje poparcie dla traktatu konstytucyjnego, kierując się następującymi względami, przyczyniającymi się do wzmocnienia demokratycznej legitymacji Unii:

5.

EKES przypomina, że zgromadzeni na posiedzeniu Rady Europejskiej szefowie państw lub rządów wszystkich państw członkowskich zaakceptowali traktat konstytucyjny i uroczyście go podpisali 29 października 2004 r. w Rzymie. Od tego czasu traktat konstytucyjny ratyfikowało również dwie trzecie państw członkowskich o łącznej ludności stanowiącej wyraźną większość obywateli Unii Europejskiej. EKES nalega zatem, by traktat konstytucyjny pozostał podstawą do dalszych dyskusji w sprawie rozwiązania obecnego kryzysu.

6.

EKES popiera zamiar niemieckiej prezydencji, by przy okazji posiedzenia Rady Europejskiej w dniach 21-22 czerwca 2007 r. przedstawić plan przyszłych działań na rzecz rozwiązania kryzysu, oraz przyjmuje z zadowoleniem fakt, iż w deklaracji berlińskiej z 25 marca 2007 r. jako termin wejścia w życie nowego traktatu ustalono wybory do Parlamentu Europejskiego w 2009 r.

7.

Oznacza to, że do końca 2007 r. krótkotrwała konferencja międzyrządowa musi przyjąć zmiany do aktualnego projektu niezbędne do osiągnięcia nowego konsensusu. Mandat owej konferencji międzyrządowej musiałby zatem precyzyjnie wymieniać tę niewielką liczbę postanowień, w odniesieniu do których byłoby dopuszczalne ponowne otwarcie obrad. Wyniki tego procesu musiałyby zostać ratyfikowane przez wszystkie państwa członkowskie w ciągu 2008 r.

8.

Efektem wznowionych obrad musi być zachowanie istoty ustaleń poczynionych przez Konwent Europejski, a następnie jednomyślnie przyjętych przez szefów państw i rządów. Należą tutaj przede wszystkim innowacje instytucjonalne i proceduralne, jak również wiążący charakter Karty praw podstawowych. Oznacza to, że należy zachować część I (cele, instytucje, struktura Unii), część II (Karta praw podstawowych Unii) oraz część IV (postanowienia ogólne i końcowe). Część III obejmuje zasadniczo postanowienia obowiązujących traktatów odnoszące się do polityk Unii Europejskiej, które nie muszą koniecznie być elementem nowego traktatu. Postanowienia instytucjonalne i proceduralne zawarte w części III, o ile wykraczają poza dotychczas obowiązujące prawo, powinny zostać włączone do części I.

9.

EKES będzie w konstruktywny sposób towarzyszyć pracom konferencji międzyrządowej. Podkreśla on jednak, że pomimo spodziewanego krótkiego czasu trwania konferencji międzyrządowej oraz jej ograniczonego mandatu, należy umożliwić organizacjom społeczeństwa obywatelskiego uczestnictwo w charakterze doradców. Komitet gotów jest organizować, we współpracy z prezydencją Rady, odpowiednie spotkania informacyjno-konsultacyjne. W tym zakresie może się on oprzeć na zdobytych w trakcie prac Konwentu Europejskiego pozytywnych doświadczeniach ze współpracy z prezydium Konwentu oraz Parlamentem Europejskim.

10.

Istnieje pilna potrzeba szybkiego zakończenia obecnego kryzysu poprzez przyjęcie traktatu, który odpowiadać będzie wymaganiom Unii łączącej 27 państw członkowskich. Nowe wyzwania sprawiają bowiem, iż Unia Europejska musi porozumieć się w sprawie nowych polityk i podjąć dalekowzroczne decyzje dotyczące przede wszystkim dalszego rozwoju europejskiego modelu społecznego, którego elementem składowym są usługi użyteczności publicznej, i wzmacniania społecznego wymiaru integracji europejskiej, radzenia sobie z negatywnymi skutkami globalizacji wszystkich powiązań gospodarczych, społecznych i kulturowych, wspierania wzrostu gospodarczego i wzmacniania konkurencyjności, przeciwdziałania zmianom klimatu, zapewniania zaopatrzenia w energię, pokonywania problemów związanych z imigracją oraz zwalczania ubóstwa i marginalizacji społecznej.

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/3

1.1

Komitet będzie zwracał uwagę na skoordynowane wdrażanie dyrektywy z 2004 r. i obecnego zmodyfikowanego wniosku dotyczącego dyrektywy, a także dodatkowych stosownych decyzji ramowych, aby z czasem sprawdzić skuteczność działania walki z podrabianiem i międzynarodowymi sieciami fałszerzy, w tym także poza obszarem wspólnotowym.

1.2

Popierając ogólne podejście wyrażone w proponowanych przepisach, Komitet zwraca się do Komisji o rozpatrzenie uwag zawartych w niniejszej opinii, która sugeruje skupienie się głównie na współpracy karnej i celnej w stosunku do przedsięwzięć w dziedzinie masowego podrabiania, wysiłkach celem ich zwalczania, a także na podrabianiu popełnianym przez organizacje przestępcze lub w wypadku, gdy czyny te spowodowały zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa ludzkiego.

1.3

Komitet w szczególności pragnie, by dyrektywa dotyczyła ogółu praw własności przemysłowej, a zatem nie wyłączała patentów wynalazczych, które dla przemysłu europejskiego stanowią dziedzinę najważniejszą.

1.4

EKES podkreśla nieścisłość niektórych pojęć prawnych, takich jak „skala handlowa” czy też „charakter handlowy” czynów zabronionych, które znajdują się w przedmiotowym wniosku dotyczącym dyrektywy. Niejasności te są sprzeczne z podstawowymi zasadami prawa karnego, które stanowią, by zakres przestępstwa był obiektywny i określony jasno i ściśle. EKES wypowiada się także przeciw sposobowi określenia kar przewidzianych w art. 2 wniosku dotyczącego dyrektywy, gdyż uważa, że należałoby przygotować ogólne ramy sankcji karnych (ograniczając się do przewidzenia kar pozbawienia wolności i kar pieniężnych czy grzywny), pozostawiając ustalenie konkretnych kar w wyłącznej kompetencji prawodawstwa krajowego.

2.1

W dokumencie MEMO/05/437 z 23 listopada 2005 r., w którym streszczono komunikat Komisji z tego samego dnia, Komisja wyraża zadowolenie z wyroku Trybunału Sprawiedliwości, w którym uznał on kompetencje Wspólnoty w zakresie przyjmowania zniechęcających i proporcjonalnych środków prawa karnego w celu zapewnienia stosowania standardów związanych z polityką wspólnotową zapisanych w TWE.

2.2

W komunikacie Komisja przedstawia własny sposób interpretacji wyroku z 13 września 2005 r., w którym Trybunał stwierdził nieważność decyzji ramowej w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne. Zdaniem Komisji, Trybunał uznał, że Wspólnota jest kompetentna podejmować środki związane z prawem karnym konieczne dla zapewnienia skutecznego stosowania prawa wspólnotowego. Zakres tego wyroku wykracza, zdaniem Komisji, daleko poza dziedzinę środowiska i obejmuje wszystkie polityki wspólnotowe oraz wolności podstawowe uznane w traktacie. Wprowadzenie sankcji karnych do prawa wspólnotowego powinno być umotywowane należycie uzasadnioną potrzebą oraz powinno odbywać się w poszanowaniu ogólnej spójności prawa karnego Unii.

2.3

Taka szeroka interpretacja orzeczenia dotyczącego środowiska nie uzyskała jednogłośnego poparcia państw członkowskich i gremiów prawniczych. Rozpowszechnione jest wśród nich zdanie, że czyny zabronione pod groźbą kary i zakres odpowiadających im sankcji karnych są kwestią generalnie objętą zasadą pomocniczości i że ich ewentualna harmonizacja na szczeblu UE wchodzi w zakres przewidzianej w TUE międzyrządowej współpracy sądowej.

2.4

Należy podkreślić, że z interpretacją taką zgadza się w dużej mierze Parlament Europejski, gdyż decyzje w dziedzinach, które mogą być objęte wspólnotowymi kompetencjami karnymi, nie zależałyby już wyłącznie od jednomyślności państw członkowskich w Radzie UE, lecz od większości kwalifikowanej w ramach procedury współdecyzji z udziałem Parlamentu; w ten sposób kompetencje Parlamentu jako współ-prawodawcy poszerzają się (1).

2.5

Jednakże chodzi tu o znaczne rozszerzenie kompetencji wspólnotowych o orzecznictwo, a ryzyko rozbieżności interpretacyjnych pomiędzy instytucjami mogłoby, między innymi, opóźnić przyjęcie prawa zawierającego środki karne, lub też ograniczyć a posteriori ich zakres stosowania, przykładowo w następstwie nowych postępowań sądowych czy ugód. W przypadku tego wniosku o dyrektywę kwestia ewentualnego włączenia patentów wynalazczych w zakres ochrony prawem karnym pozostaje otwarta, jako że Parlament uznaje, że orzeczenie Trybunału dotyczy wyłącznie praw wspólnotowych, natomiast w rozumieniu Komisji dotyczy ono wszystkich, wspólnotowych i krajowych, praw własności intelektualnej.

3.1

Zmieniony wniosek dotyczący dyrektywy COM(2006) 168 wersja ostateczna ma na celu określenie przekrojowych zharmonizowanych ram w dziedzinie prawa karnego, aby zapewnić przestrzeganie praw własności przemysłowej, literackiej i artystycznej, a także praw pokrewnych na dobrach niematerialnych (znanych pod wspólną nazwą „własności intelektualnej”). Wniosek dotyczy rynku wewnętrznego, a wnioskodawca powołuje się na konieczność interwencji na szczeblu europejskim w tej dziedzinie, z poszanowaniem zasad pomocniczości i proporcjonalności. Podstawą prawną wniosków jest art. 95 TWE.

3.2

Wniosek dotyczący dyrektywy ustala ogólne ramy prawa karnego, określając chronione „prawa własności intelektualnej”, naruszenia tych praw i maksymalne sankcje karne celem zharmonizowania, w ramach rynku wewnętrznego, ścigania karnego podrabiania dóbr materialnych, usług i twórczości intelektualnej i artystycznej chronionych przez prawodawstwo europejskie i prawa krajowe, a także przez znaczące konwencje międzynarodowe, w szczególności porozumienie TRIPS (2), zawarte w 1994 r. w ramach WTO i zawierające przepisy dotyczące sankcji karnych (3) za naruszenie pewnych praw chronionych.

3.3

Jedna z dyrektyw przyjętych w 2004 r. określa już ramy ochrony prawnej przed kopiowaniem, piractwem i podrabianiem (4) na skalę handlową; szczegółowa lista praw chronionych na mocy art. 2 tej dyrektywy została opublikowana przez Komisję w osobnym oświadczeniu (5). Chodzi o własność przemysłową (patenty wynalazcze i dodatkowe certyfikaty, certyfikaty użyteczności, marki, oznakowania pochodzenia, projekty i modele, nowe gatunki roślin) oraz prawa autorskie i prawa pokrewne, a także prawa sui generis wywodzące się z prawa wspólnotowego dotyczące topografii układów elektronicznych i baz danych. Są to prawa wyłączne, prawnie traktowane jako część praw na dobrach niematerialnych. Część tych praw należy do wspólnotowego dorobku prawnego lub nawet jest przedmiotem zorganizowanej, materialnej ochrony na szczeblu wspólnotowym (projekty i modele, marki, nowe gatunki roślin) (6). Inne, jak patenty wynalazcze, podlegają wyłącznie prawu krajowemu, w oczekiwaniu na wprowadzenie patentu europejskiego, którego domagają się wszystkie branże przemysłowe. Pod usankcjonowanym pojęciem własności intelektualnej kryje się zatem niezwykle heterogeniczna dziedzina praw niematerialnych, o znacznie zróżnicowanej naturze i porządku prawnym.

3.4

Państwa członkowskie związane są zobowiązaniami TRIPS, co wymaga wdrożenia odpowiednich praw krajowych w dziedzinie ścigania i sankcji karnych za podrabianie na skalę handlową. Pozostawia się im jednakże pewną dowolność interpretacji; poza tym niektóre kraje, wśród których są też państwa członkowskie UE, nie wprowadziły jeszcze sankcji karnych proporcjonalnych do wykroczeń przeciw prawu własności intelektualnej popełnionych na ich obszarze. Dyrektywa z 2004 r. pozwala ofiarom naruszenia ich praw na otrzymanie zadośćuczynienia, stwarzając zobowiązania dla państw członkowskich w dziedzinie dochodzenia, procedury, konfiskaty (7) i wyrównania szkód celem zharmonizowania stosowanego prawa i walki z organizacjami przestępczymi (8), bardzo aktywnymi w omawianej dziedzinie. Jednakże dyrektywa ta dotyczy wyłącznie procedury i sankcji cywilnych, handlowych i administracyjnych, dążąc głównie do wyrównania szkód wyrządzonych właścicielom praw, którzy wnieśli skargi przeciwko podrobieniom, a pewne państwa członkowskie nie dokonały jeszcze transpozycji!

3.5

Ochrona „własności intelektualnej” jest zapisana w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a także w Karcie Praw Podstawowych UE, uroczystej deklaracji przyjętej w Nicei w grudniu 2000 r. Przewidziana jest również ochrona na szczeblu międzynarodowym, zagwarantowana konwencjami zawartymi w ramach odpowiednich wyspecjalizowanych agend ONZ (WIPO, UNESCO) lub w ramach porozumień regionalnych (konwencja monachijska z 1973 r., na mocy której powstał Europejski Urząd Patentowy i patent europejski). Jedynie TRIPS zawiera jak dotąd minimalne sankcje karne. Wniosek Komisji ma na celu wniesienie pewnej harmonizacji wspólnotowej, zobowiązując państwa członkowskie do wprowadzenia sankcji karnych w ich prawie krajowym i określając wspólne rodzaje czynów zabronionych pod groźbą kary i rodzaje kar.

3.6

Zmieniony wniosek dotyczący dyrektywy ma zatem na celu zbliżenie poziomu kar za naruszenia praw własności intelektualnej w zakresie kar więzienia, grzywny i konfiskaty. Chodzi o ustalenie zasad w zakresie kompetencji sądów, aby, w przypadku gdy czyny zabronione pod groźbą kary dotyczą wielu państw członkowskich, w miarę możliwości scentralizować postępowanie w jednym państwie członkowskim i ułatwić dochodzenie. Proponuje się też, by ofiary lub przedstawiciele ofiar aktywnie uczestniczyli w dochodzeniach.

3.7

Podstawowa zmiana w stosunku do poprzednich wniosków polega na ustaleniu wymiaru i rodzaju sankcji karnych stosowanych w przypadku czynów polegających na naruszeniu praw własności intelektualnej, również określonych w tym wniosku.

3.8

Osoby fizyczne odpowiedzialne za czyny zabronione pod groźbą kary, o których mowa w art. 3 dyrektywy, powinny podlegać najwyższej karze co najmniej 4 lat pozbawienia wolności, jeśli działały w ramach organizacji przestępczej lub jeśli czyny te spowodowały zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa ludzkiego (art. 2 ust. 1).

3.9

Osoby fizyczne lub prawne odpowiedzialne za czyny zabronione pod groźbą kary określone w art. 3 dyrektywy powinny podlegać sankcjom skutecznym, proporcjonalnym i odstraszającym polegającym na grzywnach o maksymalnej wysokości co najmniej 100 000 EUR (300 000 EUR w przypadkach poważnych, zgodnie z art. 2 ust.1, bez uszczerbku dla stosowania surowszych kar, w szczególności w przypadku zagrożenia śmiercią lub kalectwem).

3.10

Prawo krajowe powinno przewidywać konfiskatę podrobionych produktów, korzyści i narzędzi związanych z przestępstwem, przynajmniej w poważnych przypadkach (przestępczość zorganizowana, zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa ludzkiego, art. 3).

3.11

W zmienionym wniosku dotyczącym dyrektywy umożliwia się państwom członkowskim zastosowanie wyższego niż ustalony wymiaru kar.

3.12

Po wycofaniu wniosku dotyczącego decyzji ramowej Rady, który towarzyszył początkowemu wnioskowi, Komisja planuje zastosować podejście horyzontalne w stosunku do procedur karnych przyjętych 23 grudnia 2005 r., których przedmiotem jest podtrzymanie współpracy sądowej i sprowadzenie skali środków karnych stosowanych w poszczególnych państwach do zbliżonego poziomu, celem umożliwienia uruchomienia Eurojustu (9).

3.13

Wszczęcie dochodzenia lub ścigania należy do państw członkowskich; nie może ono zależeć wyłącznie od skargi wniesionej przez ofiary.

4.1

Komitet stwierdza coraz szersze używanie mglistego pojęcia, jakim jest „własność intelektualna”, będącego pomieszaniem różnych ścisłych pojęć prawnych, różnych zasad ochrony i użytkowania; termin ten został jednakże usankcjonowany prawem europejskim i międzynarodowym. Charakter, czas obowiązywania i zakres każdego z omawianych praw niematerialnych znacznie się różnią, każde z nich należy do odrębnego systemu praw o różnym zakresie terytorialnym oraz związane jest ze specyficznymi instytucjami rejestrującymi lub zapewniającymi ochronę, a ponadto interpretacja naruszenia tych praw może być różna w różnych krajach i w niektórych przypadkach podlega raptownym zmianom.

4.2

W wielu państwach członkowskich takie działania jak analizowanie składu lekarstw (bez wykorzystania wyników ani ich publikacji), odwrotna inżynieria oprogramowania czy elektroniki w celu uzyskania interoperacyjności, czy egzekwowanie należnego prawa, takiego jak prawo do kopiowania na prywatny użytek, poprzedzone usunięciem zabezpieczenia przed kopiowaniem (najczęściej dość słabego), mogą zostać zakwalifikowane jako podrabianie lub nielegalne kopiowanie; mogą za to grozić bardzo surowe kary, nawet jeśli działania te nie są prowadzone w celach handlowych i nie mają związku z działalnością przestępczą.

4.2.1

Komitet opowiedział się już za skoordynowaną na poziomie wspólnotowym walką z różnymi formami podrabiania na skalę handlową uderzającymi w gospodarkę europejską, oraz za karaniem różnych wykroczeń przeciwko własności przemysłowej i prawom autorskim (10), które powodują znaczne straty dla gospodarki europejskiej. Masowe podrabianie jest często dziełem organizacji przestępczych lub zorganizowanych band i może zagrażać zdrowiu, bezpieczeństwu lub życiu ludzkiemu; w tym przypadku powinno to stanowić okoliczność obciążającą przy określaniu sankcji karnych. Projekt dyrektywy powinien zawierać zasadę zaostrzenia kary w przypadku wszelkich okoliczności obciążających w zakresie podrabiania.

4.2.2

Jak w przypadku dyrektywy z 2004 r. Komitet popiera fakt, że przewidywana harmonizacja dotyczy wyłącznie naruszeń prawa popełnionych na skalę handlową, a więc mogących mieć znaczny wpływ na wspólny rynek. Użyteczne byłoby jednak lepsze zdefiniowanie tego charakteru „handlowego”, precyzując na przykład, że podrobione produkty lub usługi przeznaczone są do sprzedaży w dużych ilościach, co może spowodować znaczne straty ekonomiczne, lub że są niebezpieczne dla ludzi niezależnie od sprzedanej ilości, bądź że — w każdym przypadku — osoby popełniające tego rodzaju przestępstwa dążą do uzyskania nielegalnej korzyści finansowej. Zastosowanie sankcji karnych oznacza, że wyraźnie naruszony został porządek publiczny. Naruszenie to może być różne co do zakresu i powagi; skala przestępstw i kar musi być proporcjonalna do naruszenia. Można się jednak zastanawiać, czy rozróżnienie między „naruszeniem na skalę handlową prawa własności intelektualnej” i „poważnym naruszeniem” oraz proponowane kary odpowiadają zasadzie proporcjonalności właściwej prawu karnemu. Poza tym prywatna wymiana plików przez internet lub odtwarzanie (albo remiks utworów muzycznych), czy też prezentacja dzieł materialnych i intelektualnych w kręgu rodzinnym lub prywatnym, albo celem badań i przeprowadzania doświadczeń są z założenia wykluczone z zakresu stosowania proponowanego prawodawstwa. Wykluczenie to powinno być jasno wskazane.

4.2.3

Komitet przypomina, że prawa niematerialne, których dotyczy podrabianie, nie są prawami nieograniczonymi. Każde z tych praw ma swe specyficzne cechy i każde przyznaje zasadniczo wyłączność i czasowy monopol na eksploatację, której czas trwania i zasięg geograficzny są zmienne; oznacza to, że wprowadza środki ochronne ograniczone w czasie (w dziedzinie patentów — w zamian za publikację wynalazków, w dziedzinie praw autorskich — związane ze stworzeniem dzieła). Jednakże posiadacze licencji i użytkownicy dzieł umysłu korzystający legalnie lub w dobrej wierze z produktów i usług mają również prawa, w przypadku niektórych licencji bardzo szerokie (11). Natomiast prawo krajowe, w wielu wypadkach, zawiera w swym obecnym stanie niespójności i uprzywilejowuje często jednostronnie prawa producentów, dystrybutorów i przemysłu w stosunku do praw konsumentów. Dążenie do wprowadzenia ciężkich sankcji karnych do prawa krajowego wielu państw zdaje się odpowiadać tej deformacji. W ten sposób dochodzi do sytuacji paradoksalnej, gdy maksymalna wysokość sankcji przewidzianych we wniosku za naruszenie praw na skalę handlową może okazać się równa lub nawet niższa niż sankcje za naruszenie indywidualne!

4.2.4

Komitet pragnąłby, aby rozpoczęto z inicjatywy Komisji — np. poprzez pogłębione badania porównawcze krajowych systemów prawa po transpozycji — faktyczny przegląd krajowego prawa karnego w stosunku do prawa wspólnotowego, celem rzeczywistej harmonizacji na skalę europejską. Byłoby to szczególnie pożądane w dziedzinie praw autorskich i powiązanych z nimi praw, gdyż odpowiadające im prawodawstwo staje się coraz bardziej zaostrzone, co prowadzi do nieproporcjonalnych poziomów sankcji i kar, bez rzeczywistej potrzeby, jako że komercyjne modele dystrybucji dzieł przechodzą głębokie przemiany, co na krótką metę prowadzi do zaplanowanej likwidacji DRM (zabezpieczenia przed kopiowaniem), a także dlatego, że opodatkowanie nośników w dużym stopniu rekompensuje posiadaczom praw istnienie pirackich kopii.

4.3.1

Komitet wolałby, by podano dokładniejszą definicję charakteru przestępstwa „nakłaniania” w odniesieniu do przestępstw podrabiania wyrobów czy usług chronionych prawem własności intelektualnej. Czyn zagrożony karą zawiera element umyślności ze strony tego, który go popełnia lub jego współsprawców: TRIPS mówi o umyślnie dokonanym podrobieniu, a dyrektywa o czynie zamierzonym, umyślnym. Przestępstwo zawiera również element materialny, którym jest dokonanie wykroczenia lub przynajmniej próba dokonania, równoważna z rozpoczęciem działania: oba elementy kumulują się. Sam zamiar nie jest wystarczający, by uchodzić za przestępstwo (chyba, że stworzy się policję myśli). Jednak nakłanianie do popełnienia przestępstwa zasadniczo nie może być uwzględnione, jeśli nakłaniający nie dostarcza narzędzi (najczęściej nielegalnych) mających służyć konkretnie popełnieniu danego przestępstwa. W związku z tym, z punktu widzenia Komitetu, zwykłe dostarczenie sprzętu i ogólnie dostępnego oprogramowania lub dostępu do internetu nie może być uznane za współudział lub przestępstwo nakłaniania (które zachodzi wyłącznie w ściśle określonych w kodeksie karnym sytuacjach i jest zresztą trudne do udowodnienia), jeśli środki te zostały wykorzystane przez podrabiających. W prawodawstwie wspólnotowym wystarczającym powinno być pojęcie wspólnictwa, jako że kwestię współautorstwa szczegółowo reguluje prawodawstwo krajowe. W przeciwnym wypadku mogłoby to doprowadzić do czynów prawnie zabronionych pozbawionych elementów umyślności.

4.3.2

Bezprawne powielanie dzieł, modeli, technologii i wynalazków chronionych monopolem tymczasowym stanowi przestępstwo podrabiania. Należałoby trzymać się tej definicji i nie poszerzać jej o pojęcie piractwa (które z reguły polega na nielegalnym włamywaniu się do systemów informatycznych w celu przejęcia nad nimi kontroli, wykradzenia danych lub zajęcia kanału przesyłania danych, najczęściej do celów nielegalnych). Piractwo jest czymś innym niż podrabianie, a przestępstwa powinny podlegać ścisłej interpretacji. Nieupoważnione wejście do systemu informatycznego, kradzież danych lub zajęcie kanału przesyłania danych oraz naruszanie życia prywatnego powinny oczywiście podlegać odpowiedniej karze; przestępstwa te nie stanowią jednak bezpośrednio podrobienia. Zwalczanie piractwa informatycznego należy traktować w szczególny sposób, mimo iż w wielu deklaracjach politycznych używa się pojęć w sposób nieprecyzyjny, co powoduje ich wymieszanie i utrzymywanie się pewnego nieporozumienia; piractwo informatyczne wykorzystywane jest przez organizacje terrorystyczne i należy poświęcić mu szczególną uwagę, czyniąc z niego przedmiot odpowiedniej współpracy międzynarodowej.

4.3.3

Termin o„rganizacja przestępcza” lub „przestępczość zorganizowana”, który figuruje w uzasadnieniu, powinien zostać uzupełniony terminem „zorganizowana banda”, który istnieje już jako okoliczność obciążająca w niektórych systemach karnych. Popełnienie przestępstwa podrabiania na skalę handlową w ramach zorganizowanej bandy lub organizacji przestępczej powinno stanowić okoliczność obciążającą, uzasadniającą zaostrzenie kar i grzywien.

4.3.4

Komisja stwierdza, że państwa członkowskie mają swobodę stosowania wyższych kar lub uznania za karalne innych działań. Może być to zinterpretowane jako zachęta do objęcia karami działań, które nie byłyby prowadzone w celach handlowych, a nawet do rozciągnięcia pojęcia przestępstwa podrabiania na czyny niebędące w ścisłym sensie powielaniem lub kopiowaniem produktów, technologii lub dzieł.

4.3.5

Wątpliwości Komitetu budzi fakt, że w prawie wspólnotowym i prawie niektórych krajów, oprogramowanie do kopiowania pozwalające na ominięcie lub wyłączenie zabezpieczeń DRM (12) (są to zabezpieczenia przed kopiowaniem, sprzętowe lub programowe, najczęściej słabe i nieszyfrowane) traktuje się jako podrabianie tych zabezpieczeń, chociaż to, co określa się jako „podrobienie”, nie stanowi kopii ani reprodukcji oryginalnego systemu. Ponadto zabezpieczenia DRM nie są standardowe, zależą one od danej platformy sprzętowej lub dostawcy, a formaty plików mogą być właściwe dla danego producenta. Stanowi to przeszkodę dla interoperacyjności lub ma na celu przejęcie rynków i wykluczenie konkurencji. Stworzenie i używanie środków do kopiowania pozwalających na wykonywanie swych praw przez konsumentów lub przedsiębiorstwa posiadające licencję na oprogramowanie (kopia na użytek prywatny, kopia rezerwowa dla celów bezpieczeństwa, kopia celem użytkowania oprogramowania na różnych typach sprzętu) nie powinny, same w sobie, podlegać karze, oprócz przypadku, w którym istnieje czynnik moralny i materialny przestępstwa na skalę handlową.

4.3.6

Komitet popiera zasadę niezależności postępowania karnego w stosunku do skargi cywilnej lub karnej wniesionej przez ofiarę, gdyż w kontekście mafijnym ofiary mogłyby wahać się, czy wytoczyć powództwo w obronie swych praw. Poza tym podrabianie w celach handlowych, szczególnie autorstwa band czy organizacji o znamionach przestępczości zorganizowanej czy wręcz terrorystycznych, ma wpływ na gospodarkę i stan społeczeństwa; ściganie go należy zatem do zadań państwa.

4.3.7

Komitet wyraża nadzieję, że rzeczywista współpraca państw członkowskich pozwoli na skuteczną walkę z międzynarodowymi sieciami podrabiania, szczególnie w dziedzinie przestępczości zorganizowanej i prania pieniędzy, przypominając jednocześnie, że wiele z tych sieci działa z terenu państw trzecich i niezbędnym jest rozszerzenie działań poza granice Unii Europejskiej, wykorzystując środki, jakimi dysponuje prawo międzynarodowe.

4.3.8

Komitet uważa, że na poziomie unijnym wspólne policyjne zespoły dochodzeniowo-śledcze powinny współpracować również z zespołami celnymi, a także z ofiarami podrabiania lub wyznaczonymi przez nie ekspertami. Wyraża zadowolenie z włączenia ofiar do procedury śledczej, ale proponuje ograniczenie ich roli do samego informowania władz publicznych. Zbyt daleko idącym rozwiązaniem byłoby na przykład umożliwienie przedsiębiorstwom, wskutek oskarżenia o podrabianie na skalę handlową, uczestnictwa w kontroli i konfiskacie u konkurentów, którzy uchodzą za niewinnych do czasu sądowego i ostatecznego potwierdzenia winy prawomocnym wyrokiem. Komitet pragnie uniknąć prywatnego wymierzania sprawiedliwości lub nieuprawnionej ingerencji osób niewykonujących zadań władzy publicznej w procedury karne.

4.3.9

Wreszcie Komitet wyraża zaniepokojenie tendencją do rosnącego wykorzystywania sieci internetowych do celów handlowych i do żądań o rozszerzenie na ten sektor działalności sankcji karnych przewidzianych w porozumieniu TRIPS — jak to wyraźnie ujęto w sprawozdaniu Departamentu Handlu rządu Stanów Zjednoczonych, w rozdziale dotyczącym art. 301 i poprawki do niego, tzw. Super 301 (13) — przy zastosowaniu umów WIPO (Światowej Organizacji Własności Intelektualnej) w sprawie własności intelektualnej w internecie, który jest wolnym instrumentem publicznym i wspólnym dobrem ogólnoświatowym.

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/8

1.1

W konkluzjach prezydencji z posiedzenia Rady Europejskiej z 23-24 marca 2006 r. zwrócono się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z prośbą o złożenie na początku 2008 r. sprawozdania zbiorczego na poparcie partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia.

1.2

Dodatkowo Rada Europejska zaproponowała następujące obszary działań priorytetowych na okres 2005-2008:

2.1

Mimo pozytywnych efektów strategii lizbońskiej, wciąż nie zrealizowano wszystkich zamierzeń zwłaszcza w dziedzinie rozwoju gospodarczego i przemysłowego oraz tworzenia większej ilości lepszych miejsc pracy. W wymiarze globalnej konkurencji Europa stoi przed wyzwaniami ze strony tradycyjnych, jak i nowych rywali, nie mogąc odpowiednio stawić im czoła.

2.2

Przedsiębiorstwa w Europie zmagają się z wciąż niedoskonałym wspólnym rynkiem, zwłaszcza jeśli wspomnieć harmonizację przepisów podatkowych, zbyt powolne wdrażanie przez państwa członkowskie dyrektyw unijnych, pozostałe przeszkody biurokracji, brak mobilności siły roboczej. Szczególnie małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP) trudno jest te trudności przezwyciężyć.

2.3

Dalsze wyzwania, którym należy sprostać, to brak ducha przedsiębiorczości, starzenie się społeczeństwa i wpływ tego procesu na przedsiębiorstwa, podaż siły roboczej, potrzeba większej koncentracji na przenoszeniu działalności, dostęp do kapitału na etapie początkowym i na etapie rozwoju, dostęp do wyników badań i związane z tym szanse na innowacje.

2.4

MŚP odgrywają kluczową rolę w dążeniu do celów z Lizbony. Jednakże w pierwszych latach wdrażania strategii nie dostrzegano ich niezbędnego wkładu. Należy zwłaszcza poprawić udział organizacji MŚP w ocenie postępów oraz ich rolę w promowaniu MŚP na wszystkich szczeblach polityki. Przy okazji kolejnego przeglądu zintegrowanych wytycznych dla wzrostu i zatrudnienia na lata 2008-2010 EKES nawołuje do przedstawienia lepiej ukierunkowanych i udoskonalonych zintegrowanych wytycznych dotyczących MŚP, zwłaszcza w odniesieniu do części poświęconej reformom mikroekonomicznym. Aby w pełni zaangażować je w ten proces, EKES wzywa Radę, by zgodnie z postulatem Parlamentu Europejskiego nadała Europejskiej karcie małych przedsiębiorstw podstawę prawną, co wzmocni fundamenty dalszych działań. Zdaniem EKES-u następujące wytyczne i działania pełnią zasadniczą funkcję w rozwijaniu potencjału gospodarczego MŚP.

2.4.1

EKES apeluje do Komisji i Rady o podjęcie wszelkich wysiłków, aby we wszystkich właściwych regulacjach kierowano się zasadą „najpierw myśl na małą skalę”.

2.4.2

EKES wzywa, by „Rok Przedsiębiorcy” w 2009 r. wykorzystać dla podkreślenia, jak ważną rolę odgrywają przedsiębiorcy dla wzrostu i dobrobytu, oraz by zachęcać młodzież i nie tylko do rozważenia działalności gospodarczej jako własnej ścieżki kariery.

2.4.3

EKES apeluje o podjęcie starań zmierzających do większej skuteczności programu na rzecz konkurencyjności i innowacji, tak by zapewniał on efektywne wsparcie i łatwy dostęp dla MŚP, oraz do ułatwienia dostępu MŚP do 7. programu ramowego na rzecz badań i rozwoju oraz funduszy strukturalnych. Należy ściśle monitorować skuteczność i dostępność tych programów oraz programu JEREMIE.

2.4.4

Najcenniejszym dobrem przedsiębiorstwa są jego zasoby ludzkie. Odpowiednie systemy wsparcia, szkolenia dopasowane do konkretnych potrzeb oraz dobrze opracowane zachęty finansowe powinny pomóc MŚP w podniesieniu kompetencji i umiejętności pracowników oraz przedsiębiorców poprzez dalsze inwestycje w ustawiczne szkolenia.

2.4.5

EKES nawołuje, by Komisja przeanalizowała udział MŚP w programach Wspólnoty. Gdyby okazało się, że udział ten jest niewystarczający, należałoby określić w procentach obowiązkowy próg minimalny.

2.4.6

Jednym z istotnych narzędzi wspierania MŚP w rozwoju ich działalności są zamówienia publiczne. Należy pilnie śledzić udział MŚP i opracować działania ułatwiające im dostęp do zamówień publicznych. Należy też zachęcać do wymiany najlepszych wzorców.

2.4.7

Ponadto na poziomie Komisji trzeba stworzyć strukturę koordynującą w celu urzeczywistnienia sprawnej i efektywnej polityki MŚP, obecnej we wszystkich programach, działaniach i instrumentach prawnych.

2.4.8

Należy przeprowadzić konkretne działania mające na celu promowanie i wykorzystywanie najlepszych wzorców w odniesieniu do MŚP oraz poprawy konkurencyjności, zwłaszcza w regionach, które sytuują się poniżej średniego poziomu rozwoju w Europie. Inicjatywy tego typu powinny być realizowane za pośrednictwem organizacji MŚP.

3.1

Strategia lizbońska, krótko mówiąc, jest powszechnie znana jako projekt zmierzający do uczynienia Europy do 2010 r. najbardziej dynamiczną, konkurencyjną i opartą na wiedzy gospodarką na świecie. Oprócz tego ogólnego zarysu w czerwcu 2000 r. w Santa Maria da Feira Rada przyjęła kartę małych przedsiębiorstw.

3.2

Komitet przypomina, że mandat lizboński z dnia 24 marca 2000 r. od początku:

3.3

W marcu 2005 r., podczas wiosennego szczytu, Rada dokonała średniookresowego przeglądu strategii lizbońskiej i zdecydowała się nadać temu procesowi nowy impet poprzez powtórne wskazanie wzrostu i zatrudnienia jako głównych politycznych priorytetów Europy. Porozumiano się w zakresie zintegrowanych wytycznych dla wzrostu i zatrudnienia (1), których celem jest większa spójność podejmowanych reform oraz wytyczenie kierunku dla krajowych programów reform.

3.4

Rozwijanie strategii lizbońskiej oznacza dążenie do konkurencyjności i wzrostu, co jest podstawowym zagadnieniem przy tworzeniu większego dobrobytu gospodarczego, miejsc pracy, utrzymywaniu i podnoszeniu poziomu jakości życia. Z kolei wyższy standard życia, poprawa warunków socjalnych oraz równowaga ekologiczna mogą również generować wzrost. Dotychczasowe obszary niepowodzenia strategii lizbońskiej to przede wszystkim rozwój gospodarczy i przemysłowy oraz tworzenie większej ilości lepszych miejsc pracy. Europa ma również trudności z globalną konkurencją. Po rozpoczęciu procesu lizbońskiego UE dokonała ogromnego rozszerzenia z 15 do 25, a następnie do 27 państw członkowskich.

3.5

Po pierwsze Komitet stwierdza, że strategia lizbońska umożliwiła już szereg pozytywnych działań, takich jak:

3.6

Mimo tych korzystnych zmian, nasuwa się przede wszystkim spostrzeżenie, że Europa — znajdująca się w trudnym położeniu między uprzemysłowionymi konkurentami a wzrastającymi gospodarkami o niskich kosztach produkcji bardziej wykorzystującymi nowe technologie — stoi przed coraz trudniejszymi wyzwaniami konkurencji. Niepokoją choćby następujące wskaźniki:

3.7

Jednocześnie realizacja reform lizbońskich opóźnia się:

3.7.1

Wprawdzie na szczeblu europejskim państwa członkowskie zobowiązały się stworzyć jednolity rynek w kilku dziedzinach (energia, usługi, zamówienia publiczne, sieci transeuropejskie, przystosowanie usług publicznych), jednak nie czynią one niezbędnych ku temu kroków według planowanego harmonogramu.

3.7.1.1

Od lat 90. Komisja na szczeblu unijnym podejmowała wiele inicjatyw nastawionych po pierwsze na lepsze zrozumienie potrzeb i funkcjonowania MŚP, a po drugie na wspieranie ich rozwoju i lepsze wykorzystanie ich potencjału w zakresie tworzenia miejsc pracy. W ciągu ostatnich kilku lat działania te intensyfikowano — powołano pełnomocnika ds. MŚP, w 2004 r. przyjęto plan na rzecz przedsiębiorczości, pracuje się nad udoskonaleniem prawa, lepszym dostępem do środków finansowych (EFI i EBI) oraz przyjęto program na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP).

3.7.2

Na szczeblu krajowym wyniki są różne, przy czym główne braki to:

3.7.3

Nowe państwa członkowskie muszą często pokonywać dodatkowe przeszkody wynikające z opóźnień rozwojowych na przykład w dziedzinie zatrudnienia, technologii lub ochrony środowiska. Z drugiej strony należy stwierdzić, że te opóźnienia niweluje się czasem bardziej zdecydowanie niż w dotychczasowych 15 państwach członkowskich UE.

3.8

W tym kontekście warto przywołać raport EKES-u sporządzony na wniosek Rady Europejskiej z marca 2005 r. Komitet zawarł w nim wnioski płynące z konsultacji ze swymi partnerami we wszystkich państwach członkowskich oraz na szczeblu unijnym na temat wdrażania strategii lizbońskiej oraz roli partnerów społecznych i innych podmiotów zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego (2). W ostatnich latach Komitet opublikował szereg raportów dotyczących strategii lizbońskiej oraz jej poszczególnych aspektów (3).

4.1.1

Zdecydowana większość przedsiębiorstw w Europie to MŚP (99,8 %). Typowa europejska firma to mikroprzedsiębiorstwo (91 %), zaś 7 % stanowią małe przedsiębiorstwa. Znacząca jest nie tylko przewaga liczebna małych przedsiębiorstw, ale także ich wkład w zatrudnienie (2/3 pracowników sektora prywatnego) oraz w aktywność gospodarczą (57 % PNB) (4).

4.1.2

W celu usprawnienia monitorowania gospodarczych wyników MŚP, EKES wzywa Komisję Europejską do ponownego rozpoczęcia prac Europejskiego Obserwatorium MŚP.

4.1.3

MŚP generują miejsca pracy, stanowią jedno z głównych źródeł dochodów dla budżetu (podatki, VAT itd.), stwarzają możliwości realizacji zawodowej i społecznej znacznej części społeczeństwa, a zwłaszcza jego najbardziej aktywnemu i innowacyjnemu segmentowi, który napędza rozwój gospodarki. Stanowią one również zasadniczy element struktury gospodarczej sprzyjającej gospodarce rynkowej, cechującej się elastycznością, innowacyjnością i dynamizmem i kryjącej w sobie zarodek przyszłych wielkich przedsiębiorstw, szczególnie w nowych dziedzinach gospodarki opartych na złożonej technologii.

4.2.1

Kładzenie nacisku na konkurencyjność oznacza potrzebę osiągnięcia długofalowej konkurencyjności w warunkach otwartej i globalnej gospodarki poprzez szersze stosowanie nowych technologii i skuteczniejszych metod szkolenia zawodowego, wysokie kwalifikacje pracowników oraz zwiększanie produktywności. Koncepcja jakości (jakości towarów, usług, uregulowań prawnych, administracji, zatrudnienia, stosunków społecznych oraz środowiska naturalnego) jest głównym elementem tej strategii.

4.2.2

W celu zapewnienia stabilności gospodarczej państwa członkowskie powinny utrzymać swoje średnioterminowe cele budżetowe przez cały cykl gospodarczy lub podejmować wszelkie niezbędne środki korygujące. W związku z tym państwa członkowskie powinny unikać procyklicznej polityki fiskalnej. Państwa członkowskie, które zanotowały deficyty rachunków bieżących, co do których istnieje ryzyko niestałości, powinny niwelować je poprzez prowadzenie reform strukturalnych, których zadaniem jest dodanie bodźca konkurencji zewnętrznej, a także przyczynianie się do ich korygowania polityką fiskalną. W obliczu starzenia się społeczeństwa Europy działania te stanowią konieczne minimum.

4.2.3

EKES jest zdania, że wyłącznie zasadnicza zmiana kierunków polityki gospodarczej, a w szczególności makroekonomicznej, pozwoli wyeliminować przeszkody stojące przed trwałym i dalej sięgającym ożywieniem gospodarczym w UE. UE nie może czekać na impulsy z zewnątrz, jeśli ma wprowadzić europejską gospodarkę z powrotem na drogę wzrostu i pełnego zatrudnienia. Będzie to wymagało wyważonej polityki makroekonomicznej zmierzającej do celów strategii lizbońskiej, a zwłaszcza do pełnego zatrudnienia, wzmocnienia konkurencyjności oraz rzeczywistego uwzględnienia zobowiązania do dążenia do zrównoważonego rozwoju, zgodnie z wnioskami ze szczytu w Goeteborgu.

4.2.4

EKES przypomina, że celem polityki pieniężnej powinna być równowaga pomiędzy stabilizacją cen, wzrostem ekonomicznym a zatrudnieniem. W tym względzie byłoby zasadne zmobilizowanie EBC do dążenia do stabilizacji w szerszym sensie, tzn. polegającej nie tylko na stabilizacji cen, ale idącej także w kierunku stabilności wzrostu, pełnego zatrudnienia i spójności społecznej (5). Dla osiągnięcia tych zamierzeń ważne jest, aby budżety krajowe były dostosowane do polityki EBC oraz przestrzegały ustaleń paktu na rzecz stabilności i wzrostu.

4.2.5

Ponadto EKES wskazuje na szczególne znaczenie usług okołobiznesowych jako części MŚP dla powodzenia procesu realizacji strategii lizbońskiej oraz dla konkurencyjności UE. Idąc za komunikatem Komisji (6), EKES podkreśla konieczność stworzenia środowiska regulacyjnego, w którym zainteresowane MŚP są w stanie wypełnić zapotrzebowanie społeczne, z jakim się stykają.

4.2.6

Komitet popiera także obszerną analizę potrzebnych środków wsparcia w 27 sektorach przemysłu wytwórczego, zawartą w dokumencie Komisji poświęconym zintegrowanej polityce przemysłowej, ale nalega na rzeczywiste wdrażanie tej polityki w porozumieniu z państwami członkowskimi (7).

4.3.1

EKES w pełni popiera niedawną propozycję Komisji Europejskiej, aby do 2012 r. o 25 % ograniczyć obciążenia administracyjne dla przedsiębiorstw (9). Może to zaowocować wzrostem unijnego PKB o 1,5 %. EKES wzywa Komisję, aby przedstawiła jasną strategię uproszczenia całego otoczenia regulacyjnego, aby osiągnąć cel (10).

4.3.2

Mniejsze obciążenia administracyjne czynią gospodarkę bardziej dynamiczną. Niemniej ograniczanie obowiązków wynikających z prawa i przepisów wymaga całościowego podejścia władz szczebla lokalnego, regionalnego, krajowego oraz unijnego. Istotne jest, aby uregulowania te były prawidłowo opracowane i proporcjonalne.

4.3.3

Komitet popiera zapowiedziane przez Komisję w jej strategicznym przeglądzie dotyczącym lepszego stanowienia prawa (11) utworzenie Rady ds. Ocen Skutków mające na celu podniesienie jakości i zwiększenie efektywności analizy oddziaływania. Jednak zakres jego działań nie może ograniczać się do zwykłej koordynacji, lecz także uwzględniać jakość prac w odniesieniu do MŚP oraz analizę skutków ekonomicznych i społecznych proponowanych regulacji. Nowe regulacje na szczeblu krajowym i wspólnotowym powinny być analizowane pod kątem ich wpływu na MŚP.

4.3.4

Gospodarczy, społeczny i środowiskowy wpływ nowych lub zmienionych uregulowań prawnych należy starannie ocenić pod kątem potencjalnych kompromisów i synergii pomiędzy różnymi celami polityk. Ponadto istniejące przepisy prawne są poddawane przeglądowi pod względem możliwości uproszczenia i ich wpływu na konkurencyjność. Szczególną uwagę należy zwrócić na niezależne oceny oddziaływania wszystkich proponowanych przez Komisję Europejską aktów prawnych i regulacji na przedsiębiorstwa, a zwłaszcza na małe firmy. Wreszcie opracowuje się także wspólne podejście do oceny kosztów administracyjnych nowego i istniejącego prawodawstwa. Zasada „najpierw myśl na małą skalę” powinna przyświecać zarówno przeglądowi istniejącego prawa, jak i tworzeniu nowego. Oznacza to, że prawodawstwo powinno liczyć się ze specyfiką MŚP.

4.3.5

EKES podkreśla, że te udoskonalenia są szczególnie istotne dla MŚP, które zwykle posiadają zbyt ograniczone środki, by sprostać wymogom administracyjnym narzuconym przez prawodawstwo wspólnotowe i krajowe.

4.3.6

Trzeba podjąć niezbędne kroki, aby zapewnić terminowe wdrażanie wszystkich dyrektyw przez wszystkie państwa członkowskie za pomocą uregulowań wysokiej jakości oraz by przekonać krajowe i regionalne rządy oraz ciała ustawodawcze do upraszczania odpowiednich przepisów, tam gdzie przy transpozycji prawa europejskiego nałożono nadmierne zobowiązania (tzw. gold-plating).

4.3.7

Większość podmiotów politycznych szczebla regionalnego, krajowego i europejskiego nie ma dostatecznego pojęcia o realiach małych przedsiębiorstw i o ich faktycznych potrzebach. Dlatego też większe zaangażowanie przedstawicieli stowarzyszeń MŚP (12) na każdym szczeblu jest podstawowym warunkiem poprawy jakości polityki MŚP w Europie. Jednym z kluczowych elementów Europejskiej karty małych przedsiębiorstw (2000) jest także wzmacnianie organizacji zrzeszających małe firmy. Należy włączać przedstawicieli stowarzyszeń MŚP jako znaczące zainteresowane strony w procesy decyzyjne każdego szczebla.

4.3.8

EKES zdecydowanie popiera Europejską kartę małych przedsiębiorstw, która okazała się stosownym narzędziem do monitorowania osiągniętych postępów i do określenia problemów, na które napotykają MŚP, a także do zachęcenia państw członkowskich do lepszej koordynacji polityki na rzecz przedsiębiorczości w całej Europie. Istotne jest zachowanie szybkiego tempa procesu włączania do rocznych sprawozdań poświęconych agendzie lizbońskiej raportów w sprawie wdrażania tej karty. Konieczna jest też aktualizacja i uzupełnienie karty w związku z odnowioną strategią lizbońską oraz istotnym rozszerzeniem Unii Europejskiej.

4.4.1

Przedsiębiorczość jest wielopłaszczyznowym zjawiskiem, obejmującym takie elementy jak inicjatywa, podejmowanie ryzyka i innowacyjność. Małe i nowe przedsiębiorstwa wnoszą innowacje, wypełniają nisze na rynku, tworzą miejsca pracy i zwiększają konkurencję, krzewiąc tym samym efektywność ekonomiczną.

4.4.2

Ogólnie rzecz biorąc, Unia Europejska cierpi na niski poziom przedsiębiorczości na wczesnym etapie. W ostatnim raporcie GEM (Global Entrepreneurship Monitor) w rankingu tego typu aktywności żadne spośród państw UE nie znalazło się w pierwszej dziesiątce (14). Co więcej, 8 państw członkowskich znalazło się wśród 10 krajów o najniższym udziale (15).

4.4.3

Przedsiębiorczość jest istotna dla ogółu społeczeństwa. W celu promowania i zwrócenia uwagi na kulturę ducha przedsiębiorczości oraz zrozumienia wagi przedsiębiorczości dla ogólnego rozwoju kraju, Komitet proponuje ustanowienie roku 2009 Europejskim Rokiem Przedsiębiorczości. W związku z tym Komitet odnotowuje, że w roku 2010 zostanie przeprowadzony śródokresowy przegląd kilku odnośnych programów wspólnotowych. W społeczeństwie należy krzewić pozytywne postawy wobec przedsiębiorczości. Europejski Rok Przedsiębiorczości stanowiłby okazję do połączenia i wzmocnienia istniejących przedsięwzięć na rzecz wymiany sprawdzonych rozwiązań.

4.4.4

W Unii istnieje ogromna potrzeba zmiany w obrębie programów nauczania i szkolenia, zwłaszcza na poziomie szkolnictwa wyższego, aby większy nacisk położyć na zaawansowane kształcenie w zakresie przedsiębiorczości, strategiczną wartość zarządzania informacją, technologie informacyjno-komunikacyjne i tworzenie sieci. Rola szkół i uniwersytetów jest niezbędnym czynnikiem w kształtowaniu postawy przedsiębiorczości wśród młodzieży. Zaleca się czynny udział przedstawicieli przedsiębiorstw w edukacji, jak również zaangażowanie ze strony organizacji biznesowych. Istotne są ponadto działania mediów oraz wizerunek biznesu, jaki one przedstawiają.

4.4.5

Należy zintensyfikować politykę wspierania nowych i działających już przedsiębiorstw poprzez skrócenie czasu niezbędnego do rozpoczęcia działalności oraz obniżenie związanych z tym kosztów, ułatwienie dostępu do kapitału wysokiego ryzyka, zapewnienie większej ilości programów szkoleniowych dla przedsiębiorców, działania mające na celu ułatwienie ich dostępu do sieci i usług użyteczności publicznej oraz gęstszą sieć usług wspierających małe przedsiębiorstwa. Ponadto potrzebne są też decyzje polityczne w celu reformy systemów podatkowych, regulacji prawnych, dostępu do rynku, postępowania w zakresie ratowania i restrukturyzacji oraz prawa spadkowego. Trzeba także zmienić kulturową postawę wobec zjawiska bankructwa.

4.4.6

Zasadniczym zagadnieniem jest dostępność finansowania na wczesnym etapie. W Belgii rząd podjął już działania na rzecz zniwelowania różnic w dostępie do kapitału. Jako przykład można wymienić fundusz ARKimedes, w którym zgromadzono 110 mln EUR w postaci udziałów lub obligacji gwarantowanych przez rząd regionalny Flandrii.

4.4.7

Równie ważne jest informowanie i usługi okołobiznesowe, zwłaszcza dla młodych przedsiębiorców. We Flandrii, w Belgii, świetnie sprawdziły się tzw. programy mentorskie.

4.4.8

Strach przed porażką ma bardzo negatywny wpływ na potencjalne tworzenie nowych przedsiębiorstw. Odpowiednie warunki socjalne należy oferować także osobom samozatrudnionym. Poza tym samozatrudnieni powinni móc też łatwiej korzystać z drugiej szansy.

4.5.1

Należy uwolnić potencjał jednolitego rynku. Unia Europejska powinna w zasadzie czerpać obecnie korzyści z rynku, który jest większy niż w USA czy Chinach, jednak:

4.5.2

Poziom atrakcyjności Unii Europejskiej jako lokalizacji inwestycji zależy od rozmiaru i stopnia otwartości jej rynków, istniejącego otoczenia prawnego oraz jakości infrastruktury. Wzrost inwestycji zwiększy wydajność w Europie, ponieważ poziom wydajności pracy uzależniony jest od inwestycji w kapitał fizyczny i ludzki, jak również w wiedzę i infrastrukturę.

4.5.3

Zdolność producentów europejskich do konkurowania i radzenia sobie na wspólnym rynku jest kluczem do zapewnienia sobie przez nich silnej pozycji konkurencyjnej na rynkach światowych. Podczas gdy wspólny rynek towarów jest stosunkowo dobrze zintegrowany, rynek usług pozostaje, prawnie i faktycznie, dość podzielony. Wspieranie wzrostu i zatrudnienia oraz zwiększenie konkurencyjności wymaga istnienia w pełni sprawnie działającego wewnętrznego rynku usług przy jednoczesnym zachowaniu europejskiego modelu społecznego. Eliminacja przeszkód podatkowych dla działalności transgranicznej oraz usunięcie istniejących do tej pory utrudnień dla mobilności pracowników pozwoli także na znaczne zwiększenie wydajności. Wreszcie pełna integracja rynków finansowych, umożliwiając bardziej efektywną alokację kapitałów oraz stworzenie lepszych warunków dla finansowania przedsiębiorczości, wpłynie na zwiększenie produkcji i zatrudnienia.

4.5.4

Dla MŚP, zwłaszcza w sektorze usług, tworzenie wspólnego rynku tak naprawdę ciągle jeszcze nie zostało zakończone. Znaczne obciążenia administracyjne przy działalności transgranicznej oraz niedostosowane europejskie standardy utrudniają małym przedsiębiorstwom korzystanie z większego rynku.

4.5.5

Normy mają istotne znaczenie dla dostępu do rynków. Obecne procesy normalizacji nie uwzględniają w wystarczającym stopniu specyfiki rzemiosła i MŚP. Małe przedsiębiorstwa muszą być w większym stopniu angażowane w opracowywanie europejskich i międzynarodowych norm. Pomimo silnego wsparcia Komisji dla struktur takich jak NORMAPME (17) potrzebne są dalsze wysiłki na rzecz MŚP, a zwłaszcza na rzecz produkcji niewielkich serii produktów i produktów dostosowanych do potrzeb klienta, na rzecz niższych kosztów normalizacji, bardziej wyważonej reprezentacji w komitetach technicznych, uproszczenia systemów certyfikacji.

4.5.6

Wiele można poprawić w dziedzinie zamówień publicznych. Zaś te ulepszenia przełożyłyby się na większą liczbę ogłaszanych zamówień publicznych. Należy się skoncentrować także na możliwości uczestniczenia MŚP w procedurach zamówień publicznych. EKES popiera opracowanie przez Komisję kompendium najlepszych wzorców, które w tej dziedzinie zebrano zarówno w państwach członkowskich UE, jak również w Stanach Zjednoczonych i Japonii, a których efektem było rozszerzenie dostępu MŚP do rynków publicznych.

4.5.7

Europejskie MŚP muszą zmagać się z 27 różnymi systemami podatkowymi, co wyśrubowuje koszty dostosowania i poważnie utrudnia działanie na wspólnym rynku. Przy tym w przypadku małych firm koszty dostosowania się do przepisów innego kraju są znacznie wyższe niż w przypadku dużych przedsiębiorstw (18). Dlatego też pożądane są uproszczenia, zwłaszcza na korzyść MŚP.

4.6.1

W gospodarce ulegającej procesom globalizacji i opartej na wiedzy przedsiębiorstwa muszą stale dostosowywać się do zmian. Skuteczni przedsiębiorcy bardziej niż kiedykolwiek potrzebują solidnej podstawy w postaci wiedzy i kwalifikacji, aby sprostać większej konkurencji i móc wygrać wyścig innowacji. Co więcej, postęp technologiczny zarówno od przedsiębiorców, jak i od pracowników wymaga nieustannego rozwijania nowych umiejętności, zwłaszcza w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych, oraz aktualizowania wiedzy (19).

4.6.2

Jak stwierdzono w raporcie ewaluacyjnym z 2006 r., dotyczącym „Ram działania na rzecz stałego rozwoju kompetencji i kwalifikacji” przyjętych przez europejskich partnerów społecznych (ETUC, BusinessEurope, CEEP, UEAPME) w 2002 r., wraz ze strategią lizbońską od 2000 r. w Europie znacznie pogłębiono cele w zakresie szkolenia i strategie kształcenia przez całe życie, jednak wciąż konieczne są dalsze postępy. Dlatego nowy wspólnotowy „Zintegrowany program działań w zakresie kształcenia ustawicznego” powinien również w pełni wpisać się w to zamierzenie, jako że jego oficjalnym celem jest wniesienie wkładu w realizację celów lizbońskich, czyli w rozwój Unii Europejskiej jako społeczeństwa w znacznym stopniu opartego na wiedzy, ze zrównoważonym wzrostem gospodarczym, wyższą liczbą lepszych miejsc pracy i większą spójnością społeczną.

4.6.3

Jak słusznie zauważył EKES, „unijne programy edukacyjne należały do nielicznych instrumentów polityki wspólnotowej adresowanych bezpośrednio do obywateli europejskich. Dlatego też w ramach nowego instrumentu należy wspierać z jednej strony demokratyczny rozwój na bazie demokracji uczestniczącej w oparciu o aktywny udział obywateli, zaś z drugiej strony zatrudnienie i wszechstronny rynek pracy” (20). Ze względu na to, że obejmują one także najważniejsze unijne programy promujące mobilność, takie jak: Leonardo da Vinci dla praktykantów oraz młodzieży rozpoczynającej naukę zawodu i pracującej oraz Erasmus dla studentów, powinny być one łatwiej wykorzystywane na rzecz mobilności jednostek. Okres nauki i pracy zagranicą nie tylko wzbogaca zasób specjalistycznej wiedzy i umiejętności jednostki, ale także pozwala lepiej zrozumieć Europę i istotę europejskiego obywatelstwa. Poza tym takie doświadczenie zwiększa aktywność i gotowość do przejęcia odpowiedzialności za swą zdolność do zatrudnienia.

4.6.4

Oprócz tego EKES podkreśla, że jest „szczególnie zainteresowany umożliwieniem dostępu do programu małym i średnim przedsiębiorstwom” oraz „zaleca przyjęcie rozwiązań uwzględniających konkretnie MŚP poprzez uproszczenie odpowiednich procedur, tak by ich udział stał się realny i przynosił efekty”. W gospodarce opartej na usługach najcenniejszym dobrem przedsiębiorstwa są jego zasoby ludzkie. Aby firmy, zwłaszcza MŚP, mogły realizować strategię rozwoju kwalifikacji, należy opracować odpowiadające indywidualnym potrzebom działania wspierające inwestowanie w ciągłe kształcenie, czyli w szkolenia dopasowane do konkretnych potrzeb, wsparcie finansowe i zachęty podatkowe.

4.6.5

Dialog społeczny jest ważnym instrumentem pozwalającym stawić czoła ekonomicznym i społecznym wyzwaniom. Do jego największych osiągnięć zalicza się poprawę funkcjonowania rynku pracy i antycypowanie zmian. Oprócz tego dialog społeczny współtworzy atmosferę zaufania w przedsiębiorstwach. Jednocześnie może zaoferować małym firmom rozwiązania pomyślane specjalnie dla nich, o ile uwzględni się specyfikę i jakość środowiska pracy i relacji pracowniczych oraz szczególne warunki funkcjonowania i rozwoju zakładów rzemieślniczych i małych przedsiębiorstw.

4.7.1

Strategia lizbońska wytyczyła cel 3 % PKB na badania i rozwój, z czego dwie trzecie muszą pochodzić z sektora prywatnego. Obecnie wnosi on jedynie 56 %. Niestety trzeba stwierdzić, że w Europie na badania i rozwój przeznacza się znacznie mniejszą część PKB niż w Stanach Zjednoczonych czy w Japonii (1,93 % w porównaniu z 2,59 % w USA i do 3,15 % w Japonii). Przy tym Chiny są na najlepszej drodze, by do 2010 r. dorównać UE pod względem intensywności badań. W 2002 r. sektor prywatny w Stanach Zjednoczonych przeznaczył na badania i rozwój 100 miliardów euro więcej niż europejski sektor prywatny.

4.7.2

Europejski Instytut Technologii (EIT), który ma zostać utworzony w przyszłości i którego celem będzie osiągnięcie największej możliwej integracji edukacji, badań i innowacji na najwyższym poziomie, powinien w zdecydowany sposób dostrzegać potencjał MŚP i z niego korzystać. Konieczne jest wzmocnienie współpracy pomiędzy uniwersytetami, ośrodkami badawczymi a biznesem, zwłaszcza małymi firmami. Trzeba zachęcać badaczy do nawiązywania kontaktów z przedsiębiorstwami. Nie wolno niedoceniać roli promowania transferu technologii za pośrednictwem centrów technologicznych oraz inkubatorów. Ponadto w nowych ramach pomocy państwa na rzecz badań, rozwoju i innowacji należy przewidzieć środki pozwalające na pomoc w zakresie innowacji dla usługodawców, klastrów i sieci. Europejskim badaczom należy zapewnić większe możliwości w każdym z 27 państw członkowskich UE. Lepsze propagowanie i rozpowszechnianie wyników badań jest niezbędne w celu poprawy dostępu przedsiębiorstw do tych wyników oraz do związanych z nimi korzyści gospodarczych.

4.7.3

UE powinna zatroszczyć się o przyjazne innowacjom otoczenie prawne zharmonizowane na skalę europejską. Aby chronić innowacje i wyjść naprzeciw potrzebom europejskiego biznesu, konieczne są nowe inicjatywy w zakresie patentu wspólnotowego. Taki system powinien przewidywać niższe opłaty dla MŚP oraz odpowiednią strukturę ubezpieczenia na wypadek sporów sądowych.

4.7.4

W swych niedawnych komunikatach Komisja dostrzegła potrzebę rozszerzenia definicji innowacji, aby skupić się na MŚP, oraz konieczność uwzględnienia innowacji także o innym niż techniczny wymiarze we wszystkich sektorach gospodarki. Aby to nowe podejście było przydatne dla małych firm, trzeba je teraz wcielić we wszystkie dziedziny polityki.

4.7.5

Dla MŚP zasadniczą kwestią jest podnoszenie poziomu swego obecnego kapitału ludzkiego oraz angażowanie pracowników akademickich w proces produkcji i innowacji. 7PR ma wspierać MŚP we wprowadzaniu zaawansowanych technologicznie badań i technik produkcji, a także w innych nowatorskich inicjatywach istotnych dla ich struktury.

4.7.6

Zasoby wymagane na szczeblu UE mają pochodzić z programu na rzecz konkurencyjności i innowacji, programu ramowego na rzecz badań, funduszy strukturalnych oraz programów edukacyjnych, aby wymienić te najważniejsze. Koordynowanie działań oraz zasobów będzie trudnym i delikatnym zadaniem, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę, że dostępne europejskie środki finansowe są dość ograniczone w stosunku do potrzeb i składanych wniosków. By zagwarantować zasoby finansowe z funduszy strukturalnych do współfinansowania projektów innowacyjnych MŚP, nowo założonych i przejętych firm (m.in. za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego — JEREMIE), należy przyjąć odpowiednie środki na szczeblu państw członkowskich i ściśle monitorować ich skuteczność i dostępność.

4.7.7

Wprowadzenie nowych zaawansowanych metod produkcji czy maszyn wymaga, zwłaszcza w MŚP, kredytów preferencyjnych. EBI oraz EFI powinny być ściśle zaangażowane w prace grup planowania sektorowego i międzysektorowego.

4.7.8

Trzeba zwracać uwagę MŚP na zastosowania TIK, które umożliwiają obniżenie kosztów, poprawę wydajności i większą konkurencyjność.

4.8.1

Z przeprowadzanych w Europie badań wynika, że około 1/3 europejskich przedsiębiorców, głównie właścicieli firm rodzinnych, odejdzie w ciągu najbliższych 10 lat. Ocenia się, że zjawisko to dotknie blisko 690 tys. przedsiębiorstw, zatrudniających w sumie 2,8 mln pracowników. Należy zatem promować przejmowanie przedsiębiorstw jako cenną alternatywę wobec zakładania zupełnie nowej firmy.

4.8.2

W odróżnieniu do przeszłości, obecnie coraz więcej firm przechodzi w ręce podmiotów trzecich, nienależących do rodziny. Zauważa się także rosnące zainteresowanie przejmowaniem funkcjonującego już przedsiębiorstwa niż tworzeniem od zera nowej firmy. Badania pokazują, że spośród przejętych firm 96 % przetrwa pierwsze pięć lat, podczas gdy u nowo założonych przedsiębiorstw wskaźnik ten wynosi 75 %.

4.8.3

Pierwszym wyzwaniem jest więc stworzenie platformy oraz ułatwienie kontaktu pomiędzy potencjalnym nabywcą danej firmy a chcącym ją sprzedać właścicielem. Tego typu rynek powinien być przejrzysty, aby zwiększyć szanse nawiązania kontaktów oraz zagwarantować trwałość istniejących rentownych przedsiębiorstw. Konieczna jest wysoka jakość usług zapewniająca dopasowanie, konsultacje i dyskrecję. W większości krajów europejskich funkcjonuje rynek przejęć zarządzany bądź wspomagany ze strony rządu (22). Należy rozwinąć tego typu inicjatywy we wszystkich państwach członkowskich UE.

4.9.1

Aby MŚP, a w szczególności nowe firmy, przejmowane przedsiębiorstwa i innowacyjne przedsięwzięcia mogły w pełni wykorzystać swój potencjał i przyczynić się do wzrostu gospodarczego i zwiększenia zatrudnienia w Europie, należy zapewnić im lepszy dostęp do środków finansowych. Takie modele dzielenia ryzyka, jak systemy poręczeń wzajemnych i publicznych, okazały się bardzo skuteczne, dlatego też należy je w dalszym ciągu promować zarówno na szczeblu unijnym, jak i w państwach członkowskich.

4.9.2

Dostępność kapitału po rozsądnych kosztach dla nowych firm, MŚP oraz szybko rozwijających się przedsiębiorstw wymaga utrzymania stóp procentowych i premii za ryzyko na odpowiednim poziomie oraz racjonalizacji systemów pomocy państwa.

4.9.3

Należy intensyfikować i wspierać doradztwo organizacji MŚP adresowane do MŚP. Trzeba także przewidzieć instrumenty finansowe przystosowane do potrzeb i możliwości małych firm. EKES zachęca Komisję oraz EBI/EFI do finansowania innowacji w małych przedsiębiorstwach poprzez kapitał wysokiego ryzyka i systemy poręczeń.

4.9.4

Inwestorzy dostarczający kapitału wysokiego ryzyka i tzw. aniołowie biznesu to nieocenione źródła finansowania dla MŚP. Zachęty do tworzenia sieci pomiędzy takimi inwestorami i aniołami biznesu a (początkującymi) przedsiębiorcami są ważnym czynnikiem pozwalającym zmniejszyć niedobory kapitału.

4.9.5

Systemy gwarancyjne sprawdziły się jako bardzo skuteczny i wydajny pod względem wykorzystania zasobów sposób wspierania małych firm. Francuska kasa Caisse Mutuelle de Garantie de la Mécanique (CMGM) ma w tym zakresie już ponad 45 lat doświadczenia. Kasa ta poręcza niemal całość kredytów udzielanych przez banki przedsiębiorstwom (kredyty inwestycyjne, przejęcia firm, gwarancje bankowe, kredyty gotówkowe). Z kolei przedsiębiorstwa wpłacają składki na jej majątek i fundusz gwarancyjny. System ten pozwala ograniczyć prywatne zabezpieczenie wymagane od przedsiębiorców, umożliwia wzięcie większego kredytu i tworzy sieć bezpieczeństwa pomiędzy przedsiębiorcą a bankiem. Należałoby zachęcać do wymiany sprawdzonych rozwiązań pomiędzy państwami członkowskimi UE w zakresie dostępu do finansowania i funduszy gwarancyjnych przeznaczonych dla MŚP.

4.10.1

UE musi wykorzystać szanse, które stwarza otwarcie azjatyckich rynków odnotowujących szybki wzrost, takich jak Chiny czy Indie. Równocześnie UE powinna zająć się kwestią powstałego w wyniku tego, nowego międzynarodowego podziału pracy, zwłaszcza ze względu na fakt, iż Chiny zaczęły silniej specjalizować się w produkcji towarów o wysokiej wartości dodanej, a Indie stają się centrum globalnego outsourcingu. EKES podkreśla, że konieczne jest zachowanie wspólnego podejścia w relacjach z krajami trzecimi, co pozwoli na poprawę warunków dostępu do rynku dla firm z UE.

4.10.2

Mimo że wspólny rynek funkcjonuje już od ponad 14 lat, mnóstwo przedsiębiorstw jest nadal aktywnych tylko w swym własnym kraju. Główne przeszkody to bariera językowa, wciąż istniejące różnice w prawie i przepisach oraz nieznajomość innych rynków. EKES z zadowoleniem przyjmuje tworzenie bliskich usług nastawionych na wspieranie przedsiębiorców, takich jak tzw. paszport eksportu (passport to export) w Wielkiej Brytanii (23). Należy także ułatwić dostęp MŚP do zamówień publicznych.

4.10.3

Trzeba opracować odpowiednie systemy wsparcia w celu promowania działalności transgranicznej zarówno w obrębie UE, jak i na rynkach poza nią.

4.10.4

EKES podkreśla, że Komisja w swych dokumentach dotyczących polityki handlowej (strategia dostępu do rynku, instrumenty ochrony, globalny wymiar Europy) powinna skoncentrować się na MŚP.

Dz.U. C 24 z 31.1.2006, opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie lepszego stanowienia prawa na wniosek prezydencji brytyjskiej, sprawozdawca: Daniel RETUREAU;

Dz.U. C 24 z 31.1.2006, opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z inicjatywy własnej w sprawie sposobów wdrażania i egzekwowania prawodawstwa UE, sprawozdawca: Joost van IERSEL;

Dz.U. C 112 z 30.4.2004, opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie aktualizacji i uproszczenia dorobku wspólnotowego (COM(2003) 71 wersja ostateczna) sprawozdawca: Daniel RETUREAU.

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/17

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

1.1

W konkluzjach prezydencji z posiedzenia w dniach 23-24 marca 2006 r. (pkt 12) w części „Wznowiona strategia lizbońska na rzecz zatrudnienia i wzrostu gospodarczego” Rada Europejska z zadowoleniem przyjęła inicjatywę Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, dzięki której wzmocniona ma zostać na szczeblu wspólnotowym odpowiedzialność za strategię lizbońską. Zachęciła Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny do kontynuowania działań oraz prosiła o opracowanie do początku 2008 r. sprawozdania zbiorczego wyrażającego poparcie dla partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia.

1.2

Tymczasem Komitet już 15 lutego 2007 r. uchwalił rezolucję skierowaną na wiosenne posiedzenie Rady Europejskiej w 2007 r., a dotyczącą realizacji odnowionej strategii lizbońskiej.

1.3

Do przygotowania zbiorczego sprawozdania, o które prosiła Rada Europejska, posłużą cztery raporty informacyjne poświęcone następującym zagadnieniom:

Te raporty informacyjne będą ważnymi elementami sprawozdania.

1.4

Niniejszy dokument, stworzony również we współpracy z przedstawicielami krajowych rad społeczno-gospodarczych z niektórych państw członkowskich, dotyczy wyłącznie zagadnienia inwestycji w wiedzę i innowacje.

2.1

Siła Europy tkwi w potencjale jej obywateli.

2.2

Swobodne współdziałanie rzemieślniczego ducha wynalazczości i przedsiębiorczych inicjatyw, naukowej metodyki i systematyki oraz powstałych w ten sposób technologii i procesów przemysłowych było europejską receptą na zdobycze cywilizacji, które doprowadziły nas do obecnego standardu życia. Towarzyszyła temu historyczna transformacja społeczno-polityczna, dzięki której wolni obywatele żyją w nowoczesnym państwie z podziałem władzy, demokracją i prawami podstawowymi.

2.3

Decydującym czynnikiem postępu był rozwój i intensywne stosowanie energochłonnych technologii przemysłowych, maszyn i środków transportu — energia zdjęła z ludzi brzemię najcięższej pracy fizycznej, zwielokrotniła ich wydajność, zapewniła ciepło i światło oraz umożliwiła komunikowanie się i mobilność w niewyobrażalnym wcześniej stopniu. Energia stała się „pokarmem” i siłą napędową nowoczesnych gospodarek narodowych.

2.3.1

Z uwagi na skończone zasoby kopalnych źródeł energii, silnie rosnące globalne zapotrzebowanie na energię oraz oczekiwane następstwa zużycia energii dla przyszłych zmian klimatu na pierwszym planie dyskusji politycznych znajduje się zatem zapewnienie zrównoważonego i obojętnego dla klimatu zaopatrzenia w energię. Istotnym warunkiem sprostania temu bardzo trudnemu zadaniu jest prowadzenie solidnego, szeroko zakrojonego i skutecznego programu badań i rozwoju poświęconego energii.

2.4

Ponadto istnieją jednak jeszcze bardzo liczne inne problemy i zadania, które można byłoby rozwiązać poprzez badania, rozwój i innowacje. Dotyczą one na przykład walki z chorobami fizycznymi i psychicznymi, poprawy jakości życia osób niepełnosprawnych i ich udziału w życiu społecznym, efektów zmian demograficznych, w tym badań nad starzeniem się, ochrony środowiska oraz ogólnie zabezpieczania i rozwijania podstaw naszego życia, naszego europejskiego systemu wartości i modelu społecznego. Badania i rozwój służą bowiem w końcu także podstawowemu celowi zdobywania nowej i szerszej wiedzy. Większy zasób wiedzy pomaga nie tylko rozwiązywać problemy, ale także poszerza nasz obraz świata, obiektywizuje sytuacje konfliktowe i wzbogaca naszą kulturę.

2.5

Wspólnota Europejska stoi poza tym przed wyzwaniem zaostrzającej się globalnej konkurencji, gdzie chodzi o utrzymanie europejskich miejsc pracy, poziomu dochodów oraz standardów socjalnych i ekologicznych. Wynika to nie tylko z silnej gospodarczej pozycji Stanów Zjednoczonych czy Japonii, ale przede wszystkim z coraz silniejszego potencjału przemysłowego i naukowego takich państw jak Chiny, Indie i Brazylia, jak również ze znacznie niższego poziomu wynagrodzeń oraz niższych standardów socjalnych i ekologicznych w tych krajach.

2.6

Temu wyzwaniu można wyjść naprzeciw tylko poprzez utrzymanie także w przyszłości przewagi w badaniach, rozwoju technologicznym i nieustannej innowacyjności, zakorzenionej w społecznym i kulturowym otoczeniu demokracji, praworządności, stabilności politycznej, swobody przedsiębiorczości, pewności planowania, woli uzyskiwania najlepszych wyników, uznania dla takich osiągnięć oraz bezpieczeństwa socjalnego.

2.7

Największe osiągnięcia naukowe i techniczne oraz sposób, w jaki przedsiębiorstwa przekładają je na konkurencyjny potencjał gospodarki, decydują więc o zabezpieczeniu naszej przyszłości, szczególnie w odniesieniu do kwestii energii i klimatu, o utrzymaniu i poprawie naszej obecnej pozycji w świecie oraz o możliwości rozwijania — a nie ograniczania — europejskiego modelu socjalnego.

2.8

Podstawowym warunkiem jest klimat społeczny nastawiony na postęp i innowacje, umożliwiający pełną realizację tej wizji, aby na wszystkich szczeblach polityki tworzono niezbędne ramy i podejmowano decyzje strategiczne zapewniające zaufanie i optymizm ze strony przemysłu, wystarczające do podjęcia koniecznych w Europie inwestycji oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Do tego dochodzi jednak także podniesienie świadomości znaczenia badań podstawowych, ponieważ stanowią one konieczną pożywkę dla przyszłych innowacji. Szczególnie potrzebna jest przedsiębiorczość obejmująca gotowość do innowacji i podejmowania ryzyka, jak również polityczne przywództwo, spolegliwość i poczucie realizmu.

2.9

Aby Europa nie przesunęła się na jeszcze dalszą pozycję w globalnym wyścigu inwestycji w badania i rozwój, wszystkie właściwe podmioty muszą bardzo poważnie potraktować zwłaszcza docelowy poziom inwestycji określony w Barcelonie z myślą o realizacji strategii lizbońskiej. Należy mianowicie zwiększać całkowite nakłady na badania i rozwój w UE, tak aby do 2010 r. osiągnęły one docelowy poziom niemal 3 % PKB. Przy czym dwie trzecie niezbędnych ku temu inwestycji ma pochodzić z sektora prywatnego.

2.10

W grudniu 2006 r. Rada przyjęła 7. PR na lata 2007-2013 wyposażony w budżet o wysokości ok. 50 mld EUR, a zatem zdecydowanie wyższy niż budżety poprzednich programów. Tym samym polityka europejska odniosła kolejny duży sukces, cieszący się odpowiednim uznaniem Komitetu. Jednak budżet przewidziany przez Wspólnotę na ten cel stanowi jedynie ok. 2 % (a zatem jedynie jedną pięćdziesiątą!) określonej w Barcelonie całkowitej docelowej wielkości nakładów inwestycyjnych na badania i rozwój. Komitet wielokrotnie podkreślał, że to zbyt mało, aby osiągnąć zamierzony efekt stymulujący i wykorzystać integrującą siłę wsparcia wspólnotowego, by w pełni wpłynąć na politykę subwencyjną państw członkowskich oraz zachęcić przemysł do niezbędnych inwestycji.

2.11

Dlatego Komitet ponawia swoje wcześniejsze zalecenie, by po pierwsze zwiększyć udział wsparcia Wspólnoty w trakcie planowanego na rok 2008 przeglądu budżetu UE o połowę, tzn. do około 3 % ustalonej w Barcelonie docelowej wartości inwestycji. Jest to istotne zwłaszcza z uwagi na Europejski Instytut Technologii (EIT), który ma zostać utworzony w przyszłości, jak również na konieczność wzmożenia prac badawczo-rozwojowych nad sposobami trwałego, pozbawionego wpływu na klimat zaopatrzenia w energię.

2.12

W równej mierze konieczne jest jednak, by za pomocą odpowiednich ram prawnych (także w zakresie odpowiedzialności cywilnej), administracyjnych, podatkowych i finansowych zachęcać przemysł, w szczególności małe i średnie przedsiębiorstwa, do inwestowania w badania i rozwój oraz czynić te inwestycje bardziej atrakcyjnymi i opłacalnymi. Istotną rolę odgrywa przy tym prawo wspólnotowe w zakresie pomocy państwa, które powinno umożliwiać państwom członkowskim skuteczniejsze i mniej biurokratyczne niż dotąd wspieranie projektów w dziedzinie badań i rozwoju realizowanych przez uniwersytety, organizacje badawcze i przemysł — osobno bądź w ramach niezbędnych sieci. Z tego względu należy dokładnie przeanalizować, czy „Wspólnotowe zasady ramowe dotyczące pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną” faktycznie idą w parze z tymi celami.

2.13

Wiedza opiera się na dwóch równoważnych, wzajemnie powiązanych filarach — na kształceniu i na badaniach. Nową wiedzę trzeba zdobywać poprzez badania i rozwój. Podstawą jest wiedza już posiadana, którą należy utrwalać i przekazywać poprzez kształcenie ogólne i zawodowe, szkolenia i doskonalenie zawodowe. W tym zakresie konieczne jest sprawdzenie, czy metody i treści służą wspomnianym celom. Jednocześnie oba te filary wymagają także znacznie większych inwestycji finansowych i odpowiednich warunków ramowych.

2.14

Siła Europy tkwi w potencjale jej obywateli. Dlatego też pierwszorzędne znaczenie ma jeszcze silniejsze wspieranie i rozwijanie tego potencjału. Dlatego Komitet apeluje do państw członkowskich, aby wzmocniły i poprawiły swoje ośrodki edukacyjne i przeznaczyły na te cele niezbędne znaczące inwestycje. Solidna edukacja szerokich warstw społecznych jest równie ważna jak kształcenie naukowych elit. W tym kontekście potrzebna jest szeroka i wystarczająca oferta instytucji edukacyjnych na porządnym poziomie, od szkół podstawowych po uniwersytety. Tylko w ten sposób powstanie europejskie społeczeństwo zainteresowane edukacją i nauką.

2.15

Komitet ponawia ponadto swe zalecenie, by poprzez intensywniejszą współpracę ponadnarodową w dziedzinie nauczania, innowacji i badań wypracować wspólną europejską przestrzeń wiedzy, która uzupełnia Europejską Przestrzeń Badawczą. Ważną rolę odgrywają tu wszelkie zachęty i działania na rzecz uczenia się przez całe życie: uczenie się przez całe życie jest kluczem do społeczeństwa wiedzy. Należy najszybciej jak to możliwe zlikwidować przeszkody na rynku wewnętrznym, które utrudniają przejście do europejskiego społeczeństwa opartego na wiedzy.

2.16

Wiąże się z tym także jeszcze intensywniejsze wspieranie przez państwa członkowskie mobilności osób, jak również wzmocnienie odpowiednich skutecznych programów wspólnotowych (Erasmus, Marie Curie). Mobilność służy zdobywaniu i przekazywaniu wiedzy. Należy zapewnić i nagradzać poprzez zachęty swobodę przemieszczania się pracowników, badaczy i studentów w całej Europie; musi ona iść w parze z akceptowalnymi dochodami i warunkami pracy oraz wsparciem dla rodzin. W tym celu należy także poprawić dostęp do informacji za pośrednictwem organów publicznych we wszystkich państwach członkowskich UE.

2.17

Jeśli chodzi o znaczenie i promowanie innowacji, Komitet odsyła nie tylko do swych wyczerpujących zaleceń, ale przede wszystkim także do świetnego sprawozdania niezależnej grupy ekspertów pod przewodnictwem Esko Aho. Sprawozdanie to traktuje przede wszystkim o prawnych i społecznych uwarunkowaniach innowacyjnej przedsiębiorczości i innowacyjnego rynku. Dodatkowo Komitet odsyła do swej bardziej szczegółowej opinii „Uwolnić i wzmocnić potencjał Europy w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji”.

2.18

Postęp i innowacja opierają się na przekuwaniu nowej wiedzy w nowe lepsze procesy i produkty (w tym na nieustannym unowocześnieniu istniejących już procesów i produktów), na nowatorskich modelach przedsiębiorstw i właściwych metodach zarządzania. Chodzi więc o innowacyjną przedsiębiorczość i inicjatywy biznesowe. Postęp i innowacja opierają się jednak także na nowatorskich usługach, na rozwoju służby zdrowia i ogólnie na lepszym rozwiązywaniu kwestii społecznych w ramach ograniczeń ekonomicznych.

2.19

Innowacyjność oznacza również opracowanie i realizowanie nowych technik, procesów, modeli organizacyjnych, biznesowych i szkoleniowych itd., które wcześniej nie były lub nie mogły być brane pod uwagę. Dlatego ważne jest, aby właściwe regulacje prawne pozostawiały w przypadku nowych pomysłów, niewchodzących wcześniej w rachubę, swobodę i wystarczające pole manewru, co umożliwi ich realizację i nie skaże na porażkę już na starcie — jako że nie pasują one do schematów zbyt szczegółowych uregulowań. Nadmiar ograniczających przepisów hamuje innowacyjny zapał. Komitet popiera zatem wszelkie wysiłki na rzecz uproszczenia regulacji prawnych i ich przeanalizowania pod kątem istnienia przepisów zbędnych, zbyt szczegółowych lub niepotrzebnie ograniczających.

2.20

Innowacja zakłada też zaakceptowanie pewnego ryzyka niepowodzenia czy wręcz strat. Zwykle przecież wartość nowej metody czy koncepcji, ale także jej negatywne strony czy skutki uboczne, można ocenić dopiero po wypróbowaniu jej w praktyce i w konkurencji z innymi technologiami. Zresztą niepowodzenie także poszerza zakres naszej wiedzy. Szansa i ryzyko to dwie strony tego samego medalu. Zasadniczo oczekiwane korzyści innowacji powinny przeważać nad ewentualnie powiązanym z nią ryzykiem. Szczególnej oceny wymagają ewentualne zagrożenia dla społeczeństwa. Można by przy tym zastanowić się, czy nie należałoby utworzyć, np. przy EBI, funduszu ryzyka — przynajmniej dla małych i średnich przedsiębiorstw — który pomagałby w pokryciu możliwych szkód lub strat.

2.21

Komitet wielokrotnie wspominał, że zdolności i potencjał człowieka są najbardziej wrażliwym i cennym zasobem dla nauki i innowacji. Potrzebne ku temu instytucje kształcące — w odpowiedniej liczbie, o odpowiednim wyposażeniu i poziomie nauczania — mają decydujące znaczenie dla zaspokojenia zapotrzebowania na dobrych naukowców, inżynierów i nauczycieli.

2.22

Z uwagi na inwestycje poczynione przez społeczeństwo i jednocześnie przez poszczególnych badaczy na rzecz zdobycia rozległej i skomplikowanej wiedzy podstawowej i wiedzy specjalistycznej, społeczeństwo — reprezentowane przez polityków — przejmuje odpowiedzialność za najlepsze możliwe wykorzystanie tych inwestycji. Odpowiedzialność taka musi przejawiać się w trosce o zapewnienie wykształconym naukowcom i inżynierom odpowiednich szans zawodowych i sposobności do rozwoju, możliwości założenia rodziny, a także odpowiedniej ścieżki kariery, z atrakcyjnymi opcjami zdobywania różnorodnego doświadczenia i bez pułapek zawodowych czy ślepych uliczek. Bezrobocie, zbyt niskie wynagrodzenia czy praca nieodpowiadająca kwalifikacjom (ale także nadmierne obciążenie pracą administracyjną i udziałem w różnorodnych gremiach) wśród naukowców i inżynierów o wysokich kwalifikacjach oznacza marnowanie inwestycji gospodarczych i odstrasza kolejne pokolenia elity naukowej, co sprawia, że wybierają one zawody niezwiązane z nauką czy techniką lub wręcz emigrację z Europy!

2.23

Nie jest z tym sprzeczne żądanie, by w większym stopniu niż dotychczas włączać doświadczonych ekspertów i wybitnych przedstawicieli nauki i techniki w procesy decyzyjne i sprawy administracyjne w zakresie polityki dotyczącej badań, przedsiębiorczości i innowacji. Pierwszym bardzo zachęcającym krokiem w tym kierunku jest utworzenie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN). Jednak także przy wspieraniu badań i innowacji przez Wspólnotę (łącznie z Komisją!) i państwa członkowskie trzeba stale korzystać z wystarczającej wiedzy specjalistycznej. Sama administracja nie wystarczy.

2.24

Szczególne zagadnienie stanowi przekuwanie badań i innowacji w produkty i procesy przemysłowe. Nie bez powodu cele wytyczone w Lizbonie mówią, by 2/3 wydatków na B+R pochodziło od przemysłu. Dlatego chodzi tu też zwłaszcza o podniesienie prestiżu przedsiębiorców poprzez wyraźniejsze podkreślenie w społeczeństwie ich decydującej roli dla innowacji, postępu gospodarczego i ogólnego dobrobytu. Z tego powodu Komitet — jako pośrednik w kontaktach ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim — umieścił „przedsiębiorczość o ludzkim obliczu” na centralnym miejscu w swym przyszłym programie prac. Tylko dzięki świadomym swej odpowiedzialności, aktywnym i pomysłowym przedsiębiorcom, posiadającym jak najlepsze warunki do rozwoju, uda się ostatecznie osiągnąć cele z Lizbony.

2.25

Co się tyczy wielu innych punktów widzenia i szczegółów, odsyła się do poniższych bardziej szczegółowych rozważań, jak również zwłaszcza do opinii Komitetu w sprawie: „W kierunku europejskiego społeczeństwa opartego na wiedzy — udział zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w realizacji strategii lizbońskiej” (1) oraz opinii w sprawie: „Uwolnić i wzmocnić potencjał Europy w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji” (2).

3.1

Rozwój nauki i techniki. Europa jest kolebką stale rozwijającej się nowoczesnej nauki i badań. Jeżeli uwzględnimy grecko-egipski kręg kulturowy oraz okresowe wzajemne inspirowanie się z indyjsko-arabskim (3) kręgiem kulturowym, stwierdzenie to jest prawdziwe także ogólnie w odniesieniu do nauki. Powiązania pomiędzy nauką a badaniami istniały w całej Europie ponad granicami państw, mimo okresowych zachwiań i przerw spowodowanych wojnami. Ich metodyka i sposób myślenia w istotny sposób utorowały drogę dla rozwoju naszego obecnego społeczeństwa europejskiego, jego wartości, sposobu i standardu życia; stanowiły one znak rozpoznawczy europejskiego kręgu kulturowego (4). Receptą na osiągnięcie wynikających z tego zdobyczy było swobodne współdziałanie rzemieślniczej wynalazczości oraz inicjatyw wynikających z przedsiębiorczego myślenia z naukową metodyką i systematyką oraz powstałych w ten sposób technologii i procesów przemysłowych.

3.2

Rozwój społeczeństwa. Praktycznie równolegle z postępem naukowo-technicznym dokonywała się decydująca transformacja społeczno-polityczna, prowadząca do ukształtowania się nowoczesnego państwa z jego podziałem władzy, demokracją, prawami podstawowymi i socjalnymi, w którym żyją wolni obywatele.

3.3

Rozwój warunków życia. W państwach i regionach, w których zachodziły te jednoczesne procesy, w rezultacie znacznie zmieniły się warunki życia ludzi, osiągając poziom nieznany wcześniej w historii ludzkości. W ciągu ostatnich 135 lat średnia długość życia ludności (5) zwiększyła się ponad dwukrotnie (6). W ciągu ostatnich 50 lat plony w rolnictwie w przeliczeniu na jednostkę powierzchni zwiększyły się prawie trzykrotnie. W odnoszących sukcesy państwach uprzemysłowionych dyskutuje się o otyłości, a nie o niedożywieniu, o zalewie informacji, a nie ich braku, o starzeniu się ludności, a nie o śmiertelności dzieci. Umiejętności i osiągnięcia nowoczesnego, mobilnego społeczeństwa uprzemysłowionego, uzyskane dzięki badaniom, rozwojowi i innowacjom, obejmują wszystkie dziedziny działalności człowieka i jakości jego życia.

3.4

Wykorzystanie energii. Jednym z decydujących czynników postępu był rozwój i intensywne stosowanie energochłonnych technologii przemysłowych, maszyn i środków transportu — energia zdjęła z ludzi brzemię najcięższej pracy fizycznej, zwielokrotniła ich wydajność, zapewniła ciepło i światło oraz umożliwiła komunikowanie się, rozwój kulturalny i mobilność o niewyobrażalnym wcześniej zakresie. Energia stała się „pokarmem” i siłą napędową nowoczesnych gospodarek narodowych.

3.5

Problematyka klimatu i zaopatrzenie w energię. Tak znaczny rozwój prowadzi jednak także do pojawienia się nowych problemów i wyzwań. Globalne ocieplenie, jego możliwe konsekwencje oraz strategie jego hamowania stanowią przedmiot daleko idących politycznych decyzji (7) oraz licznych badań (8), które prowadzą niekiedy do kontrowersyjnych wniosków. W opublikowanym pod koniec października 2006 roku raporcie Nicholasa Sterna (9) The Economics of Climate Change („Ekonomia zmian klimatu”) stwierdzono, że samo zahamowanie globalnego ocieplenia spowodowanego przez gazy cieplarniane wymaga wydatków rzędu ok. 1 % PKB, obejmujących w szczególności także dalsze niezbędne działania w zakresie badań i rozwoju. Jednak nawet jeśli pominąć kwestie klimatu, to i tak jednym z najistotniejszych wyzwań politycznych pozostaje kwestia bezpiecznego i trwałego zaopatrzenia Europy (i świata!) w energię, a w jej rozwiązaniu zasadniczą rolę odgrywają zdecydowanie intensywniejsze działania badawczo-rozwojowe (10).

3.6

Dalsze problemy i wyzwania  (11). Kwestie zmian klimatu i zaopatrzenia w energię to nie jedyne problemy. Również walka z chorobami fizycznymi i psychicznymi, poprawa jakości życia osób niepełnosprawnych lub z innych powodów znajdujących się w gorszym położeniu w celu zwiększenia ich udziału w rozwoju zawodowym i społeczeństwie wiedzy, wpływ zmian demograficznych, łącznie z badaniami nad starzeniem się, lepsze zrozumienie skomplikowanych gospodarczych, społecznych i kulturowych powiązań i mechanizmów, ochrona środowiska, jak również ogólnie zabezpieczanie i rozbudowa podstaw naszego życia, naszego europejskiego systemu wartości i modelu społecznego są przykładami ważnych obszarów badań, które były przedmiotem szczegółowych zaleceń Komitetu przedstawionych we wcześniejszych opiniach, np. w opinii w sprawie siódmego programu ramowego badań i rozwoju (12) oraz związanych z nim programów szczegółowych (13).

3.7

Konkurowanie na skalę globalną. Dodatkowo Wspólnota Europejska stoi przed bardzo poważnym wyzwaniem w postaci zaostrzającej się globalnej konkurencji, gdzie chodzi zwłaszcza o utrzymanie europejskich miejsc pracy, poziomu dochodów oraz standardów socjalnych i ekologicznych. Wynika to nie tylko z silnej pozycji gospodarczej Stanów Zjednoczonych czy Japonii, ale w szczególności ze znacznego i coraz silniejszego potencjału przemysłowego i naukowego takich państw jak Chiny (do 2050 r. Chiny chcą przejąć utrzymywaną obecnie przez Stany Zjednoczone pozycję najbardziej zaawansowanego technologicznie narodu świata! (14)), Indie i Brazylia, jak również ze znacznie niższego poziomu wynagrodzeń oraz standardów socjalnych i ekologicznych w tych krajach. Właśnie na tle globalnej konkurencji, jak i powiązanego z nią światowego wyścigu rosnących inwestycji w badania i rozwój, łącznie z konkurowaniem w skali światowej o najlepszych naukowców i inżynierów, Wspólnota Europejska musi zoptymalizować swą politykę w tej dziedzinie. Chodzi zatem w pierwszym rzędzie o konkurencję globalną, a nie wewnątrzeuropejską!

3.8

W czołówce pod względem badań, rozwoju i innowacji. Konkurencyjną pozycję Europy można zatem utrzymać tylko dzięki utrzymaniu także w przyszłości przewagi w badaniach, rozwoju technologicznym i nieustannej innowacyjności, zakorzenionej w społecznym i kulturalnym otoczeniu demokracji, praworządności, stabilności politycznej, zaufania do świata polityki, swobody przedsiębiorczości, pewności planowania, woli uzyskiwania najlepszych wyników i uznania dla takich osiągnięć. Europejska Przestrzeń Badawcza musi być wzmacniania i rozbudowywana. Wprawdzie cel ten stał się już nieodłącznym elementem deklaracji politycznych, niestety wciąż dotkliwie brakuje konkretnych działań oraz przełożenia na rzeczywiste priorytety (np. budżet na badania) oraz na odpowiednie uregulowania (np. struktury układów zbiorowych (15), prawa podatkowego (16)), i to zarówno na szczeblu Wspólnoty, jak i w większości państw członkowskich. Nie należy lekceważyć dramatyzmu tego stanu rzeczy, nawet jeśli szczęśliwie w niektórych państwach członkowskich można obserwować pewien pozytywny trend (17).

3.9

Największe osiągnięcia naukowe i techniczne. Największe osiągnięcia naukowe i techniczne oraz sposób, w jaki przedsiębiorstwa przekładają je na innowacje i konkurencyjny potencjał gospodarki, są więc czynnikami mającymi decydujący wpływ na zabezpieczenie naszej przyszłości, choćby w odniesieniu do kwestii energii i klimatu, na utrzymanie i poprawę naszej obecnej pozycji w świecie oraz na możliwość rozwijania — a nie ograniczania — europejskiego modelu socjalnego. Badania i rozwój służą bowiem w końcu także podstawowemu celowi zdobywania nowej i szerszej wiedzy. Większy zasób wiedzy nie tylko pomaga rozwiązywać problemy, ale także poszerza nasz obraz świata, obiektywizuje sytuacje konfliktowe i wzbogaca naszą kulturę.

3.10

Powrót do tradycji. Z tego względu Europa powinna obecnie uświadomić sobie swą tradycję wiodącego niegdyś obszaru w dziedzinie badań i innowacji oraz ponownie ją ożywić. Siła Europy tkwi w możliwościach jej obywateli. Dlatego też konieczne jest, by jeszcze silniej niż dotychczas wspierać ten potencjał. W tym celu niezbędne jest także dokonywanie zdecydowanie większych inwestycji w badania i rozwój, podnoszenie ich efektywności, promowanie gotowości i zdolności do wprowadzania innowacji w przemyśle, handlu i administracji, wspieranie i docenianie osiągnięć, jak również eliminowanie barier powstrzymujących te procesy.

3.11

Zwiększenie inwestycji. Dla Wspólnoty i państw członkowskich oznacza to w szczególności konieczność znacznie większego inwestowania w badania i rozwój, w odpowiednią edukację obywateli oraz w kształcenie naukowców poszukiwanych specjalizacji i inżynierów (obu płci!). Jednak przede wszystkim wymaga to zachęcania przemysłu, w szczególności małych i średnich przedsiębiorstw, do inwestowania w badania i rozwój oraz, poprzez odpowiednie ramy prawne, administracyjne, podatkowe (18) i finansowe, zwiększenia atrakcyjności i opłacalności tych inwestycji.

3.12

Sprzyjający postępowi klimat społeczny. Kluczowym warunkiem dla osiągnięcia tego celu jest klimat społeczny nastawiony na postęp, innowacje i przedsiębiorczość oraz umożliwiający pełną realizację tej wizji, aby na wszystkich szczeblach polityki tworzono niezbędne ramy i podejmowano decyzje strategiczne pozwalające na tworzenie miejsc pracy oraz zapewniające poziom zaufania i optymizmu ze strony przemysłu wystarczający dla podjęcia koniecznych inwestycji. Z tym wiąże się również większa niż dotąd potrzeba zaznajamiania obywateli ze zdobyczami i znaczeniem nauki i techniki oraz pionierskimi osiągnięciami przedsiębiorstw. Obejmuje to także dostrzeżenie faktu, że zwłaszcza badania podstawowe (19) stanowią konieczną pożywkę dla przyszłej wiedzy i przyszłych innowacji.

3.13

Uznanie dla wyjątkowych osiągnięć. Społeczeństwo powinno wiedzieć o decydującej roli tych zdobyczy dla naszego obecnego sposobu życia, o warunkach ich powstania i związanych z nimi dokonaniami w nauce, technice, przedsiębiorczości i kulturze, powinno uczyć się o nich w szkole i umieć docenić ich zasadnicze znaczenie.

3.14

Inne warunki. Postęp i nieustanny proces innowacji nie opierają się jednak wyłącznie na nauce i technice, lecz również na motywacji, zdolnościach i gotowości do działania wszystkich podmiotów, na nowoczesnych modelach działalności gospodarczej, właściwych metodach zarządzania oraz na korzystnych uwarunkowaniach prawnych.

3.15

Akceptacja ryzyka. By sprzyjać nowym metodom badawczym, innowacyjnym technologiom, procesom produkcyjnym i modelom działalności gospodarczej, konieczne jest zaakceptowanie pewnego poziomu ryzyka dotyczącego wyników i strat. Zwykle przecież korzyści i wartość nowej metody, ale także jej negatywne strony, ryzyko czy skutki uboczne, można ocenić dopiero po wypróbowaniu jej w praktyce i w konkurencji z innymi technologiami. Zresztą niepowodzenie także poszerza zakres naszej wiedzy. Szanse i ryzyko to dwie strony tego samego medalu. Zasadniczo oczekiwane korzyści innowacji powinny przeważać nad ewentualnie powiązanym z nią ryzykiem. Szczególnej oceny wymagają ewentualne zagrożenia dla społeczeństwa. Można by przy tym zastanowić się, czy nie należałoby utworzyć, np. przy EBI, funduszu ryzyka — przynajmniej dla małych i średnich przedsiębiorstw — który ułatwiałby przedsiębiorstwom pokrycie szkód czy strat.

4.1

Wiedza podstawowa. Wiedza opiera się na dwóch równoważnych filarach — na kształceniu i na badaniach. Nową wiedzę można zdobyć jedynie poprzez badania i rozwój. Do tego konieczna jest podstawa w postaci posiadanej już wiedzy, którą należy przekazywać i utrwalać poprzez kształcenie ogólne i zawodowe, szkolenia i doskonalenie zawodowe. Dąży się przy tym do następujących celów:

4.1.1

Wiedza elementarna. Z jednej strony w kanonie edukacji wszystkich Europejczyków należy zawrzeć solidną elementarną znajomość zagadnień z zakresu nauki, techniki i ekonomii, ich funkcjonowania oraz podstawowych zasad. Tylko dzięki temu będą oni potrafili na przykład ocenić dość złożone często zależności, których znajomość jest niezbędnym elementem właściwego politycznego kształtowania opinii publicznej. W związku z tym trzeba odpowiednio dostosować programy nauczania i plany zajęć na wszystkich etapach nauczania, aby za pomocą obrazowych przykładów i zajmujących objaśnień i materiałów dydaktycznych stopniowo wprowadzać dzieci i młodzież w sposób rozumowania nauki, techniki i gospodarki oraz w dostępny zasób wiedzy (20), a także uświadamiać im decydujące znaczenie pracy naukowej, rozwoju technicznego, nowatorskich gospodarczych i społecznych metod działania oraz ogólnie społeczeństwa wiedzy dla ich przyszłości i szans życiowych. Należy zatem przypisywać tej części planów nauczania wyraźnie większe znaczenie. Komitet przyjmuje z zadowoleniem i popiera zalecenia zawarte w dotyczącym tych kwestii raporcie Rocarda (21).

4.1.2

Zachęty przy wyborze zawodu. Z drugiej strony należy zachęcać osoby utalentowane w tym kierunku do wyboru odpowiedniego zawodu i podejmowania studiów uznawanych za trudne, a także zapewnić im w tym celu solidną wiedzę podstawową. Również pod tym kątem trzeba opracowywać programy nauczania szkół, zwłaszcza liceów, tak by ich oferta nauczania była poszerzona i wartościowa.

4.1.3

Nadrabianie zaległości pod względem zakresu i specjalizacji. Bezsprzeczna jest potrzeba nadrobienia zaległości w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych i technicznych, choć nie zmienia to faktu, że należy oczywiście na szeroką skalę wspierać wszystkie talenty, także w dziedzinach społecznych i ekonomicznych oraz humanistycznych. Solidna edukacja szerokich warstw społecznych — do czego niezbędna jest także wola działania i dyscyplina ze strony uczniów — jest równie ważna jak kształcenie elit naukowych. Instytucje edukacyjne na wysokim poziomie, od szkół podstawowych po uniwersytety, są podstawowym warunkiem powstania społeczeństwa zainteresowanego edukacją i nauką.

4.1.4

Europejska przestrzeń wiedzy. Komitet ponawia ponadto swe zalecenie, by poprzez intensywniejszą współpracę ponadnarodową w dziedzinie nauczania, innowacji i badań wypracować wspólną europejską przestrzeń wiedzy, która uzupełnia Europejską Przestrzeń Badawczą. Dlatego należy najszybciej jak to możliwe zlikwidować przeszkody na rynku wewnętrznym, które utrudniają przejście do europejskiego społeczeństwa wiedzy. Komitet zwraca tu także uwagę na swą opinię w sprawie: „W kierunku europejskiego społeczeństwa opartego na wiedzy — udział zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w realizacji strategii lizbońskiej” (22).

4.1.5

Uczenie się przez całe życie i mobilność. Ważną rolę odgrywają tu zachęty i działania na rzecz uczenia się przez całe życie: uczenie się przez całe życie jest kluczem do społeczeństwa wiedzy. Wiąże się z tym także jeszcze intensywniejsze wspieranie przez państwa członkowskie mobilności osób, jak również wzmocnienie odpowiednich skutecznych programów wspólnotowych (Erasmus, Marie Curie). Mobilność sprawia, że Europa pokrywa się siecią powiązań, oraz służy zdobywaniu i przekazywaniu kompetencji. Należy zapewnić swobodę przemieszczania się pracowników, badaczy i studentów, której towarzyszą akceptowalne dochody i warunki pracy oraz wsparcie dla rodzin. W tym celu należy także poprawić dostęp do informacji za pośrednictwem organów publicznych we wszystkich państwach członkowskich UE.

4.2

Poziom kształcenia specjalistycznego. Należy również dołożyć wszelkich starań, aby poziom wykształcenia naukowo-technicznego oferowany na uniwersytetach i politechnikach przynajmniej odpowiadał najwyższym standardom międzynarodowym. Jeśli chodzi o badania i innowacje, to najważniejszym kapitałem są najlepiej wykwalifikowani i zmotywowani naukowcy i inżynierowie obu płci, utrwalający i poszerzający swoją wiedzę specjalistyczną dzięki ciągłemu uczeniu się w trakcie całej swojej kariery zawodowej, wśród których wystarczająca liczba osób zdolna jest do przejmowania roli liderów oraz dokonywania pionierskich osiągnięć w tych najtrudniejszych dziedzinach.

4.3

Szanse dla wszystkich. Postęp i sukces będą w przyszłości bardziej niż kiedykolwiek efektem zorganizowanej pracy zespołowej, gdzie poprzez podział pracy każdej jednostce należy zapewnić najlepsze możliwości rozwoju i podejmowania inicjatywy, odpowiadające jej uzdolnieniom, osiągnięciom i kreatywności. Wymaga to także odpowiedniej otwartości systemów szkolnictwa, by mogły one oferować optymalne kształcenie dla uczniów o wszelakich zdolnościach, na przykład także tych, u których objawiają się one później niż u innych. Nieodzowne jest poza tym istnienie odpowiednio wysokiej klasy instytucji kształcących szerokie spektrum specjalistów i wykwalifikowanej kadry, na które jest obecnie i będzie w przyszłości zapotrzebowanie w licznych dziedzinach techniki, nauki oraz gospodarki.

4.4

Sieci. Szczególnie ze względu na szkolenie i doskonalenie zawodowe konieczne jest jeszcze ściślejsze powiązanie edukacji, badań i zastosowania przemysłowego, przy czym pojawia się tu oczywiste nawiązanie do kwestii uczenia się przez całe życie i mobilności (patrz pkt 4.1.5). Konieczne jest także silniejsze połączenie uniwersytetów i politechnik czy szkół wyższych w ponadnarodowe sieci. W tym kontekście Komitet z zadowoleniem przyjmuje projekt utworzenia Europejskiego Instytutu Technologii (23), który ma się przyczynić do dalszego rozwoju potencjału innowacyjnego Wspólnoty i państw członkowskich poprzez łączenie prowadzonych na najwyższym poziomie działań w zakresie edukacji, badań i innowacji. Dotyczy to jednak także — poza kształceniem ogólnym i zawodowym — wspólnych „przedkonkurencyjnych” działań badawczo-rozwojowych (24) przedsiębiorstw przemysłowych, takich jak np. wspólne opracowywanie lepszych technologii napędu w przemyśle samochodowym.

5.1

Inwestowanie zadaniem wszystkich podmiotów. Wspólnota, państwa członkowskie oraz sektor prywatny muszą ze wszystkich sił, to znaczy znacznie więcej niż dotąd, inwestować w edukację, badania i rozwój.

5.2

Cel z Barcelony. Aby w globalnym wyścigu inwestycji w badania i rozwój nie pozostać w tyle, wszystkie właściwe podmioty muszą bardzo poważnie potraktować docelowy poziom inwestycji określony w Barcelonie z myślą o realizacji strategii lizbońskiej i z pełnym zapałem dążyć do jego realizacji. Należy mianowicie zwiększać całkowite nakłady na badania i rozwój w UE, tak aby do 2010 r. osiągnęły one docelowy poziom niemal 3 % PKB. Przy czym dwie trzecie niezbędnych ku temu inwestycji ma pochodzić z sektora prywatnego.

5.3

Efekt stymulujący 7. PR. W grudniu 2006 r. Rada przyjęła 7. PR na lata 2007-2013 wyposażony w budżet o wysokości ok. 50 mld EUR, a zatem zdecydowanie wyższy niż budżety poprzednich programów. Tym samym polityka europejska odniosła kolejny duży sukces, cieszący się odpowiednim uznaniem Komitetu. Jednak przewidziany przez Wspólnotę budżet na ten cel, w wysokości 50 mld EUR, stanowi jedynie ok. 2 %, a zatem jedną pięćdziesiątą (!) określonej w Barcelonie całkowitej docelowej wielkości nakładów inwestycyjnych na badania i rozwój. Komitet wielokrotnie podkreślał, że to jednak zbyt mało, aby osiągnąć widoczny efekt stymulujący oraz w pełni wpłynąć — wykorzystując integrującą siłę wsparcia wspólnotowego — na politykę subwencyjną państw członkowskich, zachęcić przemysł do niezbędnych inwestycji i wywołać znaczący wzrost w tej dziedzinie, konieczny do osiągnięcia celu z Barcelony.

5.4

Jednoznaczne zalecenie. Dlatego Komitet — zwłaszcza z uwagi na Europejski Instytut Technologii, który ma zostać utworzony w przyszłości, jak również na konieczność pilnego wzmożenia prac badawczo-rozwojowych nad sposobami trwałego, pozbawionego wpływu na klimat zaopatrzenia w energię — ponawia swoje zalecenie (25), by po pierwsze zwiększyć udział wsparcia Wspólnoty w trakcie planowanego na rok 2008 przeglądu budżetu UE o połowę, tzn. do około 3 % ustalonej w Barcelonie docelowej wartości inwestycji. Ze strony Wspólnoty byłoby to szczególnie skuteczne działanie służące wyraźnie szybszej realizacji coraz bardziej istotnych celów z Lizbony i Barcelony, a także skuteczniejszemu i szybszemu rozwiązaniu opisanych wyżej problemów.

5.4.1

Współzawodnictwo z Chinami. Wysiłki badawcze w tej dziedzinie np. Chin gwałtownie rosną i Europa musi podjąć wszelkie starania, by nie przegrać w międzynarodowej rywalizacji o rynek niezbędnych technologii o światowym znaczeniu. Nie można jednak faktycznie w wiarygodny sposób stawiać politycznych żądań o konieczne w tym celu inwestycje sektora prywatnego, dopóki Wspólnota i państwa członkowskie nie wniosą swego udziału w finansowanie wytyczonego przez nie same celu z Barcelony.

5.4.2

Finansowanie podstawowe ze strony państw członkowskich. Państwa członkowskie powinny przynajmniej zadbać o wystarczające finansowanie podstawowe dla swoich uniwersytetów i jednostek badawczych, aby miały one możliwość skorzystania ze współfinansowania w ramach 7. PR w oczekiwanym zakresie.

5.5

Wspólnotowe zasady ramowe dotyczące pomocy państwa. Prawo wspólnotowe w zakresie pomocy państwa powinno być tak ukształtowane, by zachęcać państwa członkowskie i dawać im niezbędną swobodę do intensywniejszego, skuteczniejszego i mniej zbiurokratyzowanego wspierania projektów w dziedzinie badań i rozwoju realizowanych przez uniwersytety, organizacje badawcze i przemysł — osobno bądź w ramach niezbędnych sieci. Z tego względu należy dokładnie przeanalizować, czy „Wspólnotowe zasady ramowe dotyczące pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną” (26) faktycznie idą w parze z tymi celami.

5.6

Prawo budżetowe państw członkowskich. Jeśli chodzi o wspieranie działań w zakresie badań i rozwoju, prawo budżetowe poszczególnych państw członkowskich powinno umożliwiać bardziej elastyczny przepływ środków dostosowany do danego projektu, np. poprzez przenoszenie przyznanych środków na następny rok kalendarzowy lub budżetowy.

5.7

Rozbudowa infrastruktury badawczej. Ponadto Komitet wielokrotnie zalecał (27) wykorzystanie znacznie większej części wspólnotowych funduszy strukturalnych do rozbudowy infrastruktury naukowej. Duże korzyści może przynieść także zastosowanie środków Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

5.8

Potencjał MŚP. Ważne jest także dalsze wspieranie innowacyjnego potencjału MŚP, a zwłaszcza przedsiębiorstw rozpoczynających działalność (start-ups), jak również tworzenie ogólnie silniejszych zachęt, które przyniosą większe inwestycje ze strony przemysłu. Komitet odsyła ponadto do swoich zaleceń (28) odnoszących się do unijnego „Wieloletniego programu dla przedsiębiorstw i przedsiębiorczości, w szczególności dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP)” oraz do ważnego w tym kontekście wsparcia w zakresie gospodarki opartej na wiedzy. Skoro spośród wszystkich firm w UE 98 % stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa, to oczywiste jest, jakie znaczenie należy przypisywać zwiększaniu ich konkurencyjności. Dlatego też Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w 7. PR 1,3 mld EUR przeznaczono na badania i rozwój prowadzone przez MŚP i dla nich. Należy przeanalizować istniejące obecnie przepisy stwarzające trudności dla MŚP i na ile to możliwe zmniejszyć związaną z nimi biurokrację. Poza tym władze mogłyby za pośrednictwem „aniołów biznesu” ułatwiać dostęp do możliwości uzyskania wsparcia. Europa może także czerpać inspirację z polityki wsparcia realizowanej przez inne kraje.

6.1

Odesłanie do innych i wcześniejszych raportów. Przy tej okazji Komitet pragnie zwrócić uwagę na oba opublikowane niedawno komunikaty (29) Komisji poświęcone zagadnieniu innowacji oraz wyśmienite sprawozdanie niezależnej grupy ekspertów pod przewodnictwem Esko Aho (30). Jednocześnie odsyła on także do swej własnej opinii „Uwolnić i wzmocnić potencjał Europy w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji” (31), która wprawdzie w wielu punktach pokrywa się z zawartymi tutaj stwierdzeniami, ale i liczne poruszone tu zagadnienia traktuje bardziej szczegółowo.

6.2

Innowacje to coś więcej. Komitet potwierdza i uzupełnia to, o czym mówią wspomniane wyżej raporty: postęp i innowacje nie opierają się wyłącznie na nauce i technice, lecz także na wdrażaniu nowej wiedzy w nowe lepsze procesy i produkty, na nowatorskich modelach działalności gospodarczej i na właściwych metodach zarządzania. Chodzi więc także o innowacyjną przedsiębiorczość i inicjatywy biznesowe. Postęp i innowacja opierają się także na nowatorskich usługach, na rozwoju służby zdrowia i ogólnie na lepszym rozwiązywaniu kwestii społecznych — jako przykład niech posłuży omawiana przez Komitet koncepcja modelu elastyczności i pewności zatrudnienia (flexicurity) (32).

6.3

Innowacja — krok w nieznane. Innowacyjność oznacza również opracowanie i realizowanie nowych technik, procesów, modeli organizacyjnych, biznesowych i szkoleniowych itd., które wcześniej nie były brane pod uwagę. Dlatego też ich wartość można zazwyczaj ocenić dopiero później po wypróbowaniu ich w warunkach rzeczywistej konkurencji.

6.4

Elastyczne uregulowania prawne. Przepisy tworzy się natomiast na podstawie obecnego stanu wiedzy. Dlatego tak ważne jest, aby regulacje prawne również w przypadku nowych, niewchodzących wcześniej w rachubę pomysłów pozostawiały swobodę i wystarczające pole manewru, a tym samym dopuszczały wystarczającą różnorodność i zmienność, by umożliwić ich realizację i nie zdusić ich już w zarodku ani nie skazać na powolną porażkę, jako że nie pasują one do schematów istniejących uregulowań. Przyjmując wszelkie regulacje, trzeba więc pamiętać o tym, by zawierały i porządkowały zasadnicze kwestie, aczkolwiek należy unikać jakichkolwiek zbyt szczegółowych przepisów. Każde przeregulowanie czy nadmierne ograniczenie, nawet jeśli zostało przyjęte w dobrej intencji, hamuje i utrudnia innowacje. Komitet popiera zatem wszelkie wysiłki na rzecz uproszczenia regulacji prawnych i ich przeanalizowania pod kątem istnienia przepisów zbędnych lub niepotrzebnie ograniczających. Służy to także odciążeniu ekspertów od niekoniecznej biurokracji (patrz niżej). Poza tym błędy jednostek nie mogą prowadzić do nadmiernej regulacji działań wszystkich podmiotów.

6.5

Wolność badań. Powtórzmy: innowacje wymagają wystarczającej przestrzeni swobody dla przedsiębiorczości. Swoboda prowadzenia badań, w tym i wolność od niezwiązanych z danym obszarem, restrykcyjnych (33) czy wręcz ideologicznych nakazów, jest nieodzownym warunkiem twórczej nauki oraz nowych odkryć i wynalazków, niezależnie od granic wytyczonych przez prawo w zakresie kwestii etycznych i niezależnie od właściwego wykorzystania przyznanego wsparcia.

6.6

Przypomnienie opinii CESE 1566/2006. Komitet odsyła do swej wymienionej w punkcie 5.1 opinii (34), gdzie przeanalizowano inne istotne aspekty i zdecydowanie podkreśla zawarte w niej stwierdzenia. W punktach od 4.7 do 4.11 przedstawiono tam zalecenia dotyczące następujących istotnych tu zagadnień: „od odkrycia zagadki natury do innowacyjnego produktu, innowacyjnego procesu i innowacyjnych usług; wymiana pomiędzy środowiskiem akademickim a przemysłem; powszechnie dostępne systemy informacyjne; »klastry«; przedsiębiorstwa rozpoczynające działalność (start-ups); badania podstawowe; innowacyjny produkt; zamówienia publiczne; własność intelektualna i patent wspólnotowy; okres, w którym publikacja nie narusza statusu nowości; problemy językowe; szczególna sytuacja nowych państw członkowskich”.

6.6.1

Ochrona własności intelektualnej. Jednocześnie ponownie podkreśla się potrzebę wystarczającej ochrony własności intelektualnej (35) — inwestycje przedsiębiorstw w badania, rozwój i innowacje muszą być opłacalne i zarówno nakłady finansowe, jak i administracyjno-prawne — w porównaniu z globalnymi konkurentami — potrzebne do zdobycia i otrzymania praw ochronnych nie mogą obciążać potencjału gospodarczego Europy. To świadczy również o pilnej konieczności wprowadzenia patentu wspólnotowego.

7.1

Najcenniejsze zasoby. W pierwszej kolejności Komitet odsyła do swojej opinii poświęconej konkretnie tej dziedzinie (36), ponownie potwierdzając i akcentując zawarte w niej stwierdzenia. Podobnie jak wcześniej, także tam Komitet wskazał na to, że kapitał ludzki jest najwrażliwszym i najbardziej wartościowym zasobem dla wiedzy i innowacji. Najważniejszym zadaniem jest zatem zachęcanie utalentowanych młodych ludzi do zdobywania naukowego lub technicznego wykształcenia i oferowanie im go w możliwie najlepszy sposób.

7.2

Jakość instytucji kształcących (patrz pkt 4). Potrzebne ku temu instytucje kształcące — w odpowiedniej liczbie, o odpowiednim wyposażeniu i poziomie nauczania — mają decydujące znaczenie dla zaspokojenia zapotrzebowania na dobrych naukowców, inżynierów i przedsiębiorców. Należy zatem tworzyć i utrzymywać — we współpracy z jednostkami badawczymi i naukowymi (37) — wystarczającą liczbę odpowiednio wyposażonych, atrakcyjnych szkół wyższych, przede wszystkim o profilu technicznym, ze świetną kadrą dydaktyczną. Muszą one być zdolne do konkurowania z najlepszymi uniwersytetami w USA czy z uczelniami w innych krajach pozaeuropejskich, a także wystarczająco atrakcyjne, by przyciągać najlepszych studentów spoza Europy.

7.3

Odpowiedzialność społeczeństwa. Z uwagi na inwestycje poczynione przez społeczeństwo i jednocześnie przez poszczególnych badaczy na rzecz zdobycia rozległej i skomplikowanej wiedzy podstawowej i wiedzy specjalistycznej, społeczeństwo — reprezentowane przez polityków — przejmuje odpowiedzialność za najlepsze możliwe wykorzystanie tych inwestycji. Odpowiedzialność taka musi przejawiać się w trosce o zapewnienie wykształconym naukowcom odpowiednich szans zawodowych i sposobności do rozwoju oraz adekwatnej ścieżki kariery, z atrakcyjnymi możliwościami zdobywania różnorodnego doświadczenia i bez pułapek zawodowych czy ślepych uliczek. Bezrobocie wśród naukowców i inżynierów o wysokich kwalifikacjach, zbyt niskie wynagrodzenia czy praca nieodpowiadająca ich kwalifikacjom to marnowanie inwestycji gospodarczych i odstraszanie kolejnych pokoleń elity naukowej, skutkujące wybieraniem zawodów niezwiązanych z nauką czy techniką lub wręcz emigracją z Europy! Także nadmierne obciążenie biurokracją (patrz pkt 7.7) oznacza wykonywanie prac nieodpowiadających kwalifikacjom.

7.4

Rozwijanie talentów. Celem jest zaoferowanie każdemu — a więc także wszystkim pracownikom przedsiębiorstw, uniwersytetów i instytutów badawczych — możliwie najlepszych szans rozwoju ich talentów i własnej inicjatywy, zgodnie z ich zdolnościami, osiągnięciami i kreatywnością, jak również stworzenie otoczenia społecznego umożliwiającego założenie rodziny oraz sprzyjającego potencjałowi twórczemu. Oznacza to jednak także, że młodzi ludzi korzystający z tego kształcenia i wsparcia ze swojej strony czynią wszelkie starania, by możliwie najlepiej, w poczuciu obowiązku i z zaangażowaniem, wykorzystywać zdobyte umiejętności talenty. Są to niezwykle ważne zagadnienia z zakresu polityki społecznej, polityki rodzinnej, ekonomiki przedsiębiorstw i ogólnie kultury zarządzania. Uznano już także znaczenie rozsądnej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym dla kreatywności i produktywności (38).

7.5

Identyfikacja i ocena osób o wybitnych wynikach  (39). Praktycznie niemożliwe jest ujęcie nieprzeciętnych uzdolnień i osiągnięć w formalne schematy oceny, przy których mogą poza tym pojawić się nadużycia. Problematyczne jest na przykład postępowanie tych autorów prac naukowych, którzy w publikacjach przede wszystkim cytują się wzajemnie, tworząc w ten sposób „kartele cytatowe” i zapewniając sobie korzyści przy schematycznej ocenie. Ani liczba publikacji, ani liczba cytatów czy patentów czy inne podobne wskaźniki nie stanowią same w sobie wystarczającego czy solidnego kryterium oceny; ważniejsza jest jakość, nowatorstwo i doniosłość. Ponadto czasem to właśnie szczególnie przełomowe odkrycia czy wynalazki były początkowo dostrzegane, uznawane, wykorzystywane i cytowane z pewną zwłoką. Dlatego też do oceny osobowości i osiągnięć, ze wszystkimi ich przejawami i obliczami, potrzebne jest bogactwo doświadczeń i osobista zdolność oceny (choć i wtedy nie można całkowicie uniknąć błędów) wiodących przedstawicieli poszczególnych dziedzin, w których dokonano osiągnięć lub w których się ich oczekuje.

7.6

Udział w procesach decyzyjnych. Ponadto konieczne jest, by w większym stopniu niż dotychczas zasadniczo włączać doświadczonych ekspertów i wybitnych przedstawicieli nauki i techniki w procesy decyzyjne i sprawy administracyjne w zakresie polityki dotyczącej badań, przedsiębiorczości i innowacji. Pierwszym bardzo zachęcającym krokiem w tym kierunku jest utworzenie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN), które cieszy się zdecydowanym poparciem Komitetu (40). Jednak wystarczająca wiedza specjalistyczna potrzebna jest także przy administrowaniu wsparciem dla badań i innowacji ze strony Wspólnoty (tzn. zwłaszcza Komisji!) i państw członkowskich. Należy w to włączyć zwłaszcza także odnoszących sukcesy młodych inżynierów i badaczy. Wspieranie badań i innowacji musi wykraczać poza sprawy czysto administracyjne.

7.7

Odciążenie od nadmiaru zadań niezwiązanych z właściwą dziedziną pracy. Prowadzenie badań, rozwijanie nowych idei i wynalazków, ale także opracowywanie i przekazywanie wiedzy to czasochłonna praca umysłowa i laboratoryjna, która wymaga także okresów niezakłóconej koncentracji i namysłu. Od 2000 r. Komitet wielokrotnie zwracał uwagę (41) na to, że stale rosnące nadmierne obciążenie pracą w różnego rodzaju gremiach, pracą związaną ze składaniem wniosków i wydawaniem ekspertyz, pisaniem raportów, innymi słowy obciążenie biurokracją itp. pochłania już wielu ekspertom większą część ich czasu pracy, odciąga ich od ich właściwych zadań i tym samym szkodzi innowacyjności i wydajności pracy właśnie tych wybitnych jednostek. To negatywne zjawisko jest w coraz większym stopniu piętnowane także w mediach (42). Komitet z zadowoleniem przyjmuje zadeklarowany zamiar Komisji, by zająć się tym tematem i wspólnie z państwami członkowskimi poszukać możliwości zredukowania tego obciążenia. Przy tym żądanie włączenia ekspertów w procesy decyzyjne dotyczące polityki badań nie pozostaje bynajmniej w sprzeczności z koniecznym zmniejszeniem obciążeń administracyjnych; może nawet przyczynić się do osiągnięcia tego zamierzenia. Konkretnym celem powinno być ujednolicenie i połączenie licznych procedur składania wniosków, sprawozdawczości i monitorowania dla różnorodnych podmiotów udzielających wsparcia, instytucji partnerskich, sieci oraz gremiów nadzorujących i oceniających. Przyniosłoby to także znacznie większą przejrzystość.

7.8

„Drenaż mózgów” a mobilność. Zawód inżyniera czy naukowca wymaga, co uzasadnione (patrz także pkt 4.1.5) mobilności i elastyczności. Nie może to jednak odbywać się kosztem życia osobistego i rodzinnego czy zabezpieczenia socjalnego (43). Nie może to także prowadzić w ostatecznym rozrachunku do wywędrowywania najlepszych poza Europę. Warunki pracy zawodowej w Europie muszą zatem być wystarczająco atrakcyjne, by temu zapobiec lub przynajmniej prowadzić do ogólnego wyrównania się bilansu globalnej mobilności osób o wysokich kwalifikacjach. Jednak także niektóre państwa członkowskie są zaniepokojone, że wewnątrz UE może dojść do jednokierunkowego drenażu mózgów. Komitet wielokrotnie zalecał (patrz także pkt 5.7) w związku z tym wykorzystanie znacznie większej części wspólnotowych funduszy strukturalnych do rozbudowy infrastruktury naukowej, aby we wszystkich państwach utworzyć atrakcyjne instytuty badawcze, które mogłyby przyciągać chętnych do powrotu i jednocześnie być partnerami w sieciach.

7.9

Wizerunek przedsiębiorcy. Szczególne zagadnienie stanowi przekuwanie wyników badań i rozwoju na innowacyjne produkty i procesy. Nie bez powodu cele wytyczone w Lizbonie mówią, by 2/3 środków finansowych przeznaczanych na badania pochodziło od przemysłu. Dlatego też w szczególnym stopniu chodzi tu o podniesienie prestiżu przedsiębiorców poprzez wyraźniejsze podkreślenie w społeczeństwie ich decydującej roli dla innowacji, postępu gospodarczego i ogólnego dobrobytu. Z tego powodu Komitet — jako pośrednik w kontaktach ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim — umieścił zagadnienie „przedsiębiorczości o ludzkim obliczu” na centralnym miejscu w swym przyszłym programie prac. Tylko dzięki świadomym swej odpowiedzialności i aktywnym przedsiębiorcom, posiadającym jak najlepsze warunki do rozwoju, uda się ostatecznie osiągnąć cele z Lizbony.

Na przykład:

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/27

1.1

Komitet odnotowuje powstanie zielonej księgi, ma jednak wątpliwości, czy zaproponowane w niej podejście może prowadzić do wysokiego i jednolitego poziomu ochrony konsumenta w całej UE. Kwestia zapewnienia takiej ochrony za pośrednictwem uproszczonego, spójnego i wzmocnionego dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta była wielokrotnie podejmowana w opiniach Komitetu dotyczących ochrony konsumenta, ale w obecnym przeglądzie pojawiają się wskazówki, że może to być trudne do osiągnięcia. Przegląd tego dorobku prawnego jest więc równoznaczny z realizacją inicjatywy „Lepsze stanowienie prawa”. Podstawy i cele takiego przeglądu powinny być jasne i uprzednio uzgodnione z zainteresowanymi stronami.

1.2

Potrzebna jest prawdziwa legitymacja demokratyczna zrewidowanego dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta, a także jasna podstawa prawna i pojęciowa.

1.3

Komitet ze szczególnym zadowoleniem przyjąłby zastosowanie zasad dorobku do szybko rosnącego i słabo uregulowanego środowiska informatycznego.

1.4

Komitet postrzega politykę konsumencką nie tylko jako integralną część strategii rynku wewnętrznego UE, ale także jako ważny element potwierdzający obywatelstwo. Komitet popiera wdrażanie zasad lepszego stanowienia prawa w prawodawstwie dotyczącym praw konsumenta. Wszelkie propozycje ujednoliconych przepisów w tej dziedzinie powinny być poparte odpowiednią analizą oddziaływania oraz dążyć do uproszczenia i wyjaśnienia istniejących uregulowań.

1.5

Należy podkreślić, że priorytetem jest poprawa środków egzekwowania i wzmocnienie lub wprowadzenie przejrzystych i prostych procesów uzyskiwania odszkodowania.

1.6

Komitet zachęca Komisję, by wzięła pod uwagę jego opinię z kwietnia 2006 r. w sprawie ram prawnych polityki konsumenckiej (1), w której zaproponowano umożliwienie przyjmowania środków polityki konsumenckiej oddzielnie, a nie tylko jako produktu ubocznego ustanowienia rynku wewnętrznego.

1.7

Harmonizacja prawodawstwa dotyczącego praw konsumenta w całej UE musi za zasadę przewodnią mieć przyjęcie najlepszego i najwyższego poziomu ochrony konsumenta, jaki istnieje w państwach członkowskich. Wszelki „instrument horyzontalny” powinien opierać się na najwyższych standardach, a konieczna „pionowa integracja” powinna skupiać się na wyjaśnieniu kwestii technicznych. Instrument horyzontalny mógłby jednak obejmować w pełni zharmonizowane zasady w określonych dziedzinach, takich jak prawo do wycofania się czy definicja konsumenta oraz niedozwolone klauzule umowne, dostawa czy prawo konsumenta do dochodzenia odszkodowania, natomiast minimalna harmonizacja mogłaby obowiązywać poza tymi dziedzinami. Należy mieć nadzieję, że będzie to podejście preferowane zarówno przez Komisję, jak i przez wszystkie państwa członkowskie.

2.1

Komisja przyjęła długo oczekiwaną zieloną księgę w sprawie przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta (prawodawstwa dotyczącego praw konsumenta) na początku lutego 2007 r. Było to zwieńczenie diagnostycznego etapu przeglądu, jak nazywa go Komisja. Komisja pragnie zebrać poglądy dotyczące możliwości uproszczenia, unowocześnienia i ujednolicenia istniejącego prawodawstwa Wspólnoty w dziedzinie ochrony praw konsumenta. Sugeruje się, że poprzez analizę mocnych i słabych stron istniejącego prawodawstwa i dokonanie odpowiednich zmian można osiągnąć korzyści zarówno dla konsumentów, jak i dla przedsiębiorstw. Komisja uważa także, że przegląd stanowi okazję do uzyskania spójności pomiędzy państwami członkowskimi oraz ogólnie do poprawy prawodawstwa UE w dziedzinie ochrony praw konsumenta, którego część liczy sobie już 20 lat, zwłaszcza poprzez ustalenie, gdzie istnieją różnice w prawie i czy powodują powstanie na rynku wewnętrznym przeszkód dla konsumentów i przedsiębiorstw — a wszystko to z poszanowaniem zasady pomocniczości. Niniejsza opinia koncentruje się zatem na tym, jak postrzegane i przedstawiane są podstawowe zagadnienia dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta. Jak dotąd przedstawiono jedynie możliwości zmian.

2.2

Wydatki na konsumpcję odpowiadają 58 % PKB UE, są jednak nadal w dużej mierze rozdzielone pomiędzy 27 rynków krajowych. Rynek wewnętrzny mógłby być największym rynkiem świata i Komisja opisała swoją strategię jako rozbudzenie „śpiącego olbrzyma — detalicznej części jednolitego rynku” (2). Komisja określa obecnie swoją politykę konsumencką jako „zapewnienie wszystkim konsumentom UE, bez względu na to, gdzie mieszkają, podróżują lub dokonują zakupów w UE, wspólnego wysokiego poziomu ochrony przed ryzykiem i zagrożeniami dla ich bezpieczeństwa i interesów ekonomicznych oraz zwiększenie zdolności konsumentów w celu promowania ich własnych interesów” (3).

2.3

Cel zapewnienia spójnego stosowania wspólnych ram dla praw konsumenta w UE cieszy się szerokim poparciem. Takie ramy przyniosłyby jasne i sprawiedliwe prawa oraz ochronę wszystkim konsumentom, a jednocześnie stworzyłyby równe warunki konkurencji dla dostawców towarów i usług. Zielona księga dotycząca praw konsumenta otwarcie uznaje, że postępy w realizacji tego celu czynione są powoli i niekonsekwentnie, a na przeszkodzie stoją im także liczne, różnorodne krajowe priorytety i wyjątki. Oczekiwane włączenie nowych państw członkowskich sprawiło, że jednolite rozumienie ochrony konsumenta stało się jeszcze bardziej skomplikowane. Omawiany przegląd dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta prezentuje pogląd Komisji na proces, który mógłby doprowadzić do większej jasności, spójności i lepszego stosowania istniejących dyrektyw. Jednak wiele organizacji konsumenckich utrzymuje, że stawia on także pytania o kierunek polityki konsumenckiej jako całości.

2.4

Dyrektywy uwzględnione w tym przeglądzie obejmują szeroki zakres zagadnień prawa umów konsumenckich, łącznie ze sprzedażą obnośną, korzystaniem z nieruchomości w systemie podziału czasu, zorganizowanymi podróżami, sprzedażą na odległość, sprzedażą towarów oraz nieuczciwymi warunkami w umowach. Jednakże nie wszystkie dyrektywy dotyczące ochrony konsumenta zostały wzięte pod uwagę w przeglądzie, ponieważ uznano, iż niektóre z nich są zbyt nowe lub wchodzą w zakres dziedzin rozważanych przez Komisję w innym miejscu. Dyrektywa w sprawie korzystania z nieruchomości w systemie podziału czasu została uznana w zielonej księdze za wymagającą pilnej rewizji, oczekuje się wydania wkrótce zmienionej dyrektywy. Ważną nową dziedziną wytypowaną do uwzględnienia w zasadach dorobku wspólnotowego jest „środowisko” informatyczne, z którym wiążą się światowe wyzwania w zakresie handlu elektronicznego.

2.5

Komisja dokonała przeglądu dyrektyw poprzez:

2.6

Ponieważ przyjęta terminologia wykorzystywana przez osoby zajmujące się zagadnieniami ochrony konsumenta może dezorientować, wyjaśniamy zawczasu niektóre kluczowe pojęcia. „Minimalna harmonizacja” ma miejsce wówczas, gdy dyrektywa nakłada zestaw minimalnych wymagań, które mają zostać wprowadzone w życie przez państwa członkowskie. Pozostawia to możliwość ustalenia przez państwo członkowskie wymagań ostrzejszych niż określone w dyrektywie. „Maksymalna (lub pełna) harmonizacja” oznacza, że państwa członkowskie muszą stosować zasady z dyrektywy i nie mogą poza nie wykraczać (ang. floor and ceiling harmonisation — harmonizacja poprzez ustalenie minimum i maksimum). W rezultacie wiele organizacji konsumenckich zaczęło postrzegać pełną harmonizację jako jednoznaczną, z minimalnym poziomem ochrony konsumenta, a minimalną harmonizację jako tę oferującą możliwość wprowadzenia o wiele wyższej ochrony.

2.7

Publikacja zielonej księgi zaznacza koniec prowadzonego przez Komisję diagnostycznego etapu przeglądu. Komisja poprosiła o przedstawienie poglądów co do zielonej księgi do 15 maja 2007 r. Przeprowadza obecnie analizę odpowiedzi zebranych podczas konsultacji, przedstawi streszczenie stanowisk i zadecyduje, czy zachodzi potrzeba przyjęcia aktu prawnego, choć potrwa to kilka miesięcy. Ewentualnemu projektowi aktu będzie towarzyszyła stosowna ocena wpływu. „W ostatecznym rozrachunku zmierza się do sytuacji, w której konsumentom europejskim będzie można powiedzieć: »gdziekolwiek jesteś i skądkolwiek kupujesz na terenie Unii — nie ma to znaczenia: Twoje podstawowe prawa są takie same«” (4).

3.1

Celem zielonej księgi jest zapewnienie kontekstu dla zebrania poglądów zainteresowanych stron w kwestii założeń politycznych dla dorobku w dziedzinie praw konsumenta oraz pewnych bardziej szczegółowych kwestii. Określa ona następujące główne zagadnienia:

3.2

Opierając się na wcześniejszych pracach, Komisja zarysowuje następnie dwie pozytywne strategie przeglądu dorobku prawnego w dziedzinie praw konsumenta.

3.3

Krótko wspomina się o trzeciej możliwości: strategii „zaniechania działań legislacyjnych”, choć wskazuje się na fakt, że nie rozwiązałaby ona istniejących problemów, a niespójności między państwami członkowskimi mogłyby się zwiększyć.

3.4

W zielonej księdze omówiony został następnie możliwy zakres obowiązywania instrumentu horyzontalnego. Sugeruje się trzy możliwości.

3.5

Kolejne zagadnienie poruszane w zielonej księdze — poziom harmonizacji — jest przez wielu postrzegane jako kluczowe w przeglądzie dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta. Obecnie państwa członkowskie mogą wprowadzać standardy ochrony praw konsumenta zaostrzone w stosunku do poziomu wytyczonego przez dyrektywy. Proces ten nosi miano „minimalnej harmonizacji”. Punkt ciężkości i priorytety ochrony praw konsumenta różnią się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich, co czasami dezorientuje konsumentów i odstrasza przedsiębiorstwa od sprzedaży za granicę. Do rozważenia przedstawia się dwa możliwe rozwiązania.

—

ogólne podejście prawodawcze,

—

zakres obowiązywania instrumentu horyzontalnego,

—

poziom harmonizacji.

4.1

Przez wiele lat w swoich pracach i opiniach EKES popierał podstawowy cel polityki ochrony konsumentów UE, jakim jest zapewnienie wszystkim wysokiego, jednolitego i spójnego poziomu ochrony. Komitet popiera także dodatkowy cel, jakim jest sprawienie, by konsumenci byli dobrze poinformowani i dokonywali świadomego wyboru na pozbawionym barier rynku. Struktura zielonej księgi czyni nieuniknionym wypłynięcie na światło dzienne napięć, jakie wiążą się z pełną realizacją obu tych celów.

4.2

Jest już jasne, że zachowania dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta w jego obecnej formie nie powinno się postrzegać jako rozwiązania długofalowego. Różnice w prawie pomiędzy państwami członkowskimi, niespójność definicji, znaczne rozbieżności w sposobie stosowania i egzekwowania istniejącego prawa w dziedzinie praw konsumenta oraz brak jasności w procedurach reklamacyjnych i odszkodowawczych — lub też wręcz brak tych procedur — przyczyniają się do tworzenia barier na jednolitym rynku.

4.3

Oczywiste jest także, że Komisja postrzega przegląd jako okazję do przyjrzenia się pewnym aspektom polityki ochrony konsumenta, które były dotychczas uznawane za fundamentalne, i do zbadania, czy pozostają one w zgodzie z tętniącym życiem jednolitym rynkiem, zwłaszcza takim, który jest konkurencyjny w zglobalizowanym świecie. Pod tym względem istnieją podobieństwa do innych przeglądów, do których przeprowadzenia pobudziła realizacja strategii lizbońskiej. Niektórzy postrzegają wysoki, jednolity poziom ochrony jako integralną część europejskiego modelu społecznego, a przeniesienie punktu ciężkości na „ponowne określenie polityki ochrony konsumenta UE tak, by jak najskuteczniej przyczyniała się ona do realizacji dwóch głównych celów UE — tworzenia wzrostu gospodarczego i miejsc pracy oraz przywrócenia więzi między Europą i jej obywatelami” można uznać za zakwestionowanie tej idei (6).

4.4

Choć zadanie to będzie trudne, EKES z zadowoleniem przyjmuje przegląd dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta i popiera cel, jaki stawia sobie Komisja, polegający na zmniejszeniu przeszkód na rynku wewnętrznym, z zachowaniem wysokiego poziomu ochrony konsumenta. Uważa jednak, że wysiłki te nie powinny ograniczać się do ośmiu rozpatrywanych obecnie dyrektyw, lecz powinny w przyszłości objąć co najmniej 22 dyrektywy figurujące w wykazie opracowanym przez Komisję w maju 2003 r.

4.5

EKES chciałby aktywnie uczestniczyć w tej debacie w celu wzmocnienia rynku wewnętrznego z korzyścią dla wszystkich zainteresowanych stron — konsumentów, profesjonalistów, przedsiębiorstw i obywateli.

5.1

W zielonej księdze poruszone zostały skomplikowane zagadnienia polityki, zasad i prawa. Same państwa członkowskie wypracowały zbiór aktów prawa ochrony konsumenta, które choć często wykazują się spójnością pomiędzy państwami pod względem ogólnych zasad, to różnią się w szczegółach i sposobie stosowania. Usystematyzowany i poszerzony proces konsultacji, któremu służy załącznik do zielonej księgi, stanowi odzwierciedlenie tej złożoności. Wykorzystując te szczegółowe ramy, zabiega się o odpowiedzi od wielu setek organizacji zainteresowanych podmiotów, które pragną przedstawić swoje opinie. W niniejszej opinii EKES zawarł swoje uwagi jedynie co do ważnych podstawowych zagadnień polityki, ponieważ uważa, iż należy wypowiedzieć się osobno na temat każdej podlegającej przeglądowi dyrektywy, tak jak to zrobił EKES w opinii dotyczącej dyrektywy w sprawie umów zawieranych na odległość (opinia INT/334 w sprawie komunikatu Komisji COM(2006) 514 wersja ostateczna, z 21.9.2006 r.).

5.2

Głównym priorytetem powinno być wypełnienie deficytów istniejących w obowiązujących dyrektywach i skoordynowanie ze sobą tych aktów.

5.3

Jest prawdopodobne, że „minimalna harmonizacja” połączona z pozytywnym podejściem państw członkowskich do konsekwentnego przyjmowania wyższych standardów ochrony konsumenta zapewni w przewidywalnej przyszłości bazę dla większej części dorobku wspólnotowego w dziedzinie ochrony konsumenta. Z wielu (różnych) przyczyn społecznych i gospodarczych państwa członkowskie będą chciały albo utrzymać poziom ochrony praw konsumenta, z którego już korzystają, albo w sposób wyważony, w tempie, jakie same sobie narzucą, dążyć do innego poziomu ochrony. Stanowisko takie szanuje zasadę pomocniczości i łatwiej je z nią pogodzić. Uwzględnia ono jednak także ocenę, że różne kategorie konsumentów w UE są obecnie w gorszej sytuacji, jeśli chodzi o poziom ochrony i możliwość dochodzenia odszkodowania, oraz że potrzebne są działania zarówno na szczeblu UE jak i na szczeblu państw członkowskich.

5.3.1

Nie oznacza to jednak, że w ocenie indywidualnych przypadków w ściśle określonych dziedzinach, w których nadrzędną sprawą jest realizacja rynku wewnętrznego, nie powinno się uwzględnić możliwości maksymalnej harmonizacji, o ile zagwarantowałoby to wyższy poziom ochrony konsumentów, ewentualnie nawet za pomocą rozporządzeń.

5.4

Podanego celu oddania steru konsumentom — pod względem znajomości praw konsumenta, możliwości podjęcia przez konsumentów działań przeciwko dostawcom i uzyskania zadośćuczynienia — nie należy postrzegać jako alternatywy dla jasnej i aktywnie wprowadzanej ochrony wynikającej z połączenia prawa unijnego i krajowego. Informacja jest czymś zasadniczo różnym od ochrony. Faktycznie w większości transakcji rynkowych to dostawca ma mocniejszą pozycję, a większa cześć prawa ochrony konsumenta służy zachowaniu praw nabywcy.

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/31

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/31

1.1

Energia stała się bardzo ważnym zagadnieniem politycznym, które silnie wiąże się ze strategią lizbońską na rzecz wzrostu i zatrudnienia.

1.2

Głównym elementem strategii lizbońskiej jest zwiększenie liczby miejsc pracy i poprawa ich jakości. Zmiana warunków rynkowych doprowadzi do utraty części miejsc pracy w sektorze energetycznym. Jednocześnie nowe rozwiązania w dziedzinie energetyki mogą być bodźcem do stworzenia miejsc pracy wysokiej jakości. Pomocne tu są przede wszystkim kształcenie i szkolenia.

1.2.1

Oprócz zatrudnienia w kontekście strategii lizbońskiej należy pamiętać również o innych aspektach wymiaru społecznego polityki energetycznej. Chodzi tu w szczególności o wysokiej jakości usługi użyteczności publicznej w rozsądnych cenach. W opracowywanie polityki energetycznej musi się aktywnie włączyć społeczeństwo obywatelskie, w tym partnerzy społeczni.

1.3

EKES, we współpracy z krajowymi radami społeczno-gospodarczymi, przedstawia następujące zalecenia dotyczące polityki energetycznej w ramach strategii lizbońskiej „Polityka energetyczna dla społeczeństwa opartego na wiedzy”:

1.4

W celu osiągnięcia pilnie potrzebnej transformacji sektora energii konieczne jest przyspieszenie tempa innowacji. Komitet wzywa do zwrócenia szczególnej uwagi na następujące zagadnienia:

2.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny we współpracy z krajowymi radami społeczno-gospodarczymi ma na początku 2008 r. wydać „sprawozdanie zbiorcze” na temat priorytetów strategii lizbońskiej na rzecz zatrudnienia i wzrostu gospodarczego. Opinia w sprawie polityki energetycznej stanowi część tego sprawozdania zbiorczego. Została sporządzona we współpracy z krajowymi radami społeczno-gospodarczymi, ze szczególnym aktywnym udziałem rady francuskiej, włoskiej i maltańskiej.

2.2

Opinia ta ma również związek z sekcją B — reformy mikroekonomiczne w celu zwiększenia europejskiego potencjału wzrostu w zintegrowanych wytycznych dla wzrostu i zatrudnienia na lata 2005-2008. W szczególności odnosi się to do 8. wytycznej w sprawie zwiększenia konkurencyjności, 12. w sprawie badań i rozwoju, 13. w sprawie innowacji i technologii ICT, i 14. w sprawie zrównoważonego wykorzystywania surowców (1).

2.3

W konkluzjach z posiedzenia w dniach 23-24 marca 2006 r. w Brukseli Rada Europejska z zadowoleniem przyjęła: inicjatywy podejmowane przez Parlament Europejski, Komitet Regionów oraz Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, by na szczeblu wspólnotowym zwiększyć odpowiedzialność za przebieg procesu wdrażania odnowionej strategii lizbońskiej na rzecz zatrudnienia i wzrostu gospodarczego. Zachęca Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów do kontynuowania ich działań oraz prosi o złożenie na początku roku 2008 sprawozdań zbiorczych przemawiających za kontynuowaniem partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia (12. punkt konkluzji prezydencji).

2.4

Rada Europejska zauważa, że „sytuację Europy charakteryzują: zwiększona konkurencja zagraniczna, starzenie się społeczeństwa, wzrost cen energii oraz konieczność zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego” (7. punkt konkluzji prezydencji). Dalej Rada „potwierdza aktualność zintegrowanych wytycznych na rzecz wzrostu i zatrudnienia na lata 2005-2008. W ramach tych ustaleń aprobuje konkretne dziedziny wymagające podjęcia działań priorytetowych: inwestycje w wiedzę i innowacje, potencjał do działalności gospodarczej — szczególnie potencjał małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz zatrudnienie grup priorytetowych; jak również zdefiniowanie europejskiej polityki energetycznej” (punkt 16).

2.5

Rada Europejska odnotowuje liczne stojące przed Europą wyzwania związane z sektorem energetycznym, a mianowicie: obecną trudną sytuację na rynkach ropy naftowej i gazu, rosnącą zależność od importu, ograniczone osiągnięcia w zakresie dywersyfikacji, wysokie i niestabilne ceny energii, wzrost ogólnoświatowego popytu na energię, zagrożone bezpieczeństwo krajów produkcji i tranzytu oraz tras transportu, rosnącą groźbę zmian klimatu, niskie tempo postępów w zakresie racjonalnego wykorzystania energii i wykorzystania jej odnawialnych źródeł, potrzebę większej przejrzystości rynków energii oraz dalszej integracji krajowych rynków energii i wzajemnych połączeń wobec zbliżającego się zakończenia procesu liberalizacji rynku energii (lipiec 2007 r.), niepełną koordynację między podmiotami działającymi w sektorze energetycznym przy jednoczesnej potrzebie znacznych inwestycji w infrastrukturę energetyczną (punkt 43).

2.6

W odpowiedzi na te wyzwania Rada Europejska — powołując się na zieloną księgę Komisji „Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii” — wzywa do sformułowania polityki energetycznej dla Europy, która w perspektywie zapewnić ma: skuteczną politykę wspólnotową, spójność pomiędzy państwami członkowskimi oraz zgodność działań podejmowanych w różnych dziedzinach polityki i która pozwoli osiągnąć w sposób zrównoważony trzy następujące cele: bezpieczeństwo dostaw, konkurencyjność i długoterminową równowagę ekologiczną (punkt 44).

2.7

Rada Europejska podkreśliła, że polityka energetyczna — jeśli ma umożliwić osiągnięcie takiej spójności zarówno w wewnętrznej, jak i w zewnętrznej polityce UE — musi być skuteczną odpowiedzią na potrzeby wielu dziedzin polityki. Jako element strategii wzrostu gospodarczego oraz dzięki otwartym i konkurencyjnym rynkom, stymuluje ona inwestycje, rozwój technologiczny oraz handel krajowy i zagraniczny. Silnie łączy się z polityką ochrony środowiska oraz ma bliski związek z polityką zatrudnienia i polityką regionalną, a w szczególności z polityką transportową. Ponadto elementy polityki zagranicznej i polityki rozwoju mają coraz większe znaczenie w promowaniu celów polityki energetycznej wraz z innymi państwami (punkt 45).

2.8

Polityka energetyczna dla Europy powinna zatem opierać się na wspólnych długoterminowych perspektywach podaży i popytu oraz na obiektywnej i przejrzystej ocenie zalet i wad wszystkich źródeł energii, a także przyczyniać się do osiągnięcia w sposób zrównoważony trzech głównych celów (punkty 46 i 47):

2.9

Realizując wspomniane główne cele, polityka energetyczna dla Europy powinna:

2.10

Komisja ma systematycznie — począwszy od roku 2007 — przedstawiać strategiczny przegląd w dziedzinie energetyki. 10 stycznia 2007 r. Komisja opublikowała swój pierwszy przegląd i komunikat do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego „Europejska polityka energetyczna” — „pakiet energetyczny”.

2.11

Punktem wyjścia dla Komisji przy opracowywaniu europejskiej polityki energetycznej są trzy problemy: walka ze zmianami klimatycznymi, promowanie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz zmniejszenie zewnętrznego uzależnienia Unii Europejskiej od importu gazu i ropy.

2.12

Komisja uważa, że podstawowym celem energetycznym w Europie powinno być ograniczenie przez Unię Europejską do roku 2020 o 20 % emisji gazów cieplarnianych. Cel ten wpisuje się w potrzebę międzynarodowych działań krajów uprzemysłowionych na rzecz walki ze zmianami klimatycznymi. Gdy będzie istniało takie zobowiązanie, Unia Europejska będzie musiała zwiększyć swoje wysiłki. Celem powinno być więc zmniejszenie emisji o 30 % do roku 2020 i o 60-80 % do roku 2050.

2.13

Problemem są nie tylko zmiany klimatyczne, ale również bezpieczeństwo dostaw energii w Europie, europejska gospodarka i dobrobyt obywateli. Komisja uważa, że osiągnięcie tego celu ograniczy również coraz większe narażenie Unii Europejskiej na niestabilność i wzrost cen ropy i gazu, sprawi, że rynek energii w UE będzie bardziej konkurencyjny oraz doprowadzi do rozwinięcia technologii i zwiększenia zatrudnienia.

2.14

W kontekście energetycznym osiągnięcie całościowego celu dotyczącego gazów cieplarnianych będzie wymagało od UE ograniczenia ilości emisji CO2 ze zużycia energii o co najmniej 20 %, a prawdopodobnie o więcej, w ciągu najbliższych 13 lat. Będzie to oznaczało, że Unia Europejska stanie na czele nowej, światowej rewolucji przemysłowej.

2.15

Aby osiągnąć ten cel, Komisja proponuje również skoncentrowanie się na kilku strategiach związanych z energią: zwiększenie wydajności energetycznej, zwiększenie energii ze źródeł odnawialnych w kombinacji źródeł energii i nowe strategie mające na celu zapewnienie, że wszyscy będą mogli czerpać korzyści z wewnętrznego rynku energii, wzmacnianie solidarności wśród państw członkowskich i bardziej długoterminowa wizja rozwoju technologii energetycznych, ponowne skupienie się na bezpieczeństwie technologii jądrowych i zaopatrzeniu w energię jądrową oraz zwiększone wysiłki na rzecz tego, aby Unia Europejska „przemawiała jednym głosem” w kontaktach z partnerami międzynarodowymi, w tym z producentami i importerami energii i krajami rozwijającymi się.

2.16

Przegląd zawiera dziesięciopunktowy plan działań w sprawie energii wraz z harmonogramem. Pierwszy pakiet konkretnych środków przedstawiony został razem z planem działań i obejmuje:

2.17

Plan działania na temat racjonalnego wykorzystania energii, przyjęty przez Komisję 19 października 2006 r., stanowi część tego planu działań. Komunikat Komisji „Ograniczyć zmiany klimatyczne do 2 — opcje strategiczne dla UE i świata na rok 2020 o dalsze lata” i przegląd strategiczny wzajemnie się uzupełniają i wzmacniają.

2.18

Rada Europejska przyjęła w pełni wnioski Komisji na wiosennym szczycie w dniach 8-9 marca 2007 r. Komisja przystąpi wówczas do sporządzenia szczegółowych wniosków legislacyjnych i innego rodzaju wniosków związanych z tym zagadnieniem, zgodnie z konkluzjami ze szczytu. Drugi przegląd strategiczny w sprawie energii, który odbędzie się za dwa lata, przyniesie raport w sprawie postępów, gdyż głowy państw i szefowie rządów zobowiązali się do regularnego omawiania tej problematyki.

2.19

W trakcie kadencji 2002-2006 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny sporządził szereg opinii dotyczących polityki energetycznej, a w szczególności cech i roli różnych źródeł energii i różnych technologii. Na sesji plenarnej we wrześniu 2006 r. Komitet przyjął wreszcie opinię rozpoznawczą, opartą w dużej mierze na wcześniejszych opiniach, w sprawie: „Zaopatrzenie UE w energię — strategia optymalizacji”  (2). Opinia ta dotyczyła wielu zagadnień poruszonych przez Radę Europejską w marcu 2006 r. Główne wnioski tej opinii były następujące:

2.20

Komitet uważał, że Europa potrzebuje zdywersyfikowanej kombinacji źródeł energii, w optymalny sposób uwzględniającej cele w zakresie gospodarki, bezpieczeństwa dostaw i polityki dotyczącej klimatu. Wszystkie źródła energii i technologie mają ze względu na te cele swoje wady i zalety, które należy wziąć pod uwagę w sposób otwarty i wyważony.

2.21

W zwiększonym wykorzystaniu źródeł odnawialnych do produkcji energii elektrycznej drzemie potencjał, który należy wykorzystać. Ale nawet jeśli uda się osiągnąć cel 20-procentowego udziału energii ze źródeł odnawialnych w 2020 r., to w przewidywalnej przyszłości jest uznano za raczej mało prawdopodobne, by odnawialne źródła energii mogły zastąpić w pełni źródła tradycyjne.

2.22

Należy brać pod uwagę wszystkie możliwości. Scenariusze rozwoju wydarzeń dla UE 25 przedstawione w opinii wyraźnie prowadzą do takiego wniosku. Nawet w scenariuszu zakładającym maksymalny wzrost wydajności energetycznej oraz większe wykorzystanie źródeł odnawialnych nie sposób było uznać danej technologii produkcji energii za przestarzałą, nie wywierając jednocześnie negatywnego wpływu na środowisko czy gospodarkę.

2.23

Obecna kombinacja źródeł energii powinna ewoluować poprzez strategie polityczne w kierunku mniejszego uzależnienia od dostaw zewnętrznych oraz większego wykorzystania źródeł dostępnych w Europie i niepowodujących emisji, z zastrzeżeniem, że podmioty działające na rynku decydują się na inwestycje w różne technologie.

2.24

Komitet zalecił opracowanie strategii na rzecz optymalnej kombinacji źródeł energii. W tym kontekście istotne jest wyjaśnienie roli odgrywanej przez UE, państwa członkowskie, niezależne instancje i podmioty rynkowe.

Strategia na rzecz optymalnej kombinacji źródeł energii powinna składać się z następujących elementów:

3.1

W nowoczesnym społeczeństwie energia jest niezbędna. Aby zaspokoić nasze potrzeby w zakresie jedzenia, ogrzewania w chłodnym klimacie, oświetlenia, transportu, wszelkich udogodnień i dóbr konsumpcyjnych, jak również — w coraz większym stopniu — w zakresie telekomunikacji i przetwarzania informacji, musimy mieć bezpieczne źródło dostaw energii. Jednak sposób, w jaki te potrzeby zaspokajamy, może i musi się zmienić. W obliczu obecnych wyzwań, szczególnie zmian klimatycznych, musimy pilnie zmienić dotychczasowy model na korzyść wysoce skutecznej i niskowęglowej gospodarki.

3.2

Energia ściśle wiąże się ze strategią lizbońską na rzecz wzrostu i zatrudnienia: aby osiągnąć cele z Lizbony, potrzebujemy wystarczającej ilości energii po przystępnych i konkurencyjnych cenach. Jednocześnie nowe rozwiązania w dziedzinie energetyki, szczególnie jeśli odniosą sukces na rynkach światowych, mogą silnie stymulować konkurencyjność w Europie i mieć wpływ na tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy.

3.3

Ogólne cele polityki energetycznej: konkurencyjność, bezpieczeństwo dostaw i gospodarka zrównoważona są nadal istotne. Poważne wyzwanie, jakim są zmiany klimatu, wymaga zahamowania wzrostu popytu na energię poprzez zwiększenie wydajności energetycznej oraz znacznie większe wykorzystanie odnawialnych i niskowęglowych technologii energetycznych, takich jak potencjalnie przechwytywanie i magazynowanie węgla w przyszłości. Bezpieczeństwu dostaw służy lepsza wydajność energetyczna, jak również dywersyfikacja źródeł oraz zgodna postawa UE w stosunkach zewnętrznych. Należy wzmocnić konkurencyjność za pomocą otwartego rynku, na którym panuje uczciwa konkurencja, włączając w to dostęp do sieci i przy zagwarantowaniu wysokiej jakości usług publicznych.

3.4

Najważniejszym elementem strategii lizbońskiej jest stworzenie większej liczby miejsc pracy lepszej jakości. Ponieważ konkurencja na rynkach wymaga w zasadzie lepszej wydajności, przedsiębiorstwa działające na rynku energetycznym muszą być bardziej wydajne. W wypadku utraty miejsc pracy w sektorze energetycznym należy udzielić odpowiedniego wsparcia pracownikom, którzy na tym ucierpieli. Jednocześnie można utrzymać i zwiększyć liczbę miejsc pracy w sektorach zużywających energię. W szczególności dążenie do zwiększania wydajności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii oraz innych nowych technologii doprowadzi do powstania licznych miejsc pracy, przeważnie wysokiej jakości.

3.4.1

Społeczny wymiar polityki energetycznej wymaga specjalnej uwagi w kontekście strategii lizbońskiej. Obejmuje on zarówno zagadnienia zatrudnienia, jak i kwestię dostępności energii dla każdego po umiarkowanych cenach, tj. wysokiej jakości usługę użyteczności publicznej. Społeczeństwo obywatelskie, w tym partnerzy społeczni, musi się aktywnie włączyć w kształtowanie polityki energetycznej.

3.5

W swoich ostatnich opiniach EKES przedstawił bliżej poglądy na temat wspomnianych wyżej kluczowych zagadnień związanych z polityką energetyczną; we właściwym czasie opracuje opinię, w której zajmie się propozycjami legislacyjnymi oraz innymi szczegółowymi propozycjami, które mają zostać przedstawione przez Komisję w oparciu o konkluzje Rady Europejskiej dotyczące pakietu energetycznego.

3.6

Aby uniknąć powtarzania tej samej pracy oraz wnieść optymalną wartość dodaną do debaty w sprawie energii, Komitet koncentruje się w niniejszej opinii na związkach między polityką energetyczną a leżącą u podstaw strategii lizbońskiej wizją Europy jako społeczeństwa opartego na wiedzy. W opinii tej zajmujemy się zagadnieniami zawartymi w pakiecie energetycznym w odniesieniu do innowacji.

3.7

Cele i środki uzgadniane politycznie wyznaczają ramy działania, lecz nowości technologiczne i innego rodzaju innowacje, w tym zmiany zachowań, są kluczem do rzeczywistego postępu. Odnosi się to także do zwiększania wydajności energetycznej zarówno w jej przetwarzaniu, jak i wykorzystaniu. Innowacje mogą odgrywać istotną rolę przy zmniejszaniu zależności od zewnętrznych źródeł energii, umożliwiając zróżnicowanie kombinacji źródeł energii. Innowacje są zdecydowanie niezbędne do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych poprzez tworzenie i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, czystego węgla, jak i innych paliw kopalnych oraz bezpieczniejszą energię jądrową.

3.8

Innowacja oznacza szeroko pojętą odnowę. Polega na rozwijaniu nowych koncepcji, popularyzowaniu ich i nadawaniu im wartości ekonomicznej. Obejmuje ona innowacje technologiczne, jak również nowe rozwiązania w dziedzinie zarządzania i organizacji. Ma miejsce w przemyśle, lecz również w usługach i w sektorze publicznym. Często źródłem innowacji są badania, ale na pewno nie dzieje się tak zawsze. W tym kontekście Komitet pragnie nawiązać również do swojej opinii w sprawie: „Zapotrzebowanie na badania na rzecz bezpiecznych i zrównoważonych dostaw energii” (INT/146) (3).

3.8.1

W centrum zainteresowania znajdują się technologie energetyczne, takie jak wydajniejsza technologia spalania, wiatraki, kolektory słoneczne czy — w przyszłości — ogniwa paliwowe, technologia wodorowa i synteza termojądrowa. Równie ważne są technologie towarzyszące, takie jak opracowywanie nowych materiałów i meteorologia, poprzez lepsze prognozy umożliwiająca skuteczną optymalizację.

3.8.2

Jeśli chodzi o wydajniejsze korzystanie z energii, liczba dostępnych możliwości jest niemal nieograniczona: lepsza izolacja, bardziej energooszczędne sprzęty domowe, lżejsze materiały, skuteczniejsze planowanie produktów i procesów w przemyśle, wydajniejsze maszyny. Tu istotna jest rola przemysłów energochłonnych — jeśli one nie zapewnią popytu poprzez inwestycje i swoje doświadczenie, innowacje w wielu obszarach technologii energetycznych dla przemysłu w Unii Europejskiej nie będą się rozwijać.

3.8.3

Technologie informacyjne i komunikacyjne stanowią znaczący potencjał. Przy wytwarzaniu, przetwarzaniu i dystrybucji energii technologie ICT, tak jak każdym innym procesie, mogą zapewnić wyższą efektywność i wydajność. To samo dotyczy bezpieczeństwa wszelkich operacji, w tym w szczególności sieci przesyłowych. Technologie ICT pomagają użytkownikom i odbiorcom energii w odpowiednim kierowaniu ich zużyciem energii. Przykładem działania, które przyniosłoby wiele korzyści, byłoby zmniejszenie szczytowego obciążenia sieci poprzez umożliwienie użytkownikom natychmiastowego reagowania na sygnały cenowe. W szerszym ujęciu wykorzystanie technologii ICT może zastąpić potrzeby transportowe, np. poprzez telepracę i telekonferencje.

3.8.4

Potrzebujemy również nowych metod — innowacji — w obsłudze systemów związanych z energią i zarządzaniu nimi. Celem jest tutaj zapewnienie wysokiej jakości usług po rozsądnych cenach. Przykładem jest zarządzanie bezpieczną obsługą systemów produkcji, przesyłu i konserwacji oraz działania na rynku (wymiana), działania w warunkach szczytowego zapotrzebowania i wykorzystanie światła dziennego. Nie można wreszcie zapomnieć o tym, że skuteczna logistyka może przyczynić się do zmniejszenia zapotrzebowania na energię i rozsądniejszego gospodarowania paliwem.

3.8.5

Potrzebne są także zmiany zachowania. Konsument jest tu najważniejszym elementem — każdy z nas jest w stanie rozumniej wykorzystywać energię i wymaga to nowych pomysłów i większej wiedzy. Stoi więc przed nami zadanie podniesienia świadomości i odpowiedniego informowania konsumentów, aby mogli dokonywać trafnych wyborów. Planowanie regionalne i urbanistyka, jak również rozwiązania architektoniczne oraz wymogi budowlane mogą w istotny sposób pomóc obywatelom w podejmowaniu tych decyzji; w tym celu należy wspierać oficjalne kampanie informacyjne na rzecz wydajności zużycia energii oraz oszczędności energii.

3.9

Zachodzi potrzeba znalezienia całkowicie nowych rozwiązań istniejących problemów, a zmiany muszą nastąpić jak najszybciej. Radykalne zmiany nie zachodzą od razu, dlatego też ważne jest natychmiastowe rozpoczęcie rozdzielania zasobów. W międzyczasie należy na dużą skalę wykorzystać istniejące sprawdzone technologie.

3.10

Aby innowacje i inwestycje podążały w kierunku gwarantującym wydajność, należy poddawać ocenie jakościowej wydajność technologii początkowych. Istotną ilustracją jest tu cena uniknięcia wyprodukowania 1 tony CO2 w przypadku różnych technologii — na przykład wiatraki są znacznie bardziej kosztowne od izolacji domów.

3.11

Tworzenie i przyjmowanie innowacji wymaga spełnienia pewnych warunków oraz konkretnych środków politycznych zarówno na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym, jak i wspólnotowym. Ponieważ ambicją Unii Europejskiej jest wiodąca pozycja pod względem energooszczędności i technologii niskowęglowych, szczególnie ważna jest ocena polityki energetycznej i innych istotnych warunków ramowych z tego właśnie punktu widzenia.

3.12

Podstawowym warunkiem powodzenia innowacji jest wykwalifikowana i zmotywowana siła robocza, za którą stoi wysokiej jakości system kształcenia. Opracowywanie nowych technologii wymaga wystarczającego poziomu badań i rozwoju, jak również obarczonego ryzykiem finansowania początkowych etapów rozwoju MŚP. Zdrowa i otwarta konkurencja zmusza przedsiębiorstwa do innowacji. Konieczny jest dostęp do rynku, również w skali ogólnoświatowej. W wypadku sieci energii odnawialnych kwestia dostępu może okazać się kluczowa dla powodzenia innowacji. Ramy regulacyjne muszą być opracowane w taki sposób, aby promowały innowacje, na przykład poprzez konkretne bodźce dla stosujących je przedsiębiorstw (np. ETS nie nagradza przedsiębiorstw, które wcześniej podjęły kroki na rzecz ograniczenia emisji). Nadmierna regulacja dławi innowacje.

3.12.1

Aby nowe technologie mogły wejść do użytku, konieczne są inwestycje. Firmy muszą przynosić zyski, aby mogły inwestować. Tak jest również w wypadku inwestycji w wyższą wydajność energetyczną, nawet jeśli okres amortyzacji inwestycji może się okazać krótki. Dziedzina energetyki w ostatnich latach przynosiła wysokie zyski, lecz w dalszym ciągu poziom inwestycji jest niski. Wiemy, że planowanie, wymagania dotyczące autoryzacji i pozwolenia spowalniają, a czasem nawet uniemożliwiają inwestycje. Aby ryzyko dla inwestora było niższe, ramy regulacyjne muszą być stałe i przewidywalne. Inwestycje w infrastrukturę energetyczną często mają długi okres zwrotu, więc wskazane byłyby jakieś porozumienia długoterminowe.

3.12.2

Aby przedsiębiorstwo mogło inwestować w nowe technologie, musi być w stanie czerpać zyski z inwestycji z wystarczająco dużych rynków. W większości wypadków rynki krajowe nie są wystarczające i w coraz większym stopniu warunkiem koniecznym inwestycji jest dostęp do rynków światowych. Równie istotny jest popyt światowy i warunki uczciwej konkurencji. Jednostronne rozwiązania Unii Europejskiej nie stworzą popytu w innych miejscach, chociaż z czasem może się on pojawić. Na przykład cena emisji dwutlenku węgla może być istotnym bodźcem, lecz musiałby on występować na całym świecie.

3.12.3

Należy rozwijać i umacniać silną pozycję UE na rynkach światowych w dziedzinie technologii energooszczędnych i energii odnawialnych. Ambitne cele stawiane sobie przez UE w dziedzinie walki ze zmianami klimatu i energooszczędności oraz odnawialnych źródeł energii mogą przyczynić się do realizacji tego zamierzenia. Nie działa to jednak automatycznie. Należy ostrożnie ustalać cele i terminy ich realizacji, tak aby było to realnie możliwe, w przeciwnym wypadku poniesione zostaną jedynie dodatkowe koszty, a być może znikną miejsca pracy. Na przykład, żeby wywiązać się z zakładanego terminu działań, odpowiednie technologie muszą być na końcowym etapie opracowywania. Należy również uwzględniać cykle inwestycyjne w różnych sektorach.

3.12.4

Wydaje się, że UE kładzie nacisk na ingerencje na rynku w celu zwiększenia innowacyjności, lecz ta strategia może okazać się niedostateczna. Stany Zjednoczone i niektóre inne kraje polegają raczej na publicznym finansowaniu badań i rozwoju. Europa musi zwiększyć zarówno publiczne, jak i prywatne finansowanie działań w dziedzinie B i R związanych z energetyką. Należy rozwijać współpracę technologiczną z innymi dużymi podmiotami i monitorować systematycznie stosowane przez nich strategie i środki. Potrzebna jest również zwiększona współpraca między państwami członkowskimi, a wysiłki na szczeblach krajowym i unijnym muszą być lepiej koordynowane, bez eliminowania konkurencji. Należy wspierać ściślejszą współpracę między badaniami publicznymi a przedsiębiorstwami, zarówno na etapie planowania, jak i realizacji, tak aby wysiłki w dziedzinie badań prowadziły do innowacji. Istotną rolę do odegrania mógłby tu mieć proponowany Europejski Instytut Technologii.

3.13

W celu aktywnego wspierania innowacji konieczna jest zazwyczaj kombinacja instrumentów. Aby różne etapy rozwoju i różne sytuacje rynkowe okazały się skuteczne, niezbędne jest przedsięwzięcie rozmaitych środków. Jeśli chodzi o środki konieczne do przekształcenia innowacji w produkty odnoszące sukces na rynku, technologie można podzielić na przykład na trzy kategorie:

3.14

Na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i unijnym dostępny jest szeroki wybór środków oraz instrumentów. Należy z dużą starannością wybrać środki dla danego celu, by rezultaty okazały się opłacalne. Konieczne jest poddanie krytycznej ocenie tempa działań, aby uniknąć marnowania zasobów i niepożądanych skutków. Jak najszybciej powinny być wdrażane środki służące w jednoznaczny sposób celom pośrednim i bezpośrednim — środki, co do których nie ma żadnych wątpliwości. Z kolei należy najpierw uważnie zbadać środki bardziej skomplikowane, często nowe, takie jak sposób określenia ceny rynkowej na CO2. Dla uniknięcia komplikacji, niespodziewanych skutków ubocznych oraz niedostatecznych rozwiązań nie należy wybierać dla jednego celu wielu środków. Przy wyborze strategii ważne jest również uwzględnienie wydajnego funkcjonowania rynku wewnętrznego, co dotychczas nie zawsze miało miejsca.

3.14.1

Finansowanie B+R: Komitet pragnie tu nawiązać przede wszystkim do swojej opinii w sprawie: „Inwestycje w wiedzę i innowacje (strategia lizbońska)”, INT/325. Unia Europejska jako całość wyraźnie pozostaje w tyle za Stanami Zjednoczonymi i niektórymi innymi poważnymi konkurentami. W siódmym programie ramowym badań i rozwoju na energię przyznaje się ogółem około 4 miliardów euro w ciągu siedmiu lat (oprócz budowy ITER — międzynarodowego eksperymentalnego reaktora termojądrowego), podczas gdy ustawa energetyczna w USA na tę dziedzinę przeznacza 4,4 miliarda dolarów z budżetu federalnego tylko w roku 2007, a w latach późniejszych jeszcze większe kwoty. Oprócz zwiększania wydatków publicznych na B i R w dziedzinie energetyki, należy również wspierać finansowanie badań i rozwoju w dziedzinie energetyki ze środków prywatnych, sprzyjając zarazem współpracy między krajami UE.

3.14.2

Kształcenie i szkolenia: Oprócz podnoszenia jakości kształcenia i szkoleń w Europie należy sprawić, aby energetyka stała się atrakcyjną dziedziną pracy, która oferowałaby pozytywne perspektywy młodym ludziom. Ponieważ technologie zmieniają się coraz szybciej, konieczne jest uczenie się przez całe życie.

3.14.3

Świadomość społeczna: Zmiana zachowania każdego z nas w kierunku rozsądniejszego korzystania z energii jest zadaniem bardzo trudnym. Istotną rolę mają tutaj do odegrania szkoły i kampanie. Kształcenie przyszłych obywateli w tej dziedzinie mogłoby zacząć się od szkoły podstawowej, gdyż dzieci w tym wieku są bardzo wyczulone na przyszłość planety i chętne do działania. W warunkach biznesowych sprawdził się „audyt energetyczny”, oparty na dobrowolnych porozumieniach.

3.14.4

Mechanizmy cenowe, podatki: Odpowiednio pomyślane sygnały cenowe mogą również działać na korzyść innowacji, gdyż wpływają na decyzje konsumentów. Jako instrument ogólnego obniżania zużycia energii wyższe ceny nie są zbyt skuteczne — wiadomo powszechnie, że elastyczność cenowa energii jest niska.

3.14.5

Dotacje: Odpowiednio skonstruowane dotacje mogą skutecznie wpływać na podejmowane decyzje. W pierwszej części krzywej uczenia często potrzebne są subsydia pomagające zneutralizować ryzyko, które w przeciwnym wypadku byłoby zbyt wysokie. Aby uniknąć zniekształcania konkurencji, w ramach istniejących przepisów UE dotacje można stosować jedynie w celu zaradzenia niedoskonałościom rynku. Muszą być one ograniczone w czasie oraz stopniowo zmniejszane. Aby zwiększyć wydajność energetyczną, konieczne są odpowiednie bodźce pomagające przełamać barierę początkowego dodatkowego kosztu urządzeń energooszczędnych, które często cechują się krótkim okresem amortyzacji.

3.14.6

Cele i zobowiązania polityczne: Dają one sygnał o pożądanym kierunku zmian. Równie ważne dla decyzji inwestycyjnych są instrumenty polityczne stosowane z myślą o osiągnięciu celu. Przy ustalaniu celów należy pamiętać, że zwykle zyskom w jednej gałęzi gospodarki towarzyszą straty w innej, a nadmiernie ambitne założenia mogą przynieść więcej szkody niż pożytku. Obecnie obserwujemy tendencję do ustalania celów ogólnych i szczegółowych w tej samej dziedzinie, na przykład zmniejszenie emisji dwutlenku węgla i, służące realizacji tego zamierzenia, zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Może to doprowadzić do osiągnięcia gorszych wyników przy realizacji głównego założenia. Zarówno cele, jak i specjalnie dobrane instrumenty wymagają starannej analizy oddziaływania, tak jak w wypadku porozumień zawartych z przemysłem w Niemczech i Finlandii.

3.14.7

Handel prawami do emisji, zielone i białe certyfikaty: Są to skuteczne instrumenty, które, jeśli są opracowane prawidłowo, prowadzą do realizacji założonych celów. Trudno jednak z góry ocenić ich koszty, które mogą się bardzo różnić między sobą. Im większy rynek i im większa liczba podmiotów handlujących prawami do emisji lub certyfikatami, tym lepiej. Gdyby środki te miały mieć zastosowanie do przedsiębiorstw konkurujących ze sobą na rynku światowym, system sam musiałby być globalny, aby uniknąć zniekształcania konkurencji.

3.14.8

Uregulowania i wiążące normy: Rozsądnie zaprojektowane przepisy mogą stymulować innowacje. W szczególności regulacje mogą skutecznie dopomóc w pozbyciu się przestarzałych technologii. Mogą one także — poprzez wytyczenie ambitnych celów średnioterminowych w zakresie podnoszenia standardów wydajności — stymulować innowacje polegające na wprowadzeniu energooszczędności w produktach. Jednak zawsze należy liczyć się z ryzykiem zdławienia innowacji. W każdym razie należy upewnić się, że przepisy nie stworzą barier rynkowych.

3.14.9

Dobrowolne standardy, dobrowolne porozumienia, certyfikacja: Są to instrumenty polityki sprzyjające innowacjom. Może nie zawsze doprowadzą one do realizacji dokładnych celów, lecz zachęcają do odważnych kroków naprzód w innowacjach i praktycznie nie są obciążone żadnymi negatywnymi skutkami ubocznymi.

3.14.10

Zamówienia publiczne: Zamówienia publiczne mogą odgrywać istotną rolę w zwiększaniu innowacyjności w sektorze energetycznym. Należy rozwijać i rozpowszechniać odpowiednie metody. Zwykle zamówienia bardziej przyjazne dla środowiska wymagają analizy cyklu życia, a w tej dziedzinie i w wypadku innych nowych metod władze często potrzebują dalszego szkolenia. Przepisy UE w zakresie zamówień publicznych, zgodnie z którymi należy postępować, pozwalają na zmiany w kierunku większej przyjazności dla środowiska, wprowadzają bowiem wymóg stosowania najnowszych rozwiązań.

3.14.11

W celu osiągnięcia pilnie potrzebnej transformacji sektora energii konieczne jest przyspieszenie tempa innowacji. Komitet wzywa do zwrócenia szczególnej uwagi na następujące zagadnienia:

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/39

—

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie interoperacyjności wspólnotowego systemu kolei (wersja skodyfikowana)

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 881/2004 ustanawiające Europejską Agencję Kolejową

—

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2004/49/WE w sprawie bezpieczeństwa kolei wspólnotowych

1.1

Wnioski dotyczące:

wydają się zgodne z zamiarem ułatwienia operatorom dostępu do europejskiego systemu kolei.

Wnioski te:

1.2

EKES popiera cel uproszczenia procedury oddawania do eksploatacji.

1.3

EKES uważa, że takie uproszczenie zwiększy zakres wykorzystania europejskiego systemu kolei, zmniejszy zapotrzebowanie na inne środki transportu i przyczyni się do poprawy stanu środowiska poprzez wykorzystanie źródeł energii zalecanych w planach energetycznych UE.

1.4

EKES zaleca, by proces dalszego stosowania europejskich norm interoperacyjności oraz podziału kontroli certyfikacji między organy krajowe i wspólnotowe nie stwarzał zagrożeń dla bezpieczeństwa.

1.5

EKES zaleca w szczególności, by z uwagą pokierować wprowadzanym przez nowy system podziałem kompetencji między poszczególne organy.

1.6

EKES uważa, że w wypadku wagonów towarowych i pasażerskich oddanych do eksploatacji po wejściu w życie obecnej dyrektywy wystarczające jest jedno zezwolenie na oddanie do eksploatacji, wydane przez jedno państwo członkowskie Wspólnoty. Nowe rozporządzenie dotyczące Europejskiej Agencji Kolejowej umożliwi operatorom kolejowym, organom zarządzającym infrastrukturą, posiadaczom wagonów, a przede wszystkim organom certyfikacji krajowej:

1.7

EKES przyjmuje do wiadomości, że ze względu na przyszłe działania Agencja stanie się organem kierującym tworzeniem europejskiego systemu kolei (składającego się z sieci dużych prędkości, korytarzy TEN, a w przyszłości — z całej pozostałej części sieci krajowych) poprzez koordynację i poszerzenie systemu ERTMS (europejskiego systemu zarządzania ruchem kolejowym), czemu towarzyszyć będzie opublikowanie systemu porównywania przepisów krajowych i wsparcie techniczne dla krajowych organów certyfikacji.

1.8

Stopniowe zwiększenie roli Europejskiej Agencji Kolejowej, jako organu kierującego i kontrolującego proces interoperacyjności kolejowej oraz zmian technologicznych, będzie się wiązać z równoczesną, częściową zmianą funkcji krajowych organów certyfikacji.

1.9

EKES zwraca się do Komisji o rozważenie stosowności wprowadzenia europejskiego rejestru problemów bezpieczeństwa w ruchu kolejowym, przyjętego wspólnie przez państwa członkowskie w celu stworzenia bazy wiedzy dotyczącej wspólnych parametrów.

1.10

Pożądanym efektem jest stworzenie europejskiego rynku taboru kolejowego, działań konserwacyjnych w odniesieniu do systemu i taboru kolejowego oraz zasobów ludzkich zajmujących się kierowaniem usługami transportowymi.

1.11

Dla europejskich producentów taboru kolejowego będzie to stanowić niepowtarzalną okazję, zwłaszcza jeśli decyzje techniczne dotyczące TSI umożliwią zachowanie odpowiedniej liczby producentów w celu zagwarantowania konkurencyjnego europejskiego rynku taboru kolejowego (i utrzymania taboru).

1.12

EKES zaleca, by w wypadku taboru kolejowego oddanego do eksploatacji przed wejściem w życie obecnej dyrektywy i pozbawionego deklaracji weryfikacji „WE” zastosowanie dyrektywy w sprawie bezpieczeństwa kolei nie było krzywdzące dla operatorów kolejowych z administracyjnego punktu widzenia.

1.13

EKES uważa, że należy zapewnić obecność krajowych organów certyfikacji w krajach należących do Europejskiego Systemu Statystycznego (ESS).

1.14

Należy zapewnić, że w analizie odstępstw od TSI przeanalizowany zostanie szczegółowo, z punktu widzenia równowagi ekonomicznej projektu, wpływ współfinansowania wspólnotowego na jego efektywność ekonomiczną.

1.15

EKES jest zdania, że analiza odstępstw nie może być sporządzona dla każdej TSI z osobna, lecz dla całego systemu TSI.

1.16

EKES uważa, że do potrzeb publikacji TSI przez Agencję należy zalecić obecny system językowy.

Uważa, że w wypadku wszystkich czynności konstrukcyjnych czy odnawiających należy zwracać się o ocenę i opinię do Agencji, nawet jeżeli nie są one finansowane przez Wspólnotę Europejską, w celu ukierunkowania zarówno działań krajowych, jak i wspólnotowych na europejski system bezpieczeństwa.

1.17

Zdaniem Komitetu wszystkim zainteresowanym podmiotom należy stworzyć możliwość zwrócenia się do Europejskiej Agencji Kolejowej o opinie, nawet jeżeli stoją one w sprzeczności z ocenami krajowych organów certyfikacji. Komitet uważa zwłaszcza, że konieczne jest zagwarantowanie dostępu wspólnotowym przedsiębiorstwom kolejowym i organizacjom skupiającym pracowników tego sektora.

2.1.1

Stopniowe tworzenie europejskiego obszaru kolejowego bez granic wymaga przepisów technicznych odnoszących się do aspektów związanych z bezpieczeństwem, zarządzaniem i procedurami dostępu do systemu.

2.1.2

Dyrektywa Rady nr 91/440/EWG z 29 lipca 1991 r. i nr 95/18/WE z 19 czerwca 1995 r. oraz dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/14/WE z 26 lutego 2001 r., dotyczące rozwoju kolei wspólnotowych, przewidują stopniowe otwarcie dostępu do infrastruktury wspólnotowej wszystkim przedsiębiorstwom kolejowym posiadającym licencję wydaną przez jedno z państw członkowskich i pragnącym świadczyć usługi transportu towarowego w nowych ramach odniesienia.

2.1.3

Równoczesne dążenie do celów bezpieczeństwa i interoperacyjności wymaga prac technicznych, które powinny się odbywać pod kierownictwem wyspecjalizowanego organu. Z tego względu utworzono Europejską Agencję Kolejową do spraw bezpieczeństwa i interoperacyjności.

2.1.4

Główne cele działalności Agencji to:

2.1.5

Krajowe procedury homologacji lokomotyw są obecnie uznawane za jedno z głównych utrudnień w tworzeniu nowych przedsiębiorstw kolejowych w sektorze transportu towarowego i za dużą przeszkodę dla interoperacyjności europejskiego systemu kolejowego.

2.1.6

Zważywszy na to, że żadne państwo członkowskie nie może samodzielnie decydować o ważności wydanego przez siebie zezwolenia na oddanie do eksploatacji na terytorium innych państw członkowskich, konieczna jest inicjatywa wspólnotowa w celu zharmonizowania i uproszczenia procedur krajowych oraz umożliwienia bardziej systematycznego korzystania z zasady wzajemnego uznawania.

2.1.7

Co więcej, w ramach programu uproszczenia prawodawstwa Komisja zamierza skonsolidować i połączyć dyrektywy w sprawie interoperacyjności kolejowej w celu stworzenia jednolitego systemu przepisów dla europejskiego systemu kolejowego.

2.1.8

Te inicjatywy umożliwiają podniesienie konkurencyjności transportu poprzez zmniejszenie kosztów sektora kolejowego.

2.2.1

Agencja ułatwia procedurę certyfikacji obecnego taboru kolejowego, przygotowując dokument referencyjny umożliwiający ustalenie równoważności pomiędzy poszczególnymi przepisami krajowymi.

2.2.2

Agencja ocenia wnioski o finansowanie wspólnotowe w zakresie projektów dotyczących infrastruktury i taboru kolejowego w celu zweryfikowania ich „interoperacyjności”.

2.2.3

Agencja ocenia relacje między posiadaczami wagonów a przedsiębiorstwami kolejowymi (dawne porozumienie RIV [porozumienie między przedsiębiorstwami kolejowymi, dotyczące wzajemnego użytkowania wagonów]), zwłaszcza w dziedzinie utrzymania, oraz przedstawia Komisji zalecenia co do ich uregulowania.

2.2.4

Agencja sporządza zalecenia dotyczące wspólnych kryteriów określania kompetencji zawodowych i oceny pracowników zajmujących się zarządzaniem i utrzymaniem.

2.2.5

Agencja przyjmuje rolę organu właściwego dla projektu ERTMS.

2.3.1

Wniosek zmierza do uproszczenia i modernizacji europejskich ram prawnych. W tym kontekście proponuje ponownie kodyfikację i połączenie obecnych dyrektyw dotyczących interoperacyjności kolejowej.

2.3.2

Komisja, bogatsza o dziesięcioletnie doświadczenie w dziedzinie wdrażania dyrektyw w sprawie interoperacyjności, proponuje również szereg ulepszeń części technicznej ram prawnych.

2.4.1

Zmiana art. 14 dyrektywy w sprawie bezpieczeństwa kolejowego wprowadza uściślenie wskazujące, która część zezwolenia powinna być wzajemnie uznawana, a która jest ściśle związana z kompatybilnością danego pojazdu z daną infrastrukturą.

2.4.2

W następstwie zmian prawodawstwa:

3.1.1

Cechy charakterystyczne systemu kolejowego sprawiają, że wszystkie elementy przyczyniają się do bezpieczeństwa systemu.

3.1.2

Jeżeli koncepcja Agencji rozszerzy się z systemu interoperacyjnego na system bezpieczeństwa, jej kompetencje z czasem obejmą wszystkie elementy systemu.

3.1.3

Można się spodziewać, że pod koniec procesu będzie istniał jeden system wspólnotowy i jedna agencja kolejowa.

3.1.4

Etap porównania przepisów należy uznać za jeden z koniecznych kroków w tym kierunku.

3.1.5

Konieczne jest ocenienie różnorodnego wpływu, jaki decyzje w sprawie TSI i nowe procedury certyfikacji wywrą na poszczególne państwa członkowskie, zarządców infrastruktury, przedsiębiorstwa kolejowe, posiadaczy wagonów i klientów końcowych.

3.1.6

Ochrona równowagi gospodarczej różnych sieci krajowych i różnych podmiotów działających na rynku musi być brana pod uwagę, zwłaszcza na etapie harmonizacji przepisów technicznych i procedur certyfikacji.

3.1.7

Agencji należy powierzyć zadanie ukierunkowania decyzji technicznych w sprawie obecnej i przyszłej sieci otwartej na interoperacyjność, również bez wykorzystania bodźca finansowego.

3.1.8

Należy wziąć pod uwagę, że kompetencje Agencji zostaną rozszerzone na całą wspólnotową sieć kolejową, zgodnie z postanowieniami wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie interoperacyjności.

3.2.1

Wniosek dotyczący dyrektywy przewiduje uproszczenie TSI odnoszących się do systemu kolei dużych prędkości i do systemu tradycyjnego, kiedy są one porównywalne.

3.2.2

Wniosek dotyczący dyrektywy przewiduje rozszerzenie zakresu TSI poza sieć kolei dużych prędkości i korytarze TEN (sieci transeuropejskie), aż do pokrycia wszystkich sieci krajowych, z zachowaniem pewnych wyjątków.

3.2.3

Rozszerzenie to stanowi przełom w polityce ewolucji technologicznej europejskiego systemu kolejowego na drodze do przekształcenia go w jednolitą sieć europejską. Związany z nim wpływ ekonomiczny i strategiczny jest większy od tego, jaki wskazano we wstępie do wniosku.

3.2.4

Odpowiedzialność za podejmowanie decyzji dotyczących rodzajów TSI, które należy zastosować do nowej infrastruktury, po istotnych dostosowaniach infrastruktury już istniejącej, będzie w dużej mierze spoczywać na Wspólnocie.

3.2.5

Decyzje wspólnotowe w sprawie określenia TSI i ich ewolucji w stosunku do obecnej sytuacji każdego państwa członkowskiego będą miały silny wpływ ekonomiczny na planowanie inwestycji technologicznych i infrastrukturalnych poszczególnych państw członkowskich.

3.2.6

Konieczne wydaje się przeprowadzenie ekonomicznej oceny wpływu nowych TSI na każde z państw członkowskich. Będzie to podstawa do zadecydowania o celowości ich przyjęcia.

3.2.7

Ocenę tę należy przeprowadzić w inny sposób dla TSI wywierających wpływ na inwestycje publiczne państw członkowskich i dla TSI oddziałujących na inwestycje przedsiębiorstw kolejowych oraz operatorów prywatnych.

3.2.8

Rozszerzenie zakresu zastosowania TSI na całą europejską sieć kolejową, oprócz pewnych wyjątków, sugeruje również nowy system relacji między Europejską Agencją Kolejową a organami certyfikacji poszczególnych państw członkowskich.

3.2.9

W odniesieniu do wyżej wspomnianych organów certyfikacji można przewidzieć, że w przyszłości skoncentrują one swe działania na certyfikacji na rzecz przedsiębiorstw i operatorów, a nie na kierowaniu rozwojem norm technicznych.

3.2.10

Zmiana dyrektywy w sprawie bezpieczeństwa kolei jest jedną ze zmian technicznych mających na celu ułatwienie ruchu interoperacyjnego taboru kolejowego.

3.2.11

Równocześnie dyrektywa wprowadza nowy podmiot: „posiadacza” wagonów.

3.2.12

Proces certyfikacji taboru kolejowego jest zorganizowany w taki sposób, by ocena była dokonywana przez różne organy w zależności od różnorodnych aspektów technicznych.

3.2.13

Aspekty zawarte w TSI będą podlegać certyfikacji przez którykolwiek z krajowych organów certyfikacji.

3.2.14

Dodatkowe aspekty krajowe będą podlegać kontroli krajowego organu certyfikacji danej sieci. Krajowy organ certyfikacji przyjmuje do wiadomości certyfikacje „wspólnotowe”, weryfikuje właściwe certyfikaty krajowe i wydaje dokument bezpieczeństwa. Ma uprawnienia do odrzucenia wniosku o certyfikację i z tego względu pozostaje odpowiedzialnym za spójność wszystkich certyfikowanych elementów.

3.2.15

Co się tyczy rezultatu złożenia wniosku o certyfikację, Europejska Agencja Kolejowa działa jako niezależny organ odwoławczy.

3.2.16

Oprócz ogólnych uwag przytoczonych w poprzednich częściach („Interoperacyjność” i „Agencja”) EKES nie ma innych spostrzeżeń.

4.1.1

Art. 8 a: z jednej strony Agencja sporządza i aktualizuje dokument porównujący i ustalający równoważność przepisów krajowych dla każdego parametru (pkt 2), a z drugiej strony wydaje jedynie opinie techniczne w sprawie:

Działalność Agencji byłaby bardziej skuteczna, gdyby opinie te były wiążące i gdyby zainteresowane podmioty (zarządcy infrastruktury, przedsiębiorstwa kolejowe i posiadacze taboru kolejowego) mogły składać o nie wniosek.

4.1.2

Art. 15: zadanie Agencji powinno zostać rozszerzone na wszystkie projekty odnawiania, zagospodarowania lub budowy dotyczące części infrastruktury podlegających obecnym bądź przyszłym TSI.

4.1.3

Art. 16 a: konieczne jest podanie Agencji parametrów oceny służących wybraniu „dobrowolnego lub obowiązkowego” systemu certyfikacji na podstawie:

Należy objaśnić, czy system certyfikacji będzie miał wpływ na przedsiębiorstwa kolejowe posiadające wagony i jaki on będzie.

4.1.4

Art. 18: należy zaakcentować, że przygotowując formularze wniosków o rejestrację, Agencja powinna jak najbardziej ograniczyć liczbę specyfikacji niezawartych we wspólnych częściach.

4.1.5

Art. 21 b: uprawnienia Agencji wydają się całkowicie zgodne z jej celami. Nie zachowano zasady pomocniczości.

4.2.1

Art. 1: tam, gdzie przewidziano rozszerzenie TSI na Europejski Obszar Gospodarczy, należy równocześnie zapewnić uznanie krajowych organów certyfikacji.

4.2.2

Art. 6: swoboda pozostawiona Agencji w odniesieniu do systemu językowego, w jakim należy publikować załączniki techniczne TSI, nie sprzyja łatwemu i wspólnemu dostępowi do prawodawstwa wspólnotowego w sprawie interoperacyjności.

4.2.3

Art. 7: koncepcja odstępstwa wydaje się szczególnie szeroka, zwłaszcza w odniesieniu do względów ekonomicznych, gdyż nie przewiduje wpływu finansowania wspólnotowego na ekonomiczną analizę wykonalności. System odstępstw nadawałby się bardziej do zastosowania w całościowym systemie TSI dotyczącym omawianego projektu niż jako odstępstwo od pojedynczego TSI.

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/44

1.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji dotyczący dyrektywy w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych, którego strategicznym celem jest ujednolicenie prawodawstwa unijnego w zakresie transportu lądowego towarów niebezpiecznych. Dzięki temu ma nastąpić poprawa warunków bezpieczeństwa w lądowym transporcie towarów niebezpiecznych.

1.2

Proponowany wniosek aktualizuje cztery istniejące dyrektywy oraz cztery decyzje Komisji w zakresie transportu towarów niebezpiecznych, łącząc je w jeden akt legislacyjny i przy okazji rozszerza zakres przepisów unijnych na transport śródlądowy (obok transportu drogowego i kolejowego).

1.3

Komitet podziela stanowisko Komisji, że bez objęcia jednolitym, wspólnotowym ustawodawstwem wszystkich typów transportu lądowego (drogowego, kolejowego oraz śródlądowego) trudno mówić o stworzeniu możliwie najbardziej bezpiecznych warunków dla transportu towarów niebezpiecznych.

1.4

Komitet zgadza się ze stwierdzeniem Komisji, że ujednolicenie obowiązującego prawodawstwa w zakresie transportu drogowego i kolejowego towarów niebezpiecznych, bez zasadniczej zmiany obecnych przepisów, a przy okazji rozszerzenie zakresu prawodawstwa wspólnotowego na transport śródlądowy jest znaczącym uproszczeniem prawodawstwa i procedur administracyjnych zarówno dla organów władzy publicznej, jak i podmiotów prywatnych.

1.5

Objęcie wszystkich trzech rodzajów transportu lądowego jednym aktem prawnym oraz stworzenie możliwości jedynie odwołania do umów i porozumień międzynarodowych dotyczących transportu towarów niebezpiecznych w załącznikach do dyrektywy (które nie byłyby włączone do dyrektywy, jak to ma miejsce dzisiaj), oznacza znaczące zmniejszenie objętości wspólnotowego dorobku prawnego.

1.6

Komitet uważa, że proponowana forma prawna nowych przepisów, jaką ma być dyrektywa jest dobrym rozwiązaniem. Jednak biorąc pod uwagę szeroki zakres wyjątków i swobód przewidzianych w tym zakresie dla państw członkowskich, Komitet wzywa wszystkie państwa członkowskie do możliwie ścisłej współpracy w tej dziedzinie z Komisją, aby ujednolicenie prawodawstwa okazało się faktyczne.

1.7

Komitet pragnie podkreślić, że biorąc pod uwagę szczegółowość zawartych we wniosku zapisów dotyczących technicznych uwarunkowań transportu towarów niebezpiecznych oraz samych rodzajów tych towarów, może odnieść się jedynie do bardziej ogólnych kwestii wniosku.

1.8

Komitet z aprobatą przyjmuje informację Komisji stwierdzającą, że zasadniczy wpływ na treść wniosku wywarły opinie państw członkowskich i zainteresowanych stron, którymi są stowarzyszenia przemysłowe reprezentujące przedsiębiorstwa zajmujące się transportem towarów niebezpiecznych oraz to, że w procesie konsultacji starano się w największej mierze uzyskać wspólne stanowisko.

1.9

Komitet przyjmuje z zadowoleniem fakt, że Komisja będzie nadal wspomagana przez specjalny komitet regulacyjny do spraw transportu towarów niebezpiecznych, który będzie pomagał w procedurach komitologii.

1.10

Wyraża również zadowolenie z faktu, iż dzięki możliwości uczestniczenia w posiedzeniach komitetu regulacyjnego stowarzyszenia przemysłowe mogły na bieżąco przekazywać swoje poglądy w trakcie przygotowywania wniosku i że przeprowadzono konsultacje również z państwami EFTA oraz na bieżąco informowano Parlament Europejski.

1.11

Komitet docenia fakt, że przeprowadzono również konsultacje z Centralną Komisją ds. Żeglugi na Renie, zważywszy, że transport towarów niebezpiecznych na tej rzece stanowi około 80 % przewozu tego typu towarów w Europie.

1.12

Komitet przyjął również do wiadomości informację Komisji, iż zewnętrzni konsultanci przeprowadzili ocenę omawianej dziedziny polityki w latach 2004-05: „Ocena polityki UE w sprawie transportu towarów niebezpiecznych od 1994 r.”, i że ocena potwierdziła słuszność koncepcji przedstawionej we wniosku oraz, że w publicznych konsultacjach zdecydowana większość respondentów opowiedziała się za polityką proponowaną przez Komisję.

1.13

Komitet uznaje za bardzo pożądane, aby w związku z przeniesieniem niezbędnego tłumaczenia i publikowania załączników technicznych do dyrektywy ze Wspólnoty do państw członkowskich Komisja wspierała finansowo tłumaczenia krajowe.

1.14

W związku z powyższym, Komitet jest przekonany co do słuszności poparcia prezentowanego wniosku, który został opracowany przez wysokiej klasy specjalistów z dziedziny lądowego transportu towarów niebezpiecznych z różnych państw członkowskich.

1.15

Komitet pragnie jednak zwrócić uwagę na kilka kwestii, które wg niego wymagają jeszcze doprecyzowania lub wyjaśnienia: chodzi tutaj o brak zdefiniowania samego nazewnictwa towarów niebezpiecznych dla potrzeb dyrektywy, przyznanie państwom członkowskim prawa do wprowadzania zakazu transportu towarów niebezpiecznych na ich terytorium, wyłącznie z powodów innych niż względy bezpieczeństwa, oraz brak jakiejkolwiek informacji w załączniku III.2. oraz III.3.

Uwagi Komitetu do tych zagadnień przedstawione zostały w części „Uwagi szczegółowe”.

2.1

Transport lądowy towarów niebezpiecznych (materiały chemiczne, materiały czyszczące, benzyna, materiały wybuchowe, naboje do broni ręcznej, aerozole, materiały radioaktywne, pestycydy, etc.) wiąże się ze znacznym ryzykiem wypadków. Dotyczy to każdego rodzaju transportu, zarówno drogowego, kolejowego, jak i śródlądowego. Stwarza to niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia nie tylko osób zaangażowanych przy transporcie tych towarów, ale również dla wielu mieszkańców miast i wsi.

2.2

Podejmowane już były działania mające na celu zapewnienie wykonywania transportu takich towarów w możliwie najlepszych warunkach bezpieczeństwa. Dziś międzynarodowy transport towarów niebezpiecznych jest regulowany przez umowy i porozumienia międzynarodowe, które bazują na zaleceniach Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). W celu zapewnienia bezpieczeństwa dla przewozu towarów niebezpiecznych oraz swobodnego i multimodalnego przepływu usług transportu międzynarodowego, organizacja ta stworzyła i zaktualizowała dokument „Zalecenia dotyczące Transportu Towarów Niebezpiecznych, Przepisy Modelowe”.

2.3

Znaczenie uregulowania transportu towarów niebezpiecznych wynika nie tylko ze specyfiki samych towarów, ale również z ich wolumenu. Całkowite przewozy towarów niebezpiecznych w UE wynoszą już 110 miliardów tonokilometrów rocznie, co stanowi około 8 % wszystkich przewozów towarów w UE. Z tego na transport drogowy przypada 58 %, kolejowy 25 %, a śródlądowy 17 %. Z wyjątkiem transportu kolejowego obserwuje się trend wzrostowy.

2.4

W Europie zapisy umów międzynarodowych zostały wdrożone w sektorze transportu lądowego za pośrednictwem trzech instrumentów:

2.5

Unijne prawodawstwo w dziedzinie transportu lądowego towarów niebezpiecznych obejmuje, jednak jedynie przewozy drogowe i kolejowe. W odniesieniu do tych dwóch rodzajów transportu prawodawstwo zapewnia już wysoki poziom bezpieczeństwa, swobodne świadczenie usług transportowych i swobodne przemieszczanie się środków transportu na terytorium UE. Prawodawstwo wspólnotowe w omawianej dziedzinie obejmuje cztery akty legislacyjne. Są to:

2.6

Nie istnieją natomiast przepisy wspólnotowe regulujące transport towarów niebezpiecznych wodnymi drogami śródlądowymi. W transporcie śródlądowym towarów niebezpiecznych istnieją co prawda dwa systemy przepisów regulujących transport w obszarze Renu oraz Dunaju (ADN-R oraz ADN-D). Są to jednak przepisy regionalne. Dodatkowo istnieją jeszcze przepisy krajowe regulujące transport krajowy. Brak ustawodawstwa w tej dziedzinie wynika m.in. z faktu niepodpisania ADN. Złożony wniosek Komisji z 1997 r. dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich w zakresie transportu towarów niebezpiecznych statkami na śródlądowych drogach wodnych nie został przyjęty i w roku 2004 został wycofany.

2.7

Jednak obecnie umowa dotycząca transportu śródlądowego podlega procesowi ratyfikacji i oczekuje się, że wejdzie ona w życie najpóźniej w 2009 r. Biorąc to pod uwagę, Komitet zgadza się ze stwierdzeniem Komisji, że logicznym jest wprowadzenie transportu śródlądowego do prawodawstwa wspólnotowego, chociażby ze względu na harmonizację. Przy okazji istnieje możliwość aktualizacji i ujednolicenia istniejącego prawodawstwa. Poza tym nie należy dopuścić do opracowania dwóch różnych systemów prawnych: jednego w odniesieniu do transportu międzynarodowego i drugiego w odniesieniu do transportu krajowego. Kolejnym powodem do nowelizacji jest fakt, że obecne prawodawstwo UE dotyczące transportu towarów niebezpiecznych jest dość skomplikowane. Akty prawne dotyczące określonych rodzajów transportu zawierają pewne niespójności, a niektóre z przepisów są lub niedługo staną się przestarzałe. Np. obecnie dwie dyrektywy można uznać za zbędne, ponieważ ich przepisy zostały włączone do ADR, RID i ADN. Istnieje również problem natury technicznej, związany z obecną strukturą istniejących dyrektyw. Otóż raz na dwa lata, przy każdej zmianie umów i porozumień międzynarodowych, zgodnie z dyrektywami konieczne jest wykonywanie pełnych tłumaczeń obszernych załączników technicznych. Okazuje się to niezwykle trudne do wykonania i kosztowne.

2.8

Wg informacji przedstawionej przez Komisję, jeżeli nic nie zostanie zrobione w tej sprawie, powyższe problemy nie tylko nie znikną, ale mogą się pogłębić. Obecnie skomplikowane przepisy najprawdopodobniej staną się jeszcze bardziej skomplikowane w wyniku zmian w umowach i porozumieniach międzynarodowych, utrzymane zostaną przestarzałe przepisy, które będą wprowadzać w błąd użytkowników, a także zwiększy się ryzyko naruszenia obowiązujących przepisów. Unijne przepisy, zamiast stać się bardziej przyjaznymi dla użytkowników, mogą stać się zupełnie nieprzyjazne. Wraz ze wzrastającym wykorzystaniem koncepcji multimodalnych, istnienie odmiennych przepisów w odniesieniu do różnych rodzajów transportu doprowadzi do pogłębienia codziennych, praktycznych problemów związanych z przewozami i do niepotrzebnego wzrostu kosztów. Istnienie odmiennych przepisów regulujących działalność międzynarodową i krajową utrudni rozwój tej dziedziny, która w przeciwnym wypadku często byłaby preferowanym rodzajem transportu, na co wskazują dane statystyczne.

2.9

Dlatego proponuje się uchwalenie nowej dyrektywy, która zaktualizuje istniejące cztery dyrektywy i cztery decyzje Komisji w zakresie transportu drogowego i kolejowego towarów niebezpiecznych, łącząc je w jeden akt legislacyjny (wszystkie trzy rodzaje transportu lądowego zostaną objęte tylko jednym aktem prawnym) i rozszerzając zakres przepisów UE również na transport śródlądowy.

2.10

Nowa dyrektywa doprowadzi do uchylenia istniejących dyrektyw 94/55/WE i 96/49/WE, ze zmianami, w sprawie transportu towarów niebezpiecznych, dyrektyw 96/35/WE i 2000/18/WE w sprawie doradców do spraw bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych, i decyzji Komisji 2005/263/WE i 2005/180/WE, ze zmianami, w sprawie krajowych odstępstw od dyrektyw 94/55/WE i 96/49/WE. Warto tutaj dodać, że przepisy dyrektyw 96/35/WE oraz 2000/18/WE są obecnie uwzględnione w załącznikach do dyrektyw 94/55/WE, 96/49/WE, w wyniku czego te pierwsze stają się zbędne w odniesieniu do transportu drogowego i kolejowego.

2.11

Wniosek wprowadza istniejące przepisy w zakresie transportu międzynarodowego do prawodawstwa wspólnotowego i rozszerza stosowanie przepisów międzynarodowych na transport krajowy. Wniosek oznacza więc znaczne uproszczenie prawodawstwa wspólnotowego w zakresie transportu towarów niebezpiecznych, chociaż zakres prawodawstwa zostanie rozszerzony.

2.12

Celem wniosku jest też przeniesienie niezbędnego tłumaczenia i publikowania załączników technicznych do dyrektywy ze Wspólnoty, a w rzeczywistości z poziomu Komisji, do państw członkowskich. Jedna z głównych przyczyn takiego działania jest fakt, iż tłumaczenia dokonywane na poziomie Wspólnoty nie zawsze były najwyższej jakości i w rzeczywistości państwa członkowskie i tak były zmuszone do dokonywania własnych tłumaczeń, ewentualnie do dokonywania korekt. Załączniki te są aktualizowane co dwa lata. Komisja powinna w związku z tym wspierać finansowo tłumaczenia krajowe. Jednak Komisja jest przekonana, że oszczędności Wspólnoty związane z kosztami tłumaczeń i publikacji przeważą nad kosztami wsparcia na rzecz państw członkowskich.

2.13

Wniosek ma stworzyć system, dzięki któremu istniałyby jedynie odwołania do umów i porozumień międzynarodowych dotyczących transportu towarów niebezpiecznych w załącznikach do dyrektywy, a nie byłyby one włączone do dyrektyw, co ma obecnie miejsce. Przewiduje się, że doprowadzi to do zmniejszenia objętości wspólnotowego dorobku prawnego aż o około 2 000 stron.

2.14

Uproszczenie prawodawstwa wspólnotowego doprowadziłoby do uproszczenia transpozycji tego prawodawstwa do ustawodawstwa krajowego. Ujednolicenie przepisów w zakresie transportu towarów niebezpiecznych uprościłoby i zwiększyłoby skuteczność pracy organów ścigania, w tym ich sprawozdawczości.

2.15

Uproszczenie i ujednolicenie przepisów uprościłoby procedury administracyjne dla wszystkich uczestników transportu towarów niebezpiecznych, od nadawcy do odbiorcy.

2.16

Ujednolicenie przepisów doprowadziłoby również do uproszczenia dokumentacji dotyczącej przewozów i pojazdów, a także szkoleń zaangażowanych osób oraz pracy doradców do spraw bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych.

2.17

Wniosek jest włączony do programu Komisji na rzecz stopniowej aktualizacji i stopniowego upraszczania wspólnotowego dorobku prawnego oraz do jej programu działalności legislacyjnej i prac.

3.1

Po pierwsze, w propozycji wniosku, którego tytuł brzmi „dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych” w rozdziale poświęconym definicjom informuje się co poszczególne słowa lub oznaczenia (np. ADR, RID, ADN, pojazd, wagon, statek) oznaczają w niniejszej dyrektywie, nie ma jednak informacji, co rozumie się pod samym pojęciem „towary niebezpieczne”. Bez wątpienia biorąc pod uwagę ilość istniejących towarów oraz postęp techniczny, który powoduje, że lista nieustannie się wydłuża sprawa może nie jest prosta. Niemniej Komitet jest zdania, że powinna się znaleźć informacja o tym, co dla celów niniejszej dyrektywy rozumie się pod pojęciem „towary niebezpieczne”.

3.2

Po drugie, projekt dyrektywy przyznaje państwom członkowskim prawo do regulowania lub wprowadzenia zakazu transportu towarów niebezpiecznych na swoim terytorium, wyłącznie z powodów innych niż względy bezpieczeństwa podczas transportu. Rozumiejąc przesłanki, które doprowadziły do przyznania państwom członkowskim samego regulowania czy wprowadzania zakazu transportu towarów niebezpiecznych, Komitet nie rozumie, co leży u podstaw przyznania prawa działania „wyłącznie z powodów innych niż względy bezpieczeństwa”. Komitet jest zdania, iż w przypadku niniejszej propozycji, której celem jest zwiększenie bezpieczeństwa przewozu towarów niebezpiecznych, zaproponowane sformułowanie oznacza, że państwo członkowskie nie będzie mogło zakazać transportu towarów niebezpiecznych właśnie ze względu na bezpieczeństwo podczas transportu, co wydaje się być nielogiczne. Poza tym dla Komitetu nie jest jasne, w jaki sposób ma być zagwarantowana koordynacja tych zakazów w odniesieniu do transportu transgranicznego, w sytuacji gdy państwa członkowskie wprowadzą odmienne zakazy.

3.3

Po trzecie: w załączniku III (Transport śródlądowy) punkt III.2. oraz III.3. nie ma żadnej informacji na temat przewidywanych dodatkowych przepisów przejściowych, czy dodatkowych przepisów krajowych. W związku z tym, Komitet prosi o sprecyzowanie, czy rzeczywiście przepisów tych się nie przewiduje, czy są one dopiero w trakcie ustaleń.

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/47

1.1

Galileo jest sztandarowym przedsięwzięciem europejskiej polityki kosmicznej. Ze względu na rozmiary tego projektu i jego strategiczny charakter, Europejska Agencja Kosmiczna postanowiła działać w porozumieniu z Unią Europejską. Aby przedsięwzięcie to się powiodło, muszą zatem zgodnie współpracować ze sobą dwie kultury organizacyjne: międzyrządowa i wspólnotowa. Według tej samej idei współpracy, projekt ten powinien być wprowadzany w życie w formie partnerstwa publiczno-prywatnego.

1.2

Pierwszy satelita eksperymentalny, zwiastun kolejnych, mających utworzyć konstelację trzydziestu satelitów, został umieszczony na orbicie pod koniec 2005 r. Tak więc prace nad tym programem postępują, jednak nie bez trudności czy opóźnień.

1.3

Galileo będzie częścią globalnego systemu nawigacji satelitarnej (GNSS), który umożliwi świadczenie szeregu usług w zakresie pozycjonowania, nawigacji i pomiaru czasu.

1.4

Galileo, wraz ze swymi trzydziestoma satelitami i stacjami naziemnymi umożliwi dostarczanie informacji dotyczących umiejscowienia geograficznego użytkownikom należącym do różnych sektorów gospodarki, takich jak np. transport (do lokalizacji pojazdów, statków czy statków powietrznych, do systemów sterowania, ustalania tras itp.), wymiar sprawiedliwości, policja i służby celne (do kontrolowania granic), prace publiczne (na potrzeby topografii, geodezji i systemów informacji geograficznej), turystyka (do orientacji na morzu i w górach), służby socjalne (np. w zakresie pomocy dla osób niepełnosprawnych lub w starszym wieku), rządowe służby bezpieczeństwa, a także ratowanie osób znajdujących się na otwartym morzu lub w odległych częściach świata, dzięki lokalizowaniu nadajników sygnałów wzywania o pomoc.

1.5

Według niektórych prognoz, do 2025 r. wartość rynku produktów i usług związanych z różnymi zastosowaniami nawigacji satelitarnej sięgnie 400 mld EUR.

1.6

Negocjacje dotyczące umowy koncesyjnej utknęły obecnie w martwym punkcie — tak bardzo nie zgadzają się ze sobą różni partnerzy co do modelu ekonomicznego systemu Galileo i co do sposobów zarządzania konsorcjum przemysłowym. W obecnej sytuacji piętrzące się opóźnienia i brak postępów w negocjacjach zaczęły stanowić zagrożenie dla całego przedsięwzięcia.

1.7

Wobec tych trudności, na marcowym posiedzeniu rady ministrów ds. transportu zwrócono się do Komisji Europejskiej o zaprezentowanie stanu negocjacji dotyczących umowy koncesyjnej i rozpatrzenie ewentualnych rozwiązań alternatywnych. Komisja w swoim komunikacie zatytułowanym „Galileo na rozdrożu” zwraca się do Rady i do Parlamentu Europejskiego, by w zaistniałej sytuacji stwierdziły niepowodzenie obecnych negocjacji dotyczących umowy koncesyjnej i postanowiły o ich zamknięciu. Jednocześnie wzywa te instytucje do ponownego potwierdzenia woli ustanowienia i kontynuowania programu Galileo. Proponuje zastosowanie alternatywnego scenariusza, według którego etapy rozwoju i wdrażania projektu byłyby wspierane i finansowane przez władze publiczne, natomiast umowa koncesyjna miałaby dotyczyć jedynie fazy eksploatacji systemu. Kompetencje w zakresie składania zamówień publicznych oraz ich udzielania miałaby Europejska Agencja Kosmiczna.

2.1

Dokument Komisji zawiera zwięzły opis powstającego systemu i jego przewidywanego dalszego rozwoju, a także innowacji w sensie różnych możliwych zastosowań. Wymienia ponadto pięć proponowanych rodzajów usług (usługa ogólnodostępna, usługa komercyjna, usługa „ratowania życia”, usługa poszukiwawczo-ratownicza oraz usługa publiczna o regulowanym dostępie — PRS). W zakresie objętym zieloną księgą nie mieszczą się zastosowania związane z tą ostatnią usługą, gdyż decyzja co do korzystania z niej należy do państw członkowskich. Komisja prowadzi bezpośrednie konsultacje w tej sprawie z każdym państwem członkowskim, a następnie streści odpowiedzi w jednym opracowaniu zbiorczym.

2.2

Wymienione przez Komisję sektory działalności, których omawiany system dotyczy i które mogą być nim zainteresowane, to:

2.3

Długość i pojemność tej listy świadczy o zakresie i różnorodności możliwych zastosowań.

2.4

Zielona księga kończy się, tak jak ma to zazwyczaj miejsce, wykazem pytań skierowanych do zainteresowanych stron. Zadaniem EKES-u nie jest udzielanie dokładnych odpowiedzi, lecz raczej podkreślenie tych pytań, które uważa za szczególnie istotne oraz sformułowanie tych, które nie zostały postawione, choć powinny.

2.5

Komisja analizuje otrzymane od zainteresowanych stron odpowiedzi na pytania zamieszczone w zielonej księdze. Są one jednak dość nieliczne i czasami zbyt ogólne, aby można było z nich wyciągnąć użyteczne wnioski. Komisja zamierza więc uzupełnić te konsultacje poprzez przeprowadzenie pogłębionych konsultacji, tak aby opublikować plan działania w październiku 2007 r. Jak do tej pory żaden z dużych sektorów gospodarczych nie wyraził rzeczywistego zainteresowania odpłatnymi usługami. Wyraźnie widoczna jest tu więc trudność konkurowania z nieodpłatną usługą ogólnodostępną, nawet jeśli nie jest ona gwarantowana. Pojawia się więc tu kwestia równowagi ekonomicznej i finansowej systemu europejskiego, który ma charakter cywilny i nie dysponuje takim samym wsparciem publicznym jak amerykański system GPS (w tym wypadku jest to wsparcie natury wojskowej).

3.1

Pytanie nr 2 (1), dotyczące ochrony prywatności, jest szczególnie istotne. Na kwestię tę EKES zwraca wzmożoną uwagę, wnosząc o bardzo ścisłe przestrzeganie zasady poszanowania prywatności. Pojawia się tu kwestia równowagi pomiędzy prawem do ochrony prywatności a możliwościami techniki. Należy jednakże podkreślić, że systemy nawigacji satelitarnej umożliwiają użytkownikom określenie swojego umiejscowienia, ale lokalizację tę znają tylko oni sami i nie jest ona udostępniana osobom trzecim, z wyjątkiem sytuacji, gdy użytkownik sam zechce ją przekazać, np. za pomocą środka telekomunikacji przenośnej, jak telefon komórkowy. Ponieważ systemy te działają jednokierunkowo, operator systemu nawigacji, niezależnie czy jest to GPS, Galileo, czy też rosyjski Glonass, nie rozpoznaje użytkowników i nie ma możliwości dowiedzenia się, kto korzysta z sygnałów nawigacyjnych ani jakie jest ich umiejscowienie geograficzne. W związku z tym kwestię ochrony prywatności należy rozpatrywać na poziomie oferowanych użytkownikom usług indywidualnego zastosowania. Wiele z tych usług faktycznie wymaga przesłania chwilowej pozycji geograficznej użytkownika do serwera, który dzięki temu może przekazać użytkownikowi pożądane informacje (np. informacje dotyczące ruchu drogowego).

3.2

Pytanie nr 5 (2), dotyczące współpracy międzynarodowej, wzbudza wątpliwości. Unia Europejska podpisała umowy o współpracy z Chinami, Izraelem, Koreą Południową, Marokiem i Ukrainą, a w planach są kolejne umowy — z Indiami, Brazylią, Argentyną i Australią. Chociaż umowy takie oczywiście są pożądane w celu rozszerzenia międzynarodowego zasięgu systemu Galileo, zwłaszcza w kwestiach standaryzacji, otwarcia rynków, certyfikacji i częstotliwości, a także praw własności intelektualnej, to jednak należy zachować ostrożność, gdyż główną motywacją niektórych partnerów jest zdobycie specjalistycznej wiedzy i kompetencji od europejskiego partnera, co pozwoliłoby im na oszczędzenie czasu i na opracowanie własnej technologii, konkurencyjnej wobec systemu Galileo. Jest dziś sprawą zupełnie jasną, że taka właśnie była motywacja Chin do podpisania z Unią Europejską w 2003 r. umowy o współpracy w zakresie Galileo. Ponadto zaskakujący jest fakt, że ani Norwegia, ani Szwajcaria nie zawarły jeszcze odpowiedniego porozumienia z Unią Europejską dotyczącego zasad współpracy w zakresie Galileo, podczas gdy państwa te finansują etap opracowywania i testowania tego programu, uczestnicząc w nim za pośrednictwem Europejskiej Agencji Kosmicznej. W związku z tym nie jest uregulowana kwestia ich ewentualnego dostępu do „usługi publicznej o regulowanym dostępie”.

3.3

W każdym razie, mówiąc ogólnie, podjęta współpraca nie dotyczyła usługi publicznej o regulowanym dostępie. Ponadto negocjacje dotyczące współpracy międzynarodowej spowolniły się, gdyż kwestią priorytetową stało się rzeczywiste uruchomienie europejskiego przedsięwzięcia w zakresie nawigacji satelitarnej, co dobrze obrazuje napotkane trudności.

3.4

Pytania nr 6 i 7 (3), dotyczące norm i zezwoleń, podnoszą problem certyfikacji urządzeń, samego systemu i odbiorników pokładowych. Zagadnienie to jest szczególnie istotne dla transportu lotniczego i kolejowego — sektorów, w których urządzenia związane z bezpieczeństwem i sygnalizacją podlegają ścisłej, uznanej na płaszczyźnie międzynarodowej procedurze certyfikacji. Certyfikacja samego systemu Galileo ma sens jedynie w kontekście danego sektora, na przykład lotnictwa cywilnego, w którym stosowane są określone normy i procedury certyfikacji. Certyfikacja odbiorników i urządzeń pokładowych zainstalowanych w środkach transportu korzystających z usług Galileo dotyczy nie tylko samego odbiornika, ale także wszystkich innych urządzeń wykorzystujących informacje o położeniu i przekazujących w rezultacie przetworzone dane pilotowi lub kapitanowi. W związku z tym należy stosować zwyczajowe dla danego sektora procedury certyfikacji. Zagadnienie to winno być rozpatrywane osobno dla każdego typu zastosowania.

3.5

Inny aspekt — odpowiedzialność, jest zaledwie zarysowany, choć ma istotne znaczenie. Trzeba przyznać, że jest on szczególnie złożony. Należy rozważyć kwestie odpowiedzialności umownej, stosunkowo proste, ale także odpowiedzialności pozaumownej, które są o wiele trudniejsze. Ponadto należy pamiętać, że stopień odpowiedzialności może być odmienny w zależności od tego, czy w grę wchodzi usługa ogólnodostępna, usługa komercyjna czy też usługa dla władz publicznych. Komisja Europejska zastanawia się nad rozwiązaniem zbliżonym do stosowanego w lotnictwie cywilnym, tzn. do pokrywania strat do pewnego pułapu przez ubezpieczenie, a następnie przez władze publiczne. Kwestią zasadniczą jest w tym wypadku ustalenie progu udziału władz publicznych w pokrywaniu kosztów. Próg obecnie proponowany jest wysoki, gdyż wynosi ok. 1 mld EUR.

3.6

Do jakiego stopnia dostawca sygnału gwarantuje jego niezawodność? Kwestia ta jest szczególnie istotna w wypadku transportu lotniczego, kolejowego czy też morskiego.

3.7

Jeśli, na przykład, zła jakość sygnału okazałaby się przyczyną katastrofy lotniczej lub zatonięcia statku powodującego wyciek ropy, kto powinien ponosić odpowiedzialność i w jakich proporcjach? Należy tu rozróżnić odpowiedzialność umowną i odpowiedzialność pozaumowną.

3.8

Czy operator systemu Galileo powinien ponosić całkowitą odpowiedzialność, czy też dzielić ją z państwami? Z jakimi państwami — z państwem, które wystrzeliło satelitę, z Unią Europejską, z państwami uczestniczącymi w projekcie Galileo? Problemy te wymagają omówienia i rozwiązania, aby zastosowania komercyjne systemu Galileo mogły być wdrożone w odpowiednich i pewnych warunkach prawnych.

3.9

W przeszłości doszło już do precedensów, których przykładem może być Ariane. Ewentualne szkody spowodowane wystrzeleniem rakiety pokrywane są do 100 mln EUR przez Arianespace, a ponad tę sumę — przez państwo francuskie. Podobny podział odpowiedzialności między operatorami komercyjnymi i państwami istnieje w dziedzinie lotnictwa cywilnego. Być może mógłby on zostać zastosowany w przypadku Galileo. Jednakże kwestią dyskusyjną pozostaje odpowiednia proporcja podziału odpowiedzialności między władzą publiczną a operatorem, szczególnie w przypadku nowej usługi.

3.10

Zastosowanie tego typu rozwiązania w programie Galileo zakłada oczywiście jasne wskazanie władzy publicznej, która byłaby w stanie dzielić odpowiedzialność z operatorem Galileo.

3.11

Istotne jest pytanie nr 9 (4) dotyczące własności intelektualnej. Choć wstępne badania finansowane są przez instytucje publiczne, ważne byłoby, aby prawa własności intelektualnej dotyczące dalszych rozwiązań należały do przedsiębiorstw, w tym szczególnie do MŚP, które je opracowują i wdrażają.

3.12

Należy się ponadto zastanowić nad zagadnieniem zastosowań wojskowych systemu Galileo. W przeciwieństwie do systemu GPS, który jest systemem wojskowym otwartym uznaniowo dla użytku cywilnego, Galileo jest systemem cywilnym. Podobnie jak w wypadku sygnału cywilnego GPS, nie ma przeszkód, by siły wojskowe jakiegokolwiek państwa używały ogólnodostępnej usługi Galileo dla potrzeb wojskowych. Z kolei korzystanie z usługi publicznej o regulowanym dostępie, ściśle wyznaczonym przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, ma takie zalety, jak lepsza odporność na zakłócenia i niezależność od innych usług Galileo (używane są różne pasma częstotliwości).

3.13

Nie podejmując kwestii różnych rodzajów wojskowych zastosowań sygnału PRS (usługi publicznej o regulowanym dostępie) Galileo, co wykraczałoby poza zakres tej opinii i co nie jest przedmiotem zielonej księgi, należy stwierdzić, że równowaga ekonomiczna eksploatacji Galileo jest od nich częściowo zależna. W pracach nad proponowaną przez Komisję nową formą projektu Galileo element ten będzie jeszcze z całą pewnością dyskutowany. Na dziś, Komisja stwierdza w swym komunikacie, że — nie kwestionując cywilnego charakteru systemu — nie da się zaprzeczyć, iż użytkownicy wojskowi mogliby być źródłem poważnych wpływów.

4.1

W zielonej księdze w sprawie zastosowań nawigacji satelitarnej dokonano przeglądu wielu sektorów działalności, których nawigacja ta dotyczy. Omawiany dokument wymaga uzupełnienia w tak istotnych kwestiach jak własność intelektualna rozwiązań mogących otworzyć nowe możliwości zastosowań, certyfikacja i zakres odpowiedzialności.

4.2

Wykorzystanie systemu Galileo przez państwa członkowskie Unii Europejskiej dla potrzeb rządowych lub nawet wojskowych, będące przedmiotem bezpośrednich rozmów między Komisją a państwami członkowskimi oraz między samymi państwami członkowskimi w ramach Galileo security bard, jest o tyle istotne, że ma ono znaczny wpływ na model ekonomiczny Galileo. Kwestia ta będzie oczywiście musiała zostać podjęta na nowo, tym bardziej że udział środków publicznych zapewne znacznie wzrośnie z powodu niepowodzenia pierwotnego planu partnerstwa publiczno-prywatnego.

4.3

Dyskutowanie nad zastosowaniami nawigacji satelitarnej jest niezwykle pożyteczne i interesujące, ale trzeba by mieć pewność, że instalacja całej konstelacji zostanie zakończona. Nowe propozycje Komisji są ostatnią szansą dla projektu Galileo. EKES jest świadom wysiłku finansowego, jakiego wymagają one od państw członkowskich, ale w okresie, w którym Unia Europejska ma do czynienia z pewnym sceptycyzmem ze strony narodów Europy, pewnym rodzajem odrzucenia, o którym świadczą debaty nad projektem traktatu konstytucyjnego, porzucenie programu Galileo miałoby katastrofalne skutki w Europie i poza jej granicami. Takie niepowodzenie wykazałoby światu niezdolność Unii Europejskiej do zmobilizowania się wokół projektu o dużym znaczeniu naukowym, technicznym i gospodarczym. Sprawą pierwszorzędnej wagi jest doprowadzenie do końca projektu Galileo i udowodnienie w ten sposób, że Unia Europejska zdolna jest wyjść z trudności i realizować wielkie przyszłościowe projekty.

4.4

Faktem jest, że z tych właśnie względów projekt Galileo przechodzi trudny okres. EKES może tylko przypomnieć, że ewentualne niepowodzenie tego sztandarowego projektu Unii Europejskiej stanowiłoby poważny powód utraty zaufania obywateli wobec integracji europejskiej i że należy zrobić wszystko, by tego uniknąć.

27.10.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 256/51

1.1

W 2004 r. Komitet zasugerował w swojej opinii w sprawie znaczenia energii jądrowej dla produkcji energii elektrycznej, że należy podjąć wysiłki w celu zapewnienia informacji dotyczących realnych zagadnień przemysłu jądrowego: bezpieczeństwa dostaw, eliminacji emisji CO2, konkurencyjnych cen oraz zabezpieczenia zużytego paliwa i gospodarowania nim, tak by zorganizowane społeczeństwo obywatelskie mogło przeprowadzić krytyczną analizę debat nad tymi kwestiami. Nowy ramowy program energetyki jądrowej dostarcza takich informacji. Komitet zasadniczo zgadza się z analizą i opisem, zawartymi w komunikacie Komisji. Poruszono większość istotnych aspektów energii jądrowej i naszym zdaniem poprawnie je opisano. Komitet wskazuje dodatkowo na pewne aspekty energii jądrowej, które należy wziąć pod uwagę.

1.2

Energia jądrowa, z której w 2004 r. pochodziło 31 % energii elektrycznej i 15 % całości energii pierwotnej zużytej w UE, odgrywa zasadniczą rolę na rynku energii. Energia jądrowa w pełni odpowiada też celom polityki energetycznej UE oraz jest dziś wyraźnie konkurencyjna pod względem kosztów. Uzależnienie od importu jest niewielkie, a źródła paliwa są zróżnicowane i bezpieczne, co spełnia wymagania bezpieczeństwa dostaw. Energia jądrowa to aktualnie największe źródło energii wolnej od dwutlenku węgla w Europie.

1.3

W związku z decyzją Rady Europejskiej dotyczącą docelowych wartości emisji gazów cieplarnianych w 2020 r. i później jest oczywiste, że wszelkie dodatkowe możliwości produkcji energii przy niskiej emisji CO2, czy to ze źródeł odnawialnych, jądrowych czy ewentualnie z czystego spalania węgla, powinny zastępować produkcję o wysokiej emisji CO2 i tym samym zwiększać ogólną wielkość produkcji energii elektrycznej o niskiej emisji CO2. W praktyce, jeżeli nie utrzyma się przynajmniej obecnego udziału energii jądrowej do czasu, gdy dostępne będą nowe rozwiązania w zakresie czystej energii, cele polityki dotyczącej klimatu i inne cele polityki energetycznej nie zostaną zrealizowane.

1.4

Komitet podkreśla niezmiennie ważną rolę UE w zakresie dalszego rozwijania najbardziej zaawansowanych ram dla energii jądrowej w tych państwach członkowskich, które wybierają energię jądrową, zgodnie z najwyższymi standardami bezpieczeństwa, ochrony i nieproliferacji wymaganymi Traktatem Euratom.

1.5

Najbardziej pilnym zadaniem jest znalezienie rozwiązania dla kwestii odpadów promieniotwórczych, a zwłaszcza ostatecznego usuwania zużytego paliwa — istnieje odpowiednia technologia, ale brakuje decyzji politycznych. Komitet zgadza się też z Komisją w odniesieniu do innych zagadnień, które nadal wymagają poświęcenia im uwagi na szczeblu UE, takich jak bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna, w których Europa ma bardzo dobre wyniki, oraz zabezpieczenie długoterminowego finansowania likwidacji elektrowni jądrowych.

1.6

Komitet zwraca uwagę na pewne dodatkowe aspekty energii jądrowej, które nie zostały ujęte w projekcie programu ramowego. Są to zagrożenie terroryzmem oraz kwestia wystarczającej dostępności wody chłodzącej w niektórych elektrowniach.

1.7

Utrata atrakcyjności tego sektora jako pracodawcy i jako tematu badań może stać się problemem dla tych państw członkowskich, które pragną nadal obstawać przy energii atomowej. Komitet zgadza się z poglądem Komisji, że specjalistyczna wiedza z zakresu ochrony radiologicznej i technologii nuklearnych ma podstawowe znaczenie dla UE, a zatem należy zwrócić uwagę na kształcenie, szkolenie i badania w tych dziedzinach.

1.8

Wreszcie Komitet podkreśla prawo każdego państwa członkowskiego do własnego doboru źródeł energii, w tym energii jądrowej, o czym wspomina program ramowy.

2.1

Zgodnie z art. 40 Traktatu Euratom Komisja Europejska „okresowo publikuje informacje na temat przykładowych programów, wskazując określone cele produkcyjne energetyki jądrowej oraz wszelkie typy inwestycji niezbędne do ich osiągnięcia. Przed opublikowaniem tych programów Komisja zasięga opinii Komitetu Ekonomiczno-Społecznego”. Od 1958 r. opublikowano cztery przykładowe programy i jedną aktualizację, ostatnio w 1997 r.

2.2

Omawiany projekt ramowego programu energetyki jądrowej został opublikowany przez Komisję w kontekście pakietu dotyczącego energii i zmian klimatu — polityki energetycznej dla Europy — 10 stycznia 2007 r. Jego ostateczna wersja zostanie przygotowana i opublikowana, gdy tylko Komisja otrzyma opinię EKES-u.

2.3

Pozostałe części pakietu obejmują po pierwsze propozycję celu w zakresie zmian klimatu dla krajów rozwiniętych w postaci 30 % redukcji gazów cieplarnianych do 2020 r. w stosunku do poziomu z 1990 r. lub w każdym razie celu 20 % ich redukcji dla samej UE. Pakiet zajmuje się dalej rynkiem wewnętrznym gazu i energii elektrycznej, połączeniami w sieci gazowej i sieci energii elektrycznej, propozycjami promowania zrównoważonej produkcji energii z paliw kopalnych, planem działania w zakresie propagowania wykorzystania odnawialnych źródeł energii, łącznie z wiążącym celem 20 % udziału odnawialnych źródeł energii w ogólnym doborze źródeł energii UE do 2020 r. oraz oszczędnością energii z celem zwiększenia wydajności o 20 % do 2020 r., a także przyszłym europejskim strategicznym planem w dziedzinie technologii energetycznych. 9 marca 2007 r. Rada Europejska poparła te cele i zasadniczą treść polityczną pakietu.

2.4

EKES przygotowuje opinie dotyczące wszystkich ramowych programów energetyki jądrowej, tak jak wymaga tego Traktat. Komitet poruszył także kwestię energii jądrowej w szeregu innych opinii, ostatnio w szczególności w opinii z inicjatywy własnej w sprawie roli energii jądrowej z 2004 r., gdzie stwierdził we wnioskach, iż uważa, że energia jądrowa powinna być jednym z elementów zróżnicowanej, wyważonej, ekonomicznej i zgodnej z zasadami rozwoju zrównoważonego polityki energetycznej dla UE. Z uwagi na problemy, jakie się z nią wiążą, postawienie wszystkiego na energię jądrową nie jest rozwiązaniem, które powinno się brać pod uwagę; z drugiej strony EKES jest zdania, że częściowe lub całkowite zaniechanie wykorzystywania energii jądrowej przekreśliłoby szanse UE na dotrzymanie zobowiązań związanych z kwestią klimatu.

3.1

Dokument Komisji dokonuje przeglądu inwestycji w energię jądrową w ostatnich dziesięciu latach, opisuje ekonomikę produkcji energii jądrowej, jej wpływ na wybór źródeł energii oraz warunki jej akceptacji przez społeczeństwo. Poniżej trochę bardziej szczegółowo przedstawiona została jego treść.

3.2

Każde państwo członkowskie samo decyduje, czy będzie opierać się na energii jądrowej przy produkcji energii elektrycznej. Decyzje o zwiększeniu wykorzystania energii jądrowej zostały niedawno podjęte w Finlandii i we Francji. Holandia, Polska, Szwecja, Republika Czeska, Litwa, Estonia, Łotwa, Słowacja, Wielka Brytania, Bułgaria i Rumunia podjęły na nowo debatę na temat swojej polityki dotyczącej energii jądrowej. Niemcy, Hiszpania i Belgia, mimo toczącej się debaty, kontynuują obecnie politykę stopniowego wycofywania się z energetyki jądrowej. Dwanaście spośród 27 państw członkowskich UE nie wytwarza energii jądrowej.

3.3

Energia jądrowa, produkowana w UE 27 w 152 reaktorach, dostarcza 30 % energii elektrycznej w dzisiejszej Europie — jeżeli jednak kontynuowana będzie planowana polityka wycofywania się z jej użycia w niektórych państwach członkowskich UE, jej udział znacznie się zmniejszy. W celu zaspokojenia przewidywanego zapotrzebowania na energię i zmniejszenia europejskiego uzależnienia od importu, można by podjąć decyzję o nowych inwestycjach lub wydłużeniu okresu eksploatacji niektórych elektrowni.

3.4

Zdaniem Komisji zwiększenie produkcji energii jądrowej mogłoby być jedną z możliwości obniżenia emisji CO2 i odegrać ważną rolę w rozwiązywaniu kwestii globalnych zmian klimatu. Energia jądrowa zasadniczo nie wiąże się z emisją dwutlenku węgla i stanowi element strategii Komisji na rzecz zmniejszenia emisji tego gazu, obejmującej cel zmniejszenia emisji CO2. Może to także stanowić istotną okoliczność przy omawianiu przyszłych systemów handlu uprawnieniami do emisji.

3.5

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na możliwość zwiększenia wykorzystania energii jądrowej jest jej podstawowa ekonomika, ponieważ jedna elektrownia jądrowa wymaga wstępnych inwestycji w wysokości od 2 do 3,5 mld EUR. Produkcja energii jądrowej pociąga za sobą wyższe koszty budowy w porównaniu do produkcji energii z paliw kopalnych, jednak po dokonaniu pierwszych inwestycji koszty operacyjne są znacznie niższe. Komisja szczegółowo stwierdza:

3.5.1

„Ryzyko ekonomiczne elektrowni jądrowych wiąże się z dużymi kosztami inwestycyjnymi na początku, co z kolei wymaga niemal bezusterkowej pracy w ciągu pierwszych 15-20 lat eksploatacji (całkowity okres wynosi 40-60 lat), aby nakłady początkowe się zwróciły. Ponadto likwidacja i gospodarka odpadami wymagają zaangażowania funduszy dostępnych przez 50-100 lat po wyłączeniu reaktora.”

3.5.2

„Z 27 państw członkowskich UE (1) w 15 działają 152 reaktory jądrowe. Średni wiek elektrowni jądrowej zbliża się do 25 lat (2). We Francji, która dysponuje największą liczbą reaktorów jądrowych (59), wytwarzających niemal 80 % energii elektrycznej tego kraju, oraz na Litwie (jedna elektrownia jądrowa produkująca 70 % energii elektrycznej) średni wiek wynosi w przybliżeniu 20 lat. Z kolei w Zjednoczonym Królestwie funkcjonują 23 elektrownie jądrowe, których średni wiek zbliża się do 30 lat, zaś w Niemczech średni wiek 17 czynnych elektrowni jądrowych wynosi 25 lat.”

3.5.3

„Energia jądrowa tradycyjnie charakteryzuje się połączeniem wyższych kosztów budowy i niższych kosztów eksploatacji w porównaniu do wytwarzania energii z paliw kopalnych, gdzie koszty inwestycyjne są niższe, zaś koszty paliwa, a co za tym idzie — koszty eksploatacyjne — są wyższe i podlegające wahaniom.”

3.6

Produkcja energii jądrowej jest w dużej mierze niezależna od zmian kosztów dostaw surowców, ponieważ niewielka ilość uranu, który pochodzi w przeważającym stopniu z regionów świata o stabilnej sytuacji, wystarczy, by reaktor mógł pracować przez dziesięciolecia. Rozpoznane i nadające się do eksploatacji zasoby uranu po konkurencyjnych cenach zaspokoją zapotrzebowanie przemysłu jądrowego co najmniej przez najbliższych 85 lat przy założeniu obecnego poziomu zużycia. Zatem w większości krajów uprzemysłowionych budowa nowych elektrowni jądrowych stanowi opłacalny sposób wytwarzania energii elektrycznej dla obciążenia podstawowego.

3.7

Od 1997 r. przemysł jądrowy dokonał znacznych inwestycji. Komisja dostrzega znaczenie utrzymania technologicznej przewagi w dziedzinie energii jądrowej i popiera dalszy rozwój najbardziej zaawansowanych ram dla energii jądrowej, łącznie z nieproliferacją, gospodarką odpadami i wycofywaniem instalacji z eksploatacji. Od czasu przyjęcia Traktatu Euratom bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna ludności stanowią jedne z głównych trosk Wspólnoty Europejskiej; zagadnienia te zyskały jeszcze na znaczeniu w kontekście poprzedniego i ostatniego rozszerzenia.

3.8

Na poziomie UE zadaniem powinno być dalsze rozwijanie najbardziej zaawansowanych ram dla energii jądrowej w tych państwach członkowskich, które wybierają energię jądrową, zgodnie z najwyższymi standardami bezpieczeństwa, ochrony i nieproliferacji wymaganymi Traktatem Euratom. Powinno to obejmować gospodarkę odpadami promieniotwórczymi i wycofywanie instalacji z eksploatacji.

3.9

Komisja proponuje, by dyskusje nad dalszymi działaniami skupiały się zwłaszcza na następujących zagadnieniach: