(1)

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) przewiduje ustanowienie rynku wewnętrznego i wprowadzenie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na rynku wewnętrznym. Ustanowienie w państwach członkowskich wspólnych zasad i praktyk odnoszących się do opracowania ram zarządzania danymi powinno przyczynić się do osiągnięcia tych celów, przy pełnym poszanowaniu praw podstawowych. Powinno ono również gwarantować wzmocnienie otwartej strategicznej autonomii Unii przy jednoczesnym sprzyjaniu międzynarodowemu swobodnemu przepływowi danych.

(2)

W ciągu ostatniej dekady technologie cyfrowe zmieniły gospodarkę i społeczeństwo, oddziałując na wszystkie sektory działalności i codzienne życie. W centrum tej transformacji znajdują się dane: innowacje wykorzystujące potencjał danych przyniosą ogromne korzyści zarówno obywatelom Unii, jak i gospodarce, na przykład poprzez udoskonalenie i personalizację medycyny, zapewnienie nowej mobilności oraz wniesienie wkładu w komunikat Komisji z 11 grudnia 2019 r. w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu. Aby uczynić gospodarkę opartą o dane inkluzywną dla wszystkich obywateli Unii, szczególną uwagę zwrócić należy na zmniejszanie przepaści cyfrowej, zwiększanie udziału kobiet w gospodarce danych i wspieranie rozwijania najnowocześniejszej europejskiej wiedzy fachowej w sektorze technologii. Gospodarkę danych należy budować w sposób umożliwiający prosperowanie przedsiębiorstwom – w szczególności mikroprzedsiębiorstwom oraz małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP) zgodnie z definicją w załączniku do zalecenia Komisji 2003/361/WE (3), a także przedsiębiorstwom typu start-up – zapewniając neutralność dostępu do danych oraz możliwość przenoszenia danych i ich interoperacyjność oraz unikając efektów lock-in. W swoim komunikacie z 19 lutego 2020 r. w sprawie europejskiej strategii w zakresie danych (zwanym dalej „europejską strategią w sprawie danych”) Komisja opisała wizję wspólnej europejskiej przestrzeni danych, oznaczającej rynek wewnętrzny danych, na którym dane mogłyby być wykorzystywane, zgodnie z obowiązującymi przepisami, bez względu na fizyczne miejsce ich przechowywania w Unii, która to wizja może mieć kluczowe znaczenie dla między innymi szybkiego rozwoju technologii sztucznej inteligencji.

Komisja wezwała również do zapewnienia swobodnego i bezpiecznego przepływu danych z państwami trzecimi, z zastrzeżeniem wyjątków i ograniczeń ze względu na bezpieczeństwo publiczne, porządek publiczny i inne uzasadnione cele polityki publicznej Unii, zgodnie ze zobowiązaniami międzynarodowymi, w tym w zakresie praw podstawowych. Aby urzeczywistnić tę wizję, Komisja zaproponowała ustanowienie wspólnych europejskich przestrzeni danych w poszczególnych dziedzinach do celów dzielenia się danymi i ich konsolidacji. Jak zaproponowano w europejskiej strategii w zakresie danych, tego rodzaju wspólne europejskie przestrzenie danych mogą obejmować takie obszary, jak zdrowie, mobilność, produkcja, usługi finansowe, energia lub rolnictwo lub obejmować te obszary w sposób łączny, na przykład w zakresie energii i klimatu, jak również obszary tematyczne, takie jak Europejski Zielony Ład lub europejskie przestrzenie danych dla administracji publicznej lub umiejętności. Wspólne europejskie przestrzenie danych powinny czynić dane możliwymi do znalezienia, dostępnymi, interoperacyjnymi i nadającymi się do ponownego wykorzystania („zasady FAIR”), zapewniając jednocześnie wysoki poziom cyberbezpieczeństwa. Gdy w gospodarce danych istnieją równe warunki działania, przedsiębiorstwa konkurują ze sobą pod względem jakości usług, a nie ilości kontrolowanych przez siebie danych. Do celów projektowania, tworzenia i utrzymywania równych warunków działania w gospodarce danych potrzebne jest prawidłowe zarządzanie, w którym powinni uczestniczyć i być reprezentowani odpowiedni interesariusze wspólnej europejskiej przestrzeni danych.

(3)

Konieczna jest poprawa warunków dzielenia się danymi na rynku wewnętrznym poprzez utworzenie zharmonizowanych ram wymiany danych i ustanowienie pewnych podstawowych wymogów w zakresie zarządzania danymi, przy zwróceniu szczególnej uwagi na ułatwianie współpracy między państwami członkowskimi. Celem niniejszego rozporządzenia powinno być dalsze rozwijanie wewnętrznego rynku cyfrowego wolnego od granic oraz opartego o dane społeczeństwa i opartej o dane gospodarki, ukierunkowanych na człowieka, godnych zaufania i bezpiecznych. W sektorowym prawie Unii można opracować, dostosować i zaproponować nowe i uzupełniające elementy, w zależności od specyfiki sektora, takie jak planowane przepisy prawa Unii dotyczące europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia lub dostępu do danych dotyczących pojazdów. Ponadto niektóre sektory gospodarki są już regulowane sektorowym prawem Unii, które obejmuje przepisy dotyczące transgranicznego lub ogólnounijnego dzielenia się danymi lub udzielania do nich dostępu, na przykład dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/24/UE (4) – w kontekście europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia, czy stosownymi aktami ustawodawczymi w dziedzinie transportu, jak rozporządzeniami Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1239 (5) i (UE) 2020/1056 (6) oraz dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE (7) – w kontekście europejskiej przestrzeni danych dotyczących mobilności.

Niniejsze rozporządzenie powinno więc pozostawać bez uszczerbku dla rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 223/2009 (8), (UE) 2018/858 (9) i (UE) 2018/1807 (10) oraz dla dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/31/WE (11), 2001/29/WE (12), 2004/48/WE (13), 2007/2/WE (14), 2010/40/UE, (UE) 2015/849 (15), (UE) 2016/943 (16), (UE) 2017/1132 (17), (UE) 2019/790 (18) i (UE) 2019/1024 (19) oraz innego sektorowego prawa Unii regulującego dostęp do danych i ich ponowne wykorzystywanie. Niniejsze rozporządzenie powinno pozostawać bez uszczerbku dla prawa Unii i prawa krajowego dotyczącego dostępu do danych i ich wykorzystywania do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania lub ścigania czynów zabronionych lub wykonywania kar, jak również dla współpracy międzynarodowej w tym zakresie.

Niniejsze rozporządzenie nie powinno naruszać kompetencji państw członkowskich w odniesieniu do ich działań z zakresu bezpieczeństwa publicznego, obrony i bezpieczeństwa narodowego. Niniejsze rozporządzenie nie powinno obejmować ponownego wykorzystywania chronionych z powyższych względów danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego, w tym danych pochodzących z procedur udzielania zamówień, które wchodzą w zakres stosowania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/81/WE (20). Należy ustanowić w Unii horyzontalny system ponownego wykorzystywania niektórych kategorii chronionych danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego oraz świadczenia usług pośrednictwa danych i usług w ramach altruizmu danych. Specyfika różnych sektorów może wymagać zaprojektowania sektorowych systemów opartych o dane z uwzględnieniem wymogów niniejszego rozporządzenia. Dostawcy usług pośrednictwa danych spełniający wymogi określone w niniejszym rozporządzeniu powinni mieć możliwość posługiwania się oznakowaniem „uznany w Unii dostawca usług pośrednictwa danych”. Osoby prawne, które starają się wspierać realizację celów leżących w interesie ogólnym poprzez udostępnianie na dużą skalę odpowiednich danych w ramach altruizmu danych i które spełniają wymogi określone w niniejszym rozporządzeniu, powinny mieć możliwość zarejestrowania się jako „uznana w Unii organizacja altruizmu danych” i posługiwania się tym oznakowaniem. W przypadku gdy sektorowe prawo Unii lub sektorowe prawo krajowe wymaga od podmiotów sektora publicznego, takich dostawców usług pośrednictwa danych lub takich osób prawnych (uznanych organizacji altruizmu danych) spełnienia szczególnych dodatkowych wymogów technicznych, administracyjnych lub organizacyjnych, w tym poprzez system zezwoleń lub certyfikacji, należy stosować również przepisy tego sektorowego prawa Unii lub sektorowego prawa krajowego.

(4)

Niniejsze rozporządzenie powinno pozostawać bez uszczerbku dla rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (21) i (UE) 2018/1725 (22) oraz dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/58/WE (23) i (UE) 2016/680 (24) oraz odpowiednich przepisów prawa krajowego, w tym w przypadku, gdy dane osobowe i nieosobowe w zbiorze danych są ze sobą nierozerwalnie powiązane. W szczególności niniejsze rozporządzenie nie powinno być rozumiane jako tworzące nową podstawę prawną dla przetwarzania danych osobowych w ramach regulowanych działań lub jako zmieniające wymogi informacyjne określone w rozporządzeniu (UE) 2016/679. Wykonanie niniejszego rozporządzenia nie powinno uniemożliwiać transgranicznego przekazywania danych zgodnie z rozdziałem V rozporządzenia (UE) 2016/679. W przypadku kolizji pomiędzy niniejszym rozporządzeniem a prawem Unii w dziedzinie ochrony danych osobowych lub prawem krajowym przyjętym zgodnie z takim prawem Unii pierwszeństwo ma odpowiednie prawo Unii lub prawo krajowe w dziedzinie ochrony danych osobowych. Należy zapewnić możliwość uznawania organów ochrony danych za właściwe organy do celów niniejszego rozporządzenia. W przypadku gdy inne organy działają jako właściwe organy do celów niniejszego rozporządzenia, powinny to robić to bez uszczerbku dla nadzorczych uprawnień i kompetencji organów ochrony danych na podstawie rozporządzenia (UE) 2016/679.

(5)

Działanie na poziomie Unii jest konieczne w celu zwiększenia zaufania do dzielenia się danymi poprzez ustanowienie odpowiednich mechanizmów kontroli sprawowanej przez osoby, których dane dotyczą, i posiadaczy danych nad danymi, które ich dotyczą, oraz w celu usunięcia innych barier dla dobrze funkcjonującej i konkurencyjnej gospodarki opartej o dane. Działanie to powinno pozostawać bez uszczerbku dla obowiązków i zobowiązań ustanowionych w międzynarodowych umowach handlowych zawartych przez Unię. Ogólnounijne ramy zarządzania powinny mieć na celu budowanie zaufania osób fizycznych i przedsiębiorstw w zakresie dostępu do danych, ich kontroli, dzielenia się nimi, ich wykorzystywania i ponownego wykorzystywania, w szczególności poprzez ustanowienie odpowiednich mechanizmów umożliwiających osobom, których dane dotyczą, poznanie przysługujących im praw i ich skuteczne wykonywanie, a także w odniesieniu do ponownego wykorzystywania niektórych rodzajów danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego, świadczenia usług przez dostawców usług pośrednictwa danych na rzecz osób, których dane dotyczą, posiadaczy danych i użytkowników danych, jak również gromadzenia i przetwarzania danych udostępnianych z pobudek altruistycznych przez osoby fizyczne i prawne. Do zwiększenia zaufania przyczynić może się w szczególności większa przejrzystość w zakresie celu wykorzystywania danych i warunków ich przechowywania przez przedsiębiorstwa.

(6)

Koncepcja, że dane wygenerowane lub zgromadzone przed podmioty sektora publicznego lub inne podmioty na koszt budżetów publicznych powinny przynosić korzyści społeczeństwu, od dawna była częścią polityki Unii. Dyrektywa (UE) 2019/1024 oraz sektorowe prawo Unii zapewniają, aby podmioty sektora publicznego umożliwiały łatwy dostęp do większej ilości wytworzonych przez siebie danych na potrzeby ich wykorzystywania oraz ponownego wykorzystywania. Niektóre kategorie danych, takie jak dane poufne ze względów handlowych, dane objęte poufnością informacji statystycznych i dane chronione prawami własności intelektualnej osób trzecich, w tym tajemnice przedsiębiorstwa i dane osobowe, znajdujące się w publicznych bazach danych często jednak nie są udostępniane, nawet na potrzeby działalności badawczej lub innowacyjnej prowadzonej w interesie publicznym, mimo że taka dostępność jest możliwa zgodnie z obowiązującym prawem Unii, w szczególności rozporządzeniem (UE) 2016/679 oraz dyrektywami 2002/58/WE i (UE) 2016/680. Ze względu na fakt, że dane takie są szczególnie chronione, przed ich udostępnieniem muszą zostać spełnione pewne techniczne i prawne wymogi proceduralne, przede wszystkim po to, aby zapewnić poszanowanie praw innych osób w odniesieniu do takich danych lub ograniczyć negatywny wpływ na prawa podstawowe, zasadę niedyskryminacji i ochronę danych. Spełnienie takich wymogów jest zazwyczaj czasochłonne i wymaga specjalistycznej wiedzy. Stąd też dane takie są wykorzystywane w niewystarczającym stopniu. Wprawdzie niektóre państwa członkowskie ustanawiają struktury, procesy lub prawo ułatwiające tego rodzaju ponowne wykorzystywanie danych, działania te nie są jednak podejmowane w całej Unii. Aby ułatwić podmiotom prywatnym i publicznym wykorzystywanie danych na potrzeby europejskich badań naukowych i innowacji, w całej Unii potrzebne są jasne warunki dostępu do takich danych i ich wykorzystywania.

(7)

Istnieją techniki umożliwiające przeprowadzanie analiz baz danych zawierających dane osobowe, takie jak anonimizacja, prywatność różnicowa, uogólnienie, ukrywanie i randomizacja, wykorzystywanie danych syntetycznych lub podobne metody oraz inne najnowocześniejsze metody zachowania prywatności, które mogą przyczynić się do przetwarzania danych w sposób bardziej przyjazny dla ochrony prywatności. Państwa członkowskie powinny zapewniać wsparcie podmiotom sektora publicznego, aby optymalnie wykorzystywały one takie techniki, a tym samym dzieliły się jak największą ilością danych. Stosowanie takich technik wraz z kompleksowymi ocenami skutków dla ochrony danych i innymi zabezpieczeniami może przyczynić się do większego bezpieczeństwa wykorzystywania i ponownego wykorzystywania danych osobowych i powinno zapewniać bezpieczne ponowne wykorzystywanie poufnych ze względów handlowych danych biznesowych do celów badań naukowych i innowacji oraz do celów statystycznych. W wielu przypadkach stosowanie takich technik, ocen skutków i innych zabezpieczeń oznacza, że wykorzystywanie i ponowne wykorzystywanie danych może odbywać się wyłącznie w bezpiecznym środowisku przetwarzania zapewnionym lub nadzorowanym przez podmiot sektora publicznego. Na poziomie Unii zgromadzono doświadczenie w zakresie takich bezpiecznych środowisk przetwarzania, które są wykorzystywane do badań nad jednostkowymi danymi statystycznymi na podstawie rozporządzenia Komisji (UE) nr 557/2013 (25). Ogólnie rzecz biorąc, przetwarzanie danych w przypadku danych osobowych powinno opierać się na co najmniej jednej podstawie prawnej przetwarzania określonej w art. 6 i 9 rozporządzenia (UE) 2016/679.

(8)

Zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2016/679 zasady ochrony danych nie powinny mieć zastosowania do informacji anonimowych, czyli informacji, które nie wiążą się ze zidentyfikowaną lub możliwą do zidentyfikowania osobą fizyczną, ani do danych osobowych zanonimizowanych w taki sposób, że osób, których dane dotyczą, w ogóle nie można zidentyfikować lub już nie można zidentyfikować. Deanonimizacja osób, których danych dotyczą, na podstawie danych pochodzących ze zanonimizowanych zbiorów danych powinna być zabroniona. Powinno to pozostawać bez uszczerbku dla możliwości prowadzenia badań nad technikami anonimizacji, szczególnie do celów zapewniania bezpieczeństwa informacji, poprawy istniejących technik anonimizacji i przyczyniania się do ogólnej solidności anonimizacji, podejmowanych zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2016/679.

(9)

Aby ułatwić ochronę danych osobowych i danych poufnych oraz przyspieszyć proces udostępniania takich danych do ponownego wykorzystywania na podstawie niniejszego rozporządzenia, państwa członkowskie powinny zachęcać podmioty sektora publicznego do tworzenia i udostępniania danych zgodnie z zasadą „otwartości w fazie projektowania i otwartości domyślnej”, o której mowa w art. 5 ust. 2 dyrektywy (UE) 2019/1024, oraz do promowania tworzenia i pozyskiwania danych w formatach i strukturach ułatwiających anonimizację w tym zakresie.

(10)

Kategorie danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego, które powinny podlegać ponownemu wykorzystywaniu na podstawie niniejszego rozporządzenia, nie są objęte zakresem stosowania dyrektywy (UE) 2019/1024, z którego to zakresu wykluczone są dane niedostępne ze względu na poufność informacji handlowych i statystycznych oraz dane zawarte w utworach lub w innych treściach, do których prawa własności intelektualnej posiadają osoby trzecie. Dane poufne ze względów handlowych obejmują dane chronione tajemnicą przedsiębiorstwa, chronionym know-how oraz wszelkie inne informacje, których nienależyte ujawnienie miałoby wpływ na pozycję rynkową lub kondycję finansową przedsiębiorstwa. Niniejsze rozporządzenie powinno mieć zastosowanie do tych danych osobowych, które nie są objęte zakresem stosowania dyrektywy (UE) 2019/1024, o ile system dostępu wyklucza lub ogranicza dostęp do takich danych ze względu na ochronę danych, prywatność i integralność osoby fizycznej, w szczególności zgodnie z przepisami o ochronie danych. Ponowne wykorzystywanie danych, które mogą zawierać tajemnice przedsiębiorstwa, powinno odbywać się bez uszczerbku dla dyrektywy (UE) 2016/943, która określa ramy zgodnego z prawem pozyskiwania, wykorzystywania lub ujawniania tajemnic przedsiębiorstwa.

(11)

Niniejsze rozporządzenie nie powinno tworzyć obowiązku zezwalania na ponowne wykorzystywanie danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego. W szczególności każde państwo członkowskie powinno mieć możliwość decydowania, czy udostępnia dane do ponownego wykorzystywania, a także określania celów i zakresu takiego dostępu. Niniejsze rozporządzenie powinno uzupełniać i pozostawać bez uszczerbku dla bardziej szczególnych obowiązków podmiotów sektora publicznego w zakresie zezwalania na ponowne wykorzystywanie danych określonych w sektorowym prawie Unii lub sektorowym prawie krajowym. Publiczny dostęp do dokumentów urzędowych można uznawać za leżący w interesie publicznym. Uwzględniając rolę publicznego dostępu do dokumentów urzędowych oraz przejrzystości w społeczeństwie demokratycznym, niniejsze rozporządzenie powinno pozostawać również bez uszczerbku dla prawa Unii lub prawa krajowego dotyczącego udzielania dostępu do dokumentów urzędowych i ich ujawniania. Dostęp do dokumentów urzędowych może być w szczególności przyznany zgodnie z prawem krajowym bez nakładania szczególnych warunków lub poprzez nakładanie szczególnych warunków nieprzewidzianych w niniejszym rozporządzeniu.

(12)

System ponownego wykorzystywania przewidziany w niniejszym rozporządzeniu powinien mieć zastosowanie do danych, których dostarczanie jest jednym z zadań publicznych zainteresowanych podmiotów sektora publicznego zgodnie z przepisami ustawowymi lub innymi wiążącymi przepisami państw członkowskich. W przypadku braku takich przepisów zadania publiczne należy określić zgodnie z powszechną praktyką administracyjną w państwach członkowskich, pod warunkiem że zakres zadań publicznych jest przejrzysty i poddawany przeglądowi. Zadania publiczne mogą być definiowane ogólnie lub indywidualnie dla poszczególnych podmiotów sektora publicznego. Przedsiębiorstwa publiczne nie są objęte definicją podmiotu sektora publicznego, zatem dane będące w posiadaniu przedsiębiorstw publicznych nie powinny być objęte niniejszym rozporządzeniem. Niniejsze rozporządzenie nie powinno obejmować danych będących w posiadaniu instytucji kulturalnych, takich jak biblioteki, archiwa i muzea oraz orkiestry, teatry operowe, zespoły baletowe czy teatry, i placówek edukacyjnych, ponieważ posiadane przez nie utwory i inne dokumenty są przeważnie objęte prawami własności intelektualnej osób trzecich. Organizacje prowadzące badania naukowe i organizacje finansujące badania naukowe także mogą być zorganizowane jako podmioty sektora publicznego lub podmioty prawa publicznego.

Niniejsze rozporządzenie powinno mieć zastosowanie do takich organizacji hybrydowych wyłącznie odnośnie do ich roli jako organizacji prowadzących badania naukowe. Jeśli organizacja prowadząca badania naukowe jest w posiadaniu danych w ramach konkretnego stowarzyszenia publiczno-prywatnego z organizacjami sektora prywatnego lub innymi podmiotami sektora publicznego, podmiotami prawa publicznego lub hybrydowymi organizacjami prowadzącymi badania naukowe, tj. zorganizowanymi jako podmioty prawa publicznego albo przedsiębiorstwa publiczne, którego głównym celem jest prowadzenie badań naukowych, dane te również nie powinny być objęte niniejszym rozporządzeniem. W stosownych przypadkach państwa członkowskie powinny mieć możliwość stosowania niniejszego rozporządzenia do przedsiębiorstw publicznych lub prywatnych, które wykonują obowiązki sektora publicznego lub świadczą usługi w interesie ogólnym. Wymiana danych, wyłącznie w ramach wykonywania zadań publicznych, między podmiotami sektora publicznego w Unii lub między podmiotami sektora publicznego w Unii a podmiotami sektora publicznego w państwach trzecich lub organizacjami międzynarodowymi, jak również wymiana danych między badaczami do niekomercyjnych celów badań naukowych, nie powinna podlegać przepisom niniejszego rozporządzenia dotyczącym ponownego wykorzystywania niektórych kategorii danych chronionych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego.

(13)

Podmioty sektora publicznego przy ustanawianiu zasad ponownego wykorzystywania posiadanych przez nie danych powinny przestrzegać prawa konkurencji, unikając zawierania umów, których celem lub skutkiem mogłoby być tworzenie praw wyłącznych do ponownego wykorzystywania niektórych danych. Takie umowy powinny być możliwe tylko wtedy, gdy jest to uzasadnione i konieczne do celów świadczenia usługi lub dostarczania produktu w interesie ogólnym. Może to mieć miejsce w przypadku, gdy wyłączne wykorzystywanie danych jest jedynym sposobem maksymalnego zwiększenia korzyści społecznych z przedmiotowych danych, na przykład gdy istnieje tylko jeden podmiot (wyspecjalizowany w przetwarzaniu określonego zbioru danych) zdolny do świadczenia usługi lub dostarczania produktu, które umożliwiają podmiotowi sektora publicznego świadczenie usługi lub dostarczanie produktu w interesie ogólnym. Takie uzgodnienia powinny być jednak dokonywane zgodnie z mającym zastosowanie prawem Unii lub prawem krajowym oraz podlegać regularnym przeglądom opartym na analizie rynkowej, aby ustalić, czy taka wyłączność pozostaje konieczna. Ponadto takie uzgodnienia powinny być w stosownych przypadkach zgodne z odpowiednimi zasadami pomocy państwa i być dokonywane na czas określony, który nie powinien przekraczać 12 miesięcy. Aby zapewnić przejrzystość, takie umowy o wyłączności należy publikować w internecie w formie zgodnej z właściwym prawem Unii dotyczącym zamówień publicznych. Jeżeli wyłączne prawo do ponownego wykorzystywania danych nie jest zgodne z niniejszym rozporządzeniem, to wyłączne prawo powinno być nieważne.

(14)

Zakazane umowy o wyłączności i inne praktyki lub uzgodnienia dotyczące ponownego wykorzystywania danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego, które wprost nie przyznają praw wyłącznych, lecz w przypadku których można zasadnie oczekiwać, że doprowadzą do ograniczenia dostępności danych do ponownego wykorzystywania i które zostały zawarte lub były już stosowane przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, nie powinny być przedłużane po upływie ich okresu obowiązywania. W przypadku umów na czas nieokreślony lub na dłuższy okres należy je rozwiązać w ciągu 30 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszego rozporządzenia.

(15)

Niniejsze rozporządzenie powinno ustanawiać warunki ponownego wykorzystywania danych chronionych mające zastosowanie do podmiotów sektora publicznego wyznaczonych jako podmioty właściwe na podstawie prawa krajowego do udzielania lub odmowy udzielania dostępu do celów ponownego wykorzystywania, przy czym warunki te powinny pozostawać bez uszczerbku dla praw lub obowiązków dotyczących dostępu do takich danych. Warunki te powinny być niedyskryminujące, przejrzyste, proporcjonalne i obiektywnie uzasadnione, a jednocześnie nie powinny ograniczać konkurencji, ze szczególnym naciskiem na propagowanie dostępu do takich danych dla MŚP i przedsiębiorstw typu start-up. Warunki ponownego wykorzystywania powinny być opracowywane w sposób promujący badania naukowe, tak aby przykładowo uprzywilejowanie badań naukowych było co do zasady uznawane za niedyskryminujące. Podmioty sektora publicznego zezwalające na ponowne wykorzystywanie powinny dysponować środkami technicznymi niezbędnymi do zapewnienia ochrony praw i interesów osób trzecich oraz być uprawnione do żądania niezbędnych informacji od ponownego użytkownika. Warunki związane z ponownym wykorzystywaniem danych powinny być ograniczone do tego, co jest niezbędne do ochrony praw i interesów osób trzecich w odniesieniu do danych oraz integralności systemów informacyjno-komunikacyjnych podmiotów sektora publicznego. Podmioty sektora publicznego powinny stosować warunki, które najlepiej służą interesom ponownego użytkownika, a jednocześnie nie powodują nieproporcjonalnie dużego obciążenia dla podmiotów sektora publicznego. Należy określić warunki ponownego wykorzystywania danych, aby zapewnić skuteczne zabezpieczenia w odniesieniu do ochrony danych osobowych. Przed przesłaniem danych osobowych należy je zanonimizować, aby uniemożliwić identyfikację osób, których dane dotyczą, a dane zawierające poufne informacje handlowe należy zmodyfikować w taki sposób, aby nie ujawniać informacji poufnych. W przypadku gdy dostarczenie danych zanonimizowanych lub zmodyfikowanych nie odpowiadałoby potrzebom ponownego użytkownika, można zezwolić na ponowne wykorzystywanie danych na miejscu lub zdalnie w bezpiecznym środowisku przetwarzania, z zastrzeżeniem spełnienia wymogów dotyczących dokonania oceny skutków dla ochrony danych i przeprowadzenia konsultacji z organem nadzorczym zgodnie z art. 35 i art. 36 rozporządzenia (UE) 2016/679, oraz gdy ryzyko dla praw i interesów osób, których dane dotyczą, uznano za minimalne.

Mogłoby to stanowić odpowiednie rozwiązanie w zakresie ponownego wykorzystywania danych spseudonimizowanych. Podmiot sektora publicznego powinien nadzorować analizy danych w takich bezpiecznych środowiskach przetwarzania, by chronić prawa i interesy osób trzecich. W szczególności dane osobowe powinny być przesyłane osobie trzeciej do ponownego wykorzystywania tylko w przypadku, gdy podstawa prawna określona w prawie dotyczącym ochrony danych zezwala na takie przesyłanie. Dane nieosobowe powinny być przesyłane tylko wtedy, gdy nie ma powodów, by sądzić, że połączenie zbiorów danych nieosobowych doprowadziłoby do identyfikacji osób, których dane dotyczą. Powinno to mieć również zastosowanie do danych spseudonimizowanych, które zachowują status danych osobowych. W przypadku deanonimizacji osób, których dane dotyczą, oprócz obowiązku zgłoszenia takiego naruszenia ochrony danych organowi nadzorczemu i osobie, której dane dotyczą, zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2016/679, powinien mieć zastosowanie obowiązek zgłoszenia tego naruszenia podmiotowi sektora publicznego. Podmioty sektora publicznego powinny, w stosownych przypadkach, ułatwiać – za pomocą odpowiednich środków technicznych – ponowne wykorzystywanie danych na podstawie zgody osób, których dane dotyczą, lub pozwolenia posiadaczy danych na ponowne wykorzystywanie dotyczących ich danych. W tym względzie podmiot sektora publicznego powinien dołożyć wszelkich starań, by udzielić pomocy w ubieganiu się o taką zgodę lub takie pozwolenie potencjalnym ponownym użytkownikom, ustanawiając – jeżeli jest to praktycznie wykonalne – mechanizmy techniczne, które umożliwiają przekazywanie pochodzących od ponownych użytkowników wniosków o wyrażenie zgody lub udzielenie pozwolenia. Nie należy podawać żadnych informacji kontaktowych umożliwiających ponownym użytkownikom bezpośredni kontakt z osobami, których dane dotyczą, lub z posiadaczami danych. Jeżeli podmiot sektora publicznego przekazuje wniosek o wyrażenie zgody lub udzielnie pozwolenia, powinien zapewnić, by osoba, której dane dotyczą, lub posiadacz danych byli wyraźnie poinformowani o możliwości odmowy wyrażenia zgody lub udzielenia pozwolenia.

(16)

By ułatwiać wykorzystywanie danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego do celów badań naukowych i zachęcać do takiego ich wykorzystywania, zachęca się podmioty sektora publicznego do opracowywania zharmonizowanego podejścia i zharmonizowanych procesów na rzecz zapewnienia łatwego dostępu do takich danych do celów badań naukowych leżących w interesie publicznym. Mogłoby to obejmować między innymi opracowywanie sprawnych procedur administracyjnych, normalizację formatowania danych, metadane zawierające informacje w zakresie wyboru metodyki i gromadzenia danych oraz normalizację pól danych, które umożliwiają łatwe łączenie zbiorów danych sektora publicznego pochodzących z różnych źródeł, w zakresie w jakim jest to przydatne do celów analizy. Celem tych praktyk powinno być promowanie wykorzystywania do celów badań naukowych danych sfinansowanych i wytworzonych przez sektor publiczny zgodnie z zasadą „otwarte jak to najbardziej możliwe, zamknięte jak to konieczne”.

(17)

Niniejsze rozporządzenie nie powinno mieć wpływu na prawa własności intelektualnej osób trzecich. Niniejsze rozporządzenie nie powinno mieć wpływu na istnienie praw własności intelektualnej podmiotów sektora publicznego ani na ich własność, ani w żaden sposób ograniczać wykonywania tych praw. Obowiązki nałożone zgodnie z niniejszym rozporządzeniem powinno się stosować tylko w zakresie, w jakim są zgodne z umowami międzynarodowymi o ochronie praw własności intelektualnej, w szczególności z Konwencją berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych (zwaną dalej „konwencją berneńską”), Porozumieniem w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (zwanym dalej „porozumieniem TRIPS”) i Traktatem Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim (WCT) oraz z prawem Unii i prawem krajowym dotyczącym własności intelektualnej. Podmioty sektora publicznego powinny jednakże wykonywać swoje prawa autorskie w sposób ułatwiający ponowne wykorzystywanie.

(18)

Dane objęte prawami własności intelektualnej, jak również tajemnice przedsiębiorstwa powinny być przesyłane osobie trzeciej wyłącznie w przypadku, gdy takie przesyłanie jest zgodne z prawem na mocy prawa Unii lub prawa krajowego, lub w porozumieniu z posiadaczami praw. Jeżeli podmiotom sektora publicznego przysługuje prawo producenta bazy danych ustanowione w art. 7 ust. 1 dyrektywy 96/9/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (26), nie powinny one wykonywać tego prawa w celu uniemożliwienia lub ograniczenia ponownego wykorzystywania danych w zakresie wykraczającym poza ograniczenia określone w niniejszym rozporządzeniu.

(19)

Przedsiębiorstwa i osoby, których dane dotyczą, powinny mieć zaufanie co do faktu, że ponowne wykorzystywanie niektórych kategorii chronionych danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego będzie odbywało się w sposób respektujący ich prawa i interesy. Należy zatem wprowadzić dodatkowe zabezpieczenia na wypadek sytuacji, w których ponowne wykorzystywanie takich danych sektora publicznego odbywa się na podstawie przetwarzania danych poza sektorem publicznym, takie jak wymóg, aby podmioty sektora publicznego zapewniały pełną ochronę praw i interesów osób fizycznych i prawnych, w szczególności w odniesieniu do danych osobowych, szczególnie chronionych danych handlowych oraz praw własności intelektualnej, we wszystkich przypadkach, w tym w przypadku przekazywania takich danych do państw trzecich. Podmioty sektora publicznego nie powinny zezwalać na ponowne wykorzystywanie informacji przechowywanych w zastosowaniach w zakresie e-zdrowia przez zakłady ubezpieczeń lub innych dostawców usług w celu dyskryminacji przy ustalaniu cen, ponieważ byłoby to sprzeczne z podstawowym prawem dostępu do opieki zdrowotnej.

(20)

Ponadto w celu zachowania uczciwej konkurencji i otwartej gospodarki rynkowej niezwykle ważne jest, aby zabezpieczyć chronione dane o charakterze nieosobowym, w szczególności tajemnice przedsiębiorstwa, a także dane nieosobowe stanowiące treści chronione prawami własności intelektualnej przed bezprawnym dostępem, który może prowadzić do kradzieży własności intelektualnej lub szpiegostwa przemysłowego. Aby zapewnić ochronę praw lub interesów posiadaczy danych, powinno być możliwe przekazywanie danych nieosobowych, które zgodnie z prawem Unii lub prawem krajowym mają być chronione przed niezgodnym z prawem lub niedozwolonym dostępem, a które są w posiadaniu podmiotów sektora publicznego, do państw trzecich, ale wyłącznie wtedy gdy zapewnione są odpowiednie zabezpieczenia w zakresie wykorzystywania danych. Takie odpowiednie zabezpieczenia powinny zawierać wymóg, aby podmiot sektora publicznego przesyłał chronione dane ponownemu użytkownikowi wyłącznie wtedy, gdy ten ponowny użytkownik podejmie zobowiązania umowne służące ochronie tych danych. Ponowny użytkownik, który zamierza przekazać chronione dane do państwa trzeciego, powinien spełniać obowiązki określone w niniejszym rozporządzeniu nawet po przekazaniu danych do państwa trzeciego. Aby zapewnić właściwe egzekwowanie takich obowiązków, ponowny użytkownik powinien również uznać – do celów sądowego rozstrzygania sporów – jurysdykcję państwa członkowskiego podmiotu sektora publicznego, który zezwolił na ponowne wykorzystywanie.

(21)

Należy uznać, że wdrożono takie odpowiednie zabezpieczenia, jeżeli w państwie trzecim, do którego przekazano danie nieosobowe, wprowadzono równoważne środki zapewniające, aby te dane były objęte poziomem ochrony podobnym do tego, który ma zastosowanie na podstawie prawa Unii, w szczególności w odniesieniu do ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa i praw własności intelektualnej. W tym celu Komisja powinna mieć możliwość stwierdzenia w drodze aktów wykonawczych, gdy jest to uzasadnione ze względu na znaczącą liczbę wniosków składanych w całej Unii dotyczących ponownego wykorzystywania danych nieosobowych w określonych państwach trzecich, że dane państwo trzecie zapewnia poziom ochrony zasadniczo równoważny poziomowi ochrony zapewnianemu przez prawo Unii. Komisja powinna ocenić konieczność takich aktów wykonawczych w oparciu o informacje przekazane przez państwa członkowskie za pośrednictwem Europejskiej Rady ds. Innowacji w zakresie Danych. Takie akty wykonawcze upewniłyby podmioty sektora publicznego, że ponowne wykorzystywanie danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego w danym państwie trzecim nie zagroziłoby chronionemu charakterowi tych danych. W ocenie poziomu ochrony zapewnianej w danym państwie trzecim należy w szczególności uwzględnić odpowiednie prawo ogólne i sektorowe, w tym dotyczące bezpieczeństwa publicznego, obronności, bezpieczeństwa narodowego i prawa karnego, w zakresie dostępu do danych nieosobowych oraz ich ochrony, dostęp podmiotów sektora publicznego tego państwa trzeciego do przekazywanych danych, obecność i skuteczne funkcjonowanie w danym państwie trzecim co najmniej jednego niezależnego organu nadzorczego odpowiedzialnego za zapewnienie i egzekwowanie zgodności z systemem prawnym zapewniającym dostęp do takich danych, zobowiązania międzynarodowe państwa trzeciego w zakresie ochrony danych lub inne zobowiązania wynikające z prawnie wiążących konwencji lub instrumentów, jak również z uczestnictwa w systemach wielostronnych lub regionalnych.

Istnienie skutecznych środków ochrony prawnej dla posiadaczy danych, podmiotów sektora publicznego lub dostawców usług pośrednictwa danych w danym państwie trzecim ma szczególne znaczenie w kontekście przekazywania danych nieosobowych do tego państwa trzeciego. Takie zabezpieczenia powinny zatem obejmować dostępność egzekwowalnych praw i skutecznych środków ochrony prawnej. Takie akty wykonawcze powinny pozostawać bez uszczerbku dla obowiązków prawnych lub uzgodnień umownych podjętych już przez ponownego użytkownika, które służą ochronie danych nieosobowych, w szczególności danych przemysłowych, oraz dla prawa podmiotów sektora publicznego do zobowiązania ponownych użytkowników do spełniania warunków ponownego wykorzystywania, zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.

(22)

Niektóre państwa trzecie przyjmują przepisy ustawowe, wykonawcze i inne akty prawne, których celem jest bezpośrednie przekazywanie lub zapewnianie dostępu administracji rządowej do danych nieosobowych w Unii znajdujących się pod kontrolą osób fizycznych i prawnych, podlegających jurysdykcji państw członkowskich. Orzeczenia i wyroki sądów lub trybunałów państw trzecich lub decyzje organów administracyjnych państw trzecich nakazujące takie przekazanie danych nieosobowych lub zapewnienie dostępu do nich powinny być wykonalne, jeżeli mają one za podstawę umowę międzynarodową, jak na przykład umowę o wzajemnej pomocy prawnej, obowiązującą między wzywającym państwem trzecim a Unią lub państwem członkowskim. W niektórych przypadkach mogą wystąpić sytuacje, w których obowiązek przekazania danych nieosobowych lub zapewnienia dostępu do nich wynikający z prawa państwa trzeciego pozostaje w sprzeczności z kolidującym obowiązkiem ochrony takich danych wynikającym z prawa Unii lub prawa krajowego, w szczególności w odniesieniu do ochrony praw podstawowych osób fizycznych lub podstawowych interesów państwa członkowskiego związanych z bezpieczeństwem narodowym lub obronnością, a także w odniesieniu do ochrony szczególnie chronionych danych handlowych oraz ochrony praw własności intelektualnej, w tym z zobowiązaniami umownymi dotyczącymi poufności zgodnie z tym prawem.

W przypadku braku umów międzynarodowych regulujących takie kwestie przekazywanie danych nieosobowych lub dostęp do nich powinny być dozwolone jedynie w przypadku, gdy w szczególności zweryfikowano, że system prawny państwa trzeciego wymaga, aby powody i proporcjonalność orzeczenia, wyroku lub decyzji zostały określone, aby orzeczenie, wyrok lub decyzja miały szczególny charakter oraz aby uzasadniony sprzeciw adresata podlegał kontroli właściwego sądu lub trybunału państwa trzeciego, które są uprawnione do należytego uwzględnienia odpowiednich interesów prawnych dostawcy takich danych. Ponadto podmioty sektora publicznego, osoby fizyczne lub prawne, którym przyznano prawo do ponownego wykorzystywania danych, dostawcy usług pośrednictwa danych oraz uznane organizacje altruizmu danych powinny zapewnić, w przypadku podpisywania przez nie umów z innymi podmiotami prywatnymi, aby dostęp do danych nieosobowych będących w posiadaniu Unii uzyskiwany w państwach trzecich lub przekazywanie tych danych do państw trzecich odbywało się wyłącznie zgodnie z prawem Unii lub prawem krajowym danego państwa członkowskiego.

(23)

Aby budować większe zaufanie do unijnej gospodarki danych, konieczne jest wdrożenie zabezpieczeń zapewniających obywatelom Unii, sektorowi publicznemu i przedsiębiorstwom kontrolę nad ich danymi strategicznymi i szczególnie chronionymi oraz przestrzeganie prawa Unii, jej wartości i norm dotyczących między innymi bezpieczeństwa, ochrony danych i ochrony konsumentów. Aby zapobiec niezgodnemu z prawem dostępowi do danych nieosobowych, podmioty sektora publicznego, osoby fizyczne lub prawne, którym przyznano prawo do ponownego wykorzystywania danych, dostawcy usług pośrednictwa danych i uznane organizacje altruizmu danych powinny wprowadzić wszelkie rozsądne środki w celu zapobieżenia dostępowi do systemów, w których przechowywane są dane nieosobowe, w tym środki takie jak szyfrowanie danych lub polityka korporacyjna. W tym celu należy zapewnić, by podmioty sektora publicznego, osoby fizyczne lub prawne, którym przyznano prawo do ponownego wykorzystywania danych, dostawcy usług pośrednictwa danych i organizacje altruizmu danych stosowały wszystkie odpowiednie normy techniczne, kodeksy postępowania i systemy certyfikacji na poziomie Unii.

(24)

Aby budować zaufanie do mechanizmów ponownego wykorzystywania, konieczne może być obwarowanie niektórych rodzajów danych nieosobowych, które mogą być uznane za szczególnie chronione w najwyższym stopniu w przyszłych szczególnych aktach ustawodawczych Unii, bardziej rygorystycznymi warunkami w zakresie przekazywania ich do państw trzecich, zgodnie ze zobowiązaniami międzynarodowymi, jeżeli takie przekazywanie mogłoby zagrozić celom polityki publicznej Unii. Na przykład w obszarze zdrowia niektóre zbiory danych będące w posiadaniu podmiotów publicznego systemu opieki zdrowotnej, takich jak szpitale publiczne, można uznać za szczególnie chronione w najwyższym stopniu dane dotyczące zdrowia. Inne istotne sektory obejmują transport, energię, środowisko i finanse. Aby zapewnić zharmonizowane praktyki w całej Unii, takie rodzaje szczególnie chronionych w najwyższym stopniu publicznych danych nieosobowych powinny być określone w prawie Unii, na przykład w kontekście europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia lub w innych przepisach prawa sektorowego. Warunki te związane z przekazywaniem takich danych do państw trzecich powinny być określone w aktach delegowanych. Warunki powinny być proporcjonalne, niedyskryminujące i niezbędne do ochrony określonych uzasadnionych celów polityki publicznej Unii, takich jak: ochrona zdrowia publicznego, bezpieczeństwo, środowisko, moralność publiczna, ochrona konsumentów, prywatność i ochrona danych osobowych. Warunki powinny odpowiadać zidentyfikowanemu ryzyku związanemu z faktem, że dane takie są szczególnie chronione, w tym ryzyku deanonimizacji osób fizycznych. Warunki takie mogą obejmować zasady mające zastosowanie do przekazywania lub uzgodnień technicznych, takie jak wymóg korzystania z bezpiecznego środowiska przetwarzania, ograniczenia dotyczące ponownego wykorzystywania danych w państwach trzecich lub kategorii osób, które są uprawnione do przekazywania takich danych do państw trzecich lub do uzyskania dostępu do danych w państwie trzecim. W wyjątkowych przypadkach warunki takie mogą również obejmować ograniczenia dotyczące przekazywania danych do państw trzecich ze względu na ochronę interesu publicznego.

(25)

Podmioty sektora publicznego powinny mieć możliwość pobierania opłat za ponowne wykorzystywanie danych, ale powinny również móc zezwolić na ponowne wykorzystywanie danych za obniżoną opłatą lub nieodpłatnie, zgodnie z zasadami pomocy państwa, na przykład w przypadku niektórych kategorii ponownego wykorzystywania, takich jak ponowne wykorzystywanie na zasadach niekomercyjnych do celów badań naukowych, lub ponownego wykorzystywania przez MŚP, przedsiębiorstwa typu start-up, społeczeństwo obywatelskie i placówki edukacyjne, tak aby stwarzać zachęty do takiego ponownego wykorzystywania w celu stymulowania badań naukowych i innowacji oraz wspierania przedsiębiorstw, które są ważnym źródłem innowacji i zazwyczaj mają większe trudności z samodzielnym gromadzeniem odpowiednich danych. W tym szczególnym kontekście cele badań naukowych należy rozumieć jako obejmujące wszelkiego rodzaju cele związane z badaniami, niezależnie od struktury organizacyjnej lub finansowej danej instytucji badawczej, z wyłączeniem badań prowadzonych przez przedsiębiorstwo w celu rozwijania, ulepszania lub optymalizacji produktów lub usług. Takie opłaty powinny być przejrzyste, niedyskryminujące i ograniczone do niezbędnych poniesionych kosztów i nie powinny one ograniczać konkurencji. Należy upublicznić wykaz kategorii ponownych użytkowników, którym udostępnia się dane do ponownego wykorzystywania za obniżoną opłatą lub nieodpłatnie, a także kryteria zastosowane do sporządzenia takiego wykazu.

(26)

Aby stwarzać zachęty do ponownego wykorzystywania szczególnych kategorii danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego, państwa członkowskie powinny ustanowić pojedynczy punkt informacyjny, który będzie punktem kontaktowym dla ponownych użytkowników, którzy chcą ponownie wykorzystywać te dane. Punkt taki powinien mieć kompetencje międzysektorowe i w razie potrzeby powinien uzupełniać uzgodnienia na poziomie sektorowym. Pojedynczy punkt informacyjny powinien móc przekazywać zapytania lub wnioski o ponowne wykorzystywanie za pomocą zautomatyzowanych środków. W procesie przekazywania zapewnić należy wystarczający nadzór ze strony człowieka. Do tego celu można wykorzystać istniejące rozwiązania praktyczne, takie jak portale otwartych danych. Pojedynczy punkt informacyjny powinien dysponować wykazem zasobów zawierającym przegląd wszystkich dostępnych zasobów danych, w tym w stosownych przypadkach zasobów danych dostępnych w sektorowych, regionalnych lub lokalnych punktach informacyjnych, wraz z odpowiednim opisem tych dostępnych danych. Ponadto państwa członkowskie powinny wyznaczyć właściwe podmioty, ustanowić je lub ułatwić ich ustanowienie, aby wspierać działalność podmiotów sektora publicznego zezwalających na ponowne wykorzystywanie niektórych kategorii chronionych danych. Do zadań tych właściwych podmiotów może należeć udzielanie dostępu do danych, w przypadku gdy jest to przewidziane w sektorowym prawie Unii lub w sektorowym prawie krajowym. Te właściwe podmioty powinny udzielać pomocy podmiotom sektora publicznego za pomocą najnowocześniejszych technik, w tym w zakresie najlepszego sposobu strukturyzowania i przechowywania danych, tak aby były łatwo dostępne, w szczególności poprzez interfejsy programowania aplikacji, a także interoperacyjne, możliwe do przekazywania i wyszukiwania, z uwzględnieniem najlepszych praktyk w zakresie przetwarzania danych, a także istniejących norm regulacyjnych i technicznych oraz w zakresie bezpiecznych środowisk przetwarzania danych, które umożliwiają analizę danych w sposób chroniący prywatność informacji.

Właściwe podmioty powinny działać zgodnie z instrukcjami otrzymanymi od danego podmiotu sektora publicznego. Taka struktura udzielania pomocy może być pomocna osobom, których dane dotyczą, i posiadaczom danych w zarządzaniu zgodą lub pozwoleniem na ponowne wykorzystanie, w tym zgodą i pozwoleniem na niektóre obszary badań naukowych, o ile badania te są zgodne z uznanymi normami etycznymi w zakresie badań naukowych. Właściwe podmioty nie powinny pełnić funkcji nadzorczej, która jest zarezerwowana dla organów nadzorczych wyznaczonych na podstawie rozporządzenia (UE) 2016/679. Bez uszczerbku dla uprawnień nadzorczych organów ochrony danych podmiot sektora publicznego odpowiadający za rejestr zawierający dane ponosi odpowiedzialność za przetwarzanie tych danych; podmiot ten w odniesieniu do danych osobowych pozostaje administratorem danych zgodnie z definicją w rozporządzeniu (UE) 2016/679. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość posiadania jednego właściwego podmiotu lub kilku takich właściwych podmiotów, które mogą działać w różnych sektorach. Służby wewnętrzne podmiotów sektora publicznego mogą również działać w charakterze właściwych podmiotów. Właściwy podmiot może być podmiotem sektora publicznego udzielającym pomocy, w stosownych przypadkach, innym podmiotom sektora publicznego w zezwalaniu na ponowne wykorzystywanie danych lub podmiotem sektora publicznego, który sam zezwala na ponowne wykorzystywanie. Udzielanie pomocy innym podmiotom sektora publicznego powinno wiązać się z informowaniem ich, na ich wniosek, o najlepszych praktykach dotyczących sposobu spełnienia wymogów ustanowionych w niniejszym rozporządzeniu, na przykład w zakresie środków technicznych udostępniających bezpieczne środowisko przetwarzania lub środków technicznych zapewniających prywatność i poufność w przypadku udzielania dostępu do celów ponownego wykorzystywania danych objętych zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia.

(27)

Oczekuje się, że usługi pośrednictwa danych odgrywać będą kluczową rolę w gospodarce danych, w szczególności we wspieraniu i promowaniu praktyk dobrowolnego dzielenia się danymi między przedsiębiorstwami lub w ułatwianiu dzielenia się danymi w związku z obowiązkami ustanowionymi w prawie Unii lub prawie krajowym. Mogą one stać się narzędziem ułatwiającym wymianę znacznych ilości istotnych danych. Dostawcy usług pośrednictwa danych, którymi mogą być podmioty sektora publicznego, oferujący usługi, które łączą poszczególne podmioty, mogą przyczynić się do skutecznej konsolidacji danych, jak również do ułatwienia dwustronnego dzielenia się danymi. Wyspecjalizowane usługi pośrednictwa danych, które są niezależne od osób, których dane dotyczą, posiadaczy danych oraz użytkowników danych, mogą ułatwiać powstawanie nowych ekosystemów opartych o dane, niezależnych od podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej, umożliwiając jednocześnie niedyskryminacyjny dostęp do gospodarki danych przedsiębiorstwom o dowolnej wielkości, w szczególności MŚP i przedsiębiorstwom typu start-up o ograniczonych środkach finansowych, prawnych lub administracyjnych. Będzie to miało szczególne znaczenie w kontekście ustanawiania wspólnych europejskich przestrzeni danych, oznaczających interoperacyjne ramy wspólnych norm i praktyk, specyficzne dla danego celu lub sektora bądź międzysektorowe, służące dzieleniu się danymi lub ich wspólnemu przetwarzaniu na potrzeby między innymi opracowywania nowych produktów i usług, badań naukowych lub inicjatyw społeczeństwa obywatelskiego. Usługi pośrednictwa danych mogą obejmować między innymi dwustronne lub wielostronne dzielenie się danymi lub tworzenie platform lub baz danych umożliwiających dzielenie się danymi lub ich wspólne wykorzystywanie, jak również tworzenie specjalnej infrastruktury do stworzenia powiązań między osobami, których dane dotyczą, i posiadaczami danych a użytkownikami danych.

(28)

Niniejsze rozporządzenie powinno obejmować usługi, która mają na celu ustanowienie stosunków handlowych do celów dzielenia się danymi między – z jednej strony – nieokreśloną liczbą osób, których dane dotyczą, i posiadaczy danych, oraz – z drugiej strony – użytkownikami danych, za pomocą środków technicznych, prawnych lub innych, w tym w celu wykonywania praw osób, których dane dotyczą, w odniesieniu do danych osobowych. W przypadku gdy przedsiębiorstwa lub inne podmioty oferują liczne usługi związane z danymi, niniejszym rozporządzeniem powinny być objęte jedynie te działania, które bezpośrednio dotyczą świadczenia usług pośrednictwa danych. Świadczenie usług przechowywania w chmurze, usług analitycznych, dostarczanie oprogramowania na potrzeby dzielenia się danymi, przeglądarek internetowych, wtyczek do przeglądarek lub świadczenie usług poczty elektronicznej nie powinno być uznawane za usługę pośrednictwa danych w rozumieniu niniejszego rozporządzenia, pod warunkiem że usługi takie dostarczają jedynie narzędzi technicznych osobom, których dane dotyczą, lub posiadaczom danych, służących do dzielenia się z innymi danymi i o ile celem dostarczania takich narzędzi nie jest nawiązywanie stosunków handlowych między posiadaczami danych a użytkownikami danych, ani umożliwienie dostawcy usług pośrednictwa danych uzyskiwania informacji na temat nawiązywania stosunków handlowych do celów dzielenia się danymi. Do usług pośrednictwa danych zalicza się między innymi rynki danych, na których przedsiębiorstwa mogą udostępniać innym dane, usługi koordynatorów otwartych dla wszystkich zainteresowanych stron ekosystemów dzielenia się danymi, na przykład w kontekście wspólnych europejskich przestrzeni danych, a także pule danych utworzone wspólnie przez grupę osób prawnych lub fizycznych z zamiarem udzielania licencji na korzystanie z takich puli danych wszystkim zainteresowanym stronom, przy założeniu, że wszyscy uczestnicy wnoszący wkład do puli danych otrzymują wynagrodzenie za swój wkład.

Na tej zasadzie nie należą do nich usługi, w ramach których dane są pozyskiwane od posiadaczy danych i agregowane, wzbogacane lub przekształcane w celu istotnego dodania im wartości, a następnie użytkownikom danych udzielana jest licencja na wykorzystywanie uzyskanych w ten sposób danych bez nawiązania stosunku handlowego między posiadaczami danych a użytkownikami danych. Nie należą do nich również usługi, z których korzysta wyłącznie jeden posiadacz danych w celu umożliwienia wykorzystywania danych będących w jego posiadaniu, lub usługi, z których korzysta wiele osób prawnych w zamkniętej grupie, w tym w ramach stosunków z dostawcami lub klientami lub współpracy nawiązanej na podstawie umowy, w szczególności usługi, których głównym celem jest zapewnienie funkcjonalności przedmiotów i urządzeń podłączonych do internetu rzeczy.

(29)

Usługi skoncentrowane na pośrednictwie treści chronionych prawem autorskim, takie jak dostawcy usług udostępniania treści online zgodnie z definicją w art. 2 pkt 6 dyrektywy (UE) 2019/790, nie powinny być objęte niniejszym rozporządzeniem. Dostawcy informacji skonsolidowanych zgodnie z definicją w art. 2 ust. 1 pkt 35 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 600/2014 (27) oraz dostawcy świadczący usługę dostępu do informacji o rachunku zgodnie z definicją w art. 4 pkt 19 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 (28) nie powinni być uznawani za dostawców usług pośrednictwa danych do celów niniejszego rozporządzenia. Niniejsze rozporządzenie nie powinno mieć zastosowania do usług oferowanych przez podmioty sektora publicznego w celu ułatwienia ponownego wykorzystywania chronionych danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego zgodnie z niniejszym rozporządzeniem albo wykorzystywania wszelkich innych danych, o ile usługi te nie mają na celu ustanowienia stosunków handlowych. Organizacje altruizmu danych regulowane niniejszym rozporządzeniem nie powinny być uznawane za pomioty oferujące usługi pośrednictwa danych, pod warunkiem że usługi te nie ustanawiają stosunków handlowych pomiędzy potencjalnymi użytkownikami danych, z jednej strony, a osobami, których dane dotyczą, i posiadaczami danych, którzy udostępniają dane z pobudek altruistycznych, z drugiej strony. Inne usługi, których celem nie jest ustanowienie stosunków handlowych, takie jak repozytoria służące umożliwieniu ponownego wykorzystywania danych pochodzących z badań naukowych zgodnie z zasadami otwartego dostępu nie powinny być uznawane za usługi pośrednictwa danych w rozumieniu niniejszego rozporządzenia.

(30)

Szczególna kategoria usług pośrednictwa danych obejmuje dostawców oferujących swoje usługi osobom, których dane dotyczą. Tacy dostawcy usług pośrednictwa danych dążą do zwiększenia sprawczości osób, których dane dotyczą, a w szczególności kontroli osób fizycznych nad dotyczącymi ich danymi. Tacy dostawcy pomagają osobom fizycznym w wykonywaniu ich praw wynikających z rozporządzenia (UE) 2016/679, w szczególności prawa do wyrażania i wycofywania zgody na przetwarzanie danych, prawa dostępu do własnych danych, prawa do sprostowania nieprawidłowych danych osobowych, prawa do usunięcia danych lub prawa do bycia zapomnianym, prawa do ograniczenia przetwarzania i prawa do przenoszenia danych, które umożliwia osobom, których dane dotyczą, przeniesienie ich danych osobowych od jednego administratora danych do drugiego. W tym kontekście ważne jest, aby model biznesowy takich dostawców zapewniał brak niewłaściwych zachęt dla osób fizycznych do korzystania z takich usług w celu udostępniania do przetwarzania większej ilości dotyczących ich danych, niż leży to w ich interesie. Może to obejmować doradzanie osobom fizycznym w zakresie możliwego wykorzystywania ich danych oraz przeprowadzanie kontroli należytej staranności w odniesieniu do użytkowników danych przed umożliwieniem im skontaktowania się z osobami, których dane dotyczą, co ma na celu unikanie oszukańczych praktyk. W określonych sytuacjach, w celu maksymalnego zwiększenia ochrony danych osobowych i prywatności, pożądane może być zestawianie rzeczywistych danych w przestrzeni danych osobowych, tak aby przetwarzanie mogło odbywać się w tej przestrzeni bez przesyłania danych osobowych osobom trzecim. Takie przestrzenie danych osobowych mogą zawierać statyczne dane osobowe, takie jak imię i nazwisko, adres lub data urodzenia oraz dane dynamiczne generowane przez daną osobę fizyczną, na przykład w ramach korzystania z usługi internetowej lub z przedmiotu połączonego z internetem rzeczy. Przestrzenie te mogą być również wykorzystywane do przechowywania zweryfikowanych informacji dotyczących tożsamości, takich jak numer paszportu lub informacje dotyczące zabezpieczenia społecznego, jak również danych uwierzytelniających, takich jak prawo jazdy, dyplomy lub informacje o rachunkach bankowych.

(31)

Spółdzielnie danych dążą do osiągnięcia szeregu celów, w szczególności do wzmocnienia pozycji osób fizycznych przy dokonywaniu świadomych wyborów przed wyrażeniem zgody na wykorzystywanie danych, wywierając wpływ na zasady i warunki organizacji użytkowników danych związane z wykorzystywaniem danych w sposób dający lepsze możliwości wyboru poszczególnym członkom grupy lub potencjalnie godząc sprzeczne stanowiska poszczególnych członków grupy dotyczące sposobu wykorzystywania danych, w przypadku gdy dane takie odnoszą się do kilku należących do tej grupy osób, których dane dotyczą. W tym kontekście ważne jest uznanie, że prawa wynikające z rozporządzenia (UE) 2016/679 są prawami osobistymi osób, których dane dotyczą, i że osoby te nie mogą zrzec się takich praw. Spółdzielnie danych mogą również zapewniać przydatne środki przedsiębiorstwom jednoosobowym oraz MŚP, których wiedza na temat dzielenia się danymi jest często porównywalna z wiedzą osób fizycznych.

(32)

W celu zwiększenia zaufania do takich usług pośrednictwa danych, w szczególności w odniesieniu do wykorzystywania danych i spełniania warunków nałożonych przez osoby, których dane dotyczą, oraz posiadaczy danych, konieczne jest utworzenie ram regulacyjnych na poziomie Unii, które ustanowią wysoce zharmonizowane wymogi związane z godnym zaufania świadczeniem takich usług pośrednictwa danych i które wdrożone zostaną przez właściwe organy. Ramy takie przyczynią się do zapewnienia, aby osoby, których dane dotyczą, i posiadacze danych, a także użytkownicy danych mieli lepszą kontrolę nad dostępem do ich danych i wykorzystywaniem ich, zgodnie z prawem Unii. Komisja może również zachęcać do opracowywania kodeksów postępowania na poziomie Unii, przy zaangażowaniu odpowiednich interesariuszy, w szczególności w zakresie interoperacyjności, oraz ułatwiać opracowywanie takich kodeksów postępowania. Zarówno w sytuacjach, w których dzielenie się danymi ma miejsce między przedsiębiorstwami, jak i w sytuacjach, w których ma to miejsce między przedsiębiorstwami a konsumentami, dostawcy usług pośrednictwa danych powinni oferować nowatorski, „europejski” sposób zarządzania danymi, zapewniając w gospodarce danych rozdział pomiędzy dostarczaniem danych, pośrednictwem w ich zakresie i ich wykorzystywaniem. Dostawcy usług pośrednictwa danych mogą również udostępniać specjalną infrastrukturę techniczną do stworzenia powiązań między osobami, których dane dotyczą, i posiadaczami danych a użytkownikami danych. W tym kontekście szczególnie istotne jest zaprojektowanie infrastruktury w taki sposób, aby przeszkody techniczne ani inne nie utrudniały uczestnictwa MŚP i przedsiębiorstw typu start-up w gospodarce danych.

Dostawcy usług pośrednictwa danych powinni móc oferować posiadaczom danych lub osobom, których dane dotyczą, dodatkowe specjalne narzędzia i usługi ułatwiające wymianę danych, takie jak tymczasowe przechowywanie, kuratorstwo, konwersja, anonimizacja i pseudonimizacja. Z tych narzędzi i usług powinno korzystać się wyłącznie na wyraźny wniosek lub za zgodą posiadacza danych lub osoby, której dane dotyczą, a narzędzia osób trzecich oferowane w tym kontekście nie powinny wykorzystywać danych do innych celów. Jednocześnie należy umożliwić dostawcom usług pośrednictwa danych dostosowywanie danych podlegających wymianie w celu poprawy użyteczności danych dla użytkownika danych, w przypadku gdy użytkownik danych sobie tego życzy, lub w celu poprawy interoperacyjności poprzez na przykład konwertowanie danych na konkretne formaty.

(33)

Ważne jest stworzenie konkurencyjnego środowiska na potrzeby dzielenia się danymi. Kluczowym elementem służącym zwiększeniu zaufania i lepszej kontroli ze strony posiadaczy danych, osób, których dane dotyczą, i użytkowników danych w odniesieniu do usług pośrednictwa danych jest neutralność dostawców takich usług względem danych wymienianych między posiadaczami danych lub osobami, których dane dotyczą, a użytkownikami danych. Dlatego koniecznie jest, aby dostawcy usług pośrednictwa danych działali jedynie jako pośrednicy w transakcjach i nie wykorzystywali wymienianych danych do żadnych innych celów. Warunki handlowe świadczenia usług pośrednictwa danych, w tym ceny, nie powinny zależeć od tego, czy potencjalny posiadacz danych lub użytkownik danych korzysta z innych usług – w tym usług przechowywania danych, usług analitycznych, sztucznej inteligencji lub innych aplikacji opartych o dane – świadczonych przez tego samego dostawcę usług pośrednictwa danych lub powiązany podmiot ani od tego w jakim zakresie posiadacz danych lub użytkownik danych korzysta z takich innych usług. Będzie to również wymagało strukturalnego rozdziału usług pośrednictwa danych od innych świadczonych usług, tak aby uniknąć konfliktu interesów. Oznacza to, że usługi pośrednictwa danych powinny być świadczone za pośrednictwem osoby prawnej, która jest odrębna od pozostałej działalności danego dostawcy usług pośrednictwa danych. Jednakże dostawcy usług pośrednictwa danych powinni mieć możliwość wykorzystywania danych dostarczonych przez posiadacza danych w celu poprawy swoich usług pośrednictwa.

Dostawcy usług pośrednictwa danych powinni móc udostępniać posiadaczom danych, osobom, których dane dotyczą, lub użytkownikom danych własne narzędzia lub narzędzia osób trzecich ułatwiające wymianę danych, na przykład narzędzia do konwersji lub kuratorstwa danych, wyłącznie na wyraźny wniosek lub za zgodą osoby, której dane dotyczą, lub posiadacza danych. Oferowane w tym kontekście narzędzia osób trzecich nie powinny wykorzystywać danych do celów innych niż te związane z usługami pośrednictwa danych. Dostawcy usług pośrednictwa danych, którzy pośredniczą w wymianie danych między osobami fizycznymi jako osobami, których dane dotyczą, a osobami prawnymi jako użytkownikami danych, powinni ponadto mieć wobec osób fizycznych obowiązek powierniczy, co ma na celu zapewnienie, by działali w najlepszym interesie osób, których dane dotyczą. Kwestie odpowiedzialności za wszelkie szkody materialne i niematerialne oraz straty wynikające z jakiegokolwiek zachowania dostawców usług pośrednictwa danych mogą być ujęte w odpowiedniej umowie w oparciu o krajowe systemy odpowiedzialności.

(34)

Dostawcy usług pośrednictwa danych powinni podejmować rozsądne środki w celu zapewnienia interoperacyjności w obrębie danego sektora i między różnymi sektorami, tak aby zapewnione zostało właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Takie rozsądne środki mogą obejmować przestrzeganie istniejących, powszechnie stosowanych norm w sektorze, w którym działają dostawcy usług pośrednictwa danych. Europejska Rada ds. Innowacji w zakresie Danych powinna w razie potrzeby ułatwiać tworzenie dodatkowych norm sektorowych. Dostawcy usług pośrednictwa danych powinni w odpowiednim terminie wdrażać środki na rzecz interoperacyjności między usługami pośrednictwa danych przyjęte przez Europejską Radę ds. Innowacji w zakresie Danych.

(35)

Niniejsze rozporządzenie powinno pozostawać bez uszczerbku dla obowiązku przestrzegania przez dostawców usług pośrednictwa danych rozporządzenia (UE) 2016/679 oraz odpowiedzialności organów nadzorczych za zapewnienie przestrzegania tego rozporządzenia. W przypadku gdy dostawcy usług pośrednictwa danych przetwarzają dane osobowe, niniejsze rozporządzenie nie powinno mieć wpływu na ochronę danych osobowych. W przypadku gdy dostawcy usług pośrednictwa danych są administratorami danych lub podmiotami przetwarzającymi dane zgodnie z definicją w rozporządzeniu (UE) 2016/679, obowiązują ich przepisy tego rozporządzenia.

(36)

Od dostawców usług pośrednictwa danych wymaga się wprowadzenia procedur i środków służących nakładaniu kar za nieuczciwe praktyki lub nadużycia w odniesieniu do podmiotów ubiegających się o dostęp za pośrednictwem ich usług pośrednictwa danych, w tym takich środków jak wykluczenie użytkowników danych, którzy nie przestrzegają warunków korzystania z usług lub naruszają obowiązujące prawo.

(37)

Dostawcy usług pośrednictwa danych powinni również stosować środki mające na celu zapewnienie przestrzegania prawa konkurencji i wprowadzić odpowiednie do tego celu procedury. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w których dzielenie się danymi umożliwia przedsiębiorstwom zdobycie wiedzy o strategiach rynkowych ich faktycznych lub potencjalnych konkurentów. Istotne dla konkurencji szczególnie chronione informacje zazwyczaj obejmują dane klientów, informacje o przyszłych cenach, o kosztach produkcji, ilościach, obrotach, sprzedaży lub wydajności.

(38)

Należy ustanowić procedurę zgłaszania usług pośrednictwa danych, aby zapewnić zarządzanie danymi w Unii oparte na godnej zaufania wymianie danych. Korzyści płynące z godnego zaufania środowiska najlepiej osiągnąć poprzez nałożenie szeregu wymogów dotyczących świadczenia usług pośrednictwa danych, ale bez konieczności wydawania przez organ właściwy do spraw usług pośrednictwa danych konkretnej decyzji lub konkretnego aktu administracyjnego na potrzeby świadczenia takich usług. Procedura zgłaszania nie powinna stwarzać nadmiernych utrudnień dla MŚP, przedsiębiorstw typu start-up i organizacji społeczeństwa obywatelskiego i powinna być zgodna z zasadą niedyskryminacji.

(39)

Aby wesprzeć skuteczne transgraniczne świadczenie usług, należy wymagać od dostawcy usług pośrednictwa danych przesłania zgłoszenia wyłącznie do organu właściwego do spraw usług pośrednictwa danych w państwie członkowskim, w którym znajduje się jego główna jednostka organizacyjna lub w którym znajduje się jego przedstawiciel prawny. Takie zgłoszenie nie powinno mieć szerszego zakresu niż zwykłe oświadczenie o zamiarze świadczenia takich usług i powinno zawierać wyłącznie informacje określone w niniejszym rozporządzeniu. Po dokonaniu odpowiedniego zgłoszenia dostawca usług pośrednictwa danych powinien móc rozpocząć działalność w dowolnym państwie członkowskim, bez dodatkowych obowiązków w zakresie zgłaszania.

(40)

Procedura dotycząca zgłaszania ustanowiona w niniejszym rozporządzeniu powinna pozostawać bez uszczerbku dla szczególnych dodatkowych przepisów dotyczących świadczenia usług pośrednictwa danych, które mają zastosowanie na podstawie prawa sektorowego.

(41)

Główną jednostką organizacyjną dostawcy usług pośrednictwa danych w Unii powinno być miejsce, w którym znajduje się jego centralna administracja w Unii. Główną jednostkę organizacyjną dostawcy usług pośrednictwa danych w Unii należy określać na podstawie obiektywnych kryteriów i powinna ona wiązać się ze skutecznym i faktycznym wykonywaniem zadań w zakresie zarządzania. Działalność dostawcy usług pośrednictwa danych powinna być zgodna z prawem krajowym państwa członkowskiego, w którym ma główną jednostkę organizacyjną.

(42)

Aby zapewnić przestrzeganie przez dostawców usług pośrednictwa danych niniejszego rozporządzenia, ich główna jednostka organizacyjna powinna znajdować się w Unii. Jeżeli dostawca usług pośrednictwa danych niemający jednostki organizacyjnej w Unii oferuje usługi w Unii, powinien on wyznaczyć przedstawiciela prawnego. Wyznaczenie przedstawiciela prawnego jest w takich przypadkach konieczne ze względu na to, że tacy dostawcy usług pośrednictwa danych zajmują się danymi osobowymi, jak również danymi poufnymi ze względów handlowych, co wymaga dokładnego monitorowania przestrzegania przez dostawców usług pośrednictwa danych niniejszego rozporządzenia. Aby ustalić, czy dostawca usług pośrednictwa danych oferuje usługi w Unii, należy stwierdzić, czy jest oczywiste, że ten dostawca usług pośrednictwa danych zamierza oferować usługi osobom w co najmniej jednym państwie członkowskim. Sama dostępność w Unii strony internetowej lub adresu e-mail i innych danych kontaktowych dostawcy usług pośrednictwa danych lub posługiwanie się językiem powszechnie używanym w państwie trzecim, w którym dany dostawca pośrednictwa danych ma jednostkę organizacyjną, należy uznać za niewystarczające do stwierdzenia takiego zamiaru. Czynniki takie, jak posługiwanie się językiem lub walutą powszechnie stosowanymi w co najmniej jednym państwie członkowskim z możliwością zamówienia usług w tym języku lub wzmianka o użytkownikach znajdujących się w Unii, mogą jednak potwierdzać oczywistość zamiaru oferowania przez dostawcę usług pośrednictwa danych usług w Unii.

Wyznaczony przedstawiciel prawny powinien działać w imieniu dostawcy usług pośrednictwa danych, a organy właściwe do spraw usług pośrednictwa danych powinny móc zwracać się jednocześnie do wyznaczonego przedstawiciela prawnego i dostawcy usług pośrednictwa danych albo do takiego przedstawiciela zamiast do dostawcy usług pośrednictwa danych, w tym w przypadku naruszenia, w celu wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko dostawcy usług pośrednictwa danych niemającego jednostki organizacyjnej w Unii, który nie przestrzega niniejszego rozporządzenia. Dostawca usług pośrednictwa danych powinien wyznaczyć przedstawiciela prawnego za pomocą pisemnego upoważnienia do działania w jego imieniu w zakresie jego obowiązków wynikających z niniejszego rozporządzenia.

(43)

Oprócz oznakowania „uznany w Unii dostawca usług pośrednictwa danych” należy stworzyć wspólne logo rozpoznawalne w całej Unii, aby pomóc osobom, których dane dotyczą, i posiadaczom danych w łatwym rozpoznawaniu uznanych w Unii dostawców usług pośrednictwa danych, a tym samym zwiększyć ich zaufanie do takich dostawców.

(44)

Organy właściwe do spraw usług pośrednictwa danych wyznaczone do monitorowania spełniania przez dostawców usług pośrednictwa danych wymogów niniejszego rozporządzenia powinny być wybierane na podstawie ich zdolności i wiedzy fachowej w zakresie horyzontalnego lub sektorowego dzielenia się danymi. Powinny być one niezależne od dostawców usług pośrednictwa danych, jak również wykonywać swoje zadania w sposób przejrzysty i bezstronny. Państwa członkowskie powinny przekazać Komisji dane identyfikacyjne tych organów właściwych do spraw usług pośrednictwa danych. Uprawnienia i kompetencje organów właściwych do spraw usług pośrednictwa danych powinny pozostawać bez uszczerbku dla uprawnień organów ochrony danych. W szczególności w przypadku wszelkich kwestii wymagających oceny przestrzegania rozporządzenia (UE) 2016/679 organ właściwy do spraw usług pośrednictwa danych powinien zwrócić się, w stosownych przypadkach, o opinię lub decyzję do właściwego organu nadzorczego ustanowionego na podstawie tego rozporządzenia.

(45)

Wykorzystywanie danych udostępnionych dobrowolnie przez osoby, których dane dotyczą, na podstawie ich świadomej zgody lub – w przypadku danych nieosobowych – udostępnionych przez posiadaczy danych, ma duży potencjał w zakresie celów leżących w interesie ogólnym. Cele takie obejmują opiekę zdrowotną, przeciwdziałanie zmianie klimatu, poprawę mobilności, ułatwianie opracowywania, tworzenia i rozpowszechniania statystyk urzędowych, poprawę świadczenia usług publicznych lub kształtowania polityki publicznej. Wspieranie badań naukowych należy również uznać za jeden z celów leżących w interesie ogólnym. Niniejsze rozporządzenie powinno mieć na celu przyczynienie się do powstania wystarczająco dużych pul danych udostępnianych na podstawie altruizmu danych w celu umożliwienia analizy danych i uczenia się maszyn, w tym w całej Unii. Aby osiągnąć ten cel, państwa członkowskie powinny mieć możliwość wprowadzania rozwiązań organizacyjnych lub technicznych sprzyjających altruizmowi danych. Rozwiązania takie mogą obejmować dostępność łatwych do wykorzystania narzędzi dla osób, których dane dotyczą, i posiadaczy danych w celu wyrażenia zgody lub udzielenia pozwolenia na wykorzystywanie ich danych na zasadzie altruizmu danych, organizowanie kampanii uświadamiających lub ustrukturyzowany dialog między właściwymi organami na temat tego, jakie korzyści altruizm danych przynosi politykom publicznym, jak na przykład poprawa ruchu w transporcie, zdrowia publicznego oraz przeciwdziałanie zmianie klimatu. W tym celu państwa członkowskie powinny mieć możliwość określenia krajowych polityk w zakresie altruizmu danych. Osoby, których dane dotyczą, powinny mieć możliwość otrzymania zwrotu ograniczonego do wysokości kosztów poniesionych w związku z udostępnieniem ich danych do celów leżących w interesie ogólnym.

(46)

Oczekuje się, że rejestrowanie uznanych organizacji altruizmu danych oraz posługiwanie się oznakowaniem „uznana w Unii organizacja altruizmu danych” doprowadzi do powstania repozytoriów danych. Rejestracja w jednym państwie członkowskim byłaby ważna w całej Unii; oczekuje się, że ułatwi ona transgraniczne wykorzystywanie danych w Unii oraz powstawanie pul danych obejmujących kilka państw członkowskich. Posiadacze danych mogliby udzielać pozwolenia na przetwarzanie ich danych nieosobowych do wielu różnych celów, których nie określono w momencie udzielania pozwolenia. Spełnienie przez takie uznane organizacje altruizmu danych szeregu wymogów ustanowionych w niniejszym rozporządzeniu powinno budzić zaufanie, że dane udostępniane z pobudek altruistycznych służą celom leżącym w interesie ogólnym. Zaufanie takie powinno wynikać w szczególności z posiadania jednostki organizacyjnej lub przedstawiciela prawnego w Unii, a także z wymogu, aby uznane organizacje altruizmu danych były organizacjami o charakterze niekomercyjnym, z wymogów dotyczących przejrzystości oraz z istnienia szczególnych zabezpieczeń służących ochronie praw i interesów osób, których dane dotyczą, oraz przedsiębiorstw.

Dalsze zabezpieczenia powinny obejmować umożliwienie przetwarzania odpowiednich danych w bezpiecznym środowisku przetwarzania prowadzonym przez uznane organizacje altruizmu danych, mechanizmy nadzoru, takie jak rady lub komisje ds. etyki, z udziałem przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, mające zapewnić utrzymywanie przez administratora danych wysokich standardów etyki naukowej oraz ochrony praw podstawowych, skuteczne i jasno komunikowane środki techniczne umożliwiające wycofanie lub zmianę zgody w dowolnym momencie, w oparciu o obowiązki informacyjne podmiotów przetwarzających dane na podstawie rozporządzenia (UE) 2016/679, a także środki służące stałemu informowaniu osób, których dane dotyczą, o wykorzystywaniu udostępnionych przez nie danych. Rejestracja jako uznana organizacja altruizmu danych nie powinna być warunkiem wstępnym prowadzenia działalności w zakresie altruizmu danych. Komisja powinna przygotować, w ścisłej współpracy z organizacjami altruizmu danych i odpowiednimi interesariuszami, w drodze aktów delegowanych zbiór zasad. Przestrzeganie tego zbioru zasad powinno być warunkiem rejestracji jako uznana organizacja altruizmu danych.

(47)

Należy stworzyć wspólne logo rozpoznawalne w całej Unii, aby pomóc osobom, których dane dotyczą, oraz posiadaczom danych w łatwym rozpoznawaniu uznanych organizacji altruizmu danych, a tym samym zwiększyć ich zaufanie do takich organizacji. Wspólnemu logo powinien towarzyszyć kod QR z linkiem do publicznego unijnego rejestru uznanych organizacji altruizmu danych.

(48)

Niniejsze rozporządzenie powinno pozostać bez uszczerbku dla ustanawiania, organizacji i funkcjonowania podmiotów, które chcą uczestniczyć w altruizmie danych zgodnie z prawem krajowym i opierać się na wymogach prawa krajowego w celu prowadzenia zgodnie z prawem działalności w państwie członkowskim jako organizacja o charakterze niekomercyjnym.

(49)

Niniejsze rozporządzenie powinno pozostawać bez uszczerbku dla ustanawiania, organizacji i funkcjonowania podmiotów innych niż podmioty sektora publicznego, które uczestniczą w dzieleniu się danymi i udostępnianiu treści na podstawie otwartych licencji, przyczyniając się w ten sposób do tworzenia dostępnych dla wszystkich wspólnych zasobów. Powinno to obejmować otwarte i oparte na współpracy platformy dzielenia się wiedzą, otwarte repozytoria naukowe i akademickie, platformy rozwoju otwartego oprogramowania oraz otwarte platformy agregacji treści.

(50)

Uznane organizacje altruizmu danych powinny mieć możliwość gromadzenia odpowiednich danych bezpośrednio od osób fizycznych i prawnych lub przetwarzania danych zgromadzonych przez innych. Organizacje altruizmu danych mogą przetwarzać zgromadzone dane do celów, które same określają, lub, w stosownych przypadkach, mogą zezwalać na przetwarzanie danych do tych celów przez osoby trzecie. W przypadku gdy uznane organizacje altruizmu danych są administratorami danych lub podmiotami przetwarzającymi dane zgodnie z definicją w rozporządzeniu (UE) 2016/679, powinny one przestrzegać tego rozporządzenia. Zazwyczaj altruizm danych opiera się na zgodzie osób, których dane dotyczą, w rozumieniu art. 6 ust. 1 lit. a) i art. 9 ust. 2 lit. a) rozporządzenia (UE) 2016/679, która powinna być wyrażona zgodnie z wymogami dotyczącymi zgody zgodnej z prawem, określonymi w art. 7 i 8 tego rozporządzenia. Zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2016/679 cele badań naukowych można wspierać zgodą na niektóre obszary badań naukowych, w przypadku gdy badania te są zgodne z uznanymi normami etycznymi w zakresie badań naukowych, lub tylko na niektóre obszary badań lub elementy projektów badawczych. Art. 5 ust. 1 lit. b) rozporządzenia (UE) 2016/679 stanowi, że dalsze przetwarzanie do celów badań naukowych lub historycznych lub do celów statystycznych nie powinno być uznawane w myśl art. 89 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2016/679 za niezgodne z pierwotnymi celami. W przypadku danych nieosobowych ograniczenia wykorzystania powinny być wskazane w pozwoleniu udzielanym przez posiadacza danych.

(51)

Organy właściwe do spraw rejestracji organizacji altruizmu danych wyznaczone do monitorowania spełniania przez uznane organizacje altruizmu danych wymogów niniejszego rozporządzenia powinny być wybierane na podstawie ich zdolności i wiedzy fachowej. Powinny być one niezależne od organizacji altruizmu danych, jak również wykonywać swoje zadania w sposób przejrzysty i bezstronny. Państwa członkowskie powinny przekazać Komisji dane identyfikacyjne tych organów właściwych do spraw rejestracji organizacji altruizmu danych. Uprawnienia i kompetencje organów właściwych do spraw rejestracji organizacji altruizmu danych powinny pozostawać bez uszczerbku dla uprawnień organów ochrony danych. W szczególności w sprawie wszelkich kwestii wymagających oceny przestrzegania rozporządzenia (UE) 2016/679 organ właściwy do spraw rejestracji organizacji altruizmu danych powinien zwrócić się, w stosownych przypadkach, o opinię lub decyzję do właściwego organu nadzorczego ustanowionego na podstawie tego rozporządzenia.

(52)

W celu promowania zaufania i zapewnienia dodatkowej pewności prawa oraz przyjazności dla użytkownika w odniesieniu do procesu wyrażania i wycofywania zgody, w szczególności w kontekście wykorzystywania danych udostępnianych z pobudek altruistycznych do celów badań naukowych i celów statystycznych, należy opracować europejski formularz zgody na potrzeby altruizmu danych i stosować go w kontekście dzielenia się danymi z pobudek altruistycznych. Formularz taki powinien przyczynić się do zapewnienia osobom, których dane dotyczą, dodatkowej przejrzystości co do tego, że ich dane będą udostępniane i wykorzystywane zgodnie z wyrażoną przez nie zgodą, jak również w pełnej zgodności z przepisami o ochronie danych. Powinien on również ułatwiać wyrażanie i wycofywanie zgody oraz posłużyć do usprawnienia altruizmu danych stosowanego przez przedsiębiorstwa i zapewniać mechanizm umożliwiający takim przedsiębiorstwom wycofanie pozwolenia na wykorzystywanie danych. Aby uwzględnić specyfikę poszczególnych sektorów, w tym z punktu widzenia ochrony danych, w europejskim formularzu zgody na potrzeby altruizmu danych należy stosować podejście modułowe umożliwiające dostosowanie do potrzeb konkretnych sektorów i poszczególnych celów.

(53)

W celu pomyślnego wdrożenia ram zarządzania danymi należy ustanowić Europejską Radę ds. Innowacji w zakresie Danych w postaci grupy ekspertów. Europejska Rada ds. Innowacji w zakresie Danych powinna składać się z przedstawicieli organów właściwych do spraw usług pośrednictwa danych i organów właściwych do spraw rejestracji organizacji altruizmu danych wszystkich państw członkowskich, Europejskiej Rady Ochrony Danych, Europejskiego Inspektora Ochrony Danych, Agencji Unii Europejskiej ds. Cyberbezpieczeństwa (ENISA), Komisji, pełnomocnika UE ds. MŚP lub przedstawiciela wyznaczonego przez sieć pełnomocników ds. MŚP i z innych przedstawicieli odpowiednich podmiotów w poszczególnych sektorach, a także podmiotów dysponujących szczególną wiedzą fachową. Europejska Rada ds. Innowacji w zakresie Danych powinna składać się z kilku podgrup, w tym podgrupy ds. zaangażowania interesariuszy składającej się z odpowiednich przedstawicieli przemysłu, takich jak opieka zdrowotna, środowisko, rolnictwo, transport, energia, produkcja przemysłowa, media, sektor kultury i sektor kreatywny oraz statystyka, a także środowisk naukowych i akademickich, społeczeństwa obywatelskiego, organizacji normalizacyjnych, odpowiednich wspólnych europejskich przestrzeni danych oraz innych odpowiednich interesariuszy i osób trzecich, między innymi podmiotów posiadających szczególną wiedzę fachową, takich jak krajowe urzędy statystyczne.

(54)

Europejska Rada ds. Innowacji w zakresie Danych powinna pomagać Komisji w koordynowaniu krajowych praktyk i polityk w kwestiach objętych niniejszym rozporządzeniem oraz we wspieraniu międzysektorowego wykorzystywania danych poprzez przestrzeganie zasad europejskich ram interoperacyjności oraz stosowanie europejskich i międzynarodowych norm i specyfikacji, w tym poprzez unijną wielostronną platformę ds. normalizacji ICT, słowniki podstawowe i moduły instrumentu „Łącząc Europę”, a także powinna uwzględniać prace normalizacyjne prowadzone w konkretnych sektorach lub dziedzinach. Prace nad normalizacją techniczną mogą obejmować określenie priorytetów na potrzeby opracowania norm oraz ustanowienie i utrzymywanie zestawu norm technicznych i prawnych dotyczących przesyłania danych między dwoma środowiskami przetwarzania, co umożliwi organizację przestrzeni danych, w szczególności zaś wyjaśnienie i rozróżnienie, które normy i praktyki są międzysektorowe, a które sektorowe. Europejska Rada ds. Innowacji w zakresie Danych powinna współpracować z sektorowymi podmiotami, sieciami lub grupami ekspertów lub z innymi organizacjami międzysektorowymi zajmującymi się ponownym wykorzystywaniem danych. Odnośnie do altruizmu danych Europejska Rada ds. Innowacji w zakresie Danych, po konsultacji z Europejską Radą Ochrony Danych, powinna pomagać Komisji w opracowaniu formularza zgody na potrzeby altruizmu danych. Proponując wytyczne dotyczące wspólnych europejskich przestrzeni danych, Europejska Rada ds. Innowacji w zakresie Danych powinna wspierać rozwój prawidłowo funkcjonującej europejskiej gospodarki danych, której te przestrzenie danych służą za podstawę, o czym mowa w europejskiej strategii w zakresie danych.

(55)

Państwa członkowskie powinny ustanowić przepisy dotyczące kar mających zastosowanie w przypadku naruszenia niniejszego rozporządzenia i powinny podjąć wszelkie niezbędne środki, aby zapewnić ich wdrożenie. Ustanowione kary powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Duże rozbieżności między przepisami dotyczącymi kar mogą prowadzić do zakłócenia konkurencji na jednolitym rynku cyfrowym. Harmonizacja takich przepisów mogłaby być w tym względzie korzystna.

(56)

W celu zapewnienia skutecznego egzekwowania niniejszego rozporządzenia i zapewnienia dostawcom usług pośrednictwa danych oraz podmiotom, które chcą zarejestrować się jako uznane organizacje altruizmu danych, możliwości dostępu do procedur zgłaszania i rejestracji oraz ich ukończenia – w całości przez internet i w kontekście transgranicznym, procedury te powinny być udostępnione za pośrednictwem jednolitego portalu cyfrowego ustanowionego na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1724 (29). Procedury te należy dodać do wykazu procedur zawartego w załączniku II do rozporządzenia (UE) 2018/1724.

(57)

Należy zatem odpowiednio zmienić rozporządzenie (UE) 2018/1724.

(58)

W celu zapewnienia skuteczności niniejszego rozporządzenia należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE w celu uzupełnienia niniejszego rozporządzenia poprzez określenie warunków szczególnych mających zastosowanie do przekazywania do państw trzecich pewnych kategorii danych nieosobowych uznawanych za szczególnie chronione w najwyższym stopniu w szczególnych aktach ustawodawczych Unii i poprzez opracowanie zbioru zasad dla uznanych organizacji altruizmu danych, którego organizacje te mają przestrzegać, zawierającego wymogi informacyjne, techniczne i w zakresie bezpieczeństwa, a także plany działania w zakresie komunikacji i normy interoperacyjności. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa (30). W szczególności, aby zapewnić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie udział na równych zasadach w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup eksperckich Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.

(59)

W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze do: udzielania pomocy podmiotom sektora publicznego i ponownym użytkownikom w spełnianiu określonych w niniejszym rozporządzeniu warunków ponownego wykorzystywania danych poprzez określenie wzorów klauzul umownych na potrzeby przekazywania przez ponownych użytkowników danych nieosobowych do państwa trzeciego; stwierdzenia, że stosowane przez dane państwo trzecie rozwiązania prawne, w zakresie nadzoru i egzekwowania przepisów są równoważne z ochroną zapewnianą na podstawie prawa Unii; opracowania projektu wspólnego logo dla dostawców usług pośrednictwa danych i wspólnego logo dla uznanych organizacji altruizmu danych; oraz ustanowienia i opracowania europejskiego formularza zgody na potrzeby altruizmu danych. Uprawnienia te powinny być wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 (31).

(60)

Niniejsze rozporządzenie nie powinno mieć wpływu na stosowanie reguł konkurencji, w szczególności art. 101 i 102 TFUE. Środków przewidzianych w niniejszym rozporządzeniu nie należy stosować do ograniczania konkurencji w sposób sprzeczny z TFUE. Dotyczy to w szczególności przepisów dotyczących wymiany istotnych dla konkurencji szczególnie chronionych informacji między rzeczywistymi lub potencjalnymi konkurentami za pośrednictwem usług pośrednictwa danych.

(61)

Zgodnie z art. 42 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2018/1725 skonsultowano się z Europejskim Inspektorem Ochrony Danych i Europejską Radą Ochrony Danych, które wydały opinię w dniu 10 marca 2021 r.

(62)

Niniejsze rozporządzenie ma za przewodnią zasadę poszanowanie praw podstawowych i zasad uznanych w szczególności w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, w tym prawa do prywatności, ochrony danych osobowych, wolności działalności gospodarczej, prawa własności oraz integracji osób z niepełnosprawnościami. W kontekście integracji osób z niepełnosprawnościami podmioty sektora publicznego oraz usługi objęte zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia powinny, w stosownych przypadkach, przestrzegać dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 (32) i (UE) 2019/882 (33). Ponadto należy wziąć pod uwagę koncepcję „projektowania dla wszystkich” w kontekście technologii informacyjno-komunikacyjnych, polegającą na świadomych i systematycznych działaniach na rzecz proaktywnego stosowania zasad, metod i narzędzi promujących projektowanie uniwersalne w technologiach komputerowych, w tym w technologiach internetowych, co pozwala uniknąć konieczności adaptacji a posteriori lub specjalistycznego projektowania.

(63)

Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia, a mianowicie ponowne wykorzystywanie w Unii niektórych kategorii danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego, a także ustanowienie ram dotyczących zgłaszania i nadzoru w odniesieniu do świadczenia usług pośrednictwa danych, ram dotyczących dobrowolnej rejestracji podmiotów, które udostępniają dane z pobudek altruistycznych oraz ram dotyczących ustanowienia Europejskiej Rady ds. Innowacji w zakresie Danych, nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na rozmiary i skutki działań możliwe jest ich lepsze osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów,

(1)

W swoim komunikacie z dnia 11 grudnia 2019 r. zatytułowanym „Europejski Zielony Ład” (zwany dalej „Europejskim Zielonym Ładem”) Komisja przedstawiła nową strategię na rzecz wzrostu gospodarczego mającą na celu przekształcenie Unii w sprawiedliwe i dostatnie społeczeństwo, którego gospodarka będzie nowoczesna, zasobooszczędna i konkurencyjna i w którym cel neutralności klimatycznej zostanie osiągnięty najpóźniej do 2050 r., a wzrost gospodarczy będzie oddzielony od wykorzystania zasobów. W komunikacie z dnia 17 września 2020 r. zatytułowanym „Ambitniejszy cel klimatyczny Europy do 2030 r. – Inwestowanie w przyszłość neutralną dla klimatu z korzyścią dla obywateli” Komisja zaproponowała zwiększenie poziomu redukcji emisji gazów cieplarnianych do co najmniej 55 % do 2030 r. Ten ambitny cel poparła Rada Europejska w dniu 11 grudnia 2020 r., a w ocenie skutków towarzyszącej temu komunikatowi potwierdzono, że w przyszłości koszyk energetyczny będzie bardzo różnił się od obecnego, a także podkreślono konieczność dokonania przeglądu i, w razie konieczności, zmiany przepisów dotyczących energii. Obecne inwestycje w infrastrukturę energetyczną są zdecydowanie niewystarczające, aby dokonać transformacji i budowy infrastruktury energetycznej przyszłości. Oznacza to również konieczność utworzenia infrastruktury wspierającej tę europejską transformację energetyczną, w tym szybką elektryfikację, zwiększenie skali produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych i bez użycia paliw kopalnych, większe wykorzystanie gazów odnawialnych i niskoemisyjnych, integrację systemu energetycznego i większe rozpowszechnienie innowacyjnych rozwiązań.

(2)

Obecny wiążący cel na poziomie Unii polegający na zwiększeniu udziału energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii końcowej do 2030 r. do co najmniej 32 % oraz zasadniczy cel na poziomie Unii polegający na poprawie efektywności energetycznej o co najmniej 32,5 % zostanie poddany przeglądowi zgodnie ze zwiększonymi ambicjami Unii zapisanymi w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 (4) oraz w Europejskim Zielonym Ładzie.

(3)

W porozumieniu klimatycznym z Paryża przyjętym w Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (5) (zwanym dalej „porozumieniem paryskim”), określono długoterminowy cel polegający na powstrzymaniu wzrostu średniej temperatury na świecie do poziomu znacznie niższego niż 2 °C powyżej poziomu przedindustrialnego i podejmowaniu wysiłków mających na celu ograniczenie wzrostu temperatury do poziomu 1,5 °C powyżej poziomu przedindustrialnego, a także podkreślono znaczenie adaptacji do negatywnych skutków zmian klimatu oraz zapewnienia spójności przepływów finansowych ze ścieżką prowadzącą do niskiego poziomu emisji gazów cieplarnianych i rozwoju odpornego na zmiany klimatu. Dnia 12 grudnia 2019 r. Rada Europejska poparła cel polegający na osiągnięciu Unii Europejskiej neutralnej dla klimatu do 2050 r. zgodnie z celami porozumienia paryskiego.

(4)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 347/2013 (6) ustanawia wytyczne dotyczące terminowego rozwoju i interoperacyjności priorytetowych korytarzy i obszarów transeuropejskiej infrastruktury energetycznej z myślą o osiągnięciu zapisanych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) celów polityki energetycznej zmierzających do zapewniania funkcjonowania wewnętrznego rynku energii, bezpieczeństwa dostaw i konkurencyjnych rynków energii w Unii, wspierania efektywności energetycznej i oszczędności energii oraz rozwoju nowych i odnawialnych źródeł energii, a także wspierania połączeń międzysystemowych między sieciami energetycznymi. W rozporządzeniu (UE) nr 347/2013 ustanowiono ramy współpracy państw członkowskich i odpowiednich zainteresowanych stron na szczeblu regionalnym w zakresie rozwoju lepiej połączonych sieci energetycznych w celu połączenia regionów obecnie odizolowanych od europejskich rynków energetycznych, wzmocnienia istniejących i promowania nowych transgranicznych połączeń międzysystemowych oraz przyczynienia się do integracji odnawialnych źródeł energii. Dążąc do osiągnięcia tych celów, rozporządzenie (UE) nr 347/2013 przyczynia się do inteligentnego i trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz jest źródłem korzyści dla całej Unii pod względem konkurencyjności oraz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej.

(5)

Ocena rozporządzenia (UE) nr 347/2013 wykazała wyraźnie, że ramy te skutecznie poprawiły integrację sieci państw członkowskich, pobudziły handel energią, a tym samym przyczyniły się do zwiększenia konkurencyjności Unii. Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania dotyczące energii elektrycznej i gazu w znacznym stopniu przyczyniły się do zapewnienia bezpieczeństwa dostaw. W przypadku gazu infrastruktura jest obecnie lepiej połączona, a odporność na przerwy w dostawach znacznie się poprawiła od 2013 r. Ważnym czynnikiem ułatwiającym realizację projektów jest współpraca regionalna w ramach grup regionalnych i poprzez transgraniczną alokację kosztów. W wielu przypadkach transgraniczna alokacja kosztów nie doprowadziła jednak do zakładanego zmniejszenia luki w finansowaniu projektów. Chociaż skrócono większość procedur wydawania pozwoleń, w niektórych przypadkach proces ten jest w dalszym ciągu długi. Ważnym czynnikiem okazała się pomoc finansowa w ramach instrumentu „Łącząc Europę”, ustanowionego w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1316/2013 (7), ponieważ dotacje na prace studyjne pomogły zmniejszyć ryzyko w ramach projektów na wczesnych etapach rozwoju, natomiast dotacje na roboty stanowiły wsparcie dla projektów mających na celu ograniczenie głównych wąskich gardeł, którym nie można było zaradzić w wystarczający sposób za pomocą finansowania rynkowego.

(6)

W rezolucji z dnia 10 lipca 2020 r. w sprawie przeglądu wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej (8) Parlament Europejski wezwał do przeglądu rozporządzenia (UE) nr 347/2013, z uwzględnieniem w szczególności celów Unii w zakresie energii i klimatu na rok 2030 i unijnego celu neutralności klimatycznej do 2050 r. oraz zasady „efektywność energetyczna przede wszystkim”.

(7)

Polityka dotycząca transeuropejskich sieci energetycznych stanowi centralny instrument w rozwoju wewnętrznego rynku energii i jest niezbędna do osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu. Aby osiągnąć wyższe poziomy redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. i neutralność klimatyczną najpóźniej do 2050 r., Europa będzie potrzebowała bardziej zintegrowanego systemu energetycznego, polegającego na wyższych poziomach elektryfikacji opartej na dodatkowych odnawialnych i niskoemisyjnych źródłach oraz obniżeniu emisyjności sektora gazu. Polityka dotycząca transeuropejskich sieci energetycznych może zapewnić, aby rozwój unijnej infrastruktury energetycznej wspierał wymaganą transformację energetyczną w kierunku neutralności klimatycznej zgodnie z zasadą „efektywność energetyczna przede wszystkim” oraz zasadą neutralności technologicznej przy uwzględnieniu odpowiedniego potencjału redukcji emisji w zastosowaniu końcowym. Może ona również zapewnić wzajemne połączenia, bezpieczeństwo energetyczne, integrację rynku i systemu oraz konkurencję z korzyścią dla wszystkich państw członkowskich, a także energię po przystępnej cenie dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

(8)

Choć cele rozporządzenia (UE) nr 347/2013 pozostają w dużej mierze ważne, obecne ramy dla transeuropejskich sieci energetycznych nie odzwierciedlają jeszcze w pełni oczekiwanych zmian w systemie energetycznym, które będą wynikały z nowego kontekstu politycznego i w szczególności ze zaktualizowanych celów Unii na rok 2030 w zakresie energii i klimatu oraz celu osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. określonych w Europejskim Zielonym Ładzie. W związku z tym, oprócz innych aspektów, w zmienionych ramach transeuropejskich sieci energetycznych należy odpowiednio uwzględnić zarówno cele związane z łagodzeniem skutków zmian klimatu, jak i z przystosowaniem się do nich. Poza nowym kontekstem politycznym i celami politycznymi, w ostatnim dziesięcioleciu nastąpił szybki rozwój technologiczny. Postęp ten należy wziąć pod uwagę w kategoriach infrastruktury energetycznej objętych niniejszym rozporządzeniem, kryteriach wyboru projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, a także w priorytetowych korytarzach i obszarach. Jednocześnie przepisy niniejszego rozporządzenia nie powinny naruszać prawa państwa członkowskiego do określania warunków wykorzystania jego własnych zasobów energetycznych, wyboru między różnymi źródłami energii i ogólnej struktury jego zaopatrzenia w energię, zgodnie z art. 194 TFUE.

(9)

W dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE (9) i (UE) 2019/944 (10) przewidziano wewnętrzny rynek energii. Choć poczyniono bardzo istotne postępy w dążeniu do ukończenia tworzenia tego rynku, nadal część rzeczy wymaga poprawy poprzez lepsze wykorzystanie istniejącej infrastruktury energetycznej, integrację coraz większych ilości energii ze źródeł odnawialnych oraz integrację systemową.

(10)

Należy przeprowadzić modernizację unijnej infrastruktury energetycznej, aby zapobiec awariom technicznym i zwiększyć odporność infrastruktury na takie awarie oraz klęski żywiołowe i katastrofy spowodowane przez człowieka, niekorzystne skutki zmiany klimatu i zagrożenia dla bezpieczeństwa infrastruktury, szczególnie w przypadku europejskiej infrastruktury krytycznej określonej w dyrektywie Rady 2008/114/WE (11).

(11)

Infrastruktura energetyczna Unii powinna być odporna na nieunikniony przewidywane oddziaływanie zmiany klimatu w Europie pomimo podejmowania działań łagodzących jej skutki. W związku z tym kluczowe znaczenie ma intensyfikacja działań na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej skutków, wzmocnienia odporności, zapobiegania klęskom żywiołowym i gotowości.

(12)

Rozwój transeuropejskiej infrastruktury energetycznej powinien uwzględniać, tam gdzie jest to technicznie możliwe i najbardziej efektywne, możliwość przekształcenia istniejącej infrastruktury i urządzeń.

(13)

Bezpieczeństwo dostaw, jako główny czynnik leżący u podstaw przyjęcia rozporządzenia (UE) nr 347/2013, zostało znacznie zwiększone dzięki projektom będącym przedmiotem wspólnego zainteresowania. Ponadto przeprowadzona przez Komisję ocena skutków towarzysząca komunikatowi Komisji z dnia 17 września 2020 r. pt. „Ambitniejszy cel klimatyczny Europy do 2030 r. – Inwestowanie w przyszłość neutralną dla klimatu z korzyścią dla obywateli” przewiduje znaczne zmniejszenie zużycia gazu ziemnego, ponieważ jego nieobniżone wykorzystanie jest niezgodne z założeniami neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla. Z drugiej strony do 2050 r. spodziewany jest znaczny wzrost zużycia biogazu, wodoru odnawialnego i niskoemisyjnego oraz syntetycznych paliw gazowych. W przypadku gazu infrastruktura jest obecnie lepiej połączona, a odporność na przerwy w dostawach znacznie się poprawiła od 2013 r. Planowanie infrastruktury energetycznej powinno odzwierciedlać ten zmieniający się status gazu. Jednakże nie wszystkie państwa członkowskie są obecnie wystarczająco podłączone do europejskiej sieci gazowej, a w szczególności wyspiarskie państwa członkowskie nadal stoją przed poważnymi wyzwaniami w zakresie bezpieczeństwa dostaw i izolacji energetycznej. Chociaż szacuje się, że 78 % projektów gazowych będących przedmiotem wspólnego zainteresowania zostanie oddanych do użytku do końca 2025 roku, w przypadku wielu z nich występują znaczne opóźnienia, w tym ze względu na problemy z uzyskaniem pozwoleń. Niniejsze rozporządzenie nie powinno zatem negatywnie wpływać na projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, które nie zostały jeszcze ukończone w dniu jego wejścia w życie. W związku z tym projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania wymienione na piątej unijnej liście projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania ustanowionej na podstawie rozporządzenia (UE) nr 347/2013, w odniesieniu do których właściwy organ przyjął do rozpatrzenia dokumentację wniosku, powinny mieć możliwość utrzymania swoich praw i obowiązków w zakresie udzielania zezwoleń przez okres czterech lat od daty wejścia w życie niniejszego rozporządzenia.

(14)

Znaczenie inteligentnych sieci elektroenergetycznych, które nie zawsze obejmują przekraczanie granicy fizycznej, dla osiągania celów unijnej polityki energetycznej i klimatycznej potwierdzono w komunikacie Komisji z dnia 8 lipca 2020 r. zatytułowanym „Impuls dla gospodarki neutralnej dla klimatu: strategia UE dotycząca integracji systemu energetycznego” („strategia UE dotycząca integracji systemu energetycznego”). Kryteria dla tej kategorii powinny zostać uproszczone, powinny obejmować zmiany technologiczne dotyczące innowacji i aspektów cyfrowych oraz umożliwiać integrację systemów energetycznych. Ponadto należy doprecyzować rolę projektodawców. Biorąc pod uwagę oczekiwany istotny wzrost zapotrzebowania na moc w sektorze transportu, w szczególności w przypadku pojazdów elektrycznych poruszających się po autostradach i obszarach miejskich, technologie inteligentnych sieci energetycznych powinny również przyczynić się do poprawy związanego z siecią energetyczną wsparcia dla transgranicznego ładowania o wysokiej wydajności w celu wspomożenia działań na rzecz obniżenia emisyjności sektora transportu.

(15)

W strategii UE dotyczącej integracji systemu energetycznego również podkreślono potrzebę zintegrowanego planowania infrastruktury energetycznej z uwzględnieniem poszczególnych nośników energii, infrastruktur i sektorów zużycia. Punktem wyjścia dla rozpoczęcia takiej integracji systemu jest zastosowanie zasady „efektywność energetyczna przede wszystkim” i przyjęcie podejścia całościowego w polityce i wykraczającego poza poszczególne sektory. Taka integracja systemu zaspokaja również potrzeby w zakresie obniżenia emisyjności w sektorach, z których emisje trudno zredukować, takich jak gałęzie przemysłu lub niektóre rodzaje transportu, w których bezpośrednia elektryfikacja stanowi obecnie wyzwanie techniczne lub gospodarcze. Inwestycje takie obejmują wodór i elektrolizery, w przypadku których odnotowuje się postępy w zakresie umożliwienia wykorzystywania na dużą skalę w celach komercyjnych. W komunikacie Komisji z dnia 8 lipca 2020 r. zatytułowanym „Strategia w zakresie wodoru na rzecz Europy neutralnej dla klimatu” (zwana dalej „strategią w zakresie wodoru”) priorytetowe znaczenie nadano produkcji wodoru z energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, co stanowi najczystsze rozwiązanie, które jest jednocześnie najbardziej zgodne z unijnym celem neutralności klimatycznej. W okresie przejściowym konieczne są jednak także inne formy wodoru niskoemisyjnego, aby możliwe było szybsze obniżenie emisyjności obecnej produkcji wodoru, skupiając się na różnorodnych czystych technologiach, oraz pobudzenie osiągania korzyści skali.

(16)

Ponadto w przedstawionej przez Komisję strategii w zakresie wodoru stwierdzono, że na potrzeby wymaganego rozpoczęcia wykorzystywania wodoru ważnym elementem, który mogą zapewnić tylko Unia i rynek wewnętrzny, jest wielkoskalowa sieć infrastruktury. Obecnie infrastruktura przeznaczona do transgranicznego transportu wodoru i handlu wodorem lub utworzenia dolin wodorowych jest bardzo ograniczona. Taka infrastruktura powinna w znacznej mierze składać się aktywów pochodzących z przekształcanych aktywów infrastruktury gazu ziemnego, uzupełnionych nowymi aktywami przeznaczonymi dla wodoru. Ponadto w strategii w zakresie wodoru określono cel strategiczny dotyczący zwiększenia zdolności produkcyjnej elektrolizerów do 40 gigawatów (GW) do 2030 r. w celu zwiększenia produkcji wodoru odnawialnego i ułatwienia obniżenia emisyjności sektorów zależnych od paliw kopalnych, takich jak przemysł lub transport. W związku z tym polityka dotycząca transeuropejskich sieci energetycznych powinna obejmować nową i przekształconą infrastrukturę do przesyłu wodoru i instalacje do magazynowania wodoru, a także instalacje przeznaczone dla elektrolizerów. Infrastruktura do przesyłu i magazynowania wodoru powinna być również uwzględniona w ogólnounijnym dziesięcioletnim planie rozwoju sieci, tak aby umożliwić kompleksową i spójną ocenę związanych z tym kosztów i korzyści dla systemu energetycznego, w tym wkładu w integrację i obniżenie emisyjności systemu, w celu stworzenia wodorowej sieci szkieletowej dla Unii.

(17)

Ponadto należy utworzyć nową kategorię infrastruktury dla inteligentnych sieci gazowych w celu wspierania inwestycji polegających na włączeniu wielu niskoemisyjnych, a zwłaszcza odnawialnych gazów, takich jak biogaz, biometan i wodór, do sieci gazowej oraz pomagania w zarządzaniu powstałym w ten sposób bardziej złożonym systemem w oparciu o innowacyjne technologie cyfrowe.

(18)

Osiągnięcie neutralności klimatycznej najpóźniej do 2050 r. zakłada, że nadal będą istniały procesy przemysłowe, które emitują dwutlenek węgla. Taki dwutlenek węgla jest uważany za nieunikniony, jeżeli jego produkcji nie można uniknąć pomimo optymalizacji, na przykład poprzez efektywność energetyczną lub elektryfikację z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Rozwój infrastruktury związanej z dwutlenkiem węgla powinien prowadzić do znacznej redukcji netto emisji, których nie da się uniknąć w inny sposób przy braku rozsądnych rozwiązań alternatywnych. Wychwytywanie dwutlenku węgla jest uregulowane dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE (12) do celów strumieni dwutlenku węgla pochodzących z instalacji objętych tą dyrektywą oraz do celów geologicznego składowania zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE (13).

(19)

W rozporządzeniu (UE) nr 347/2013 zapisano wymóg, by w procesie opracowywania unijnej listy projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania wykazać, że proponowany projekt będący przedmiotem wspólnego zainteresowania znacząco przyczynia się do spełnienia co najmniej jednego z szeregu kryteriów, przy czym zrównoważoność mogła, ale nie musiała stanowić jedno z tych kryteriów. Wymóg ten – zgodnie z ówczesnymi szczególnymi potrzebami wewnętrznego rynku energii – umożliwił na przykład rozwój projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, w których odniesiono się jedynie do zagrożeń dla bezpieczeństwa dostaw, nawet jeśli nie wykazano w ich przypadku korzyści w zakresie zrównoważoności. Biorąc pod uwagę zmieniające się potrzeby Unii w zakresie infrastruktury, cele w zakresie obniżenia emisyjności oraz konkluzje Rady Europejskiej przyjęte w dniu 21 lipca 2020 r., zgodnie z którymi wydatki UE powinny być spójne z celami porozumienia paryskiego oraz zasadą „nie szkodzić” w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, należy jednak dokonać oceny zrównoważonego rozwoju pod względem integracji odnawialnych źródeł energii z siecią lub ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, w zależności od przypadku, aby zapewnić spójność polityki dotyczącej transeuropejskich sieci energetycznych z celami Unii w zakresie energii i klimatu oraz celami dotyczącymi neutralności klimatycznej do 2050 r., z uwzględnieniem specyfiki każdego państwa członkowskiego w zakresie osiągania celu dotyczącego neutralności klimatycznej. Zrównoważony charakter sieci transportowych dwutlenku węgla jest określany na podstawie całkowitej spodziewanej redukcji emisji gazów cieplarnianych w cyklu życia projektu oraz braku alternatywnych rozwiązań technologicznych umożliwiających osiągnięcie tego samego poziomu redukcji emisji dwutlenku węgla.

(20)

Unia powinna ułatwiać realizację projektów infrastrukturalnych łączących unijne sieci z sieciami państw trzecich, które przynoszą wzajemne korzyści i są niezbędne do transformacji energetycznej i osiągnięcia celów w zakresie klimatu, a także spełniają kryteria szczególne odpowiednich kategorii infrastruktury zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, szczególnie w państwach sąsiadujących, a także w państwach, z którymi Unia nawiązała szczególną współpracę w dziedzinie energetyki. W związku z tym zakresem niniejszego rozporządzenia należy objąć projekty będące przedmiotem wzajemnego zainteresowania, jeżeli są one zrównoważone i jeśli można w ich przypadku wykazać znaczne korzyści społeczno-gospodarcze netto na szczeblu Unii i dla co najmniej jednego państwa trzeciego. Projekty takie powinny kwalifikować się do umieszczenia na unijnej liście projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania (zwanej dalej „listą unijną”), pod warunkiem że ramy polityki charakteryzują się wysokim poziomem zbieżności i są wspierane przez mechanizmy wykonawcze, a także powinny wykazywać wkład w realizację ogólnych celów Unii i państw trzecich w zakresie klimatu i energii w odniesieniu do bezpieczeństwa dostaw i obniżenia emisyjności.

Wysoki poziom zbieżności ram polityki należy założyć w odniesieniu do Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub umawiających się stron Wspólnoty Energetycznej lub można go wykazać w przypadku innych krajów trzecich w drodze umów dwustronnych, które zawierają odpowiednie postanowienia dotyczące celów polityki klimatycznej i energetycznej w zakresie obniżenia emisyjności, i który poddaje się dalszej ocenie przez odpowiednią grupę regionalną przy wsparciu Komisji. Ponadto państwo trzecie, z którym Unia współpracuje w zakresie opracowywania projektów będących przedmiotem wzajemnego zainteresowania, powinno ułatwić opracowanie podobnego harmonogramu przyspieszonej realizacji i innych środków wspierania polityki, jak przewidziano w niniejszym rozporządzeniu. W związku z tym projekty będące przedmiotem wzajemnego zainteresowania powinny być traktowane na równi z projektami będącymi przedmiotem wspólnego zainteresowania, przy czym wszystkie przepisy odnoszące się do projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania mają zastosowanie do projektów będących przedmiotem wzajemnego zainteresowania, chyba że zostanie określone inaczej. Znaczące korzyści społeczno-gospodarcze netto na poziomie Unii należy rozumieć jako poprawę interoperacyjności i funkcjonowania rynku wewnętrznego, wykraczającą poza jedno państwo członkowskie. Jeżeli chodzi o projekty dotyczące składowania dwutlenku węgla, kwalifikowalne powinny być wyłącznie projekty niezbędne do umożliwienia transgranicznego transportu i składowania dwutlenku węgla, pod warunkiem że normy i zabezpieczenia zapobiegające wszelkim wyciekom oraz dotyczące klimatu, zdrowia ludzkiego i ekosystemów w odniesieniu do bezpieczeństwa i skuteczności trwałego składowania dwutlenku węgla są co najmniej na tym samym poziomie, co w Unii. Należy domniemywać, że Europejski Obszar Gospodarczy spełnia te normy i zabezpieczenia.

(21)

Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania należy uznać za dodatkowe narzędzie pozwalające rozszerzyć zakres stosowania niniejszego rozporządzenia na państwa trzecie, wykraczając poza te projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, które przyczyniają się do realizacji priorytetowego korytarza lub obszaru infrastruktury energetycznej określonych w załączniku I. W związku z tym jeżeli projekt realizowany z państwem trzecim przyczynia się do realizacji priorytetowego korytarza lub obszaru infrastruktury energetycznej, powinien kwalifikować się do ubiegania się o status projektu będącego przedmiotem wspólnego zainteresowania na mocy niniejszego rozporządzenia. Zgodnie z tą samą zasadą projekty dotyczące elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych z państwami trzecimi, które uzyskały status projektu będącego przedmiotem wspólnego zainteresowania na mocy rozporządzenia (UE) nr 347/2013, mogą być wybierane jako projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, pod warunkiem że zostaną poddane procesowi wyboru i spełniają one kryteria dla projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania.

(22)

Ponadto, aby osiągnąć cele Unii w zakresie energii i klimatu na rok 2030 oraz cel neutralności klimatycznej do 2050 r., Unia musi znacznie zwiększyć skalę produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Obecne kategorie infrastruktury przesyłu i magazynowania energii elektrycznej są niezbędne do zintegrowania znacznie większej produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych z siecią energetyczną. Wymaga to dodatkowo zwiększenia inwestycji w energię z morskich źródeł odnawialnych w celu osiągnięcia co najmniej 300 GW morskiej energii wiatrowej zainstalowanej zgodnie ze strategią Komisji dotyczącą energii z morskich źródeł odnawialnych przedstawioną w komunikacie Komisji z dnia 19 listopada 2020 r. zatytułowanym „Strategia UE mająca na celu wykorzystanie potencjału energii z morskich źródeł odnawialnych na rzecz neutralnej dla klimatu przyszłości”. Strategia ta obejmuje połączenia radialne łączące nowe moce morskiej energii wiatrowej, jak również hybrydowe projekty zintegrowane. Należy również rozwiązać kwestię koordynacji długoterminowego planowania i rozwoju morskich i lądowych sieci elektroenergetycznych. W szczególności w planowaniu infrastruktury morskiej należy odejść od podejścia skoncentrowanego na poszczególnych projektach w kierunku skoordynowanego kompleksowego podejścia zapewniającego zrównoważony rozwój zintegrowanych sieci przesyłowych energii morskiej, uwzględniając potencjał każdego basenu morskiego w zakresie morskiej energii odnawialnej, ochronę środowiska i inne sposoby wykorzystania mórz. Należy przyjąć podejście oparte na dobrowolnej współpracy między państwami członkowskimi. Państwa członkowskie powinny pozostać odpowiedzialne za zatwierdzanie projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, które dotyczą ich terytorium, oraz za związane z nimi koszty.

(23)

Dane państwa członkowskie powinny być w stanie ocenić korzyści i koszty priorytetowych korytarzy sieci przesyłowej energii morskiej ze źródeł odnawialnych oraz przeprowadzić wstępną analizę podziału kosztów na poziomie priorytetowych korytarzy sieci przesyłowej energii morskiej w celu zapewnienia podstawy wspólnych zobowiązań politycznych na rzecz rozwoju energii z morskich źródeł odnawialnych. Komisja, wraz z państwami członkowskimi oraz właściwymi operatorami systemów przesyłowych (OSP) i krajowymi organami regulacyjnymi, powinna opracować wytyczne dotyczące konkretnego określania kosztów i korzyści oraz podziału kosztów w odniesieniu do wdrażania planów rozwoju zintegrowanej sieci morskiej, które powinny umożliwić państwom członkowskim przeprowadzenie odpowiedniej oceny.

(24)

Proces ogólnounijnego dziesięcioletniego planu rozwoju sieci okazał się skuteczny jako podstawa do włączenia projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania do kategorii energii elektrycznej i gazu. Chociaż europejska sieć operatorów systemów przesyłowych energii elektrycznej (zwana dalej „ENTSO energii elektrycznej”) i europejska sieć operatorów systemów przesyłowych gazu (zwana dalej „ENTSO gazu”) oraz OSP mają do odegrania ważną rolę w tym procesie, istnieje jednak potrzeba większej kontroli, w szczególności w odniesieniu do określenia scenariuszy na przyszłość, wykrywania długotrwałych luk i wąskich gardeł w infrastrukturze oraz oceny poszczególnych projektów, w celu zwiększenia zaufania do tego procesu. W związku z tym, ze względu na potrzebę niezależnego potwierdzenia, Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (zwana dalej „Agencją”) i Komisja powinny odgrywać większą rolę w tym procesie, z uwzględnieniem procesu opracowywania ogólnounijnego dziesięcioletniego planu rozwoju sieci zgodnie z rozporządzeniami Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009 (14) oraz (UE) 2019/943 (15). Proces tworzenia ogólnounijnego dziesięcioletniego planu rozwoju sieci powinien korzystać z obiektywnego, opartego na podstawach naukowych wkładu niezależnego organu naukowego, takiego jak europejski naukowy komitet doradczy ds. zmiany klimatu, i powinien być zorganizowany w najbardziej efektywny sposób.

(25)

Wykonując swoje zadania poprzedzające przyjęcie ogólnounijnych dziesięcioletnich planów rozwoju sieci, ENTSO energii elektrycznej i ENTSO gazu powinny przeprowadzić szeroko zakrojone konsultacje z udziałem wszystkich odpowiednich zainteresowanych stron. Konsultacje powinny być otwarte i przejrzyste oraz powinny być zorganizowane w odpowiednim czasie, aby umożliwić zainteresowanym stronom uzyskanie informacji zwrotnych podczas przygotowywania kluczowych etapów ogólnounijnych dziesięcioletnich planów rozwoju sieci, takich jak opracowywanie scenariuszy, identyfikacja luk w infrastrukturze oraz metodyka analizy kosztów i korzyści na potrzeby oceny projektów. ENTSO energii elektrycznej i ENTSO gazu powinny należycie uwzględnić uwagi otrzymane od zainteresowanych stron w trakcie konsultacji i wyjaśnić, w jaki sposób je uwzględniły.

(26)

Zgodnie z wnioskami forum ds. infrastruktury energetycznej 2020 konieczne jest zapewnienie, aby wszystkie odpowiednie sektory, takie jak gaz, energia elektryczna i transport, były uwzględniane w zintegrowanej perspektywie w procesach planowania całej lądowej i morskiej infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej. W celu zapewnienia zgodności z porozumieniem paryskim oraz osiągnięcia unijnych celów klimatycznych na rok 2030, celów w zakresie rozwoju morskiej energii wiatrowej na rok 2040 oraz zgodnie z unijnym celem osiągnięcia neutralności klimatycznej najpóźniej do 2050 r., ramy transeuropejskich sieci energetycznych powinny opierać się na bardziej inteligentnym, bardziej zintegrowanym, długoterminowym i zoptymalizowanym podejściu do „jednego systemu energetycznego” poprzez wdrożenie ram umożliwiających większą koordynację planowania infrastruktury w różnych sektorach i stwarzających możliwość optymalnej integracji różnych rozwiązań sprzężonych, obejmujących różne elementy sieci między różnymi infrastrukturami. Należy to zapewnić poprzez opracowanie stopniowo zintegrowanego modelu, który umożliwia spójność między metodami jednosektorowymi opartymi na wspólnych założeniach i odzwierciedla wzajemne zależności.

(27)

Ważne jest zapewnienie, aby status projektu będącego przedmiotem wspólnego zainteresowania mogły otrzymywać wyłącznie projekty infrastrukturalne, w odniesieniu do których nie istnieją żadne uzasadnione alternatywne rozwiązania. W tym celu należy uwzględnić zasadę „efektywność energetyczna przede wszystkim” w sprawozdaniu w sprawie identyfikacji luk w infrastrukturze opracowanym zgodnie z niniejszym rozporządzeniem oraz w pracach grup regionalnych w zakresie sporządzania regionalnych list projektów proponowanych do listy unijnej. Zgodnie z zasadą „efektywność energetyczna przede wszystkim” należy rozważyć wszystkie istotne alternatywy dla nowej infrastruktury w celu zapewnienia przyszłych potrzeb w zakresie infrastruktury, które mogłyby przyczynić się do wyeliminowania luk w infrastrukturze.

Grupy regionalne, wspierane przez krajowe organy regulacyjne, powinny rozważyć założenia i wyniki analizy braków w infrastrukturze opracowanej zgodnie z niniejszym rozporządzeniem oraz zapewnić pełne odzwierciedlenie zasady „efektywność energetyczna przede wszystkim” w procesie wyboru projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. Ponadto podczas realizacji projektu projektodawcy powinni zgłaszać kwestie dotyczące zgodności z przepisami w zakresie ochrony środowiska, aby wykazać, że projekty są realizowane z poszanowaniem zasady „nie czyń poważnych szkód” w rozumieniu art. 17 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 (16). W przypadku istniejących projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, które osiągnęły odpowiedni stopień zaawansowania, kwestie te będą brane pod uwagę podczas selekcji projektów do uwzględnienia na liście unijnej przez grupy regionalne.

(28)

Aby zapewnić stabilny poziom napięcia i częstotliwości należy zwrócić szczególną uwagę na stabilność europejskiej sieci elektroenergetycznej w zmiennych warunkach, w szczególności w świetle rosnącego udziału wariantów zapewniających elastyczność, takich jak zrównoważone technologie magazynowania energii, oraz energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Szczególny priorytet należy nadać wysiłkom mającym na celu utrzymanie i zapewnienie zadowalającego poziomu planowanej niskoemisyjnej produkcji energii, aby zapewnić bezpieczeństwo dostaw dla obywateli i przedsiębiorstw.

(29)

Na podstawie szczegółowych konsultacji ze wszystkimi państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami Komisja określiła 14 strategicznych priorytetów transeuropejskiej infrastruktury energetycznej, których wdrożenie ma zasadnicze znaczenie dla realizacji celów unijnej polityki energetycznej i klimatycznej na rok 2030 oraz jej celu neutralności klimatycznej do 2050 r. Priorytety te obejmują różne regiony geograficzne lub obszary tematyczne w zakresie przesyłu i magazynowania energii elektrycznej, sieci przesyłowych energii morskiej ze źródeł odnawialnych, przesyłu i magazynowania wodoru, elektrolizerów, inteligentnych sieci gazowych, inteligentnych sieci elektroenergetycznych oraz przesyłu i magazynowania dwutlenku węgla.

(30)

Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania powinny być zgodne ze wspólnymi, przejrzystymi i obiektywnymi kryteriami dotyczącymi ich wkładu w cele polityki energetycznej. Aby projekty dotyczące energii elektrycznej i wodoru kwalifikowały się do wpisania na listy unijne, powinny zostać wymienione w najbardziej aktualnym dostępnym ogólnounijnym dziesięcioletnim planie rozwoju sieci. Ponieważ infrastruktura wodorowa nie jest obecnie uwzględniona w ogólnounijnym dziesięcioletnim planie rozwoju sieci, wspomniany wymóg dla projektów dotyczących wodoru powinien obowiązywać dopiero od dnia 1 stycznia 2024 r. do celów uwzględnienia na drugiej liście unijnej, która zostanie przygotowana zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.

(31)

Należy utworzyć grupy regionalne, których zadaniem będzie proponowanie i dokonywanie przeglądu projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w celu sporządzania regionalnych list projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. W celu zapewnienia szerokiego konsensusu wspomniane grupy regionalne powinny zapewniać ścisłą współpracę między państwami członkowskimi, krajowymi organami regulacyjnymi, projektodawcami i odpowiednimi zainteresowanymi stronami. W kontekście tej współpracy krajowe organy regulacyjne powinny w razie konieczności doradzać grupom regionalnym, między innymi w sprawie wykonalności aspektów regulacyjnych proponowanych projektów oraz wykonalności proponowanego harmonogramu zatwierdzania przez organy regulacyjne.

(32)

W celu zwiększenia efektywności tego procesu należy zacieśniać współpracę między grupami regionalnymi oraz bardziej do niej zachęcać. Konieczne jest, aby Komisja odgrywała ważną rolę w ułatwianiu tej współpracy w celu zajęcia się możliwymi skutkami projektów dla innych grup regionalnych.

(33)

Nowa lista unijna powinna być sporządzana co dwa lata. Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, które zostały ukończone lub przestały spełniać stosowne kryteria i wymogi określone w niniejszym rozporządzeniu, nie powinny figurować na kolejnej liście unijnej. Z tego powodu dotychczasowe projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, które mają być umieszczone na kolejnej liście unijnej, powinny – przy sporządzaniu list regionalnych oraz listy unijnej – podlegać takiemu samemu procesowi wyboru, jaki obowiązuje w przypadku proponowanych projektów. Należy jednak w miarę możliwości zminimalizować obciążenia administracyjne, na przykład wykorzystując poprzednio złożone informacje oraz uwzględniając sprawozdania roczne projektodawców. W tym celu dotychczasowe projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, w ramach których poczyniono znaczne postępy, powinny być objęte usprawnionym procesem włączania do ogólnounijnego dziesięcioletniego planu rozwoju sieci.

(34)

Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania powinny być realizowane jak najszybciej oraz szczegółowo monitorowane i oceniane, przy jednoczesnym należytym przestrzeganiu wymogów dotyczących udziału zainteresowanych stron i prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska oraz przy zachowaniu minimalnego poziomu obciążeń administracyjnych dla projektodawców. Dla projektów napotykających szczególne trudności lub opóźnienia Komisja powinna mianować koordynatorów europejskich. Postępy we wdrażaniu poszczególnych projektów, a także wypełnienie obowiązków związanych z niniejszym rozporządzeniem należy uwzględnić w procesie wyboru tych projektów do kolejnych list unijnych.

(35)

Proces wydawania pozwoleń nie powinien powodować obciążeń administracyjnych niewspółmiernych do wielkości lub złożoności projektu ani stwarzać przeszkód dla rozwoju sieci transeuropejskich i dla dostępu do rynku.

(36)

Należy koordynować planowanie i realizację unijnych projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w dziedzinie infrastruktury energetycznej, transportowej i telekomunikacyjnej, aby osiągnąć synergię tam, gdzie jest to wykonalne z gospodarczego, technicznego, środowiskowego i klimatycznego punktu widzenia oraz pod względem planowania przestrzennego, przy należytym uwzględnieniu stosownych aspektów bezpieczeństwa. W związku z tym przy planowaniu różnych sieci europejskich powinna istnieć możliwość nadawania charakteru priorytetowego integracji sieci transportowych, komunikacyjnych i energetycznych, aby zapewnić wykorzystanie jak najmniejszej powierzchni gruntów. Wspólna wizja sieci jest konieczna dla integracji systemów energetycznych w różnych sektorach, przy jednoczesnym zapewnieniu, w miarę możliwości, ponownego wykorzystania istniejących lub nieeksploatowanych tras przesyłu w celu ograniczenia wszelkich negatywnych skutków społecznych, gospodarczych, środowiskowych, klimatycznych i finansowych.

(37)

Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania powinny otrzymać „status priorytetowy” na poziomie krajowym, aby zapewnić im szybkie postępowanie administracyjne oraz ich pilne traktowanie we wszystkich powiązanych z nimi postępowaniach sądowych i procedurach rozwiązywania sporów. Właściwe organy powinny uznać je za projekty, których realizacja leży w interesie publicznym. Ze względu na nadrzędny interes publiczny projekty, które mają negatywny wpływ na środowisko, powinny być zatwierdzane, jeżeli zostaną spełnione wszystkie warunki określone w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2000/60/WE (17) oraz w dyrektywie Rady nr 92/43/EWG (18).

(38)

Istotne jest, aby zainteresowane strony, w tym społeczeństwo obywatelskie, były informowane oraz by zasięgano ich opinii, aby zapewnić powodzenie projektów i ograniczyć sprzeciw wobec nich.

(39)

Aby ograniczyć poziom złożoności, zwiększyć skuteczność i przejrzystość oraz przyczynić się do zacieśnienia współpracy między państwami członkowskimi, należy ustanowić właściwy organ lub właściwe organy skupiające lub koordynujące wszystkie procesy wydawania pozwoleń.

(40)

W celu uproszczenia i przyspieszenia procesu wydawania pozwoleń dla sieci przesyłowych energii morskiej ze źródeł odnawialnych należy wyznaczyć pojedyncze punkty kontaktowe dla transgranicznych projektów morskich figurujących na liście unijnej, zmniejszając obciążenia administracyjne dla podmiotów realizujących projekty. Pojedyncze punkty kontaktowe powinny zmniejszyć złożoność i zwiększyć wydajność procesu wydawania pozwoleń oraz przyspieszyć ten proces w przypadku aktywów przesyłowych energii morskiej, które często przekraczają granice wielu jurysdykcji.

(41)

Pomimo istnienia utrwalonych standardów zapewniających udział społeczeństwa w procedurach podejmowania decyzji w dziedzinie środowiska, które mają pełne zastosowanie do projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, w dalszym ciągu wymagane są dodatkowe środki w ramach niniejszego rozporządzenia w celu zapewnienia jak najwyższych standardów przejrzystości oraz udziału społeczeństwa we wszystkich istotnych sprawach w ramach procesów wydawania pozwoleń dla projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. Wstępne konsultacje poprzedzające procedurę wydawania pozwoleń, jeżeli podlegają już przepisom krajowym na podstawie tych samych standardów co w niniejszym rozporządzeniu lub wyższych, powinny stać się fakultatywne i umożliwiać uniknięcie powielania wymogów prawnych.

(42)

Prawidłowe i skoordynowane wdrożenie dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE (19) i 2011/92/UE (20) oraz, w stosownych przypadkach, Konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (21), podpisanej w dniu 25 czerwca 1998 r. („konwencja z Aarhus”) i konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym (22), podpisanej w Espoo w dniu 25 lutego 1991 r. („konwencja z Espoo”) powinno zapewnić harmonizację głównych zasad oceny oddziaływania na środowisko i klimat, w tym w kontekście transgranicznym. Komisja wydała wytyczne w celu wsparcia państw członkowskich w określaniu odpowiednich środków ustawodawczych i nieustawodawczych mających usprawniać procedury oceny oddziaływania na środowisko w przypadku infrastruktury energetycznej oraz zapewniać spójne stosowanie procedur oceny oddziaływania na środowisko wymaganych dla projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania na mocy prawa Unii. Państwa członkowskie powinny koordynować swoje oceny projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania i w miarę możliwości opracowywać wspólne oceny. Należy zachęcać państwa członkowskie do wymiany najlepszych praktyk i tworzenia potencjału administracyjnego w zakresie procesów wydawania pozwoleń.

(43)

Należy usprawniać i doskonalić proces wydawania pozwoleń, przy jednoczesnym poszanowaniu – w miarę możliwości i z należytym uwzględnieniem zasady pomocniczości – kompetencji i procedur krajowych dotyczących budowy nowej infrastruktury energetycznej. Ze względu na pilną potrzebę rozwoju infrastruktury energetycznej celem uproszczenia procesu wydawania pozwoleń należy wyznaczyć jednoznaczny termin na wydanie przez odpowiednie organy decyzji w sprawie realizacji projektu. Termin ten powinien skłaniać do sprawniejszego określenia i prowadzenia procedur oraz w żadnym wypadku nie powinien powodować uszczerbku dla wysokich standardów ochrony środowiska zgodnych z przepisami dotyczącymi ochrony środowiska oraz dla udziału społeczeństwa. Niniejsze rozporządzenie powinno ustanawiać terminy maksymalne. Jednak państwa członkowskie mogą dążyć do osiągnięcia krótszych terminów, jeżeli jest to wykonalne oraz w szczególności w odniesieniu do projektów takich jak inteligentne sieci energetyczne, które mogą nie wymagać tak złożonych procesów wydawania pozwoleń, jak te dotyczące infrastruktury przesyłowej. Właściwe organy powinny być odpowiedzialne za zapewnianie przestrzegania terminów.

(44)

Państwa członkowskie powinny mieć możliwość uwzględnienia w kompleksowych decyzjach – w stosownych przypadkach – decyzji podjętych w kontekście negocjacji z poszczególnymi właścicielami gruntów dotyczących uzyskania dostępu do nieruchomości, jej własności lub prawa do jej posiadania w kontekście planowania przestrzennego określającego ogólne zagospodarowanie nieruchomości na danym obszarze obejmującego inne przedsięwzięcia, takie jak budowę autostrad, linii kolejowych, wznoszenie budowli oraz tworzenie obszarów ochrony przyrody, i które nie jest dokonywane konkretnie na potrzeby planowanego projektu oraz wydawania pozwoleń na eksploatację. W kontekście procesu wydawania pozwoleń dla projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania powinna istnieć możliwość ujmowania w nich odpowiedniej infrastruktury w stopniu, w jakim ma ona istotne znaczenie dla realizacji lub funkcjonowania projektu. Niniejsze rozporządzenie, w szczególności przepisy dotyczące wydawania pozwoleń, udziału społeczeństwa oraz realizacji projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, należy stosować bez uszczerbku dla prawa Unii i prawa międzynarodowego, w tym przepisów dotyczących ochrony środowiska i zdrowia ludzkiego oraz przepisów przyjętych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa i zintegrowanej polityki morskiej, w szczególności dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/89/UE (23).

(45)

Koszty rozwoju, budowy, eksploatacji i utrzymania projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania powinny być zasadniczo ponoszone w pełni przez użytkowników infrastruktury. Przy alokacji kosztów należy zagwarantować, że użytkownicy końcowi nie zostaną nieproporcjonalnie obciążeni, zwłaszcza gdyby miało to prowadzić do ubóstwa energetycznego. Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania powinny kwalifikować się do transgranicznej alokacji kosztów, gdy ocena popytu na rynku lub ocena spodziewanego wpływu na opłaty taryfowe wskazują, że nie można oczekiwać, iż koszty zostaną pokryte z opłat taryfowych uiszczanych przez użytkowników infrastruktury.

(46)

Podstawą dyskusji na temat odpowiedniej alokacji kosztów powinna być analiza kosztów i korzyści projektu infrastrukturalnego, dokonywana na podstawie zharmonizowanej metodyki przeprowadzania analizy obejmującej cały system energetyczny, z wykorzystaniem wszystkich odnośnych scenariuszy opracowanych w ramach ogólnounijnych dziesięcioletnich planów rozwoju sieci przygotowanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 715/2009 i rozporządzeniem (UE) 2019/943 oraz poddanych przeglądowi przez Agencję, a także dodatkowych scenariuszy planowania rozwoju sieci, umożliwiając rzetelną analizę wkładu projektu będącego przedmiotem wspólnego zainteresowania w unijną politykę energetyczną w zakresie dekarbonizacji, integracji rynku, konkurencji, trwałości i bezpieczeństwa dostaw. W analizie tej można uwzględnić wskaźniki i odpowiednie wartości odniesienia do porównania jednostkowych kosztów inwestycji. W przypadku zastosowania dodatkowych scenariuszy muszą one być spójne z celami Unii na rok 2030 w zakresie energii i klimatu oraz z jej celem neutralności klimatycznej do 2050 r. oraz muszą zostać poddane kompleksowemu procesowi konsultacji i kontroli.

(47)

Na coraz bardziej zintegrowanym rynku wewnętrznym energii niezbędne są jednoznaczne i przejrzyste zasady transgranicznej alokacji kosztów w celu przyspieszenia inwestycji w infrastrukturę transgraniczną i projekty o skutkach transgranicznych. Kluczowe znaczenie ma zapewnienie stabilnych ram finansowych na potrzeby rozwoju projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania przy jednoczesnym zminimalizowaniu potrzeby wsparcia finansowego z jednej strony i zachęcaniu z drugiej strony zainteresowanych inwestorów za pomocą odpowiednich zachęt i mechanizmów finansowych. Podejmując decyzje o transgranicznej alokacji kosztów krajowe organy regulacyjne powinny dokonywać alokacji efektywnie poniesionych kosztów inwestycyjnych – stosownie do ich krajowych podejść i metodologii dotyczących podobnej infrastruktury – w całości w sposób transgraniczny i uwzględniać je w taryfach krajowych, a następnie, w stosownych przypadkach, określić, czy ich wpływ na krajowe opłaty taryfowe może stanowić niewspółmierne obciążenie dla konsumentów w poszczególnych państwach członkowskich. Krajowe organy regulacyjne powinny unikać ryzyka podwójnego wspierania projektów, uwzględniając rzeczywiste lub szacunkowe opłaty i przychody. Te opłaty i przychody należy uwzględnić tylko w takim zakresie, w jakim są one związane z projektami i mają pokrywać stosowne koszty.

(48)

Istnieje potrzeba realizacji projektów transgranicznych, które mają pozytywny wpływ na unijną sieć energetyczną, takich jak inteligentne sieci elektroenergetyczne lub elektrolizery, bez konieczności przekraczania wspólnej granicy fizycznej.

(49)

W przepisach dotyczących wewnętrznego rynku energii określono wymóg, aby opłaty taryfowe za dostęp do sieci stanowiły odpowiednią zachętę do inwestycji. Kilka rodzajów projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania może jednak spowodować efekty zewnętrzne, które mogłyby nie zostać w pełni wychwycone i odzyskane w ramach zwykłego systemu opłat taryfowych. Stosując przepisy dotyczące wewnętrznego rynku energii, krajowe organy regulacyjne powinny zapewnić stabilne i przewidywalne ramy regulacyjne i finansowe obejmujące zachęty do realizowania projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, w tym również zachęty długoterminowe współmierne do poziomu szczególnego ryzyka danego projektu. Ramy te powinny mieć zastosowanie w szczególności do projektów transgranicznych, innowacyjnych technologii przesyłu energii elektrycznej umożliwiających daleko idącą integrację odnawialnych źródeł energii, rozproszonych zasobów energetycznych lub reakcji na popyt w sieciach wzajemnie połączonych oraz w projektach w zakresie technologii energetycznej i transformacji cyfrowej, które mogą wiązać się albo z wyższym ryzykiem niż w przypadku podobnych projektów zlokalizowanych w jednym państwie członkowskim, albo w przypadku których obiecuje się większe korzyści dla Unii. Ponadto projekty wiążące się z wysokimi wydatkami operacyjnymi powinny również mieć dostęp do odpowiednich zachęt do inwestowania. W szczególności sieci przesyłowe energii morskiej ze źródeł odnawialnych, które pełnią podwójną funkcję – elektroenergetycznych połączeń wzajemnych i łączenia projektów dotyczących produkcji energii morskiej ze źródeł odnawialnych – mogą stanowić większe ryzyko niż porównywalne projekty dotyczące infrastruktury lądowej, ze względu na ich nieodłączne powiązanie z aktywami wytwórczymi, co wiąże się z ryzykiem regulacyjnym, ryzykiem finansowym takim jak konieczność inwestycji wybiegających w przyszłość, ryzykiem rynkowym i ryzykiem związanym z wykorzystaniem nowych innowacyjnych technologii.

(50)

Niniejsze rozporządzenie powinno mieć zastosowanie wyłącznie do wydawania pozwoleń na projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, udziału społeczeństwa w takich projektach i ich rozpatrywania przez organy regulacyjne. Państwa członkowskie powinny jednak mieć możliwość wprowadzenia przepisów krajowych przewidujących takie same lub podobne zasady do innych projektów, niemających statusu projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania objętych zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia. W kwestii zachęt regulacyjnych państwa członkowskie powinny mieć możliwość wprowadzenia przepisów krajowych przewidujących takie same lub podobne zasady do projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania należących do kategorii magazynowania energii elektrycznej.

(51)

Państwa członkowskie, które nie przypisują obecnie najwyższego możliwego znaczenia w kraju projektom dotyczącym infrastruktury energetycznej, jeżeli chodzi o proces wydawania pozwoleń, zachęca się do rozważenia wprowadzenia takiego wysokiego krajowego znaczenia, w szczególności w oparciu o ocenę, czy doprowadziłoby to do przyspieszenia procesów wydawania pozwoleń.

(52)

Państwa członkowskie, które obecnie nie stosują przyspieszonych lub pilnych postepowań sądowych mających zastosowanie do projektów dotyczących infrastruktury energetycznej, zachęca się do rozważenia wprowadzenia takich postępowań, w szczególności w oparciu o ocenę, czy doprowadziłoby to do szybszej realizacji takich projektów.

(53)

W rozporządzeniu (UE) nr 347/2013 wykazano wartość dodaną wsparcia środków prywatnych znaczącą unijną pomocą finansową pozwalającą na realizację projektów o znaczeniu europejskim. Uwzględniając sytuację gospodarczą i finansową oraz ograniczenia budżetowe, należy kontynuować ukierunkowane wsparcie przy wykorzystaniu dotacji i instrumentów finansowych, zgodnie z wieloletnimi ramami finansowymi, w celu maksymalizacji korzyści dla obywateli Unii oraz przyciągnięcia nowych inwestorów do priorytetowych korytarzy i obszarów infrastruktury energetycznej określonych w załączniku do niniejszego rozporządzenia, jednocześnie utrzymując wkład budżetowy Unii na minimalnym poziomie.

(54)

Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania powinny kwalifikować się do unijnej pomocy finansowej na prace studyjne, a w określonych warunkach również na roboty zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1153 (24), w formie dotacji lub innowacyjnych instrumentów finansowych celem zapewnienia możliwości udzielania dostosowanego do potrzeb wsparcia tym projektom będącym przedmiotem wspólnego zainteresowania, które nie są rentowne w oparciu o obowiązujące ramy regulacyjne i warunki rynkowe. Ważne jest, aby unikać wszelkich zakłóceń konkurencji, w szczególności między projektami przyczyniającymi się do utworzenia tego samego priorytetowego korytarza w Unii. Taka pomoc finansowa powinna zapewnić niezbędną synergię w połączeniu z funduszami strukturalnymi w celu finansowania inteligentnych sieci dystrybucji energii oraz z unijnym mechanizmem finansowania energii ze źródeł odnawialnych ustanowionym na mocy rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2020/1294 (25) na podstawie art. 33 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 (26).

Do projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania należy stosować trzyetapową logikę. Po pierwsze, inwestycje powinny być realizowane poprzez mechanizmy rynkowe. Po drugie, jeżeli rynek nie zapewnia realizacji inwestycji, należy rozważyć rozwiązania regulacyjne, a w razie konieczności dostosować odpowiednie ramy regulacyjne oraz zapewnić ich właściwe stosowanie. Po trzecie, w przypadku gdy obydwa wcześniejsze kroki nie wystarczą do zapewnienia niezbędnych inwestycji w projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, powinna istnieć możliwość przyznania unijnej pomocy finansowej, jeżeli projekt będący przedmiotem wspólnego zainteresowania spełnia mające zastosowanie kryteria kwalifikowalności. Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania mogą również kwalifikować się do Programu InvestEU, który stanowi uzupełnienie finansowania w formie dotacji.

(55)

Unia powinna ułatwiać realizację projektów energetycznych w regionach w niekorzystnym położeniu, słabiej połączonych, peryferyjnych, najbardziej oddalonych lub odizolowanych, tak aby umożliwić dostęp do transeuropejskich sieci energetycznych w celu przyspieszenia procesu dekarbonizacji i zmniejszenia zależności od paliw kopalnych.

(56)

W przypadku gdy w państwie członkowskim nie ma OSP, odesłania do OSP w całym niniejszym rozporządzeniu należy stosować odpowiednio do operatorów systemu dystrybucyjnego (OSD).

(57)

Dotacje na roboty związane z projektami będącymi przedmiotem wzajemnego zainteresowania powinny być dostępne na takich samych warunkach jak w przypadku innych kategorii, jeżeli przyczyniają się one do realizacji celów Unii w dziedzinie energii i klimatu, a także jeżeli cele państwa trzeciego w zakresie dekarbonizacji są zgodne z porozumieniem paryskim.

(58)

Wobec tego należy odpowiednio zmienić rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009, (UE) 2019/942 (27) i (UE) 2019/943 oraz dyrektywy 2009/73/WE i (UE) 2019/944.

(59)

O ile przekształcenie infrastruktury gazu ziemnego ma na celu dekarbonizację sieci gazowych, umożliwiając przystosowanie przeznaczone dla czystego wodoru, okres przejściowy mógłby umożliwić transport lub magazynowanie wcześniej określonej mieszaniny wodoru z gazem ziemnym lub biometanem. Mieszanie wodoru z gazem ziemnym lub biometanem mogłoby być wykorzystywane do zwiększania zdolności produkcyjnych wodoru i ułatwianiu transportu wodoru. Aby zapewnić przejście na wodór, projektodawca powinien wykazać, w tym za pomocą umów handlowych, w jaki sposób do końca okresu przejściowego aktywa infrastruktury gazu ziemnego staną się aktywami przeznaczonymi dla wodoru oraz w jaki sposób zwiększy się wykorzystanie wodoru w okresie przejściowym. W kontekście monitorowania Agencja powinna sprawdzić, czy projekt został terminowo przekształcony w aktywa przeznaczone dla wodoru. Wszelkie finansowanie tych projektów na mocy rozporządzenia (UE) 2021/1153 w okresie przejściowym powinno być obwarowane w umowie o udzielenie dotacji warunkiem zwrotu finansowania w przypadku opóźnienia w terminowym przekształceniu projektu w aktywa przeznaczone dla wodoru oraz odpowiednimi przepisami umożliwiającymi egzekwowanie tego warunku.

(60)

Zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej z dnia 4 lutego 2011 r., w myśl których żadne państwo członkowskie nie powinno pozostać odizolowane od europejskich sieci gazowych i elektrycznych po 2015 r., ani też jego bezpieczeństwo energetyczne nie powinno być zagrożone z powodu braku odpowiednich połączeń, niniejsze rozporządzenie ma na celu zapewnienie dostępu do transeuropejskich sieci energetycznych poprzez zakończenie izolacji energetycznej Cypru i Malty, które nadal nie są połączone z transeuropejską siecią gazową. Cel ten należy osiągnąć poprzez umożliwienie projektom będącym w trakcie opracowywania lub planowania, którym przyznano status projektu będącego przedmiotem wspólnego zainteresowania na mocy rozporządzenia (UE) nr 347/2013, utrzymania tego statusu do czasu połączenia Cypru i Malty z transeuropejską siecią gazową. Oprócz wkładu w rozwój rynku energii odnawialnej, elastyczność i odporność systemu energetycznego oraz bezpieczeństwo dostaw, projekty te zapewnią dostęp do przyszłych rynków energii, w tym wodoru, i przyczynią się do osiągnięcia celów Unii w dziedzinie energii i klimatu.

(61)

Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania nie powinny kwalifikować się do unijnej pomocy finansowej, jeżeli projektodawcy, operatorzy lub inwestorzy znajdują się w jednej z sytuacji wykluczenia, o których mowa w art. 136 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 (28), takich jak przypadki skazania za nadużycia finansowe, korupcję lub zachowania związane z organizacją przestępczą. Powinna istnieć możliwość usunięcia projektu będącego przedmiotem wspólnego zainteresowania z listy unijnej, jeżeli podstawą uwzględnienia go na tej liście były błędne informacje, które były czynnikiem decydującym o uwzględnieniu na liście, lub jeżeli projekt nie jest zgodny z prawem unijnym. W przypadku projektu będącego przedmiotem wspólnego zainteresowania zlokalizowanego w państwach członkowskich, które korzystają z odstępstwa na mocy niniejszego rozporządzenia, te państwa członkowskie powinny dopilnować przy wspieraniu wszelkich wniosków o finansowanie na mocy rozporządzenia (UE) 2021/1153 dla takich projektów, aby na projektach tych nie korzystały bezpośrednio lub pośrednio osoby lub podmioty znajdujące się w jednej z sytuacji wykluczenia, o których mowa w art. 136 rozporządzenia (UE, Euratom) 2018/1046.

(62)

Aby zapewnić terminowy rozwój istotnych dla Unii projektów w zakresie infrastruktury energetycznej, piąta lista unijna projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania powinna pozostać w mocy do czasu wejścia w życie pierwszej unijnej listy projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania oraz projektów będących przedmiotem wzajemnego zainteresowania, ustanowionej zgodnie z niniejszym rozporządzeniem. Co więcej, aby umożliwić rozwój, monitorowanie i finansowanie projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania figurujących na piątej liście unijnej, niektóre przepisy rozporządzenia (UE) nr 347/2013 powinny również pozostać w mocy i wywoływać skutki do czasu wejścia w życie pierwszej unijnej listy projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania i projektów będących przedmiotem wzajemnego zainteresowania, ustanowionej zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.

(63)

Należy zatem uchylić rozporządzenie (UE) nr 347/2013.

(64)

W celu zapewnienia, aby lista unijna była ograniczona do projektów przyczyniających się w największym stopniu do wdrożenia strategicznych priorytetowych korytarzy i obszarów infrastruktury energetycznej, określonych w załączniku do niniejszego rozporządzenia, należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE zmieniających załączniki do niniejszego rozporządzenia w celu ustanowienia i zmiany listy unijnej, przy jednoczesnym poszanowaniu prawa państw członkowskich do zatwierdzania projektów figurujących na liście unijnej, które dotyczą ich terytorium. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa (29). Przygotowując i opracowując akty delegowane, Komisja powinna zapewnić jednoczesne, terminowe i odpowiednie przekazywanie stosownych dokumentów Parlamentowi Europejskiemu i Radzie. Zarówno Parlament Europejski, jak i Rada mogą, gdy uznają to za konieczne, wysyłać ekspertów na posiedzenia grup ekspertów Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych, na które zaproszeni są eksperci z państw członkowskich.

Dyskusje w grupach regionalnych odgrywają ważną rolę w przyjmowaniu przez Komisję aktów delegowanych ustanawiających listy unijne. Dlatego też w miarę możliwości i w zakresie, w jakim jest to zgodne z ramami niniejszego rozporządzenia, wskazane jest, aby Parlament Europejski i Rada otrzymywały informacje na temat posiedzeń grup regionalnych oraz mogły wysyłać na nie ekspertów zgodnie z Porozumieniem międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa. Biorąc pod uwagę potrzebę zapewnienia realizacji celów niniejszego rozporządzenia a także mając na względzie liczbę projektów figurujących dotychczas na listach unijnych, łączną liczbę projektów na liście unijnej należy utrzymać na poziomie umożliwiającym zarządzanie nimi, a zatem liczba ta nie powinna znacząco przekraczać 220.

(65)

Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia, a mianowicie rozwój i interoperacyjność transeuropejskich sieci energetycznych oraz przyłączeń do tych sieci, które przyczyniają się do zapewnienia łagodzenia skutków zmiany klimatu, a w szczególności do osiągnięcia celów Unii na rok 2030 w dziedzinie energii i klimatu oraz celu neutralności klimatycznej do 2050 r., oraz do zapewnienia wzajemnych połączeń, bezpieczeństwa energetycznego, integracji rynku i systemów, konkurencji z korzyścią dla wszystkich państw członkowskich i przystępnych cen energii nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary i skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii, Unia może podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule, niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów,